(дар ҳошияи суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод дар Ашхобод, 12.12.2025)

Дар шароити ҷаҳони муосир, ки бо рақобати печидаи геосиёсӣ, заиф шудани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва афзоиши таҳдиду хатарҳои гуногун рӯбарӯ аст, масъалаи таҳкими сулҳ ва эътимод аҳамияти хосса пайдо мекунад. Форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод, ки дар доираи "Соли байналмилалии сулҳ ва эътимод, 2025" дар шаҳри Ашхободи Ҷумҳурии Туркманистон баргузор гардид, ҳамчун платформаи муҳим барои муҳокимаи ин масъалаҳо хидмат кард. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин форум на танҳо сиёсати хориҷии Тоҷикистонро инъикос намуд, балки аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ фарогири пешниҳодҳои мушаххас барои ҳалли мушкилоти глобалӣ мебошад.

Аз нигоҳи илмҳои ҳуқуқшиносӣ сулҳ ва эътимод ҳамчун принсипҳои асосии ҳуқуқи байналмилалӣ (мувофиқи моддаҳои 1 ва 2-и Оинномаи СММ) баррасӣ мешаванд. Дар суханронии худ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯбарӯшавии ҷомеаи ҷаҳонӣ бо рақобати печидаи геосиёсӣ ва заиф шудани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ёдовар шуданд. Аз нигоҳи ҳуқуқӣ, ин масъалаҳо ба принсипи манъи истифодаи қувва (моддаи 2(3)) ва соҳибихтиёрии давлатҳо (моддаи 2(4) Оинномаи СММ) алоқаманд мебошанд. Болоравии таҳдиду хатарҳои муосир, ба монанди низоъҳои минтақавӣ ва терроризм, боиси коҳиши суръати пешрафти иқтисодию иҷтимоӣ мегардад, ки ин ба ҳадафҳои рушди устувори СММ мувофиқ намебошанд. Таҳлил нишон медиҳад, ки заиф шудани ҳуқуқи байналмилалӣ дар шароити ҷаҳонишавӣ ба афзоиши ҳодисаҳои вайронкунии шартномаҳои байналмилалӣ оварда мерасонад. Дар суханронии худ Пешвои миллат таъкид намуданд, ки сулҳ ва эътимод ҳамчун воситаҳои ҳуқуқӣ барои пешгирии чунин таҳдидҳо хидмат мекунанд. Ин принсипҳо дар қатъномаи СММ A/RES/71/258 (2016) пешбурди музокироти бисёрҷонибаи нобудсозии силоҳи ҳастаӣ инъикос ёфтаанд. Яъне, Ассамблеяи Генералӣ бо ёдовар шудани қатъномаҳои пешинаи худ 67/39 (аз 7 декабри 2012), 68/32 (аз 9 декабри 2013), 69/35 (аз 2 декабри 2014), 70/33 (аз 9 декабри 2015) ва 71/1 (аз 25 сентябри 2016) такрор кардани салоҳияти худ мувофиқи моддаи 11 Оинномаи СММ оид ба баррасии масъалаҳои марбут ба нобудсозии силоҳ ва пешниҳоди тавсияҳо бо таваҷҷуҳ ба аҳамияти бисёрҷониба дар ҳалли масъалаҳои сулҳ, амният ва рушди устувор таъкид менамояд, ки нобудсозии комил ва бебозгашти силоҳи ҳастаӣ ва пешгирии паҳншавии он барои таъмини сулҳу амнияти байналмилалӣ ва рушди устувори иқтисодию иҷтимоӣ аҳамияти ҳалкунанда дорад.

Яке аз нуқтаҳои муҳими суханронии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таъкид бар паёмадҳои нохуши хатарҳои экологӣ, ба мисли тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо ва олудашавии муҳити зист аст. Аз нигоҳи ҳуқуқӣ, ин масъалаҳо ба Конвенсияи чаҳорчӯбаи Созмони Милали Муттаҳид дар бораи тағйирёбии иқлим (Ню-Йорк, 9 майи соли 1992) ва Созишномаи Париж (2015) алоқаманданд. Ҳадафи олии Конвенсия ва ҳамаи санадҳои марбутаи он – ноил гардидан ба устуворгардонии консентратсияи газҳои гилхонаӣ дар атмосфера дар сатҳе мебошад, ки пешгирии дахолати хавфнокии антропогенӣ ба системаи иқлимро таъмин менамояд. Ин сатҳ бояд дар муддати кофӣ ба даст ояд, то экосистемаҳо ба тағйирёбии иқлим ба таври табиӣ мутобиқ шаванд, истеҳсоли ғизо зери хатар қарор нагирад ва рушди иқтисодӣ ба таври устувор идома ёбад. Созишномаи Париж мақсади онро дорад, ки вокуниши ҷаҳониро ба таҳдиди тағйирёбии иқлим дар заминаи рушди устувор ва талошҳо барои барҳам додани камбизоатӣ пурзӯр кунад, аз ҷумла тавассути: a) нигоҳ доштани афзоиши ҳарорати миёнаи ҷаҳонӣ хеле поёнтар аз 2°C нисбат ба давраи пеш аз саноатӣ ва талош барои маҳдуд кардани он то 1,5°C; b) баланд бардоштани қобилияти мутобиқшавӣ ва муқовимат ба тағйирёбии иқлим бидуни зери хатар гузоштани истеҳсоли ғизо; c) мутобиқ кардани ҷараёнҳои молиявӣ ба роҳи рушди кампартоб ва муқовим ба иқлим.

Пешвои миллат таъкид карданд, ки ин мушкилот тадбирҳои муштараку ҳамбастаи ҷомеаи ҷаҳониро талаб менамоянд, ки ин ба принсипи ҳамкории байналмилалӣ (моддаи 1(3) Оинномаи СММ) мувофиқ аст ва Тоҷикистон ҳамчун кишвари ташаббускори пешниҳодкунандаи "Даҳсолаи байналмилалии амал 'Об барои рушди устувор, 2018-2028'" (қатъномаи СММ A/RES/71/222), саҳми муносиби худро дар ҳалли мушкилоти глобалӣ гузошта истодааст. Аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ, ин ташаббусҳо ба ҳифзи ҳуқуқҳои инсонӣ (Эъломия умумии ҳуқуқҳои башар, 1948) ва рушди устувор алоқаманданд. Сулҳ ва эътимод имкон медиҳанд, ки мушкилоти печида дар фазои ҳамдигарфаҳмӣ ҳал шаванд, ки ин ба ҳуқуқи байналмилалии муҳити зист (Декларатсияи Конференсияи Созмони Милали Муттаҳид дар бораи муҳити зисти инсон, Стокголм, 16 июни соли 1972) мувофиқ аст.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ инчунин изҳор доштанд, ки Тоҷикистон аз ҳамаи ташаббусҳо доир ба таҳкими сулҳу амонӣ дар ҷаҳон пуштибонӣ менамояд. Дар ин робита, пешниҳоди Тоҷикистон ба СММ доир ба эълон намудани "Даҳсолаи таҳкими сулҳ барои наслҳои оянда" ёдоварӣ гардид. Аз нигоҳи ҳуқуқӣ, ин пешниҳод ба қатъномаҳои СММ дар бораи сулҳи устувор (A/RES/70/262) алоқаманд аст ва метавонад ҳамчун асоси қабули қатъномаи нави СММ хидмат кунад.

Дар итмоми сухананронӣ Пешвои миллат "тантанаи сулҳ"-ро ҳамчун "гарави таъмини адолат, баробарӣ, эҳтироми ҳуқуқ ва озодиҳои инсон" номиданд. Ин ба моддаҳои 55-56-и Оинномаи СММ мувофиқ аст, ки ҳамкориро барои ҳифзи ҳуқуқҳои инсон пешбинӣ мекунанд. Тоҷикистон омода аст, бо истифода аз анъанаҳои дипломатӣ ва гуфтугӯи созанда, дар таъмини амну субот саҳм гузорад. Аз нуқтаи назари илмӣ ин суханронӣ нишон медиҳад, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати фаъол дар ҳуқуқи байналмилалӣ, метавонад нақши калидӣ дар таҳкими эътимод бозад.

Суханронии Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми Ашхобод аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ аҳамияти таҳкими сулҳ ва эътимодро ҳамчун принсипҳои асосии ҳуқуқи байналмилалӣ таъкид мекунад. Ин масъалаҳо барои ҳалли мушкилоти глобалӣ, аз ҷумла геосиёсӣ ва экологӣ муҳим мебошанд. Тоҷикистон бо ташаббусҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкими сулҳ ва эътимоди ҷаҳони саҳми муносиб мегузорад ва дар оянда низ ҷомеаи ҷаҳониро ба гуфтугӯ ва ҳамкориҳои дипломатӣ ҳидоят менамояд.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД -муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Ҷаҳони имруза бе соҳаи энергетика тасвир кардан ин ғари имкон аст. Точикистон, ки аз ҷиҳати обҳо бой аст метавонад ба ин соҳа кумаки худро расонад. Таърихи энергетикаи ҷумҳурӣ аз нерӯгоҳи барқии обӣ НБО Варзоб-1 сар мешавад, ки соли 1931 сохтмони он оғоз ёфта соли 1937 бо иқтидори 7,1 ҳаз. кВт ба кор шурӯъ намуд.

