(Ба муносибати сабти ҷашни Меҳргон дар Феҳристи репрезентативии мероси фарҳангии ғайримоддии ЮНЕСКО)

Файласуф ва фарҳангшиноси маъруфи тоҷик С.Х.Раҳимов барҳақ қайд дошта, ки “ҷашнҳои Сада, Наврӯз ва Меҳргон аз нигоҳи астрономиашон мантиқан ба ҳам пайваст мебошанд, ҳар кадом идомаи якдигаранд, пайвандии ногусастанӣ доранд, ба истилоҳи дигар ҳар кадом ҳалқаи як занҷиранд”. Ба андешаи донишманди эронӣ Меҳрдод Баҳор бошад, ҷашни Меҳргон дар баробари дигар ҷашнҳои миллӣ пеш аз оини зардуштӣ ва ҳатто пеш аз тамаддуни ориёӣ моли фарҳанги таҳҷойӣ буд.

Дар давраи Ислом ва замони шӯравӣ вобаста ба идеологияи ҳукмрони давр таҷлили онҳо дар сатҳи давлатӣ манъ карда шуда буд. Хушбахтона мардуми ориёитабор бо вуҷуди ҳама гуна монеаҳои сунъӣ эҷодшуда онҳоро ё ба таври ошкоро ё ба тариқи пӯшида ҷашн мегирифтанд ва бо ин васила рукнҳои муҳимми онҳоро аз насл ба насл мерос мемонданд. Махсусан, Меҳргон ҳамчун ҷашни миллӣ муаррифгари фарҳанги кишоварзии мутамаддин ва падидаи нодир дар тамаддуни ҷаҳонӣ ба ҳисоб мерафт.

Дар маврди эҳё ва ба ҷашнҳои байналмилалӣ табдил додани онҳо, ё худ ба саволи “Чӣ ҳикмат аст, ки мо ба эҳёи ҷашнвораҳои кӯҳан саҳм мегирем? – С.Раҳимов посухи воқеӣ дода, андешаҳои худро аз ҷанбаи фалсафӣ дар ҳафт нукта ба таври зайл ҷамъбаст намуда буд: “1) Онҳо тақвимианд, зимни онҳо эҳтиром гузоштан ба унсурҳои оташу ҳавою замин ҷилва доранд. 2) Онҳо фарҳанги кишоварзро тарғиб менамоянд. Аҷдодону худи мо бештар аз зоти кишоварзем ва бароямон табиату замин аз шеваи муқаддас аст. 3) Ҳавзаи ин ҷашнвораҳо, бахусус ҳавзаи Наврўз, Меҳргон ҳамчун модели ҳамзистию ҳамкории осоиштаи мамлакатҳо ва халқҳо дар риштаи иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ маъруф аст. 4) Тоҷикистон ҳамчун ташаббускори тавонои мероси гуманистии гузашта худро ба ҷаҳониён муаррифӣ кард. Вай аз минбари Созмони Милали Муттаҳидро барои оқилона истифода бурдани неруҳои ҳаётан муҳими обу замин, сулҳу бунёдкорӣ тарғиб менамояд. 5) Ҷашнҳои зикршуда аз хурофот ё дину идеология пайвастагӣ надоранд. 6) Онҳо ба ҳувияту худшиносии миллӣ баҳамоии мардум саҳми бориз мегузоранд. 7) Ҳидояти баҳамоӣ бо аҳли башарро доранд”.

Ҳақиқатан, дар ҳар як нукта як хусусиятгирӣ, як арзиши волои фарҳангӣ, як рукни муҳимми ба ҳамзистию ҳамкорӣ даъват кардани инсоният нуҳуфтааст, ки эҳё ва истифодаи он бе ҳеҷ як шакк раванди муколамаи фарҳангҳоро байни ҷомеаҳои инсонӣ густариш дода, баҳри рафъи ҷангу низоъ ва нобаробариҳои иҷтимоӣ нақши муассир мегузоранд.

Дар фарҳанги гузаштаамон Шаҳриваргонро нишоне аз анҷомёбии тобистон ва оғоз шудани рўзҳои сардӣ мешумориданд. Барои кишоварзон ва боғпарварон арсаи ғун кардани дастоварди ба ранҷ ва заҳмат парварида, ҷашни сари хирман, ки давраи бод кардани коҳ ва ҷудо намудани зироати донагӣ аз он мебошад, маҳсуб меёфт. Ҳосили фаровон табъи кишоварз ва боғбононро болида мегардонид. Ба ин васила ин айём барояшон ҷашн буд, вақти тарабу шодӣ, хурсандӣ. Дигар таомули хос ин ҷашн он буд, ки сарватмандон ба қишри бенавои аҳолӣ кумак мерасониданд, ба онҳо ғизо медоданд то онҳо хушнуд шаванд. Чунки хушнудии раият ин хушнудии шаҳриёрони куҳани мардуми ориёӣ ба ҳисоб мерафт.

Меҳргон низ аз ҷиҳати мазмун ва тамоилгирӣ барои мардумони ориёитабор идомаи мантиқии ҷашни Шаҳриваргон мебошад. Дар баробари «Наврўз» он аз ҷашни бузурге ба ҳисоб мерафт, ки нро бошукуҳ ва дар сатҳи барҷаста таҷлил мекарданд. Яъне, агар ҷашни «Наврўз» барои онҳо паёмовари фасли баҳору сипаришавии мавсими зимистон, ҳамқадаму ҳамрози сарсабзию хуррамӣ маҳсуб меёфт, пас «Меҳргон» дар нимаи дуюми сол, даврае, ки гармои тафсони тобистон ҳарорати худро паст карда, ҳавои мусоид ва файзбахши тирамоҳ ҷойи онро иваз менамуд, таҷлил карда мешуд.

Меҳргон иртибот ба фариштаи меҳр дорад, ки ўро дар китоби муқаддаси «Авесто» Митро меноманд. Мувофиқ ба боварҳои мардумӣ ин ҷашн рўзе барпо карда мешуд, ки подшоҳи пешдодӣ - Фариддун бар парварандаи неруи нопок ва зишти аҳриманӣ - Заҳҳок пирўз омада, дар кўҳи Дамованд ўро ба банд мекашад ва тоҷи шаҳриёрии Эронзаминро бар сар мениҳад. Ё худ ориёитаборон Митроро ба сифати «Худои дӯстӣ, аҳд, ризоият, таҳаммул ва дар асри сеюми қабл аз милод ҳамчун Худои Офтоб шинохтаанд. Ҳаками тавонгари наҷотбахши байни қувваҳои некӣ (Ҳурмузд) ва бадӣ (Аҳриман) медонистаанд».

