Санаи 26 декабри соли равон дар толори Раёсати АМИТ ҷаласа оид ба таблиғи нуктаҳои муҳимтарини Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо иштироки кормандони муассисаҳои илмии зертобеи АМИТ, Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ ва магистрону докторантони PhD баргузор гардид.

Ҷаласаро бо сухани ифтитоҳи ноиби президенти АМИТ, доктори илмҳои биологӣ Мирзораҳимзода А.К. оғоз бахшида, иброз намуд, ки дар паёми имсолаи Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи асосӣ ба рушди самтҳои гуногуни илму маориф, рушди ҷаҳонбинии илмӣ, омода намудани кадрҳои баланди илмӣ, пайванди илм бо истеҳсолот нигаронида шудааст. Дар ин замина моро зарур аст, ки ҷиҳати амалисозии ин ҳадафҳо саъю талоши пайваста намоем.

Ҳамзамон оид ба нуктаҳои муҳимтарини Паём директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо Ҳайдарзода Рустам Ҷура баромад намуда, иброз намуд, ки яке аз масъалаҳои меҳварии Паёми имсола ин муаррифӣ ва шинохти таърихи тамаддуни ориёӣ ба ҳисоб меравад. Дар ин замина аз ҷониби Президенти кишвар дастур дода шуд, ки дар пойтахти кишвар - шаҳри Душанбе Конун, яъне Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯз таъсис дода шавад, ки метавонад дар ҳифзу нигоҳдории арзишҳои миллӣ ва фарҳангии беш аз 6 ҳазор солаи миллати тоҷик нақши босазо хоҳад гузошт.

Номбурда ҳамчунин иброз намуд, ки дар Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушди истифодаи зеҳни сунъӣ дар соҳаҳои гуногуни илм ва истеҳсолот диққати хосса зоҳир карда шуд. Махсусан қайд карда шуд, ки “Тоҷикистон дорои захираҳои зиёди гидроэнергетикӣ буда, имкон дорад эҳтиёҷоти марказҳои бузурги ҳисоббарории зеҳни сунъиро бо неруи барқи «сабз» ва оби хунук таъмин созад”.

Дар ин замина Президенти кишвар дастур доданд, ки ба мақсади истифодаи имкониятҳои зеҳни сунъӣ дар раванди рушд доир ба таъсиси Корпоратсияи миллии зеҳни сунъӣ, Маркази минтақавии зеҳни сунъӣ ва маҷмааи марказҳои коркарди «маълумоти сабз» чораҷӯйӣ карда шавад. Албатта ин иқдом метавонад, ки ба рушди соҳаҳои гуногуни кишвар мусоидат намояд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Паёми навбатии худро 16 декабри соли 2025 ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа намуданд. Дар Паём дастовардҳо ва дурнамои сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар муаяйн карда шуд. Самтҳои асосӣ дар Паём рушди маориф ва илм буд. Соҳаи маориф дар Паёмҳои Пешвои Миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мавқеи хос ва афзалиятнок дорад. Сарвари давлат иброз доштанд, ки тавассути рушди илму маориф метавон ояндаи дурахшони давлату миллатро таъмин намуд. Татбиқи барномаҳои давлатии соҳавӣ боис гардидаанд, ки мақоми омӯзгор дар ҷомеа тадриҷан таҳким ёбад. Имрӯз омӯзгор на танҳо муаллим, балки тарбиятгари насли соҳибмаърифат, ватандӯст ва масъули ҷомеа маҳсуб меёбад. Ин иқдом ба беҳтар гардидани инфрасохтори соҳа, таҳкими пойгоҳи моддию техникии муассисаҳои таълимӣ ва фароҳам овардани шароити мусоиди таҳсил мусоидат намудааст.Дар меҳвари ислоҳоти соҳаи маориф омӯзгор қарор дорад.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо дар Паёмҳо ва суханрониҳои худ нақши калидии омӯзгорро дар рушди давлату ҷомеа таъкид намуда, чунин иброз доштаанд: “Омӯзгор чароғи маърифат ва раҳнамои ҷомеа мебошад. Пешрафти давлату миллат бевосита ба сатҳи дониш ва масъулияти омӯзгор вобаста аст”.

Ҳамчунин, Сарвари давлат таъкид кардаанд: «Мо ба омӯзгор ҳамчун тарбиятгари насли оянда ва асосгузори ҷомеаи солим эҳтироми хосса дорем ва дастгирии ин қишри ҷомеаро вазифаи муқаддаси давлат мешуморем”. Дар идомаи ҳамин андеша зикр гардидааст: “Бе омӯзгори соҳибкасб ва ватандӯст тарбияи насли донишманд ва бунёди ҷомеаи пешрафта ғайриимкон аст”.

Дар Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба рушди маориф чунин таъкид намуданд, ки аз рӯзҳои аввали роҳбарии худ рушди соҳаҳои илму маорифро яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ муайян кардаанд:

-дастгирии илму маориф сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони миллат ва кафолати пойдории давлат мебошад.

-зиёда аз 21 фоизи хароҷоти умумии буҷети давлатиро ташкил медиҳад.

-барои соҳаи маориф дар соли 2026 қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ шудааст, ки нисбат ба солҳои гузашта афзоиши назаррас дорад;

-баланд бардоштани музди меҳнати омӯзгорон, 25%;

-қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи мақоми омӯзгор”;

-Эълон гардидани солҳои 2020 – 2040 ҳамчун “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ”.

Дар Паёмҳои Пешвои миллат ба масъалаи бунёди муассисаҳои нави таҳсилоти томактабӣ ва миёнаи умумӣ таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир мегардад. Дар даврони соҳибистиқлолӣ садҳо кӯдакистон ва ҳазорҳо мактабҳои замонавӣ бунёд гардидаанд. Сарвари давлат таъкид менамоянд, ки дар маҳалҳое, ки шумораи аҳолӣ зиёд аст, таъсиси муассисаҳои томактабӣ бояд ҳатмӣ бошад, то фарогирии кӯдакон ба таҳсил бештар гардад.

