Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ - Ҷумҳурии Тоҷикистон дар вазъияти бисёр душвор ва буҳрони сиёсиву иҷтимоӣ қарор дошт. Дар ҷомеа ихтилофоти гуногун ба миён омад, ки дар ниҳоят ин ихтилофот ба ҷанги шаҳрвандӣ табдил ёфт. Ҳазорҳо нафар шаҳрвандон маҷбур шуданд, ки хонаҳои худро тарк кунанд ва ба кишварҳои ҳамсоя куч банданд. Дар чунин шароити буҳронӣ, кишвар ба парокандашавӣ ва ҳатто хатари аз байн рафтани истиқлол рӯ ба рӯ шуд. Аз ҳамин сабаб, зарурати ҷалби нерӯҳои қонунӣ барои наҷоти давлат ба миён омад. Ваколатдорони Шӯрои Олӣ - мақоми олии қонунгузори кишвар қарор доданд, ки иҷлосияи навбатиро дар минтақаи нисбатан амну ором баргузор намоянд. Дар он давр шаҳри Хуҷанд аз ҷиҳати амниятӣ нисбатан ба дигар минтақаҳои кишвар хело ором буд ва имконияти фароҳам овардани муҳити муносиб барои кори вакилонро низ дошт. Аз ин рӯ баргузории иҷлосия маҳз дар он ҷо амри зарурӣ гардид.

Дар ин иҷлосия лозим буд ки дар риштаҳои гуногуни давлвтдорӣ аз ҷумла “Роҳбарияти нав” шахсияте интихоб гардад, ки тавонад кишварро аз ин буҳрон берун барорад, сулҳро эҳё ва мардумро сарҷамъ намояд. Дар ин иҷлосияи тақдирсоз, вакилон тавонистан бо хираду заковати дурбинона фарзанди фарзона ва Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб намоянд. Ин интихоби таърихӣ ба оғози марҳилаи нави давлатдорӣ асос гузошт. Бо қабул шудани қарорҳои муҳим дар бораи сулҳ, қонуният, ваҳдат ва суботи иҷтимоӣ, иҷлосия ба рамзи эҳёи давлатдории миллӣ табдил ёфт. Ҳамин тавр, зарурати баргузории Иҷлосияи XVI-уми Шӯрои Олӣ на танҳо аз нигоҳи сиёсӣ, балки аз ҷиҳати таърихӣ ва маънавӣ як амри тақдирсоз буд. Он кишварро аз фурӯпошӣ наҷот дод ва ба оғози давраи нави сулҳ, ваҳдат ва бедории миллӣ дар Тоҷикистон замина гузошт.

Дар он шароит, дар иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шӯрои Олӣ интихоб шуд ва таъкид кард: «Ман ба Тоҷикистон сулҳ меорам, ҳатто агар ҷони худро фидо кунам.» Ин суханон ҳамчун шиори сиёсати сулҳҷӯёнаи Пешвои миллат ба тамоми мардуми кишвар паём доданд. Ва ҳамин таврҳам шуд, сулҳро барқарор кард, мардумро сарҷамъ ва гурезагонро ба ватан баргардонид.

Таҷрибаҳои сулҳҷӯёнаи Пешвои миллат на танҳо барои Тоҷикистон, балки барои сиёсатмадорони ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун як дастурамали аввалиндараҷа дар низоми давлатдорӣ низ арзиши бисёр баланд дорад. Аз ин лиҳоз Созмони Милали Муттаҳид таҷрибаи сулҳи Тоҷикистонро “намунаи нодири барқарорсозии сулҳи устувор” номид. Пешвои миллат инчунин дар сатҳи байналмилалӣ ташаббусҳои калидӣ, аз ҷумла Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор (2018–2028) ва сиёсати “дарҳои кушода”-ро пешниҳод намуданд, ки ҷойгоҳи Тоҷикистонро ҳамчун кишвари сулҳпарвар дар ҷаҳон устувор сохт.

Аввалин маротиба аз минбари Созмони Милали Муттаҳид Пешвои миллат бо забони ноби тоҷикӣ суханрони намуданд ва намояндагони ин созмон забони Тоҷикиро шуниданд. Мо ҷавонон бо чунин Пешво ифтихор мекунем ва барои иқдомҳояш арҷгузорӣ мекунем. Арҷгузорӣ ба Сарвари маҳбубамон ин арҷгузорӣ ба мардум ва миллат аст, чун ки миллат ин Пешворо интихоб намудааст.

Ташаббусҳои сулҳоваронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ба барқароршавии суботи сиёсӣ, балки ба таҳкими пояҳои истиқлолияти давлатӣ ва рушди устувори Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат карданд. Ба туфайли сулҳ ва ваҳдат, Тоҷикистон аз давлати ҷангзада ба кишвари амну обод ва рушдёбанда табдил ёфт. Аз ин рӯ, бо итминон метавон гуфт, ки меъмори воқеии сулҳ дар Тоҷикистон ва бунёди давлати соҳибистиқлол маҳз бо тавоноӣ ва сиёсати хирадмандонаи ин абармарди таърихсоз, Пешвои миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Ходими илмии озмоишгоҳи “Геохимия ва химияи таҳлилӣ” Ҳабибуллоев Суҳайлӣ

(Бахшида ба 16- ноябр Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Барқарорсозии сулҳ ва таҳкими ваҳдати миллӣ яке аз дастовардҳои асосии даврони истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Пас аз истиқлолият кишвар ба мушкилоти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ рӯбарӯ гардид ва зарурати таҳкими субот ва муттаҳид сохтани неруҳои ҷомеа эҳсос мешуд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сиёсати хирадмандона ва дурандешона нақши барҷаста дар барқарорсозии сулҳ ва таҳкими ваҳдати миллӣ нақши барҷаста бозиданд. Пас аз ҷанги шаҳрвандӣ, ки кишварро ба марҳилаи ҳассос ва пуртаҳдид ворид кард, имзои Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ дар соли 1997 ҳамчун асоси ҳуқуқӣ ва сиёсӣ барои хотима бахшидан ба низоъҳо ва таҳкими ҳамбастагии миллат хизмат намуд. Пешвои миллат бо роҳбарии хирадмандона ва сиёсати созанда байни гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ ва қавмҳои гуногуни кишвар муҳити ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимодро ба вуҷуд оварданд, ки ин раванд ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва коҳиши эҳтимоли низоъҳои нав мусоидат намуд.

Яке аз дастовардҳои асосии Пешвои миллат таҳкими давлатдории миллӣ ва муттаҳид сохтани неруҳои сиёсӣ мебошад. Бо роҳбарии устувор ва сиёсати баробаргардонӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд ҳукумати ягона ва муассисаҳои давлатӣ, низоми қонунгузорӣ ва идоракунии давлатӣ, ҳамчунин ҳамаи неруҳои сиёсӣ ва иҷтимоиро ба ҳам оварда, фазои ором ва ҳамбастагӣ дар ҷомеа эҷод кунанд. Ин тадбирҳо на танҳо ба ҳифзи истиқлолият ва амнияти сиёсӣ мусоидат намуданд, балки заминаи рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварро низ фароҳам оварданд.

Барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ бо рушди иқтисод ва иҷтимоӣ алоқаманд аст. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон бо роҳбарии устувор барқарорсозии инфрасохтор, аз ҷумла роҳҳо, кӯпрукҳо, нерӯгоҳҳои барқӣ ва дигар иншооти муҳими кишварро ба роҳ монданд. Ҳамзамон, соҳаҳои маориф ва тандурустӣ таҳким дода шуданд, ки ин барои баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва рушди инсонӣ заминаи устувор фароҳам овард. Барномаҳои иҷтимоӣ барои дастгирии оилаҳои ниёзманд ва таъмини ҳифзи иҷтимоӣ амалӣ карда шуданд, ки ин иқдомҳо барои коҳиши тафриқаи иҷтимоӣ ва таҳкими ҳамбастагӣ дар ҷомеа аҳамияти калон доштанд. Бо ҷалби сармояи дохилӣ ва хориҷӣ ва эҷоди ҷойҳои нави корӣ Пешвои миллат заминаи рушди иқтисоди миллӣ ва афзоиши сатҳи зиндагии мардумро фароҳам оварданд, ки ин ба таҳкими ваҳдати миллӣ низ таъсири мустақим дошт.