Вобаста ба тамоилгирӣ ва расму анъанаҳои фарҳанги ориёӣ хусусиятгириҳои хосси ин ҷашни аҷдодӣ - «Меҳргон»-ро месазад дар чанд нуктаи муҳим мушаххас намуд:

1. Таърихан, гузаштагонамон ин ҷашнро рўзи шонздаҳуми моҳи меҳр мутобиқ ба солшумории куҳан ва даҳуми моҳи меҳрмоҳ бо солшумории имрўза (дуюми октябр) таҷлил мекарданд. Файласуфи дақиқназари тоҷик Абурайҳони Берунӣ низ дар китоби худ «Осор-ул-боқия» ин далели таърихиро нисбати баргузории ҷашни мазкур эътироф карда, ироа медорад, ки «Рўзи шонздаҳуми меҳр, ки «рўзи меҳр» аст ҷашни бузург ва баршинохта ба номи «Меҳргон» созвор бо номи он мебошад, ки маънояш «меҳрубонии равон» аст, баргузор карда мешуд». Инчунин, дар сарчашмаҳои маҳфузмонда ин мафҳум синоними вожаи Офтоб фаҳмида мешуд. Маъниҳои меҳр, муҳаббат, самимият, рамзи дўстию бародарӣ, ризоият, ҳамдилӣ ва ғайраро ифода мекард.

2. Меҳргон чун дигар ҷашнҳои суннатӣ, ба вижа «Наврўз» ойин, фарҳанги хосси барпонамоии худро дошт. Таҷлили он шаш рўз давом карда, рўзи аввали онро «Меҳргони омма» ва рўзи охиринашро «Меҳргони хосса» меномиданд.

3. Суннатҳои ҷашни мазкурро бо зикри якчанд таомули хусусияти инсонгароидошта месазад ба таври зайл мушаххас намуд:

- аввалан, мардумон дар ин рўз либоси нав ба бар карда, худро зебову ороста мегардониданд. Бо ин васила на фақат либосҳои миллии худро муаррифӣ менамуданд, балки тавассути ба бар кардани либосҳои миллӣ мардумро аз майл ба фарҳанги бегона, боз медоштанд;

- дуюм, ба хотири амалигардии орзўҳои нек, болидагардонии табъи якдигар ба ҳам ҳадяҳо медоданд, хушнудии якдигарро металабиданд. Ин амал аз тинати соф, ҳамдилӣ ва ҳамдигардўстдории мардум далолат мекард. Зеро кинаву кудурат ва ташвиқи амалҳои зишт хосси ориёиҳо набуд;

- сеюм, хони идона ороста, онро бо ҳафт дона муруд, хушаи ангури сафед, себ, биҳӣ, нилуфар, шакар ва лимў оро медоданд, ки ҳар як анвоъи меваҷот рамз ва хосиятҳои худро дошта, ифодакунандаи арзишҳои фарҳанги ноби ориёӣ буданд.

Ба дигар шакл, рӯзи «Меҳргон» мардум дастархоне аз матоъи сурх ороста мекарданд ва онро бо нонҳои аз зироати ҳамон сол парварида оро медоданд. Аз ҳафт анвоъи зироат: гандум, ҷав, арзан, ҷӯворӣ, наск, биринҷ ва лӯбиё нон мепўхтанд. Гоҳо шумораи навъи зироатҳо ба дувоздаҳ ҳам мерасид.

Рўйи дастурхон гузоштани анвоъи гуногуни шириниҳо, шохаҳои гулу растаниҳо маъноҳои рамзии ҳаётбахш, ҳикмати хосси худро доштанд. Масалан, шакар маънои ширин гузаронидани умри инсонро ифода мекард, хурмо аз серҳосилӣ ва лаззати зиндагӣ баҳраманд гаштани мардум далолат мекард, чормағз – аз сахт будани тан, пурмағзӣ, ки натиҷааш баёни андешаи солим аст, гувоҳӣ медод. Ҷоми тилоӣ таҷассумкунандаи қудрат, покӣ, баракат, анор - серфарзандӣ, равғани зайтун-хушбӯйӣ ва ғайраро тақозо доштанд;

- чаҳорум, агар дар рўзи баргузории ҷашни «Меҳргон» дар хонае аз мардуми ориёитабор тифли навзод чашм ба арсаи ҳаёт мекушод ба хотири эҳтиром ва арҷ гузоштан ба ин ҷашн ба номи ў вожаи меҳрро зам мекарданд. Аз қабили: Меҳрнўш, Меҳрин, Меҳрдод, Меҳрнигор, Меҳрангез, Меҳрбону ва ғайра, ки меҳрашон, муҳаббаташон нисбат ба волидайн, марзу хоки ватан, арзиш ва муқаддасоти миллӣ зиёд шавад. Фарзанди ба обруманд ва содиқи ватан ба камол расида, барои ҳимояи манфиатҳои миллӣ мудом талош варзад.

- панҷум, «Меҳргон» иди ҷамъбасти тобистону тирамоҳ, оғози фасли зимистон, ки гармиро мутеи сардӣ мегардонад, ҷашни захиранамоии маҳсули яксолаи парваридаи деҳқон, натиҷаи даврони хушкию офтобӣ ва ҳосилзамкунию ҳосилғундории кишоварз будааст. Аз мероси хаттии ниёкон иттилое аст, ки асосгузори давлати пуриқтидори Сосониён Ардашери Бобакон дар ин рўз тоҷе, ки дар он сурати Офтоб нақш баста буд ба сар мениҳад ва минбаъд ин фарҳанги тоҷгузорӣ ба рамзи шаҳриёрони Аҷам мубаддал мегардад ва ғайра.

Дар давраҳои гуногуни таърихӣ, хусусан дар натиҷаи тохтутози хонҳои саҳронишини чингизию муғулӣ, манғитӣ ва инчунин идеологияи ҳукмрони собиқ шуравӣ таҷлили ин ҷашн шукуҳу шаҳомати худро аз даст дод, ҳатто дар сатҳи давлатӣ баргузорнамоии он манъ карда шуда буд. Аммо дар рагҳои павандкунандаи вуҷуд, тинати мардуми ориёитабор арзишҳои фарҳангӣ ва зиндагиситои он бо вуҷуди бархурдҳо, фишорҳо, таъкибҳо рабуда нагашта, шуълаи оташаш фурўзон нигоҳ дошта шуд. Хушбахтона, имрўз дар ҷомеаи муосир, дар арсаи давлатдории миллии тоҷикон ин шуълаи фурўзоннуҳуфта ба он боис гашт, ки бо шарофатии соҳибистиқлолии Тоҷикистон таҷлили ин ҷашни суннатӣ аз нав эҳё гардад. Дар баробари дигар ҷашнҳои миллӣ ба риояи рукнҳо ва тамоилгириҳои хосси худ таҷлил карда шавад, бавижа ба қатори ҷашнҳои миллии кишварамон ворид гардад. Дар айёми фасли поиз, фасли ҷамъоварии ҳосили ба ранҷ, вале бо меҳр парварида баргузориаш хусусияти умумимиллӣ касб намояд.

