Занони тоҷик бо рӯҳи озод, иродаи қавӣ, афкори наҷибу ҳамида ва муҳаббату садоқати бепоён дар ҳама давру замон бори ҳастии миллатро кашидаанд.

Эмомалӣ Раҳмон

Мақолаи зерин дар бораи нуфуз ва андешаи занони донишманд алайҳи зуҳуроти тундгароии замони муосир дониста шуда, инчунин дар адвори мухталифи таҳким ва поягузории муносибатҳои таърихӣ-иҷтимоӣ мебошад. Тундгароии яке аз ҷиддитарин таҳдид ба тамаддуни муосир буда, бештар аз ҳама ба субот ва рушди мусолиҳатомези ҷомеаи башарӣ хатар дорад. Аз ин рӯ, нақши бонувони донишманд дар муқобили зуҳуроти тундгароии замони муосир яке аз масоили мубрами муосир дониста мешавад. Зеро танҳо занони донишманд метавонад бо илму дониши амиқ ва таҷрибаи пухтакор алайҳи амалҳои нописандида, ва тундгарой ки маъмулан дар шакли амали ифротии таҳрибии иҷтимоӣ зоҳир шуда, ба амнияти давлат ва рушди босуботи ҷомеа таъсир мерасонад, садди роҳи онҳо гарданд.

Мусаллам аст, ки фақат занони донишманд метавонанд, дар пойдории сулҳу субот, озодии маънавӣ, бартараф намудани догмаҳо, ки барои пешбурди ҷомеа ва ҳуқуқи занон монеа меоварданд, ҳам муборизаи зеҳнӣ ва ҳам муборизаи ҷисмонӣ баранд. Нақши занони донишманд дар марҳилаҳои гуногуни муносибатҳои иҷтимоӣ басо муҳим аст.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ ҳангоми зиёрати марқади Шамси Табрезӣ 8-уми июли соли 2010 дар ноҳияи Айнӣ, таъкид намуд, ки «Имрӯз афроди тундраве ҳастанд, ки огоҳона ё бар асари дуруст нашинохтани асолати миллӣ ва динии мо мехоҳанд мардуми мусулмонро дар хоби ғафлат ва таҳти таъсири афкори хурофотӣ нигоҳ дошта, бо сӯистифода аз сатҳи начандон баланди маърифати диниву маънавии як қисми мусулмонон майдони фаъолияти худро густариш диҳанд ва дар зери ниқоби дин ғаразҳои сиёсӣ ва ҳадафҳои нопоки худро амалӣ намоянд» [9, 263].

Воқеан, барои муқобилияти муассир бо тундгароии динӣ омӯзиши амиқи заминаҳои иҷтимоӣ, идеологӣ, иҷтимоӣ-фарҳангии зуҳур ва густариши он, тадбирҳои пешгирикунанда, монанди огоҳ намудан, бартараф кардан ва қатъи ин падидаи манфӣ дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ аҳаммияти муҳим пайдо мекунад. Мутаассифона, бисёре аз занон ва духтарон низ ба ин ин роҳи номатлуб гирифтор шудаанд. Имрӯз масъалаи духтарони чавон аз нигоҳи тафаккури онҳо, муносибат ба дину мазҳаб ва оинҳо ташвишовар аст. Ташаккули идеологии ҷавонон қариб ба ҳоли худ гузошта шудааст.

Албатта боиси таассуф аст, бонувони тоҷик низ ба қатори ин гуруҳои ифротӣ бо сабабҳои номатлуб гирифтор шуданд. Пас бонувони донишманди тоҷик имрӯз муваззаф ҳастанд, садди роҳи ингуна амалҳои тундгароиро бо тамоми нерӯ ва илму фаъолияти худ гиранд. Асосан мехостам шаш омили асосиеро номбар намоям, ки бонувони донишманд дар муқобили зуҳуроти тундгароии замони муосир истодагирӣ намоянд:

1. Татбиқи тадбирҳои мушаххас оид ба ҷалби духтарон ба таҳсил ва пешгирии барвақт аз раванди таълим дур мондани онҳо.

2. Худшиносии миллӣ - сарманшаи меҳанпарастӣ ва маърифат аст

3. Арзишҳои миллӣ поягузори аъмоли фазоил дар ҷомеа

4. Баланд бардоштани сатҳи маърифати сиёсӣ, динӣ, фарҳангӣ ва ҳуқуқии занон ва пешгирии шомилшавии онҳо ба фаъолияти ифротгароӣ.

5. Тақвияти нақши оила дар таъмини суботу ҳамдигарфаҳмӣ, ваҳдату ҳамбастагӣ дар ҷомеа, пешгирии шомилшавии ҷавонон ба созмону гурӯҳҳои ифротӣ ва террористӣ

6. Гузаронидани чорабиниҳо ҷиҳати баланд бардоштани савияи дониши ҷавондухтарон ва ноболиғон оид ба чораҳои худҳимоя, эҳтиёткорӣ дар муомила бо дигарон, вокуниш ба ҳамлаҳои ифротгароён ва усулҳои ҷалби занон ба созмонҳои ифротӣ ва террористӣ.

Бояд гуфт, ки аз давраи антиқа сар карда, то замони муосир занон новобаста бар он, ки пойбанди қонун ва низоми давлатдории даври хеш бошанд ҳам, тавонистанд нуфузи нотакрори хешро дар масоили басо муҳими рӯзгор ба сомон расонанд. Ба вижа, занон саъю талош намуданд, ки дар ҷомеа муносибатҳои иҷтимоиро ҳифз намоянд. Аз таърихи занони файласуфи Аврупо барои мо муссалам ҳастанд, ки чи гуна тавонистанд дар баробари мардон барои озодӣ, баробарҳуқуқии занон дар муносибатҳои иҷтимоӣ ва соҳиби дониши кофӣ ва маълумоти олӣ алайҳи беадолатии низоми давлатдории даври худмуборизаи зеҳнӣ баранд. Ба қатори ин занони мубориз Симона де Бовуар (1908-1986), Гипатия Александрия,(тав.350 — 370, ваф.415), Ханна Арендт 1906-1975 ва дигарон дохил мешуданд. Ин бонувон дар замони фалсафаи антиқа бештар саъю талош намуданд, ки дар муносибатҳои иҷтимоӣ озод бошанд ва дар баробари мардон барои гирифтани дониши саҳеҳ низ бояд таҳсил намоянд.

Барои мисол, яке аз асосгузорони фалсафаи антиқа дар рӯйхати занони озодандеш Гипатия Александрия мебошад, ки тавониста буд, дар байни олимони даври хеш шуҳрат ва мартабаи махсусеро сазовор бошад. Ин аввалин зане, буд дар таърихи урупо, ки бо афроди тундгарои он давр баҳри ҳуқуқи мусовӣ доштан баҳри андарёфтани илму дониш дар баробари мардон , талош мекард. Ба шарофати тафаккури ғайриоддӣ, Гипатия тавонист дар атрофи худ як доираи зеҳнӣ ҷамъ кунад, ки дар он олимону мутафаккироне умед доштанд, ки ниятҳои онҳо дар доираи ҷустуҷуйи фалсафа вусъат меёбад. Ин зани далер ва шуҷоъ дар асри хеш ҳамчун донишманди асил аввалин шуда, бо кашфиётҳои илмии худ,махсусан алайҳи поймол гардидани ҳуқуқи занон, инқилоб ва таҳаввулеро ба вуҷуд оварда буд. Далелҳое мавҷуданд, ки Гипатия гидрометрро ҳамчун асбоби муайянкунии зичии моеъ таҳқиқ намуда, астурлобро барои муайян кардани арзу тӯл дар астрономия ва планисфераро ҳамчун тасвири кураи осмонӣ дар ҳавопаймо, ки кас метавонад бо он ғуруб ва болоравии ҷисмҳои осмониро ҳисоб кунад, дар арсаи ҷаҳонбинии илмӣ таҳқиқ намудааст. Гипатия шогирди Кратс буда, ба мисли ӯ файласуфи равоқӣ шуд» [2, 15] Фалсафае, ки Гипатия таълим медод, ба мероси Афлотун ва Арасту, инчунин файласуфи ирфонӣ Плотин ва риёзидон Пифагор асос ёфтааст. Якҷоя шудани чунин ақидаҳои таъсирбахш, мактаби навафлотуния (неоплатонизм) ро ташкил медод. Таъсири Гепартия аз доираҳои илмӣ хеле фаротар буд. Вай аз ҷониби бисёре аз шахсиятҳои барҷаста дар тамоми давру замонҳо ҳамчун зане эътироф карда шуд, ки доир ба нобаробарҳуқуқии заноне, ки мутобиқи анъанаҳои шахшудаи он замон ҳисобида мешуданд, мубориза мебурд.

Дар марҳилаҳои гуногуни таърихӣ занони донишманд бо таҳаммулоти сангине муборизаҳои шадидро аз сар гузарониданд ва қурбон шудаанд. Ин бонувон дар замони фалсафаи антиқа бештар саъйю талош намуданд, ки дар муносибатҳои иҷтимоӣ озод бошанд ва дар баробари мардон барои гирифтани дониши саҳеҳ низ бояд таҳсил намоянд.

Воқеан, дар давраҳои гуногун мавқеъҳои гуногуни сиёсӣ, зеҳнӣ ва иҷтимоиро ишғол мекарданд. Шуҷоати занон ва духтарони тоҷик низ дар арсаи зиндагӣ дар шаклҳои гуногун равнақу ривоҷ ёфтааст. Дар таърихи рушди миллати мо занҳое низ буданд, ки барои озодӣ ва шарафи миллат мубориза мебурданд ва шоирону мутафаккирони мо низ чунин занони далер ва боғайратро ситоиш мекарданд. Дар шумули ин бонувон - Гурдофарид, Зебунисо, Робияи Балхӣ, Нодира, Рухшона, Томирис Маликаи Бухорхудот мебошанд, ки на танҳо мақбули тоҷикзабонҳо, балки мақбули намояндагони дигар миллатҳо низ шудаанд. Онҳо дар арсаи ҷаҳонбинии фалсафӣ ва тафаккури шарқӣ байни фалсафа ва дин роҳи ҳамоҳангиеро ҷустуҷӯ кардаанд. Ин бонувон ҳадаф доштанд, ки рушди тафаккури зеҳнӣ барои шинохти масоили фалсафӣ ва иҷтимоӣ ва тақвияти андешаю афкори инсон хизмат менамояд. Онҳо мехостанд, ки занҳо пойбанди «догма» нашуда, балки масоили диниро низ дар меҳвари кашфиётҳои илмӣ касб намоянд. Яъне матолиби диниро бо илму дониши саҳеҳ ҳамоҳанг созанд. Онҳо дониши илмиро бо динӣ тавъам месохтанд.