Ҳозир дар дарёи Вахш силсила нерӯгоҳҳои зерин сохта шудаанд: Шаршара(29,9ҳаз.кВт), Сарбанд(240 ҳаз. кВт), Марказӣ (15,1ҳаз.кВт), Норак (3млн. кВт), Бойғозӣ (600ҳаз.кВт),Сангтӯда-1 (670ҳаз.кВт), Сангтӯда -2 (220ҳаз.кВт) ва дар қисмати болооби дарё бошад нерӯгоҳи барқии обии Роғун (3,6 млн. кВт). Тавонии системаи энергетикии Тоҷикистон наздики 8000 МВт-ро (ҳиссаи нерӯгоҳҳои барқӣ обӣ 95%) ташкил медиҳад. Тоҷикистон дорои захираҳои бойи гидроэнергетикӣ буда, ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергнтикӣ- 527 млрд кВт*с-ро ташкил медиҳад. Истеҳсоли миёнаи солонаи энергияи электрикӣ аз ҳисоби нерӯгоҳҳои барқӣ қариб 17 млрд.кВт/соатро ташкил медиҳад.

Пас аз ба даст овардани истиқлолияти миллиамон бо талошу заҳматҳои бевоситаи Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, сохтмони ин иншооти бузурги аср идома дода шуд. Ҳамин тавр 16-уми ноябри соли 2018 агрегати 1-уми НБО Роғун ба кор дароварда шуд.Ва баъдтар 10-уми сентябри соли 2019 агрегатҳои 2-юм ва 3-юм низ ба кор дароварда шуданд.

Яке аз ҳадафҳо ва вазифаҳои асосии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъмини сатҳи шоистаи зиндагии мардум, субот ва амният, рушди иқтисоди миллӣ ва намояндагии шоистаи кишвар дар арсаи ҷаҳонӣ буд. Барои амалӣ кардан, ва ба даст овардани ин ниятҳои нақшаҳои нек, истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ ва саноатикунонии кишвар ҳадафҳои стратегӣ барои мардум ва давлати Тоҷикистон муайян карда шуданд. Дар тӯли солҳои истиқлолият, бо татбиқи мунтазами ин ҳадафҳои стратегӣ, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба марҳилаи нави рушд ворид шуд.

Истиқлолияти энергетикӣ яке аз ҳадафҳои стратегӣ ва нишондиҳандаҳои асосии рушди иқтисодӣ мебошад. Дар тӯли солҳои истиқлолият Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таъсиси низоми ягона ва ба кор андохтани иқтидорҳои бузурги энергетикӣ ноил гардид. Ба шарофати талошҳои беандозаи Пешвои миллат, Эмомалӣ Раҳмон, имрӯз ҳар як хонаи тоҷик пур аз нур ва шодӣ аст. Дар ҳоле ки дар солҳои аввали истиқлолияти давлатӣ дар кишвар ҳамагӣ 25 нерӯгоҳи хурду калон бо иқтидори 4404,35 МВт мавҷуд буд, имрӯз шумораи чунин манбаъҳои энергияи аз ҷиҳати экологӣ тоза ба зиёда аз 306 адад бо иқтидори умумии 6120,59 МВт расидааст. Бо ба кор андохтани ГЭС-ҳо хурду калон иқтидорҳои нав дар ин бахш, Тоҷикистон на танҳо ба истиқлолияти пурраи энергетикӣ ноил мегардад, балки ба содиркунандаи энергияи дастраси пурра низ табдил меёбад. Барои тақвияти истиқлолияти энергетикӣ, ки дар мади аввал меистад, таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, истеҳсоли нерӯи барқ ​​дар кишвар сол аз сол афзоиш меёбад.

А.Д. Бахдавлатов - мудири лабораторияи спектроскопияи молекулавӣ

Дар 43-умин Конференсияи генералии ЮНЕСКО, ки 6 ноябри соли 2025 дар Самарқанд баргузор шуд, "Устувонаи Куруши Бузург" (Хартия ё Манифести Куруш) расман яке аз аввалин ҳуҷҷатҳое дар таърихи ҷаҳонӣ эътироф карда шуд, ки дар он принсипҳои асосии ҳуқуқи инсон баён шудааст.

Устувонаи Куруш ин силиндраи гилӣ аст, ки Куруши Бузург фармуда буд дар он рӯйхати ғалабаҳо, пешгузаштагонаш ва амалҳои шафиқонаи ӯро бо хатти мехӣ сабт намоянд. Ин як уствонаи зарфшакл аз гили пухташуда бо диаметри 22,5 сантиметр ба 10 сантиметр мебошад. Осорхонаи Бритониё бунёди устувонаро ба давраи байни солҳои 539 ва 530 то милод мутааллиқ ҳисобидааст. Ин ёдгорӣ дар ҳафриёти Бобул дар соли 1879 пайдо ва ба осорхонаи Бритониё интиқол дода шудааст.

Устувона баъд аз ин маъруфияти васеъ пайдо карда, шоҳи охирини Эрон дар солҳои 60-уми қарни гузашта матни онро аввалин эъломияи ҳуқуқи инсон дар таърих эълон карда буд. Куруш дар устувона ҷонибдории худро аз бекор кардани ғуломдорӣ ва таъмини озодии диниро изҳор дошта, ҳамчун шоҳ ваъда додааст, ки сиёсати худро тибқи васиятҳои асосгузорони давлатдории ориёӣ роҳандозӣ менамояд.

Матни «Устувонаи Куруш» аз 45 сатр иборат аст. Мухтасари мундариҷаи сатрҳои ин матн чунин аст:

1-4: пурра барқарор карда нашудааст;

5-10а: ҷиноятҳои зиёди подшоҳи Бобул Набонид, норозигии худоён аз ҳукмронии ӯ.

10-16: худои ҳомии Бобул Мардук подшоҳи нав - Курушро меҷӯяд ва ба ӯ бар сарзаминҳо ҳукмронӣ ато мекунад.

17-19: Мардук ба Куруш ба Бобул ишора мекунад ва ӯ бо ёрии худоён шаҳрро бо тамоми кишварҳои дигар бе ҷанг ба худ тобеъ мекунад.

20-22: Куруш худро бо номбар кардани унвонҳояш ва ниёгонаш муаррифӣ мекунад.

23-28а: Куруш дар бораи фазилатҳои худ, шукуфоии Бобул, парастиши худогоҳона аз Мардук ва писари Ӯ - Набу хабар медиҳад.

28-30а: ҳокимони тамоми ҷаҳон ба Куруш итоат мекунанд.

30-36: Куруш маъбадҳои шаҳрҳои Байнаннаҳрайн - Месопотамияро барқарор мекунад ва худоёнро (ки Набонид онҳоро рабуда буд) ба ҷойҳои худ бармегардонад ва инчунин одамони ин шаҳрҳоро озод карда, ба онҳо имкон медиҳад, ки ба манзилҳояшон баргарданд - барои ин ӯ аз ҳамаи худоён хоҳиш мекунад, ки якҷоя бо ӯ барои некӯаҳволии ҳукмронии худ ба Мардук ва Набу дуо гӯянд; сулҳ дар ҳамаи заминҳои тобеи Куруш барқарор карда мешавад.

36-45: қитъаи сахт осебдидаи матн аст, ки дар он дар бораи қурбониҳо кардани Куруш дар маъбад ва барқарорсозии биное бо номи Ашшурбанипал дар Бобул хабар дода шудааст.

Соли 2026 бо иқдоми Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузории конференсияи байналмилалӣ оид ба «Устувонаи Куруш» ба нақша гирифта шудааст. Бо мақсади кӯмак ба мутахассисон яке аз вариантҳои эътирофшудаи матни «Устувонаи Куруш» бо забонҳои аккодӣ (дар транскриптсия), русӣ ва тоҷикӣ (мухтасаран) пешниҳод карда мешавад.

Матни «Устувонаи Куруш» бо забони аккодӣ (транскриптсия)

1. [ì-nu x x x] /x\-ni-šu

2. [x x x ki-i]b-ra-a-tì

3. [x x x] /x x\ GAL ma-ṭu-ú iš-šak-na a-na e-nu-tu ma-ti-šú

4. /ù?\ [x x x]-ši-li ú-ša-áš-ki-na ṣe-ru-šu-un

5. ta-am-ši-li É-SAG-ÍL i-te-[pu-uš-ma x x x t]ì? a-na ÚRIki ù si-it-ta-a-tì ma-ḫa-za
6. pa-ra-aṣ la si-ma-a-ti-šu-nu ta-[ak-li-im la-me-si x x x la] pa-liḫ u4-mi-šá-am-ma id-de-né-eb-bu-ub ù /ana ma-ag\-ri-tì

7. sat-tuk-ku ú-šab-ṭi-li ú-l[a-ap-pi-it pél-lu-de-e x x x iš]-tak-ka-an qé-reb ma-ḫa-zi pa-la-ḫa dAMAR.UTU LUGAL DINGIRmeš i[g-m]ur kar-šu-uš-šu

8. le-mu-ut-ti URU-šu [i-t]e-né-ep-pu-/uš\ u4-mi-ša-am-/ma x x\ [x x x ÙG]meš-šú i-na ab-ša-a-ni la ta-ap-šu-úḫ-tì ú-ḫal-li-iq kul-lat-si-in

9. a-na ta-zi-im-ti-ši-na dEN.LÍL DINGIRmeš ez-zi-iš i-gu-ug-m[a x x x] ki-su-úr-šu-un DINGIRmeš a-ši-ib ŠÀ-bi-šu-nu i-zi-bu at-/ma\-an-šu-un

10. i-na ug-ga-ti-ša ú-še-ri-bi a-na qé-reb ŠU.AN.NAki dAMAR.UTU t[i-iz-qa-ru dEN.LÍL DINGIRm]eš us-sa-aḫ-ra a-na nap-ḫar da-ád-mi šá in-na-du-ú šu-bat-su-un