Аз ин рӯ, дар Паём дастовард, роҳнамоӣ ва дурнамо барои баланд бардоштани сифати таҳсилот яке аз самтҳои асосии сиёсати давлатӣ ба ҳисоб меравад. Истифодаи технологияҳои муосир, ҷорӣ намудани усулҳои фаъоли таълим ва иштироки хонандагон дар олимпиадаҳо ва озмунҳои байналмилалӣ шаҳодат медиҳад, ки маорифи тоҷик ба марҳалаи нави рушд ворид гардидааст. Афзоиши пайвастаи маблағгузорӣ, таваҷҷуҳ ба мақоми омӯзгор, бунёди муассисаҳои нави таълимӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои муосир шаҳодати равшани ғамхории давлат нисбат ба насли наврас ва рушди зеҳнии ҷомеа мебошад.

Мутахассиси шуъбаи кор бо мактаббачагони АМИТ Сулаймонова Ҷавоҳира

Паёми имсолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҷассумгари дастовардҳои муҳими кишвар ва муайянкунандаи ҳадафҳои стратегии рушди устувори Тоҷикистон мебошад. Дар Паём масъалаҳои таҳкими пояҳои илмӣ, рушди технологияҳои навин, рақамикунонӣ ва баланд бардоштани самаранокии идоракунии давлатӣ ба таври возеҳ ифода ёфтаанд.

Паём на танҳо натиҷаҳои имрӯзаи рушди кишварро дар бар мегирад, балки самтҳои асосии рушди илмӣ ва технологиро барои солҳои минбаъда муайян менамояд. Дар бахши сиёсати хориҷӣ ва ҳамкориҳои байналмилалӣ, ба ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ, таҳкими муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо кишварҳои ҳамсоя, аз ҷумла Қирғизистон ва Ӯзбекистон, таваҷҷуҳи хос зоҳир гардид, ки он барои татбиқи лоиҳаҳои муштараки илмӣ ва технологӣ заминаи устувор фароҳам меорад.

Иштироки фаъоли Тоҷикистон дар конфронсҳои байналмилалӣ вобаста ба ҳифзи пиряхҳо ва ворид гардидани ёдгории мероси фарҳангии Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО нишонаи болоравии нуфузи байналмилалии кишвар ва арҷгузорӣ ба мероси таърихию илмӣ мебошад.

Зимни ироаи Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 16 декабр, Пешвои миллат эълон намуданд, ки бо ташаббуси Тоҷикистон соли 2025 «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва солҳои 2025–2034 «Даҳсолаи илмҳои криосфера» эълон гардидаанд. Дар робита ба ин, Сарвари давлат ҳамаи сохторҳои дахлдорро ба густариши фаъолияти илмӣ ва амалии худ дар ин самт ва муаррифии дастовардҳо дар сатҳи байналмилалӣ даъват намуданд.

Бо назардошти аҳамияти стратегии масъалаи ҳифзи пиряхҳо ва омӯзиши илмҳои криосфера, пешниҳод гардид, ки Муассисаи давлатии илмию таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» ба Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон табдил дода шавад.

Паёми Пешвои миллат ҳамчун ҳуҷҷати муҳими сиёсӣ ва илмӣ, роҳнамои ҷомеа дар роҳи рушди устувор, ҳифзи муҳити зист ва таҳкими нуфузи байналмилалии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад.

Дар соҳаи иқтисод, Тоҷикистон рушди устуворро таъмин карда, маҷмуи маҳсулоти дохилӣ 3,4 баробар афзуд ва суръати миёнаи рушди солона 7,6%-ро таъмин намуд. Ҷалби сармояи дохилӣ ва хориҷӣ ва афзоиши даромади аҳолӣ имконият фароҳам овард, ки захираҳои молиявӣ барои рушди инфрасохтори илмӣ, лоиҳаҳои рақамикунонӣ ва технологӣ таъмин карда шаванд. Ҳадафҳои стратегӣ барои солҳои 2026–2030 ду баробар афзоиши маҷмуи маҳсулоти дохилӣ, кам кардани сатҳи камбизоатӣ, афзоиши ҳиссаи табақаи миёнаи аҳолӣ ва рушди иқтисоди инноватсионӣ мебошанд, ки ин ба устувории иқтисоди илмӣ-танзимӣ ва рушди кадрҳои баландихтисос таъсири мустақим дорад.

Дар бахши илм ва технология, ҷалби сармоя барои таъсиси корхонаҳои саноатӣ, модернизатсияи инфрасохтори энергетикӣ ва нақлиётӣ, истифодаи самараноки заминҳои кишоварзӣ ва рушди хизматрасонӣ, ҳамчунин истифодаи технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, нишондиҳандаи самаранокии сиёсати илмӣ ва стратегияи саноатикунонии босуръат мебошад. Ҷорӣ намудани низоми рақамии биллингӣ дар соҳаи энергетика талафоти неруи барқро аз 15,1% ба 5,1% коҳиш дод ва воридшавии маблағ ба низоми энергетикӣ тақрибан 1,5 млрд сомониро таъмин намуд. Омӯзиши талаботи бозори меҳнат барои мутахассисони иқтисоди рақамӣ ва ҷорӣ намудани низоми рақамӣ дар идораи молияи давлатӣ нишондиҳандаи тадбирҳои танзимии илмӣ ва технологӣ мебошад.

Ҳиссаи бахши хусусӣ дар истеҳсолот 80% ва дар шуғл 70%-ро ташкил медиҳад, ки ин ба рушди тадқиқотҳо, дастрасии осон ба захираҳои молиявӣ, технология ва ҳамкориҳои инноватсионӣ мусоидат мекунад. Рақамикунонии маъмурикунонии андоз, беҳбуди хизматрасониҳои электронӣ ва соддагардонии иҷрои уҳдадориҳои андозӣ нишондиҳандаи механизми идоракунии илмӣ-танзимиро тақвият медиҳад.

Дар соҳаи саноат ва энергетика таъсиси 2,600 корхонаи саноатӣ бо 87,000 ҷойи нави корӣ, афзоиши истеҳсоли маҳсулоти маъдан ва неруи барқ, сохтмони неругоҳи «Роғун» ва ду неругоҳи офтобӣ нишондиҳандаи татбиқи стратегияҳои илмӣ-технологӣ мебошад. Суръати рушди соҳаи кишоварзӣ 8,5% ва афзоиши сатҳи ҳифзи амнияти озуқаворӣ аз 60% ба 85% таъсири мустақими тадқиқотҳои агротехникӣ ва технологӣ мебошад.