Падидаҳои манфури муосир экстремизм, фундаментализм, радикализм ва терроризми динӣ - мазҳабӣ ба зуҳуроти хатарноктарини глобалӣ табдил ёфта, на танҳо барои минтақа, балки барои кулли манотиқи ҷаҳонӣ бори гарон шудаанд. Шаҳрвандон ба вижа бонувони донишманди тоҷик вазифаи хосро иҷро менамояд. Асолати таърихии зиёиён маҳз аз ҳамин назар муайян мешавад. Намояндагони он бо истифода аз тамоми имкониятҳо ин идеологияро ба сари мардум алалхусус бонувони ҷавон ва наврасон бор кардан мехоҳанд. Дар чунин шароит зиёиёни эҷодкорро зарур аст, ки дар асарҳои худ моҳияти иртиҷоии ифротгароии динию сиёсӣ ва барои пойдории давлату пешравии миллат хавфнок ва зарароварро ба омма ифшо намоянд. Сабаби пайдоиш ва паҳн гардидани ин гуна падидаҳои номатлуб аз он шаҳодат медиҳад, ки сатҳи пасти шароити зиндагӣ, бехабар будан аз маърифати ҳуқуқӣ ва худшиносӣ, таълиму тарбияи нокифояи насли наврас, хусусан ҷавонон боиси шомил шудани онҳо ба гуруҳи ифротгаро мегардад. Дар чунин вазъият масъулияти азими таърихӣ ва рисолати шаҳрвандии мо аст, ки истиклолияти миллӣ ва осоиштагии ҷомеаи худро аз чунин пайомадҳои манфӣ ва таъсири қувваҳои моҷароҷӯ эмин нигоҳ дорем.

Қайд кардан ба маврид аст, ки стратегияи миллии муқовимат ба экстремизм ва терроризми хушунатомез барои солҳои 2016-2020 аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон моҳи ноябри соли 2016 ба имзо расида, он нақши чорабиниҳоро бо тадбирҳои мушаххас оид ба пешбурд ва таҳкими нақши занон дар пешгирии ифротгароии хушунатомез дар бар мегирад. Ин чорабинихо барои баланд бардоштани маърифати шарвандон ҷиҳати хавфи экстремизми зуровар, инчунин тадбирҳои баланд бардоштани иштироки занон дар ҷомеа мусоидат намуд. Бояд, қайд намуд, ки мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва ҳукуматҳои маҳаллӣ метавонанд дар пешгирии ифротгароии хушунатомез саҳмгузор бошанд. Бояд, масъалаи мубориза бо терроризм, ифротгароӣ ва тундгароӣ ба таври ҷиддӣ назар намоянд. Дар ин ҷо барои татбиқи мақомоти давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ташкилоту муассисаҳои динӣ, ҳизбҳои сиёсӣ ва воситаҳои ахбори омма якчоя бо мутобиқат амал намоянд.

Дар ин ҷо қайд кардан ба маврид аст, ки нақши фарҳанг, ташвиқоту тарғиботи таълиму тарбияи насли наврас дар ҳамин раванд дар таҳкими эҳсоси ватандорӣ, худшиносии миллӣ, эҳтиром ба таърихи ниёгон ва дар пешгирӣ аз низоъҳои иҷтимоӣ ниҳоят бузург аст. Беҳуда нест, ки қувваҳои манфиатҷӯй дар оғози амалҳои ғаразноки худ аввал арзишҳои фарҳангӣ-маънавӣ (ахлоқию динӣ)-ро коҳиш дода, фалаҷ месозанд, баъдан ҳисси нобоварӣ ва таҳдид намуда, ба амалҳои зишт ва хавфноки худ даст мезананд. Аз ин рӯ ҳадаф ва вазифаи асосии омӯзиши зуҳуроти тундгароӣ, дар чунин омилҳои асосӣ дида мешаванд: Заминаҳои асосии сабаб ва пайдоиши зуҳуроти номатлуб, аз қабили тундгароӣ ва ифротгароӣ аз руи омилҳои зайл ба назар мерасанд:

1. Дар самти баланд бардоштани самаранокии чораҳои муқовимат ба истифодабарии интернет бо мақсадҳои экстремистию террористӣ: андешидани тадбирҳои иловагӣ доир ба тақвияти истифодабарии имкониятҳои интернет ҷиҳати шарҳи сиёсати давлатӣ дар соҳаи муқовимат ба экстремизм ва терроризм, пешбурди ташвиқоти васеи зиддиэкстремистӣ ва фаъолияти профилактикӣ дар ин соҳа

2. Роҳандозӣ намудани тадқиқотҳои ҳамаҷонибаи сабабҳо ва сатҳи паҳншавии иштироки занон дар экстремизми хушунатомез, фош кардани бепоягии қолибҳое, ки унсурҳои экстремистӣ ҷиҳати коркарди равонии занон истифода мекунанд

3. Васеъ намудани иштироки занон дар муқовимат ба экстремизм ва терроризм, такмили кор ва баланд бардоштани донишҳои кормандон дар самти баҳисобгирии ҷанбаҳои гендерӣ

4. Миқдори семинар-тренингҳо ва вебинарҳо бо ҷалби коршиносон ва кормандони амалие, ки дар самти пешгирӣ ва муқовимат ба экстремизм ва терроризм фаъолият менамоянд, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, воситаҳои ахбори омма, намояндагони ҷамоаҳои маҳаллӣ, созмонҳои ҷавонон, занон ва ташкилотҳои динӣ

Ҳамин тариқ, дар шароити ҷаҳоншавию душвор гардидани муносибатҳои байналмилалии сиёсию иқтисодӣ ба масъалаҳои ҳифзи симои миллию мазҳабӣ, пос доштани арзишҳои маънавӣ, баланд бардоштани сатҳи фарҳангӣ-сиёсӣ ва маърифати ҳуқуқии аҳолии кишвар, хусусан ҷавонон диққати махсус зоҳир намудан ба мақсад хеле мувофиқ аст. Бинобар ин маъсулияти аввалиндараҷаи бонувони донишманди кишвар, омӯзгорон, мураббиён ва дигар фаъолони ҷомеаро зарур аст, ки дар маҷрои ҷаҳонишавӣ бо дарки масъулияти худшиносӣ арзишҳои миллӣ, аз қабили ватандустӣ ва арзишҳои волои инсонӣ барои таълиму тарбияи наврасон, ҷавонон дар руҳи ватандӯстӣ, худогоҳиву худшиносӣ, инчунин ҷалби онҳо дар корҳои созандагиву ободкорӣ, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият, таҳким бахшидани ваҳдати миллӣ саҳмгузор бошем. Танҳо илми фалсафа ва мантиқ метавонад тафаккури илмии ҷавонон ва бонувони донишмандро тақвият дода, садди роҳи ҳамагуна ҳарактҳои тундрои гардад.

Бандалиева Ш.Н. - н.и.ф., ходими калони илмии Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

16-уми ноябр барои мардуми тамаддунофари тоҷик санаи сарнавиштсоз ва рӯзи ифтихори миллӣ мебошад. Дар ин рӯз сокинони кишвар бо эҳсоси баланди ватандӯстӣ ва садоқат ба давлату миллат, “Рӯзи Президент”-ро бо тантана ва ифтихор таҷлил менамоянд.

Тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид», шурӯъ аз соли 2016, 16-уми ноябр ҳамчун “Рӯзи Президент” дар тамоми қаламрави ҷумҳурӣ ҷашн гирифта мешавад. Таҷлили ин рӯз арҷгузорӣ ба хизматҳои беназиру таърихии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, ки бо хиради азалӣ, ҷасорати нотакрор ва иродаи қавӣ тавонистанд миллати тоҷикро аз вартаи нобудӣ наҷот бахшанд ва Тоҷикистони соҳибистиқлолро ба давлати пешрафта, амну обод ва соҳибэҳтиром табдил диҳанд.

Пас аз ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ дар соли 1991, Тоҷикистон ба гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ гирифтор гардид. Дар чунин айёми сангин ва тақдирсоз, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олӣ бо иродаи қавии мардумпарварона тамоми қувва ва имконияти худро баҳри барқарор кардани сулҳу субот, баргардонидани гурезагон ва шурӯи музокирот бо мухолифин равона намуданд.

Пешвои миллат дар аввалин суханронии худ қавл доданд, ки «ман охирин гурезаро ба Ватан бармегардонам». Воқеан, бо ҷасорату фидокории бесобиқа ва эҳсоси гарми ватанпарварӣ, ин ваъдаро амалӣ карданд. Он кас бо сабру таҳаммул, сиёсати оқилона ва диди дурбин тавонистанд сулҳи пойдорро дар Тоҷикистон барқарор созанд ва пояҳои давлатдории миллиро устувор намоянд.

Аз ҷумла, қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, имзои Созишномаи сулҳи умумимиллии тоҷикон, таъсиси Артиши миллӣ ва неруҳои ҳифзи сарҳад, барқарорсозии инфрасохтори давлат, ҳама намунаи ҷоннисорӣ ва хирадмандии Пешвои миллат мебошанд.

Муайян намудани Рӯзи Президент ҳамчун ҷашни давлатӣ на танҳо рамзи эҳтиром ба хизматҳои беназири Пешвои миллат, балки нишонаи эътимоду иттиҳоди мардум дар атрофи раҳбари хирадманд ва созандаи худ мебошад.

Имрӯз таҷлили ин рӯз ифодаи ҳамбастагии миллӣ, ватандӯстӣ ва қадрдонии халқи тоҷик аз хизматҳои таърихиву тақдирсози Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки дар таҳкиму тавсеаи давлатдории миллӣ, боло бурдани нуфузи байналмилалии Тоҷикистон ва ҳифзи арзишҳои миллӣ саҳми беназир гузоштаанд.

Гиромидошти Рӯзи Президент на танҳо ҷашни рамзист, балки дарси худшиносӣ ва ваҳдат, ҷашни эҳёи ифтихори миллӣ ва садоқат ба Ватан аст. Он аз як тараф қадршиносӣ аз хизматҳои Пешвои миллат ва аз ҷониби дигар нишонаи сарҷамъии тамоми мардум дар атрофи сиёсати сулҳпарварона, ватансозӣ ва башардӯстонаи роҳбари давлат мебошад.

Рӯзи Президент рӯзи ваҳдати миллӣ, худшиносӣ ва пойдории давлатдорӣ аст. Таҷлили ин санаи таърихӣ аз ҷониби мардуми тоҷик далели эҳсоси баланди ифтихор, сипос ва садоқат ба Пешвои миллат мебошад, ки таҳти роҳбарии хирадмандонаи ӯ Тоҷикистони соҳибистиқлол ба сӯи фардои дурахшон пеш меравад.