11. ù ÙGmeš KUR šu-me-ri ù URIki ša i-mu-ú ša-lam-ta-áš ú-sa-/aḫ\-ḫi-ir ka-/bat\-[ta-áš] ir-ta-ši ta-a-a-ra kul-lat ma-ta-a-ta ka-li-ši-na i-ḫi-iṭ ib-re-e-ma

12. iš-te-’e-e-ma ma-al-ki i-šá-ru bi-bil ŠÀ-bi-ša it-ta-ma-aḫ qa-tu-uš-šu mKu-ra-áš LUGAL URU an-ša-an it-ta-bi ni-bi-it-su a-na ma-li-ku-tì kul-la-ta nap-ḫar iz-zak-ra šu-/um-šú\

13. kurqu-ti-i gi-mir um-man-man-da ú-ka-an-ni-ša a-na še-pi-šu ÙGmeš ṣal-mat SAG.DU ša ú-ša-ak-ši-du qa-ta-a-šú

14. i-na ki-it-tì ù mi-šá-ru iš-te-né-’e-e-ši-na-a-tì dAMAR.UTU EN GAL ta-ru-ú ÙGmeš-šú ep-še-e-ti-ša dam-qa-a-ta ù ŠÀ-ba-šu i-ša-ra ḫa-di-iš ip-pa-li-i[s]

15. a-na URU-šu KÁ.DINGIRmeš ki a-la-ak-šu iq-bi ú-ša-aṣ-bi-it-su-ma ḫar-ra-nu TIN.TIRki ki-ma ib-ri ù tap-pe-e it-tal-la-ka i-da-a-šu

16. um-ma-ni-šu rap-ša-a-tì ša ki-ma me-e ÍD la ú-ta-ad-du-ú ni-ba-šu-un gišTUKULmeš-šu-nu ṣa-an-du-ma i-ša-ad-di-ḫa i-da-a-šu

17. ba-lu qab-li ù ta-ḫa-zi ú-še-ri-ba-áš qé-reb ŠU.AN.NAki URU-šu KÁ.DINGIRmeš ki i-ṭi-ir i-na šap-ša-qí, mdNÀ.NÍ.TUKU LUGAL la pa-li-ḫi-šu ú-ma-al-la-a qa-tu-uš-šú

18. ÙGmeš TIN.TIRki ka-li-šu-nu nap-ḫar KUR šu-me-ri u URIki ru-bé-e ù šak-ka-nak-ka ša-pal-šu ik-mi-sa ú-na-áš-ši-qu še-pu-uš-šu iḫ-du-ú a-na LUGAL-ú-ti-šú im-mi-ru pa-nu-uš-šú-un

19. be-lu ša i-na tu-kul-ti-ša ú-bal-li-ṭu mi-tu-ta-an i-na pu-uš-qu ù ú-de-e ig-mi-lu kul-la-ta-an ṭa-bi-iš ik-ta-ar-ra-bu-šu iš-tam-ma-ru zi-ki-ir-šu

20. a-na-ku mKu-ra-áš LUGAL kiš-šat LUGAL GAL LUGAL dan-nu LUGAL TIN.TIRki LUGAL KUR šu-me-ri ú ak-ka-di-i LUGAL kib-ra-a-ti er-bé-et-tì

21. DUMU mKa-am-bu-zi-ia LUGAL GAL LUGAL URU an-ša-an DUMU DUMU mKu-ra-áš LUGAL GAL LUGA[L U]RU an-ša-an ŠÀ.BAL.BAL mši-iš-pi-iš LUGAL GAL LUGAL URU an-šá-an

22. NUMUN da-ru-ú ša LUGAL-ú-tu ša dEN u dNÀ ir-a-mu pa-la-a-šu a-na ṭu-ub ŠÀ-bi-šú-nu iḫ-ši-ḫa L[UGA]L-ut-su e-nu-ma a-n[a q]é-reb TIN.TIRki e-ru-bu sa-li-mi-iš

23. i-na ul-ṣi ù ri-ša-a-tì i-na É.GAL ma-al-ki ar-ma-a šu-bat be-lu-tì dAMAR.UTU EN GAL ŠÀ-bi ri-it-pa-šu ša ra-/im\ TIN.TIRki ši-m[a]/a-tiš\ /iš-ku?-na\-an-ni-ma u4-mi-šam a-še-’a-a pa-la-/aḫ\-šú

24. um-ma-ni-ia rap-ša-tì i-na qé-reb TIN.TIRki i-ša-ad-di-ḫa šú-ul-ma-niš nap-ḫar KU[R šu-me-ri] /ù\ URIki mu-gal-[l]i-tì ul ú-šar-ši

25. /URUki\ KÁ.DINGIR.RAki ù kul-lat ma-ḫa-zi-šu i-na ša-li-im-tì áš-te-’e-e DUMUmeš TIN.TIR[ki x x x š]a ki-ma la ŠÀ-[bi DING]IR-ma ab-šá-a-ni la si-ma-ti-šú-nu šu-ziz-/zu!\

26. an-ḫu-ut-su-un ú-pa-áš-ši-ḫa ú-ša-ap-ṭi-ir sa-ar-ma-šu-nu a-na ep-še-e-ti-[ia dam-qa-a-ti] dAMAR.UTU EN GA[L]-ú iḫ-de-e-ma

27. a-na ia-a-ti mKu-ra-áš LUGAL pa-li-iḫ-šu ù mKa-am-bu-zi-ia DUMU ṣi-it ŠÀ-bi-[ia ù a-n]a nap-ḫ[ar] um-ma-ni-ia

28. da-am-qí-íš ik-ru-ub-ma i-na šá-lim-tì ma-ḫar-ša ṭa-bi-iš ni-it-t[a-al-la-ak i-na qí-bi-ti-šú] ṣir-ti nap-ḫar LUGAL a-ši-ib BÁRAmeš

29. ša ka-li-iš kib-ra-a-ta iš-tu tam-tì e-li-tì a-di tam-tì šap-li-tì a-ši-ib n[a-gi-i né-su-tì] LUGALmeš KUR a-mur-ri-i a-ši-ib kuš-ta-ri ka-li-šú-un

30. bi-lat-su-nu ka-bi-it-tì ú-bi-lu-nim-ma qé-er-ba ŠU.AN.NAki ú-na-áš-ši-qu še-pu-ú-a iš-tu [ŠU.AN.NAk]i a-di URU aš-šurki ù MÙŠ-ERENki

31. a-kà-dèki KUR èš-nu-nak URU za-am-ba-an URU me-túr-nu BÀD.DINGIRki a-di pa-aṭ kurqu-ti-i ma-ḫa-z[a e-be]r-ti ídIDIGNA ša iš-tu pa!-na-ma na-du-ú šu-bat-su-un

32. DINGIRmeš a-ši-ib ŠÀ-bi-šú-nu a-na áš-ri-šu-nu ú-tir-ma ú-šar-ma-a šu-bat da-rí-a-ta kul-lat ÙGmeš-šú-nu ú-pa-aḫ-ḫi-ra-am-ma ú-te-er da-ád-mi-šú-un

33. ù DINGIRmeš KUR šu-me-ri ù URIki ša mdNÀ.NÍ.TUKU a-na ug-ga-tì EN DINGIRmeš ú-še-ri-bi a-na qé-reb ŠU.AN.NAki i-na qí-bi-ti dAMAR.UTU EN GAL i-na ša-li-im-tì

34. i-na maš-ta-ki-šu-nu ú-še-ši-ib šú-ba-at ṭu-ub ŠÀ-bi {ut} kul-la-ta DINGIRmeš ša ú-še-ri-bi a-na qé-er-bi ma-ḫa-zi-šu-un

35. u4-mi-ša-am ma-ḫar dEN ù dNÀ ša a-ra-ku U4meš-ia li-ta-mu-ú lit-taz-ka-ru a-ma-a-ta du-un-qí-ia ù a-na dAMAR.UTU EN-ia li-iq-bu-ú ša mKu-ra-áš{-áš} LUGAL pa-li-ḫi-ka u mKa-am-bu-zi-ia DUMU-šú

36. /x\ [x x x- i]b šu-nu lu-ú /x x x x x x x x\ ÙGmeš TIN.TIRki /ik-tar-ra-bu\ LUGAL-ú-tu KUR.KUR ka-li-ši-na šu-ub-ti né-eḫ-tì ú-še-ši-ib

…

Матни мухтасари «Устувонаи Куруш» бо забони тоҷикӣ

«Манам Куруш, ки шоҳи шоҳон, шоҳи бузург, шоҳи неруманд, шоҳи Бобул, шоҳи Сумер ва Акад, шоҳи чаҳор мамлакат, писари Камбуҷия – шоҳи бузург, навосаи Куруш, шоҳи бузург аз шохаи салтанати абадӣ, ки салтанаташ мавриди худоён ва ҳукуматаш ба дилҳо наздик аст. Вақте ки бе ҷангу ҷидол вориди Бобул шудам, ҳама мардум қудуми маро ба шодмонӣ пазируфтанд. Дар қасри подшоҳони Бобул ба сарири салтанат нишастам.

Мардук – худои Бобул дилҳои наҷиби мардуми Бобулро мутаваҷҷеҳи ман кард, зеро ман ӯро муҳтарам ва гиромӣ доштам. Лашкари бузурги ман ба оромӣ вориди Бобул шуд. Нагузоштам садама ва озоре ба мардуми ин шаҳру ин сарзамин ворид ояд. Вазъи дохилии Бобул ва амкинаи муқаддаси он қалби моро такон дод. Фармон додам, ки ҳама мардум дар парастиши худои худ озод бошанд ва бединонро наёзоранд. Фармон додам, ҳеҷ як аз хонаҳои мардум хароб нашаванд. Худои бузург аз ман хурсанд шуд ва ба ман, ки Куруш ҳастам ва ба писарам Камбуҷия ва тамоми лашкари ман аз роҳи иноят баракати худро нозил кард.

