Сазовор гардонидани Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷоизаи байналмилалии Сулҳи ба номи Лев Толстой як рӯйдоди муҳим ва таърихӣ буда, бозгӯи эътирофи ҷомеаи ҷаҳонӣ нисбат ба сиёсати сулҳпарварона ва инсонмеҳвари Тоҷикистон мебошад. Ин ҷоиза ба саҳми барҷастаи Сарвари давлат дар барқарорсозӣ ва таҳкими сулҳи пойдор, ҳамгироии ҷомеа ва рушди муколамаи байналмилалӣ баҳои баланд медиҳад.

21 декабри соли ҷорӣ дар шаҳри Санкт-Петербурги Федератсияи Русия Ҷоизаи байналмилалии ба номи Лев Толстой ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон барои саҳми назарраси шахсии ӯ дар таҳкими сулҳ ва амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ супорида шуд. Мехоҳем таъкид намоем, ки ҳайъати доварони байналмилалии ин ҷоиза аз шахсиятҳои маъруфи ҷамъиятӣ иборат аст, ки намояндагони қитъаҳои гуногуни ҷаҳон буда, дар сатҳи байналмилалӣ бо обрӯи баланди ахлоқӣ ва фаъолияти барҷаста дар тарғиби сулҳ ва ҳамкории байни миллатҳо шинохта шудаанд.

Дар ин замина, иқтибоси Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин қобили зикр аст, ки таъкид намуд: «Ин ҷоиза барои пешбурди сулҳ, таҳкими дӯстӣ байни миллатҳо ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон таъсис дода шудааст». Ӯ ҳамчунин изҳор дошт, ки роҳбарони Қирғизистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон барои саҳми назарраси шахсии худ дар таҳкими сулҳ ва амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ эътироф гардидаанд.

Созишномаҳое, ки 31 марти соли 2025 роҳбарони се давлати Осиёи Марказӣ ба даст оварданд, саҳифаи сифатан навро дар таърихи тамоми минтақа боз намуданд. Натиҷаи асосии онҳо фароҳам омадани заминаи устувор барои давраи нави шукуфоӣ ва субот барои мардуми минтақа мебошад. Ин ҳуҷҷатҳо аҳамияти ҳамкории муштаракро дар таъмини амният ва суботи минтақавӣ таъкид намуда, принсипҳои некҳамсоягӣ, эътимод ва ҳамкории мутақобилан судмандро таҳким мебахшанд. Роҳбарони се давлат омодагии худро барои муқовимати қатъӣ ба ҳама гуна таҳдидҳо ва чолишҳои амниятӣ эълон намуда, нияти ҳамкорӣ ҳамчун шарикон ва иттифоқчиёнро тасдиқ карданд.

Ҳамин тариқ, саҳми муҳими роҳбарони се давлати минтақа дар таъмини сулҳу субот дар Осиёи Марказӣ мавриди қадрдонӣ қарор гирифт. Имзои созишнома оид ба убури марз ва Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ дар таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимод байни халқҳо нақши калидӣ бозид.

Бояд зикр кард, ки дар солҳои аввали истиқлолияти давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мушкилоти ҷиддии сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ гардид. Ҷанги шаҳрвандӣ кишварро ба буҳрони амиқ гирифтор намуда буд. Маҳз иродаи қавӣ, хиради сиёсӣ ва ҷасорати Пешвои муаззами миллат имкон фароҳам овард, ки музокироти сулҳ оғоз ёфта, соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расад. Ин санади таърихӣ заминаи асосии ваҳдати миллӣ ва рушди минбаъдаи давлат гардид.

Супоридани ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой, ки қадимтарин ҷоизаи башардӯстона дар ҷаҳон аст ба Президентҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон дар Санкт-Петербург дар 21-уми декабри соли 2025 тақдим карда шуд, ки дастовардҳои таърихиро дар ҳалли масъалаҳои марзӣ дар Осиёи Марказӣ эътироф мекунад ва рамзи гузариши минтақа ба сулҳ, ҳамсоягии нек ва субот мебошад.

Имзои созишномаи марзӣ дар Хуҷанд дар 31 марти соли 2025 "нуқтаи ибтидоӣ"-и давраи нав дар минтақа буд. Президент Раҳмон ҳангоми қабули ин мукофот таъкид кард, ки ин эътирофи иродаи муштарак барои сулҳ аст, ки бар асоси эътимод ва натиҷаи талошҳои муштарак, на танҳо саҳмҳои инфиродӣ асос ёфтааст. Ин достонест, ки чӣ гуна мушкилоти садсолаҳоро метавон ҳал кард ва шукуфоӣ ва суботро, на танҳо амниятро ба бор овард.

Ин мукофот на танҳо рамзи таҳкими сулҳ байни халқҳо, балки инчунин баланд бардоштани обрӯи байналмилалии кишварҳои Осиёи Марказӣ мебошад. Президенти Русия Владимир Путин, ҳамкоронашро табрик гуфта, таъкид кард, ки онҳо сазовори пайравӣ ҳастанд. Ин на танҳо як пирӯзии минтақавӣ, балки як намуна барои тамоми ҷаҳон дар шароити нооромиҳои ҷаҳонӣ аст. Ҷоизаи сулҳи Толстой ба як машъал табдил меёбад ва роҳи бунёди "Фазои эътимод ва ҳамкории судманди мутақобила"-ро нишон медиҳад.

Фаъолияти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо ба доираи миллӣ маҳдуд намешавад. Тоҷикистон бо ташаббусҳои созандаи худ дар сатҳи байналмилалӣ, аз ҷумла дар масъалаҳои обу тағйирёбии иқлим, амнияти минтақавӣ, мубориза бо ифротгароӣ ва терроризм, мавқеи устувор касб намудааст. Пешниҳодҳои Тоҷикистон дар минбарҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ пайваста ҷонибдорӣ меёбанд ва саҳми воқеӣ дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ мегузоранд.

Қадрдонии Пешвои муаззами миллат бо ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой на танҳо ба шахсияти Сарвари давлат, балки ба сиёсати сулҳпарваронаи Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳои баланд мебошад. Ин эътироф нишон медиҳад, ки роҳи интихобкардаи кишвар – роҳи муколама, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории созанда – дар арсаи байналмилалӣ қобили қабул ва таъсиргузор аст.

Дар маҷмуъ, ин рӯйдод мояи ифтихори ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон буда, масъулияти ҷомеаро барои ҳифз ва таҳкими сулҳ, субот ва ваҳдати миллӣ боз ҳам бештар мегардонад. Сулҳ дастоварди бузург аст ва ҳифзи он қарзи муқаддаси ҳар фарди ҷомеа маҳсуб меёбад.