Бигзор кишвари азизи мо таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон боз ҳам ободу шукуфон гардад!

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муборак бод!

Юсуфзода Шодоб, ходими илмии шуъбаи сиёсатшиносии

Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ

Дар ҳама гушаҳои ҷаҳон, хоҳ Амрикову Африқо ва ё Аврупову Осиё бо шаклҳои гуногун рӯзи шахсияти аввали сиёсии кишвар ба таври гуногун таҷлил карда мешавад. Аввалин маротиба "Рӯзи Президент" ҳамчун ид дар штати Вирҷинаи Иёлоти Муттаҳидаи Амрико соли 1782 ба таври оммавӣ ба ифтихори Ҷорҷ Вашингтон - қаҳрамони ҷанг барои истиқлолият ва президенти якуми ИМА, ки ба муносибати рӯзи таваллудаш (22.02.1732) буд, таҷлил карда шуд. Соли 1855 бошад ин ҷашн ҳамчун иди умумимиллӣ эълон карда шуд. Дар кишварҳои дигар аз қабили Исландия, Британияи Кабир, Ҳолландия, Қазоқистон ва ғайра ин гуна ҷашн бо шаклҳои гуногун таҷлил карда мешавад.

Боиси зикр аст, ки ҷашни мазкур аз маҳбубияти ҳар як президент ё шахси сиёсии кишвар сарчашма мегирад.

Ҳамасола, рӯзи 16-уми ноябр мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад. Сабаби ба ин рӯз рост омадани чунин ҷашни муборак дар он аст, ки маҳз дар ҳамин рӯзи таърихӣ, яъне 16-уми ноябри соли 1994 Пешвои маҳбуби миллат, муҳтарам Эмомалӣ Рахмон бори нахуст ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди халқу Ватан Савганд ёд карданд. Дар ҳамин сол дар аввалин Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки аз тарафи мардум қабул карда шуд, шакли идории Тоҷикистон ба шакли Ҷумҳурии президентӣ табдил дода шуд.

Дар он марҳалаи хассоси таърихӣ, ки ватанамон пеш аз ҳама ба сулҳу субот ва ваҳдату сарҷамъӣ ниёз дошт, низоми идоракунии президентӣ маҳз бо мақсади пурзӯр намудани ҳокимияти иҷроия, баланд бардоштани самаранокии он, қабули фаврии қарорҳои идорӣ, такмили механизми иҷрои қонунҳо, таҳкими қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ ҷорӣ карда шуд. Он як интихоби огоҳона буда, маҳсули сабақҳои таърихӣ ва натиҷагириҳо аз самараи фаъолияти давлатдории гузашта ва имрӯзаи мо ба ҳисоб меравад. Хушбахтона, гузаштан ба низоми президентӣ на танҳо боиси наҷоти давлату миллат, балки омили рушди устувори тамоми соҳаҳои идораи давлатӣ, аз ҷумла иқтисодиёт, сиёсат, фарҳанг, маориф ва дигар соҳаҳо гардид.

Дастовардҳои Президенти Тоҷикистон, аз он иборат аст, ки Тоҷикистон дар зарфи 34 соли соҳибистиқлолӣ дар низоми маориф бунёд кардану таъсис додани зиёда аз 32 муассисаи таҳсилоти олӣ, 41 муассисаи таҳсилоти ибтидоиву миёнаи касбӣ ва 3246 мактаб, аз ҷумла 156 муассисаи таълимии намуди нав, яъне гимназия, литсей, мактабҳои байналмилалӣ ва 300 муассисаи томактабӣ далели возеҳи иқдомоти созандаи Ҳукумати мамлакат мебошад. Танҳо дар соли 2024 ва шаш моҳи соли 2025 дар қаламрави мамлакат 247 муассисаи навбунёди таҳсилоти миёнаи умумӣ барои беш аз 110 ҳазор хонанда ба истифода дода шудааст, 1-уми сентябр қариб 2 миллиону 300 ҳазор нафар наврасони кишвар, аз ҷумла беш аз 1 миллиону 110 ҳазор духтарон дар муассисаҳои таълимӣ ба дарс оғоз карданд, ки 272 ҳазори онҳо (133 ҳазор духтарон) бори нахуст ба остонаи мактаб қадам гузоштанд. Ба онҳо зиёда аз 128 ҳазор нафар омӯзгорон дарс медиҳанд, ки беш аз 72 фоизашон бонувону занон мебошанд.

Ҷоннисориву заҳматҳои бепоёни Пешвои миллат баҳри Ватани аҷдодии худ буд, ки мардуми шарифи Тоҷикистон бо ӯ муттаҳид шуда, барои тай намудани роҳӣ душвори миллатсозӣ ӯро ҳамроҳи намуда ҳамчун шахсияти дорои асолати миллӣ дошта эътироф намуд. Аз ин рӯ дар ҷумҳурии мо низ мутобиқи моддаи 2 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» рӯзи 16 ноябр ҳамчун «Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҷашн гирифта мешавад. Маҳз дар ҳамин санаи таърихӣ, яъне 16 ноябри соли 1994 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори нахуст ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди халқу Ватан савганд ёд карданд. Ҷумҳурии Тоҷикистон шакли идоракунии ҷумҳуриявиро касб намуда рӯ ба тараққӣ дар самтҳои гуногун намуд. Ин аст, ки ҳамасола рӯзи 16 ноябр ҳамчун "Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон" ҷашн гирифта мешавад.

Буҳрони шaдиди сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ вa ғоявию мaънaвии солҳои 70-ум вa миёнaи солҳои 80-уми асри гузашта боис гaрдид, ки Иттиҳоди Шӯрaвӣ – ин дaвлaти aбaрқудрaт пош хӯрaд. Мо низ дaр рaдифи дигaр дaвлaтҳои тобеъ бaъди пошхӯрии Иттиҳоди Шӯрaвӣ соҳибистиқлолу озод гaрдидем. Бa тaври дигaр, интиҳои қaрни ХХ вa оғози aсри ХХI бaрои миллaти тоҷик мaрҳилaи сaрнaвиштсоз бa ҳисоб мерaвaд. Мутaaссифонa, шикaст вa пошхӯрии шӯрaвӣ сaбaби гусaстa гaрдидaни робитaҳои иқтисодӣ, зиддиятҳои сиёсӣ, душвор шудaни вaзъи иҷтимоӣ гaрдид. Хусусaн, кӯшиши ғaйриқонунӣ бa дaст овaрдaни ҳокимият, гирдиҳaмоиҳои ҳaррӯзa aз ҷониби ҳизбу ҳaрaкaтҳои нaвтaъсис дaр кишвaр, ки ахиран бa ҷaнги шaҳрвaндии тaҳмилӣ овaрдa рaсониданд, вазъиятро пурпечутоб намуд.

Ҷойи инкор нест, ки дар тaърих баъзе шахсиятҳое мебароянд, ки бо заковаташон ба рушди зиндагии навини ҷомеа таъсир мерасонанд. Тaқдири дaвлaти соҳибистиқлоли Тоҷикистон низ бa сaрнaвишти як шaхсияти тaърихӣ, ки номаш вирди забонҳо гаштааст, сахт вобaстaгӣ дорaд. Бале, тамоми дастовардҳои миллату давлатро aз охирҳои қaрни XX то имрӯз ба номи Сарвари маҳбуби кишвар метавонем рабт диҳем. Aбaрмaрде чун Aсосгузори сулҳу вaҳдaти миллӣ - Пешвои миллaт, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон аз зумраи фарзонафарзандони миллатанд, ки номи тоҷику Тоҷикистонро баланд бардошта тавонистанд.

Ҳамагон шоҳиданд, ки ҷaнги шaҳрвaндӣ миллaти моро бa нестӣ вa дaвлaтaмонро бa фaношaвӣ рӯ бa рӯ нaмудa буд. Тaқдир бaшорaти роҳбареро бо бaргузории Иҷлосияи шонздaҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳaмчун ҳaдия вa пaйки нaҷот бa миллaти тоҷик aто намуд. Дaр он рӯзҳои бaсо мушкил бaрои мaрдуми тоҷик Пешвои миллaт муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон мaсъулияти роҳбaриро бa дӯш гирифтa, дaр дили мaрдум умед вa бовaриро бa сулҳу вaҳдaт вa ояндaи нек ҷо нaмудaнд.

Сaрвaри дaвлaт муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон ҳaмчун мaрди оқилу дурaндеш вa роҳбaри фозилу хирaдмaнд дaвлaтро aз фaноёбӣ вa миллaтро aз нестшaвӣ нaҷот додa, мaрдумро aтрофaш муттaҳид вa бa қaлби онҳо шуълaи умедро бедор вa бо қaдaмҳои қaтъӣ бa сулҳу осоиш, рушду суботи минбaъдa ҳидоят нaмуд. Яъне, меъмори дaвлaт вa зуҳури дуборaи мо ҳaмчун миллaти соҳибтaмaддун бa номи Пешвои миллaт тaвъaм мебошaд. Гузаштa aз ин, Пешвои миллaт муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон дaр aрсaи бaйнaлмилaлӣ ҳaмчун шaхси сулҳофaру сулҳпaрвaр, сaрҷaмъкунaндaи миллaт, aмaлисозaндaи зaҳмaтҳои ояндaбинонa бaҳри рушду нумуъ вa ободии Вaтaну фaроҳaм овaрдaни шaроити aрзaндa бaрои мaрдуми кишвaр, тaшaббускори ҳaлли мaсъaлaҳои глобaлӣ шинохтa шудaни Сaрвaри дaвлaти тоҷикон Эмомaлӣ Рaҳмонро нa тaнҳо сокинони кишвaр, инчунин ҷaҳониён эътироф нaмудaaнд вa гуфтaҳоро сиёсaтмaдорони сaршиноси олaм тaсдиқ нaмудaнд. Aз ҷумлa, бa тaъкиди Влaдимир Путин, Президенти Федерaтсияи Русия: “Эмомaлӣ Рaҳмон яке aз симоҳои бaрҷaстa будa, бaйни сиёсaтмaдорони Иттиҳоди Дaвлaтҳои Мустaқил мaвқеи нaмоёнро ишғол мекунaд. Ин беҳудa нест. Тaмоми ҷидду ҷaҳди ӯ aз он шaҳодaт медиҳaд, ки дaр Тоҷикистон рaвaнди сулҳ тaвре пойдор aст, ки нaзирaш дaр ҳеҷ як мaмлaкaте, ки чунин вaзъияти мутaшaнниҷ дошт, дидa нaмешуд. Ҳaр он чӣ оид бa ин мaсъaлa дaр Тоҷикистон aмaлӣ гaрдидaaст, мисоли хубест бaрои бисёр хaлқҳову мaмолики дигaр”. Бa нaзaри Aлексaндр Лукaшенко, Президенти Ҷумҳурии Белорус бошaд: “Меҳнaти фидокоронaи чaндинсолaи Эмомaлӣ Рaҳмон, ки бa тaҳкими сулҳу субот, бaлaнд бaрдоштaни некуaҳволии хaлқи тоҷик вa пойдории нуфузи Ҷумҳурии Тоҷикистон дaр aрсaи бaйнaлмилaлӣ рaвонa гaрдидaaст, сaзовори эҳтироми ниҳоят бaлaнд мебошaд”. Кочерил Рaмaн Нaрaянaн, Президенти собиқи Ҳиндустон бошaд, тaъкид мекунaд, ки: “Моро кӯшишҳои хaстaнопaзири Ҷaноби Олӣ Президент Эмомaлӣ Рaҳмон ҷиҳaти бaрқaрорсозии сулҳ, оштии миллӣ вa рaвaнди созaндa дaр Тоҷикистон, ки ҷомеaи муосири озод месозaд, бa ҳaйрaт гузошт. Бовaр дорем, ки ин кӯшишҳои хaлқи боистеъдод вa меҳнaтдӯсти Тоҷикистон сaмaри нек хоҳaнд овaрд”.