Подшоҳоне, ки дар ҳама мамолики олам дар сарзаминҳои худ нишастаанд, аз дарёи боло то дарёи поин ва подшоҳони Ғарб тамоман хироҷи сангин оварданд ва дар Бобул бар пойҳои ман бӯса заданд. Фармон додам, ки аз Бобул то Ошӯр ва Шуш ва Акад… Ва ҳамаи сарзаминҳое, ки дар он тарафи Даҷла воқеанд ва аз айёми қадим бино шудаанд, маобидеро, ки баста шуда буд, бикушоянд. Ҳама худоёни ин маобидро ба ҷойҳои худ баргардондам, то ҳамеша дар он ҷо муқим бошанд. Аҳолии ин маҳалҳоро ҷамъ кардам ва манозили онҳоро, ки хароб карда буданд, аз нав сохтам ва худоёни Сумеру Акадро беосеб ба қасрҳои онҳо, ки «шодии дил» ном доранд, боз гардондам. Сулҳу оромишро ба тамоми мардум ато кардам…».

Матни «Устувонаи Куруш» бо забони русӣ

1. [Когда Мардук, царь всех небес и земли, тот (...) который в своём (...) опустошает] свой (...)

2. [(...) великий (?) умом (...) обозревает (?)] стороны света

3. (...) перворождённый (?) низкий человек был поставлен во главу его государства

4. и (...) он поставил над ними подобие.
5. Он создал подобие Эсагилы (...) для Ура и прочих святилищ.

6. Несвоевременные обряды, [нечистые] приношения пищи (...) без страха изо дня в день бормоталось в оскорбление.

7. Он прекратил постоянные жертвоприношения, он вмешивался в обряды (...), он поставил (...) в святилищах. Страх перед Мардуком, царём богов, исчез внутри него.

8. Он творил зло его городу изо дня в день и (...) его народ (...) ярмом, от которого не было спасения, он погубил их всех.

9. В ответ на их жалобы Энлиль богов яростно вознегодовал и (...) их край. Боги, жившие в них, покинули свои святилища (?),

10. негодуя за то, что он перенёс их в Шуанну (Вавилон). Возвышенный Мардук, Энлиль богов, раскаялся. Обо всех поселениях, которых жилища были разрушены,

11. и людях земли Шумера и Аккада, которые стали подобны трупам, он раскаялся и пожалел их. Он обозрел и осмотрел все страны,

12. ища праведного царя по своему сердцу. Он взял за руку Кира, царя города Аншана, провозгласил его царство над всеми землями и назвал его имя.

13. Он поверг землю гутиев и всё войско мидян ниц перед его ногами. Народом же черноголовых, который он подчинил его руке,

14. он правил со справедливостью и правосудием. Мардук, великий господь, питающий свой народ, взглянул с радостью на его добрые деяния и его праведное сердце.

15. Он приказал ему идти в свой город Вавилон. Он приказал ему отправиться в путь в Тинтир (Вавилон) и, как друг и спутник, шёл рядом с ним.

16. Его огромное войско, которое, как воду реки, нельзя было сосчитать, в полном вооружении шагало рядом с ним.

17. Без сражения и боя он ввёл его в Шуанну (Вавилон). Он спас свой город Вавилон от беды. Набонида, царя, который не боялся его, он отдал ему в руки.

18. Все люди Тинтира (Вавилона), всей страны Шумера и Аккада, знать и правители, склонились перед ним, пали ниц, целовали ему ноги, радовались его царству, и лица их сияли.

19. Властелин, с чьей помощью они спаслись от смерти, который избавил их всех от трудностей и невзгод, они благословляли его и превозносили его имя.

20. Аз есмь Кир, царь вселенной, великий царь, могучий царь, царь Тинтира (Вавилона), царь страны Шумера и Аккада, царь четырёх сторон света,

21. сын Камбиза, великого царя, царя города Аншана, правнук Кира, великого царя, царя города Аншана, потомок Чишпиша, великого царя, царя города Аншана,

22. вечное семя царства, чью власть любят Бел (Мардук) и Набу, чьего царства они в радости своего сердца жаждут. Когда я с миром вошёл в Тинтир (Вавилон),

23. среди ликования и празднества в царском дворце я установил престол правления. Мардук, великий господь, судил мне великодушие того, кто любит Тинтир (Вавилон), и я изо дня в день стремился к нему в страхе.

24. Моё огромное войско мирно вошло в Тинтир (Вавилон), и вся страна Шумера и Аккада не испытала страха.

25. Городу Вавилону и всем его святилищам я принёс безопасность. Гражданам Тинтира (Вавилона), (...) которые как бы без божественного умысла страдали под ярмом вопреки им суждённому,

26. я облегчил их страдания, я избавил их от их оков (?). Мардук, великий господь, возрадовался моим добрым деяниям и

27. меня, Кира, царя, боящегося его, и Камбиза, сына, исшедшего из моего чрева, и всё моё войско,

28. благословил великим благословением, чтобы мы ходили перед ним в мире и благе. По его возвышенному приказу все цари, что сидят на престолах

29. в каждой стороне света, от Верхнего моря до Нижнего моря, что живут в отдалённых областях, (и) цари земли амореев, что живут в шатрах, все они

30. принесли свою тяжелую дань и в Шуанне (Вавилоне) поцеловали мои ноги. Из [Шуанны] в город Ашшур и Сузы,

31. в Аккад, в землю Эшнунны, в город Замбан, в город Ме-Турну, в Дер, вплоть до границы земли гутиев, в святилища по ту сторону реки Тигр, которых жилища ранее были разрушены,

32. богов, что в них жили, на их место я вернул и сделал для них постоянные жилища. Я собрал всех их жителей и вернул их в свои поселения,

33. и богов земли Шумера и Аккада, которых Набонид к ярости господа богов перенёс в Шуанну (Вавилон), я по слову Мардука, великого господа, в целости

34. в их обители возвратил, в жилища, любезные их сердцу. Пусть все боги, которых я перенёс в их святилища,

35. каждый день перед Белом и Набу просят о долготе моих дней, поминают мои добрые деяния и говорят Мардуку, моему господу: Кир, царь, боящийся тебя, и Камбиз, его сын,

36. (…) да заботятся о наших престолах до отдалённых (?) дней, и народ Тинтира (Вавилона) да благословляет царство. Я дал всем землям жить в мире.

…

Таҳияи доктори илмҳои фалсафа, профессор Хуршед Зиёӣ

(бахшида ба 31-умин солгарди Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон)

Ҷумҳурии Тоҷикистон кишвари соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ буда, мутобиқи моддаи 1 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, барои ҳар як инсон шароити арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меоварад.

Барои дар амал тадбиқ намудани ин муқаррароти конститутсионӣ, инчунин таҳкими иқтисодиёти устувор, ки баҳри беҳбудии ҷомеа нигаронида шудааст, 10 декабри соли 1994 Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар Анҷумани муассисони Ҳизби Халқии Тоҷикистон таъсис дода шуда, дар Вазорати адлияи ҷумҳурӣ 15 декабри соли 1994 таҳти №199 сабти ном шудааст. Раиси муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Анҷуман IV санаи 18 апрели соли 1998 сухан ронда, такид намуда буданд, ки: «Таърих гувоҳ аст, сиёсатмадороне, ки мехоҳанд дар кишвари худ ислоҳоти куллӣ гузаронанд, бояд қабл аз татбиқи барномаи стратегии худ ҳамсафон ва ҳаммаслақони худро ёбанд».

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар давоми 31 сол дар фаъолияти худ бо мақсади таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ба фазилатҳои баланди сиёсӣ, сифатҳои наҷиби ахлоқӣ ва маърифати пурсамари маънавии аъзояш такя намуда, кӯшишу ғайрат ва донишу идроки онҳоро барои мустаҳкам намудани истиқлолияти сиёсию иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии Ҷумҳурии Тоҷикистон сафарбар намуда истодааст. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон бо мақсади таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ба хиради олии сиёсӣ, сифатҳои ҳамидаи ахлоқӣ ва маънавиёти баланди аъзои худ такя намуда, донишу маҳорати онҳоро ба амалӣ гардонидани ғояҳои сиёсӣ ва ҳадафҳои барномавии хеш сафарбар намуд. Ҳамчунин ба таҳкими истиқлоли сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии мамлакат мусоидат кард.

Зимни суханронии худ санаи 30 ноябри соли 2022 Раиси муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки «Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии сокинони Тоҷикистон нақши муассир дошта, дар ташаккули фарҳанги сиёсӣ ва худшиносиву худогоҳии мардум нақши сазовор мегузорад». Ба таъкиди Раиси муаззами ҳизб рисолат ва мазмуну моҳияти барномаҳои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон рушди устувори Тоҷикистони соҳибистиқлол, ободу пешрафта ва аз лиҳози сиёсӣ ва иқтисодиву иҷтимоӣ босубот мебошад. Кумитаҳои иҷроияи ҳизб якҷо бо сохторҳои ваколатдори соҳаҳои гуногун ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ҷиҳати фароҳам овардани ҷойҳои нави корӣ ва зина ба зина беҳтар намудани шароити зиндагии аҳолӣ тадбирҳои зарурӣ андешида, ҳалли масъалаҳои иҷтимоиро дар маркази диққат қарор медиҳанд, дар таъсиси инфрасохтори иҷтимоӣ, беҳсозии вазъи муассисаҳои таълимӣ, беҳтар гардонидани шароити оилаҳои серфарзанд, ҷудо намудани кумакҳои иловагӣ ба ятимону маъюбон ва дигар гурӯҳҳои осебпазири ҷомеа мусоидат менамоянд.