Тиллозода Ҳаким – мудири сектори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ дар вилояти Суғд, номзади илмҳои химия, дотсент

Эрматов Комилҷон – директори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ дар вилояти Суғд, номзади илмҳои техникӣ

«Мо бояд фаромӯш насозем, ки масъалаи об, бинобар аҳамияти ҳаётӣ ва хоса доштанаш, бояд ҳамеша чун масъалаи афзалиятнок боқӣ монад»

Эмомалӣ Раҳмон

Тайғирёбии иқлим имрӯз бо болоравии ҳарорат ва афзоиши ҳодисаҳои фавқулодаи табиӣ сабаб гардидаст, ки ин мушкил метавонад ба захираҳои об ва системаи обёрӣ мушкилоти ҷиддиро ба вуҷуд оварад. Ҳарорати миёнаи ҳаво дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоби миёна 2–3 маротиба боло рафтааст ва ин омил сабаби обшавии пиряхҳо гардидааст, ки ин метавонад ба соҳаҳои энергетика ва кишоварзӣ таъсири ҷиддӣ расонад.

Дар даҳсолаҳои охир, тағйирёбии иқлим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба обшавии зиёда аз 1000 пирях сабаб гардидааст, ки ин раванд боиси танзими захираҳои обиро ба мушкил рӯ ба рӯ созад. Тибқи маълумотҳои оморӣ, танҳо дар давраи солҳои 2020–2023 дар кишвар зиёда аз 1800 ҳолати офатҳои табиӣ ба қайд гирифта шудаанд. Ин нишондиҳанда далели таъсири воқеӣ ва шаддати тағйирёбии иқлим ба муҳити зист мебошад.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба «Тағйирёбии иқлим, баландшавии бесобиқаи ҳарорати миёнаи кураи Замин ва пайомадҳои манфии он барои ҳаёти инсон, олами ҳайвоноту наботот, пиряхҳои кишвар роҳандозии якчанд чорабиниҳои сиёсиву стратегиро амалӣ намудааст. Аз ҷумла, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим ва Созишномаи Париж, ки барои коҳиш додани партовҳои газҳои гулхонаӣ ва мутобиқшавӣ ба таъсири иқлим муҳим арзёбӣ мегардад ҳамроҳ шудааст.

Дар сатҳи миллӣ ва минтақаӣ низ ташаббусҳо дар масъалаи об ва иқлим густариш ёфтааст. Масалан, дар сессияи 81умин Комиссияи Иқтисодӣ ва Иҷтимоии Созмони Милали Муттаҳид барои Осиё ва Уқёнуси Ором (UNESCAP) ташаббус оид ба мустаҳкам намудани ҳамкории минтақавӣ дар истифодаи захираҳои об ва мубориза бо тағйирёбии иқлим қабул карда шуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ташаббускори он ба шумор меравад.

Ҳамчунин дар асоси ҳамкорӣ бо Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид (UNDP), қарорҳои муҳим барои мутобиқ намудани бахши об ба таъсири иқлим низ бароварда шудаанд. Лоиҳаҳои Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид (UNDP) ба таҳияи Нақшаҳои Миллии Мутобиқшавӣ, аз ҷумла таҳкими иқтидори институтҳои давлатӣ ва вусъат додани иқдомҳо дар бахши об, равона шудаанд. Ин равиш нишон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон нақшаҳои миллии мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлимро бо истифода аз ҳамгироии манфиатдор ва стратегияҳои давлатӣ татбиқ менамояд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои захираҳои бузурги оби тозаи ошомиданӣ буда, ин захираҳо барои таъмини рушди устувори иқтисод кишвар нақши муҳим дорад. Қариб ҳамаи обҳое, ки дар ҳудуди кишвари мо ташаккул меёбанд, барои истифода дар соҳаи кишоварзӣ ва нӯшидан мувофиқанд. Айни замон, захираҳои об дар кишвар манбаи асосии истеҳсоли энергия ба шумор рафта, 95% — и барқ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тавассути неругоҳҳои барқи обӣ истеҳсол карда мешаванд. Захираҳои обӣ дар соҳаҳои обёришаванда ва истеҳсоли тақрибан 80%-и маҳсулоти кишоварзӣ, таъминоти оби нӯшокӣ ва санитария, саноат ва моҳипарварӣ, ки барои таъмини амнияти озуқаворӣ ва дастрасии аҳолӣ ба ғизои босифат нақши муҳим дорад, истифода мегардад. Захираҳои об дар кишвар, ҳамчунин, дар таъмини шуғлнокии аҳолӣ низ саҳмгузор аст. Рушди минбаъдаи соҳаи гидроэнергетика, соҳаҳои обёришавандаи кишоварзӣ ва саноат ҷойҳои нави кориро ташкил менамоянд.

Об дар таъмини рушди устувор ва муътадили иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар нақши калидӣ дошта, Тоҷикистонро ба яке аз кишварҳои марказии сиёсати обии минтақа табдил медиҳад.

Ҳарчанд, Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои системаи васеъ барои таъмини оби нӯшокӣ бошад, камбудиҳо низ вуҷуд доранд. Масалан, аз ҳисоби умумӣ танҳо қисми муайяни аҳолӣ ба оби бо сифат ва санитарияи дастрасӣ доранду халос. Илова бар ин, сатҳи талафоти об дар шабакаҳои таъминоти шаҳрҳо ва деҳот баланд буда, дастрасӣ ба хизматрасониҳо ва пардохтҳои ҳаққи хизматрасонӣ яке аз камбудиҳои дигар боқӣ мондааст.

Обёрӣ яке аз бахшҳои калидии истифодаи об буда, ки аз ҳисоби захираҳои умумӣ 80–90 % оби тоза барои обёрӣ истифода мегардад, ки нишон медиҳад қисми зиёди захираҳои об ба кишоварзӣ равона шудааст. Ин аз як тараф ба рушди кишоварзии босубот мусоидат менамояд, аз тарафи дигар бо нуқсонҳои самаранокӣ ва талафоти зиёд оварда мерасонад.

Барои самаранок истифода бурдани захираҳои об ва мутобиқшавӣ ба паёмадҳои тағийрёбии иқлим, зарур аст, ки идоракунӣ дар асоси принсипҳои Идоракунии Ҳавзавии Захираҳои Об таҳким дода шавад. Ин раванд ба:

истифодаи усулҳои ҳадди ақалли талафот ва сарфаи об;

беҳсозии мониторинг ва пешгӯии ҳамоҳанг дар сатҳи ҳавзаҳо;

иштирок ва ҳамоҳангсозии ҳамаи ҷонибҳои манфиатдор;

ҷорӣ намудани тарифҳои оқилона ва механизми пардохти ҳаққи истифодаи об.

Тағйирёбии иқлим, афзоиши талабот ва камбудиҳои инфрасохторӣ мушкилоти ҷиддӣ пеш меоранд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти идоракунии захираҳои об ва ҳалли мушкилоти вобаста ба он дар арсаи байналмилалӣ мавқеи фаъол дорад ва ҳамчун пешсаф дар ташаббусҳои ҷаҳонии марбут ба обу иқлим шинохта шудааст. Махсусан дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид, Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор ташаббусҳои муҳимеро ба роҳ мондааст, ки ҳадафашон беҳбудии идоракунии захираҳои об, мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва таъмини рушди устувор мебошад.

Бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон Созмони Милали Муттаҳид соли 2003-ро ҳамчун Соли байналмилалии оби тоза эълон намуд, ки диққати ҷомеаи ҷаҳониро ба масъалаи дастрасӣ ба оби нӯшокӣ ҷалб намуд. Даҳсолаи амалиёт «Об барои ҳаёт» солҳои 2005–2015 Ташаббуси дигаре буд, ки тавассути он кишварҳо барои ноил шудан ба ҳадафҳои рушди ҳазорсола дар бахши об ҳавасманд гардонида шуданд.

Даҳсолаи амалиёти «Об барои рушди устувор» солҳои 2018–2028 эълон гардид, ки ҳадафаш таҳкими ҳамкорӣ дар масъалаҳои об, беҳтар намудани идоракунии захираҳои об ва татбиқи Ҳадафҳои рушди устувор мебошад.

Конференсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба об (Ню-Йорк, 22–24 марти 2023) бо ҳаммуаллифии Тоҷикистон ва Нидерландия баргузор гардид, ки пас аз тақрибан 50 сол бори аввал дар чунин сатҳи баланд ба масъалаи об бахшида шуд. Ин ҳамоиш платформаи муҳими байналмилалӣ барои табодули таҷриба ва роҳандозии иқдомҳои муштарак гардид.

Ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муаррифии аҳамияти захираҳои об дар рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ равона гардида, ҳамзамон барои таҳкими дипломатияи об дар минтақа, саҳми назаррас доранд.

Пешниҳод ва қабули як қатор ташаббусҳои муҳим дар сатҳи байналмилалӣ, аз ҷумла эълон гардидани Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025), таъсиси Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо ва ташкили Бунёди байналмилалӣ барои ҳифзи пиряхҳо, бозгӯи равшан ва барҷастаи иродаи сиёсии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин ташаббусҳо на танҳо аз дарки амиқи мушкилоти глобалии обу иқлим шаҳодат медиҳанд, балки нишонаи хиради волои роҳбарияти олии кишвар дар ҳифзи манфиатҳои наслҳои имрӯзу фардо, таҳкими амнияти обӣ ва мусоидат ба ҳамкории байналмилалӣ мебошанд. Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарки масъулияти ҷаҳонӣ ва ҳисси баланди миллӣ ин ташаббусҳоро ба миён гузошта, Тоҷикистонро ба яке аз давлатҳои пешсаф дар масоили марбут ба об, иқлим ва пиряхҳо табдил додаанд.

Ин иқдомҳо бар асоси манфиатҳои миллӣ ва рисолати инсондӯстона пешниҳод шуда, самти стратегии сиёсати хориҷии кишварро дар арсаи байналмилалӣ муайян менамоянд.

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Имрӯз ҷавонони Тоҷикистон ҳамчун неруи пешбарандаи ҷомеа ба масъалаҳои ҳифзи муҳити зист ва рушди устувор беш аз ҳар вақти дигар таваҷҷуҳ зоҳир менамоянд. Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 барои мо – ҷавонон, ҳамчун як роҳнамо ва дастури муҳим дар самти муносибати масъулона ба табиат арзёбӣ мегардад.

Дар Паёми навбатӣ Сарвари давлат ба масъалаҳои мубрами экологӣ, аз ҷумла тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо, истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ ва коҳиш додани ифлосшавии муҳити зист таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор буда, дорои захираҳои бойи обӣ аст, аммо тағйирёбии иқлим ва фаъолияти нодурусти инсон метавонад ба ин неъматҳои табиӣ зарари ҷиддӣ расонад. Аз ин рӯ, ҳифзи муҳити зист вазифаи умумимиллӣ ва масъулияти ҳар як шаҳрванд, бахусус ҷавонон мебошад.

Ҷавонон бояд дар татбиқи сиёсати давлатии экологӣ фаъолона ширкат варзанд, фарҳанги экологиро дар ҷомеа баланд бардоранд ва ба истифодаи технологияҳои муосир ва «сабз» мусоидат намоянд. Таъкиди Президенти кишвар ба рушди энергетикаи барқароршаванда, идоракунии самараноки партовҳо ва ҳифзи экосистемаҳо барои мо намунаи ибрат ва даъват ба амал аст.

Мо – ҷавонони Тоҷикистон, аз ташаббусҳои байналмилалии кишвари худ дар соҳаи обу иқлим ифтихор мекунем. Ин ташаббусҳо на танҳо нуфузи Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ боло мебардоранд, балки масъулияти моро дар ҳифзи табиат ва сарватҳои он бештар мегардонанд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 моро ба он ҳидоят мекунад, ки рушди кишвар танҳо дар асоси ҳамоҳангии инсон ва табиат имконпазир аст. Ҷавонон бояд ҳамчун ҳомии муҳити зист, ҷонибдори рушди устувор ва муҳофизи табиати Ватан фаъол бошанд, то Тоҷикистони сабз, тоза ва ободро ба наслҳои оянда ба мерос гузорем.

Исматдинов М.М - ходими илмии филиали Агентии амнияти ХБРЯ дар вилояти Суғд.

16 – декабри соли равон дар толори Парлумони Тоҷикистон ҷаласаи якуми якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати ҳафтум баргузор гардид, ки дар он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Паёми худ “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон суханронӣ намуданд. Дар Паёми худ Пешвои миллат қайд намуданд, ки рӯзи 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист қатънома доир ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул карда шуд.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди сатҳи байналмилалӣ - Созмони Милали Муттаҳид таклиф барои эълон намудани соли 2025“Соли байналмиллалӣ ҳифзи пиряхҳо” - ро пешниҳод намуд, ки ин яке аз иқдомҳои накӯ ва дурбинонаи сарвари давлати тоҷикон ба ҳисоб рафта, ба истифодаи сарфакоронаи об, таъмин намудани аҳолӣ бо оби нӯшокӣ дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва ҳифзи пиряхҳо равона гардидааст.

Қаламрави Тоҷикистон дорои табиати нотакрор ва муъҷизавии сайёраи Замин буда, чун осорхонаи табиӣ дар худ нигораҳоеро, чун кӯҳҳои осмонбӯс, пиряхҳои кӯҳии бузургҳаҷм, дарёҳо, кулҳо, обҳои зеризаминӣ, гирд овардааст. Захираҳои обии Тоҷикистон сарватҳои табиӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд, ки ба онҳо пиряхҳо, дарёҳо, кулҳо ва обанборҳо дохил мешаванд. Сарчашмаи асосии захираҳои обии Тоҷикистон пиряхҳо ва барфҳои доимӣ (фирнҳо) мебошанд. Пиряхҳо ва барфҳои доимӣ манбаи асосии обии Осиёи Марказӣ маҳсуб мешаванд. Пиряхҳо дар рушди ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқи бисёр мамлакатҳо нақши калидӣ доранд. Дар Тоҷикистон пиряхҳо ҷузъи табиати зебои он буда, диққати кӯҳнавардону сайёҳони зиёдро ба худ ҷалб мекунанд. Пиряхҳо дар рушди соҳаҳои хоҷагии халқ нақши калидӣ доранд. Дар айни замон, бо сабаби гармшавии глобалӣ, таназзулшавии пиряхҳо ба амал омада, онҳо назар ба он ки ташаккул ёбанд, бештар коҳиш меёбанд.