Бо назардошти далелҳои баёнгардида бояд таъкид намуд, ки Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро месазад ҳамасола бошукӯҳ таҷлил намоем, чунки Пешвои миллат, Президенти Тоҷикистон ҳамчун шахсияти барҷастаи миллат, ки дар бунёди низоми давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол, барқарорсозии сохти конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдати миллӣ саҳми беназир гузошта, тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 дар асоси овоздиҳии умумихалқӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуда, дар эъмори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ нақши арзанда гузошта, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестшавӣ ва халқро аз ҷанги шаҳрвандӣ раҳо намуда, дар рушди сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва таърихиву фарҳангии давлати мустақили Тоҷикистон хизматҳои бузургу тақдирсоз намудааст.

Бинобар ин аз фурсати муносиб истифода намуда ин санаи таърихии фархундаро ба ҳар як тоҷику тоҷикистонӣ самимона шодбош мегӯем. Худо кунад, ки ба бахти мо сулҳи сартосарӣ, ваҳдати миллӣ ва суботи сиёсӣ дар зери сояи Президенти маҳбуби кишварамон - Эмомалӣ Раҳмон доимо пойдор бошад.

Раҳмонов Раҳмон Охонович – д.и.х., муовини директор оид ба илм ва таълими 

Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ

Дар сафҳаҳои таърих қатлу ғорату кинадӯзиву душманӣ ва ҳамин тавр нобудшавии набототу ҳайвонот зиёд ба чашм мезанад ва албатта, ҳамаи ин ваҳшонияту нобасомонӣ аз ҷониби одамон бештар рух медиҳад. Дар ин росто, қавму нажодҳое буданд, ки ваҳдату сулҳ ва ҳамзистии инсонӣ ва ҳифзи табиатро вазифаи аввалиндараҷаи худ медонистанд ва баҳри дар амал татбиқ гардиданаш тарғибу ташвиқ менамуданд, аз чунин нажодҳо ғолибан ориёиҳо дар сафи аввал қарор мегирифтанд, ки ҳатто таърихнигорону донандагони таърих ҳам таъйид кардаанд, ки эронитаборон дар тӯли таърих бештар кӯшидаанд фарҳангу хирадварзӣ ва сулҳу субот дар рӯи замин густаришу побарҷо бошад.

Мисоли рушан устувонаи Куруши Бузург, ки ҳамчун нахустин Эъломияи ҳуқуқи башар эътироф ва шинохта гардид ва дар соли 1971 Созмони Милали Муттаҳид онро ба аксарияти забонҳои расмии Созмони Милал мунташир карда, ки ин нишонаи он аст, ки гузаштагони ориёиҳо нахустин бунёдгузорони ҳуқуқи башар мебошанд ва ба забони сиёсати имрӯз дипломатияву демократияро дар ҷаҳон поя гузоштанд. Муҳаққиқи ватанӣ Зафар Саидзода низ дар ҳамин андеша, бо такя аз устувонаи Куруши Бузург менависад: “Дар бахше аз ин дастур аз забони Куруши Бузург омадааст: “Артиши бузурги ман ба оромӣ вориди Бобул шуд, нагузоштам ранҷу нороҳатӣ ба мардуми ин шаҳр ва ин сарзамин ворид шавад. Онҳоро аз зери юғи асорат хориҷ сохтам, ба бадбахтиҳои онон поён бахшидам ва мо ҳамагӣ шодмона ва дар роҳи сулҳу оштӣ мақоми баланди худовандгори бузургро сутудем. Ман ҳамаи шаҳрҳоеро, ки вайрон шуда буданд, аз нав сохтам”.

Фарҳанги инсондӯстӣ ва руҳияи некукории ориёиҳоро бисёре аз бузургони илму адаби ҷаҳон сутудаанд. Таърихнависи бузурги юнонии замони бостон Ҳеродот, ки пас аз асре аз даврони Куруши Бузург зиндагӣ кардааст, дар бораи ин абармард чунин менависад: “Ҳеҷ порсе ёфт намешавад, ки битавонад худро бо Куруш муқоиса кунад. Аз ин рӯ, ман китобамро дар бораи порсиён ва юнониён навиштам, то кирдорҳои шигифтангезу бузурги ин ду миллати азим ҳеҷ гоҳ ба фаромӯшӣ супурда нашаванд. Куруш сардори бузург буд. Дар замони ӯ порсҳо аз озодӣ бархӯрдор буданд ва бар бисёре аз миллатҳои дигар фармонравоӣ менамуданд, ба илова, ӯ ба ҳамаи миллатҳое, ки зери фармонравоии ӯ буданд, озодӣ мебахшид ва ҳама ӯро ситоиш мекарданд”.

Маншура ё устувонаи Куруши Бузург то имрӯз аҳамияти умумибашарии худро гум накарда ва ҳатто имрӯз ҷомеаи ҷаҳонӣ бештар ниёз ба як чунин устувонае ҳастанд, ки то дар сулҳу амну дӯстӣ зиндагонӣ бикунанд. Муҳаққиқини Юнони бостон бештар ба корномаву адолату додхоҳии Куруш шефта гашта, осори гаронарзише низ эҷод кардаанд ва гуфта мешавад, ки пас аз доду додгустариро дар миёни мардуми Шарқу Ғарб мустақар кардан, дар заминаи фарҳангу илми эронитаборон файласуф ва донишварони бисёр бузурге дар Юнони бостон зуҳур карданд, ки ба андешаи пажуҳишгарон илму хиради юнониҳо дар зери таъсири фарҳангу илми шарқиён, ба вижа эронитаборон ба вуҷуд омад. Дар ҳамин мантиқу дарк донишварони юнонӣ, масалан Ксенофонт таъйид мекунад, ки “Куруш ба пешрафту фарҳангу адаби мардум таваҷҷуҳи вижае дошт”, ҳамчунин Афлотун ҳам дар бораи Куруш гуфта аст, ки “кишвар ба раҳбарии Куруши Бузург аз ҳар лиҳоз пешрафт кард ва мардум аз озодиву рифоҳи бесобиқае бархурдор буданд ва ончунон нисбат ба якдигар муҳаббат меварзиданд, ки гӯйӣ ҳама бо якдигар хешовандӣ доранд.

Чунонки гуфта шуд, пояи илми ҷаҳон дар асоси илми эронитаборон шакл гирифта, рушд кард, ин нуктаро Ксенофонт тасдиқ карда, эътироф ҳам мекунад, ки Куруш барои рушду болоравии фарҳангу адаби мардум таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда буд ва ҳамин нукта ҷолиб аст, ки дар ин росто миёни мардум дӯстиву рафоқату канори ҳам дар сулҳ зистанро Куруш бо эъломи устувонаи худ дар рӯи сайёраи Замин нахустин шуда устувор кард ва чи гунае, ки зикраш рафт, Афлотун гуфта, чунин озодиву дӯстӣ дар таърих бесобиқа будааст ва мардумон чунон миёни худ бо муҳаббат зиндагонӣ мекардаанд, ки гӯё ҳама бо ҳам хешовандӣ доранд.

Чӣ гунае дар боло зикр кардем, Куруши Бузург парвардаи чунин фарҳангу хирад буд, ки дар дунё додварзию додгустариро пойдор кард ва устувонааш то имрӯз арзишмантарин боқӣ монд, ки 6-уми ноябри соли 2025 дар иҷлосияи 43-юми Конфронси генералии ЮНЕСКО қатънома таҳти унвони “Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ” қабулу пазироӣ гардид ва ин эътирофи созмони байналмилалӣ ба ин далел аст, ки “Устувонаи Куруш” ҳамчун яке аз нахустин санадҳои башардӯстона, ки арзиши озодии виҷдон, эҳтиром ба гуногунрангии фарҳангӣ ва ҳамзистии осоиштаро тарғиб мекунад. Ёдоварии ин нукта ба ин хотир аст, ки дар шароити кунунӣ кишваҳои Тоҷикистону Эрон ва бахше аз Хуросонзамин (Афғонистон) меросбар ва тарғибгари воқеии фарҳанги гузаштаи эронитаборон маҳсуб меёбанд ва “Устувонаи Куруш”-ро низ Тоҷикистону Эрон ба ЮНЕСКО пешниҳод кардаанд то расман эътирофи умумибашариро ба даст орад.

Зоҳири Сайфулло – ходими илмии шуъбаи фалсафаи

фарҳангии ИФСҲ-и ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Таърихнигорон ва ҷомеашиносон собит сохтаанд, ки миллати тоҷик дорои таъриху фарҳанги ниҳоят куҳани давлатдории миллӣ мебошад. Мутаассифона, баъди таназзули давлати Сомониён то аз байнравии Иттиҳоди Ҷамоҳири Сотсиалистии Шӯравӣ ин миллати куҳанбунёд ва соҳибтамаддун давлати мустақили миллии худро надошт. Сароғози Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, ки ба 9-уми сентябри соли 1991 рост меояд, барои миллати тоҷик ибтидои поягузории давлатдории миллӣ маҳсуб меёбад.

Маҳз бо ҷидду ҷаҳди собитқадамона ва иқдоми бунёдгароёнаи фарзанди дурандеши миллати тоҷик, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон давлати тоҷикон аз вартаи нобудшавӣ наҷот ёфта, ба шоҳроҳи рушди давлатдории миллӣ қадам ниҳод ва дар як муддати кӯтоҳи таърихӣ ба дастовардҳои беназир мушарраф гардид.

