(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 16.12.2025)

Дар ҳақиқат аз файзу баракати истиқлолият, сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ фарҳанги миллати тоҷик зина ба зина рушду такомул ёфта, фазои мусоиду озод дар ҷомеа фароҳам оварда шудааст. Маҳз дар зарфи солҳои соҳибистиқлолӣ робитаҳои фарҳангӣ миёни Тоҷикистон ва дигар давлатҳои ҷаҳон густариш ёфта, мақоми шоиста пайдо намуд. Мисоли равшани он баргузории барномаҳои муштараки фарҳангӣ дар дигар давлатҳо мебошад, ки расму оинҳоро бо якдигар шинос месозанд. Албатта, имрӯз бо шарофати сиёсати дарҳои кушоди Пешвои миллат, инчунин фаъолияти ҳунармандону санъаткорони тоҷик Тоҷикистонро ҷаҳониён бештару беҳтар мешиносанду ба фарҳанги пурғановати мо баҳои баланд медиҳанд.

Аҷдодону гузаштагони мо тоҷикон ҳануз аз замонҳои қадим фарҳанги бою ғании худро, ки аз гузаштагонашон ба худ мерос гирифта буданд ва бо он фахр доштанд, ба воситаи иншо намудани асарҳои пурмуҳтавою пурмазмуни худ ифшо менамуданд ва бо ин восита онро муаррифӣ менамуданд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёми имсолаи худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа намуданд, ки фарҳанг ҳастии миллат аст ва мусаллам аст, ки дар даҳ соли охир Ҳукумати мамлакат 150 иншооти соҳаи фарҳангро сохта, 3500 иншооти соҳаро таъмиру азнавсозӣ намуданд.

Пешвои миллат ишора бар он намуданд, ки муассисаҳои соҳаи фарҳанг бояд дар маркази диққат қарор дошта бошанд, зеро фарҳанги миллӣ, ки заиф шуд, ҷояшро фарҳанги бегона пур мекунад.

Пешвои миллат дар ибтидо ишора ба он намуданд, ки бо дастури Роҳбари давлат 3 миллиону 200 ҳазор нусха китоби “Тоҷикон”-и аллома Б. Ғафуров ва “Шоҳнома”-и безаволи Абдулқосим Фирдавсӣ ба таври ройгон ба мардуми сарбаланди тоҷик туҳфа гардид.

Сарвари давлат зикр намуданд, ки мероси таърихию фарҳангӣ шиносномаи миллати куҳанбунёди тоҷик мебошад, вале бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ зиёда аз 70 %-и ин меросро ташкил мекунанд, дар кишвар қонуни соҳаи бостоншиносӣ мавҷуд нест. Дар партави ин гуфтаҳо роҳбари давлат ба масъулини соҳа супориш доданд, ки лоиҳаи қонуни мазкурро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Зимнан дар идома қайд намуданд, ки бо саъйу талошҳои кишвари мо 11 ёдгории мероси фарҳангии Хуттали Қадим дар н. Ҷ.Балхӣ, Данғара, Восеъ, Фархор ва Ховалинги вилояти Хатлон ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО ворид гардиданд. Дар ин равиш аз ҷониби ЮНЕСКО қабул шудани қатъномаҳо дар мавриди эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзандӯзӣ ва ҳузурдошти як ҳазору панҷоҳ солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 - 2027 далели ҷойгоҳи хосаи фарҳангиву маънавии тоҷикон дар тамаддуни умумибашарӣ мебошад.

Пешвои миллат ба роҳбарони шаҳру ноҳияҳо дастур доданд, ки то ҷашни 35- солагии истиқлоли давлатӣ камбудиву мушкилоти ҷойдоштаи соҳаро пурра бартараф намоянд. Инчунин вазорати корҳои хориҷӣ ва вазорати фарҳанг вазифадор карда шуданд, ки бо дарназардошти саҳми таърихии Борбади Марвазӣ дар рушди фарҳанги ҷаҳонӣ, ҷиҳати ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи фарҳангии ЮНЕСКО ворид намудани номи ӯ тадбирҳои зарурӣ андешанд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо камоли хушнудӣ иброз доштанд, ки хушбахтона мо дар соҳаи фарҳанг истеъдодҳои зиёде дорем, ки гулчин ва тарбия кардани онҳо вазифаи мову шумост.

Ҳамчунин, Президенти кишвар атрофи масъалаи дигари нигаронкунанда ва баҳсталаб пушидани сару либосҳои миллӣ ибрози ақида намуда, чунин қайд намуданд, ки миллати тоҷик аз қадим дорои фарҳанги бойи худ буда, дар арсаи ҷаҳон бо фарҳанги худ шинохта шудааст ва либоси миллии худро дорост, ки ҳатто дар созмонҳои бонуфӯзи дунё пазируфта шуда, лоиқу шинаму муаррифкунандаи зани тоҷик аст. Дар ин масир худи Сарвари давлат, Пешвои миллати тоҷикони дунё чунин мегӯяд:

“Мувофиқи сарчашмаҳои илмии этнографӣ халқи мо аз қадим либосҳои зебои занона дошт ва ҳеҷ гоҳ сиёҳпуш набуд. Дар суннати анъанавӣ низ сиёҳпушӣ раво нест, шумо худатон хуб медонед, ки ҳатто либоси мотамии мардуми мо сиёҳ нест.”

Мақсад аз гуфтаҳои боло чунин аст, ки Ҳукумат бояд ба бегонапарастиву хурофотпарастии баъзе занону бонувон хотима бахшида, онҳоро аз фарҳангу оини куҳани хеш бохабар намоянд, то ки мардум аз фарҳангу маданияти гузаштагони худ огоҳ бошанд ва аз бегонапарастӣ даст кашанд.

Хулосаи сухан ва бардошт аз Паёми ироашуда ин аст, ки гиромидошти фарҳанг омили пойдории миллати тоҷик мебошад. Ва ҳар як сокини кишвари маҳбубамонро зарур аст, ки барои баланд бардоштани фарҳанги шаҳрвандӣ, донишу малакаи касбӣ, ҳуввияти миллӣ, ифтихори давлатдорӣ ва пос доштани муқаддасоти миллӣ пайваста саъю кӯшиш намоянд.

Достиева Дилафрӯз - лаборанти калони шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 16.12.2025)

Паёми солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ дар баробари баррасии масоили иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, ҳамеша як бахши бунёдиро ба масъалаи фарҳанг, адабиёт ва бедории хотираи таърихӣ ихтисос медиҳад. Ин таваҷҷуҳи амиқ тасодуфӣ набуда, балки ифодагари дарки стратегии Пешвои миллат аст, ки фарҳангро на ҳамчун як ҷузъи иловагӣ, балки ҳамчун пояи асосии идеологияи давлатдорӣ ва омили калидии ҳувиятсозӣ дар ҷаҳони муосири глобализатсияшуда медонад.

Мавқеи фарҳангу адабиёт дар Паёми мазкур ба таври возеҳ нишон медиҳад, ки таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан ҷавонон, аз тариқи барқарорсозии пайванди маънавӣ бо гузаштаи пуршараф ва арзишҳои ҷовидонаи ориёӣ сурат мегирад. Аз ин рӯ, таҳлили ин бахши Паём ҳамчун баррасии стратегияи давлат дар баробари ҳифз ва муаррифии асолати миллӣ матраҳ мегардад.

Нуқтаи ибтидоии Паём дар бахши фарҳангӣ ба “бедор намудани хотираи таърихӣ дар таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан, ҷавонон” тамаркуз мекунад. Ин таъкид баёнгари он аст, ки ҳисси миллӣ як падидаи табиӣ нест, балки як сохтори маънавӣ ва иҷтимоиест, ки аз тариқи омӯзиш ва соҳибӣ намудани таърихи воқеӣ ташаккул меёбад.

Тадбирҳои амалӣ, ки дар Паём зикр шудаанд, бевосита ба амалисозии ин стратегия равона шудаанд. Тақдими 3 миллиону 200 ҳазор нусха китоби “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров ва “Шоҳнома”-и безаволи Абулқосими Фирдавсӣ ба аҳолӣ, на танҳо як амали хайрхоҳона, балки як иқдоми бунёдии идеологӣ аст.