Нерӯи асосии энергетикаи Тоҷикистонро нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Мувофиқи ин нишондиҳанда, Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи иқтидори гидроэнергетикӣ дар ҷаҳон ҷои 8-умро нисбат ба ҳудуди худ ишғол менамояд. Иқтидори гидроэнергетикии Тоҷикистон аз талаботи имрӯзаи ҳамаи кишварҳои Осиёи Марказӣ ба нерӯи барқ се маротиба зиёдтар мебошад. Дар ҳоли истифодаи оқилонаи ин захира, метавон минтақаро бо нерӯи барқи арзон ва аз ҷиҳати экологӣ тоза таъмин намуд. Қисмати асосии захираҳои номбурда дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш, Кофарниҳон ва Зарафшон мутамарказ гардидаанд. Ҳукумати кишвар дар сиёсати стратегияи истифодаи оқилонаи захираҳои обиро дар амалӣ сохтани лоиҳаҳои гидроэнергетикӣ ба роҳ монда, дар ҳалли муаммоҳои минтақавӣ, аз ҷумла таъмини барқи аз нигоҳи экологӣ тоза мусоидат менамояд. Чунки дуруст истифодабарии об аз дигар давлатҳо низ вобастагӣ дорад. Боз як нуқтаи дигарро бояд қайд намоем, ки Тоҷикистон аз ҷиҳати истеҳсоли қувваи барқ аз ҷиҳати экологӣ тоза низ пешсаф мебошад, ва он 99,2% -ро дар ҳиссаи истеҳсоли гидроэнергетикии кишвар ташкил медиҳад.

Агар мо иқтидорҳои истеҳсолии қувваи барқи ҷумҳуриро таҳлил карда бароем, он гоҳ, ин нишондиҳанда тақрибан дар ҳаҷми 527 млрд. кВт соат арзёбӣ мегардад. Шароитҳои табии-иқлимӣ ва релефи ҷумҳурӣ бештар барои коркарди қувваи барқ мусоид буда, дар як дарё аз 5 то 10 адад силсила Неругоҳҳои барқии оби сохтан мумкин аст. Тасдиқи ин гуфтаҳо истифодаи захираҳои гидроэнергетикии дарёи Вахш, захираҳои гидроэнергетикии дарёи Сурхобу Хингоб ва истифодаи захираҳои гидроэнергетикии дарёи Зарафшонро мисол овардан мумкин аст.

Бояд қайд намуд, давоми солҳои охир таъсири манфии гармшавии иқлим, тасодуфан обшавии пиряхҳо мушоҳида мегардад, ки метавонад оқибатҳои номатлуберо чун, тақсимоти нодурусти об дар обанборҳои сунъӣ, неругоҳҳои барқии обӣ, киштзорҳо, маҳалҳои аҳолинишин ба миён орад

Алиев Исмоил - ходими илмӣ Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 16.12.2025)

Занон дар таърихи фарҳанг ва ҷомеаи тоҷик нақши муҳим ва устуворро доро ҳастанд. Аз замонҳои қадим то имрӯз, онҳо ҳамчун шарику ҳампаймони мардон дар тарбия, рушди маънавии оила ва ҷомеа, инчунин дар таҳким ва ҳифзи арзишҳои миллӣ ва фарҳангии мардуми тоҷик фаъолона саҳм мегузоранд. Ҳанӯз дар давраҳои гуногуни таърихи миллӣ занон бо хирад, масъулиятшиносӣ, роҳбарӣ ва ғамхории худ нақши марказӣ ва созанда доштанд.

Бо баргузории Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба Маҷлиси Олӣ ва мардуми кишвар 16 декабри соли 2025, ки ба таҳкими мақоми занон дар ҷомеа ва фарҳанг махсусан аҳамият дода шудааст, нақши занон дар рушд ва таҳкими арзишҳои миллӣ мавриди назар қарор гирифтааст.

Дар Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ ва ҷомеаи кишвар таъкид гардид, ки нақши занон дар таърихи миллат ва ташаккули фарҳангии миллӣ ниҳоят муҳим мебошад. Бояд тазаккур дод, ки занони тоҷик дар давраҳои гуногуни таърихи миллӣ дар шохаҳои мухталифи ҳаёти сиёсӣ, фарҳангӣ ва иқтисодӣ нақши бориз доштанд. Фарҳанги миллӣ ва сиёсати давлатии тоҷикон ҳамеша бо мақом ва нақши занон дар тарбия, ташаккули иҷтимоӣ ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ вобаста аст. Ба ин маънӣ, ки дар таърихи тоҷикон аз адабиёт ва санъат то масоили сиёсӣ фаъол буданд, бар замми дигар масъулиятҳои муҳими оилавӣ, инчунин дар ташаккул ва рушди сохторҳои миллии давлат ва фарҳанг саҳм гузоштаанд.

Занон дар таърихи фарҳанги тоҷик ва тамоми минтақаи Осиёи Миёна нақши хеле муҳим доштанд. Аз даврони бостонӣ то имрӯз, занон дар таҳкими арзишҳои фарҳангӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоии ҷомеа саҳми калон гузоштаанд. Дар фарҳанги ориёӣ ва даврони Сомониён низ занон на танҳо дар хона, балки дар ҳаёти сиёсӣ ва ҷамъиятӣ низ фаъол буданд. Бо ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, сиёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба баланд бардоштани мақом ва нақши занон дар ҷомеа равона гардид, ки Паём имсола ин равандро идома дода, нақши занонро ҳамчун қувваи пешбарандаи тарбияи миллӣ ва рушди устувори кишвар боз ҳам бештар тақвият бахшидааст.

Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин таъкид мекунад, ки занон дар риояи қонунҳои «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» кӯмак мекунанд. Онҳо фарзандонро дар руҳияи эҳтироми расму ойинҳо ва анъанаҳои мардуми тоҷик тарбия мекунанд. Ба хусус, занон бояд дар амалӣ кардани сарфаю сариштакорӣ ва пӯшидани либосҳои миллӣ кӯшиш намоянд. Бо боварии комил метавон таъкид кард, ки занон дар муборизаи зидди бегонапарастӣ, хурофот ва исрофкорӣ дар сафи пеши ҷомеа қарор мегиранд ва бо амалҳои худ кӯмак мекунанд, то фарзандон бо ахлоқи дуруст ва маънавияти баланди миллӣ тарбия ёбанд.

Ҳамин тариқ, нақши занон дар Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳатарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мегардад, ки занон дар тарбияи дуруст ва маънавии фарзандон, бо риояи арзишҳои миллӣ ва муқовимат ба хатарҳои иҷтимоӣ, нақши муҳим доранд.