Тавассути баргузории Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Қасри Арбоби Хуҷанд ва ба ҳайси Раиси Шӯрои Олӣ сарвари давлати тоҷикон интихоб гардидани Эмомалӣ Раҳмон қадамҳои устувор дар роҳи истиқлолияти комили миллӣ ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ гузошта шуданд.

Ҳукумати навтаъсиси мамлакат бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон пас аз баргузории Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ пайваста тадбирҳои муассирро дар роҳи таъмини сулҳу субот амалӣ менамуд.

Таъсиси ҳокимияти давлатӣ, шохаҳои асосии ҳокимияти сиёсӣ ва рукнҳои идоракунии давлат дар роҳи таҳкими истиқлолият ва бунёди давлати муосири тоҷикон яке аз роҳу василаи муҳим ва калидӣ ба ҳисоб мерафт. Муҳимтарин вазифа дар ин роҳ тарҳрезии низоми идораи давлат ва бунёди механизми идоракунии мамлакат маҳсуб ёфт. Баъд аз барқарор шудани Ҳукумати конститутсионӣ Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон чанд санадҳои муҳими меъёрии ҳуқуқиро қабул намуд, ки ба барқарорсозии фаъолияти фалаҷгаштаи мақомоти давлатӣ хотима бахшида, ба таҳкими истиқлолияти давлатӣ, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва ба роҳ мондани муносибатҳои байналхалқии Тоҷикистон замина гузошт.

Бояд зикр кард, ки яке аз масъалаҳои муҳим ва асосие, ки дар оғози истиқлолият ба миён омад, ин интихоби роҳи дурусти давлатдорӣ, тарҳрезии шакли идоракунӣ, низоми сиёсӣ ва сохтори давлат буд. Маҳз сиёсати дурбинона ва оқилонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Эмомалӣ Раҳмон имкон фароҳам овард, ки вазъи бӯҳронии кишвар бо роҳи музокира ва мусолиҳа бартараф гардад. Аз моҳи апрели соли 1994 то июни соли 1997 дар кишварҳои хориҷӣ музокироти байни тоҷикон баргузор гардиданд ва билохира Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба имзо расид.

Созишномаи истиқрори сулҳ ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима гузошт. Таҷрибаи нодири сулҳи тоҷикон аз ҷониби Дабири Кулли Созмони Миллали Муттаҳид Кофи Аннан ҳамчун амсилаи муассири ҳалли низоъҳои дохилидавлатӣ ба давлатҳое, ки ба бӯҳрони сиёсӣ, ҷангҳои байниҳамдигарӣ дучор гардидаанд, тавсия карда шуд.

Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Сарвари давлат аз қадамҳои нахустинашон роҳ ба сӯи бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоиро интихоб намуда, дар қатори вазифаҳои аввалиндараҷа ҳаллу фасли масъалаҳои зеринро ба миён гузоштанд:

“Асосиқонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистонро нав карда, онро бо дарназардошти меъёрҳои ҳуқуқи байналхалқӣ такмил дода, барои бунёди давлати нав – давлати демократии ҳуқуқбунёд замина гузоштан зарур аст”.

Яке аз рӯйдодҳои муҳим барои давлатдории миллии мо тариқи райъпурсии умумихалқӣ қабул гардидани Конситутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад, ки он роҳи ояндаи давлати моро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона муайян намуд.

Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (6-уми ноябри соли 1994) барои таҳия ва тасдиқи силсилаи қонунҳои конститутсионӣ, қонунҳо, кодексҳо ва санадҳои зерқонунӣ замина гардид ва ин иқдоми ниҳоят муҳим пояҳои ҳуқуқии давлати миллиро боз ҳам мустаҳкамтар намуд.

Қадами дигари ниҳоят муҳим ин тавассути райпурсии умумихалқӣ ворид намудани тайғиру иловаҳо ба Конститутсия аз 26-уми сентябри соли 1999, 22-уми июни соли 2003 ва 22-уми майи соли 2016 маҳсуб меёбад, ки барои амалӣ гардонидани бандҳои алоҳидаи Созишномаи истиқрори сулҳ, таҳкими пояҳои ваҳдати миллӣ, таъмини амният ва суботи ҷомеа, мутобиқнамудани санадҳои меъёрии ҳуқуқии миллӣ ба санадҳои байналмиллалие, ки Тоҷикистон эътироф намудааст, мушаххас намудани салоҳият ва самтҳои фаъолияти мақомоти давлатӣ такони ҷиддӣ бахшид.

Бо ташаббуси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низоми нави ҳуқуқи миллӣ ҳамчун таҳкурсии бинои давлати нав, роҳандозӣ гардид. Низоми мазкур бо назардошти меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, ислоҳоти ҳуқуқӣ аз ҷониби тамоми мардуми давлатҳои мухталиф пазируфта шуд. Аз ин пас Тоҷикистон дар арсаи байналхалқӣ ҳамчун давлати воқеан демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ шинохта шуд.

Дар оғози қарни нав ироаи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз гардида, он ҳамчун дастур, ҳидоят, барнома, тарҳу нақшаи фаъолият барои оянда, раҳнамо, қутбнамо, дурнамо ва санади сарнавиштсози рисолати созанда ва бунёдкорона дошта, дар рушди минбаъдаи кишвар саҳми сазовор гузошт.

Дар раванди рушди давлатдории миллӣ Пешвои миллат ба масъалаи тақвиятбахшии андешаи миллӣ ва тафаккури миллии аҳли ҷомеаи Тоҷикистони навин, махсусан ҷавонон таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамоянд.

Яке аз омилҳои ваҳдатгустари тафаккури миллӣ расму русум, ойину анъанаҳо мебошад, ки дар давоми асрҳои зиёд пайдо ва густариш ёфтааст. Бо иқдоми бевоситаи Сарвари давлат ҷашни Наврӯз ҷашни умумимиллӣ эълон гардид ва Созмони Милали Муттаҳид онро ба ҳайси ҷашни умумибашарӣ эътироф намуд. Инчунин, таҷлил ва ёдбуди шахсиятҳои фарҳангию маънавӣ ва асарҳои оламшумули гузаштагон, аз қабили анҷуманҳои байналмилалии ҳазораи “Шоҳнома”и Фирдавсӣ (1994), 680 ва 700 - солагии Мир Саййид Алии Ҳамадонӣ (1995, 2015), 675-солагӣ ва 700 - солагии Хоҷа Камол (1996, 2020), 1000 - солагии Носири Хусрав (2003), 1025 - солагии Абуалӣ ибни Сино (2005), 800-солагии Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ (2007), 1150-солагии Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (2008), 600-солагии Абдураҳмони Ҷомӣ (2014), 150 - солагии Нақибхон Туғрали Аҳрорӣ (2015), 90-солагии академик Бобоҷон Ғафуров (1998), 100-солагии Мирзо Турсунзода (2011) ва амсоли инҳо барои тақвиятбахшии раванди худшиносии миллӣ, ҳамчунин шинохти ҷаҳониён бо шахсиятҳои варзида ва таърихи тоҷикон аҳамияти хоса дорад.

Қадршиносии Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров, Мирзо Турсунзода, Нусратулло Махсум ва Шириншо Шотемур бо унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон арҷгузории Сарвари давлатро ба хизматҳои беназири фарзандони фарзонаи миллати тоҷик инъикос мекунад.

Бо ташаббуси Роҳбари дурандеши давлат ҷашн гирифтани санаҳои бузурги таъриху тамаддуни халқу миллат, аз қабили 1100-солагии давлатдории Сомониён (1999), 2500-солагии шаҳри бостонии Истаравшан (2002), Соли бузургдошти тамаддуни Ориёӣ (2006), 2700- солагии шаҳри Кӯлоб (2006), Соли бузургдошти Имоми Аъзам (2009), 3000-солагии Ҳисори Шодмон (2015) аз он дарак медиҳад, ки насли наврасм ва ҷавон аз таъриху фарҳанги худ огоҳ бошанд.

Пешвои миллат дар суханрониҳои худ ҳамеша таъкид менамоянд: «Ба даст овардани истиќлолият кори бисёр душвору зањматталаб мебошад, вале њимояи пирўзї ва дастовардњои истиќлолият кори аз он њам душвортару пурмасъулият аст».

Вазифаи муҳимтарин ва асосии ҳар давлат дар шароити кунунии ҷаҳони имрӯза ҳифзи истиқлолияти давлатӣ мебошад. Ҳифзи истиқлолияти давлатӣ дар меҳвари асосии фаъолияти сиёсӣ ва ҳуқуқии Пешвои миллат дар тамоми ҷараёни давлатсозӣ, давлатдории навини тоҷикон қарор дорад. Ҳифзи истиқлолият дар масири таърих гуногун аст. Маъмулан дар байни сиёсатшиносон, ҷомеашиносон ду роҳи эътирофшудаи он – яке маънавӣ ва дигар низомӣ машҳур аст. Сарвари давлати тоҷикон дар ҳар ду самт иқдомҳои муҳим ва тақдирсозро роҳандозӣ намуда, дар таҳкими истиқлолияти ғоявӣ, маънавӣ, иқтидори мудофиавии кишвар, таъмини якпорчагӣ, дахлнопазирии сарҳад, хизматҳои шоиста намуданд.

Лозим ба ёдоварист, ки бо саъю эҳтимоми пайвастаи Пешвои миллат Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун иштирокчии фаъоли созмонҳои ҳамгироии минтақавиву байналхалқӣ чун ИДМ, СҲШ, ЕврАзЭС, Созмони ҳамкории иқтисодӣ, Созмони Ҳамкориҳои Исломӣ пайваста барои ҳалли масъалаҳои мубрами иқтисодаву сиёсӣ, аз қабили хатарҳои фаромиллии ҷаҳони имрӯза саҳмгузорӣ менамояд. Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба ҳалли қазияи Афғонистон, пешгирии терроризм ва экстремизм, ҳалли муаммоҳои норасоии обу экология, тағйирёбии иқлим дар сайёра ташаббусҳои нав ба навро пешниҳод менамоянд, ки он аз ҷониби СММ пазируфта шудааст.

Аз ин рӯ, ба қадри истиқлолияти давлатӣ расидан, хизматҳои шоистаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро гиромӣ доштан, роҳи интихобкардаи халқи тоҷикро ҳифз кардан, сиёсати оқилона, хирадмандона ва дурандешонаи Президенти кишварро ҷонибдорӣ намудан ва саҳм гузоштан дар ҷодаи бунёди давлати миллӣ, ҳуқуқбунёд ва демократии тоҷикон қарзи инсонӣ, виҷдонӣ ва шаҳрвандии ҳар яки мо маҳсуб меёбад.