Пешвои миллат инчунин ба ҳифзи ҳуқуқ ва арзишҳои миллии тоҷикон ва рушди фарҳанг таваҷҷуҳи хоса доштанд. Ҳифзи забон, адабиёт, фарҳанг ва анъанаҳои миллӣ заминаи устувори ҳамбастагӣ ва ифтихори миллӣ эҷод намуд. Ташкили муассисаҳои фарҳангӣ, дастгирии рассомон ва муҳаққиқон, таҳкими анъанаҳои суннатӣ ва ифтихори миллӣ дар байни шаҳрвандон ҳамчун омилҳои асосии таҳкими ваҳдати миллӣ хизмат карданд.

Дар арсаи байналмилалӣ низ сиёсати Пешвои миллат муҳим аст. Тоҷикистон ҳамчун давлати сулҳпарвар ва суботбахш дар минтақа шинохта шуда, таҷрибаи кишвар дар барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ намунаи амалии ҳамкорӣ ва ҳамзистии сулҳомез барои дигар давлатҳо гардид. Пешвои миллат бо сиёсати сулҳпарварона ва бародарсолорӣ байни қавмҳо ва кишварҳо нуфуз ва эътибори байналмилалии Тоҷикистонро баланд бардоштанд, ки ин ба таҳкими истиқлолият ва рушди устувори кишвар мусоидат намуд.

Ҳамчунин, Пешвои миллат бо роҳбарии хирадмандона ва сиёсати дурандешона ба рушди ҷавонон ва ҷалби онҳо ба ҳаёти сиёсӣ ва иқтисодӣ аҳамияти калон доданд. Ин тадбирҳо барои ташаккули насли ояндасози ҷомеа, баланд бардоштани маърифати сиёсӣ ва эҷоди рӯҳияи масъулият дар миёни шаҳрвандон нақши муҳим бозиданд. Бо ин васила, Пешвои миллат тавонистанд, ки суботи сиёсии кишварро тақвият бахшанд ва ваҳдати миллӣ, ки пояи давлатдории навини тоҷикон мебошад, устувор гардонад.

Ҳамчунин, 16 ноябр дар Тоҷикистон ҳамчун Рӯзи Президент таҷлил мешавад, ки ин сана нишонаи эҳтиром ва арҷгузорӣ ба хизматҳои Пешвои миллат ва нақши муҳими ӯ дар таъмини истиқлолият, сулҳ ва ваҳдати миллӣ мебошад. Рӯзи Президент ҳамчун рамзи ягонагӣ ва ифтихори миллӣ таҷлил шуда, ба шаҳрвандон хотиррасон мекунад, ки таҳкими ваҳдат ва рушди кишвар ба сиёсати хирадмандона ва талошҳои пайвастаи Пешвои миллат вобаста мебошад. Ин сана ҳамчунин барои ташаккули шинохти сиёсии ҷавонон ва аҳамияти хизматҳои роҳбарони давлатӣ дар таъмини оромӣ ва рушд аҳамияти махсус дорад.

Дар ҷамъбаст, саҳми Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ таърихсоз ва муқаддас ба шумор меравад. Сулҳ ва ваҳдат, ки бо хирадмандӣ, сиёсати дурандешона ва тадбирҳои устувори Пешвои миллат таъмин гардид, асоси муқовимат ба хатарҳо, таҳкими истиқлолият ва рушди Ҷумҳурии Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Ҳамаи дастовардҳо дар самтҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ нишон медиҳанд, ки Пешвои миллат бо талошҳои пайваста ва сиёсати созанда заминаи рушди ҳамаҷониба ва тавонмандии Тоҷикистонро таъмин намуданд. Рӯзи Президент ҳамчун ҷашни миллӣ эътирофи хизматҳои Пешвои миллат ва рамзи ваҳдати миллӣ ва истиқлолияти кишвар ба шумор меравад.

Раҳмонова Ф.А. ходими хурди илмии Шуъбаи география ва зондкунии фосилавии Раёсати АМИТ

Дар равандҳои пуртазод ва печидаи охири асри XX, вақте ҷомеаи ҷаҳонӣ бо тағйироти ҷиддии геополитикӣ рӯ ба рӯ гардид, миллати тоҷик низ ба марҳалаи тақдирсоз қадам гузошт. Фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ, холигии сиёсӣ, бархӯрди манфиатҳои гурӯҳҳо ва ҷудоихоҳӣ Тоҷикистонро ба гирдоби буҳрони амиқ кашид. Дар чунин шароити сангину хатарнок барои давлату давлатдории тоҷикон зарурати пайдо шудани шахсияти қавиирода, дурбин ва масъулиятшиноси миллӣ эҳсос мегардид. Ба арсаи сиёсат омадани Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳамин айём ба марҳалаи нав оғоз бахшид, ки он имрӯз ҳамчун пояи давлатдории навини тоҷикон мавриди таҳқиқи илмӣ қарор дорад. Президент ҳамчун шахсияти таърихсоз дар тамоми ҷабҳаҳои ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар нақши сарнавиштсоз гузошта, асосҳои бунёдии давлатро аз сари нав эҳё намуд.

Рӯзи Президент, ки ҳамасола 16 ноябр таҷлил мегардад, ҳамчун рамзи эҳтироми миллӣ ба хизматҳои барҷаста ва нақши таърихсози Пешвои миллат дар эҳёи давлатдории муосир пазируфта шудааст. Ин рӯз ба Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон иртиботи мустақим дорад, зеро маҳз дар ҳамин иҷлосияи тақдирсоз, ки дар Қасри Арбоб баргузор гардид, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба зимоми раҳбарии кишвар интихоб шуд. Он на танҳо як рӯйдоди сиёсӣ, балки нуқтаи ибтидоии раванди сулҳсозӣ, эҳёи сохторҳои давлатӣ ва поягузории Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақилу соҳибихтиёр ба шумор меравад.

Ҷашни Рӯзи Президент имконият медиҳад, ки ҷомеа ба муҳимтарин саҳифаҳои давлатсозии навин назар афканда, саҳми шахсияти таърихсозро дар таъмини истиқлолият, суботи сиёсӣ, ваҳдати миллӣ, рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва болоравии нуфузи байналмилалии кишвар бо диди илмӣ арзёбӣ намояд. Дар ин рӯз мардуми кишвар ба раҳбари худ ҳамчун меъмори сулҳу ваҳдат, бунёдгузори давлати навин ва ҳомии арзишҳои миллӣ арҷ мегузоранд.

Давраи аввали роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба як вазъи фоҷиабори сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ рост омад. Ҷанги шаҳрвандӣ, ки ҳаёти кишвар ва сохторҳои давлатиро фалаҷ намуда буд, хавфи аз харитаи сиёсии ҷаҳон нопадид шудани Тоҷикистонро ба миён оварда буд. Дар чунин вазъ ибтикори Пешвои миллат оид ба барқарор намудани сулҳ ва таъмин кардани ваҳдати миллӣ аҳамияти сарнавиштсоз касб кард. Муборизаи ӯ барои сулҳ танҳо як иқдоми сиёсӣ набуд, балки барномаи стратегӣ ва дурбинонаи давлатсозӣ маҳсуб меёфт. Дастовардҳои Раванди сулҳ, ки дар таърихи навини давлатдории тоҷикон ҳамчун падидаи нодир пазируфта шудааст, собит намуданд, ки роҳбари кишвар тавонист бо хирад ва сабру таҳаммул тамоми ҷонибҳоро ба музокирот ҷалб намояд ва таъсири қувваҳои манфиатдори хориҷиро маҳдуд созад. Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар соли 1997 ҳамчун дастоварди нодири таърихӣ то имрӯз мавриди таҳлили мутахассисон мебошад.

Дар баробари барқарор шудани сулҳ, масъалаи эҳёи давлат ва барқарорсозии сохторҳои фалаҷшудаи қудратӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ ба миён омад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо рӯҳияи баланди масъулиятшиносӣ ба таҳкими пояҳои давлатдорӣ оғоз намуд. Бунёди Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 яке аз қадамҳои муҳим дар таҳкими асосҳои ҳуқуқии давлат ба шумор меравад. Конститутсия на танҳо ҳуҷҷати олии ҳуқуқӣ, балки меъмории сиёсиест, ки роҳи рушди давлатдории демократӣ, идоракунии низомманд ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсонро муайян намуд. Бо такя ба он сохторҳои давлатдорӣ аз сари нав шакл гирифта, асосҳои рушди устувор гузошта шуд.