Ҳамин тавр, агар бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 5 августи соли 2009 ҷашни миллии ниёкон - Меҳргон дар ҷумҳурӣ ҳамчун иди миллӣ эътироф гашта, дар қатори дигар ҷашну идҳо таҷлил он ба ҳукми анъана даромад. 15 сол баъд бо ташаббусу талошҳои бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва дар доираи татбиқи сиёсати фарҳангпарваронаи роҳбарияти давлат ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашни суннатии - “Меҳргон” 4 декабри соли 2024 дар ҷаласаи 19-уми Кумитаи байнидавлатии ҳифзи мероси фарҳанги ғайримоддӣ дар шаҳри Асунсйони Парагвай расман ба Феҳристи репрезентативии мероси фарҳанги ғайримоддии башарият ворид карда шуд.

Дар ин росто месазад қайд кард, ки ин рӯйдоди нодир бозгӯи он аст, ки ҳақиқатан тоҷикон мардуми фарҳангофар, ҷомеасоз, таҳаммулгаро ва боҳиммат мебошанд. Бо ақлу саводи худ на танҳо арзиш меофаранд, балки бо дастовардҳои илмиву фарҳангии худ ба ҷаҳониён аз улуми ситорашиносию тиб, ҳандасаю мантиқ, фалсафаву риёзиёт, боғдорию кишоварзӣ ва ғайра сабақ додаанд. Имрӯз низ насли созандаи онҳо пешоҳангии худро дар ҳаллу баррасии масоили хусусияти глобалидошта нишон дода, аз ҷанбаи гумманистӣ доштани идеяи давлатдориашон дигаронро ҳушдор медиҳанд.

Аз ин рӯ, таҷлил ва базмороии Меҳргонро ҳамчун ҷашни байналмилалии Наврӯз бояд ба тариқи карнавалӣ ва ҳам чорабиниҳои театришудаи мутантан баргузор намоем. Дар раванди баргузории ҷашнвора баробари иҷрои ҳунарҳои анъанавӣ, инчунин рамзу аъмоли хоссе, ки Меҳргон дар худ таҷассум доштааст, тавассути иҷрои нақшҳо пешкаши мардум намоем. Вижагиҳои хосси онро илман таҳқиқ карда, мутобиқ ба замони муосир рамзу оинҳои онро тақвият бахшем.

Бобоҷон Самиев - мудири шуъбаи фалсафаи фарҳанги Институи фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Дар партави сиёсати ятимпарваронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи дастури президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо ибтикору иқдоми роҳбарияти Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар санаи 10 декабри соли 2024 кумаки хайриявӣ ба 275 дастпарвари мактаб-интернати ҷумҳурияви низомаш махсуси Ҳисор расонида шуд.

Маводи кумаки хайриявӣ аз ҷониби директори Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, Ҳайдарзода Рустам Ҷӯра ва директори Агентии амнияти ХБРЯ АМИТ Мирсаидзода Илҳом ба маъмурияти мактаб-интернат супорида шуд.

Бояд гуфт, ки муассисаҳои таҳқиқоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳти роҳбарии президенти АМИТ, профессор Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт чунин иқдомро идома хоҳанд дод.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар давраи сарнавиштсоз ба фаъолият шурӯъ намуда, ҳадафи асосиаш ваҳдату ягонагӣ, устувориву пойдории сулҳ ва таъмини ояндаи неки шаҳрвандони кишвар аст.

Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ– Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон 10 декабри соли 1994 дар Анҷумани муассисони Ҳизби Халқии Тоҷикистон ташкил ёфта, дар Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 15 декабри соли 1994 таҳти рақами 199 сабти ном шудааст.

Инак, 30 сол аст, ки дар муҳити сиёсӣ ва иқтисодию иҷтимоии кишвар Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон арзи ҳастӣ дорад ва ин ҳизб, ки маҳсули тафаккури созанда, ва дурандешонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, дар рушди давлатдории миллӣ, сулҳу суботи пойдори ҷомеа, инкишофи босуръат ва устувори иқтисодӣ, бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқӣ, дунявӣ, ягона ва самти иҷтимоӣ дошта, ки маҳаки фаъолияти ин ҳизб аст, нақши созандаи худро мегузорад.

Тоҷикистон баъд аз ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ роҳи бунёди давлати демократию ҳуқуқбунёдро интихоб намуд, ки яке аз принсипҳои меҳварии бунёди чунин ҷомеа гуногунандешии сиёсӣ аст. Дар асоси талаботи ҷомеаи демократӣташкилоту ҳаракатҳои сиёсӣ одамони ҳамфикру ҳамақидаро бо ҳам муттаҳид менамояд ва онҳо дар чаҳорчўбаи қонунгузории кишвар ҳуқуқ доранд ҳизби сиёсӣ таъсис диҳанд.

Хидматҳои беназири Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси ҳизб дар роҳи барпо кардани сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ, пойдор ва устувор намудани пояҳои давлатдории миллӣ бо таваҷҷуҳ ба гузаштаи пурифтихор, ҳифзи тамомияти арзӣ ва таъмини ягонагии халқи Тоҷикистон, новобаста аз миллату нажод, забон ва дину ойин сутуданист.

Нақши таърихии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати бунёдгузори давлати миллӣ дар амри таъмини Истиқлоли давлатӣ, ба даст овардани сулҳу суботи сартосариюВаҳдати миллӣ ва ҳастию бақои миллати тоҷик дар тамоми самтҳои ҳаёти иҷтимоию иқтисодии кишвар бараъло зоҳир мегардад ва дар таърихи навини кишвар бо ҳарфҳои заррин навишта хоҳад шуд.

Маҳз садоқату самимияти хосса, эҳсоси баланди меҳанпарастию ифтихори ватандорӣ, ғамхорию назари хайрхоҳона ба халқу миллат ва нияти поку қалби саршор аз муҳаббати инсонии Раиси муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки сол ба сол аъзою ҷонибдорони ҳизб дар кишвар рӯ ба инкишоф аст.

Чуноне, ки Раиси муаззами ҳизб дар баромадҳояшон қайд намудаанд: “Рисолат ва мазмуну моҳияти барномаҳои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон рушди устувори Тоҷикистони соҳибистиқлол, ободу пешрафта ва аз лиҳози сиёсӣ ва иқтисодиву иҷтимоӣ босубот мебошад”.

Ҳамин тавр, таъсисёбии Ҳизби Халқи Демократи Тоҷикистонро низ ба сифати дастоварди бузурги сиёсии даврони соҳибистиқлолӣметавон арзёбӣ намуд, зеро фаъолияти ин Ҳизб бо мақсади таҳкими давлатдории навин ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ба фазилатҳои баланди сиёсӣ, сифатҳои наҷиби ахлоқӣва маърифати пурсамари маънавии аъзояш такя намуда, кӯшишу ғайрат ва донишу идроки онҳоро барои мустаҳакам намудани истиқлолияти сиёсию иқтисодӣ, иҷтимоӣва фарҳангӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон сафарбар менамояд.