Маҳмадбекзода М., сарходими илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики

Инстиути омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба истиқболи Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон - 16 ноябр

Нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешниҳоди ташаббусҳои ҷаҳонии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони Милали Муттаҳид (СММ) яке аз барҷастатарин саҳифаҳои сиёсати хориҷии кишвар ба ҳисоб меравад. Тоҷикистон ҳамчун давлати ҷавон баъди ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар соли 1991 ба саҳнаи байналмилалӣ ворид гашт ва 2 марти соли 1992 узви СММ гардид. Дар шароити мураккаби сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодӣ, ворид шудан ба арсаи байналмилалӣ ва ҳимоят аз манфиатҳои миллӣ албатта кори осон нест. Аммо бо вуҷуди мушкилот, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонист зарфияти дипломатии кишварро ба таври муассир истифода бурда, Тоҷикистонро ба як кишвари ташаббускори глобалӣ табдил диҳад.

Яке аз самтҳои марказии фаъолияти байналмилалии Тоҷикистон масъалаи об мебошад. Тоҷикистон дорои зиёда аз 60 % захираҳои оби тозаи Осиёи Марказӣ буда, дар қаламрави он бузургтарин пиряхҳои минтақа, аз ҷумла пиряхи Федченко, ҷойгиранд. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон бо дарки аҳамияти ҳаётан муҳими об барои инсоният, ин мавзӯъро аз доираи миллӣ ва минтақавӣ ба сатҳи ҷаҳонӣ бароварданд. Ҳанӯз дар аввали солҳои 2000-ум Тоҷикистон расман ба СММ ташаббуси эълон намудани Даҳсолаи байналмилалии «Об барои ҳаёт» (2005–2015)-ро пешниҳод намуд ва ин ташаббус соли 2003 тавассути қатъномаи Маҷмааи Умумии СММ таҳти рақами A/RES/58/217 қабул гардид. Ин барои таърихи дипломатияи Тоҷикистон қадами бесобиқа буд, зеро бори аввал ташаббуси глобалӣ аз ҷониби давлати тозаистиқлол пешниҳод ва қабул гардид.

Дар давоми даҳ соли амалисозии ташаббус дар ҷаҳон садҳо лоиҳаҳои обӣ, омӯзишӣ ва илмӣ татбиқ гардиданд, ки ба беҳтар шудани дастрасӣ ба оби тоза барои миллионҳо нафар мусоидат намуданд.

Баъди анҷоми даҳсолаи аввал, Пешвои миллат масъалаи обро дар рӯзномаи байналмилалӣ боз ҳам устувортар гардониданд. Соли 2013 бо пешниҳоду роҳбарии Тоҷикистон СММ «Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об»-ро эълон намуд. Ин иқдом ба кишварҳои ҷаҳон имкон дод, ки ҳамкорӣ ва идоракунии муштараки захираҳои обиро тақвият бахшанд. Тоҷикистон бо як кишвари дорои захираҳои бузурги об, вале бидуни дастрасӣ ба баҳр, нишон дод, ки масъалаи об танҳо масъалаи иқтисодӣ нест, балки масъалаи сулҳ, амният, дипломатия ва рушди устувори ҷаҳонист.

Давраи навбатии ташаббусҳои ҷаҳонӣ соли 2016 оғоз шуд, вақте ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар минбари СММ зарурати эълон намудани Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» (2018–2028)-ро ба миён гузоштанд. Ин ташаббус соли 2017 бо қатъномаи A/RES/71/222 пазируфта шуд. Даҳсолаи дуюм ҳамоҳанг бо Ҳадафҳои рушди устувори СММ (то соли 2030) роҳандозӣ гардид ва Тоҷикистон мутобиқ ба ин ташаббус ҳамасола чорабиниҳои сатҳи баланд баргузор менамояд. Далели равшани саҳми Тоҷикистон дар ин раванд конфронси ҷаҳонии оби СММ дар соли 2023 дорои аҳамияти хос мебошад, ки дар шаҳри Ню-Йорк баргузорӣ шуд ва Тоҷикистон аз кишварҳои асосии ташаббускору раисикунандаи конфронс буд. Ин рӯйдод бори аввал баъд аз соли 1977 баргузор шуд ва нишон дод, ки дипломатияи обии Тоҷикистон на танҳо дар сатҳи назариявӣ, балки дар шакли амалӣ таъсиргузор аст.

Ташаббусҳои Тоҷикистон ба масъалаҳои об маҳдуд намешаванд. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар минбари СММ масъалаҳои амнияти минтақавӣ, мубориза бо терроризм ва экстремизм, ҳифзи муҳити зист, тағйирёбии иқлим ва ҳифзи мероси фарҳангиро борҳо матраҳ кардааст. Аз ҷумла, дар суханронии худ дар Маҷмааи Умумии СММ дар соли 2024 пешниҳод намуд, ки «даҳае барои пешбурди сулҳ барои наслҳои оянда» қабул карда шавад. Ин пешниҳод нишон медиҳад, ки Тоҷикистон масъалаи сулҳро ҳамчун унсури ҷудонашавандаи сиёсати ҷаҳонии худ қабул кардааст.

Далелҳои таърихии ташаббусҳои Тоҷикистон собит месозанд, ки фаъолияти Пешвои миллат дар дипломатияи ҷаҳонӣ пайваста, дониши стратегӣ ва дурбинии сиёсӣ дорад.

Ҳамин тариқ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавассути ташаббусҳои ҷаҳонӣ ва сиёсати хориҷии дурбинона мамлакатро аз доираи давлатҳои эҳтиёткор дар фазои пасошӯравӣ ба сатҳи давлатҳои ташаббускори ҷаҳонӣ баровард.

Тоҷикистон имрӯз дар харитаи сиёсии ҷаҳон ҳамчун кишвари сулҳпарвар, дорои иқтидори илмӣ ва дипломатии баланд ва ҳамчун «маркази дипломатияи ҷаҳонии об» маъруф аст. Ин дастоварди бузург на танҳо ифтихори миллӣ аст, балки саҳми воқеии Тоҷикистон ба ҳалли мушкилоти глобалии башарият ба шумор меравад.

АЗИЗХОНОВА Рухшона, ходими хурди илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

"Агар дар ёд дошта бошед дар Иҷлосияи таърихии 16- уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон савганд ёд кардам будам, ки тамоми ҳастиамро ба ин сарзамин мебахшам. Ман ҳамон Эмомалӣ Раҳмонам, ҳамоне ки тамоми ҳастии худамро барои мардуми тоҷик бахшидаам"

Эмомалӣ Раҳмон

Ба истиқболи Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон - 16 ноябр

Бар асари таҳаввулоти сиёсиву иҷтимоии ибтидои солҳои 90 – уми асри гузашта халқи тоҷик баъди ҳазор сол аз нав ба эҳё ва эъмори давлати миллӣ шурӯъ намуд. Воқеан ҳам истиқлолият дар таърихи ҳазорсолаи халқи тоҷик падидаи нодир ва деринтизор буда, Тоҷикистон аз нахустин рӯзҳои ба даст овардани он дар раванди барқарорсозӣ ва ташаккули пояҳои давлату давлатдории нав, таъмини амнияту оромии ҷомеа, суботи сиёсиву иҷтимоии кишвар бо мушкилоту монеаҳои сангин рӯ ба рӯ гардид. Танҳо бо кӯшиш ва талоши халқи тоҷик ин мушкилиҳо бартараф ва роҳ ба сӯи фардои дурахшон боз гардид.

16-уми ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, даъвати дувоздаҳумро баргузор гардид ва чашми умеди ҳама тоҷикистониён ба натиҷаҳои ин иҷлосияи тақдирсоз дӯхта шуда буд. Ин охирин фурсат буд, зерои Шӯрои Олӣ бояд масъулияти худро дар назди таърих ва халқу Ватан ба ҷо оварда, кишварро аз ин вазъияти буҳронӣ наҷот медод.

Хушбахтона, Шӯрои Олӣ бо интихоби роҳбари ҷавону дилсӯз ва ботадбиру оянданигар дар симои Эмомалӣ Раҳмон рисолати таърихии худро иҷро кард. Оре, намояндагони мардумӣ, ки то он вақт дар чандин талоши барқарор кардани сулҳ ва ҳалли низоъ ноком шуда буданд, ин дафъа бо дидаи боз ва дарки масъулият “суккони киштии багил нишаста”- и миллатро ба дасти касе супоридаанд, ки бо ҳисси баландӣ ватандӯстию миллатпарварӣ ва бо такя ба хиради азалии мардуми худ, ин киштиро аз миёни амвоҷи пурталотуми замон солим ба дар овард ва ба соҳили мурод расонд.

Баробари интихоб шуданашон ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон савганд ёд карданд, ки “...кори худро аз сулҳ оғоз хоҳам кард...Мо ҳама бояд ёру бародар бошем, то ки вазъиятро ором намоем...”.

Ниҳоят, корвони сулҳи тоҷикон пас аз сипарӣ намудани чандин даври музокирот, 27-уми июни соли 1997 ба манзили мурод расид ва бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ марҳилаи комилан нав ва созандае ҳаёти мардуми Тоҷикистон рақам хурд.

Тоҷикистони азизи мо дар давоми соли Истиқлолият ба комёбиҳои назаррасе ноил гашт. Агарчи панҷ соли ҷанги таҳмилӣ Ватан ва мардуми моро аз пешрафт боздошт, вале миллати ободгари мо пас аз имзои Созишномаи сулҳ ва ризоияти миллӣ роҳи бунёдкорӣ ва ободониро пеш гирифта, бо муттаҳид шудан дар атрофи Пешвои худ ба сӯи пирӯзиҳо роҳ мепаймояд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, агарчи расман 9-уми сентябри соли 1991 ба Истиқлолият расид ва давлати мустақили худро таъсис дод, аммо фарҳанги давлатдорӣ барои тоҷикон чизи нав ва тозабадастомадае набуд. Оини давлату давлатдории аҷдоди мо аз ҳазорсолаи сеюми қабл аз милод оғоз гардидааст. Дар тӯли таърих, давлатдории тоҷикон борҳо дучори таназзул гашта, дигарбора эҳё ва такомул ёфтааст.

Халқи тоҷик ҳамчун миллати соҳибтамаддун ва дорои таҷрибаи куҳани давлатдорӣ барои бунёди давлати алоҳидаи миллӣ дар ҳама давру замон кӯшишу талошҳо намудааст. Ҳақ ба ҷониби шоир аст, ки:

Ман ҳамон гумгаштаи сад бор пайдо гаштаам,

Қатра – қатра ҷамъ гашта, боз дарё гаштаам.