Сиёсати Пешвои миллат дар самти таҳкими ҳокимияти давлатӣ бо муваффақият амалӣ шуд. Ташкили Артиши миллии Тоҷикистон, азнавсозии мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, таъсиси системаи муосири идоракунӣ ва баланд бардоштани масъулияти шаҳрвандӣ ба устувор гардидани раванди давлатсозӣ мусоидат намуданд. Ин иқдомҳо барои суботи дохилӣ ва ҳимоят аз манфиатҳои миллӣ замина гузоштанд.

Инчунин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати устувори иқтисодиро роҳандозӣ намуд. Баъди солҳои 1990 иқтисоди кишвар дар ҳолати фурӯпошӣ қарор дошт. Барои рафъи ин ҳолат тадбирҳои ҷиддӣ андешида шуданд: ҷалби сармоя, эҳёи корхонаҳо, ислоҳоти аграрӣ, таҷдиди инфрасохтор ва гузариш ба иқтисоди бозорӣ. Ислоҳоти аграрӣ ба рушди истеҳсолот, беҳбудии сатҳи зиндагии деҳот ва таҳкими амнияти озуқаворӣ мусоидат намуд. Имрӯз Тоҷикистон дар соҳаи кишоварзӣ пешрафти назаррас дорад, ки ин натиҷаи бевоситаи сиёсати дурбин ва амалигаронаи Пешвои миллат мебошад.

Сиёсати энергетикӣ низ ҳамчун самти калидӣ мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифт. Бо назардошти он ки Тоҷикистон захираҳои обии бузург дорад, вале аз камбуди нерӯи барқ ранҷ мебурд, Пешвои миллат сохтмони нерӯгоҳҳои муҳими стратегиро роҳандозӣ намуд. Бунёди НБО-ҳои “Сангтӯда-1”, “Сангтӯда-2” ва, пеш аз ҳама, оғози сохтмони НБО-и “Роғун”, ки онро рамзи асри нав ва иқтидори миллӣ медонанд, ҳадафи таъмини истиқлолияти энергетикиро амалӣ гардонид.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушди илму маориф низ таваҷҷуҳи амиқ зоҳир намуд. Бунёди муассисаҳои муосири таълимӣ, таҷдиди барномаҳои таълимӣ, ҳавасмандгардонии ҷавонон, ташкили стипендияҳои давлатӣ ва густариши ҳамкориҳои илмӣ Тоҷикистонро ба фазои нави маърифатӣ ворид кард. Дар паҳлуи ин эҳёи арзишҳои миллӣ, забон, фарҳанг ва мероси таърихӣ мавқеи марказӣ гирифтанд. Барқарорсозии ёдгориҳои таърихӣ, таъсиси осорхонаҳои муосир ва воридшавии чандин ёдгориҳои тоҷикон ба рӯйхати мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО самараи ин сиёсати фарҳангӣ мебошад.

Сиёсати хориҷии Тоҷикистон низ дар замони роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон ба сатҳи сифатан нав расид. Тоҷикистон аз кишвари ҷангзада ба субъекти фаъоли муносибатҳои байналмилалӣ табдил ёфт. Ташаббусҳои умумиҷаҳонии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар масъалаи об, ки пай дар пай аз минбари СММ пешниҳод шудаанд, Тоҷикистонро ба кишвари калидӣ дар ҳалли мушкилоти глобалӣ табдил доданд. Ин иқдомҳо нуфузи байналмилалии кишварро тақвият бахшида, ҳамкориҳои минтақавӣ ва ҷаҳониро густариш доданд.

Дар маҷмуъ, фаъолияти бисёрҷанбаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун раҳбари сиёсӣ, меъмори сулҳу ваҳдат, эҳёгар ва бунёдгузори давлати муосири тоҷикон дар тамоми соҳаҳо—сиёсат, иқтисод, дониш, фарҳанг, амният ва робитаҳои байналмилалӣ нақши таърихсоз дошта, асоси рушду шукуфоии мамлакатро ташкил медиҳад. Бо такя ба ин дастовардҳо Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати шахсияти таърихсоз на танҳо дар даруни кишвар, балки дар арсаи байналмилалӣ низ шинохта шудааст.

Директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ н.и.ф.м., Раҳимзода Алишер Орзу

Бахшида ба «16 ноябр – Рӯзи Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон»

Институти президентӣ дар низоми ҳокимияти давлатии Ҷумхурии Тоҷикистон накши мухим дорад. Баъд аз ба даст овардани истиклолият дар Ҷумхурии Тоҷикистон чунин зарурат ба амал омад, ки низоми нави сиёсие таъсис дода шавад, ки ҷавобгуи принсипҳои демократӣ ва манфиатҳои миллӣ бошад. Ин буд, ки моҳи ноябри соли 1991 ба шакли идоракунии институти президентӣ асос гузошта шуд. Дере нагузашта, ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ, аввалин президенти ҷумҳури интихоб гардид.

Дар Конститутсияи Ҷумхурии Тоҷикистон, ки 6 ноябри соли 1994 қабул гардид, салоҳияти президент, вазифаҳо ва масъулиятҳои у дар назди халқ баён гардидааст. Тибқи Конститутсияи Ҷумхурии Тоҷикистон, Президент фаъолияти ҳамоҳангшудаи ҳамаи шохаҳои ҳокимият – қонунгузор, иҷроия ва судиро таъмин менамояд. Ҳамзамон сиёсати дохилӣ ва ҳоричӣ кишварро муайян намуда, аъзоёни ҳукуматро таъин менамояд ва ҳамзамон давлатро дар арсаи байналмилалӣ намояндаги мекунад.

Бояд кайд кард, ки даврони соҳибистиқлолӣ нишон дод, ки ҳам аз лиҳози салоҳияти президент ва ҳам аз ҷанбаи таҷрибаи амали гардидани институти президентӣ дар кишвар, Президенти Ҷумхурии Тоҷикистон кафили Конститутсия, рамзи яонагии халқ, ваҳдати миллӣ ва чеҳраи калидии суботи сиёсӣ ва рушди устувори кишвар мебошад. Таҷрибаи даврони сохибистиклолӣ нишон дод, ки институти президентӣ муносибтарин шакли давлатдорӣ барои рушди имрӯз ва фардои Тоҷикистон аст.

Аз ин ру, барои таҳкими институти президентӣ, аз 16 ноябри соли 2016 бо қарори Маҷлиси Олии Ҷумхурии Тоҷикистон «Рӯзи Президент» дар қаламрави ҷумхурӣ таҷлил карда мешавад. Тачлили Рӯзи Президент ба хотири арҷгузори ба институти президентӣ хамчун рамзи суботу амният, ваҳдати миллӣ ва худшиносии миллӣ мебошад.

Барои тақвияти гуфтаҳои боло чанд дастоварде, ки дар натиҷаи амали гардидани институти президентӣ ҳамчун шакли муваффақи сохти давлатдорӣ дар Ҷумхурии Тоҷикистон ба даст омадааст, оварда мешавад. Албатта, саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузоли сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди сиёсати хориҷӣ ва дохилии кишвар беандоза аст. Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун лидери сиёсӣ тавонистанд, ки дар рушди сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистон саҳми беандозаи худро гузоранд.

Дастовардҳо дар сиёсати дохилии кишвар:

1. Дастоварди аввалине, ки ба рушди минбаъдаи кишвар заминаи воқеӣ гузошт ва саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар он бузург аст, ба даст овардани сулҳ ва ваҳдати миллӣ буд.

2. Роҳандозӣ намудани барномаҳои рушди иҷтимоиву иқтисодӣ дар партави чор ҳадафи старатегӣ: «баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ», «таъмини истиқлолияти энергетикӣ», «таъмини амнияти озуқаворӣ» ва «саноатикунонии босуръати кишвар».