Мавриди тазаккур аст, ки Ҳукумати Тоҷикистон ба ҳадафи таъмини имкониятҳо ва дастгирии занон дар соҳаи иқтисод, фарҳанг ва сиёсат барномаҳои давлатӣ ва сиёсӣ амалӣ мекунад. Аз ҷумла, барои коҳиш додани хушунат алайҳи занон ва таъмини ҳуқуқҳои онҳо нақшаҳои ҳукуматӣ ва барномаҳои ҳифзи ҳуқуқӣ таҳия гардидаанд. Нақши занон дар рушди ҷомеаи тоҷик ва фарҳанги миллӣ ниҳоят муҳим ва арзишманд аст. Аз замонҳои қадим то имрӯз, занон дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти иҷтимоии Тоҷикистон фаъол буданд ва нақши калидӣ дар рушди фарҳанг ва таърихро бар дӯш доштанд.

Ҳамин тариқ, Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025, аз дидгоҳи таърихӣ, нишонаи пешрафти ҷомеаи тоҷикӣ дар даврони истиқлолият аст. Ин паём робитаи гузаштаи бостонӣ ва ояндаи муосирро нишон медиҳад, ки ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва рушди инсонӣ афзалият дода мешавад. Ҷомеаи тоҷик бо роҳбарии Пешвои миллат дар роҳи таъмин, ҳифзи фарҳанг ва таҳкими арзишҳои миллӣ собитқадамона қадам мегузорад.

Бекова Озодамо, ходими хурди илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 16.12.2025)

Соли 2026 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Фармони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ» эълон гардидааст. Ин ташаббус дар Паёми навбатии Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16 декабри соли 2025 пешниҳод шуда, ба ифтихори 35-солагии Истиқлолияти давлатӣ равона гардидааст.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки соли 2026 соли таърихӣ аст ва мардуми шарифи Тоҷикистон бояд корҳои ободониро вусъат диҳанд, хонаву кошона, кӯчаю маҳаллаҳои зисти худро тозаю озода нигоҳ доранд. Ин эълон рамзи идомаи рушди устувор ва ваҳдати миллии кишвар мебошад.

Ободониву созандагӣ мафҳумҳои асосии сиёсати давлатии Тоҷикистон пас аз ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) ва истиқлол (1991) мебошад, ки дар паёмҳо, суханрониҳо ва матбуоти давлатӣ ҳамеша зикр мешаванд ва рамзи пешрафти давлатро ифода мекунанд.

Тайи солҳои истиқлол Тоҷикистон аз харобиҳо сар бардошта, ба мамлакате табдил ёфтааст, ки инфрасохтори муосирро доро мебошад. Ба ифтихори 35-солагии Истиқлоли миллӣ то соли 2025 беш аз 26 ҳазор иншоот ба истифода дода шудааст, ки аксари онҳо бо саҳми соҳибкорон ва мардуми шарифи Тоҷикистон бунёд гардидаанд.

Ободонӣ маънои обод кардан, зебо гардондан, тоза нигоҳ доштан ва беҳбудии инфрасохторро дорад, ки ба он сохтмони роҳҳо, боғҳои фароғатӣ, биноҳои баландошёнаи нави замонавӣ дохил мешавад. Ин ҳама ободкориҳо шароити зиндагии мардумро беҳтар мегардонад ва зебоии Ватанро афзун мекунад. Дар ин замина Неругоҳи барқи обии «Роғун», корхонаҳои калони саноатӣ, муассисаҳои таълимӣ, тиббӣ ва фарҳангӣ мисоли равшананд.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро «меъмори асосии ободкориву созандагӣ» меноманд, зеро ташаббусҳои ӯ асоси ин пешрафтҳоро муайян мекунад. Дар Паёми соли 2025 таъкид шуд, ки то ҷашни 35-солагӣ ин рақам аз 30 ҳазор иншоот мерасад. Дар вилояти Суғд, Хатлон ва дигар минтақаҳои мамлакат корҳои сохтмонӣ ба ифтихори 35 солагии Истиқлоли миллӣ вусъат ёфтаанд.

Аз рӯзҳои аввали роҳбарӣ, аз ноябри соли 1992 Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба корҳои созандагӣ таваҷҷӯҳи хоса зоҳир намуданд. Пас аз имзои созишномаи сулҳу ваҳдат, 27 июни соли 1997 мамлакат ба марҳилаи созандагӣ, ободониву бунёдкорӣ гузашт.

Иншооти бузург чун НБО-и «Роғун», роҳҳои мошингард, нақбҳо ва корхонаҳои саноатӣ рамзи ин созандагӣ мебошанд. Дар соли 2025 сохтумони НБО-и «Роғун» идома дорад ва агрегати сеюм пурра то соли 2027 ба кор дароварда мешавад, иброз дошт дар паёми худ Пешвои миллат.

Солҳои 2022–2026 «Солҳои рушди саноат» эълон шуда, ки ин ба вусъат бахшидани инфрасохтори кишвар мусоидат мекунад.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сафарҳои корӣ шахсан ба корҳои ободониву созандагӣ шинос шуда, супоришҳои мушаххаси худро медиҳанд. Дар панҷ соли охир беш аз 20 миллиард сомонӣ барои ободонии кишвар харҷ шудааст. Ин нишонаи тинҷиву амониву ваҳдати миллӣ мебошад.

Дар шаҳрҳои Душанбе ва Хуҷанд инфрасохтор пурра навсозӣ шуда истодааст. Ободониву созандагӣ асоси рушди иқтисодӣ ва иҷтимоӣ мебошад, ки он ба ҳалли мушкилоти демографӣ (аҳолӣ ба беш аз 10 миллион расидааст) мусоидат мекунад.

Дар Паёми соли 2025 таъкид шуд, ки то соли 2030 нақшаҳои бузург амалӣ мешаванд. Соли 2026 сохтмони 300 км роҳҳои байналмилалӣ оғоз мегардад.

Ободониву созандагӣ ду ҷанбаи рушди Тоҷикистон аст: моддӣ ва маънавӣ. Бо роҳбарии Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кишвар ба сӯи ояндаи дурахшон қадам мезанад, то соли 2026 фурсат барои вусъати корҳои ободонӣ ҳаст ва ҳар як шаҳрванд масъул аст, ки дар обод кардани Ватани маҳбуби худ саҳм гузорад. Ин роҳи ҳифзи соҳибихтиёрӣ, ваҳдат ва пешрафти Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад.

Худшиносӣ — ин шинохти амиқи таърих, фарҳанг, арзишҳои ниёгон ва ҳувияти миллӣ аст, ки донистани гузаштаи пурғановати миллат — аз тамаддуни ориёӣ, сар карда аз Саразм (5500-сола), давлати Сомониён ва Кӯшониён то анъанаҳои миллӣ масъулияти ҳар як шаҳрванд мебошад.

Худогоҳӣ ин огоҳии фаъолона аз мавқеи миллат дар ҷаҳони муосир, ҳифзи манфиатҳои миллӣ, муқобила бо таҳдидҳои берунӣ (ифротгароӣ, фарҳангбегонагӣ) ва таҳкими ваҳдати миллӣ аст. Он аз худшиносӣ фарқ мекунад. Худшиносӣ бештар донистани гузашта аст, аммо худогоҳӣ истифодаи ин донишҳо барои ҳозира ва оянда мебошад.