Маҳз бо ҳамин хотир, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баробари таъйин шуданашон ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (ноябри соли 1992) роҳи барқарории муносибатҳо бо кишварҳову созмонҳои байналмилалиро барои муаррифии Тоҷикистон ва ба роҳ мондани ҳамкориҳои гуногунҷанба дар пеш гирифтанд. Сиёсати сулҳҷӯёнаи роҳбари ҷавони давлати навтаъсис аз рӯзҳои аввали ба сари ҳокимият низ қарор гирифт ва ин заминаи хубе шуд барои ба роҳ мондани сиёсати муваффақи хориҷӣ. Аз ин ҷост, ки нуфуз ва обрӯи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ сол то сол боло меравад ва кишварҳои олам тамоюли худро барои барқарорӣ ва густариши равобит бо Тоҷикистон эълом медоранд.

Дар соли 2003 бо ташаббуси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти сиёсати хориҷии мамлакат “сиёсати дарҳои кушода” пеш гирифта шуд, ки бо шарофати он ҷалби кишварҳои гуногун ба ҳамкории судманд лоиҳаҳои зиёде дар соҳаҳои саноат, энергетика, коммуникатсия амалӣ шуда, барои рушди устувори давлат заминаи мустаҳкам гузоштаанд. Сиёсати “дарҳои кушода” меҳвари сиёсати хориҷии Тоҷикистонро таҷассум намуда, натиҷаҳои пурмаҳсули он ба қарори зайл мебошад. Ҳамасола миёни Тоҷикистон ва беш 100 кишвари ҷаҳон табодули мол сурат мегирад. Соли 2013 Ҷумҳурии Тоҷикистон узви комилҳуқуқи яке аз созмонҳои бонуфузи дунё – Созмони Умумиҷаҳонии Савдо гардид.То имрӯз Тоҷикистон бо кишварҳои гуногуни дунё зиёда аз 1200 ҳуҷҷати дуҷониба дар соҳаҳои иқтисодӣ, сиёсӣ, тиҷорат, илму маориф, фарҳанг ва ғайра ба имзо расонидааст. Бо назардошти ин Пешвои миллат ҳамкории Тоҷикистонро бо созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ ҷиҳати пайвастан ба равандҳои глобалии рушди ҷомеаи ҷаҳонӣ ва изҳори назари ҷумҳурӣ оид ба онҳо,ба ҳайси яке аз бахшҳои муҳимтарини сиёсати хориҷӣ муайян намуда, худ дар ин ҷода саҳми назаррас мегузорад. Узвияти Тоҷикистон дар 80 созмони бонуфузи байналхалминтақавӣ, қабл аз ҳама, Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Ҳамкории Шанхай, Созмони Ҳамкории Исломӣ, Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ ҳамкориҳои ҳамёронаро ба роҳ монда, саҳнаи онҳоро барои арзёбӣ ва пешбурди тасмимҳои байналмилаливу минтақавӣ истифода мебарад.

Дар ин қарина иштирок ва суханронии Эмомалӣ Раҳмон дар иҷлосияи 48-уми Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар моҳи сентябри соли 1993 барои кишвари мо оғози яке аз давраҳои муҳим дар ҷодаи пешбурди сиёсати байналмилалии он маҳсуб мешавад. Зимни суханронии худ дар ин ҷаласа Роҳбари давлати Тоҷикистон воқеан барои нахуст мавқеи ҷумҳуриро оид ба масоили доғи байналмилалӣ ба ҷомеъаи ҷаҳони манзур намуд. Қобили тазаккур аст,ки шоҳшиори Созмони Милали Муттаҳад:

“Бани одам аъзои якдигаран, ки дар офариниш зи як гавҳаранд...” ,зимни суханронии сарвари Тоҷикистон аз фазои ин минбари бонуфуз бо забони асли эҷоди он-лаҳни ноби тоҷикӣ садо дод.

Ташабусси дигари Пешвои миллат роҷеъ ба ҳамкорӣ дар соҳаи об низ аз ҷомеъаи ҷаҳонӣ дастгирӣ ёфта, 20 декабри соли 2010 Созмони Милали Муттаҳид тибқи қатъномае,ки дар ин асос қабул кард,соли 2013-ро “Соли байналмилалии ҳамкориҳо дар соҳаи об” эълон намуд. Пешвои миллат бағоят муҳим будани ин масъаларо на танҳо ҷиҳати дастёбӣ ба ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт 2005-2015”ҳамчун омили пешбаранда таъкид намуд,балки онро барои расидан ба Ҳадафҳои Рушди Ҳазорсола низ омили ҳалкунанда шуморид.

Тибқи ташаббуси мазкур 20-21 августи соли 2013 Конфронси байналмилалии сатҳи баланди ҳамкорӣ дар соҳаи об дар шаҳри Душанбе баргузор гардид.Барои иштирок дар кори он беш аз 900 нафар меҳмонони воломақом ва мутахассисону коршиносони маъруф аз зиёда аз 70 кишвари ҷаҳон ва созмонҳои сершумори минтақавию байналмилалӣ ба Тоҷикистон ташриф овардаанд.

Шояд барои тасдиқи гуфтаҳои боло овардани сухане аз як мақоми СММ дар бораи Пешвои миллати мо ва ташаббусҳои ӯ кофӣ бошад. 20 сентябри соли 2010 дар Ню-Йорк дар Маҷлиси умумии сатҳи олии Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид бахшида ба масъалаҳои Ҳадафҳои Рушди Ҳазорсола, Муовини Дабири Кулли СММ Ша Тсу Кан изҳор дошт: ”Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қаҳрамони ҷаҳон дар ҳалли масоили глобалии вобаста ба об мебошад”. Ин баҳои як мақоми аршади ҷаҳонӣ, як мутахассиси соҳа ва гузашта аз он,баҳои холисонаи як фарди ғайритоҷик ва ғайритоҷикистонӣ мебошад. Воқеан, Эмамалӣ Раҳмонро дар сатҳи ҷаҳон бо ташаббусҳои оламгир ва созандааш мешиносанд ва тавассути ӯ номи Тоҷикистон ва миллати тоҷик низ шуҳратёр гардидааст. Мавриди зикр аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муаллиф панҷ ташаббуси бузургест, ки дар созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ махсусан дар Созмони Милали Муттаҳид пешниҳод гардида, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ сарбаландона пазируфта шудааст, ки дар сатҳи ҷаҳонӣ амалӣ шуд ва мешавад: “Соли байналмилалии оби тоза, 2003”, “Даҳсолаи байналмилалии амалиёти “Об барои ҳаёт, 2005-2015”,“Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об, 2013”, “Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, 2018-2028”” ва “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда”.

Замони муосир дар бораи дарёфту роҳу воситаҳои беҳтарини ҳалли масъалаҳои умумиҷаҳонии инкишоф назария ва таълимоти мукаммалро ба миён овард. Намояндагони мактабҳои гуногуни илмӣ ва ҷараёнҳои мухталифи сиёсӣ бештар дар ду ҳолат рӯ ба дарёфти роҳу воситаҳои ҳалли масъалаҳои инкишофи геополитикии олам меоранд. Аввало, масъалаҳои глобалии инкишоф таваҷҷӯҳи онҳоро ба худ ҷалб намуда, зери ибораи “масъалаҳои глобалии инкишоф” масъалаҳои умумисайёравӣ дар назар дошта шудааст. Хусусиятҳои масъалаҳои рушди сайёра низ мавриди таърифу тавсиф қарор гирифтаанд. Муҳақиқон дар бисёр мавридҳо масъалаҳои умумибашарии инкишофро амиқу мушаххас таҳқиқ карда метавонанд. Вазъияти мазкур дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ монеъаҳо ва маҳдудиятҳоро пеш меорад.Баъдан, роҳу воситаҳои беҳтари инкишофи сайёравӣ мавриди таҳқиқоти доираҳои илмӣ қарор мегиранд.

Дар ҷаҳони муосир, ки ҳамгироӣ ба яке аз омилҳои муҳимтарине табдил ёфтааст ба рушди устувори босубот,болоравии иқтисодиёт ва таъмини амнияти кишварҳо дар сатҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ мусоидат менамояд. Бо назардошти ин Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон иштироки фаъолонаи ҷумҳуриро дар фаъолияти сохторҳои бисёрҷонибаи глобалӣ ва минтақавӣ ба ҳайси яке аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии кишвар муайён намудааст. Стратегияи мазкур дар шароити ҷаҳонишавӣ чӣ равандҳои хоҷагидориву иҷтисодӣ ва чӣ хатарҳои амниятӣ, ба мисли терроризму экстремизм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир ва ҷинояткории фаромиллӣ ба сиёсати хориҷии кишвар тавозуни прагматикӣ бахшида, имкониятҳои онро дар мавриди ба даст овардани манфиатҳои миллӣ ва таъмини амнияти кишвар меафзояд.

Ҳоло дар Тоҷикистон намояндагиҳои 30 созмон ва ташкилотҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, нуҳ намояндагии агентиҳо ва дигар сохторҳои СММ фаъолият мекунанд. Дар кишвар намояндагии 50 ташкилоти байналмилалии ғайриҳукуматӣ ба қайд гирифта шуда, дар ҳамкорӣ бо ташкилотҳои байнидавлатӣ (ғайриҳукуматӣ) барои ташаккул ва тараққиёти соҳаҳои гуногуни ҳаёти иҷтимоӣ саҳм мегузоранд. Имрӯз истиқлолияти давлатии Ҷумҳуриии Тоҷикистон аз тарафи зиёда 183 кишвари ҷаҳон ба расмият шинохта шуда, дар 600 эъломияњои байналхалќї ҳамроҳ аст. То имрӯз Тоҷикистон бо кишварҳои гуногуни олам беш аз 2100 ҳуҷҷати дуҷониба ба имзо расонидааст, ки масъалаҳои муносибату ҳамкории дуҷонибаро дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, тиҷоратӣ, ҳарбӣ-техникӣ, амният, илм, фарҳанг, маориф, тандурустӣ, сайёҳӣ ва дигар самтҳо фаро мегиранд.

Бад – ин равиш метавон зикр сохт, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон тайи 34 соли истиқлолият дар пешбурди сиёсати хориҷӣ ва тақвияти ҷойгоҳу нуфузи худ дар арсаи ҷаҳонӣ ба комёбиҳои назаррасе ноил гардид. Тавсеаи равобит бо кишварҳои олам бо ҳифзи манофеи миллӣ ва риояи манфиати шарикон асоси сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ташкил дода, кишвари мо бар асоси “сиёсати дарҳои боз” робитаҳои гуногунсамтро бо тамоми кишварҳо ва созмонҳое, ки ба манофеи миллии мо эҳтиром мегузоранд, густариш медиҳанд.