3. Сиёсати маорифпарваронаи Пешвои муаззами миллат дар самти рушди сиёсати иҷтимоӣ баръало ба назар мерасад. Махсусан бунёди муассисаҳои таълимӣ ва тандурустӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ ба маротиб афзудаанд, ки гувоҳ аз сиёсати маорифпарваронаи Президенти кишвар мебошанд.

4. Эҳёи ҷашнҳои миллӣ ва таҷлил кардани онҳо дар асоси санадҳои таърихӣ ба монанди ҷашнҳои Сада, Меҳргон, Тиргон ва Наврӯз. Ин иқдоми бузург барои тақвияти худшиносии миллӣ ва шинохти арзишҳои миллӣ мусоидат намуд.

5. Тарғиби идеяҳои ободкорӣ, шаҳрсозӣ, боғпарварӣ, кабудизоркунӣ дар даврони соҳибистиқлолӣ, ки аз беҳтарин хислатҳои мардуми ориёитабор дар дарозои таърих будааст, ки имрӯз бо ибтикори Пешвои муаззами миллат эҳё гардид. Маҳз дар фазои соҳибистиқлолӣ миллати созандаву ободкор метавонад корхонаҳо ва шаҳрҳои нав бунёд кунад ва нерӯгоҳҳое ба монанди НБО Роғун бунёд намояд, ки имрӯзу ояндаи кишварро нурронӣ намояд.

6. Роҳандозӣ намудани озмунҳои ҷумҳуриявӣ ба монанди «Тоҷикистон - Ватани азизи ман», «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм фурӯғи маърифат» ва дигар чорабиниҳои маърифатӣ пеш аз ҳама барои баланд бардоштани ҳисси худшиносию худогоҳӣ ва маърифатнокии ҷомеа равона гардидааст. Албатта тарғиби илму дониш аз фазилатҳои халқи бузурги тоҷик аст, ки фарзона-фарзандонаш дар даврони таърих шоҳасарҳои безаволро оид ба илму адаб ба ҷаҳониён боқӣ гузоштаанд. Маҳз ин чорабиниҳои маърифатӣ бо иқдоми бевоситаи Президенти Ҷуҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба роҳ монда шудааст.

7. Падидаи муҳим ирсоли Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии ҶТ – дастовард ва таҷрибаи бузурги даврони соҳибистиқлолӣ ба шумор меравад. Ҳамасола паёмҳо ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар маҷмӯъ ба мардуми шарифи кишвар ироа мегарданд дар худ фалсафаи бузурги созандагӣ баҳри рушди ҷомеаро касб намудаанд. Албатта, ирсоли Паёмҳо талаби замон буда, зарурати воқеиеанд, ки масъалаҳои асосии ҷомеаро дар бар мегиранд. Паёмҳо аз ҷониби Президенти кишвар пешниҳод мегарданд, ифодакунандаи вазъи воқеии натиҷаи солонаи ҳам сиёсати дохилӣ ва ҳам хориҷии кишвар мебошанд. Паёмҳо ҷанбаи ҳамгироикунандагӣ, рӯҳбаландкунандагӣ ва таҳкимбахшандагии ваҳдати ҷомеаро ифода мекунанд. Дар онҳо нуктаҳои асосӣ ва масъалаҳои калидии ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеа ифода ёфта ба ҳаёти ҳар як фарди ҷомеа мусоидат менамояд.

Яке аз ҷанбаҳои муҳимми сиёсати Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, пешбурди сиёсати дастгирии табақаҳои ниёзманди кишвар мебошад. Ятимону бепарасторон аз ҷониби давлат дастгирӣ меёбанд ва онҳо ҳам аз ҷиҳати моддӣ таъмин гардида ва боз ба таҳсил фаро гирифта мешаванд.

Саҳми Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

1.Пеш аз ҳама, Эмомалӣ Раҳмон меъмор ва бунёдгузори сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон баъд аз соҳибистиқлол гардидан аз он иборат аст, ки ҳам дар сатҳи минтақа ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ ҷумхурии мо ҳамчун давлати рӯ ба рушд муаррифӣ гардида, имиҷи сиёсии он боло рафт. Қадами аввалин дар ин самт дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонов гузошта шуда буд. Воқеан, Иҷлосияи 16-ум қадами аввалин ва калидие буд барои эъмори давлатдории миллӣ ва заминагузор барои рушди сиёсати хориҷӣ ва дохилии Тоҷикистон. Ҳамзамон, дар муроҷиатномаи таърихие, ки дар рафти Иҷлосия ба тамоми мардуми кишвар садо дода буд, моҳият ва стратегияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон баръало намоён буд. Яъне Тоҷикистон барои эъмори давлати миллии хеш камар бастааст ва барои муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо дарназардошт ва эътирофи манфиатҳои миллии ҳар кишвари минтақа ва фароминтақа омодаи ҳамкорӣ аст.

2. Махсусан бо пешбурди «сиёсати дарҳои боз», ки аз соли 2003 роҳандозӣ шудааст, Ҷумҳурии Тоҷикистон муваффақ гардид, ки мавқеи худро дар сиёсати байналмилалӣ устувор созад. Аз ҷумла, яке аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон «сиёсати дарҳои боз» мебошад.

3. Инчунин дар пешбурди сиёсати хориҷӣ бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон ҳамкориро дар сиёсати хориҷии худ бо кишварҳои минтақа дар авлавият карор додааст, ки ин сиёсат дар чанбахои зерин ифода ёфтааст:

- аъзо будан дар созмонҳои гуногуни минтақавӣ оид ба масъалаҳои амниятӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва экологӣ;

- Ҷумҳурии Тоҷикистон ташаббускори мубориза бар зидди терроризм ва экстремизми байналмилалӣ мебошад;

- Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамеша тарафдори сулҳу амният дар Афғонистон буда, таъмини амният дар ин кишварро аз ҷумлаи авлавиятҳои сиёсати хоприҷии худ медонад.

4. Бо пешбурди сиёсати хориҷии муваффақ Эмомалӣ Раҳмон бо пешниҳоди ташаббусҳои сатҳи байналмилалӣ, муаррифкунандаи кишвар дар ҷаҳон мебошад. Махсусан дар соҳаи об аз ҷониби Сарвари давлат ин ташаббусҳо - Соли байналмилалии оби тоза - соли 2003, Даҳсолаи амалиёти байналмилалии «Об барои ҳаёт» - солҳои 2005-2015, Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об - соли 2013 ва Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» - солҳои 2018-2028 пешниҳод гардиданд, ки Созмони Милали Муттаҳид онҳоро дастгирӣ ва доир ба онҳо қатъномаҳо қабул намуд.

Нусратулло Зокирзода, ходими калони илмии ИФСҲ ба номи

А. Баҳоваддинови АМИТ, номзади илмҳои фалсафа

16 - уми ноябр – Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Агар ҳар яки мо, бо мурури замон ва инчунин гузашти солҳо лаҳзае ба саҳифаҳои пурҳаводиси миллати барӯмандамон назар афканем ва ё худ ибтидои солҳои навадуми асри сипарӣ гардидаро ба ёд орем, хоҳ -нохоҳ фазои он замонаро пеши назар ҷилвагар месозад, ки маҳз он даврони басо ҳам пурошӯб талошу ҷонбозиҳои Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро барои насли имрӯза бозгӯ менамояд.

Зеро мо ҳамагон хуб медонем ва ба хубӣ дарк менамоем, ки барои ба ин рӯзҳои накӯ ва сарнавиштсоз расидан, махсусан баҳри ҳифзи марзу буми Ватани аҷдодӣ ва инчунин нигоҳдошту якпорчагии Истиқлол миллати азиятдидаи тоҷик рӯзҳои басо душвореро паси сар намуд.

Ҳеҷ ҷойи пинҳон кардан нест, ки то рӯзи баргузории Иҷлосияи таърихии 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Қасри Арбоби шаҳри бостонии Хуҷанд, хусусан гирем дар таърихи 16-уми ноябри соли 1992 ва ҳамзамон интихоби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси Раиси Шурои Олӣ он солҳои душвор аз боби Истиқлолу Ваҳдати миллӣ умуман гирем ягон ному нишоне набуд гӯем ҳам ягон иштибоҳ нахоҳем кард.

