19 сентябри соли равон бо ташаббуси Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар толори меҳмонхонаи Кангурти шаҳри Душанбе бо иштироки олимони Точикистон ва Чин Форуми заминшиносии Осиёи Марказӣ – 2024 баргузор гардид.

Дар кори форум президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, Ма Чжунгпин директори илмии Маркази Созмони ҳамкории Чину Шанхай оид ба илмҳои заминшиносӣ, муовини аввали Вазири саноат ва технологияҳои нав Қурбонзода Исоҷон Ятим, муовини Вазири энергетика Худобахш Шарифа, муовини раиси Кумитаи меъморӣ ва сохтмони назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъин намудани Файзуллозода Н.Қ. Илҳомҷон Оймуҳаммадзода сардори Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар роҳбарону кормандони ниҳодҳои илмии ҳарду кишвар иштирок ва суханронӣ намуданд.

Ба кори Форум президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ, Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ҳусни оғоз бахшида, ҳузури меҳмононро ба Ҷумҳурии Тоҷикистон хайрамақдам гуфта, барои иштирокашон дар ин форуми байналмилалӣ, ки ба яке аз самтҳои муҳимтарини таҳқиқоти илмии Академияи милли илмҳо Тоҷикистон – геология бахшида шудааст, изҳори ташаккурӣ намуданд.

Таъкид гардид, ки Рушди илм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз самтҳои афзалиятноки миллӣ ва стратегии мамлакат дониста шуда, то имрӯз зиёда аз 200 ҳуҷҷати меъёрии ҳуқуқии муҳим вобаста ба соҳаи илм қабул шудааст, ки барои пешравии илми ватанӣ, маблағгузории таҳқиқоти илмӣ, беҳтар шудани заминаи моддию техникии муассисаҳои илмӣ мусоидат намуда истодааст.

Вобаста ба ин ниҳодҳои илмии кишвар дар партави сиёсати хирадмандона ва илмпарваронаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба дастовардҳои назарраси илмӣ ноил гардида, Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ менамоянд.

Бояд тазаккур дод, ки яке аз бахшҳои форуми мазкур ба масъалаи мубрами рӯз – тағйирёбии иқлим бахшида шудааст. Шумо заминшиносон, ҳамчун мутахассисони соҳа, хуб дарк менамоед, ки тағйирёбии иқлим боиси афзоиши офатҳои табиӣ мегардад.

Дар ин росто бояд гуфт, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар арсаи олам ҳамчун роҳбари ташаббускор ва нақшгузор дар ҳалли мушкилоти глобалӣ оид ба обу иқлим эътироф гардидаанд.

Панҷ ташаббуси Роҳбари давлат дар соҳаи обу иқлим нуфузи Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ баланд бардошта, ифтихормандии миллати тоҷик аст. Дар идома олимони Тоҷикистон ва Чин суханронӣ намуда, доир ба рушди соҳаи геология ва заминшиносӣ маъруза намуданд.

19 сентябри соли равон дар толори меҳмонхонаи Румии шаҳри Душанбе бо ибтикори Маркази рушди инноватсинонии илм ва технологияҳои нави Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Конференсияи минтақавии «Ояндаи сабз дар бахши таъмини гармӣ тавассути насосҳои геотермалии гармдиҳии заминӣ: ҳамкориҳои илмӣ ва саноатӣ миёни Тоҷикистон, Ҷопон ва ҷомеаи ҷаҳонӣ» дар доираи лоиҳаи муштаракӣ Маркази рушди инноватсинонии илм ва технологияҳои нави АМИТ ва Донишгоҳи Акитаи Ҷопон iTAG-SATREPS - «Таҳияи низоми истифодаи нерӯи гармии ғайрикарбонӣ бо истифода аз манбаи гармии замин» баргузор гардид.

Дар кори конфронс ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Амонзода Илҳом Темур, Сафири Фавқулода ва Мухтори Ҷопон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷаноби Тошиҳиро АИКИ, ҷаноби Имаи Сейджу (JICA), профессори Донишгоҳи Акита Фумиаки Инагаки иштирок ва суханронӣ намуданд.