Мутобиқи Барномаи пешазинтихоботии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон (Самтҳои муҳимтарини рушди Тоҷикистон барои солҳои 2025 – 2030) дар самти такмили қонунгузорӣ Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон тадбирҳои зеринро амалӣ намуда истодааст: такмили қонунгузории кишвар ҷиҳати таҳкими истиқлоли давлатӣ, ваҳдату амнияти миллӣ, суботи сиёсӣ ва ягонагии Тоҷикистон бо дарназардошти равандҳои мураккаби ҷаҳонишавӣ ва вазъияти ҷаҳони муосир; таъмин намудани волоияти қонун, тарбияи шаҳрвандон дар руҳияи эҳтиром нисбат ба он ва дар байни шаҳрвандон ташаккул додани низоми устувори рафтори ҳуқуқӣ, оштинопазирӣ нисбат ба ҳама гуна ҳуқуқвайронкунӣ ва ногузирии масъулияти ҳуқуқӣ; таҳкими қонунгузории соҳаи бонкдорӣ бо мақсади таъмин намудани инкишофи муназзами низоми бонкӣ, такмили қонунгузории соҳаи фаъолияти бонкӣ, устувор намудани ҳолати молиявии бонкҳо, шаффоф ва содда гардонидани низоми қарздиҳӣ ва ҷорӣ намудани низоми ягонаи додани қарз; такмил додани механизми ҳуқуқии муроҷиати шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, аз ҷумла истифодаи дастовардҳои навини илму технология бо мақсади баррасии саривақтӣ ва одилонаи муроҷиатҳо; бо иттилооти ҳуқуқӣ таъмин намудани ҳамаи мақомоти давлатӣ, аз ҷумла мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот; таъмин намудани имконияти истифодаи васеъ ва ройгони аҳолӣ аз санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва тағйиру иловаҳо ба онҳо; тарғибу ташвиқи қонунгузорӣ, рушди донишҳои ҳуқуқӣ ва баланд бардоштани фарҳанги ҳуқуқии аҳолӣ; ҷалби васеи ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ дар таҳия, қабул ва амалишавии қонунгузорӣ; мунтазам гузаронидани мониторинги амалишавии қонунҳо вобаста ба мутобиқати онҳо ба мақсаду ҳадафҳои стратегии кишвар; баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон дар самти муқовимат ба коррупсия ва дар ин замина фароҳам овардани шароити оштинопазир нисбат ба падидаи коррупсия миёни ҷомеа; таҳия кардани чорабиниҳои мушаххас ҷиҳати пешгирии коррупсия; такмили низоми қонунгузории кишвар ва ба талаботи санадҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мутобиқ намудани онҳо.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон бо назардошти рушду пешрафти минбаъдаи давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон бо ҳамаи ҳизбҳои сиёсӣ ва дигар иттиҳодияву созмонҳои ҷамъиятӣ, ки фаъолияташон дар доираи Конститутсия ва қонунҳои амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад, ҳамкорӣ мекунад.

Фаъолияти ташкилию таблиғотиашро Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар асоси принципҳои зерини демократӣ ба амал мебарорад:

-умумияти ғоявӣ, рафоқати ҳизбӣ, ягонагии манфиату ҳадафҳои ҳизб, баробарии ҳуқуқу уҳдадориҳои ҳамаи аъзоёни ҳизб, интизоми бошуурона;

-эҳтиром ба нуқтаи назари ҳар як аъзои ҳизб, худидоракунии ташкилотҳои ибтидоии ҳизбӣ, ошкорою шаффоф будани фаъолияти ҳизбии сиёсӣ;

-интихобӣ будани ҳамаи вазифаҳои роҳбарикунандаи ҳизбӣ аз поён то боло;

-ҳамеша ҳисоботдиҳанда будани мақомоти ҳизбӣ;

-интизоми қатъии ҳизбӣ ва ҳатмӣ будани қарорҳои мақомоти болоии ҳизбӣ барои мақомоти поёнӣ;

-роҳбарии дастҷамъона ба ҳамаи мақомоти ҳизбӣ, масъулияти шахсии ҳар аъзои ҳизб барои иҷрои вазифаҳою супоришҳои ҳизбӣ.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон бо дастгирии мардуми шарифи кишвар ва таҳти сарварии хирадмандонаи Раиси муаззами ҳизб, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба татбиқи ин ҳадафҳои барномавӣ ноил гардида, кишвар ва мардуми шарафманди Тоҷикистонро ба сӯи арзишмандтарин хостаҳои миллӣ зери шиори «Барои пешрафт ва саодати халқи Тоҷикистон!», аз ҷумла таҳким бахшидани давлатдории миллӣ, истиқлолу озодӣ, ваҳдату ягонагӣ ва суботу амният, суботи сиёсӣ аз рушди устувори иқтисоди миллӣ раҳнамоӣ мекунад.

Ҳар яки мо аъзои ҳизб барои татбиқи вазифаҳои стратегии давлату Ҳукумат, такмил додани низоми қонунгузорӣ, таҳкими сулҳу ваҳдати миллӣ, вусъат додани ғояҳои созандаи ватандӯстона ва тақвият бахшидани худшиносӣ ва худогоҳӣ бо роҳнамоии Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон саҳми босазои худро мегузорем.

Раиси муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо такид менамоянд, ки узви Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон будан ҳам ифтихору шараф ва ҳам масъулияти бузург дар назди халқу Ватан ва сарнавишти ҷомеаи демократӣ, дунявӣ ва ҳуқуқбунёди Тоҷикистони соҳибистиқлоли мост.

Аз ин рӯ, вазифаи ҷонӣ ва қарзи виҷдонии мо аъзоёни Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аст, ки масъалаи ҳифзи давлату давлатдорӣ, таъмини амнияти кишвар ва нигоҳ доштани суботу оромии ҷомеаро бартару болотар аз ҳама арзишҳо гузошта, афкори сиёсии ҳизбро дастгирӣ намоем ва муҳимтар аз ҳама, барои бунёди давлати демократӣ, муқтадир, тавоно ва шукуфони Тоҷикистони маҳбуб ҳиссагузор бошем.

Ҳизби Сарвар, ҳизби халқи Тоҷикистон,

Раҳбараш Пешвои миллат - Оли Раҳмон.

Дар ҳаёти иҷтимову иқтисоду ҳам сиёсат,

Нақши боризу саодат баҳри инсон.

Бо ҳидоятҳои раҳбар аҳли кишвар,

Мекушояд роҳи иқболро саросар.

Ҳизби нерӯ, ҳизби армону навовар,

Бо дуои Сарвари мо тахти бовар.

Ин ки моро Оли Раҳмон Пешвоӣ мекунад,

Ҳизби моро то Сурайё раҳнамоӣ мекунад.

Сулҳу оромӣ, суботу ваҳдати мо пойдор,

Қисмати моро ҳамеша ибтикори созгор.

Ифтихори Дониёр оромиши ҳизбу Ватан,

Дур бодо душманӣ аз эътибори анҷуман!

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД, муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

Ҳамасола 11 декабрро рӯзи байналмилалии кӯҳ гуфта, дар тамоми гушаву канори дунё ҷашн мегиранд. Ин рӯз нахустин бор соли 2003 бо тасдиқи созмони бонуфузи ҷаҳон, Созмони Миллали Муттаҳид ҳукми қонуни қабул кардааст, ки барои олимону муҳаққиқони самту соҳаи илмҳои табиатшиносӣ ва сайёҳону дигар шахсиятҳо рӯзи хотирмону таърихӣ пазируфта шудааст.

Ҳамагон медонем, ки кӯҳҳо қисми ҷудонашавандаи замин буда, барои тамоми инсонҳову набототу ҳайвонот чун обу ҳаво заруранд, чунки кӯҳҳо ин манбаи обанд ва бе об на инсонияту на ҳайвоноту на наботот арзи ҳастӣ карда наметавонанд. Аҳамияти қабули ин рӯз ба он нигаронида шудааст, ки ба масъалаҳои марбут бо рушди устувори кӯҳистон замина мегузорад.

Дар бораи иҳотаи кӯҳҳо дар рӯи замин маълумотҳо гуногунанд, мутобиқи як манбаъ 22% кураи заминро кӯҳҳо иҳота кардаанд ва мутобиқ ба маълумоти дигар 27 дарсади заминро кӯҳҳо иҳота кардаанд.

Дар Тоҷикистони мо бошад, 93 дарсади масоҳати умумии заминро кӯҳҳо иҳота кардаанд. Аз ин лиҳоз барои Тоҷикистони мо ин рӯз аҳамияти хоса дорад.

Муҳиммияти қабули рӯзи байналмилалии кӯҳ ба бисёр самтҳо алоқаманд аст:

- Кӯҳҳо манбаи обанд;

- Кӯҳҳо заминаи мувофиқ барои ҷойгиршавии пиряхҳоянд;

- Кӯҳҳо макони ҷойгиршавии ҳайвонот;

- Кӯҳҳо заминаи сабзиши олами наботот;

- Кӯҳҳо дорои захираҳои табииянд;

- Кӯҳҳоро метаво сарвати табии ҳар як давлат номид!