- “Тоҷикон”: Ин асар ҳамчун таҳқиқоти илмии асоснок, асолати таърихӣ ва ҳуқуқи миллии тоҷиконро дар минтақа тасдиқ менамояд. Он ба наслҳои имрӯза далелҳои раднопазири тамаддунофарии тоҷиконро пешкаш мекунад, ки заминаи эътимод ба нафси миллӣ мегардад.

- “Шоҳнома”: Ин шоҳасари адабиёти ҷаҳонӣ дорои фалсафаи амиқи давлатдорӣ, ахлоқи ҷавонмардӣ ва ҳифзи забони ноби форсӣ-тоҷикӣ мебошад. Он ҷавононро бо арзишҳои “пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек” пайванд медиҳад, ки дар Паём ҳамчун “арзиши бузурги инсондӯстона” таъкид шудаанд.

Ҳамин тариқ, адабиёт на ҳамчун фароғат, балки чун аслиҳаи маънавӣ барои муҳофизати ҳуввияти миллӣ дар фазои иттилоотии ҷаҳони муосир шинохта мешавад.

Бунёд ва таъмири садҳо иншоотҳои фарҳангӣ (150 иншооти сохташуда ва 350 таъмиру азнавсозӣ) ва махсусан, бунёди Театри миллӣ дар Душанбе, нишон медиҳад, ки давлат барои фароҳам овардани фазои муносиби фарҳангӣ сармоягузории бузургро анҷом медиҳад. Театр ҳамчун маркази ҳунар ва таҷассумгари арзишҳои миллӣ дар саҳна, дар таҳкими завқи бадеӣ ва дарки эстетикии шаҳрвандон нақши калидӣ мебозад.

Президент “мероси таърихиву фарҳангӣ”-ро ба таври мустақим ҳамчун “шиносномаи миллати куҳанбунёди тоҷик” муаррифӣ мекунад. Ин баробаргузорӣ аҳамияти волои дипломатияи фарҳангиро дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон таъкид мекунад.

Дастовардҳои кишвар дар арсаи байналмилалӣ дар Паём ба таври ифтихоромез зикр шудаанд:

- Ворид шудани 11 ёдгории Хуттали қадим ба Феҳристи ЮНЕСКО: Ин далели эътирофи расмии ҷаҳонӣ нисбат ба сарзамини Тоҷикистон ҳамчун маркази тамаддунофари қадимист.

- Панҷакент – “Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ”: Эътирофи ҳунарҳои амалии тоҷик ҳамчун мероси ғайримоддӣ нишон медиҳад, ки ҳунарҳои суннатӣ на танҳо як санъати зебоӣ, балки ҷузъи муҳими ҳуввияти фарҳангии миллӣ мебошанд.

- Бузургдошти Робияи Балхӣ: Таҷлили ҷашни ин шоираи бузург дар сатҳи ЮНЕСКО, мавқеи волои занони тоҷик ва саҳми адабиёти классикии форс-тоҷикро дар тамаддуни башарӣ тақвият медиҳад.

Ҳамчунин, ёдоварӣ аз “Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ” тафаккури ориёии адолатпарвар ва башардӯстонаро дар Паём таъкид мекунад.

Масъалаи набудани қонуни соҳаи бостоншиносӣ бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ 70% меросро ташкил медиҳанд, ҳамчун як камбудии низомӣ дар Паём ба таври ҷиддӣ матраҳ гардидааст.Таҳия ва пешниҳоди лоиҳаи қонуни мазкур дар муҳлати кӯтоҳтарин вазифаи муҳими масъулини ин соҳа мебошад.. Ин талабот дорои мантиқи баланди илмӣ ва ҳуқуқӣ аст. Танҳо тавассути қонунгузории муосир метавон кафолати ҳифзи босамари ёдгориҳои таърихиро аз таҳдидҳо, аз ҷумла ғоратгарӣ, харобшавӣ ва тиҷоратикунонии ғайриқонунӣ таъмин кард. Ин қадам ба меъёрҳои байналмилалии ҳифзи мероси ҷаҳонӣ мувофиқат мекунад.

Қисмати муҳимтарини Паём ба таҳкими фалсафаи ориёӣ ва тамаддунофарии тоҷикон бахшида шудааст. Президент тоҷиконро ба таври мустақим ҳамчун “яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё” муаррифӣ мекунад ва бузургдошти ойину суннатҳои қадимаро шарти ҳифзи асолат медонад. Паём арзишҳоеро номбар мекунад, ки аз ҷониби гузаштагони ориёӣ ба ҷаҳониён ба мерос гузошта шудаанд ва имрӯз асоси ҳуввияти миллӣ мебошанд:

- Забону фарҳанг, илму ҳунар.

- Ойину суннатҳои башардӯстона: Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон.

- “Пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек” (ҳамчун шиори зиндагӣ).

- Анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ.

Таъкид бар ин арзишҳо дар Паём ба он тобиши сиёсӣ медиҳад: ҳуввияти миллии тоҷик бар пояи фарҳанги бостонӣ, инсондӯстӣ ва тамаддуни ҷовидона бунёд шудааст, ки онро аз таҳдидҳои ифротгароӣ ва бегонапарастӣ ҳифз мекунад.

Дастур оид ба бунёди ду маркази бунёдӣ дар пойтахт, шаҳри Душанбе, аз аҳамияти стратегӣ шаҳодат медиҳад:

1. Конун (Маркази тамаддуни ориёӣ): Номи Конун (ки маънои “асос” ё “бунёд”-ро дорад) рамзӣ буда, ҳадафи эъмори иншоот таҳкими пойгоҳи марказии омӯзиш ва муаррифии тамаддуни ориёӣ мебошад. Ин як далели раднопазири таърих ва фарҳанги беш аз шашҳазорсолаи миллат мегардад.

2. Маркази байналмилалии Наврӯз: Бунёди ин марказ бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, ки мақоми байналмилалӣ дорад, як тадбири амалӣ барои дипломатияи фарҳангӣ аст. Ин марказ ба минбари омӯзиш ва муаррифии суннатҳои башардӯстонаи Наврӯз барои тарбияи наслҳои оянда ва таҳкими равобити фарҳангӣ бо кишварҳои дигар табдил меёбад.

Ҳамчунин, дастур ба Академияи миллии илмҳо барои таҳияи консепсияи ин марказҳо дар асоси “анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон»” нишон медиҳад, ки дар бунёд бояд асолати миллӣ риоя шавад.

Вазифаи ворид намудани номи Борбади Марвазӣ ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи ЮНЕСКО нишонаи таваҷҷуҳи давлат ба саҳми бузурги фарҳанги тоҷик дар рушди мусиқии ҷаҳонӣ мебошад. Борбад ҳамчун “аввалин донандагони илми мусиқӣ ва оҳангсози касбии қаламрави ориёӣ” эътироф шуда, ин ташаббус эътирофи расмии ҷойгоҳи волои фарҳанги тоҷикро дар таърихи санъати ҷаҳонӣ таъмин менамояд.

Мавқеи фарҳанг ва адабиёт дар Паёми Президент аз мавқеи сиёсии давлат дар таҳкими истиқлолияти маънавӣ шаҳодат медиҳад. Ин бахши Паём як барномаи амалӣ ва идеологиест, ки ҳадафҳои зеринро думбол менамояд:

- Ҳуввияти миллиро дар заминаи илмӣ-таърихӣ ва адабӣ (тавассути “Тоҷикон” ва “Шоҳнома”) таҳким бахшад.

- Мероси моддӣ ва ғайримоддиро тавассути қонунгузорӣ ва эътирофи байналмилалӣ (ЮНЕСКО - Панҷакент, Борбад, Робияи Балхӣ ва ғ.) ҳифз ва муаррифӣ намояд.

- Идеологияи давлатро бар пояи арзишҳои башардӯстонаи ориёӣ (“пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек”) устувор созад.