Ба кори конфронс ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Амонзода Илҳом Темур ҳусни оғоз бахшида, таъкид доштанд, ки Маркази рушди инноватсинонии илм ва технологияҳои нави Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон сар карда аз соли 2019 бо донишгоҳи Акитаи Ҷопон ҳамкориро ба роҳ монда барои таҳқиқоти муштарак замина фароҳам оварданд.

Таъкид гардид, ки олимони Донишгоҳ ва Марказ барои дар сатхи зарурӣ ба рох мондан ва ҷоннок намудани ҳамкориҳо бо барномаи байналмилалии Ҷопон «Шарики тадқиқоти илмӣ ва технология барои рушди устувор» (SATREPS) лоиҳа пешниҳод намуда, ғолиби озмун гардиданд.

Ҳадафи ин пажӯҳиш саҳм гузоштан дар муътадилсозии минтақави ва муқовимат ба гармшавии глобалӣ тавассути беҳбуди вазъи энергияи барқароршаванда ва эҷоди ҷойҳои корӣ дар Тоҷикистон бо назардошти захираҳои фаровони обҳои зеризаминӣ дар Тоҷикистон, ки тафовути шадиди ҳароратро дороанд, мебошад. Дар идома олимони Ҷопон ва Тоҷикистон доир ба ин лоиҳа маърӯза намуданд.

Иштироки Илҳом Мирсаидзода дар чорабинии паҳлӯӣ "Нақши ҷомеаи байналмилалӣ дар коҳиши хатари марбут ба иншоотњои меросӣ дар Осиёи Марказӣ" дар ҳошияи 68-умин ҷаласаи Конфронси Генералии АБНА

Директори Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиологӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Илҳом Мирсаидзода, дар чорабинии паҳлӯӣ бо мавзӯи "Нақши ҷомеаи байналмилалӣ дар коҳиши хатари марбут ба иншоотњои меросӣ дар Осиёи Марказӣ", ки 16 сентябри соли 2024 дар доираи 68-умин ҷаласаи Конфронси Генералии Агентии байналмилалии нерӯи атомӣ баргузор гардид, иштирок намуд.

Дар маърӯзаи худ, Илњом Мирсаидзода аҳамияти корҳои солимгардониро, ки дар ҳамкорӣ бо Федератсияи Россия анҷом дода шудаанд, қайд кард. Ӯ зикр намуд, ки ин кӯшишҳо саҳми муҳим дар таъмини амнияти экологӣ ва радиатсионӣ дар иншоотњои меросӣ, ки хатари эҳтимолӣ барои саломатии аҳолӣ ва муҳити зист дар Осиёи Марказӣ доранд, мебошанд.

Ҳамчунин, дар ҷараёни суханронии худ, Илњом Мирсаидзода дар бораи ҳамкориҳои идомадор бо шарикони байналмилалӣ дар соҳаи коҳиши хатарҳои радиатсионӣ ва солимгардонии минтақаҳое, ки аз барномаҳои ҳастаии қаблӣ таъсир дидаанд, маълумот дод. Ӯ ба Федератсияи Россия барои дастгирии техникӣ ва молиявӣ, ки ба таври назаррас бехатарии радиатсиониро дар як қатор объектҳои муҳими меросӣ дар Тоҷикистон беҳтар намуд, миннатдорӣ изҳор намуд.

Ин чорабинии паҳлӯӣ, коршиносони байналмилалӣ ва намояндагони кишварҳои мухталифро гирд овард, ки онҳо тадбирҳои ҷорӣ ва ояндаро барои коҳиши хатарҳои марбут ба иншоотњои меросӣ, инчунин роҳҳои беҳтар намудани ҳамоҳангии кӯшишҳои ҷомеаи байналмилалӣ барои ҳалли ин мушкилотро муҳокима карданд.

17 сентябри соли 2024 дар шаҳри Остонаи Ҷумҳурии Қазоқистон нишасти дуюми сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон баргузор гардид. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Нишасти дуюми сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон дар Форуми иқтисодӣ иштирок ва суханронӣ намуданд. Зимни вохӯрӣ бо сарони давлатҳо самтҳои минбаъдаи ҳамкории судманди кишварҳои Осиёи Марказӣ бо Олмон мавриди баррасӣ ва муҳокима қарор дода шуд.