Илова ба ин гуфтаҳои фавқуззикр ин ду вожаҳои басо ҳам муқаддас низ тамоман вуҷуд надоштанд ва вирди забонҳо ҳам набуданд. Зеро он солҳо мардуми шарифи кишварамон низ дар он даврони хело душвори парокандагию бесарусомониҳо рӯҳияи Истиқлолро ҳам қариб буд, ки эҳсос намекарданд. Ҳар кас дар орзуи он буд, ки шояд рӯзи накӯе фаро расаду инсони асил ва марди соҳибхираде ба сари давлат ояду ин миллати парокандаро боз ба ҳам дӯсту тифоқ гардонад ва тамоми хавфу хатар ва парокандагии халқу мардуми кишварашро таъмин намояд.

Ниҳоятан ба бахти миллати тоҷик пас аз баргузор гардидани ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ дар Қасри Арбоби шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи ғайринавбатии Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, даъвати дувоздаҳум бо қарори худ санаи 9-уми сентябри соли 1991-ро расман ҳамчун Рӯзи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон намуд ва ин санаи муқаддас дар таърихи давлату давлатдории миллати мо ҳамчун рӯзи миллӣ сабт гардида, аз он рӯз эътиборан дар харитаи сиёсии ҷаҳон давлати мустақиле бо номи Ҷумҳурии Тоҷикистон арзи ҳастӣ намуд, ки ҳамаи ин ба шарофати ба сари қудрат омадани Президенти муҳтарами мо ва бо пойи муборакқадами ин абармарди миллат тавъаманд, ки боиси ифтихори ҳар як шаҳрванди кишварамон маҳсуб меёбад.

Лозим ба тазаккур аст,ки маҳз барои ба ин гуна рӯзҳои накӯ расидан, хусусан баҳри ҳифзи Истиқлол миллати мо рӯзҳои душвореро паси сар кард. Дар кишварамон ба ҷойи таҳкиму такмили пояҳои давлатдории мавҷуда ихтилофу низоъ рӯз аз рӯз қувват мегирифт. Як идда қувваҳои аҷнабӣ бо дастгирии хоҷагони хориҷии худ ҳамзамон ба таври пинҳонӣ ва гоҳе рӯйирост саъю талош меварзиданд, ки зимоми давлатдориро ба зиммаи худ гиранд ва идеологияи бегонаро барои миллати мо ҳоким ва тарғибу ташвиқ созанд.

Бар замми ин гуфтаҳо инчунин Хусуматҳои зиддимиллӣ ва зиддидавлатии мухолифини исломӣ таҳти роҳбарии ташкилоти экстеремистию террористии Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон (ТЭТ ҲНИТ) боиси норозигӣ ва муқовимати солими ҷомеа гардида, ниҳоятан ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ё худ бародаркушӣ оварда расонид.

Мутобиқи шаҳодати омор дар ҷараёни рух додани ин фоҷиаи миллӣ зиёда аз 150 000 нафар одамон куштаву 30 000 адад хонаҳои истиқоматӣ сӯзонидаву садҳо биною иншооти таъиноти иқтисодиву иҷтимоӣ харобу валангор гардиданд ва дар маҷмуъ хисороти молии ин ҷанги бемаънӣ қариб 10 миллиард доллари амрикоиро ташкил менамуд.

Ҳамин тариқ, барои ба ин рӯзҳои нек расидан, махсусан баҳри ҳифзи Истиқлол ва инчунин якпорчагии кишвар миллати барӯманди мо рӯзҳои душвореро аз сари худ гузаронд ва бар замми ин гуфтаҳо ранҷҳои зиёдеро низ таҳаммул намуд.

Маҳз талошу ҷонбозиҳо ва сарсупурданҳои Роҳбари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон - Қаҳрамони Тоҷикистон тавонист, ки чунин рӯзҳои хушу хуррам ва ҳаёти осударо баҳрамон муҳайё гардонад.

Инак, Истиқлоли давлатии мо ҳам аллакай 34 -35 сола шуд. Ва Тоҷикистони азизу мустақилу озоди мо таҳти сарварии хирадмандонаи ин абармарди арсаи сиёсат дар фазои орому осоишта ва бунёдкорию созандагиҳо ба комёбиҳои назаррас ҳамеша ноил гардида истодааст, ки ин ҳама дастовардҳову комёбиҳои беназир боиси ифтихори мову шумост.

Аз ин рӯ, дар саросари ҷумҳурии соҳибиқболу соҳибистиқлоли мо низ мутобиқи моддаи 2-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» ҳамасола санаи 16-уми ноябр ҳамчун «Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон» ботантана дар сатҳи давлату давлатдорӣ ва инчунин ботантана таҷлил карда мешавад.

Зеро маҳз дар ҳамин санаи таърихӣ, яъне 16-уми ноябри соли 1994 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори нахуст ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди халқу Ватан савганд ёд карданд.

Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон шакли идоракунии ҷумҳуриявиро касб намуда, бар замми ин рӯ ба тараққӣ дар самтҳои мухталиф намуд. Аз ин ҷост, ки ҳамасола рӯзи 16-уми ноябр ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи баланд ва бо рӯҳияи ватандӯстӣ ва меҳру муҳаббати дучанд ба Роҳбари давлатамон, марди соҳибхирад ва инсони асилу нексиришт ботантана ҷашн гирифта мешавад.

Чунки маҳз ба бахти миллати бузурги тоҷик, таҳти сарварии хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳкиму худшиносиву худогоҳӣ, болоравии ҳисси ватандӯстиву ватандорӣ дар миёни тамоми табақаҳои ҷомеаи Тоҷикистон маҳз ба шарофати хиради азалии мардуми соҳибмаърифату бофарҳанг ва бонангу номуси тоҷик муяссар гардид.

Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо аз нахустин рӯзҳои ба даст овардани Истиқлоли худ дар раванди барқарорсозӣ ва ташаккули пояҳои давлату давлатдорӣ, таъмини амнияту оромии ҷомеа, суботи сиёсиву иҷтимоии кишвар бо як қатор мушкилоту монеаҳои сангин рӯ ба рӯ гардид, ки бахти мардуми тоҷик ҷавонмарди далеру ғаюр муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун наҷотбахши миллату давлат аз аз рӯзҳои аввали ба сари ҳокимият омадан дар саргаҳи ин муборизаҳо қарор дошт ва ниҳоят ба шарофати талошу ҷоннисориҳо ва хости Парвардигор мову Шумо ниҳоятан ба чунин рӯзҳои нек мушарраф гардидем, ки аз ин падидаи нодири таърихӣ ҳамагон мудом шукргузор бояд бошем.

Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ Расул Ғамзатов дар васфи Роҳбари давлати тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла чунин гуфтааст: ”Фақат ҷанг набошад шуд, он гаҳ ҳамеша баҳор хоҳад буд. Ман аз сулҳ дар Тоҷикистон ниҳоят мамнунам. Инсони боҷасорату хирадманд – Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон тавонист, ки формулаи сулҳи ҷанги бародаркушро ёбад”.

Оре, басо ҳам дуруст қайд кардааст ин нависандаи маъруф, чунки ҳаёт собит намудааст, ки хоҳ - нохоҳ пас аз рух додани воқеаҳои муҳимми сиёсӣ дар ҳар як кишвар шахсони таърихиро рӯйи саҳнаи сиёсат меоранд ва ҳамзамон ин нафарони диловару шуҷоъ дар сарнавишти миллату давлати худ бо мурури айём ва раванди рӯзгор нақши боризи худро мегузоранд.

Яке аз ин гуна ашхоси машҳури рӯйи олам - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳсуб меёбанд, ки дар як давраи ниҳоят пурхавфу хатар ва дар гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ қарор доштани кишвар ва дар мавриди фалаҷ гаштани пояҳои давлату давлатдорӣ бо як ҷуръату далерии рустамона зимоми давлату давлатдориро ба ӯҳдаи худ гирифта, давлати тоҷиконро аз фаноёбӣ ва миллатро аз вартаи фалокат наҷот доданд. Илова бар ин мардуми парокандаву ба кишварҳои хориҷӣ ба таври иҷборӣ ҳиҷрат кардаро аз хоки Афғонистону дигар мамолики рӯйи олам ба Ватани аҷдодиашон бозгардониданд.