Дастури Президент ба таври умум ин масъулияти бузургро ба зиммаи ҳар як фард ва тамоми ҷомеа вогузор менамояд: “Мо вазифадорем, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем”. Фарҳанг ва адабиёт ҳамчун кафолати ҳастии миллӣ дар Паём эътироф гардида, бунёди Конун ва Маркази Наврӯз ҳамчун дурнамои эъмори фарҳанги қавӣ ва устувор дар асри 21 муайян шудааст.

Судуров С.А. ходими калони илмии шӯъбаи ИДМ – и

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 16.12.2025)

Таърих кам шахсиятҳоеро ёд дорад, ки чун Пешвои муаззами миллати мо дар роҳи рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ хизматҳои шоиста намуда бошад.

Аз ҷониби ҳар шаҳрванди кишвар мояи ифтихор донистани ин нобиғаи арсаи сиёсат ва давлатдории муосир арҷгузорӣ ба хидматҳои барҷастаашон мебошад. Хуб ба хотир дорем, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон замоне, ки аксарият ба ояндаи худ бовари надоштанд, лаҳзаҳое, ки туфанг мақоми ҳукмфармоиро дошт, рӯзгоре, ки ақлу инсоф, дӯстию муҳаббат, садоқату ҳақиқатро беинасофию нобаробарӣ ва хиёнат иваз карда буданд, зимоми давлатдориро ба зимма гирифтанд. Дар замири ин шахсияти беназир хизматҳои ҳамидаи инсонӣ, аз ҷумла меҳрубонию қаҳрамонӣ, матонату ҳалимӣ, дилсӯзию ҷасорат, хоксорию ғурури миллӣ ва бо риояи одобу тавозуни хирад манфиати миллату Ватан ба ҳам омадаанд.

Раванди минбаъда нишон дод, ки Пешвои миллати мо ба сухану ваъдаҳояшон содиқ ва устуворанд. Тамоми ибтикороташон аз зовияи мардумсолориву қонунмеҳварӣ сурат мегирад. Дар ин замина, тавонистанд, ки умед ба зиндагии осоиштаро дар дили мардум эҳё намуда, халқро аз парокандагӣ, миллатро аз нестӣ ва давлатро аз завол наҷот диҳад.

Соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи ташаббусҳои ҷаҳонии худ ҷиҳати амалисозии қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳоро мизбонӣ намуд.

Ташаббуси дигари Пешвои муаззами миллати мо қатъномаи махсуси Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид зери унвони “Нақши зеҳни сунъӣ дар фароҳам овардани имконоти навин барои рушди устувор дар Осиёи Марказӣ” қабул гардид.

Инчунин, ин ҳам боиси ифтихор аст, ки 12 – уми декабри соли ҷорӣ бо иқдоми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар хусуси эълон кардани соли 2027 ҳамчун “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ” қабул гардид.

Соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон ва бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” ва солҳои 2025 – 2034 “Даҳсолаи илмҳои криосфера” эълон гардиданд.

Пазируфтани ин ташаббусҳо ифодаи эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ибтикороти созандаи Тоҷикистон оид ба масъалаҳои мубрами рӯзномаи глобалӣ ба ҳисоб меравад.

Дастовардҳои таҳти роҳбарии Пешвои миллат бадастомада хеле зиёданд, ки зикрашон дар доираи як матлаб имконнопазир аст.

Бо зикри он иктифо мекунем, ки дар соли 2025 – ум ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилии мамлакат ба 173 миллиард сомонӣ ва суръати рушди воқеии он 8,4 фоиз расонида шуд. Қобили зикр аст, ки дар соли 2026 суръати рушди иқтисоди миллиро на кам аз 8,0 фоиз ва солҳои минбаъда низ устувории нишондиҳандаҳои макроиқтисодиро таъмин намоем.

Барои таъмин намудани рушди иҷтимоиву иқтисодии кишвар дар ин муддат аз ҳисоби ҳамаи сарчашмаҳои маблағгузорӣ беш аз 670 миллиард сомонӣ, аз ҷумла 159 миллиард сомонӣ сармояи хориҷӣ равона карда шуд.

Дар 7 соли охир беш аз 2600 корхонаи саноатӣ ва 87 ҳазор ҷойи корӣ таъсис дода шуда, шароити зиндагии сокинони мамлакат рӯз ба рӯз хубтару беҳтар гардида истодааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон кишвари дорои захираҳои зиёди қувваи корӣ буда, афзоиши он дар давоми даҳ соли охир ду фоизи солона, яъне беш аз 880 ҳазор нафарро ташкил додааст. Танҳо дар соли 2025 - ум 400 корхонаҳои нави истеҳсолӣ бунёд гардида, дар ин бахш, дар маҷмуъ, ҳар сол дар соҳаҳои гуногуни иқтисоди кишвар зиёда аз 200 ҳазор ҷойи корӣ ташкил карда шудааст.

Ҳукумати мамлакат бо мақсади расидан ба истиқлоли энергетикӣ ва дар ин замина таъмин намудани рушди устувори иқтисоди миллӣ бо истифода аз ҳамаи имконияту сарчашмаҳои мавҷуда, хусусан, манбаъҳои рушди «энергияи сабз» мунтазам чораҷӯйӣ карда истодааст. Соли 2025 корҳои таҷдиду навсозии неругоҳи барқи обии «Қайроққум» ба маблағи 1,8 миллиард сомонӣ пурра анҷом дода шуда, иқтидори истеҳсолии он аз 114 мегаватт ба 174 мегаватт, яъне 60 мегаватт зиёд карда шуд.

Дар ин давра ҳаҷми истеҳсоли неруи барқ дар кишвар 7 миллиард киловатт – соат ё 40 фоиз зиёд гардида, аз 17,2 миллиард киловатт – соати соли 2015 ба 24,2 миллиард киловатт – соат дар соли 2025 расонида шуд.

Ҳоло корҳои лоиҳавии сохтумони ду неругоҳи офтобӣ бо иқтидори умумии 500 мегаватт – 250 мегаватт дар вилояти Суғд ва 250 мегаватт дар вилояти Хатлон – оғоз гардида, то моҳи августи соли 2026 ба истифода супорида мешаванд.

Инчунин, моҳи сентябри соли 2027 агрегати сеюми неругоҳи барқи обии «Роғун» ба кор дароварда мешавад ва истиқлоли энергетикии мамлакат таъмин мегардад.

Саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли мушкилоти сатҳи байналмилалии об ва ҳифзи муҳити зист низ арзанда аст.

Чунонеки аз муҳтавои Паёми Сарвари давлат бар меояд: «ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тӯли беш аз даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим таваҷҷуҳи аввалиндараҷа ва доимӣ зоҳир менамоям.

Зеро хуб медонам, ки рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, ояндаи босаодати давлату миллат аз илму маорифи пешрафта вобаста аст, ки заминаи мустаҳками онҳо имрӯз гузошта мешавад.

Бо ибораи дигар, ман дастгирӣ ва таваҷҷуҳ ба ин соҳаҳои муҳимму тақдирсозро сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони миллат ва бақои давлат мешуморам.

Аз ин лиҳоз, Ҳукумати мамлакат маблағгузории ин соҳаи калидиро мунтазам зиёд менамояд ва ҳар сол ҳаҷми умумии он беш аз 21 фоизи хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад.

Барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз ҳисоби буҷети давлатӣ қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки нисбат ба соли 2025 – ум 25, 4 фоиз ва нисбат ба даҳ соли қабл, яъне соли 2015 – ум панҷуним баробар зиёд мебошад».

Бо ташаббуси Пешвои миллати тоҷикон чандин қарори глобалии Созмони Милали Муттаҳид оид ба об қабул гардид. Мо аз он ифтихор дорем, ки дар ҳамоишҳои бузурги сатҳи глобалӣ Президенти Тоҷикистонро дар ин самт низ ҳамчун лидер ном мегиранд.

Дар ҷаҳони муосир эътироф ва муттаҳидии халқ дар атрофи пешвоён ва бунёдгузорони давлатҳо падидаи маъмул, муҳим ва муфид буда, мавҷудияти чунин симои таърихӣ миллатро ба фардои нек раҳнамоӣ месозад. Мо вазифадорем, ки манфиатҳои миллатро дар ҳамбастагӣ ҳифз намоем.