Лозим ба ёдоварист, ки муносибатҳои сиёсию иқтисодии Тоҷикистону Олмон аз барқарор гардидани равобити дипломатӣ пас аз ба даст овардани Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1992 оғоз ёфтаанд. Яке аз марҳалаҳои муҳими ҳамкориҳо имзои як ёддошти тафоҳум миёни Тоҷикистон ва Олмон дар соли 1992 мебошад, ки он заминаи устуворро дар рушди муносибатҳои минбаъда гузошт. Ин меморандум доираи васеи ҳамкориҳо, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисодӣ, фарҳангӣ, маориф ва тиҷоратро инъикос менамояд.

Дар замони муосир таъмини амну субот дар минтақа ва ҷаҳон яке аз масъалахои мубрам мебошад. Дар чунин нишастҳо пеш аз ҳама барқарор намудан ва густариши ҳамкориҳои тиҷоратию иқтисодӣ ва сармоягузории кишварҳо нақши муҳим дорад. Зимни мулоқот ва суханронӣ дар Форуми иктисодии давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳори умедворӣ намуданд, ки натиҷаҳои нишасти дуюми сарони давлатҳои ОсиёиМарказӣ ва Олмон барои боз ҳам мустаҳкам шудани муносибатҳои ҳамкорӣ ба нафъи мардумони кишварҳо мусоидат хоҳад намуд. Махсусан кайд гардид, ки истихроҷу коркарди маъданҳо, бахусус элементҳои нодири он ва густариши ҳамкории дуҷониба дар соҳаҳои саноату кишоварзӣ, содироти маҳсулоти ин бахшҳо аз Тоҷикистон ба Олмон самтҳои ояндадор мебошад. Дар навбати худ Канслери Олмон Олаф Шолтс зикр намуд, ки Олмон ба ҳамкорӣ бо Тоҷикистон дар бахшҳои энергетика, аз ҷумла гидроэнергетика ва дигар манбаъҳои неруи “сабз”, саноати кӯҳӣ, ҳифзи муҳити зист ва дар масоили амниятӣ манфиатдор мебошад. Дар ин раванд саҳми Ҷамъияти олмонии ҳамкории байналмилалӣ (GIZ) ва Бонки олмонии рушд (KfW) дар татбиқи ҳадафҳои стратеги миллии кишвари мо таъкид гардида, ҷонибҳо оид ба идомаи ҳамкории босамар дар соҳаҳои иқтисоду тиҷорат, саноат, гидроэнергетика, энергияи офтобӣ ва бодӣ, нақлиёт ва кишоварзӣ изҳори ҳавасмандӣ намуданд.

Зимни суханронӣ Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо итминон иброз доштанд, ки форум ба рушди ҳамкории кишварҳои минтақа ва Олмон, бахусус тавассути иқдомоти муштарак ҷиҳати истифодаи захираҳо ва иқтидори кишварҳои Осиёи Марказӣ ва имконоти молиявию технологии Олмон, мусоидат хоҳад кард. Дар ин раванд ҳайати Тоҷикистон дар ин нишаст бо намояндагони доираҳои иқтисодӣ ва тиҷоратии Олмон дурнамои густариши равобити дуҷониба дар бахшҳои иқтисод, тиҷорат ва сармоягузориро баррасӣ намуданд. Таъкид гардид, ки Тоҷикистон ба рақамикунонӣ ва рушди инноватсионӣ афзалият дода, барои сармоягузорӣ дар ин соҳаҳо имтиёзҳо ва заминаҳои мусоид фароҳам овардааст. Инчунин татбиқи лоиҳаҳо дар соҳаҳои саноати сабук ва хӯрокворӣ, истеҳсоли масолеҳи сохтмонӣ, дорусозӣ, кишоварзӣ, бонкдорӣ, инчунин маорифу тандурустӣ аз самтҳои дигари афзалиятнок барои кишвари мо арзёбӣгардид.

Ҷонибҳо омодагии худро барои ҳамкорӣ ва табодули таҷриба изҳор намуда, ҳамчунин татбиқи лоиҳаҳои имконпазири тиҷоратии муштаракро мавриди муҳокима карор доданд. Ҳар ду ҷониб изҳори умедворӣ карданд, ки робитаҳои иқтисодӣ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд дар оянда низ таҳким меёбанд. Дар фарҷоми ин нишаст Эъломияи муштараки Сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон қабул гардид.