Тақвият ва таҳким ин боло бурдан ва мустаҳкам кардани ин эҳсосот тавассути таълим, чорабиниҳои фарҳангӣ ва сиёсати давлатӣ мебошад. Ин мафҳумҳо дар сиёсати хирадмандонаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон калидӣ мебошанд. Дар Паёми соли 2025 таъкид шуд, ки худогоҳии миллӣ асоси ваҳдат ва мустақилияти давлат аст.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали роҳбарӣ ба эҳёи арзишҳои миллӣ таваҷҷӯҳи хоса зоҳир намуда, пас аз имзои созишномаи сулҳу ваҳдат дар мамлакат дар фазои тинҷиву амонӣ бо иқдоми бевоситаи Пешвои миллат ҷашнҳои бузурги таърихӣ баргузор шуданд. Ба монанди 5500-солагии Саразм, 2700-солагии Кӯлоб, 3000-солагии Ҳисор ва эҳёи анъанаҳои Сада, Меҳргон, Тиргон ва Наврӯз.

Дар Паёми 16 декабри 2025 пешниҳод шуд, ки Маркази тамаддуни ориёӣ таъсис ёбад, то Тоҷикистон ҳамчун вориси ориёиҳо муаррифӣ шавад.

Озмуни ҷумҳуриявии «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст» аз соли 2019 бо ибтикори бевоситаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор шуда, соли 2025 даври ҳафтуми онро ҷамбаст намуданд, ки дар он ҳазорон нафар шаҳрвандон иштирок карданд. Мақсад аз ин баланд бардоштани завқи китобхонӣ, таҳкими худогоҳӣ, дарёфти истеъдодҳо ва мубориза бо хурофот, нодониву ҷаҳолат аст.

Дар соли 2025 барои ҳавасмандгардонии иштирокчиён мукофотпулии озмунҳо ду баробар зиёд шуданд ва Шоҳҷоиза ба 4 нафар дода шуд.

Ҷашнҳои миллӣ ва эҳёи анъанаҳо ба боло бурдани худшиносӣ мусоидат мекунанд ва ҷавонон дар чорабиниҳои ҷумҳуриявии ватандӯстӣ фаъолона иштирок менамоянд.

Китобхонӣ асоси таълим ва худогоҳӣ мебошад. Худогоҳии миллӣ барои муқобила бо таҳдидҳои глобалӣ (терроризм, ифротгароӣ) зарур аст. Он ватандӯстиро тарбия мекунад ва ҷавононро аз таъсироти бегонапарастӣ муҳофизат менамояд. Дар шароити ҷаҳонишавӣ худогоҳӣ ҳувияти миооиро ҳифз намуда, ба рушди маънавӣ мусоидат менамояд.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мекунанд, ки бидуни худогоҳӣ ҳифзи асолат мушкил аст. Соли 2026 ҳам ободониро (рушди моддӣ) ва ҳам тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳиро (рушди маънавӣ) дар бар мегирад. Ҳадаф ин ободу зебо гардонидани Ватани азиз ва ошноии бештар бо таърихи бисёрҳазорсолаи миллати куҳанбунёди тоҷик мебошад.

Бо роҳбарии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати тоҷик ба сӯи ояндаи дурахшон қадам мезанед. Ин роҳ роҳи ҳифзи соҳибихтиёрӣ, ваҳдати миллӣ ва пешрафти Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад.

ҚУРБОНОВА Ширин, сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Шарқӣ ва Ҷанубии Институти омӯзиши

масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих.

Ироаи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар толори калони бинои наву пуршукӯҳи Парлумони кишвар зимни ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз ёфт.

Яке аз самтҳои калидии Паёми Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин саноатикунонии босуръати кишвар мебошад. Президенти кишвар қайд намуданд, ки саноат омили асосии рушди иқтисод, таъсиси ҷойҳои нави корӣ ва баланд бардоштани сатҳи некӯаҳволии аҳолӣ аст. Дар ин замина, сохтмони корхонаҳои нави саноатӣ, коркарди ашёи хоми ватанӣ, рушди саноати кӯҳӣ ва металлургӣ инчунин ворид намудани технологияҳои муосир вазифаҳои муҳим арзёбӣ шуданд.

Ба мақсади ноил гардидан ба яке аз ҳадафҳои стратегии миллӣ – саноатикунонии босуръати кишвар дар давраи татбиқи он, яъне дар 7 соли охир беш аз 2600 корхонаи саноатӣ бо ташкили зиёда аз 87 ҳазор ҷойи корӣ сохта, ба истифода дода шудааст.Ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳаи маъдан аз 7,7 миллиард сомонии соли 2020 ба 26 миллиард сомонӣ дар соли 2025 расонида, афзоиши ин нишондиҳанда 3,4 баробар таъмин карда шуд.Агар дар соли 1991 дар соҳаи маъдан танҳо 3 номгӯйи маҳсулот (тилло, нуқра ва хокаи сурб) истеҳсол гардида бошад, пас дар соли 2025 ба 17 номгӯй расонида шудааст.Бояд гуфт, ки ҳоло истеҳсоли тилло назар ба соли 1991-ум 7 баробар, нуқра 6 баробар ва хокаи сурб 9 баробар зиёд гардидааст.Ба идомаи ин раванд Вазорати саноат ва технологияҳои нав бо истифода аз тамоми иқтидору имкониятҳо рушди воқеии солонаи соҳаро дар давоми панҷ соли минбаъда бояд дар сатҳи на кам аз 25 фоиз таъмин намояд.Ҳукумати мамлакат Барномаи нави саноатикунонии босуръати кишварро барои солҳои 2026 – 2030 ва Барномаи рушди истеҳсолу ғанигардонии металлҳои ранга, нодиру қиматбаҳо ва дигар ашёи хоми муҳимро қабул ва амалӣ гардонад.

Тоҷикистон дорои захираҳои бойи маъданӣ буда, дар қаламрави он конҳои тилло, нуқра, сурб, руҳ, мис, сурма, симоб, висмут, волфрам, молибден, оҳан, арзиз, ангишт, нефт ва газ, инчунин сангҳои гаронбаҳо ва ороишӣ мавҷуданд. Дар Паёми имсола зарурати истифодаи пурраи ин захираҳо бо роҳи ҷалби сармоягузорӣ, татбиқи технологияҳои муосир ва коркарди амиқи ашёи хом таъкид карда шуд.

Аз ҳамин лиҳоз дар ҷавоб ба ғамхориҳои падаронаи Пешвои муаззами миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти маҳбуби кишвар Эмомалӣ Раҳмон ба мо кормандони Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсиони ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон зарурият пеш меояд, ки гуфтаҳои Пешвои миллатро сармашқи кори хеш қарор диҳем. Нисбати тарбияи кадрҳои баландихтисос ва рақобатпазири ҷавобгӯи бозори меҳнат дар навбати аввал нисбат ба худ серталаб бошем, доимо ба мутоила ва омӯзиши фанҳои дақиқ, табиатшиносӣ ва риёзӣ машғул шавем, рӯ ба омӯзиш ва таҳлили адабиётҳои бадеӣ оварем.