Ҳамин тариқ, Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, саршор аз ҳикматҳои дурандешона, созандагиву бунёдкорӣ, даъват ба некиву нексириштӣ, садоқат ба Ватан, дар руҳияи худшиносиву меҳанпарастӣ тарбия намудани мардуми кишвар, махсусан ҷавонону наврасон иборат мебошад. Ин ҳама суханҳои нек, ҳадафҳо, дастуру супоришҳои Пешвои миллат мардуми моро ба сӯи музаффариятҳо, рушди босубот, донишу маърифати баланд, хайрхоҳиву саховатмандӣ ва фатҳи қуллаҳои баланд бурда мерасонад. Паёми Пешвои миллат барои тамоми намояндагони соҳаҳои гуногуни мамлакат бояд барнома ва дастурамал гардад. Ҷанбаҳои ахлоқию таърихӣ, ки бисёр самимонаю хирадмандона пешкаш гардиданд барои худшиносии миллӣ, эҳтиром ва арҷгузорӣ ба таърихи гузашта, муттаҳидӣ ва ваҳдати миллӣ аҳамияти бағоят калон доранд.

Темурзода Фаррухшоҳ Сироҷиддин мутасаддии кор бо магистрантон ва докторантони

PhD-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

16 декабри соли 2025 дар толори Парлумони Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати ҳафтум баргузор гардид. Дар ин ҷаласа Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Паёми худро ба Маҷлиси Олӣ таҳти унвони «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» ироа намуданд. Ин Паём, ҳамчун ҳуҷҷати барномавии стратегӣ, на танҳо ҷамъбасти дастовардҳои соли 2025, балки дурнамои рушди минбаъдаи кишварро муайян мекунад. Барои кормандони илмӣ, аз ҷумла аъзои Академияи хурди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ин Паём манбаи муҳимми роҳнамоӣ ва илҳомбахш аст, зеро дар он ба масъалаҳои рушди илм, технологияҳои нав, маориф ва захираҳои инсонӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардидааст.

Соли 2025 бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳими таърихӣ дар ҳаёти миллат ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон фарқ мекунад. Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин солро соли пешрафтҳои бузург дар соҳаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ арзёбӣ намуданд. Дар Паём таъкид шудааст, ки дар ин сол иқтисоди миллӣ бо суръати 8,4% рушд карда, ҳаҷми маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ ба 173 миллиард сомонӣ расидааст. Даромадҳои буҷаи давлатӣ дар панҷ соли охир 65% афзоиш ёфта, сатҳи камбизоатӣ то 19% коҳиш ёфтааст. Умри миёнаи аҳолӣ ба 77 сол расида, аҳолӣ беш аз 10,7 миллион нафарро ташкил медиҳад. Ин нишондиҳандаҳо заминаи мустаҳками рушди илмро фароҳам меоранд, зеро илм бе иқтисоди пешрафта ва аҳолии солим пеш рафтан наметавонад.

Дар Паём Президенти мамлакат ба рушди саноат, энергетика ва кишоварзӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир намуданд. Дар ҳафт соли охир зиёда аз 2600 корхонаи саноатӣ ба истифода дода шуда, соли 2025 танҳо 400 корхонаи нав кушода шудааст. Амнияти озуқаворӣ ба 85% расида, ҳосили кишоварзӣ бо вуҷуди тағйирёбии иқлим 8,5% афзоиш ёфтааст. Ин дастовардҳо мустақиман ба илм пайванданд, зеро рушди саноат ва кишоварзӣ бе таҳқиқотҳои илмӣ, технологияҳои нав ва кадрҳои баландихтисос ғайриимкон аст.

Яке аз нуктаҳои муҳими Паём – масъалаи энергетика мебошад. Президенти мамлакат таъкид намуданд, ки соли 2027 агрегати сеюми Неругоҳи барқи обии «Роғун» ба кор дароварда мешавад ва Тоҷикистон ба истиқлолияти пурраи энергетикӣ мерасад. Ин охирин зимистони душвор хоҳад буд ва аз соли 2027 сар карда, мушкилоти маҳдудияти барқ ҳалли ниҳоӣ меёбад. Барои олимони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ин супориш фурсати бузург аст, зеро таҳқиқот дар соҳаи энергетикаи нав, ҳифзи муҳити зист ва истифодаи манбаъҳои барқароршаванда метавонад саҳми муҳим гузорад. Академияи хурд, ки ҷавонони боистеъдодро ҷамъ овардааст, метавонад дар лоиҳаҳои илмии марбут ба «Роғун» ва дигар неругоҳҳо фаъолона иштирок намояд.

Президенти мамлакат ба Ҳукумат ва Парлумон супориш доданд, ки барои гузариш ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ заминаи ҳуқуқӣ фароҳам оранд. Инчунин, ба Хадамоти алоқа супориш дода шуд, ки «Стратегияи рушди соҳаи алоқаи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040»-ро таҳия намоянд. Ҳадаф – таъмини интернетӣ баландсуръат барои ҳамаи аҳолӣ ва васеъ кардани хатҳои нахи нурӣ мебошад.

Барои кормандони илмии Академияи хурди илмҳои Тоҷикистон ин самт афзалияти муҳим аст. Зеҳни сунъӣ, технологияҳои рақамӣ ва инфрасохтори алоқаи муосир ояндаи илмро муайян мекунанд. Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аллакай дар ҳамкорӣ бо шарикони байналмилалӣ дар самти зеҳни сунъӣ ва омӯзиши криосфера (пиряхҳо) корҳои муҳим анҷом медиҳад. Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо мебошад, ки бо ташаббуси Президенти мамлакат эълон гардидааст. Ин иқдоми ҷаҳонӣ имконият медиҳад, ки олимони тоҷик дар таҳқиқотҳои глобалӣ нақши пешсаф гузоранд. Академияи хурд метавонад дар таҳияи лоиҳаҳои марбут ба мониторинги пиряхҳо, тағйирёбии иқлим ва ҳифзи захираҳои об фаъол бошад.

Дар Паём ба баланд бардоштани сатҳи маориф, ҳифзи анъанаҳои миллӣ ва тарбияи насли ҷавон таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардидааст. Президенти мамлакат изҳори нигаронӣ намуданд, ки либоси бегона ва фаромӯш кардани анъанаҳои миллӣ ба ҳувияти миллӣ таҳдид мекунад. Ин супориш ба олимон ва муҳаққиқони соҳаи гуманитарӣ вобаста аст, зеро таҳқиқоти фарҳангӣ, таърихӣ ва ҷомеашиносӣ метавонад дар ҳифзи мероси миллӣ саҳм гузорад.

Инчунин, супориш дода шуд, ки барномаи нави идоракунии андоз барои солҳои 2026-2030 таҳия шавад ва стратегияи рушди бозори сармоя амалӣ гардад. Ин барои илмҳои иқтисодӣ ва молиявӣ имкониятҳои нав мекушояд.

Паёми Президенти мамлакат аз 16 декабри соли 2025 барои кормандони Академияи хурди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон даъвати амал аст. Мо, ҷавонони илмпарвар, вазифадорем, ки дар татбиқи супоришҳои Паём фаъолона иштирок намоем: таҳқиқот дар самти зеҳни сунъӣ, энергетикаи сабз, ҳифзи пиряхҳо, рушди рақамӣ ва ҳифзи мероси фарҳангӣ анҷом диҳем. Ин Паём моро ба корҳои нав, ташаббусҳои илмӣ ва ҳамкории байналмилалӣ ҳидоят мекунад. Бо роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон ба сӯи ояндаи пешрафта қадамҳои устувор мегузорад, ва мо – ҷавонони илмӣ – қувваи пешбарандаи ин рушд хоҳем буд.