Дар бахши маориф ва илм, буҷети соҳаи маориф ба 14 млрд сомонӣ (+25,4%) расида, омодагӣ ба таҳсили 4 млн хонанда дар 25 соли оянда таъмин шудааст. Омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ, такмили кадрҳои омӯзгорӣ, гузариш ба низоми дувоздаҳсолаи таълим ва фаъолияти Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо ба рушди илмҳои муҳити зист ва технологияҳои пешрафта мусоидат менамояд.

Дар соҳаи фарҳанг ва мероси таърихӣ бунёди 150 иншооти нав сохта шуда, 350 таҷдид гардид, нашри 900 номгӯй адабиёт ва тақдими ройгон ба мардум, эълони «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва Даҳсолаи илмҳои криосфера (2025-2034) далели раднопазири таваҷҷуҳи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Э. Раҳмон ба соҳаҳои мазкур мебошад. Соҳаи тандурустӣ ва иҷтимоӣ 1,300 иншоот бо маблағгузории зиёда аз 5,3 млрд сомонӣ сохта шуда, маош ва нафақа афзоиш ёфт. Ҳадаф беҳбуди сатҳи зиндагӣ ва фароҳам овардани шароити арзанда барои гурӯҳҳои осебпазир мебошад.

Афзоиши захираҳои қувваи корӣ, банақшагирии1,4 млн ҷойи корӣ дар 5 соли оянда ва иштироки фаъолонаи ҷавонон ва занон дар ҳаёти ҷамъиятӣ нишондиҳандаи устувории иҷтимоӣ мебошад. Қонунгузорӣ барои рушди устувор ва ҳифзи субот аҳамияти калидӣ дошта, ҳамзамон мубориза бо терроризм, экстремизм ва ҷиноятҳои киберӣ механизми амният ва идоракунии илмӣ-танзимиро тақвият медиҳад.

Мусаллам аст, ки тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунофари дунё мебошанд. Боиси ифтихор аст, ки гузаштагони некноми мо ориёҳо, ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин анъанаҳои пешрафтаи давлатдориро мерос гузоштаанд. Мо вазифадорем, ки ин мероси бузургу оламшумулро омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи ҳувиятсоз ба мерос гузорем.

Паёми Пешвои миллат таъкид менамояд, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши инсондӯстона ва шиори зиндагӣ қарор додаанд. Наврӯз, ки имрӯз мақоми байналмилалӣ гирифтааст, ҳамчунин Меҳргон, Сада ва Тиргон, ки таҷассумгари андешаҳои инсондӯстӣ ва бузургдошти табиат мебошанд, асоси ҳувият ва асолати тоҷикон мебошанд. Бо мақсади таҳкими мероси фарҳангӣ ва илмӣ, ба Ҳукумати кишвар ва Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастур дода шуд, ки барои бунёди Қонуни Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯз ҷиҳати ҷудо намудани қитъаи замин чораҳои зарурӣ андешида шавад

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва дигар муассисаҳои илмӣ вазифадор шудаанд, ки бо ҷалби олимон ва донишмандон консепсияи марказҳоро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд. Амалӣ намудани ин иқдомҳо шаҳодати раднопазири таърих, фарҳанг ва фарҳанги илмии беш аз шашҳазорсолаи мо тоҷикон мебошад.

Боиси ифтихори мост, ки Консепсияҳои зикршуда аз ҷониби олимону муҳақиқони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳия мешавад. Ин далели эътимоди Ҷаноби Олӣ ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мебошад. Умедворем, ки олимон аз уҳдаи иҷрои ин вазифаи пурмасъул сарбаландона мебароянд.

Дар маҷмуъ, Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ на танҳо дастовардҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро ба таври мушаххас нишон медиҳад, балки ҳадафҳои илмӣ-танзимӣ, рушди технологияҳои рақамӣ ва инноватсионӣ, ҳамчунин эҳёи мероси фарҳангиву тамаддунии миллати тоҷикро низ дар назар дорад.

Азизуллозода Майсара Нурулло

ходими илмии Шуъбаи таърихи илм ва техникаи ИТБМ ба номи Аҳмади Дониши АМИТ

Паёми имсолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо навиди нек ва боварибахш оид ба идомаи қадамҳои устувор ва рушди кишвар дар шароити мураккаби ҷаҳони муосир ироа гардид. Соли сипаригашта бо рӯйдодҳои муҳим ва дастовардҳои назаррас барои мардуми тоҷик хотирмон буда, дар саҳифаҳои таърих сабт мегардад.

Пешвои миллат 16-уми декабри соли 2025 зимни ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2025-ро, сарфи назар аз мураккабшавии вазъи сиёсиву иқтисодии ҷаҳонӣ, тағйирёбии иқлим ва паёмадҳои он, барои Тоҷикистон соли бобарор арзёбӣ намуданд.

Дар Паёми навбатии Сарвари давлат ба рушди соҳаҳои фарҳанг, илму маориф таваҷҷуҳи хос зоҳир гардид. Ин таваҷҷуҳ бесабаб нест, зеро дар шароити ҷаҳонишавӣ бидуни рушди фарҳанг ва маърифат пешрафти ҷомеа ғайриимкон мебошад. Дар даврони соҳибистиқлолӣ фарҳанг ҳамчун таҷассумгари симои маънавии миллат, ҳифзкунандаи арзишҳои миллӣ ва муттаҳидкунандаи ҷомеа мақоми арзанда касб намудааст.

Пешвои муаззами миллат таъкид намуданд, ки миллати тоҷик дар тӯли таърихи худ маҳз ба шарофати забон, илму фарҳанг, расму ойин ва арзишҳои маънавӣ ҳамчун халқи фарҳангсоз, сулҳпарвар ва башардӯст дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ гардидааст.

Тайи солҳои охир ҷиҳати рушди соҳаи фарҳанг ва муаррифии он дар сатҳи байналмилалӣ иқдомҳои назаррас амалӣ шудаанд. Аз ҷумла, дар даҳ соли охир зиёда аз 150 иншооти фарҳангӣ сохта шуда, 350 иншооти дигар таъмиру азнавсозӣ гардиданд. Дар пойтахти кишвар – шаҳри Душанбе бунёди Театри миллии Тоҷикистон идома дорад, ки туҳфаи арзанда ба мардуми кишвар ба ифтихори 35-солагии Истиқлолияти давлатӣ мебошад.