Холматзода Т.Б – ходими калони илми шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ,

Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Бобоев К.О –Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ, Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии ҷумҳурӣ”, ки санаи 16 декабри соли 2025 ба мардуми кишварамон ироа гардид, ҳамчун дурнамо баҳри гулгулшукуфии минбаъдаи Ватани маҳбубамон, алалхусус баҳри пешрафти илму иқтисодёт маънидод мегардад.

Президенти кишвар дар Паёми имсолаашон аз руйдодҳои муҳими иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар муддати соли 2025 ба вуқуф пайвастанд, ёдовар шуданд. Аз ҷумла қайд гардид, ки соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи ташаббусҳои ҷаҳонии худ ҷиҳати амалисозии қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳоро мизбонӣ намуд. Қобили зикр аст, ки рӯзи 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист қатънома доир ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул карда шуд.

Инчунин, бо ташаббуси дигари кишвари мо қатъномаи махсуси Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид зери унвони «Нақши зеҳни сунъӣ дар фароҳам овардани имконоти навин барои рушди устувор дар Осиёи Марказӣ» қабул гардид.

Илова бар ин, ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО ворид гардидани ёдгориҳои мероси фарҳангии Хуттали қадим зимни иҷлосияи 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонӣ дар шаҳри Париж баёнгари эътирофи ташаббусҳои Тоҷикистон мебошад.

Он ҳам боиси ифтихор аст, ки ки 12-уми декабри соли ҷорӣ бо иқдоми Тоҷикистон қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар хусуси эълон кардани соли 2027 ҳамчун «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ» қабул гардид.

Пазируфтани ин ташаббусҳо ифодаи эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ибтикороти созандаи Тоҷикистон оид ба масъалаҳои мубрами рӯзномаи глобалӣ ба ҳисоб меравад.

Чи тавре, ки дар Паём оврда шуд, тайи даҳ соли охир, яъне дар давраи татбиқи ду барномаи миёнамуҳлати рушди кишвар, ки марҳалаҳои фосилавии иҷрои Стратегияи миллии рушд то соли 2030-ро дар бар мегиранд, ба хотири расидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ бисёр иқдомоти муҳимму самарабахш амалӣ карда шуданд. Дар натиҷа ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилӣ 3,4 баробар зиёд гардида, иқтисоди миллии мо ҳар сол ба ҳисоби миёна 7,6 фоиз афзоиш ёфт. Барои таъмин намудани рушди иҷтимоиву иқтисодии мамлакат дар ин муддат аз ҳисоби ҳамаи сарчашмаҳои маблағгузорӣ беш аз 670 миллиард сомонӣ, аз ҷумла 159 миллиард сомонӣ сармояи хориҷӣ равона гардид.Дар ин давра маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ба ҳар сари аҳолӣ 2,7 баробар афзоиш ёфта, аз 6 ҳазор сомонии соли 2015 ба 16,4 ҳазор сомонӣ дар соли 2025 расонида шуд.

Аҳолии кишвар аз 8,5 миллион нафари соли 2015 ба 10,7 миллион нафар дар соли 2025 расид, яъне 26 фоиз зиёд гардид ва нишондиҳандаи дарозумрии аҳолӣ аз 70 ба 77 сол расид.

Дар ин муддат сатҳи камбизоатӣ то 19 фоиз коҳиш ёфта, даромади пулии аҳолӣ аз 26 миллиард сомонии соли 2015 то 165 миллиард сомонӣ дар соли 2025, яъне беш аз шаш баробар афзоиш ёфт.

Аз Паёми имсолаи Президенти Тоҷикистон мардуми шарифи кишварамон огоҳ гаштанд, ки Ҳукумати мамлакат бо истифода аз ҳамаи захираву имкониятҳои мавҷуда, ҷиҳати мунтазам беҳтар гардонидани шароити зиндагии мардум нақшаҳои бузурги созандагиро роҳандозӣ намуда, дар соли сипаригашта ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилии кишварро ба беш аз 173 миллиард сомонӣ расонида, суръати рушди воқеии онро ба 8,4 фоиз ва дар соли 2026 онро ба ҳисоби миёна на камтар аз 8 фоиз бояд таъмин намуд.

Президенти кишвар дар робита ба масъалаҳои илму маориф иброз намуданд, ки омӯзиши пиряхҳо яке аз самтҳои муҳимми илми ватанӣ ва ҷузъи сиёсати давлатии мо мебошад. Соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон ва бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва солҳои 2025 – 2034 «Даҳсолаи илмҳои криосфера» эълон гардиданд.Аз ин лиҳоз, Президенти мамлакат аз ҳамаи сохторҳои дахлдор даъват намуданд, ки фаъолияти илмӣ ва амалиро дар ин самт густариш дода, дастовардҳои худро дар арсаи байналмилалӣ бояд васеъ муаррифӣ намоянд. Қайд гардид, ки мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад.

Вобаста ба ин, Президенти кишвар пешниҳод намуданд, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Дар Паёми Сарвари давлат гуфта гузаштанд, ки тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё мебошанд. Боиси ифтихори мост, ки гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд.

Мо вазифадорем, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем. Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд.

Президенти мамлакат дар Паём қайд намуданд, ки вазъи мураккаб дар манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард», яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалӣ ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад. Дар чунин шароит моро зарур аст, ки дар баробари иштироки фаъол дар равандҳои глобалӣ, дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ба саъю талошҳоямон барои расидан ба ҳадафҳои созанда – пойдории сулҳу субот ва таъмини амнияти фарогир тақвият бахшем.

Президенти мамлакат Ҳукумати мамлакатро вазифадор намуданд, ки вазъи амалишавии Стратегияи миллии рушди маориф барои давраи то соли 2030- ро ҳамаҷониба таҳлилу баррасӣ намуда, онро тибқи ҳадафҳои нави дар ин самт гузошташуда такмил диҳад.

Дар Паёми имсола қайд гардид, ки соли 2019 дар Паёми Роҳбари давлат солҳои 2020 – 2040 Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф эълон шуда буд, ки аз он замон шаш сол сипарӣ гардид. Бинобар ин ба Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм, вазоратҳои маориф ва илм, рушди иқтисод ва савдо, саноат ва технологияҳои нав, Академияи миллии илмҳо ва Палатаи ҳисоб супориш дода мешавад, ки натиҷаҳои шашсолаи татбиқи чорабиниҳои тасдиқгардидаро ҳамаҷониба таҳлил карда, ҷиҳати бартараф намудани камбудиву монеаҳои ҷойдошта тадбирҳои иловагӣ андешанд.