Кӯҳҳо дар низоми экологӣ мақоми марказӣ доранд. Кӯҳҳо таъминкунандаи зиёда аз 60 фоизи оби ошомидании ҷаҳон буда, маҳз минтақаҳои кӯҳӣ ба равандҳои гидрологӣ, иқлимӣ ва биогеохимиявӣ таъсири амиқ мерасонанд. Гуногунии ҳайвонот ва наботот дар экосистемаҳои кӯҳӣ ба устувории умумии табиат мусоидат карда, ҳамчун паноҳгоҳи биологӣ хидмат менамоянд.

Аз нигоҳи иҷтимоию иқтисодӣ, кӯҳистон барои миллионҳо нафар манбаи зиндагӣ ба ҳисоб меравад. Кишоварзии баландкӯҳ, чарогоҳдорӣ, ҳунарҳои мардумиву анъанавӣ, ҳамчунин имкониятҳои баланди сайёҳии экстримӣ ва фарҳангӣ ҷойгоҳи кӯҳҳоро дар иқтисоди кишварҳо тақвият мебахшанд.

Бо вуҷуди аҳамияти бузург, минтақаҳои кӯҳӣ ба як қатор мушкилоти ҷиддӣ рӯ ба рӯ ҳастанд:

Обшавии пиряхҳо, камшавии захираҳои оби тоза, афзудани хавфи офатҳои табиӣ ҳама ин паёмадҳо тағйирёбии иқлиманд, ки бештар ба кишварҳои кӯҳӣ зарба мезананд. Тоҷикистон, ки минтақаи кӯҳӣ буда, зиёда аз 9000 пиряхро дар бар мегирад, аз ин раванд сахт осебпазир аст.

Дар баъзе деҳаҳову минтақаҳои дурдасти кӯҳӣ дастрасӣ ба роҳ, соҳаи тандурустӣ, маориф ва хизматрасониҳои иҷтимоӣ дар кӯҳистон дар баъзе ҳолатҳо мушкилиҳо пеш меояд, ки бо тадбирҷуиҳои Ҳукумати мамлакат чунин ҳолатҳо пешгирӣ карда, ин боиси муҳоҷирати аҳолӣ аз деҳоти баландкӯҳ мегардад.

Аз сабаби нобуди алтернативаҳои иқтисодӣ, аксарияти аҳолии кӯҳӣ ба истифодаи шадиди замин, буридани ҷангалҳо ва чаронидани аз ҳад зиёди чорво рӯ меоранд, ки ба таназзули замин ва камшавии гуногунии биологӣ оварда мерасонад.

Тоҷикистон ҳамчун кишваре, ки 93 фоизи ҳудуди он аз кӯҳҳо иборат аст, дар ташаккули сиёсати байналмилалӣ оид ба рушди устувори кӯҳистон нақши хоса дорад. Пешниҳодҳои Тоҷикистон дар сатҳи ҷаҳонӣ, аз ҷумла ташаббуси "Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо" ва қабули қатъномаи “Ҳифзи пиряхҳо” дар СММ, мавқеи пешсафи кишварро дар ҳифзи муҳити кӯҳӣ нишон медиҳад.

Бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дар назардошти минтақаи кӯҳи будани Тоҷикистон якчанд пешниҳодҳои муҳимми обу иқлим, ба созмони бонуфузи ҷаҳон, Созмони Миллали Муттаҳид пешниҳод карда шуд, ки хушбахтона қобили қабул пазируфта шуд.

Тоҷикистон ҳамчун кишвари пиряхдор ва кӯҳистон ба масъалаҳои экологӣ таваҷҷуҳи махсус дорад. Барномаҳои ҳифзи пиряхҳо, идоракунии захираҳои об, рушди сайёҳии кӯҳӣ ва таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ аз самтҳои муҳимми сиёсати давлатӣ ба шумор меравад. Эълони “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” барои соли 2025 аз ҷониби СММ ба ташаббуси Тоҷикистон қабул гардид ва ин иқдом ба ҷаҳон паёми муҳим дар бораи зарурати ҳифзи экосистемаҳои кӯҳи расонд.

Ҳамасола дар Тоҷикистон бахшида ба Рӯзи байналмилалии кӯҳ конфронсҳои илмӣ, форумҳо, намоишгоҳҳо, аксияҳои муҳитзистӣ ва чорабиниҳои омӯзишӣ доир мегарданд, ки ҳадафи онҳо баланд бардоштани сатҳи маърифати экологӣ ва ҷалби ҷомеа ба ҳаллу фасли мушкилоти кӯҳистон аст.

Хулоса, Рӯзи байналмилалии кӯҳ на танҳо як санаи ҷашнӣ, балки минбари муҳиме барои баррасии масъалаҳои ҳаётан муҳими экологӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии минтақаҳои кӯҳӣ мебошад.

Рушди устувори кӯҳистон, ҳифзи пиряхҳо, фароҳам овардани имкониятҳои беҳтари зиндагӣ барои аҳолии баландкӯҳ ва истифодаи оқилонаи манобеи табиӣ — инҳо вазифаҳое мебошанд, ки ҳамкорӣ ва ҳамраъйии ҷомеаи ҷаҳониро талаб мекунанд.

Барои Тоҷикистон ҳамчун кишвари кӯҳнишин, таҷлили ин рӯз муҳимияти хоса дорад, зеро на танҳо масъалаҳои миллӣ, балки вазифаҳои умумибашариро фаро мегирад.

Саидов А. Ходими хурди илмии Шуъбаи география ва зондкунонии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Масъалаи ҳифзи ҳуқуқи инсон, пеш аз ҳама, ҳуқуқи занону кӯдакон, дар шароити муосир яке аз самтҳои асосӣ ва сарнавиштсози сиёсати ҷомеаи ҷаҳонӣ ва давлатҳои мустақил маҳсуб меёбад. Дар замоне ки ҷаҳон бо равандҳои мураккаби иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ рӯ ба рӯ аст, рушди устувор ва таҳкими суботи миллӣ бе таъмин намудани амният, ҳимояи ҳуқуқ ва таъмини зиндагии бидуни хушунат барои гурӯҳҳои осебпазир амри номумкин мегардад. Маҳз ба ҳамин хотир, маъракаи байналмилалии «16 рӯзи мубориза алайҳи хушунат» на танҳо як иқдоми рамзӣ, балки як зарурати глобалӣ барои бедор кардани афкори ҷамъиятӣ, таҳрик додани сиёсиятҳои давлатӣ, таҳкими қонунгузорӣ ва баланд бардоштани маърифати ҷомеа мебошад. Ин маърака, пеш аз ҳама, барои ҷалби таваҷҷуҳи ҷомеа ба мушкилоте равона мешавад, ки солҳо ва асрҳо ҳамчун падидаи пинҳонӣ вуҷуд дошта, ба муносибати нобаробари гендерӣ ва ба поймолшавии ҳуқуқи асосии инсон оварда мерасонанд.

Дар заминаи сиёсати давлатӣ ва иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ масъалаи мубориза бо хушунат, махсусан хушунати оилавӣ, яке аз самтҳои афзалиятнок маҳсуб мешавад. Қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи пешгирии зӯроварӣ дар оила» худ як марҳалаи муҳими ташаккули сиёсати ҳифзи ҳуқуқи занону кӯдакон гардид. Ин қонун ба мақомоти давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳар як шахс масъулият мегузорад, ки пешгирӣ, ошкор, баррасӣ ва пеши роҳи хушунатро ба таври муассир амалӣ созанд. Вале қонун танҳо як сарчашмаи ҳуқуқӣ аст. Барои он ки ҷомеа воқеан ба сатҳи зиндагии бидуни хушунат расад, зарур аст, ки ҳам пайкари иҷтимоӣ ва ҳам фарҳанги ҷамъиятӣ такмил ёбанд. Тавре ки ташфи қонун нишон медиҳад, қонунгузорӣ танҳо вақте самаранок мешавад, ки аҳолӣ дар ҳаққи он огоҳ бошанд, тафаккури иҷтимоӣ иваз шавад ва сиёсати давлатӣ бо мақсади таъмини муҳити бехатар ва солим ба таври ҳамаҷониба амалӣ гардад.

Дар ин замина, суханони Пешвои муаззами миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки борҳо таъкид кардаанд: «Ҷомеаи солим аз оилаи солим оғоз меёбад, ва ҳифзи ҳуқуқи занону кӯдакон вазифаи муқаддаси ҳар як инсони бонангу номус аст», ҳамчун чароғи раҳнамо барои сиёсати ҷомеа ва давлат хизмат мекунад. Пешвои миллат дар аксари суханрониҳои худ, махсусан дар мавриди масъалаҳои оила ва тарбияи насли наврас, зикр менамоянд, ки эҳтиром ба зан, ҳифзи ҳуқуқи кӯдак ва таҳкими оилаи солим барои суботи миллӣ, ваҳдати ҷомеа ва пешрафти иқтисодию фарҳангии кишвар заминаи асосӣ аст. Ин ҷумлаҳо, ки бар пояи арзишҳои инсонӣ ва фарҳанги тоҷикона асос ёфтаанд, нишон медиҳанд, ки мубориза бо хушунат танҳо як вазифаи техникӣ ё ҳуқуқӣ нест, балки баҳри пойдории сулҳу субот ва рушди давлати миллат аҳамияти бевосита дорад.

Занону кӯдакон, ки сутунҳои асосии оила ва ҷомеа ҳастанд, дар баробари ин гурӯҳҳои осебпазиртарин низ ба ҳисоб мераванд. Мавҷудияти хушунат нисбати онҳо метавонад таъсири ҷиддӣ ба тамоми сохтори иҷтимоӣ расонад. Хушунат на танҳо ҷисмонӣ, балки равонӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ буда, баъзан солҳо асари худро дар рӯҳи инсон боқӣ мегузорад. Кӯдаке, ки дар муҳити хушунат ба воя мерасад, эҳтимол дорад, ки дар оянда ё худ зӯровар шавад ё қурбонии навбатии зӯроварӣ шавад.