Бо мақсади баланд бардоштани сатҳи маърифатнокӣ ва завқи бадеии аҳолӣ, махсусан ҷавонону наврасон, аз ҷониби муассисаҳои фарҳангӣ 900 номгӯй китобҳои бадеӣ ва бачагона нашр гардида, ба китобхонаҳо дастрас шуданд. Ҳамчунин, бо дастури Сарвари давлат 3 миллиону 200 ҳазор нусхаи китобҳои «Тоҷикон»-и аллома Бобоҷон Ғафуров ва «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ чоп шуда, ба аҳолӣ ройгон тақдим гардиданд.

Муаррифии фарҳанги миллӣ дар арсаи байналмилалӣ яке аз самтҳои муҳими сиёсати давлатии Пешвои миллат ба шумор меравад. Ворид гардидани 11 ёдгории мероси фарҳангии Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО, эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун «Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ» ва бузургдошти 1050-солагии Робияи Балхӣ далели нуфузи фарҳангии Тоҷикистон дар сатҳи ҷаҳонӣ мебошад.

Ҳамзамон, Пешвои миллат супориш доданд, ки ҷиҳати ворид намудани номи Борбади Марвазӣ ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи фарҳангии ЮНЕСКО тадбирҳои зарурӣ андешида шаванд. Борбад ҳамчун яке аз аввалин мусиқидонон ва оҳангсозони касбии ҷаҳони ориёӣ эътироф гардидааст.

Боиси ифтихор аст, ки ниёгони мо ба ҷаҳониён арзишҳои волои фарҳангӣ, аз ҷумла Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргонро ба мерос гузоштаанд, ки онҳо асоси ҳувият ва худшиносии миллии тоҷиконро ташкил медиҳанд. Дар ин замина, Сарвари давлат пешниҳод намуданд, ки дар шаҳри Душанбе Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯз таъсис дода шавад.

Ҳамин тавр, Паёми Пешвои миллат ҳамчун ҳуҷҷати тақдирсоз тамоми самтҳои ҳаёти ҷомеа ва дурнамои рушди устувори кишварро дар бар мегирад. Вазифаи ҳар як шаҳрванди кишвар аст, ки сиёсати пешгирифтаи Пешвои миллатро ҷонибдорӣ намуда, насли ҷавонро дар рӯҳияи ватандӯстӣ, худшиносии миллӣ ва арҷгузорӣ ба арзишҳои муқаддаси миллӣ тарбия намояд.

Аҳмедов Ҳасан Аҳтамович - ходими хурди илмии Шуъбаи таърихи илм ва техникаи ИТБМ ба номи А.Дониши АМИТ

Ироа гардидани Паёмҳои ҳамасолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аҳли ҷомеа дар фарҳанги давлатдории тоҷикон ба як ҷузъи таркибӣ ва басо муҳим табдил ёфтааст ва дар иҷрои корҳои созанда, рушди соҳаҳои сиёсию иҷтимоӣ, иқтисодиву фарҳангӣ, илму маориф, тандурустиву муносибатҳои байналмилалӣ такони ҷиддӣ мебахшанд.

Дар паёмҳои Президенти Тоҷикистон ба масъалаҳои баланд бардоштани сифати таълим, дастгирии омӯзгорон ва тақвияти инфрасохтори таълимӣ ва рушди соҳаи илму маориф диққати махсус зоҳир мегардад.

Дар раванди ҷаҳонишавӣ рӯ овардан ба илму маориф яке аз ҳадафҳои асосии сиёсати дохилии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола дар паёми худ вазъи соҳаи илму маорифро мавриди таҳлил қарор дода, дар ин росто, бо мақсади боз ҳам рушди соҳа ба масъулон иҷрои дастуру супоришҳои мушаххасро вазифадор менамоянд.

Дар Паёми навбатии худ Сарвари давлат соҳаи илму маорифро як самти асосӣ ва стратегӣ дониста, омили муҳимтарини таҳкими давлат ва наҷоти миллат арзёбӣ намуданд.

Бояд возеҳу равшан қайд намуд, ки маҳз бо шарофати истиқлолияти давлатӣ ва ибтикори созандаву иқдоми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳаи илму маорифи Тоҷикистон бо суръати тамом рӯ ба инкишоф ниҳод.

Дар Паёми навбатӣ Пешвои муаззами миллат андешаҳои дар паёмҳои пешина иброздоштаашонро такмил дода, чунин зикр намуданд: «Ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тӯли беш аз се даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим таваҷҷуҳи аввалиндараҷа ва доимӣ зоҳир менамоям. Зеро хуб медонам, ки рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, ояндаи босаодати давлату миллат аз илму маорифи пешрафтае вобаста аст, ки заминаи мустаҳками онҳо имрӯз гузошта мешавад. Ба ибораи дигар, ман дастгирӣ ва таваҷҷуҳ ба ин соҳаҳои муҳимму тақдирсозро сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони миллат ва бақои давлат мешуморам. Аз ин лиҳоз, Ҳукумати мамлакат маблағгузории ин соҳаҳои калидиро мунтазам зиёд менамояд ва ҳар сол ҳаҷми умумии он беш аз 21 фоизи хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад».

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола аз буҷети давлатӣ барои соҳаи маориф маблағҳои зиёдеро ҷудо менамояд. Тавре ки дар Паёми имсола дида шуд, Сарвари давлат барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз ҳисоби буҷети давлатӣ қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки нисбат ба соли 2025-ум 25,4 фоиз ва нисбат ба даҳ соли қабл, яъне соли 2015-ум панҷуним баробар зиёд мебошад.

Ба мақсади таъмин намудани самаранокии истифодаи маблағҳои давлатӣ, инчунин, мутобиқсозии он ба стандартҳои байналмилалӣ бозбинии низоми маблағгузории муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ, яъне гузариш ба низоми сарикасӣ ё фармоиши давлатӣ тақозои замон мебошад. Сари ин масъала Сарвари давлат ба вазоратҳои маориф ва илм, молия, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ супориш доданд, ки доир ба ин масъала ба Ҳукумати мамлакат пешниҳодҳои мушаххас манзур намоянд.