Шарифзода Сурайё – мутахассиси шуъбаи кор бо мактаббачагони Раёсати АМИТ

16-уми декабри соли 2025 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Паёми навбатии худро ироа намуданд. Дар ин санади муҳим самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар, афзалиятҳои стратегӣ ва нақшаҳои рушди миёнамуҳлат ва дарозмуддати давлат ба таври равшан муайян гардид.

Паёми Пешвои миллат на танҳо таҳлили ҳамаҷонибаи вазъи иҷтимоию иқтисодии кишвар ва арзёбии дастовардҳои даврони соҳибистиқлолиро дар бар мегирад, балки ҳамчун роҳнамо барои муайян намудани ҳадафҳои стратегии рушди устувори давлат ва ҷомеа аҳамияти хос дорад.

Рушди иқтисод ва амнияти иҷтимоӣ

Дар солҳои охир Тоҷикистон тавонист суръати рушди иқтисодро ба сатҳи 8 фоиз расонад ва ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилиро ба зиёда аз 150 миллиард сомонӣ бардорад. Ин дастовардҳо натиҷаи амалӣ намудани стратегияҳо ва барномаҳои давлатӣ, ҳамкорӣ бо соҳибкорон ва сармоягузорони дохилӣ ва хориҷӣ мебошанд.

Ҳукумати мамлакат барои рушди саноат ва инфрасохтор корҳои зиёдеро анҷом додааст: дар панҷ соли охир ҳаҷми маҳсулоти саноатӣ қариб ду баробар афзоиш ёфта, беш аз 2 ҳазор корхонаву коргоҳҳои нави истеҳсолӣ таъсис дода шуд. Ин на танҳо имкониятҳои истеҳсолиро афзун намуд, балки ба ташкили ҳазорҳо ҷойҳои нави корӣ низ мусоидат кард.

Дар соҳаи энергетика ва захираҳои об низ корҳои бузург идома доранд. Таҷдиду навсозии неругоҳҳои «Норак», «Қайроққум» ва сохтмони неругоҳи «Себзор» боиси зиёдшавии иқтидори барқ ва тақвияти истиқлоли энергетикии кишвар мегардад. Бунёди неругоҳи «Роғун» низ бо суръати баланд идома дорад ва ба нақша гирифта шудааст, ки соли 2027 Тоҷикистон ба истиқлоли комили энергетикӣ ноил гардад. Илова бар ин, рушди соҳаи нақлиёт ва роҳсозӣ боиси беҳтар гардидани сатҳи транзит ва дастрасии иқтисодӣ шудааст. Танҳо соли 2024-ум садҳо километр роҳҳои мошингард ва пулҳои калони нақлиётӣ сохта ва таҷдид карда шуданд. Ин дастовардҳо дар баланд бардоштани сатҳи иқтисодӣ ва дастрасии аҳолӣ ба молу маҳсулоти муҳим нақши муассир доранд.

Илм ва технология — асоси рушди иқтисоди рақамӣ

Дар Паёми имсола ба рушди илм, технология ва инноватсия ҳамчун омили калидии рақобатпазирии иқтисоди миллӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардид. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки бидуни истифодаи технологияҳои муосир ва гузариш ба иқтисоди рақамӣ рушди устувор ва афзоиши маҳсулоти рақобатпазири ватанӣ ғайриимкон аст.

Дар ин замина, гузариш ба рақамикунонии соҳаҳои гуногуни иқтисод, ҷорӣ намудани технологияҳои иттилоотӣ, шабакаҳои муосири алоқа ва унсурҳои зеҳни сунъӣ аз самтҳои афзалиятнок маҳсуб меёбанд. Пешниҳод гардид, ки солҳои 2025–2030 ҳамчун «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон карда шаванд, ки ин иқдом барои фароҳам овардани муҳити мусоиди соҳибкорӣ ва баланд бардоштани самаранокии хизматрасониҳои давлатӣ заминаи устувор мегузорад.

Дар соҳаи илму маориф омода намудани мутахассисони баландихтисос, аз ҷумла барномасозон, муҳандисон ва коршиносони технологияҳои рақамӣ дар ҳамаи зинаҳои таҳсилоти касбӣ муҳим арзёбӣ гардид. Пешниҳод оид ба таъсиси Донишгоҳи инноватсия ва технологияҳои рақамӣ дар шаҳри Кӯлоб ва кушодани факултаю кафедраҳои нави соҳавӣ дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ ба рушди иқтидори кадрии кишвар мусоидат хоҳад кард.

Маориф ва тарбияи насли оянда

Рушди маориф ва баланд бардоштани сатҳи маърифати ҷомеа яке аз сутунҳои асосии сиёсати иҷтимоии давлат ба ҳисоб меравад. Дар 34 соли соҳибистиқлолӣ шумораи муассисаҳои таҳсилоти умумӣ ва олӣ аз 3229 муассиса дар соли 1991 ба 4037 муассиса дар соли 2024 расид. Шумораи донишҷӯён бошад, ба зиёда аз 214 ҳазор нафар баробар гардид.

Давлат ба баланд бардоштани сифати таълим тавассути ҷорӣ намудани технологияҳои рақамӣ, омода намудани омӯзгорони касбӣ, беҳтарсозии заминаи моддию техникӣ ва рушди инфрасохтори таълимӣ таваҷҷуҳи доимӣ зоҳир менамояд. Омӯзиши забонҳои хориҷӣ аз зинаи томактабӣ ва фароҳам овардани шароити мусоид барои таҳсил дар муассисаҳои олӣ омили муҳими баланд бардоштани рақобатпазирии ҷавонон дар бозори меҳнати ҷаҳонӣ мебошад.

Илова бар ин, рушди соҳаи илм, таҳкими фаъолияти таҳқиқотӣ дар донишгоҳҳо ва муассисаҳои илмӣ, аз ҷумла Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, инчунин густариши ҳамкориҳои байналмилалии илмӣ барои омода намудани кадрҳои баландихтисос ва рушди илми муосир аҳамияти ҳалкунанда дорад.

Баланд бардоштани маоши кормандони соҳаҳои буҷетӣ, нафақа ва стипендияҳо, дастгирии табақаҳои ниёзманд ва беҳтар намудани дастрасӣ ба хизматрасониҳои иҷтимоӣ аз ҷумлаи тадбирҳои муҳим мебошанд.

Сарвари давлат таъкид намуданд, ки ҳадафи асосии сиёсати давлатӣ таъмини зиндагии шоиста барои ҳар як шаҳрванд мебошад. Маҳз иқтисоди пурқувват метавонад заминаи воқеии адолати иҷтимоӣ ва суботи ҷомеаро таъмин намояд.

Хулоса

Паёми Роҳбари давлат равандҳои иқтисодӣ, илмию технологӣ ва маорифро ҳамчун заминаи устувории давлат ва зиндагии мардум муайян мекунад. Ба ҳисоб гирифтани аҳамияти иқтисод, истифодаи технологияҳои муосир, таҳкими илм ва баланд бардоштани сатҳи таълим ба Тоҷикистон имконият медиҳад, ки дар арсаи байналмилалӣ рақобатпазирӣ дошта бошад ва истиқлоли худро тақвият бахшад.

Дар баробари дастовардҳои назаррас, роҳбарияти мамлакат бо ҳадафи таъмини рушди устувор ва беҳбуди зиндагии мардум вазифадор карда шудааст, ки барои идомаи ин равандҳо тадбирҳои мушаххас андешад. Рушди иқтисод, илм ва маориф дар ҳамбастагӣ бо сиёсати иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ба сохтани ҷомеаи соҳибмаърифат ва пешрафтаи Тоҷикистон заминаи қавӣ мегузорад.

Бо истифодаи захираҳои дохилӣ ва ҳамкориҳои байналмилалӣ, татбиқи стратегияи инноватсионӣ ва омода намудани насли оянда, Тоҷикистон метавонад ба ҳадафҳои стратегии худ - истиқлоли комил, рушди устувор ва зиндагии шоиста барои ҳар як шаҳрванди мамлакат - ноил гардад.