Боиси қайд аст, ки ҳамкориҳои дипломатии Тоҷикистону Олмон бо ба эътибор гирифтани чанд омили асосӣ барои рушди минбаъда низ саҳми назаррас дорад. Яъне, Олмон аз ҷиҳати иқтисодӣ шарики муҳими иқтисодӣ барои бисёре аз кишварҳост ва Тоҷикистон низ дар ин маврид истисно нест. Олмон метавонад сармоягузорӣ, навовариҳои технологӣ ва кӯмак дар рушди инфрасохторро пешниҳод кунад. Аллакай мисолҳое оварда метавонем, ки ширкатҳои олмонӣ дар Тоҷикистон дар бахшҳое чун сохтмон ва энергетика фаъолият мекунанд. Имкониятҳои вусъат додани ин хамкорӣ хеле васеъ мебошад. Дар соҳаи рушди тиҷорат ҳаҷми муомилоти мол миёни ду кишвар дар солҳои охир афзоиш ёфта истодааст. Олмон ба манобеъи Тоҷикистон, аз қабили маъдан ва сангҳои қиматбаҳо таваҷҷӯҳ дорад ва Тоҷикистон метавонад аз фановариҳо ва таҷҳизоти олмонӣ баҳра барад. Вусъат додани муносибатҳои тиҷоратӣ ва беҳтар намудани таъминоти моддию техникӣ метавонад ба афзоиши савдои тарафайн мусоидат намояд.

Олмон ба унвони як бозингари муҳим дар Иттиҳоди Аврупо метавонад дар густариши равобит миёни Тоҷикистон ва Иттиҳоди Аврупо кӯмак намояд. Омилҳои асосии рушди бомуваффақият нигоҳ доштани муносибатҳои устувори сиёсӣ, густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ ва таҳкими ҳамкориҳои башардӯстона хоҳанд буд. Албатта, бояд манфиатҳои геополитикӣ ва минтақавиро қайд кард, зеро дар шароити чолишҳои муосир, аз қабили тағйири иқлим, амният ва мубориза бо терроризм, ҳамкории ду кишвар метавонад як ҷузъи муҳими суботи минтақа гардад.

Ба андешаи мо баргузории форуми мазкур ва иштироки хайати Тоҷикистон дар нишасти сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон бешубҳа метавонад дар густариши муносибатҳои гунугунҷабҳаи кишвари мо бо Олмон нақши калидӣ дошта бошад:

1. Муносибатҳои дипломатӣ: Иштирок дар ин ҳамоиш ба сарони давлатҳо имкон медиҳад, ки равобити дипломатии байни кишварҳоро таҳким бахшанд ва масъалаҳои муҳими ҳамкориро баррасӣ кунанд.

2. Имкониятҳои ҳамкориҳои иқтисодӣ: Ҳамоиш метавонад як минбари баррасӣ ва бастани созишномаҳо оид ба ҳамкориҳои иқтисодӣ байни кишварҳо, инчунин ҷалби сармоя ва рушди муносибатҳои тиҷоратӣ бошад.

3. Ҳамкорӣ дар соҳаи амният: Саммит метавонад барои баррасии талошҳои муштарак дар мубориза бо терроризм, ҷиноятҳои фаромиллӣ ва дигар таҳдидҳои амниятӣ бошад.

Мубодилаи таҷриба дар самти маориф ва илм: Иштирок дар ин ҳамоиш ба сарони давлатҳо имкон медиҳад, ки дар бораи ҷанбаҳои гуногуни сиёсати иҷтимоии ҳукумат, рушди иқтисодӣ ва дигар соҳаҳо табодули таҷриба ва интиқоли донишро фароҳам оваранд.

Ҳамин тариқ, ширкат дар нишасти сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон барои густариши ҳамкорӣ ва ҳамдигарфаҳмии кишварҳо ва баррасии масъалаҳои муҳим боз як қадами муҳим мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон омода аст, дар ҳалли мушкилоти рӯзафзуни замони муосир, аз ҷумла тағйирёбии иқлим, гармшавии бесобиқа, хушксолиҳои пай дар пай, афзоиши офатҳои табиӣ, коҳиши захираҳои об ва озуқа, инчунин, таъмини беҳдошт ва сиҳатии омма саҳми худро гузорад ва баҳри татбиқи ҳадафҳои созандаи аҳли башар талош варзида, дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ ташаббускор бошад.