Ҳамасола баланд бардоштани музди маоши кормандони соҳаи маориф далели бебаҳси таваҷҷуҳ ба ҳаёти иҷтимоии омӯзгор ва ба ин васила баланд бардоштани сифати таълиму тарбия дар муассисаҳои таълимӣ мебошад. Дар паёми имсолаи худ Сарвари давлат аз баланд бардоштани музди меҳнати кормандони сохторҳои гуногун, аз ҷумла соҳаи илму маориф мужда расонида қайд намуданд, ки бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некуаҳволии мардуми кишвар ва тақвият бахшидани ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ супориш медиҳам, ки аз 1-уми сентябри соли 2026 маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шаванд.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми навбатии худ возеҳу равшан иброз намуданд, ки «мо бояд барои ҳарчи бештар омода намудани кадрҳои омӯзгорӣ, бунёди муассисаҳои таълимӣ ва ба стандартҳои ҷаҳонӣ мутобиқ гардонидани низоми таҳсил, яъне омодагӣ ба гузариш ба низоми дувоздаҳсолаи таълим аз ҳоло чораҷӯйӣ намоем». Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки «маориф ояндасози миллат аст ва рушди он мустақиман ба пешрафти тамоми соҳаҳо вобаста аст».

Сарвари давлат таъкид намуданд, ки «агар мо хоҳем, ки давлати пешрафта, Ватани обод ва зиндагии осуда дошта бошем, бояд кӯшиш кунем, ки фарзандонамон соҳиби саводу дониш ва касбу ҳунар шаванд. Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд».

Пешвои миллат таъкид намуданд, ки «Соли равон бо саъю талошҳои ҷумҳурии мо қабул шудани 11 ёдгории мероси фарҳангии Хуттали қадим (дар ноҳияҳои Ҷалолиддини Балхӣ, Данғара, Восеъ, Фархор ва Ховалинги вилояти Хатлон) ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО, қатъномаҳо дар мавриди эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун «Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ» ва бузургдошти 1050-солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 – 2027, ҳамоиши байналмилалӣ зери унвони «Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ» (аввалин эъломияи ҳуқуқи башар дар таърихи инсоният) ва дигар арзишҳо мавқеи тамаддунии тоҷиконро дар ҷаҳон боз ҳам устувор намуданд».

Президенти кишвар барои ҳифзи арзишҳои моддию ғайримоддии миллат ва муаррифии онҳо дар сатҳи байналмилалӣ минбаъд низ ба мақомҳои дахлдори соҳа супоришҳои мушаххас дода, таъкид намуданд, ки барои ворид намудани онҳо ба рӯйхати ЮНЕСКО тадбирҳои зарурӣ андешида шаванд. Аз ҷумла, аз саҳми таърихии Борбади Марвазӣ дар рушди фарҳанги ҷаҳонӣ, хоса илми мусиқӣ ва кӯшишҳо ба харҷ додани ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи фарҳангии ЮНЕСКО ворид намудани номи ӯ хотиррасон шуданд.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ аз хизматҳои таърихии ниёгони тоҷикон - ориёиҳо дар тамаддуни ҷаҳонӣ аз фалсафаи Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон бо далелҳои асоснокшудаи илмӣ сухан гуфтанд. Ба таъкиди Сарвари давлат, ин ҷашнҳо асоси худшиносии миллӣ ва ҳувияти таърихии моро таҷассум менамоянд. Яъне, ҳар фарди ҷомеа бояд ба ифтихори ҷашнҳои муқаддас дар роҳи пешрафти давлат ва ободии Ватан саҳми шоиста гузошта, бо анҷоми амалҳои нек, созандагиву бунёдкорӣ ва рафтори шоиста фарҳангу тамаддуни бостонӣ ва асолати миллати тоҷикро ба ҷаҳониён муаррифӣ намояд.

Аснои суханронӣ Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон як қатор пешниҳодҳоро манзури иштирокдорони чорабинӣ карданд, аз ҷумла пешниҳод гардид, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо” ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии “Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо” табдил дода шавад.

Инчунин, ба Ҳукумати кишвар ва Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастур дода шуд, ки барои дар пойтахти кишвар бунёд намудани Конун, яъне Маркази тамаддуни ориёӣ ва бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, суннату анъанаҳои башардӯстонаи он ва истифодаи онҳо барои тарбияи наслҳои оянда бунёд кардани Маркази байналмилалии Наврӯз чораҳои мушаххас андешанд.

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва лоиҳакашӣ вазифадор карда шуданд, ки бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи ин марказҳоро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Таҳлилҳо ва арзёбиҳои хеле равшану амиқи масоили номбурда бори дигар аз таваҷҷуҳи бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба соҳаи илму маориф ва тарбияи кадрҳои илмӣ дар ҷумҳурӣ шаҳодат медиҳад.

Паёми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аҳли ҷомеа роҳнамоест, ки масъулият, азму ирода, садоқат ба Ватан, худшиносӣ, ободкорию созандагӣ ва пешрафтро аз ҳар яки мо тақозо менамояд.

Хайёл Бобоев-доктори илмҳои таърих, сарходими илмии Шӯъбаи таърихи илм ва техникаи Институти таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 яке аз муҳимтарин санадҳои сиёсиву стратегии мамлакат маҳсуб ёфта, на танҳо натиҷаҳои рушди кишварро дар соли 2025 ҷамъбаст мекунад, балки самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии мамлакатро барои марҳилаи минбаъдаи давлатдорӣ муайян месозад. Ин Паём дар шароите ироа гардид, ки ҷаҳон бо таҳдидҳои мураккаби сиёсӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва иқлимӣ рӯбарӯ шуда, дар чунин вазъ муайян намудани мавқеи устувори миллӣ аҳамияти ҳаётан муҳимро доро мебошад.

Пешвои миллат ба рушди илм ва инноватсия таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, таъкид карданд, ки «бе рушди илм ва ҷорӣ намудани дастовардҳои он ба истеҳсолот пешрафти иқтисодӣ ғайриимкон аст». Ин нукта зарурати ҳамгироии илм, маориф ва истеҳсолотро нишон дода, роҳҳои гузариш ба иқтисоди донишбунёдро муайян месозад.

Дар баробаби ин муҳтарам Ҷаноби Олӣ чунин баён доштанд, ки “Ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тули беш аз се даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим доимо таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир менамоям, зеро хуб медонам, ки рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, ояндаи босаодати давлату миллатро аз пешрафти илму маориф вобаста буда, заминаи мустаҳками он бояд имрӯз гузошта шаванд”.