Бӯризода Анвар Маҳмад, директори Институти

астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Энергетика яке аз соҳаи калидии иқтисоди миллӣ ба ҳисоб рафта, заминаи асосии рушди саноат, кишоварзӣ ва сатҳи зиндагии аҳолиро фароҳам меорад. Дар шароити тағйирёбии иқлим, афзоиши талабот ба неруи барқ ва маҳдуд будани захираҳои сӯзишворӣ, рушди устувори соҳаи энергетика аҳаммияти махсус касб менамояд.

Дар кишварҳои дорои захираҳои обӣ, аз ҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон, энергетикаи обӣ мавқеи асосӣ дорад. Истифодаи неруи барқи аз манбаъҳои барқароршаванда истеҳсолшуда на танҳо аз ҷиҳати иқтисодӣ самаранок, балки ба ҳифзи муҳити зист низ мусоидаткунанда мебошад.

Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ, яке аз мушкилоти ҷиддӣ дар соҳаи энергетикаи Ҷумҳурии Тоҷикистон набудани сармоягузории кофӣ ва татбиқи технологияҳои муосир ба ҳисоб мерафт. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар муддати кутоҳ тавонист мушкилоти мавҷударо бартараф намуда, қадамҳои устуворро дар самти рушди энергетика гузорад.

Аз ҷумла, такмили сиёсати давлатии энергетикӣ, ҷалби сармоягузориҳои дохилӣ ва хориҷӣ, дастгирии лоиҳаҳои инноватсионӣ, баланд бардоштани сатҳи самаранокии истифодаи нерӯи барқ ва вусъат бахшидани ҳамкориҳои байналмилалӣ дар ин самт ба роҳ монда шуданд. Ин тадбирҳо заминаи муҳиме барои расидан ба ҳадафи стратегии миллӣ — таъмини истиқлолияти энергетикӣ фароҳам овард.

Рушди соҳаи энергетика ҳамчун омили муҳими стратегии рушди устувори иқтисодӣ ва иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон арзёбӣ мешавад. Бо дарназардошти мавқеи географӣ ва иқлимии кишвар, Тоҷикистон дорои захираҳои бузурги барқароршавандаи энергия, аз қабили энергияи об, офтоб, бод ва биомасса мебошад. Танҳо иқтидори гидроэнергетикии кишвар дар як сол зиёда аз 527 млрд кВт/соат арзёбӣ мегардад, ки айни замон камтар аз 5%-и он истифода мешавад.

Бо мақсади таъмин намудани амнияти энергетикӣ, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо шарикони байналмилалӣ ҷиҳати ҷалби сармоя, татбиқи технологияҳои «сабз» ва рушди шабакаҳои энергетикӣ тадбирҳои муҳимро амалӣ менамояд. Дар Стратегияи миллии рушд барои давраи то соли 2030, гузариш ба энергияи барқароршаванда яке аз афзалиятҳои асосӣ ба ҳисоб меравад..

Бо дарназардошти афзоиши талабот ба неруи барқ, рушди саноат ва таъсири тағйирёбии иқлим, масъалаи таҷдид ва азнавсозии иқтидорҳои энергетикӣ аҳаммияти хос пайдо кардааст. Қисми зиёди иншооти энергетикӣ дар кишвар ҳанӯз дар давраи шӯравӣ сохта шуда, имрӯз ба навсозии ҷиддӣ ниёз доранд.

Ҳукумати мамлакат бо мақсади расидан ба истиқлоли энергетикӣ ва дар ин замина таъмин намудани рушди устувори иқтисоди миллӣ бо истифода аз ҳамаи имконияту сарчашмаҳои мавҷуда, хусусан, манбаъҳои рушди «энергияи сабз» мунтазам чораҷӯйӣ карда истодааст.

Ҳоло корҳои таҷдиду азнавсозӣ дар неругоҳҳои барқи обии «Норак» (то имрӯз ду агрегати неругоҳ пурра навсозӣ карда шуд) идома дорад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Певшои миллат Эмомалӣ Раҳмон 20 ноябри соли 2025 дар шаҳри Гулистони вилояти Суғд бо пахши тугмаи рамзӣ 3 гидроагрегати неругоҳи Қайроққумро баъди навсозӣ мавриди истифода қарор доданд. Дар доираи лоиҳа 6 гидроагрегат ва дигар дастгоҳу таҷҳизоти неругоҳ пурра навсозӣ ва иқтидори истеҳсол дар он 60 мегаватт зиёд карда шуд. Дар доираи қисми яки лоиҳаи барқарорсозии неругоҳи Қайроққум бо ҷалби шарикони рушд ва мутахассисони дохилию хориҷӣ то имрӯз таҷҳизоти толори мошинҳо, дастгоҳи идоракунии турбинаҳо, трансформаторҳои системаи ангезишӣ, дастгоҳи идоракунии зери фишор, системаи идоракунии гидроагрегат, 7 трансформатори иқтидорашон гуногун ва дигар дастгоҳҳои асосӣ бо дастрасии онҳо аз кишварҳои пешрафтаи Аврупо иваз карда шуда, ба ҷойи дастгоҳи тақсимоти кушодаи 220/110 кВ дастгоҳи тақсимоти пӯшидаи элегазӣ насб гардид. Ҳамзамон, дар доираи лоиҳаи навсозӣ, сарбанди неругоҳ мустаҳкам карда шуда, 5 крани борбардор низ навсозӣ гардид.

Инчунин, як агрегати дигар дар неругоҳи «Норак» таҷдид шуда, иқтидори он 40 мегаватт зиёд мегардад ва сохтмони неругоҳи «Себзор» бо тавоноии 11 мегаватт ба анҷом расонида мешавад. Яъне иқтидорҳои мавҷудаи энергетикии мамлакат дар соли 2025 танҳо аз ин ҳисоб 180 мегаватт зиёд гардаид.

Қайд кардан ба маврида аст, ки муҳимтарин дастовардҳо дар соҳаи энергетика ин оғози корҳои барқарорсозӣ ва бунёди НБО –и «Роғун», ба истифода додани ду агрегати ин иншооти бузурги аср, таҷдиду навсозии неругоҳҳои барқи обии «Норак», «Сарбанд» ва «Қайроққум», ба истифода додани НБО-и «Сангтӯда — 1», «Сангтӯда — 2», «Помир – 1», «Тоҷикистон» дар баландии 3500 метр аз сатҳи баҳр дар ноҳияи дурдасти Мурғоб, Маркази барқу гармидиҳии Душанбе -2, зеристгоҳҳои барқии 500- киловолтаи «Душанбе» ва «Суғд», хати интиқоли барқи 500-киловолтаи «Ҷануб-Шимол», Дастгоҳҳои тақсимкунандаи пӯшидаи элегазии 220 ва 500-киловолта дар Неругоҳи барқи обии «Норак», зеристгоҳҳои барқии 220-киловолтаи «Лолазор», «Хатлон», «Айнӣ», «Шаҳристон», «Шаҳринав», «Геран-2», хатҳои интиқоли барқи 220-киловолтаи «Лолазор-Хатлон», «Тоҷикистон-Афғонистон», «Хуҷанд-Айнӣ», «Қайроққум-Суғд», «Айнӣ-Рӯдакӣ» ва оғози татбиқи воқеии лоиҳаи САSA – 1000 аз комёбиҳои Тоҷикистон дар роҳи расидан ба истиқлолияти энергетикӣ мебошанд, ки таҳти роҳнамоии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амалӣ гардиданд.

Нақши энергетика дар рушди устувори иқтисоди миллӣ дар ин замина аҳаммияти стратегӣ дорад. Пеш аз ҳама, таъмини устувори неруи барқ заминаи асосии рушди саноат, кишоварзӣ, нақлиёт ва хизматрасониҳоро фароҳам оварда, ба баланд бардоштани рақобатпазирии иқтисоди миллӣ мусоидат мекунад. Истиқлолияти энергетикӣ имконият медиҳад, ки вобастагӣ аз воридоти неру кам шуда, амнияти иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар таҳким ёбад.