Ин раванд даврзании хушунат - яке аз хатарноктарин паёмадҳои иҷтимоӣ мебошад, ки рушди ҷомеаро бозмедорад, низоми оиларо суст мекунад ва ба ояндаи миллат захм мегузорад. Аз ин рӯ, таъмини муҳити бидуни хушунат барои кӯдакон ва занон натанҳо масъалаи ҳуқуқӣ ва ахлоқӣ, балки масъалаи амнияти миллӣ ва ояндаи давлат мебошад.

Дар ин раванд, тарзи ҳаёти солиму созанда ҷойгоҳи марказӣ дорад. Тарзи ҳаёти солим танҳо муносибат ба ғизо ё саломатӣ нест, балки маҷмӯи муносибати инсонӣ, фарҳангӣ ва ахлоқии шахс дар муҳити иҷтимоии худ мебошад. Оила, ки нахустин мактаби тарбия аст, бояд ба мактаби муҳаббат, эҳтиром, муколама ва ҳамдигарфаҳмӣ табдил ёбад. Омӯзиши малакаҳои муколамаи созанда, идоракунии эҳсосот, ҳалли муноқишаҳо, истифода накардани зӯроварӣ ҳамчун воситаи ҳал ин унсурҳои меҳварии тарзи ҳаёти солим мебошанд. Агар ин арзишҳо дар оила ҷорӣ шаванд, ҷомеа низ ба самти муҳити бехатар ва созанда таҳаввул меёбад. Ба ин хотир, худи маъракаи «16 рӯзи мубориза алайҳи хушунат» бояд на танҳо як силсилаи маърака, балки як фарҳанги доимии худогоҳӣ гардад.

Мубориза алайҳи хушунат дар ҷомеа аз нигоҳи илмӣ, ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ бояд ҳамаҷониба бошад. Яъне, ниҳодҳои давлатӣ барои татбиқи қонун масъуланд, ҷомеаи шаҳрвандӣ барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ ва дастгирии иҷтимоӣ масъул аст, мактаб ва донишгоҳ барои таҳкими тафаккури ҳуқуқӣ ва фарҳанги муосир масъуланд, ва ҳар як шахс барои эҳтиром ва риояи ҳуқуқи дигарон масъул мебошад. Ҳар қадаме, ки дар ин самт гузошта мешавад - аз баргузории тренингҳо то тадқиқотҳои илмӣ, аз ҷаласаҳои огоҳсозӣ то фаъолиятҳои ҳама дар роҳи коҳиши хушунат ва бунёди ҷомеаи бехатар саҳм дорад.

Дар ҷамъбаст бояд гуфт, ки «16 рӯзи мубориза алайҳи хушунат» танҳо як маъракаи муваққатӣ нест, балки як даъват ба худогоҳӣ, масъулият, фарҳанги инсонӣ ва ҷаҳонбинии муосир мебошад. Ҳимояи занону кӯдакон аз ҳама гуна шаклҳои хушунат на танҳо иҷрои қонун, балки пойдории оила, суботи ҷомеа ва ояндаи миллат аст. Ҷомеаи бидуни хушунат, ҷомеаи ояндабин, бомаърифат ва соҳибтафаккур аст; ҷомеае, ки инсон ва ҳуқуқи инсонро арзиши волотарин медонад. Агар мо имрӯз дарк кунем, ки ҳар як сухани сахт, ҳар як амал ва ҳатто ҳар як беэътиноӣ метавонад ояндаи як инсонро тағйир диҳад, пас масъулиятро бо дилу виҷдон қабул мекунем.

Зиндагӣ бидуни хушунат маънои зиндагӣ бо муҳаббат, эҳтиром, масъулият ва эҳё намудани фарҳанги инсониятро дорад. Ин зиндагиест, ки шоистаи ҳар фарзандамон ва ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аст.

Шарифзода Сурайё, Раиси шурои занони «Бонувони муваффақ»-и Раёсати АМИТ

Ҳукумати Тоҷикистон илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа дониста, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст.

Эмомалӣ Раҳмон

Бо шарофати сиёсати маорифпарваронаи Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми Муассисаҳои олӣ ва муассисаҳои миёна (типи нав) бо озмоишгоҳҳои наву замонавӣ муҷаҳҳаз гардонида шудаанд. Бо пайрави ба ғамхориҳои сарвари давлат имрӯз ҳам бисёр устодон ва олимони барҷаста дар рушд ва тараққиёти химия органикӣ саҳми худро гузошта истодаанд ва ба дастоварҳои илмӣ ноил гардида истодаанд.

Химияи органикӣ ҳамчун яке аз бахшҳои муҳими илмҳои табиӣ ба ҳисоб рафта, ба омӯзиши пайвастаҳои карбондор ва механизми ҳосилшавии пайвастаҳои органикӣ машғул мебошад, ки ҳосилаҳои ин пайвастаҳо аҳамияти калони назариявию амалӣ ва иқтисодӣ доранд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон химияи органикӣ тӯли даҳсолаҳои охир таҳаввулотҳои ҷадид рӯи кор омад, ки ба дастовардҳои баланди аҳамияти тадқиқотӣ ва саноатидошта, аз қабили кишоварзӣ, саноати сабук ва маишӣ, тиб ва ғайраҳо ноил гардидааст. Бо дарназардошти қонеъ гардонидани талаботи инсоният ба захираҳои табиӣ, зарурати коркард ва таҳқиқи манбаъҳои маводи хоми органиӣ (нефт, газ, ангишт) ба миён омад, ки омӯзиш ва таваҷҷуҳи олимони соҳаи мазкур айни муддао буда, омили муҳим ва стратегӣ маҳсуб мешавад. Аз инҷост, ки имрузҳо барномаи самаранокии истифодаи манбаъҳои табии химияи органикӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон амал карда, бо риояи конуниятҳои экологӣ ва технологияи муосири бепартов ва кампартовро роҳандозӣ кардаанд.

Таҳқиқотҳо дар самти омӯзиши химия ҳанӯз аз солҳои 40–50-уми асри гузашта дар Тоҷикистон оғоз ёфта, бо таъсиси муассисаҳои илмӣ – таҳқиқотӣ, аз ҷумла Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон ва як қатор муассисаҳои илмии дигар, ки кадрҳои арзандаи бозори меҳнатро дар бахши илмҳои табии аз ҷумла химия омода карданд, ки боиси рушди ин соҳа мусоидат намуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷиҳати мавқеи геогрфӣ дорои захираҳои бузурги ангишт, флораҳои экстраксияшавандаи аҳамияти фармасевтидошта буда, таваҷҷуҳ ба химияи органикӣ муфид арзёбӣ мешавад. Аз инҷост, ки таваҷҷуҳ ба химияи органикӣ аз марҳилаҳи ибтидоӣ оғоз гардидааст. Солҳои 1960–1980-ум марҳилаҳои рушди тадқиқотҳо дар соҳаи химияи органикӣ ба шумор меравад. Ин давра бо таъсиси Пажӯҳишгоҳи химия ва технологияҳои химиявӣ (ҳоло ба номи академик В. Мансуров) ва саҳми олимоне чун, С. Ҳамидов ва В. Мансуров алоқаманд аст. Онҳо мактаби илмии худро бо равияи таҳқиқи пайвастаҳои табиӣ ва синтетикии дорои таъсири биологидошта таъсис додаанд. Бояд қайд кард, ки дар зери Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон соли 1977 институти Химия ба номи В.И.Никитин таъсис дода шуд. Дар заминаи институти Химия ба номи В.И.Никитин озмоишгоҳи “Синтези органикӣ” яке аз ду озмоишгоҳҳои аввалини институт мебошад, ки бо таъсиси онҳо таърихи илми химия ва фаъолияти худи институт дар Тоҷикистон оғоз гардид. Аввалин мудири ин озмоишгоҳ ва бунёдгузори он академик Василий Иванович Никитин буд. Афкори ва ғояҳои илмии ӯ самти асосии озмоишгоҳро ба даҳсолаҳои оянда муайян намуд. В.И.Никитин намояндаи мактаби олими машҳур В. Е. Фаворский буд, ки ӯ бо дастовардҳои беназир дар соҳаи химияи пайвастаҳои носер ба мисоли ҳосилаҳои атсетилен машҳур гардидааст.

Дар муддати на он қадар тӯлонӣ кормандони озмоишгоҳ муваффақиятҳои калонеро дар соҳаи синтези глитсеринҳои атсетиленӣ ва эфирҳои соддаи онҳо, реаксияҳои оксидшавӣ, дегидрататсия, ҳидрогенонидани ин моддаҳо ноил шудаанд. Дар ин самт саҳми олимони озмоишгоҳ А.Зегелман, В. Сидоренко, Е. Глазунова, С.Сабиров, Н.Глебова, Ю.Саркисов, М.Нарницкая, М.Самиев, И.Потапова, Г.Санюкович ниҳоят бузург аст. Дар солҳои охир олимони озмоишгоҳи “Синтези органикӣ” М.Ҷ. Исобоев, Э.Х. Пулатов, Т.А. Абдуллоев, бо ҳамроҳии шогирдонашон як қатор моддаҳои навъи ҳетеросиклиро аз диметилэтинилкарбинол синтез намуданд, ки дар соҳаи тиб аналогҳои он хусусиятҳои фаъоли биологиро зоҳир мекунанд. Олими тоҷик профессор Ғ.А.Тошбоев якумин шуда синтези нави 2,3-диметилнафталинро пешниҳод кардааст. Дигар олими мувафақи тоҷик С.Г. Бандаев, бошад аввалин шуда кушодашвии сиклопропанро кашф кардааст. Яке аз олимони барҷастаи биохимики тоҷик Ғ.М. Бобизода ва К. Ҳайдаров моддаи дорувории навъи тимотсин, тимофен ва тимогарро синтез намудаанд, ки барои пешгирии бемроиҳои сироятӣ, фишори системаи масуният истифода мешаванд. Як қатор олимони дигари тоҷик: Э.У. Нуъмонов, Ш. Холиқов, М.А.Куканиев, Ҷ.Х. Холиқов, Р. Усмонов, С.Ш. Шукуров ва дигарон дар соҳаи рушди химияи органикии тоҷик саҳми арзандаи худро гузоштаанд.