Юсуфӣ Фарзона - ходими хурди илмии шуъбаи Аврупо Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Сомонаҳои интернетии истифодашуда:

1. https://president.tj/event/news/47600 санаи муроҷиат 17.09.2024

2. https://khovar.tj/.../prezidenti-um-urii-to-ikiston.../санаи муроҷиат 17.09.2024

Истиқлолу озодӣ ба он мусоидат намуд, ки дар баробари дагар соҳаҳо соҳаи илму маориф низ ба пешравии назаррас ноил бигардад. Дар баробари ин барои беҳтар намудани сатҳу сифат ва рушди ин ё он соҳа дар доираи мутахассисони ҷавобгу ба талаботи замон боиси он гашт, ки дар донишгоҳу донишкадаҳо ва муассисаҳои илмии мамлакат ихтисосҳои нав таъсис дода шавад.

Соли 2021 дар пойгоҳи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, масхусан дар Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ зинаи магистратура бо ихтисоси "Радиоэкология" таъсис ёфта, аввалин довталабони худро қабул намуд. Дар соли 2023, 5-нафар магистрант рисолаи номзадӣ ҳимоя намуда, соҳиби дипломи мутахассиси ин ришта гаштанд.

Радиоэкология яке аз соҳаҳои навтаъсис буда, мигратсияи радионуклидҳоро дар биосфера ва таъсири онро дар организмҳои зинда ва муҳити зистро меомӯзанд.

Соли 2024 бошад дар Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ зинаи магистратураро бо ихтисоси "Радиоэкология", таҳти роҳбарии илмии таҷрибадору увондор 9 нафар магистрантон, аз ҷумла 4 нафар кормандони Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ рисолаи номзадӣ ҳимоя намуданд, ки 2 нафарашон соҳиби дипломи аъло гаштанд.

Муминов Сафаралӣ яке хатмкунандагони фаъоли зинаи магистратура бо ихтисоси "Радиоэкология" мебошад, ки бо дипломи аъло сарфароз гардидааст. Номбурда фаоълияти худро дар Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ низ мувафаққона пеш мебарад.

Таъсиси зинаи магистратура бо ихтисоси "Радиоэкология" яке аз дастовардҳои АМИТ маҳсуб ёфта, аз сиёсати созанда ва маорифпарваронаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарчашма мегирад.

18 сентябри соли равон мулоқоти президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо ҳайати мутахассисони Хитой бо роҳбарии Чжу Лисин – муовини раиси ҷамъияти геологии Хитой баргузор гардид.

Зимни мулоқот ҷонибҳо оид ба пешбурди кор дар самтҳои геология сейсмология мубодилаи афкор намуда, ҳамзамон барои таъсиси Маркази Сейсмологӣ ба стандартҳои ҷаҳонӣ мутобиқ дар назди Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмология пешниҳодҳои мукаммалу саривақтӣ масъалагузорӣ карда шуд.

Ҳамзамон барои дар Шуроҳои дисертатсионии ҳарду давлат ҳимояҳои илмӣ аспирантону докторантон ба роҳ мондан, ҳамкориҳои тарафайни олимону аспирантону докторантон дар самтҳои геология сейсмология ва умуман баланд бардоштани илм, омода намудани мутахассисони соҳибтаҷриба гуфтушунидҳо баргузор гашт.

Дар анҷом ба ҳайати меҳмонон аз ҷониби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахзода Қобилҷон Хушвахт туҳфаҳои хотиравӣ тақдим карда шуд.