Бо татбиқи лоиҳаҳои бузурги энергетикӣ дар даҳ соли охир иқтидори истеҳсолии низоми энергетикии ҷумҳурӣ 1320 мегаватт афзоиш ёфта, беш аз 1300 километр хатҳои интиқоли барқи баландшиддати 500, 220 ва 110-киловолта ба истифода дода шуданд. Ин раванд на танҳо таъмини аҳолӣ ва иқтисод бо барқи устуворро беҳтар намуд, балки барои ҷалби сармоя, таъсиси ҷойҳои нави корӣ ва рушди минтақаҳои дурдаст низ шароити мусоид фароҳам овард.

Илова бар ин, рушди гидроэнергетика ҳамчун манбаи «энергияи сабз» ба коҳиши партовҳои газҳои гулхонаӣ, мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон дар самти рушди устувор мусоидат менамояд. Дар маҷмӯъ, соҳаи энергетика имрӯз на танҳо муҳаррики рушди иқтисодӣ, балки яке аз пояҳои асосии амнияти миллӣ, пешрафти иҷтимоӣ ва татбиқи модели иқтисоди сабз дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад.

Ҳамзамон, таҷдид ва азнавсозии иқтидорҳои энергетикӣ имконият медиҳад, ки бе сохтмони неругоҳҳои нав иқтидори истеҳсоли неруи барқ афзоиш дода шавад. Иваз намудани турбинаҳо, генераторҳо ва таҷҳизоти идоракунӣ бо истифодаи технологияҳои муосир самаранокии истеҳсолро боло бурда, талафоти энергияро коҳиш медиҳад ва эътимоднокии кори низоми энергетикиро таъмин менамояд.

Ин раванд аз ҷиҳати иқтисодӣ нисбат ба сохтмони иншооти нав камхарҷтар буда, имкон медиҳад, ки бо истифодаи захираҳои мавҷуда самаранокии соҳа баланд бардошта, амнияти энергетикӣ дар кишвар тақвият ёбад. Дар оянда, ҳамгироии сиёсати давлатӣ, ҷалби сармоягузорӣ ва татбиқи технологияҳои навин метавонад Тоҷикистонро ба яке аз кишварҳои пешсаф дар соҳаи энергетикаи тоза дар минтақа табдил диҳад.

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

(Дар ҳошияи сафари Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикисион муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷопон барои анҷоми сафари расмӣ ва иштирок дар Ҳамоиши Муколамаи «Осиёи Марказӣ - Ҷопон»,19-20 декабри 2025)

Дар шароити муосири муносибатҳои байналмилалӣ муколамаҳо ва механизмҳои ҳамкории бисёрҷониба аҳамияти рӯзафзун касб менамоянд. Яке аз чунин механизмҳо муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон (C5+1)” мебошад, ки аз соли 2004 ҳамчун платформаи ҳамкории минтақавӣ байни Ҷопон ва панҷ кишвари Осиёи Марказӣ — ҷумҳуриҳои Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Узбекистон фаъолият мекунад. Ҷопон аввалин кишваре ба шумор меравад, ки ба давлатҳои Осиёи Марказӣ муколамаи “C5+”-ро пешниҳод намуд ва имрӯз чунин “муколамаҳо” дар миёни дигар шарикони минтақавиву байналмилалӣ хеле маъмул гардидааст. Ҳадафи асосии муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон (C5+1)” — таъсиси як майдони устувор барои баррасии масъалаҳои ҳамкории мутақобила ва таҳкими суботи минтақавӣ мебошад.

Дар солҳои қаблӣ муколамаи болозикр асосан дар шакли мулоқоту вохӯриҳои сатҳи вазирони корҳои хориҷӣ баргузор гардид. Мулоқоти аввалин дар августи соли 2004 дар шаҳри Астана доир гардид. Дар солҳои минбаъда вохӯриҳо дар ин сатҳ ба таври мунтазам баргузор нагардида (то ба имрӯз ҳамагӣ 9 вохӯрӣ баргузор шудааст) асосан ба ҳамоҳангсозии нақшаҳои татбиқи ҳамкориҳо равона буданд. Ҳоло бошад, рӯзҳои 19–20 декабри соли равон бори аввал дар шаҳри Токио Ҳамоиши сарони давлатҳо дар доираи муколамаи “Осиёи Марказӣ – Ҷопон” дар сатҳи олӣ баргузор мегардад.

Муносибатҳои сиёсӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷопон дар заминаи эҳтироми мутақобила ва манфиатҳои муштарак рушд меёбанд. Дар доираи ин муколама Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷопон муносибатҳои худро дар сатҳи дуҷониба ва бисёрҷониба густариш медиҳанд. Муколамаи C5+1 ба Ҷумҳурии Тоҷикистон имконият медиҳад, ки дар муҳокимаи масъалаҳои муҳими минтақавӣ, аз ҷумла амният, рушди устувор ва ҳамгироии иқтисодӣ, фаъолона иштирок намояд. Мулоқотҳои мунтазами вазирони корҳои хориҷӣ ва коршиносон заминаи устувор барои муколамаи сиёсӣ фароҳам меоранд.

Яке аз самтҳои калидии ҳамкории Тоҷикистон ва Ҷопон кӯмаки иқтисодӣ ва техникӣ мебошад. Ҷопон ба Тоҷикистон садҳо миллион доллари ИМА кӯмаки бебозгашт ва техникӣ расонидааст. Ин кӯмак пеш аз ҳама ба рушди инфрасохтор, аз ҷумла сохтмон ва таҷдиди роҳҳо, беҳтар намудани низоми таъминоти об, логистика ва идоракунии ҳолатҳои фавқулода равона гардидааст. Дар доираи формати C5+1, ин лоиҳаҳо хусусияти минтақавӣ касб намуда, ба таҳкими пайвастагии кишварҳои Осиёи Марказӣ мусоидат мекунанд.

Ҷанбаи муҳими ҳамкории Тоҷикистон ва Ҷопон рушди сармояи инсонӣ мебошад. Барномаи стипендиявии JDS (Japanese Development Scholarship) ба омода намудани мутахассисони баландихтисос барои мақомоти давлатӣ ва соҳаҳои калидии иқтисоди миллӣ равона шудааст. Хатмкардагони ин барнома дар раванди ислоҳоти давлатӣ ва ворид намудани таҷрибаҳои пешқадами идоракунӣ саҳми назаррас мегузоранд.

Бо дарназардошти иқтидори бузурги гидроэнергетикии Тоҷикистон, ҳамкории ду кишвар дар соҳаи энергетика, махсусан энергияи “сабз” аҳамияти стратегӣ дорад. Ҷопон таҷриба ва технологияҳои пешрафта дар самти истифодаи устувори захираҳои табиӣ, коҳиши таъсири тағйирёбии иқлим ва ҳифзи муҳити зист пешниҳод менамояд. Чунин ҳамкорӣ ба татбиқи ҳадафҳои рушди устувор дар сатҳи миллӣ ва минтақавӣ мусоидат мекунад.

Муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон” барои Тоҷикистон на танҳо платформаи муколама бо Ҷопон, балки абзори ҳамоҳангсозии сиёсати минтақавӣ мебошад. Ин формат ба ташаккули лоиҳаҳои муштарак, табодули таҷриба ва таҳкими эътимод байни кишварҳои минтақа мусоидат менамояд. Илова бар ин, C5+1 ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки манфиатҳои худро дар доираи як сиёсати мутавозини хориҷӣ пеш барад.

Дар оянда ҳамкории Тоҷикистон ва Ҷопон дар доираи C5+1 метавонад дар чанд самти асосӣ густариш ёбад. Тавсеаи ҳамкории иқтисодӣ ва сармоягузорӣ, рушди долонҳои байналмилалии нақлиётӣ, рақамисозии иқтисод ва идоракунии давлатӣ, инчунин тақвияти ҳамкорӣ дар соҳаҳои маориф ва илм аз ҷумлаи самтҳои афзалиятнок ба шумор мераванд. Гузашта аз ин, татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар соҳаи энергияи барқароршаванда метавонад ба рушди устувори Тоҷикистон мусоидати назаррас намояд.