Баъди бозгашти фирориён барои таъмини сулҳу суботи сартосарӣ ва фароҳам овардани шароити мусоид барои зиндагонӣ ба таври пайваста ғамхориҳо зоҳир карданд. Тири онҳое, ки мехостанд ҷумҳурии нав ба Истиқлол расидаи тоҷиконро дар вартаи ҳалокату фалокат қарор диҳанду саропо ва ғарқа дар нифоқу низоъ ва ҷудоиандозиҳову парокандагиҳо бубинанд, ниҳоятан хок хӯрд.

Ҳамин тариқ, пеш гирифтани роҳи раҳоӣ аз бунбасти коммуни-катсионӣ, ҳисси баланди масъулият зоҳир карданҳо, талошу ҷонбозиҳо, муроду номуродиҳо, шинохти ҳувияти миллӣ, расидан ба сулҳу суботи доимӣ, эҳсоси баланди ватандӯстӣ, ҷоннисорона бархостану зимоми давлатдориро ба ӯҳда гирифтан, наҷоти кишвари харобу валангоргардида аз вартаи фалокату ҳалокат, эҳёи суннату анъанаҳои аҷдодӣ, ташкили оши оштӣ, гуфтушунидҳои ҳамешагӣ ва талошу муборизаҳои ватандӯстона, ҳифзи марзу бум ва таъмини амният дар маркази пойтахти мамлакат ва иҷрои дигар амалҳои накӯю судбахш боис бар он гаштанд, ки дар натиҷа мардуми паҳну парешон ва дар гирдоби номуродиҳо афтодаро раҳнамо гардаду ҳамаи онҳоро дар атрофаш мутаҳид намуда, дар қалби ҳар кадомашон ахтару шуълаи умедро ба рӯзгори орому осуда афрӯхта, ниҳоятан давлатро аз фаноёбӣ наҷот бахшад.

БОБОЗОДА Бақохоҷа Бобо, директори Институти ботаника,

физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Рӯзи 16-уми ноябр – Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон – дар тақвими миллии мо ҳамчун рамзи эҳтиром ба роҳбари сиёсиву давлатмарде сабт шудааст, ки дар марҳалаи барои тақдири давлату миллат ниҳоят сарнавиштсоз бо иродаи қавӣ, ҷасорати нодир ва хирадмандии сиёсӣ тавонист миллатро аз вартаи нестӣ раҳонода, пояҳои давлатдории миллиро аз нав эҳё намояд ва Тоҷикистонро ба масири рушди беназир, суботи устувор ва пешрафти ҳаматарафа ворид созад.

Дар ин рӯз мо нақше, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Пешвои миллат ва меъмори сулҳу ваҳдати миллӣ дар таърихи давлатсозии тоҷикон гузоштаанд, бо ифтихор ва қадрдонии амиқ ёдрас мешавем, зеро маҳз бо зиракии сиёсӣ, хирадмандии баланди давлатдорӣ, иродаи беандоза устувори шахсии ин фарзона фарзанди миллат, тамоми ҳаракати сиёсиву иҷтимоии миллат ба самти ягонагӣ, ҳамгироӣ ва суботи устувор равона гардид. Он замоне, ки ҷомеа ба низоъи мусаллаҳона, парокандагии фикрӣ, буҳронҳои шадиди иқтисодӣ ва таҳдиди воқеии нобудшавии давлат дучор шуда буд, маҳз муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҷавонмарди иродаи халқ ба арсаи сиёсат қадам ниҳоданд ва масъулияти пурмухолифат, вале ҳаётии наҷоти давлату миллатро ба зимма гирифтанд.

Бо сиёсати меҳварӣ ва тадбирҳои дурбинонаи Пешвои миллат, дар муддати ба назар кӯтоҳ, заминаҳои сулҳи пойдор гузошта шуда, раванди муқобилиятҳои дохилӣ қатъ гардид ва Тоҷикистон ба марҳалаи созандагиву бунёдкорӣ ворид шуд. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки бо ташаббус, заҳмати пайгирона, иродаи матин ва нуфузи шахсии Президенти кишвар ба имзо расид, имрӯз ҳамчун намунаи нодири дипломатию давлатдорӣ дар ҷаҳони муосир эътироф мешавад.

Маҳз аз ҳамин нуқта Тоҷикистон ба марҳалае ворид шуд, ки аз як кишвари ҷангдида ба давлати босубот, аз ҷомеаи пароканда ба миллати муттаҳид, аз иқтисоди хароб ба иқтисоди рушдёбанда табдил ёфт. Дар давраи роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пояҳои иқтисоди миллӣ аз нав бунёд гардида, инфрасохторҳои муҳими роҳу нақлиёт, энергетика, саноат, маориф, тандурустӣ, варзиш, фарҳанг, ободонии шаҳрҳо ва деҳот, эҳё ва тармими роҳҳои байналмилалӣ, сохтмони неругоҳҳои азими барқӣ, кашидани хати интиқоли барқ, васеъшавии робитаҳои байналмилалӣ ва садҳо лоиҳаҳои ҷаҳонисоз бо сифати баланд амалӣ гардиданд.

Ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар масъалаҳои глобалии об, амнияти энергетикӣ, экология, ҳифзи муҳити зист ва рушди устувор, ки бо сиёсати дурбинонаи Пешвои миллат тариқӣ меёбанд, имрӯз кишвари моро дар сатҳи ҷаҳонӣ ҳамчун давлати фаъол, бо нуфуз ва дорои мавқеи устувор муаррифӣ менамоянд.

Дар баробари ин, сиёсати иҷтимоии роҳбарияти олии кишвар, ки инсонро ҳамчун арзиши олӣ ва меҳвари давлатдорӣ арзёбӣ мекунад, ба беҳбудии сатҳи зиндагии мардум, рушди маорифу тандурустӣ, болоравии мақому нақши ҷавонон, густариши имкониятҳои занон, ва пойдории амнияти ҷомеа мусоидат намуд.

Султонов Ҷасурбек Давлатбоевич магистранти курси 2 -юми ихтисоси идоракунии давлатии

Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Иҷлосияи 16-уми Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи Тоҷикистон нақши сарнавиштсоз дошта, аз ҷумла воқеаҳои бузургу беназири таърихии миллати тоҷик маҳсуб меёбад. Боиси ифтихору мояи сарфарозист, ки мардуми шарафманди Тоҷикистон яке аз санаҳои муҳими таърихӣ 33-юмин солгарди Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар фазои сулҳу оромӣ ва дастовардҳои беназир таҷлил менамоянд. Дар таърихи давлатдории муосири мардуми шарафманди тоҷик ин санаи муқаддас мақому ҷойгоҳи хоссаи худро дорад ва чун рӯзи фаромушнашаванда бо ҳарфҳои заррин дар таърих нақш мегузорад.

Дар тӯли 33 соли пас аз Иҷлосияи сарнавиштсози таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар кишвар фазои ваҳдату ягонагӣ, сулҳу оромиш ва иттиҳоди сиёсиву маънавии мардум фароҳам омад. Раванди созандагиву бунёдкорӣ беш аз пеш густариш ёфта, манофеъ ва арзишҳои миллӣ мавриди пуштибонӣ қарор гирифтанд. Забон, таърих ва фарҳанги тоҷикон дар сатҳи сиёсати давлатӣ мавқеи арзанда пайдо кард. Бунёди сиёсати давлатӣ бар пояи маънавият, арзишҳои инсонпарварӣ ва орзуву омоли мардум гузошта шуд.

Дар партави ҳамин сиёсати дурбинона ва хирадмандонаи Пешвои миллат, халқи тоҷик қудрати созандагӣ ва эҳсоси ягонагии сарнавишти таърихии худро амиқ дарк намуд. Маҳз ҳамин сиёсат боиси он гардид, ки мардум бо ҳамовозӣ ва иттиҳод ба корҳои ободониву офаринандагӣ, эҳёи маънавият ва рушди андешаи миллӣ рӯ оварданд.

Тоҷикистони соҳибистиқлол дар шароити мураккаби таърихӣ ташкил ёфт ва ҳаёти нави худро оғоз намуд, вале дар чунин давраи ҳассос қувваҳои гуногуни сиёсӣ гирдиҳамоии шадидро ба вуҷуд оварда,соҳибистиқлолии ҷумҳуриро зери хатар гузоштанд.