Мусаллам аст, ки обрӯ ва нуфузи имрӯзаи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ самараи талошҳои пайгирона ва хастагинопазири Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон аст. Ӯ бо қабули масъулияти кишвар дар солҳои басо вазнин ва пайгирии ҳадафҳои олии созандагӣ манфиати умумимиллиро аз ҳамаи манфиатҳои дигар боло гузошта, боварии халқро соҳиб шуд. Корҳое, ки таи солҳои гузашта анҷом дод, боис шуд, ки дар дохили мамлакат тамоми халқ, махсусан равшанфикрон ва нерӯҳои ақлонӣ ба нақшаву барномаҳои ояндаи ӯ бо дидаи умед бингаранд ва бо боварӣ пайрави роҳаш бошанд. Ҳамчун шахси сулҳофарин Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷоиза ва унвонҳои зерин сарфароз гардиданд:

Профессори ифтихории фалсафаи Академияи умумиҷаҳонии тиб

Ситораи тиллои Алберт Швейсер.

Унвони шаҳрванди ифтихории пойтахти Қирғизистон.

Ҷоизаи олии ҷамъиятии Бунёди байналмилалии хайрияи “Сарпарастони аср”.

Ордени нахустини алмосдори “Ситораи сарпараст”.

Ордени “Қаҳрамони миллии Афғонистон - Аҳмадшоҳи Масъуд”.

Медали тиллои “Барои таҳкими сулҳу ризояти байни халқҳо”.

Нишони рамзии дани 5-уми камарбанди сиёҳи карате-до.

Доктори фахрии Донишгоҳи Ғозии шаҳри Анқараи Ҷумҳурии Туркия.

Ҷоизаи Бунёди байналмилалии нависандагон ва рӯзноманигорони Ҷумҳурии Туркия.

Медали тиллои Маҷлиси халқи (Парлумони ) Ҷумҳурии Мисри Араб.

Профессори фахрии Донишгоҳи Евразияи Остона ба номи Лев Николаевич Гумилевич.

Медали тиллои давлати Миср.

Ситораи ёқути сурх “Миротворец” (Сулҳовар).

Нишони фахрии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил.

Ордени княз Ярослави Ҳаким дараҷаи 1-и Украина.

Доктори фахрии Донишгоҳи миллии Киев ба номи Тарас Шевченко.

Ордени Шӯрои олимпии Осиё.

Медали тиллои арҷгузорӣ ба Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ (Румӣ)-и ЮНЕСКО.

Ордени тиллои Эҳёи Роҳи Абрешим.

Профессори фахрии Донишгоҳи давлатии кӯҳии Урал.

Ордени “Ситора” дараҷаи-1” занҷираи заррини Латвия.

Ордени ифтихории Иттиҳоди байналмилалии нақлиёти автомобилӣ.

Профессори фахрии Донишгоҳи давлатии Москваи ба номи Михаил Ломоносов.

“Доктори фахрӣ”-и Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Русия.

Мукофоти олии Академияи илмҳои тиббии Федератсияи Русия-Медали тиллои ба номи Николай Блохин.

Мукофоти олии давлатӣ-Нишони Покистон.

Ордени байналмилалии “Моҳи нав ва ситора”.

Мукофоти олии Пажӯҳишгоҳи муттаҳидаи таҳқиқотии ядроии Федератсияи Русия-Медали тиллои.

Мукофоти олии давлатии Украина Орден “Барои хидматҳо” дараҷаи 1.

Унвони фахрии пофессори Донишгоҳи миллии кӯҳкории Украина ва медали тилои академик Терпигоре.

Профессори фахрии Донишгоҳи Сямэни музофоти Фуҷиан.

Шаҳрванди фахрии шаҳри Шанхайи музофоти Фуҷиани Ҷумҳурии Мардумии Чин.

Медали тиллои Кумитаи олимпии Чин.

Мукофоти Давлати Кувайт ордени “Муборак ал - Кабир”.

Мукофоти олии давлатии Озарбойҷон- “Ордени Ҳайдар Алиев”.

Ордени Президенти Туркманистон “Битараплик” (Бетарафӣ).

Профессори фахрии Донишкадаи давлатии иқтисод ва идораи Туркманистон.

Доктори ифтихории Донишгоҳи Мавлонои шаҳри Қунияи Туркия.

Медали “60-солагии ЮНЕСКО”.

Мукофоти давлатии Баҳрайн “Ал- Қилод ал-Халифӣ” (ордени подшоҳӣ).

Профессори фахрии Донишгоҳи Давлатии Белорус.

Профессори фахрии Донишгоҳи Лимкоквинги Малайзия.

Профессори фахрии Донишгоҳи нафту техникаи Уфа.

Профессори фахрии Маркази аврупоии таҳқиқоти байналмилалӣ ва стратегӣ (CERIS) (ш. Брюссел)

Доктори фалсафа ва иқтисоди Донишгоҳи Қоиди Аъзами Покистон.

Мукофоти олии Федератсияи Русия-“Ордени Александр Невский”.

Дорандаи “Калиди рамзи тилои шаҳри Уммон” ва унвони олии-Шаҳрванди фахрии шаҳри Уммони Шоҳигарии Ҳошимии Урдун.

Мукофоти олии Давлатии Ҷумҳурии Ӯзбекистон Ордени “Эл Юрт Ҳурматӣ”

“Нишони фахрии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ”

Ордени “Барои хизмат дар назди Ватан”-и Федератсияи Русия (4 октябри соли 2022),

Ҷоизаи Созмони ҷаҳонии тандурустӣ (WHO) (31 октябри соли 2022) ва дигар мукофоту ҷоизаҳо сарфароз гардонида шудаанд.

Мирзоев Ҳ. ходими калони илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба истиқболи Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон - 16 ноябр

Имрӯз мо дар арафаи таҷлили яке аз идҳои бузурги миллӣ - Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор дорем. Таърих гувоҳ аст, ки дар раванди тамаддунофарии башарият ҳар нафаре, ки дар ҷодае қадамҳои нахустин мениҳад ва барои амале аввалин шуда иқдом мегирад, ӯро асосгузор ё бунёдгузор меноманд. Барои Тоҷикистони тозаистиқлол маҳз Эмомалӣ Раҳмон аввалин сиёсатмадоре мебошанд, ки истиқлолияти комили сиёсиро таъмин намуда, ваҳдати миллиро устувор сохта, иқтисодиёти пасазҷангиро ба маҷрои дурусти рушд расонданд.

Аз ин рӯ, Эмомалӣ Раҳмон ҳам ба унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон, ҳам Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ ва ҳам Асосгузори Тоҷикистони мустақил арзанда ҳастанд. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ –Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи миллати куҳанбунёди тоҷик аз дурахшонтарин чеҳраҳое мебошанд, ки бо фаросату ҷасорат, сиришти пок ва фитрати азалӣ дар маснади бузурги роҳбарӣ нишастанд ва давлатдории миллии тоҷиконро дар даврони муосир асос гузоштанд.

Замоне, ки фарзанди номвар ва номбардори халқ Эмомалӣ Раҳмон бори аввал роҳбари давлат интихоб шуд, Тоҷикистони тозаистиқлол рӯзҳои даҳшатборро ба сар мебурд. Ҷангу низоъҳои хунини миёни тоҷикон боиси хисороти зиёди моливу ҷонӣ гардида, ба якпорчагии мамлакат ва ҳастии миллати тоҷик таҳдид мекард.

Эмомалӣ Раҳмон бо тадбирҳои хирадмандона ва матонату ҷасорати фавқулодда кишварро аз вартаи фалокат ва ҳалокат берун овард, мардуми парешонро сарҷамъ намуд ва садҳо ҳазор ғурбатзадагонро ба ватан баргардонд.

Бо иродаи Сардори давлат дар як муддати кӯтоҳ харобаҳо ба ободӣ табдил ёфта, иншооти азим ба вуҷуд омаданд, барои ба ҳам пайвастани тамоми гӯшаву канори мамлакат шоҳроҳи ваҳдат ва барои мустақиман баромадан ба уқёнус ва робита ёфтан ба кишварҳои дуру наздики хориҷӣ роҳҳои бузурги мошингард сохта шуданд.

Муҳимтарин комёбиву дастовардҳои кишвар натиҷаи меҳнати фидокоронаи халқи Тоҷикистон ва иқдомҳои тамаадунофаронаи Эмомалӣ Раҳмон ва ҳаммаслакони содиқаш мебошад.

Подоши ин ҳама корнамоиҳо маҳбубият ва маъруфиятест, ки Эмомалӣ Раҳмон дар миёни халқи мамлакат ва ҳазорон ҳазор ҳамватанони бурунмарзӣ пайдо кардааст. Мукофоти ин ҳама заҳматҳо ҳамчунин ҳусни таваҷҷӯҳ ва эҳтироми бузурги ҷомеаи ҷаҳон мебошад, ки мунтазам нисбат ба Сарвари донову тавонои Тоҷикистон, сиёсатмадори варзида ва ифодагари марому ормонҳои умумибашарӣ иброз мегардад.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсияти таърихии миллат мебошанд, ки дар барқарорсозии сохти конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдати миллӣ, эъмори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ нақши арзанда гузошта, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестшавӣ ва халқро аз ҷанги шаҳрвандӣ раҳо намуданд ва дар рушди сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва таърихиву фарҳангии давлати мустақили Тоҷикистон хизматҳои бузурги тақдирсоз намудаанд.

Бузургтарин дастоварди Эмомалӣ Раҳмон, бешубҳа, барқарор кардани сулҳи комил ва ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон аст, ки барои халқи тоҷик неъмати бебаҳо, арзиши муқаддас, рамзи ҳувияту худогоҳӣ, кафили бақои давлату давлатдорӣ ва рамзи саодати наслҳои имрӯзу оянда мебошад.

Нақши Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои нахустини ба ҳайси Сарвари давлат интихоб гардиданашон барои баланд бардоштани нуфузу эътибори байналмилалии Тоҷикистон ва ҳаллу фасли масъалаҳои глобалии олам ниҳоят бузург ва саривақтӣ буданд. Аз ҷумла, Пешвои миллат муаллифи панҷ ташаббуси бузург мебошанд, ки дар сатҳи ҷаҳонӣ аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид пазируфта шудаанд: “Соли байналмилалии оби тоза, 2003”, “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об, 2013”, “Даҳсолаи байналмилалии амалиёти амалиёти “об барои ҳаёт, 2005-2015” ва “Даҳсолаи байналмилалии амал “об барои рушди устувор, 2018-2028”.

Сардори давлат Эмомалӣ Раҳмон тавассути таъмини сулҳ ва ваҳдати миллӣ, ҳамчунин барои гузаштан ба марҳилаи барқарорсозии иқтисодиёт ва оғози корҳои созандагию бунёдкорӣ заминаи боэътимод гузоштааст.

Қурбонзода Фарида, ходими илмии

Шуъбаи ИДМ – и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