Форуми иқтисодӣ дар Остона, ки 17 сентябри соли ҷорӣ баргузор гардид, ҳамчун як платформаи муҳими муколама ва ҳамкорӣ миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон маҳсуб мегардад. Он метавонад ҳамчун воситаи хубе барои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ, тиҷорат ва пешбурди ташаббусҳои рушди устувор дар саросари минтақа тамаркуз мекунад. Ҳамкорӣ ва иттиҳоди роҳбарон, сиёсатмадорон ва намояндагони тиҷорат дар муҳокимаҳо оид ба мушкилот ва имкониятҳои муштарак, бахусус дар соҳаҳои энергетика, технология ва инноватсия аз масъалаҳое буданд, ки дар Форуми мазкур зикр гардиданд. Ҳадафи ин ҳамкорӣ истифодаи захираҳои ғании табиии Осиёи Марказӣ дар баробари технологияи пешрафта ва таҷрибаи молиявии Олмон, фароҳам овардани роҳҳо барои сармоягузорӣ ва лоиҳаҳои муштарак мебошад. Сиёсатшиносони минтақа, дар суҳбат бо намояндагони ВАО таъсири ин форумро муҳим арзёбӣ карда, таъкид кардаанд, ки он барои равобити амиқи иқтисодӣ замина мегузорад, табодули донишро меафзояд ва ба суботу ва рушди минтақаро мусоидат мекунад.

Тоҷикистон ҳамчун як кишвари пешгоми ташаббусҳои ҷаҳонӣ, ба монанди масъалаҳои обу иқлим, иқтисоди сабз, ҳифзи пиряхо ва ғайраҳо мебошад, ки маҳз бо талоши пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҷаҳониён расонида шудаанд. Дар Форуми мазкур Президенти кишвар, ки дар шаҳри Остонаи Қазоқистон баргузор шуд, дар ҷаласаи дуввуми сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон суханронии пурмазмун кард. Пешвои миллат дар суханронии худ аҳамияти таҳкими ҳамкориҳои кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Олмонро таъкид карда, ба иқдомоти муштарак барои истифодаи захираҳои фаровони минтақа дар баробари тавоноии молӣ ва фанноварии Олмон таваҷҷуҳ зоҳир намуданд.

Бо таъкид ба манобеъи ғании табиии Тоҷикистон, бахусус иқтидори “энергияи сабз”-и Тоҷикистон, Пешвои миллат зикр карданд, ки дар ҳоли ҳозир кишвари мо 98 дарсади нерӯи барқи худро аз манобеъи таҷдидшаванда тавлид мекунад. Ҳамчунин, дурнамои ноил шудан ба тавлиди 100 дарсад аз манобеъи барқароршавандаи энергияро то соли 2032 тавсиф кард ва ҳадафи то соли 2037 табдил додани Тоҷикистон ба як кишвари комилан “сабз”-ро низ дар миён гузошт. Ин масъалаҳо ӯҳдадорӣ ва садоқати кишварро ба рушди устувор таъкид карда, Тоҷикистонро ҳамчун пешсаф дар пешбурди таҷрибаҳои аз ҷиҳати экологӣ тозаи энергия муаррифӣ мекунад.

Сарвари давлат ҳамчунин саҳми муҳими ширкатҳои аврупоиро дар пешрафти фанноварӣ дар бахши гидроэнергетикаи Тоҷикистон эътироф кард. Вай якчанд лоиҳаҳои азимро мисол овард, ки чӣ гуна таҷрибаи аврупоӣ метавонад ба ҳадафҳои рушди сабзи кишвар, баланд бардоштани амнияти энергетикӣ ва пешбурди рушди иқтисодӣ мусоидат кунад. Президенти кишвар аз кашфи 800 кони маъдан дар Тоҷикистон таъкид карда, имкони тавлиди мошинҳои барқӣ ва таҷҳизоти каммасрафро арзёби карданд. Таъкид шуд, ки кишвар ба рақамисозӣ ва инноватсия авлавият дода, барои сармоягузории хориҷӣ дар бахшҳои мухталиф, аз ҷумла саноати сабук ва ғизо, дорусозӣ, кишоварзӣ, бонкдорӣ, маориф ва тандурустӣ имтиёзҳо пешниҳод мекунад.

Президент барои таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ як низоми бидуни раводидро барои шаҳрвандони кишварҳои интихобшуда, аз ҷумла Олмон эълон кард, ки дастрасии осон барои сармоягузорон ва соҳибкоронро фароҳам меорад. Ҳамин тавр, аз мулоҳиза ва баррасии иштирок ва суханрониҳои Пешвои миллат дар Форум метавон чунин натоиҷ ва интизориҳои калидиро интизор шуд:

Ҳамкориҳои густурда: Интизории афзояндаи ҳамкориҳои Тоҷикистон ва ширкатҳои олмонӣ, бахусус дар бахшҳои энергияи таҷдидшаванда ва интиқоли технология вуҷуд дорад.