Мардуми бегуноҳи ҷумҳурӣ бо қатъият талаб мекарданд, ки ин вазъият зудтар барҳам дода шавад. Дар чунин шароити мураккаб, ки сухан дар бораи таъсис ёфтан ва ё аз байн рафтани Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон мерафт, даъват намудани Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ (даъвати дувоздаҳум) ва аз вартаи буҳрони сиёсӣ баровардани мамлакат вазифаи аввалиндараҷа гардид.

Бояд гуфт, ки 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар замоне сурат гирифт, ки Ҷумҳурии тозаистиқлоли Тоҷикистон дар шароити ниҳоят мураккаби таърихӣ, қарор Дар чунин давраи ҳассос қувваҳои гуногуни сиёсӣ роҳҳои ғайриконститутсиониро пеш гирифта, гирдиҳамоии шадидро давом дода, соҳибистиқлолии ҷумҳуриро зери хавф ва хатар гузошта буданд. Гурӯҳҳои ғайриконститутсионӣ истеъфои шахсони олимақоми кишварро тақозо мекарданд. Дар як давраи кӯтоҳ дар Тоҷикистон раисони Шӯрои Олӣ, аз ҷумла Қ.Аслонов, С.Кенҷаев, А.Искандаров аз вазифаашон сабукдӯш карда шуданд. Ва оқибат нерӯҳои оппозитсионӣ барои пеш бурдани фаъолияти Президенти Ҷумҳурӣ Р.Набиев халал расонданд. Ҳатто баъзе ташкилотҳои қудратӣ низ мақоми бетарафиро ишғол намуда, дар охир ӯро аз вазифааш сабукдӯш карданд. Ҳамин тавр, бо роҳи ғайриконститутсионӣ моҳи майи соли 1992 зери фишори сахти мухолифин Ҳукумати муросои миллӣ ташкил ёфт. Мутаасифона, ин ҳукумат аз ӯҳдаи вазифааш набаромад ва дар мамлакат ҷанги шаҳрвандӣ сар шуд. Мардуми бегуноҳи ҷумҳурӣ бо қатъият талаб мекарданд, ки ин вазъияти тоқатнофасро зудтар барҳам дода шавад.

Хулоса, Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон воқеаи воқеан таърихиву беназир буд, ки дар сарнавишти халқи тоҷик нақши тақдирсоз гузошт. Маҳз ба шарофати ин иҷлосия, мардуми тоҷик аз вартаи ҷанги шаҳрвандӣ наҷот ёфта, ба роҳи сулҳу субот ва созандагӣ қадам гузоштанд. Иҷлосияи таърихии Хуҷанд на танҳо истиқлолияти давлатии Тоҷикистонро таҳким бахшид, балки заминаи устувори ваҳдати миллӣ, оромӣ, ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва бунёди ҷомеаи шаҳрвандиро гузошт.

Бобоев К.О – Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ,

доктор фалсафа (PhD), Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Ба ҳамагон маълум аст, ки мактаби давлатдории тоҷикон таърихи ниҳоят тӯлонӣ дорад ва тоҷикон ҳамчун халқи соҳибтаъриху соҳибфарҳанг ва соҳибдавлати минтақа оину суннатҳои зиёди давлатдориро соҳиб мебошанд, ки имрӯз ҳамчун манобеи аслии омӯзиши илмҳои ҷомеашиносии дунё қарор гирифтаанд.

Пешвои миллат таъкид менамоянд: «Таърихи ҳазорсолаҳои дуру наздик гувоҳ аст, ки оини давлату давлатдории тоҷикон сахтиҳои хорошикани таназзулу эҳёро борҳо аз сар гузаронида, аз дунболи ҳар шикасту инқирози чашмрас, боз эҳёшавӣ ва камолоти афзунтарро ноил гаштааст. Ин рисолати таърихиро, ки дар раванди давлатдории ҷаҳон назир надорад, метавон фарҳанги давлатдории тоҷикон номид». (Эмомалӣ Раҳмон. Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён. Иборат аз чаҳор китоб. Душанбе: «Ирфон», 2009.- с.146.).

Дар илми таърихшиносӣ таъкид мегардад, ки таърих натанҳо солномаи ҳаводис аст, инчунин инъикоси табиати инсон, робитаи мутақобилаи шахсият ва ҷомеа мебошад. Аз ин рӯ, нақши шахсияти алоҳида ҳамчун омили дигаркунандаи равиши таърихӣ ҳамеша ҳамчун яке аз мавзуҳои меҳварӣ дар илми таърихшиносӣ ва имрӯз фалсафаи таърих қарор дорад. Муаррихон ба хулоса омадаанд, ки шахсият воқеан дар раванди рушди таърихӣ мақоми калидиро соҳиб мебошад. Дар бисёр ҳолатҳо қарор ва амали як шахсият, сифатҳои шахсӣ ва андешаҳои ормонии ӯ боиси барангезиши таҳаввулоти ҷиддӣ дар таърихи миллату давлатҳои алоҳида ва ҳатто умумибашарӣ мегарданд.

Чунин шахсиятҳо дар таърихи ҷаҳонӣ ва, аз ҷумла фарҳанги давлатдории тоҷикон, ки соҳибмактаб буданду дар сарнавишти халқи тоҷик нақши боризу созанда гузоштаанд кам нестанд. Махсусан, дар таърихи дарозои мардуми ориёитабор, аз ҷумла тоҷикон шахсиятҳо ва чеҳраҳои зиёди мондагоре ҳастанд, ки бо таъкиди худи Пешвои муаззами милат «ҳар кадом дар замони хеш бо хирад, заковат, дониш ва фазилат ба дараҷае шуҳрат пайдо карда буданд, ки самараи умру хидмати беназир, мақому манзалаташон ҳамеша ва дар ҳама давру замон боиси ситоиш ва қадрдонӣ мебошад» (Чеҳраҳои мондагор. - Д., 2016, саҳ. 3). Мо метавонем як зумраи онҳо, бавижа Куруши Кабир, Спитамен, Зардушт, Монӣ, Маздак, Исмоили Сомонӣ, шумораи зиёди мутафаккирону адибони тоҷик, бахусус Рӯдакию Фирдавсӣ, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Гафуров, Нусратулло Махсум, Широншо Шотемур, Чинор Имомов ва дигаронро номбар намоем, ки ҳар яке бо кору корнамоӣ, шуҷоату далерӣ, фазлу дониш, бузургию тавонмандӣ, ҷонсупорию истиқлолхоҳӣ, талошу мубориза дар саҳфаи таърихи тӯлонии мо ҷойи ифтихориро ишғол менамоянд.

Аммо, ба назари мо, вобаста ба нақши мондагоре, ки дар лаҳзаҳои ҳассоси таърихӣ, хатару таҳдидҳои миёншикану қисматсӯз мақоми се давлатсолору давлатдори тамаддуни давлатдории тоҷикӣ-форсӣ ё ориёӣ аз замонҳои қадим то имрӯз – Куруши Кабир, Исмоили Сомонӣ ва Эмомалӣ Раҳмон ҷойгоҳи махсус ва аммияти барҷастаи омӯзиширо соҳиб мебошад. Ҳар се ин чеҳра дар саргаҳи истиқлоли сиёсию давлатӣ, баҳамоии мардуми ориёӣ, ягонагию ваҳдат, оғози як марҳалаи бузурги рушду созандагии мардуми ориёӣ истода, ба рағми ҳама ситезандагони ин ақвоми таърихсозу тамаддунсоз марҳалаҳои нав ба нави таърихро паси сар кардаанд ва аз арсаи таърих берун нарафтанд.

Пешвои муаззами миллат доир ба ду мактаби аввали давлатдории аҷдодӣ менависанд: «Куруш дар ҳайати империяи худ қариб 70 қавму миллатҳои гуногунро муттаҳид карда, ба ҳамаи онҳо расман озодӣ ва баробарҳуқуқӣ ато намуд. Башарият метавонад имрӯз ҳам аз таҷрибаи инсондустӣ ва адолатпарварии ин шахсияти беназир истифода барад. Таҷрибаи давлатдории Куруши Кабир ибратомӯз аст, мо бояд онро ҳамаҷониба омӯзем, зеро сохтори давлатии Ҳахоманишиён яке аз муҳимтарин тарзи ҳукуматҳои императории аҳди бостон башумор меравад». (Эмомалӣ Раҳмон. Чеҳраҳои мондагор. - Душанбе: «ЭР-граф», 2016.-С.21.)