Юсуфзода Шодоб Хӯҷамқул - Раиси Шӯрои олимони ҷавони Институти фаслафа сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ

Санаи 10.12.2024 Конгресси нуҳуми байналмилалии "Мероси ҷаҳонии кишварҳои узви ИДМ" тариқи маҷозӣ баргузор карда шуд. Дар Конгресси сатҳи баланд намояндагони кишварҳои ҳудуди ИДМ, аз ҷумла, намояндагон, мутахассисон, коршиносон ва дигар кормандони илмӣ аз Федератсияи Россия, Ҷумҳурии Беларусия, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Озарбойҷон, Ҷумҳурии Арманистон ва дигар иштирок ва суханронӣ карданд.

Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар ин Конгресси сатҳи баланд Мирзошариф Абдусаломов - Докторант PhD - и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, ки дар ин самт таҳқиқоти илмӣ анҷом медиҳад муаррифӣ намуд. Номбурда, дар мавзӯи "Раванди омоданамоии парвандаҳои номинатсионии Хуттали Қадим ҷиҳати ворид намудан ба Феҳристи мероси фарҳанги умумиҷаҳонии ЮНЕСКО" суханронӣ кард.

Лозим ба зикр аст, ки соли 2022 бо дастури Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҳисоби олимону, мутахассисон ва коршиносони миллӣ ва байналмилалӣ гуруҳи корӣ барои таҳия намудани парвандаҳои номинатсионии ёдгориҳои таърихию фарҳангии "Хуттали Қадим" дар шакли силсиланоминатсия таъсис дода шуд.

Гурӯҳи корӣ аз олимону мутахассисони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Вазорати фарҳанги Ҷумхурии Тоҷикистон, Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин коршиносон ва мутахассисони байналмилалӣ аз Институти байналмилалии тадқиқотии Осиёи Марказӣ (ИБТОМ) ва ИКОМОС иборат буд.

Бо дарназардошти маълумотҳои илмӣ, археологӣ, бойгониҳо, барномаву стратегияҳои соҳавӣ ва дигар санадҳои дахлдор зиёда аз 200 (дусад) ёдгории таърихию фарҳангӣ рӯйхат карда шуда, ҳайати гуруҳи корӣ тамоми ин дусад ёдгориро як-як аз назар гузаронида, барои таҳияи парвандаи номинатсионии "Хуттали Қадим" корҳои заруриро анҷом доданд.

Чун талаботҳои Кумитаи мероси ҷаҳонӣ ва дар маҷмуъ ЮНЕСКО хеле ҷиддӣ аст аз миёни 200 ёдгории таърихию фарҳангии ҳудуди вилояти Хатлон 11 адади он ниҳоятан интихоб карда шуд.

Инҳо ёдгориҳои таърихию фарҳангии Ҳалевард (Ноҳияи Ҷалолиддини Балхӣ), Аҷинатеппа (ноҳияи Вахш), Золи Зар, Мақбараи Мавлоно Тоҷиддин (ноҳияи Данғара), Шаҳристони Золи Зар, Корвонсаройи Тоҳир, Шаҳртеппа (Ноҳияи Фархор), Шаҳристони Ҳулбук, Қалъаи Ҳулбук, Манзартеппа (ноҳияи Восеъ) ва Хиштеппаи (ноҳияи Ховалинг) мебошанд.

Ёдгориҳои таърихию фарҳангии мазкур бо талошу кӯшиши олимону мутахассисони соҳа санаи 02 июли 2023 ба Рӯйхати пешакии Мероси фарҳанги умумиҷаҳонии ЮНЕСКО (Tentative list) ворид карда шуда, дар назар аст, соли 2025 зимни Иҷлосияи навбатии 47 Кумитаи мероси ҷаҳонӣ, ки дар Ҷумҳурии Булғория баргузор мешавад, он ба Феҳристи асосии мероси фарҳанги умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шомил карда мешавад.

Имрӯз, минтақа ва ҷаҳон беш аз ҳар вақти дигар ба ҳамгироии фарҳангӣ ниёз дорад. Албатта, яке аз роҳҳои расидан ба он маҳз тариқи мероси фарҳангӣ бо миёнҷигарӣ ва барномарезиҳои ЮНЕСКО мебошад. Тавре дар Ойинномаи худи созмони ЮНЕСКО омадааст: ЮНЕСКО ба хотири бунёди сулҳ дар ҷаҳон тавассути роҳҳои фарҳангӣ таъсис ёфтааст. Ба ин умедворӣ ва бовар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкориҳоро бо ин ниҳоди махсуси Созмони Миллали Муттаҳид тақвият дода истодааст.

10 декабр Рӯзи умумиҷаҳонии ҳуқуқи инсон маҳсуб шуда, мақсад аз он ба ҷомеа ва ҳар фард расонидани аҳамияти эҳтиром ва риояи ҳуқуқи инсон, нақши ҳуқуқи инсон дар таҳкиму рушди ҷомеа ва ҳаёти ҳар фард мебошад. Маҳз дар ҳамин рӯз соли 1948 дар шаҳри Парижи Фаронса аз ҷониби Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид Эъломияи умумии ҳуқуқи башар қабул гардид, ки имсол аз қабули он 76 сол сипарӣ шуд.

Рӯзи ҳуқуқи инсон имкон медиҳад, ки ҳар сол атрофи ҳуқуқу озодиҳои инсон, вазъи риояи онҳо ва нақшаҳои минбаъда барои боз ҳам беҳтар ба роҳ мондани фаъолият дар самти тақвияти кафолатҳои конститутсионии ҳимояи давлатии ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, эҳтиром, риоя ва ҳифзи онҳо барномаҳо доир гашта, тавсияҳои дахлдор пешниҳод шаванд.

Имрӯзҳо эътироф, эҳтиром, ҳифз ва пешбурди ҳуқуқи инсон яке аз мақсадҳои асосии тағйироту дигаргуниҳо дар ҷомеа маҳсуб шуда, ба тағйир додани нақшу ҷойгоҳи инсон, таъмини шароити арзандаи зиндагӣ, кафолати озодӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, дахлнопазирӣ ва иштироки фаъол дар идоракунии давлатӣ равона гардидааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯзҳои нахустини соҳибистиқлолии худ ҳамчун давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ дар Конститутсия ва дигар қонунҳо, принсипҳои башардӯстӣ ва озодона кору зиндагӣ намудани инсонро дарҷ намуда, ҷиҳати дар амал татбиқ гардидани онҳо пайваста кӯшишҳои судманд ба харҷ медиҳад. Дар ин раванд Тоҷикистон ҳамчун ҷузъи ҷудонопазир ва комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии худро давра ба давра таъмин менамояд.

Ногуфта намонад, ки маҳз боби дуюми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон пурра ҳуқуқ, оздиҳои инсон ва шаҳрвандро дарбар мегирад. Ва ҳамчунин дар боби якум, моддаи 5-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба волоият, арзиши олӣ доштани ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд дарҷ гардида аст.

Инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯ арзиши олӣ мебошанд. Ҳаёт, қадр, номус ва дигар ҳуқуқҳои фитрии инсон дахлнопазиранд. Ҳуқуқу оздиҳои инсон ва шаҳрвандро давлат эътироф, риоя ва ҳифз менамояд.
Маврид ба таъкид аст, ки барои фароҳам овардани шароити зиндагии арзанда барои ҳар як фарди ҷомеа Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3-юми декабри соли 2012 таҳти рақами 678 «Дар бораи Барномаи таълим дар соҳаи ҳуқуқи инсон барои солҳои 2013-2020» ба тасвиб расидааст. Мақсади асосии барномаи мазкур баланд бардоштани маданияти ҳуқуқи инсон, риояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҳамкории байни мақомоти давлатӣ оид ба ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҷорӣ намудани омӯзиши фанни ҳуқуқи инсон дар системаи маориф, барномаҳои таълимии судияҳо ва низоми хизмати давлатӣ ва чанде аз ҳадафу мақсадҳои дигарро дар бар мегирад.

Расидан ба мақсаду маромҳои олӣ баланд бардоштани фарҳанги ҳуқуқии ҷомеа ва ҳар як фардро тақозо менамояд, зеро эҳтиром ва риояи ҳуқуқи инсон қисми ҷунонашавандаи зиндагӣ, фаъолият ва рафтори ҳар як узви ҷомеа мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон шуруъ аз 2 марти соли 1992 узви комилҳуқуқи Созмони Милали Муттаҳид гардида, заминаи мустаҳкамро барои рушди ҳамкорӣ бо ниҳодҳои оинномавию шартномавии Созмони Милали Муттаҳид ва бо дигар сохторҳои иҷроияи он амали менамояд. Дар ин раванд тибқи маълумоти Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон, Тоҷикистон солҳои 2010-2023 се маротиба расмиёти Шарҳи гузоришҳои миллии худро ба мақомоти шартномавии СММ оид ба ҳуқуқи инсон пешниҳод намуд ва ҷиҳати ташрифи 11 мандати мавзуии расмиёти махсус мусоидат намудааст. Дар натиҷа ба Тоҷикистон дар маҷмуъ зиёда аз 1000 тавсияҳо дода шуданд, ки масъалаҳои ҳуқуқи инсонро дар бар мегиранд. Яъне, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарки арзиши олӣ будани инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ ва иҷрои бовиҷдононаи уҳдадориҳои байналмилалӣ фаъолият менамояд.

Баҳронов Соҷидхон - мудири шуъбаи таҳияи санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ, иҷозатномадиҳӣ ва чораҳои маҷбурсозии Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

Дар ташаккул ва пешрафти давлати демократӣ, фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ нақши асосӣ дошта, яке аз унсурҳои муҳимтарини системаи сиёсии давлат маҳсуб меёбад. Ҳизбҳои сиёсӣ вазифаҳои гуногунро иҷро мекунанд ва ҳамчун минбаре барои ифодаи ақидаҳои табақаҳои мухталифи ҷомеа хидмат намуда, воситаи пайвастани мардум бо сиёсати давлатӣ мешаванд. Ин раванд имконият медиҳад, ки ғояҳо ва барномаҳои мухталифи шаҳрвандон дар як низом шаклгирӣ гардида, равандҳои сиёсӣ ба танзим дароварда шаванд.

Дар давлатҳои бисёрҳизба, ҳизбҳои сиёсӣ рақобатро ба миён оварда, ба баланд бардоштани сифати идораи давлатӣ мусоидат мекунанд. Ин раванд имкон медиҳад, ки идораи давлатӣ дар асоси барномаҳои самаранок ва хуб таҳияшуда такмил ёфта, роҳҳои ояндадори рушди давлат интихоб карда шаванд.

Муваффақияти як ҳизби сиёсӣ аз якчанд омилҳо вобаста аст, ки муҳимтаринашон инҳоянд: доштани барномаи идеологии мушаххас, ки манфиатҳои мардум ва давлатро дар назар дорад; амал кардан мувофиқи ҳамин барномаи идеологӣ; шахсият ва иродаи роҳбари ҳизб; мутобиқшавии пайваста ба шароити тағйирёбандаи сиёсӣ ва ҷамъиятӣ; ҳамбастагӣ бо мардум; пешниҳоди барномаҳои беҳсозандаи ҳаёти иҷтимоӣ ва иқтисодии мардум ва таҳкими идораи давлатӣ; тавоноии ҳизб дар ҳалли мушкилоти мавҷуда.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон (ҲХДТ) аз ҷумлаи чунин ҳизбҳо мебошад, ки тӯли се даҳсола дар ташаккул ва рушди Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибихтиёр нақши калидӣ бозида, дар таъмини субот ва рушди устувори кишвар дар шароити гузариш ва эҳёи баъдиҷангӣ саҳми назаррас гузоштааст. ҲХДТ на танҳо ба муттаҳидсозии ҷомеа мусоидат намуд, балки ба нерӯи пешбарандаи ислоҳоте табдил ёфт, ки ба рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии давлат нигаронида шудаанд.

Ғояи таъсиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон соли 1993 аз тарафи Раиси Шурои Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод гардида, ниҳоят 10 декабри соли 1994 бо ташаббуси фаъолони сиёсӣ ва ҷамъиятӣ ин ҳизб таъсис ёфт. Ҳадафи он эҷоди як нерӯи ягонаи сиёсӣ буд, ки тамоми қишрҳои ҷомеаи ҷумҳуриро муттаҳид созад. Таъсиси ҲХДТ ба давраи душвори таърихии Тоҷикистон рост омад, замоне ки кишвар дар остонаи баромадан аз ҷанги шаҳрвандӣ қарор дошт. Ҳизб ҳамчун минбари муколама, оштӣ ва барқарорсозии сулҳ дар кишвар таъсис ёфт.

Ташкилкунанда ва роҳбари Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Зери роҳбариашон Ҳизб мавқеи худро ҳамчун нерӯи асосии сиёсии ҷумҳурӣ таҳким бахшида, дар давраи ташаккули худ дар ҳалли буҳрони сиёсӣ ва пешбурди раванди оштии миллӣ нақши муҳим бозидааст.

Ҷанбаҳои идеологии ҲХДТ бар пояи ваҳдати миллӣ, адолати иҷтимоӣ ва рушди устувор қарор доранд. Барномаи ҳизб ба таъмини субот, таҳкими соҳибихтиёрии давлатӣ, рушди иқтисоди бозаргонӣ, беҳбудии рӯзгори шаҳрвандон ва боло бурдани сатҳи маърифат ва фарҳанг равона шудааст. ҲХДТ диққати асосиро ба ташаккули ҳокимияти қавии давлатӣ медиҳад, ки тавонад сулҳу субот ва тартиботро дар ҷомеа таъмин намояд. Вазифаҳои муҳимтарини Ҳизб дастгирии иқтисоди миллӣ, рушди инфрасохтор, беҳтар намудани низоми тандурустӣ ва маориф, инчунин ҳалли мушкилоти иҷтимоӣ мебошанд. Ҳизб барои рушди институтҳои демократӣ ва ҷалби фаъолонаи шаҳрвандон ба идоракунии давлатӣ талош меварзад.