Президенти мамлакат қайд намуданд, ки бо вуҷуди тағйирёбии иқлим, аз ҷумла ҳарорати баланди ҳаво соли 2025 дар натиҷаи заҳмати софдилонаи кишоварзони мамлакат суръати рушди соҳаи кишоварзӣ ба 8,5 фоиз расида, фаровонии бозори истеъмолӣ таъмин карда шуд.Ҳамчунин, сатҳи ҳифзи амнияти озуқаворӣ аз 60 фоизи соли 2015 то 85 фоиз дар соли 2025 зиёд гардид. Яъне кишоварзони мамлакат, хусусан, дар шароити номусоиди обу ҳавои соли ҷорӣ, аз ҷумла хокборишҳои шадид софдилона заҳмат кашида, бозори истеъмолиро бо маҳсулот таъмин карда истодаанд. Бинобар ин, ба ҳамаи кишоварзон, деҳқонон, мутахассисони соҳа ва аҳолӣ, ки бо заҳмати содиқонаву ватандӯстона ва истифодаи оқилонаи обу замин маҳсулоти ғизоӣ истеҳсол мекунанд, сипосу миннатдорӣ баён менамоям.

Тибқи маълумоти Созмони озуқа ва кишоварзии Созмони Милали Муттаҳид то соли 2030 зиёда аз 500 миллион нафар дар саросари ҷаҳон аз гуруснагӣ азият хоҳанд кашид. Дар соли 2024 шумораи одамони дар сатҳи гуруснагии доимӣ қарордошта то 670 миллион нафарро ташкил дода буд.

Итминон дорам, ки бо дарназардошти чунин шароити ногувор кишоварзони мамлакат боз ҳам бештар заҳмат кашида, бо истифодаи самаранок аз ҳамаи имкониятҳо, аз ҷумла обу замин ҳосили фаровон мерӯёнанд ва амнияти озуқавории кишварро таъмин менамоянд.

Дар робита ба ин, ба Ҳукумати мамлакат супориш дода мешавад, ки лоиҳаи қонун дар бораи сиёсати аграриро таҳия ва пешниҳод намояд.

Бояд қайд намуд, ки дарёфти роҳҳои афзоиш додани истеҳсоли маҳсулоти кишоварзии аз нигоҳи экологӣ тоза, истифодаи самараноки обу заминҳои корам, технологияҳои инноватсионӣ ва агротехникаи пешрафта, ба даст овардани навъҳои серҳосилу ба касалиҳо бовар тақозои имрӯзаи соҳаи кишоварзӣ ба шумор мераванд.

Зарур ба ёдоварист, ки Сарвари давлат дар доираи Паёми имсола ҷиҳати беҳ намудани вазъи иҷтимоии шаҳрвандони кишвар фармуданд, ки аз якуми сентябри соли 2026 маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 25 фоиз, маоши вазифавии кормандони дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз, музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шавад ва ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба андозаи 1300 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад.

Дар фаранҷоми Паёмашон Президенти мамлакат қайд намуданд, ки итминони комил дорам, ки мо ҳама аҳлонаву сарҷамъона минбаъд низ ба хотири рушду пешрафти Тоҷикистони маҳбубамон ва ободии Ватани азизамон заҳмат мекашем, ба ҳамаи ҳадафҳои некамон мерасем ва нуфузу обрӯи давлати тоҷиконро дар арсаи байналмилалӣ боз ҳам баланд мебардорем.

Имрӯзҳо олимони Шуъбаи биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон сармашқи кори худ қарор дода, дар раванди дар истеҳсолот ҷорӣ намудани дастоварҳои илмӣ, ҳифзи гуногунии агробиологӣ ва баланд бардоштани самаранокии корҳои илмӣ сайъу кушиш намуда истодаанд.

Мувофиқи пешгӯйи олимон то охири асри XXI ҳарорати миёнаи ҳавои кураи Замин имкон дорад, ки 30 - 50С боло равад. Мутаассифона, таъсири тағйирёбии иқлим дар ҳудуди кишварҳои Осиё Марказӣ, аз ҷумла, дар Тоҷикистон низ мушоҳида мегардад. Бояд зикр намуд, ки яке аз мушкилоте, ки дар натиҷаи баланд гаштани ҳарорати ҳаво дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба амал меояд, ин обшавии пиряхҳо ва кам гаштани захираҳои обӣ дар Осиёи Марказӣ ба шумор меравад.

Бинобар ин дар оянда баҳри дастрасӣ ба амнияти озӯқаворӣ пеш аз ҳама месазад, ки ба таҳқиқотҳои нави илмӣ дар самтҳои ҳифзи захираҳои обӣ ва генетикӣ дар кишварамон диққати аввалиндараҷа бояд дод. Аз ин сабаб олимони АМИТ баҳри тақвият бахшидани таҳқиқотҳои иноватсионии илмӣ дар бахшҳои генетика, селекция ва биотехнология ҳоло дар нақшаи корҳои илмии солҳои 2026-2030 ҷустуҷӯйҳои навро дар нақша доранд.

Олимони олимони Шуъбаи биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) дар муддати соли сипаригашта, тавассути дастгирии доимии Президенти кишвар тавонистаанд, ки ду навъи зироатҳои ғалладонагӣ ва ду навъи картошкаро ба деҳқонони кишвар пешкаш намоянд, ки онҳо хело серҳосил мебошанд ва онҳо ҳоло дар майдони бештар аз панҷ ҳазор гектар парвариш мегарданд. Инчунин ба олимони АМИТ имсол муясар гардид, ки дар кишвар бори аввал қаҳваи ватаниро дар ҳамкорӣ бо олимони Россия аз растании чарчақӣ (сикорий) истеҳсол намоянд, ки барои саломатии инсон хело фоидаовар ба шумор меравад. Инчунин олимон таи солҳои охир баҳри тақвият бахшидан ба корҳои илмӣ дар бахшҳои генетика ва селексияи растаниҳо ва истифодаи самараноки гуногуншаклӣ ва тағирпазирии гуногунии биологӣ, аз рӯи чунин нишонаҳои ирсии зироатҳои кишоварзӣ, ба монанди тезпазӣ, устворӣ ба хушкӣ, ба шӯрии хок, ба ҳашароту касалиҳо, инчунин маҳсулнокии баланди растаниҳо дар ҳолати тағирёбии иқлим дар кураи Замин аз мавзӯҳои мубрами тадқиқотҳои онҳо ба шумор мераванд.

Барои мутобиқ гаштан ба тағйирёбии глобалии иқлим ва паст намудани таъсири манфии он ба соҳаи кишоварзӣ, ба олимони тоҷик зарур аст, ки дурнамои таҳқиқотҳои илмиро дар муддати солҳои 2026-2030 тақвият бахшида, баҳри ба даст овардани навъу тухмиҳои ояндадори зироатҳои кишоварзӣ, ки аломатҳои ирсии тезпазӣ, устуворӣ ба касаливу шӯрии хок, камталабӣ ба об ва серҳосилиро доро бошанд, дар корҳои илмӣ ба роҳ монанд, ки онҳо аз Пайёми имсолаи Президенти мамлакат бармеоянд ва дар таъмини амнияти озӯқавории кишвар нақши амалиро мебозанд.

Мирзораҳимзода А. - ноиби Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,

доктори илмҳои биология, Партоев Қ. - доктори илмҳои кишоварзӣ