Ҳамин тариқ, ҳамкории Тоҷикистон ва Ҷопон дар доираи муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон (C5+1)” дорои хусусияти пайваста рушдёбанда мебошад. Дар шароити тағйирёбандаи низоми муносибатҳои байналмилалӣ, муколамаи “C5+1” ҳамчун механизми муассири ҳамкории бисёрҷониба барои Тоҷикистон аҳамияти стратегӣ хоҳад дошт.

Салимов Акбар - ходими калони илмии шуъбаи ИДМ-и

 Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сарчашмаҳои истифодашуда:

1. Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муносибатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷопон. – Душанбе, сомонаи расмӣ.

2. Japan International Cooperation Agency (JICA). JICA Activities in Tajikistan. – Tokyo, Annual Reports.

3. https://www.gazeta.uz/ru/2025/12/17/ca-japan/ . Санаи муроҷиат: 18.12.2025.

Паёми имсолаи Пешвои миллат, ки саршор аз ташаббусҳои ҷаҳонӣ, ғояҳои рушди устувор ва рӯҳияи ваҳдату ҳамбастагӣ буд, барои мардуми шарифи Тоҷикистон ҳамчун роҳнамои боэътимод дар ҷодаи ободкорӣ, пешрафт ва таҳкими ҳарчи бештари худшиносии миллӣ хизмат мекунад. Дар ин Паём тамоми самтҳо ва масъалаҳои калидие, ки пояҳои асосии рушду инкишофи кишварро ташкил медиҳанд, мавриди баррасӣ қарор гирифтаанд ва шарҳу тавзеҳи ҳар яке аз онҳо таҳқиқоту омӯзишҳои алоҳидаро тақозо менамояд.

Дар ҳамин замина, дастури Пешвои миллат оид ба таъсиси Маркази тамаддуни ориёӣ иқдоми басо муҳим ва саривақтӣ мебошад. Ин ташаббус имконият фароҳам меорад, то бо далелҳои илмӣ собит гардад, ки сарзамини тоҷикон воқеан гаҳвораи тамаддуни ориёӣ буда, ганҷинаи бузурги панду андарз, ҳикмат ва ҷаҳонбиние, ки монанди он дар миёни дигар халқҳо камназир аст, маҳз аз ҷониби фарзандони ҳамин тамаддун офарида шудааст.

Ҳарчанд дар адабиёти оммавӣ ва илмии муосир таҳқиқотҳои зиёде дар бораи тамаддунҳои гуногун, аз қабили Майя, Шумер, Харапа ва ғайра ба назар мерасанд, вале тамаддуни ориёӣ аз ҳама бештар таваҷҷуҳи муҳаққиқонро ба худ ҷалб намудааст. Масъалаи ватани аслии ориёиҳо яке аз баҳсбарангезтарин мавзӯъҳои илми таърих ва бостоншиносӣ ба шумор меравад. Аз ин рӯ, дар фазои расмию иҷтимоии интернет пайваста бо мақолаҳо ва баромадҳои гуногун, баъзан ҳатто комилан мухолиф, рӯ ба рӯ мешавем.

Нависандаи фаъоли қазоқ Аян Аден дар мақолаи худ роҷеъ ба қабилаҳои ориёӣ ва гузаштагони онҳо идао мекунад, ки омӯзиши навиштаҳои «Ригведа» ва «Авесто» гӯё маънои «истилогар» доштани калимаи «ария»-ро нишон медиҳад. Ӯ зикр менамояд, ки ба ақидаи бархе таърихшиносон ориёиҳо аз шимол, аз минтақаҳои Олтой, ба сӯи Эрону Ҳинд кӯч баста, он сарзаминҳоро ғасб кардаанд ва бинобар камшумор буданашон дар миёни этносҳои маҳаллӣ фурӯ рафтаанд. Муаллиф мардумони имрӯзаи ин минтақаҳоро насли ориёиҳо намешуморад ва идао мекунад, ки гарчанде дар забонҳои онҳо калимаҳое бо решаи ориёӣ вуҷуд доранд, асли онҳо бо эҳтимоли баланд ба забонҳои қадимаи туркӣ бармегардад. Вай ҳатто навиштаҳои мехии шумериро низ дорои решаҳои калимаҳои қазоқӣ дониста, дар натиҷа ба хулоса меояд, ки ориёиҳо халқи туркнажод будаанд.

Ақидаҳои нависандаи фаронсавӣ Жозеф Артюр де Гобино, ки дар миёнаҳои асри XIX назарияи нобаробарии нажодҳоро пешниҳод карда буд, низ пайравони зиёд пайдо намуд. Ба андешаи ӯ, ориёиҳо ашрофзодагони баландқомати сафедпӯсту чашмкабуд буда, аз Аврупо ба Эрону Ҳинд, Юнону Рим муҳоҷират кардаанд. Файласуфи олмонӣ Хюстон Стюарт Чемберлен ин андешаҳоро тақвият бахшида, кӯшиш кардааст «исбот» намояд, ки гузаштагони аслии ориёиҳо олмониҳо мебошанд.

Дар чунин фазои пур аз назарияҳои мухталиф, тааҷҷубовар нест, ки бархе муҳаққиқон кӯшиш кардаанд ориёиҳоро ба славянҳо ё русҳо низ нисбат диҳанд. Дар ин замина биохимики рус Анатолий Алексеевич Клёсов, ки худро асосгузори илми ба истилоҳ КДН-шаҷарашиносӣ мешуморад, бо истинод ба маълумоти генетикӣ иддао мекунад, ки гузаштагони ориёиҳо на олмониҳо, балки славянҳо ва русҳо будаанд. Ба ақидаи ӯ, сокинони муқимии водиҳои Рус русҳо ва муҳоҷирон ориёиҳо маҳсуб мешаванд.

Дар солҳои 90-уми асри гузашта, дар ҷануби Урал, дар наздикии марзи Қазоқистон, маҷмӯаи қалъаҳои қадимие кашф гардид, ки бо номи Аркаим машҳур шуд. Офаринандагони ин тамаддун, ки ба сатҳи баланди рушди иҷтимоиву фарҳангӣ расида буданд, ҳамчун аҷдоди қабилаҳои ориёӣ муаррифӣ гардиданд. Дар ин росто, эҳтимол дорад таҳқиқотчие ҳунарҳои меъморию гудохтагарию нигоравиашонро бо маданияти Мая муқоиса карда, мансубияти хатти ирсиашонро ташбеҳ дода, эълон намояд, ки ориёиҳо халқиятҳои Маяи ба Осиё муҳоҷиратнамудаанд.

Бо вуҷуди ин, таҳқиқотҳои ҷиддӣ ва амиқи муҳаққиқони ватанию хориҷӣ кам нестанд, ки асолати таърихиро бозгӯ намоянд. Аз осори муқаддаси «Авесто» то «Шоҳнома», «Хамса», «Маснавӣ», «Гулистон», «Баҳористон» ва ҳазорон рисолаи дигар ганҷинаи ҳикмату маърифате мебошанд, ки тамаддуни волои ориёиро дар ин ҳавза ба таври раднопазир исбот мекунанд.

Дар ин замина, таъсиси Маркази тамаддуни ориёӣ дар шаҳри Душанбе фоли нек ва иқдоми ниҳоят умедбахш мебошад. Вақте ки Пешвои муаззами миллат дар Паёми худ ин ташаббусро эълон намуданд, он бо кафкӯбиҳои пуршиддати ҳозирин истиқбол гардид. Бо вуҷуди ин, Президенти кишвар таъкид карданд, ки ҳарчанд ин иқдом боиси ифтихор ва хушнудист, вале он масъулияти ниҳоят бузург ва заҳмати фаровонро талаб менамояд.

Бо умеди онем, ки ин ташаббуси нодири Пешвои муаззами миллат бо саъю кӯшиши холисона ва заҳмати илмии муҳаққиқон дар фурсатҳои наздик самараҳои нек ба бор оварда, ба як пояи устувори худшиносӣ ва ифтихори миллӣ барои наслҳои ояндаи фарзандони ориёӣ табдил хоҳад ёфт.

Директори Институти физикаю техникаи ба номи С. У. Умарови

АМИТ д.и.ф.м., Зарифзода Афзалшоҳ Қаҳрамон