Дастовардҳои муҳимтарини Ҳизб дар тӯли 30 сол инҳоянд:

1. Мустаҳкам намудани вазъияти сиёсӣ: Яке аз дастовардҳои калидии ҲХДТ барқарории сулҳ ва субот пас аз ҷанги шаҳрвандӣ мебошад. Бо кӯшишҳои ҳизб ва роҳбари он замина барои муколамаи сиёсӣ ва оштӣ фароҳам оварда шуд, ки ин ба Тоҷикистон имкон дод, аз идомаи низоъ ҷилавгирӣ кунад.

2. Ислоҳоти иқтисодӣ: Дар тӯли солҳои мавҷудияти худ ҲХДТ дар пешбурди ислоҳоти иқтисодӣ, ки ба барқарорсозӣ ва рушди иқтисодиёти кишвар мусоидат мекарданд, нақши муҳим бозидааст. Гузариш ба иқтисоди бозаргонӣ, рушди соҳибкории хурду миёна ва ҷалби сармоягузории хориҷӣ асоси рушди иқтисод гардид.

3. Сиёсати иҷтимоӣ: Ҳизб фаъолона ба ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ, аз қабили мубориза бо камбизоатӣ, эҷоди ҷойҳои нави корӣ, беҳбуди шароити зисти аҳолӣ ва рушди инфрасохтори иҷтимоӣ машғул аст. Таваҷҷӯҳи ҷиддӣ ба масъалаҳои маориф, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ дода мешавад.

4. Рушди инфрасохтор: Дар тӯли се даҳсолаи охир, Тоҷикистон зери роҳбарии ҲХДТ инфрасохтори худро ба таври назаррас беҳтар намуд. Роҳҳо, пулҳо, иншооти энергетикӣ ва дигар иншооти муҳими инфрасохторӣ сохта ва навсозӣ шуданд, ки ин ба сатҳи зиндагии мардум ва рушди иқтисодиёти кишвар таъсири мусбат расонд.

5. Ҳамкориҳои байналмилалӣ: ҲХДТ ба рушди муносибатҳои дипломатии Тоҷикистон бо дигар кишварҳо фаъолона мусоидат мекунад. Ҳизб ташаббусҳоеро, ки ба таҳкими амнияти минтақавӣ ва ҳамкориҳо, инчунин пешбурди манфиатҳои кишвар дар арсаи байналмилалӣ нигаронида шудаанд, дастгирӣ мекунад.

Дурнамои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон чунин аст, ки он дар остонаи даҳсолаи чаҳорум ҳамчун нерӯи муҳими сиёсӣ боқӣ монда, роҳи рушди ҷумҳуриро муайян мекунад. Дар шароити чолишҳои муосир, аз қабили ҷаҳонишавӣ, тағйирот дар сиёсати байналмилалӣ ва иқтисод, ҳизб бо зарурати мутобиқсозии стратегияҳои худ барои таъмини рушди устувори кишвар рӯбарӯ мешавад.

Самти муҳим ин таҳкими соҳибихтиёрии миллӣ, рушди иқтисоди мустақил ва пешбурди ислоҳоти иҷтимоӣ, ки ба беҳтар кардани шароити зиндагии шаҳрвандон равона шудаанд, боқӣ мемонад. ҲХДТ фаъолияти худро дар беҳтар кардани мавқеи байналмилалии Тоҷикистон, таҳкими муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷониба, бахусус дар доираи ташкилотҳои минтақавӣ, аз қабили ИДМ, СҲШ ва СПАД идома медиҳад.

Ҳизб дар оянда ба ҷавонон таваҷҷӯҳи хосса медиҳад, ки онҳо ба манбаи асосии татбиқи стратегия ва барномаҳои миллӣ табдил меёбанд. ҲХДТ фаъолона дар ҷалби насли ҷавон ба ҳаёти сиёсӣ кор мекунад, ки ин имкон медиҳад пайвастагии идеяҳо таъмин гардида, рушди минбаъдаи Тоҷикистон идома ёбад.

Дар фарҷом қайд кардан мебояд, ки 30-солагии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон на танҳо як санаи муҳими таърихӣ аст, балки сабабе барои таҳлили роҳи тайшуда ва гузоштани ҳадафҳои нав мебошад. ҲХДТ ба рушди ҷумҳурӣ, субот ва таҳкими мавқеи он дар арсаи байналмилалӣ саҳми назаррас гузошт. Дар оянда ҳанӯз бисёр мушкилот ва вазифаҳо дар пешанд, аммо таҷрибаи бисёрсолаи Ҳизб ва дастгирии мардум имкон медиҳад бо эътимод ба оянда назар афканем.

Директори Институти физикаю техникаи ба номи С.У. Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, д.и.ф.м. Зарифзода Афзалшоҳ Қаҳрамон

9 декабр – Рӯзи геологияи тоҷик

Ҳамасола якшанбеи аввали моҳи апрел дар собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ рузи геологон таҷлил мегардид. Ҳануз соли 1966 геологони Шӯравӣ дар қисмати паси Байкал дар натиҷаи пешбурди корҳои геологӣ-иктишофӣ пармачоҳи аз захираи нафт бойро ошкор намуданд. Ин пармачоҳ нахустин коне буд, ки захираи бениҳоят зиёди “тиллои сиёҳ”- ро дошт. Ва маҳз, ин хизмати геологонро ба инобат гирифта, як гурӯҳ геологони варзидаи соҳа бо сарварии академик А.Л. Яншин ба унвонии собиқ Президиуми Шӯрои Олии ИҶШС муроҷиате манзур доштанд, ки хизматҳои геологонро қадрдонӣ намуда, як рӯзро чун рӯзи касбии геологон қабул доранд. Ва хизматҳои бузургу шоёни геологони шӯравиро дар самти бунёди базаи минералӣ-ашёи ба инобат гирифта, Президиуми Шӯрои онвақтаи ИҶШС фармонеро аз 31 уми марти соли 1966 ба тавсиб расонид, ки ҳамасола якшанбеи аввали моҳи апрел чун Иди касбии геологон қайд карда шавад.

Бояд зикр кард, ки беҳудамаҳз дар ин мавсими сол таҷлили намудани Рӯзи геологон ба миён наомадааст. Зеро, ин вақт оғози корҳои саҳроӣ баҳри геологон шурӯъ мегардад...

Дар кишвари мо ибтидо аз соли 2011 бо фармони махсуси Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон9-уми декабр ҳамасола Иди касбии геологон таҷлил карда мешавад. Ва дар ин мавсим низ таҷлил намудани Рӯзи геологон беҳуда нест. Зеро, маҳз ин мавсими сол хотимаёбии корҳои саҳроиву экспедитсионӣ барои геологон аст, ки эшон иҷроиши корҳои саҳроӣ, дастовардҳову комёбиҳо ва навгониҳои худро ҷамъбаст менамоянд. Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ Э. Раҳмон боназардошти фаъолияти пурсамари геологон таъкид низ карданд, ки бигзор геологон дар як сол ду рӯз Ид дошта бошанд.