Имкониятҳои сармоягузорӣ: Форум барои сармоягузории хориҷӣ дар Тоҷикистон, бахусус дар бахшҳое, ки ба рушди устувор ва инноватсия мувофиқанд, роҳҳои нав боз кунад.

Мубодилаи дониш: Иштирокчиён ба табодули устувори дониш ва таҷриба, бахусус дар соҳаи гидроэнергетика ва технологияҳои рақамӣ, ки метавонад ҳадафҳои рушди Тоҷикистонро ба таври назаррас пеш барад, умедворанд.

Интегратсияи минтақавӣ: Таҳкими равобити кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Олмон ба сиёсатҳо ва ташаббусҳои ҳамгирошудаи минтақавӣ оварда мерасонад, ки мушкилоти муштаракро, бахусус дар соҳаи энергетика ва рушди иқтисодӣ, ҳаллу фасл мекунанд.

Таваҷҷӯҳ ба иқтисоди сабзи Тоҷикистон: Уҳдадориҳои дастаҷамъона барои рушди сабз бо лоиҳаҳои муштарак, ки аз иқтидори барқароршавандаи энергияи Тоҷикистон ва пешрафтҳои технологии Олмонро истифода мебаранд, пешбинӣ шудааст. Тоҷикистон метавонад, бо дороии захираҳои обии худ, дар саргаҳи амалӣ намудани лоиҳаи “иқтисоди сабз” дар Осиёи Марказӣ боқӣ монад, ки он на танҳо барои ҳамкориҳои муштарак мусоидат мекунад, балки нақш ва мақоми кишварро дар минтақа ва арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам афзунтар намояд.

Президенти кишвар иштирокчиёни Форумро барои шарикии муштарак ва мутақобилан судманд, бахусус дар соҳаи рушди сабз даъват намуданд. Бояд гуфт, ки назарҳои дар Форум ироашудаи Пешвои миллат на танҳо тааҳҳуди Тоҷикистонро ба устуворӣ инъикос менамояд, балки потенсиали ҳамкориро барои пешрафт ва навовариҳои минтақавӣ таъкид мекунад. Дар ҳоле ки Тоҷикистон метавонад нақши калидии худро дар бахши энергияи сабз муаррифӣ кунад, ҳамкориҳои он бо Олмон ва дигар кишварҳо ба пешрафти назаррас дар соҳаи энергияи таҷдидшаванда, интиқоли технология ва рушди устувори иқтисодӣ дар Осиёи Марказӣ оварда расонад.

Мадимарова Гулҳаё- ходими пешбари шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,номзади илмҳои филология

17 сентябри соли равон бо ташаббуси Шуъбаҳои сиёсатшиносӣ ва масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ семинари илмӣ-амалӣ дар мавзуи “Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар самти мубориза бар зидди терроризм ва экстремизм” баргузор гардид.

Дар ибтидо сухани ифтитоҳӣ ба директори ИФСҲ АМИТ д.и.ф., профессор Маҳмадизода Н.Д. дода шуд. Устод Маҳмадизода Н.Д. нисбати ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар самти мубориза бар зидди терроризм ва экстремизм сухан ронда иброз намуданд, ки чунин ҳамкориҳо дар шароити пуртазодди ҷаҳони муосирмуҳим ва рузмарраанд. Дар поёни суханронии хеш ба кори семинари илмӣ-амалӣ барор хостанд.

Сипас модератори семинар д.и.ф., профессор Зиёи Х.М. суханро ба баромадкунандаи аввали семинар, д.и.ф., профессор Ҳайдарзода Р.Ҷ. пешниҳод намуданд.

Профессор Ҳайдарзода Р.Ҷ. дар мавзуи “СҲШ дар таҳкими ҷаҳони бисёрқутба” баромад намуда, иброз доштанд, ки яке аз созмонҳои бонуфуз, ки кишварҳои минтақа ҷиҳати мубориза бо ҳамагуна таҳдидҳои амниятӣ ҳамкориҳоро ба роҳ мондаанд Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ) ба ҳисоб меравад. Созмони мазкур дорои механизмҳои бисёрҷанбаи ҳамкориҳо бар зидди терроризм, экстремизм ва сепаратизм дар минтақаи Осиёи Марказӣ маҳсуб меёбад. Дар баробари ин СҲШ ба яке аз созмонҳои калонтарин ва босуръат рушдёбандаи байналмилалӣ мубаддал гардидааст.