Ба ибораи дигар, Пешвои муаззами миллат дастгирӣ ва таваҷҷуҳ ба ин соҳаҳои муҳиму тақдирсозро таҳкурсии ояндаи дурахшони миллат ва бақои давлат мешуморад. Бо ин мақсад Пешвои миллат дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ дар соли 2019 пешниҳод карда буданд, ки солҳои 2020 – 2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон карда шаванд.

Дар робита ба масъалаҳои дахлдор ба илмҳои криосфера Президенти кишвар иброз доштанд, ки омӯзиши пиряхҳо яке аз самтҳои муҳими илми ватанӣ ва ҷузъи сиёсати давлатии Тоҷикистон мебошад.

Охири соли 2022 ва моҳи августи соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон қатъномаҳои Созмони Милали Муттаҳид қабул гардиданд, ки мувофиқи онҳо соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва “Даҳсолаи амал барои илмҳои криосфера, 2025-2034” эълон гардиданд. Дар ин робита, аз ҳамаи сохторҳои дахлдор даъват карда шуд, ки фаъолияти илмӣ ва амалиро дар ин самт густариш дода, дастовардҳои худро дар арсаи байналмилалӣ васеъ муаррифӣ намоянд.

Пешвои миллат аҳамияти стратегӣ ва ҷаҳонии мавзуи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистонро дар соҳаи обу иқлим қайд намуда, дар робита ба ин, пешниҳод намуданд, ки Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» ба Муассисаи давлатии илмии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» табдил дода шавад.

Дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати давлатии ҷавонон ҳамчун яке аз самтҳои афзалиятнок мавриди таҳлили амиқ қарор гирифт.

Пешвои миллат бо итминон изҳор доштанд, ки «ҷавонон неруи пешбарандаи ҷомеа ва такягоҳи боэътимоди давлат мебошанд». Ин андеша нақши ҷавононро дар таҳкими давлатдории миллӣ ва таъмини ояндаи устувори кишвар таъкид менамояд. Дастгирии ташаббусҳои ҷавонон, фароҳам овардани шароити мусоид барои таҳсил ва фаъолияти касбӣ ҳамчун сармоягузорӣ ба ояндаи миллат арзёбӣ карда шуд.

Боварӣ изҳор карда шуд, ки ҷавонони бонангу номуси даврони истиқлол дар пешрафти иқтисоди миллӣ, тараққиёти давлат ва ободии Ватани маҳбуб минбаъд низ саҳми арзишманд мегузоранд.

Сарвари давлат қайд намуданд, ки сиёсати давлатии кор бо ҷавонон дар меҳвари сиёсати иҷтимоии давлат ҳамчун самти калидӣ арзёбӣ шуда, ҷиҳати самаранок амалӣ гардидан бояд аз тамоми имкониятҳо истифода карда карда шавад, зеро ҷавонон неруи асосии пешбарандаи ҷомеа буда, дорои ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастӣ мебошанд. Онҳо бо кору фаъолияти созандаи худ дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии Тоҷикистони соҳибистиқлол саҳми бузург дошта, соҳае нест, ки ҷавонон дар он нақши фаъол надошта бошанд.

Дар маҷмӯъ, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 як ҳуҷҷати мукаммали сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ буда, роҳнамои рушди минбаъдаи кишвар ба ҳисоб меравад. Ин Паём натанҳо дастовардҳои Тоҷикистонро дар давраи муайян ҷамъбаст мекунад, балки бо муайян намудани вазифаҳои мушаххас барои ниҳодҳои давлатӣ ва ҷомеа, дурнамои равшани ояндаи ҷавонони ҳисси миллиашон баландро нишон медиҳад. Мазмун ва муҳтавои Паём гувоҳи он аст, ки Тоҷикистон роҳи рушди устувор, таҳкими давлатдорӣ ва беҳбудии зиндагии мардумро устуворона идома медиҳад.

Боқизода Адлиниссо – ходими илмии МДИ

Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

Чи хеле ки дар Паёми навбатии Асосгузори ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карда шуд, Ҳукумати мамлакат бояд ба самтҳои афзалиятноки рушди технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, саноатикунонии босуръат, бо истифода аз технологияҳои муосир, идомаи ислоҳоти идоракунии давлатӣ, дастгирии соҳибкорӣ ва беҳтар гардонидани фазои сармоягузорӣ тақвият бахшад. Дар ин раванд, пеш аз ҳама ба пешгирӣ кардани таъсири тағйирёбии иқлим бояд эътибори аввалиндараҷа дода шавад, чунки бар асари ин раванд баландшавии бесобиқаи ҳарорати ҳаво ба амал омада, ба равандҳои дар боло номбаршуда бетаъсир намемонад.

Мувофиқи маълумотҳои аз Созмони Умумиҷаҳонии Обуҳавошиносӣ (СУО) дастрасгардида, баландшавии глобалии ҳарорати ҳаво, аз солҳои 20-уми асри гузашта сар шуда, то солҳои 60-70 - ум ба ҳисоби миёна 0,3 дараҷа зиёд ва аз ин баъд то солҳои 80-ум, қариб бетағйир монд. Аз солҳои 80-ум сар карда, ҳарорати ҳаво то айни замон, яъне то охири соли 2025, ба ҳисоби миёна аз 0,3 то 1,6 дараҷа баланд шудааст ва ин раванд ҳоло ҳам давом ёфта истодааст.

Маҳз соли 1970 олимон бори аввал дар бораи хатарҳо ва таъсири тағйирёбии иқлим ҳушдор доданд. Аммо, бо вуҷуди ин мамлакатҳои тараққикарда ба ин масъала ба таври возеҳ ва ҷиддӣ аҳамият намедиҳанд. Чунончи, ҳоло ҳам сатҳи газҳои гулхонаӣ дар сатҳи рекордӣ қарор дошта, ҳарорати ҳаво шадидтар тағйир ёфта истодааст. Уқёнусҳо гармтар ва турштар ва сатҳи оби баҳрҳо боло, пиряхҳо ва қабатҳои яхин об шуда истодаанд. Суръати ин тағйиротҳо сол то сол тезтар шуда, ниёз ба маълумоти бештари илмӣ, таҳқиқотҳои фундаменталӣ ва махсусан ба хизматрасониҳои иқлимӣ, бештар шудааст.