Аз ин иқдому дастгирии бевоситаи Сарвари давлат, муҳтарам Э.Раҳмон геологони тоҷик илҳому неруи нав гирифта, кӯшишу заҳмат мекашанд, ки дар ошкор ва дарёфти конҳои нав ба нави канданиҳои фоиданок дар сарзамини кишвар пурмаҳсул ва содиқона заҳмат кашанд.

Дар ин самт кормандони илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ дар партави иқдому дастгириҳои Сарвари давлатамон тамоми малакаву дониш ва кӯшишу ғайрати худро ба он равона мекунанд, ки дар пешбурди соҳаи геология ва ғанӣ сохтани иқтисоди кишвар саҳми беандозаи худро гузоранд. Ва ба ин васила, дар соҳибистиқлолии соҳаи геология тоҷик ва иқтисоди кишвар саҳмгузор гарданд.

Ходимони илмии Институт дар ҳамкорӣ бо бо чандин корхонаву муассисаҳоисоҳавии кишвардар омӯзишу ошкор ва кашфи як зумра зуҳуроту конҳои кандании фоиданок саҳми худро гузошта истодаанд.

Геологони Экспедитсияи геологӣ-иктишофии сангҳои қиматбаҳо ва ороишии Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистондар ҳамкорӣ бо ИГСЗТС АМИТ низ ба ин иқдомҳои некхоҳонаи Сарвари давлат, муҳтарам Э. Раҳмон дар канор наистода, дар пиёда намудани стратегияи давлатии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи геология барои солҳои 2016-2026, Барномаи давлатии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба омӯзиш ва баҳодиҳии захираҳои металлҳои нодиру камёфт барои солҳои2021-2030, Барномаи давлатии тараққиёти илм, технология ва инноватсия барои солҳои солҳои 2021-2030 гомҳои устувор мегузоранд.

Боис ба зикр аст, ки ҳамасола геологони тоҷик иди касбии хешро бо дастоварду натоиҷи назаррас истиқбол мегиранд. Кормандони Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ тайи соли сипаригашта ба дастовардҳои беҳтарин ноил гардиданд. Олимони ҷавони ин даргоҳи илм бо дастгирии бевоситаи директори Институт, номзади илмҳои техникӣ Аминзода Пулод ба корҳои саҳроӣ сафарбар карда шуданд, ки натиҷаҳои хубтареро ба даст оварданд. Дар омӯзишичандин махзанҳои нафту газдори кишвар иштирок намуда, дар ошкор намудани як қатор зуҳуроти нави канданиҳои фоиданок бевосита иштирок ва саҳми хешро гузоштанд. Маҳз бо дастгирии бевоситаи директори Институт Аминзода Пулод соли ҷорӣ ҳайати кормандони илмии ин даргоҳи илм дар ҳамкорӣ бо олимони хориҷ ба мавзеъҳои гуногуни кишвар сафар намуда, дар омӯзиши сохти геологии онманотиқ ширкат варзиданд.

Месазад зикр намуд, ки имрӯзҳо Сарвари хирадманди мо Эмомалӣ Раҳмон ба соҳаи геологияитоҷик назари нек доштаву доим диққати махсус зоҳир менамоянд. Соҳаи геологияро яке аз соҳаҳои пешрафта ва созгори иқтисоди кишвар медонанд. Ҳамасола баҳри иҷроиши корҳои саҳроӣ ба соҳаи геология маблағҳои зарурӣ ҷудо мегарданд, ки ин баҳри мо геологон дар гузаронидаи корҳои саҳроӣ ва дар омӯзишу ошкор ва иктишофи конҳои гуногуни канданиҳои фоиданок хело зарур ва муҳим аст.

Боиси зикр аст, ки дар ин самт ошкор ва дақиқ намудани зуҳуроти нави аметист дар мавзеъи Таги Камари ноҳияи Ғарм (қаторкӯҳи ҷанубии Қаротегин), зуҳуроти спфири Бағуши Боло (қаторкӯҳи Ишкошим) як дастоварди наву ҷолиби кормандони илмии Институт бо ҳамдастии геологони Экспедитсияи геологӣ-иктишофии сангҳои қиматбаҳо ва ороишии Саридораи геологияи назди Ҳукумати Тоҷикистон маҳсуб мешавад. Ва бо ибтикори бевоситаи сарвари Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ин зуҳуроти нави аметист ба муносибати Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон “Истиқлол” номгузорӣ гашт.

Имрӯзҳо паёмҳои Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ Э. Раҳмонро кулли геологони кишвар сармашқи кору фаъолияти худ қарор дода, тамоми кӯшишу ғайрати худро ба он равона мекунанд, ки дар омӯзишу ошкор ва коркарди канданиҳои фоиданоки кишвар саҳми хешро гузоранад.

Ҳаминро бояд зикр намуд, ки хизматҳову заҳматҳои геологони кишварро хуб дарк намуда, як зумра шоирону эҷодкорон дар васфи геологон суруду тарона эҷод кардаанд. Хоса,дар ин самт шоир ва муҳаққиқи тавонои миллат Алӣ Муҳаммадии Хуросонӣ хело хуб ва ҷолиб фармудаанд:

Роҳи мо аз байни кӯҳу дашту саҳро бигзарад,

Аз раҳу бероҳаҳо чун шӯхдарё бигзарад.

Дӯстам бар чашми кам бар роҳи мо манмо назар,

Роҳи мо ҳар як нафас бар нафъи фардо бигзарад..

Алӣ Муҳамадии Хуросонӣ дар ҷое мефармоянд:

...Оҳуи кӯҳӣ бубин, аз пайраҳи мо бигзарад...

Воҷеан, ҳам дуруст ва бо маврид қайд кардааст, шоир, ки он пайроҳае, ки геологон тай мекунанд, он ҷо ҳатто пойи оҳувон нарасидаст ва оҳувон аз пайи геологон пайроҳаҷӯйӣ мекунанд.

Дар фароварди нигоштаҳои худ мо кулли геологони кишварро бо ин иди касбиашон Рӯзи геологон табрик намуда, баҳри эшон бурдбориву комгорӣ хоста, дастовардҳои назаррасро таманно дорем.

Ф.Г.Ғафуров - мудири лабораторияи геодинамикаи фанерозой ва петрогенезиси ИГСЗТС АМИТ, доктори илмҳои геология ва минералогия, барандаи Ҷоизаи давлатии ба номи Исмоили Сомонӣ дар соҳаи илмҳои дақиқ ва табиатшиносӣ

Рушди демократия ва мустаҳкам шудани равандҳои ба он алоқаманд тақозо менамоянд, ки яке аз муҳимтарин масъалаҳои замони муосир - маърифати ҳуқуқии (донишҳои ҳуқуқӣ)-и шаҳрвандон ҳамеша дар маркази таваҷҷуҳи аҳли ҷомеа бошад.