Дар айни замон, СҲШ ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи мутақобилан судмандро дар формати 8+4+9 (кишварҳои узви СҲШ+ кишварҳои нозир+ кишварҳои дорои мақоми “шарикони муколама”) ба роҳ монда аст. Соли 2017 пас аз шомил гардидани Ҳиндустону Покистон ва соли 2021 Ҷумҳурии исломии Эрон ва соли 2022 Ҷумҳурии Белорус ба СҲШ аз лиҳози ҷуғрофӣ ҳудуди созмон васеъ гардида, 40% аҳолии ҷаҳонро ба ҳам муттаҳид сохт ва дар умум 30% ММД ҷаҳон ба ин минтақа мансуб аст. Аз ин лиҳоз, нақш ва мақоми созмон дар фазои қораи Авруосиё афзунтар гардид.

СҲШ блоки ҳарбӣ (ба мисли НАТО) ё форуми доимо амалкунандаи кушод доир ба масъалаҳои амниятӣ (ба мисли АСЕАН) набуда, мавқеи миёнаро ишғол менамояд. СҲШ бо созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, аз қабили СММ, ИДМ, СААД, ЕврАзЭС ва АСЕАН ҳамкорињои мутақобиларо ба роҳ мондааст.

Вазифаҳои асосии СҲШ таҳкими сулҳу субот ва амният дар фазои кишварҳои узви созмон, мубориза бар зидди терроризм, сепаратизм, экстремизм, киберҷиноят ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, инчунин рушди ҳамкориҳои иқтисодӣ ва шарикии энергетикӣ, ҳамкориҳои илмӣ ва фарҳангӣ баҳисоб меравад.

Сипас модератори семинар д.и.ф., профессор Зиёи Х.М. суханро ба баромадкунандаи дуюми семинар, н.и.с., дотсент Сафарализода Х.Қ. пешниҳод намуданд.

Дотсент Сафарализода Х.Қ. дар мавзуъи “СҲШяке аз созмонҳои калидї ҷиҳати мубориза бар зидди экстремизм ва терроризм” баромад намуда, иброз доштанд, ки муқовимати дастаҷамъона бар зидди ҳама гуна таҳдидҳои террористӣ ва экстремистӣ яке аз самтҳои афзалиятноки фаъолияти СҲШ мансуб ёфта, бо гузашти беш аз бист сол созмон тавонист дар ин самт таҷрибаи назаррасеро ба даст орад. Дар амал то ба имрӯз диққати асосии кишварҳои узви Созмон бевосита ба нигоҳдории сулҳ ва амнияти байналмилалӣ ва мубориза бо хатару таҳдидҳои муосир, пеш аз ҳама терроризми байналмилалӣ, экстремизм ва сепаратизм равона карда шудааст. Доир ба ин масъала Конвенсияи Шанхай оид ба мубориза бар зидди терроризм, сепаратизм ва экстремизм аз 15.06.2001 ба имзо расонида шудааст, ки дар он ҳадафҳо, вазифаҳо ва принсипҳои асосии ҳамкориҳои кишварҳои узви созмонро соҳаи гуногуни баррасишаванда муайян мекунанд, аз ҷумла мубориза бо терроризм, экстремизм ва сеператизм, мубодилаи иттилоот, иҷрои дархостҳо оид ба чорабиниҳои оперативӣ-ҷустуҷӯӣ, табодули таҷриба, иттилоот, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва ғайра.

Конвенсияи Шанхай дар бораи мубориза бо терроризм, сепаратизм ва экстремизм ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ҷиҳати таъмини сулҳу субот ва мубориза бар зидди ҳамагуна хатарҳои замони муосир дар минтақа ба имзо расонида шуданд ва аз ҷониби кишварҳои минтақа ва аъзои созмон мавриди амал қарор дорад.

Дар охири семинар мубоҳиса оид ба маърузаҳои баромадкунандагон сурат гирифт, ки дар онњо ходимони илмии Институт ва унвонҷўёну докторантони PhD фаъолона иштирок намуданд.