Ё дар васфи Исмоили Сомонӣ мефармоянд: «Бунёдгузори ҳақиқии давлати Сомониён Исмоил ибни Аҳмади Сомонӣ- абармарди хирад ва сиёсат буд» ва идома медиҳанд: “Хизмати бузурги таърихии Исмоили Сомонӣ ва ниёгони ӯ дар он буд, ки низоми ниҳоят муназзам, муассир ва фаъоли идораи марказӣ ва маҳаллиро бунёд гузоштанд. Ин низом унсурҳо ва арзишҳои муҳимтарини давлатдории ориёиро эҳё намуда, онҳоро бо арзишҳои тамаддуни гузаштаву мавҷудаи давр омезиш дод. Дар натиҷа, ин низом таҷассумгари арзишҳои беҳтарини давлатдорӣ ва ба эътирофи аксари донишмандон, мутамаддинтарин давлати замони худ гардид”. (Эмомалӣ Раҳмон. Чеҳраҳои мондагор. - Душанбе: «ЭР-граф», 2016.-С.210).

Бояд гуфт, ки ин сифатҳо ва корномаҳо ба фаъолияти Пешвои муаззами миллат низ бевосита рабт доранд ва мактаби давлатдории Пешвои миллат маҳз аз ҳамин ду мактаби бузурги аҷдодӣ маншаъ мегирад. Инро сиёсатмадорони шинохтаи дунё ва роҳбарони эътирофшудаи сатҳи ҷаҳонӣ, донишмандону коршиносон борҳо эътирофу иброз намудаанд. Таҷрибаи давлатдорӣ, меҳанпарастӣ, ҳифзи истиқлоли давлатӣ, наҷоти миллат ва сулҳу ваҳдатофарии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кайҳо ба адабиёти таълимии давлатдории ҷаҳонӣ ворид гардидааст. Оини сарварии мактаби давлатдории Пешвои миллат аз афкору андешаи миллӣ, суннату анъанаҳои давлатдории ниёгонамон, афкору андешаҳои мутафакирони халқи тоҷик сарчашма мегирад ва ба он такя менамояд.

Имрӯз Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар саросари дунёи мутамаддин ба сифати чеҳраи баргузидаи сиёсӣ аз ҷониби қонунҳои байналмилалӣ ва сарварони кишварҳои хурду бузург бо ихлосу иродат эътироф гардида, мавқеъ ва равишҳои усулии сиёсати Пешвои миллати тоҷикон пазироӣ ва мақоми арҷманде ба даст овардааст.

Воқеан 33 сол пеш, “16 ноябри соли 1992 дар гармҷӯши рамзҳои манҳуси ояндакуш, дар сарҳадди ҳаёту мамоти миллати тоҷик” интихоби вакилони халқ аз номи мардум интихоби саҳеҳ, интихоби мувофиқ ба армонҳои ҷомеаи тоҷикон, интихоб ва фиристодаи таърих ва тамаддуни шашҳазорсола буд.

Ба гуфтаи Ҳаким Фирдавсӣ “Фиристода бояд ки доно бувад, Ба гуфтан далеру тавоно бувад”. Ва ҳамин тавр ҳам шуд, фиристода дар мураккабтарин ва сангинтарин лаҳзаҳо омад ва бо сарварии ӯ сахтарин садду ҳоилҳо барандохта шуд, бо хайрхоҳону нохайрхоҳон ба музокирот нишаст, ба размандагону ниқорҷӯён дасти сулҳу салоҳ дод, рафтагонро дубора бозгардонд ва парокандагонро дигарбора пайванд намуд. Ин рисолати таърихиро Пешвои миллат ҳамчун фиристода ва интихобнамудаи халқ бо сари баланду ҳиммати мардона то имрӯз ба дӯш доранд.

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон нахустин тоҷике дар таърихи навини миллат мебошад, ки дар маснади роҳбарӣ аз таъриху фарҳанги миллат ганҷҳо ва ҳикматҳое берун овард, ки бо моҳият ва арзишмандии хеш худшиносии тоҷиконро вусъати тоза дода, дар худогоҳӣ ва ҷустуҷӯҳои таърихиву миллии тоҷикон марҳалаи комилан тозаро ба миён овард. Ҳамзамон паёмҳои миллии моро дар паҳнои ҷаҳон интишор дод ва ба рағми тоҷикситезиҳо ва кӯтоҳбиниҳо бо хираду ҷасорати камназир Тоҷикистонро бо он ҳама сармояҳои бузурги таърихию фарҳангиаш ва тавонмандиҳои кунуниаш дар бунёди давлати миллӣ дар анҷумани кишварҳои ҷаҳон аз мақоми арҷманде бархурдор намуд. Истилоҳоте аз қабили “истиқлолияти давлатӣ”, “истиқлоли сиёсӣ”, “истиқлолияти иқтисодӣ”, “истиқлолияти фарҳангӣ”, “истиқлолияти энергетикӣ” ва чандин истиқлолиятҳои дигар, ки мо имрӯз истифода менамоем, дар зиндагии мардуми мо роҳ ёфт ва нуфуз пайдо кард.

Муҳтавои асосии фарҳанги давлатдории Пешвои миллатро “фарҳанги сулҳ”, “фарҳанги ваҳдат”, “фарҳанги ягонагӣ”, “фарҳанги созандагӣ”, “фарҳанги ободгарӣ” ва чандин фарҳангҳои дигар, ба мисли худшиносӣ, ҷаҳоншиносӣ, худогаҳӣ, ифтихори миллӣ, тоҷик будан, хирадгаройӣ, адолатпарварӣ, мардумсолорӣ, арҷгузорӣ, таҳаммулпазирӣ, ҷасорату мардонагӣ, ифтихормандӣ, забондонӣ, ҳамқадами ҷаҳони муосир будан, ҷаҳонбинии илмию тафаккури техникӣ ва амсоли инҳо ташкил медиҳанд.

Дар муддати 34 соли соҳибистиқлолӣ таҳти роҳнамоии Пешвои миллат халқи тоҷик роҳи садсолаҳоро тавонист дар даҳсолаҳо тай намуда, дар қаламрави таърих фурсатро ба саҳнаи корзорҳо табдил диҳад. Пешвои муаззами миллат доир ба ин роҳи 34 -солаи тайнамуда худ таъбире доранд: “марҳалаи аз нигоҳи таърих хеле кутоҳ, вале пур аз ҳаводису рӯйдодҳои муҳимми тақдирсози халқи мо мебошад”. Дар баробари ин дар низоми фарҳанги давлатдории Пешвои муаззами миллат баробари масоили дохиликишварӣ масъалаҳои ҷомеаи ҷаҳонӣ низ ғунҷоиш ёфтаанд, ки дар роҳи ҳаллу фасли онҳо ҷумҳурии тозаистиқлоли мо бо Сарвараш фаъолона ширкат намуда, барномаву тадбирҳои судманде манзур менамояд.

Хулоса, мактаби давлатдории Пешвои муаззами миллат марҳалаи комилан нав дар силсилаи давлатдории халқи тоҷик буда, исботи айнии соҳибдавлату соҳибтаъриху соҳибтамаддун ва анъанаҳои волои давлатдории ин халқ мебошад. Нақши созандагии мактаби давлатдории Пешвои миллат имрӯз инъикоси айнии худро дар раванди ташаккули низоми қонунгузорӣ, идорӣ, бунёдкорию созандагӣ, аз парокандагию вомондагӣ баровардани ҷумҳурӣ, ҳалли масоили зиёди иқтисодию иҷтимоӣ, фарҳангӣ, дастовардҳои тоза ва ҷашмрас дар давоми ҳамагӣ се даҳсола ва ҳамчун давлати соҳибихтиёру мустақил фаъолона ширкат намудани он дар арсаи байналмилалӣ пайдо намудааст.

Насрулло УБАЙДУЛЛО, доктори илмҳои таърих, профессор