Маҳз ин омил барои бе монеа амалӣ гаштани ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, танзими ҳуқуқии фаъолияти ниҳодҳои давлатию ҷамъиятӣ ва инчунин бо мақсади таъмини волоияти қонун дар ҷомеа ҳамаҷонибамусоидат менамояд.

Аз ин рӯ, бо назардошти муҳим будани ин масъала Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» соли 2024-ро дар Тоҷикистон “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон намуданд.

Лозим ба тазаккур аст, ки маърифати ҳуқуқӣ (донишҳои ҳуқуқӣ) ин воситаи муҳимми танзими рафтор ва фаъолияти инсон дар ҷомеа маҳсуб ёфта, омили асосии таъмини волоияти қонун ва риояи тартиботи ҳуқуқӣ дар кишвар мебошад.

Мусаллам аст, ки тавассути тарбияи ҳуқуқӣ шаҳрванд имконият пайдо мекунад, ки зарурати қабул ва татбиқи қонунҳоро ҳамчун воситаи муҳимми танзими муносибатҳои иҷтимоӣ дарк намояд. Дар ин сурат эътимод ба қонун ҳамчун воситаи таъмини тартибот дар ҷомеа бештар аз пештар меафзояд. Зеро ин масъала барои ҷамъияти мо хеле муҳим аст.

Зимнан бояд қайд кард, ки «Маърифати ҳуқуқӣ», «таълимоти ҳуқуқӣ», «иттилоотонии ҳуқуқӣ», «донишҳои ҳуқуқӣ», «шуури ҳуқуқӣ», «фарҳанги ҳуқуқӣ», «тарбияи ҳуқуқӣ» ва ғайраҳои дигар аз ҷумла мафҳумҳое мебошанд, ки дар баррасии мавзуи маърифати ҳуқуқӣ ба таври васеъ истифода бурда мешаванд.

Маърифати ҳуқуқӣ ба сифати ҷузъи таркибии фарҳанги ҳуқуқӣ ва сиёсӣ ба шаҳрвандонимкон фароҳам меоварад, ки дар шинохти воқеии ҳуқуқу озодӣ ва вазифаю уҳдадориҳо муваффақ гардад. Доираи васеи донишҳои ҳуқуқӣ ба ташаккули шуури ҳуқуқӣ, ки нишонаи фарҳанги комили ҳуқуқӣ мебошад, бевосита таъсир мерасонад.

Аз ин нуқтаи назар маърифати ҳуқуқӣ (донишҳои ҳуқуқӣ) ҳамчун механизми муҳимми таъминкунандаи суботу тартиботи ҷамъиятӣ баромад менамояд, ки баҳри таҳкими Истиқлоли давлатӣ ва ягонагии Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол нақши арзишманд дорад.

Дар шароити ҷаҳонишавии босуръат ва рушди равандҳои демократӣ аҳаммияти маърифатнокии ҳуқуқӣ (донишҳои ҳуқуқӣ) ба маротиб афзудааст. Воқеан мо дар замоне зиндагӣ дорем, ки ҳар як шаҳрванд бояд ба мавқеи мустақили шаҳрвандӣ ва шахсияш муносибати бошуурона дошта, ба раванду рӯйдодҳои мухталифи ҷамъиятӣ бохирадона муносибат намояд ва оқибатҳои ҳуқуқии рафтору амалашро ба хубӣ дарк карда тавонад.

Яке аз вижагиҳои замони муосир ин аст, ки таъсиррасонии мухталифи ғоявӣ, арзишӣ, иттилоотӣ ва маърифатӣ тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ ва дигар воситаҳои иттилоотӣ хеле зиёд шудаанд. Дар чунин шароит маҳз донишҳои ҳуқуқии зарурӣ, устувории иродаи сиёсӣ ва мафкуравӣ метавонанд, ки фаъолияти шахсро дар доираи муайяннамудаи қонун ва тартибот ҳамаҷониба таъмин созанд.

Маърифати ҳуқуқӣ (донишҳои ҳуқуқӣ) раванди муттасил ва давомдорест, ки шиносоӣ бо донишҳои зарурии ҳуқуқиро тақозо менамояд. Идомаи ин раванд пеш аз ҳама бо қонуниятҳои мухталифи иҷтимоӣ - иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии рушди ҷомеа алоқаманд мебошад. Қонунияти мазкур танзими меъёрии муносибатҳои иҷтимоиро дар асоси талаботи пайдоиши иҷтимоӣ тақозо менамояд. Бинобар ин, донишҳои ҳуқуқӣ мунтазам такмил меёбанд.

Аз ин рӯ, шахс бояд дониши ҳуқуқиашро пайваста такмил диҳад, то рафтори иҷтимоии худро дар доираи он танзим карда тавонад. Дар ин ҷо ҷанбаи муҳимми дигар рафтори фаъоли ҳуқуқӣ муайян мешавад. Ба ақидаи бархе аз коршиносон «рафтори фаъоли ҳуқуқӣ рафторест, ки ба дарки амиқ, мақсаднокӣ ва ташаббускорӣ дар масъалаи татбиқи меъёрҳои ҳуқуқӣ, ҳифзи тартиботи ҳуқуқӣ ва манфиатҳои давлат, ҷомеа ва дигар шаҳрвандон нигаронида шудааст. Меъёрҳои ҳуқуқӣ аз ҷониби шахс ҳамчун меъёрҳои ба таври воқеӣ зарурӣ, мақсадноку ифодакунандаи нуқтаи назар, талабот ва кӯшишҳои шахсӣ дарк карда мешаванд».

Хулосаи мантиқии ин иқтибос аз он иборат аст, ки он ба донишҳои ҳуқуқӣ яъне (маърифати ҳуқуқӣ) асос ёфтааст, ки шахс имконияти ташаккул ва татбиқи шакли муайяни рафтори иҷтимоӣ ҷамъиятӣ, аз ҷумла рафтори фаъоли ҳуқуқиро амалӣ менамояд. Ин шакли рафтор ҳамзамон тавсифи сиёсии худро дорад, ки онро ба сифати рафтори созанда ва фаъоли сиёсӣ маънидод менамоянд. Рафтори сиёсии созанда дар доираи талабот ва меъёрҳои қабулшудаи ҷомеа сурат гирифта, ҳадафи он мусоидат ба рушди он мебошад.

Ҳамин тариқ, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қонунгузории амалкунандаи кишвар масъалаи таъсис ва фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ, инчунин дигар ташкилотҳои ҷомеаи шаҳрвандиро ҳам муқаррар намудааст. Маҳз фаъолият дар доираи меъёрҳои қонунгузорӣ муайянкунандаи сатҳи маърифати ҳуқуқии онҳо мебошад. Дар марҳалаи рушди босуръати ҷомеа маърифати ҳуқуқӣ яке аз василаҳои муҳимми танзими фаъолияту рафтори сиёсии шахс маҳсуб меёбад.

БАҲРОМОВ Илҳом - cармутахассиси бахши ҳуқуқ ва матбуоти Раёсати АМИТ