Тарақиёти химияи органикӣ бо дастовардҳои болозикр хотима наёфта, балки минбаъд боиси таъмини эҳтиёҷоти ҷомеаи Тоҷикистон ва берун аз он гардидааст. Дар тӯли даҳсолаҳои ахир, олимони тоҷик як қатор пайвастаҳои нави органикиро кашф ва синтез намудаанд, ки дорои таъсири зиддибактериявӣ, зиддивирусӣ ва зиддиомос мебошанд. Баъзе аз ин пайвастагиҳои синтезшуда ҳамчун моликияти зеҳнӣ дар шакли ҳуҷати расмии патент тасдиқ шудааст. Дар баробари ин, нашрияҳои илмӣ дар намуди китобҳо ва мақолаҳои илмии тадқиқотии зиёде дар маҷаллаҳои байналмилалӣ нашр шудаанд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо талошу заҳматҳои ин олимони тоҷик корхонаҳои ТБШ, нуриҳои нитрогении Вахш, нуриҳои органикӣ фаъолият мекунанд. Бо роҳбарии академик Ҳайдаров К.Ҳ. ва доктори илми химия, профессор Кодиров А.Х. аввалин бор маводи доругии эфири глитсерин туршобаи ҳолат ва хенодезоксихолат синтез карда шудаанд, ки қобилияти ҳал кардани сангҳои талхадонро доранд. Қобилияти литолитикии ин маводҳо нисбат ба дигар маводхое, ки ба класси стероидхо дохиланд, беҳтаранд.

Муаллифон: Ходими калони илми озмоишгоҳи «Синтези органикӣ» н.и.х. Мавлонов Б.Г.

Докторанти PhD бахши 3-и озмоишгоҳи «Синтези органикӣ» Ҳаётов Н.А.

Терроризм ва экстримизм аз як ҷониб чун вабои аср хатари глобалии ҷиддӣ буда, аз ҷониби дигар аъмоли он гувоҳ аст, ки террорист ватан, миллат ва дину мазҳаб надорад, балки як таҳдиде ба ҷомеаи ҷаҳон ва ҷони ҳар як сокини сайёра аст.

Эмомалӣ Раҳмон

Пешгирӣ ва мубориза бар зидди терроризм ва экстремизм яке аз самтҳои афзалиятноки сиёси ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб ёфта, дар тули солҳои Истиқлолияти давлатӣ санадҳои меъёрии ҳуқуқи мухталиф қабул ва мавриди амал қарор дода шудаанд.Агар воқеаву ҳодисаҳои мухталифи ҷаҳони имрўзаро таҳлил намоем собит мегардад, ки проблемаи терроризми байналмилалӣ ва экстремизм яке аз масъалаҳои доғи рўз боқӣ мондааст ва пешгирии он натанҳо дар ҳамбастагии қудрат ва имконоти дохилию хориҷии кишварҳои ҳампаймон имконпазир мегардад.

Экстремизм- аз калимаи франсузии “extremisme” ва лотинии “extremus” гирифта шуда , маънои аслиаш ифротгароӣ, тундравӣ , фикру андешаҳо ва амалҳои тундравона, якравона, аз ҳад гузаштан, аз андоза гузаштан буда, экстремист- шахсиятест, ки дар фаъолияти худ ҷонибдори амалҳои тундравию якравӣ аст. Экстремизм шахсро ба сўи содир намудани ҷиноятҳои марбут ба терроризм мебарад.

Таҳқиқи истилоҳи терроризм яке аз масъалаҳои мураккабу печидаи илми ҷаҳонӣ мебошад. Маълум аст, ки зиёда аз дусад таърифи терроризм вуҷуд дорад, аммо ҳеҷ яке аз ин таърифҳо умуми эътирофшуда нест. Ин аз он дарак медиҳад, ки зуҳуроти терроризм гуногунҷабҳа,мураккаб ва бисёрчеҳра мебошад. Аз нуқтаи назари равиши методологӣ сухан сари он меравад, ки оё системаҳои иҷтимоӣ, қобилияти худинкишофёбӣ ва ҳамоҳангшавиро доранд ё не? Дар раванди амали намудани ин мақсад мо бояд аз идеяи фавқулодагии миллату давлат, даст кашем ва ба иттифоқу сулҳ, муколамаи зинда бо дигар халқу миллатҳо кўшиш намоем ва фалсафаи ғайризуровариро дар саргаҳи муносибатҳои худ ҷойгир намоем.

Бетарафӣ нисбати ин падидаи номатлуб бари рушди минбаъдаи кишвар халали ҷиддӣ ворид намуда, ба ваҳдати миллӣ, истиқлолияти давлатӣ ва бехатарии кишвар таҳдид менамояд.

Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ниҳоди илмие аст, ки ба баланд бардоштани самаранокии мубориза таҳдидҳои замони муосир нигаронида шудааст. Дар ин раванд Агентӣ нақши пешбарандаро ба уҳда гирифта, барномаҳои фарогири омодасозӣ ва такмили ихтисоси сохторҳои қудратии мамлакатро амалӣ менамояд.

Таваҷҷуҳи асосӣ дар фаъолияти Агентӣ ба гузаронидани даврҳои омӯзишӣ, семинарҳо ва конфронсҳо барои кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ равона шудааст. Ин чорабиниҳо ба баланд бардоштани сатҳи огоҳӣ ва маҳорат дар ошкор, пешгирӣ ва вокуниш ба таҳдидҳои химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ, ки аз ҷониби гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ истифода мешаванд, равона шудаанд.

Яке аз самтҳои асосии фаъолияти Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон омодасозии кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи Тоҷикистон мебошад. Татбиқи даврҳои омӯзишӣ, семинарҳо ва конфронсҳо ба баланд бардоштани малакаи кормандони соҳа ва пешгирии ин таҳдидҳо мусоидат менамояд.

Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо ҷалби грантҳои байналмилалӣ мақомоти ҳифзи ҳуқуқро бо таҷҳизоти муосир, аз ҷумла детекторҳои химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроӣ, либосҳои махсуси муҳофизатӣ ва таҷҳизоти алоқа таъмин менамояд. Илова бар ин дар чаҳорчӯби барномаи таҳкими марз ба таҷдид ва таҷҳизи гузаргоҳҳои марзӣ дар хати сарҳади Тоҷикистон ва Афғонистон, ки барои ҷилавгирӣ аз убури ғайриқонунии марз ва вуруди унсурҳои ифротӣ муҳим аст, таваҷҷуҳи хосса зоҳир мешавад.

Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар мубориза бо терроризму ифротгароӣ ва таъмини амнияти миллӣ ва минтақавӣ нақши муҳим дорад. Ҳамкории байналмилалӣ ва ҷалби грантҳо дар татбиқи ин вазифаҳо нақши асосӣ бозида, намунаи муваффақонаи муттаҳид шудани қувваҳоро дар муқовимат бар зидди баъзе мушкилоти ҷиддии замони муосир нишон медиҳад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат,Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба низоми нави ҷаҳонӣ ва масъалаҳои глобалии ҳалталаб, аз ҷумла терроризму экстремизм, дар симпозиюму конфренсияҳои байналмилалӣ ширкат ва суханронӣ карда,ин зуҳуроти номатлубро маҳкум намуданд.

Тавре Сарвари давлат зимни ироаи Паём 26 декабри соли 2019 таъкид доштанд :“Дар шароити ҷаҳони пурҳаводиси муосир бисёр муҳим аст, ки ҷавонони мо мисли солҳои 90-уми асри гузашта фирефтаи таблиғоти неруҳои ифротгарои динӣ ва бадхоҳони миллати тоҷик нагарданд, ҳамеша зираку ҳушёр ва барои ҳимояи манфиатҳои халқи тоҷик ва давлати тоҷикон омода бошанд”. Ин таъкиди Президенти кишвар бояд дар баробари мақомоти ҳифзи ҳуқуқ уҳдадории ҳар фарди ҷомеа бошад. Зеро иқдомҳои мантиқии якҷоя дар самти мубориза ва пешгирии ифротгароӣ кафилӣ минбаъдаи ҷомеаи осудаи кишвари мо хоҳад буд.

Хулоса, аҳли ҷомеа, ба хусус, ҷавононро аз амалу ниятҳои нопоки ифротгароён огоҳ сохта, дар ҷамъомаду чорабиниҳое, ки ба ин мақсад гузаронида мешаванд, намояндагони шӯъбаи амният ё ВКД, омӯзгорон, ҳуқуқшиносон даъват карда шаванд. Аҳолӣ, бахусус, ҷавононро ба вазъи ҷомеаи ҷаҳонӣ нисбат ба амалҳои ношоистаи террористону иғвоангезон бохабар созанд.

Бобоев К.О –Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ, Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