Дар саросари ҷаҳон, дар ҳукумат, тиҷорат ва ҷомеа ниёз ба огаҳӣ дар бораи хатарҳои марбут ба тағйирёбии иқлим пайдо шуда, он рӯз аз рӯз афзоиш ёфта истодааст. Баъзе аз ин хатарҳо метавонанд оқибатҳои мудҳиш ва зараровари иҷтимоию иқтисодӣ дошта бошанд. Аз ин рӯ, ташкилотҳои қарор қабулкунанда бояд дар бораи иқлими гузашта, ҳозира ва ояндаи маҳал, маълумоти баландсифат, саривақтӣ, мувофиқ, муосир ва боэътимод дошта бошанд. Маълумоти мазкур, дониш ва иттилооти соҳавиро дар бораи таъсир ва хатарҳои мавҷуда талаб мекунад.

Айни замон ин гуна хизматрасониҳои иттилоотӣ дар соҳаи иқлим дар аз ҷониби СУО пешниҳод карда мешаванд.

Хизматрасониҳои иқлимии СУО аз соли 2014 ба роҳ монда шуда, бо бисёр ташкилотҳо, ширкатҳо ва муассисаҳои миллӣ ҷиҳати қабули қарорҳо дар бахшҳои гуногун, ба монанди кишоварзӣ, тандурустӣ, идоракунии обу энергетика ва коҳиши таҳдиди хатари офатҳо, ҳамкорӣ ба роҳ монда шудааст. Метавонем баъзе маълумотҳоеро, ки тариқи хизматрасониҳои иқлимии СУО дастрас гардидаанд, ёдрас шавем.

Тибқи гузоришҳои СУО, дар тӯли 176 соли мушоҳидаҳои метеорологӣ, солҳои 2015 - 2025, 11 соли гармтарин ва се соли охири ин давра бошад, гармтарин дар таърих мебошанд. Масалан, аз моҳи январ то августи соли 2025, ҳарорати миёнаи ҳаво дар сатҳи Замин, нисбат ба қимати миёнаи солҳои то саноатӣ, 1,4°C баландтар буд.

Гармои шадид, бо ҳарорати хатарноки шабонарӯзӣ, ба миллионҳо нафар одамон дар саросари ҷаҳон таъсир расонида, ташкили огоҳкунии барвақтӣ ва таҳияи нақшаҳои амалиётро ҷиҳати ҳифзи саломатии одамон, тақозо менамояд. Дар ин робита, СУО ва давлатҳои аъзои он, мутобиқи ташаббуси "Огоҳкунии барвақтӣ барои ҳама", ҷиҳати тақвияти системаҳои огоҳкунии барвақтӣ дар бораи рӯйдоди гармои шадид саъю кӯшиш намуда, бо шарикон дар сатҳҳои байналмилалӣ, миллӣ ва маҳаллӣ ҷиҳати таҳияи нақшаҳои амалиёт оид ба ҳифзи сиҳатӣ дар робита ба гармои сахт, ҳамкорӣ менамоянд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, давоми се соли охир, гармои бесобиқа шадид ба қайд гирифта шуда, соли 2025 таъсири он махсусан баръало ҳис карда шуд. Аз он ҷумла, дар ин бора дар паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ ёдрас карда шуд. Пешвои миллат қайд карда гузаштанд, ки ба шароитҳои номусоиди обу ҳаво ва гармои шадид дар ин сол нигоҳ накарда, кишоварзони мамлакат софдилона заҳмат кашида, фаровонии бозори истеъмолии мамлакатро таъмин карданд.

Ин раванд дар мамлакатҳои дигари дунё низ ҷой дошт. Масалан тибқи иттилои Хадамоти тағйирёбии иқлими “Коперники”-и Иттиҳоди Аврупо, моҳи июли соли 2025, пас аз июли солҳои 2023 ва 2024, сеюмин гармтарин моҳи июл дар саросари ҷаҳон буд. Дар Аврупо, аз гармои шадид махсусан давлатҳои Шветсия ва Финляндия, ки тобистони соли 2025 давраи ғайриоддии тӯлонии ҳарорати аз 30°C болотарро аз сар гузарониданд, бештар зарар диданд. Аврупои Ҷанубу Шарқӣ низ гармои шадид ва сӯхтори ҷангалзорҳоро аз сар гузаронда, дар Туркия рекорди миллии ҳароратии ба 50,5°C баробар сабт гардид.

Тибқи маълумоти таҷдидшудаи Маркази ҷаҳонии метеорологӣ дар Пекин, дар охири моҳи июли соли 2025 ҳарорати максималӣ дар баъзе қисматҳои Осиёи Ғарбӣ, ҷануби Осиёи Марказӣ, қисми зиёди Африқои Шимолӣ, ҷануби Покистон ва ҷанубу ғарби Иёлоти Муттаҳидаи Амрико аз 45°C боло рафта буд.

5 август соли 2025 Ҷопон рекорди нави ҳароратро дар сатҳи миллӣ (41,8°C) сабт карда, идораи метеорологии Ҷопон оиди ин гармои шадид огоҳӣ дод ва аз мардум даъват кард, ки дар ин робита чораҳои эҳтиётӣ андешанд.

Раёсати метеорологии Корея низ оид ба гармои шадиди тобистони соли 2025 огоҳӣ ва маслиҳатҳои дахлдор нашр кард.

Ҳамаи гуфтаҳои боло аз он шаҳодат медиҳанд, ки соли 2025 дар қатори ду соли пеш, дар ҳақиқат ҳам соли болоравии ҳарорати ҳаво ва рӯйдоди гармои шадиди тоқатфарсо дар хотирҳо мемонад. Худо накунад, ки ин раванд дар оянда ҳам давом ёфта, боиси ба мушкилиҳо дучор шудани бахшҳои гуногуни иқтисодиёти мамлакат гардад.

Шомаҳмадов А.М. Сафаров М.Т. Кормандони Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

(Дар меҳвари Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ)

Яке аз ҳадафҳои стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳалаи кунунии рушди давлатдорӣ саноатикунонии босуръати кишвар ба шумор меравад. Бо мақсади татбиқи ин ҳадаф як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, барномаҳо ва стратегияҳои давлатӣ таҳия ва амалӣ гардидаанд. Аз ҷумла, бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 январи соли 2022 №309 солҳои 2022–2026 «Солҳои рушди саноат» эълон карда шуданд. Дар натиҷаи татбиқи ин иқдомҳо, солҳои охир дар тамоми шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ раванди таъсиси корхонаҳои саноатӣ, аз ҷумла саноати хурд ва миёна, ба таври назаррас вусъат ёфтааст. Сохтмон ва ба истифода додани корхонаҳои нави истеҳсолӣ боиси афзоиши ҷойҳои корӣ гардида, дар навбати худ ба беҳтар гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва рушди устувори иқтисоди миллӣ мусоидат менамояд.

Ҳамзамон, бо дастгирии пайвастаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва саҳми соҳибкорони ватанӣ дар самти рушди инфрасохтори иҷтимоӣ, махсусан соҳаи маориф, дар гӯшаҳои гуногуни мамлакат муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумӣ мутобиқ ба талаботи замони муосир бунёд ва ба истифода дода мешаванд, ки ин раванд дар баланд бардоштани сатҳи маърифатнокии ҷомеа нақши муҳим мебозад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни ироаи Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олӣ дар бораи дастовардҳои соҳаи саноат чунин таъкид намуданд: «Бо мақсади ноил гардидан ба яке аз ҳадафҳои стратегии миллӣ – саноатикунонии босуръати кишвар, дар давраи татбиқи он (солҳои 2019–2025), яъне дар ҳафт соли охир, беш аз 2600 корхонаи саноатӣ бо таъсиси зиёда аз 87 ҳазор ҷойи корӣ сохта, ба истифода дода шуд. Танҳо дар соли 2025 400 корхонаи истеҳсолӣ фаъолияти худро оғоз намуд».

Яке аз омилҳои калидии рушди иқтисоди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон истеҳсол, истихроҷ ва коркарди канданиҳои маъдании кӯҳии фоиданок ба ҳисоб меравад. Ҳанӯз соли 1936 академик ва минералоги маъруфи рус А.Е. Ферсман пас аз таҳқиқоти густурда дар кӯҳҳои Тоҷикистон чунин хулоса бароварда буд: «Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷадвали зиндаи элементҳои химиявии Д.И. Менделеев мебошад».

Ин нукта дар суханрониҳои Пешвои миллат низ таъкид гардида, зикр ёфтааст «Дар кӯҳҳои сарбафалаки Тоҷикистон элементҳои химиявие мавҷуданд, ки ҳанӯз дар ҷадвали даврии элементҳои Д.И. Менделеев сабт нагардидаанд».

Воқеан, таҳқиқоти илмӣ нишон медиҳанд, ки дар қаламрави ҷумҳурӣ зиёда аз 400 мавзеи канданиҳои маъдании фоиданок, аз ҷумла тилло (Au), нуқра (Ag), сурма (Sb), сурб (Pb), мис (Cu), қалъагӣ (Sn), ангиштсанг (C) ва дигар намудҳо муайян карда шудаанд, ки қисми зиёди онҳо мавриди истифодаи саноатӣ қарор доранд. Мувофиқи ҳисобҳои пешакӣ, танҳо захираҳои маъдании мавзеи Учкадаи ноҳияи Айнӣ аз рӯйи тилло, нуқра, сурма, сурб ва руҳ (Zn) беш аз 10 миллиард доллари ИМА арзёбӣ мегарданд. Айни замон дар ҷумҳурӣ солона тақрибан 3 тонна тилло истихроҷ мешавад, ки конҳои бузургтарини он Ҷилав, Тарор, Чоре, Дуоба, Каманнор, Шаҳкон ва дигарон мебошанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯйи захираи нуқра дар ҷаҳон яке аз ҷойҳои пешсафро ишғол менамояд. Бузургтарин кони нуқра — Конимансури Калон ба ҳисоб рафта, солона ба ҳисоби миёна то 50 тонна нуқра истеҳсол мекунад ва захираи мавҷудаи он барои қариб 200 сол кифоя мебошад. Илова бар ин, Тоҷикистон аз ҷиҳати захираи сурма ва қалъагӣ низ мавқеи хос дорад. Захираҳои сурмадори ҷумҳурӣ тақрибан 10 фоизи ҳаҷми умумии захираи ҷаҳониро ташкил медиҳанд. Миқдори умумии захираи қалъагӣ бошад, зиёда аз 10 миллион тоннаро дар бар гирифта, арзиши он ба чандин миллиард доллари ИМА баробар аст.

Тибқи маълумоти Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳаи маъдан аз 7,7 миллиард сомонӣ дар соли 2020 ба 26 миллиард сомонӣ дар соли 2025 расонида шуд, ки афзоиши ин нишондиҳанда 3,4 баробарро ташкил медиҳад. Агар дар соли 1991 дар соҳаи истихроҷ ва коркарди маъданҳои химиявӣ танҳо се номгӯйи маҳсулот (тилло, нуқра ва хокаи сурб) истеҳсол мешуд, пас дар соли 2025 шумораи онҳо ба 17 номгӯй расонида шудааст. Ҳамзамон, ҳаҷми истеҳсоли тилло нисбат ба соли 1991 ҳафт баробар, нуқра шаш баробар ва сурб нӯҳ баробар афзоиш ёфтааст

Дар маҷмӯъ, тадбирҳои амалӣ дар самти саноатикунонии босуръати кишвар, инчунин истихроҷ ва коркарди маъданҳои химиявӣ имкон фароҳам оварданд, ки ҳаҷми умумии истеҳсолоти соҳа дар соли 2025 ба 66 миллиард сомонӣ расонида шавад. Дар айни замон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Барномаи нави саноатикунонии босуръати кишвар барои солҳои 2026–2030, инчунин Барномаи рушди истеҳсол ва ғанигардонии металлҳои ранга, нодир ва қиматбаҳо ва дигар ашёи хоми муҳими стратегиро мавриди баррасӣ қарор додааст. Амалисозии ин барномаҳо барои бунёди корхонаҳои калони саноатӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои муосири истихроҷу коркарди маъданҳои химиявӣ дар тамоми конҳои ҷумҳурӣ заминаи устувор фароҳам хоҳад овард.

Рамазон Шарипов Докторант (PhD)-и Институти ботаника,физиология ва генетикаи растании АМИТ Ҳамзамон ассистенти

кафедраи химияи биоорганикӣ ва физколлоидии МДТ "Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абуалӣ ибни Сино"