«Ваҳдат барои мо як вожа ва калимаи оддӣ нест, балки номаи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯи ояндаи ободу осуда ва муҳимтар аз ҳама, кафили сарҷаъмию хушбахтии имрӯзу ояндаи халқамон аст»

Эмомалӣ Раҳмон

Таҳлилгарон ва таҳқиқгарони илми сиёсатшиносии ҷаҳон аксар бар он назаранд, ки дар олами роҳбарӣ танҳо ҳамон сиёсатмадоре комёбу муваффақ гашта метавонад, ки дар ин ҷода кашфиёт ё ихтирокории амиқе дошта бошад.

Махсусан, баҳри хомӯш намондани оташи ҷанги шаҳрвандӣ сиёсатмадори оқилу хирадманд нуктаеро бо хиради азалияш кашф менамояд, ки барои тарафҳои ба ҳам мухолиф ин нукта баробар азизу муқаддас асту онро баробар дӯст медоранд ва ояндаи худу фарзандон, хешу табор, суннату анъана, таъриху фарҳанг, арзишҳои милливу давлатдорӣ бе ин буданаш ҳеҷ имконият надорад.

Сарвари ҷавони мамлакати мо дар он солҳо бо истеъдоди худододи давлатмадорӣ дар ҷодаи сулҳофарӣ кашфиёти бузургу нодиреро анҷом дод.

Ин кашфиёт муроҷиати сарвари давлат ба миллати тоҷик ва тамоми мардуми шарифи Тоҷикистон буд, ки аз гумроҳӣ бо дастгирии душманони миллат ба гурӯҳҳову маҳаллаҳо тақсим шуда, ҳамватану ҳамсоя, ҳамзабону ҳамхун, фарзанду бародари ҳамдигарро мекуштанд ва пеши назарашон ҷуз интиқом чизи дигаре падидор набуд.

Дар ана ҳамин ҳангоми фоҷеаи миллат Сарвари хирадманд нидо баланд намуда изҳор доштанд, ки эй ҳамватанону ҳамзабонони азиз, имрӯз мо дар дил нисбати якдигар кина дорем, мехоҳем аз якдигар қасос бигирем ва ба ин восита хашму дарду амали хешро фурӯ нишонем, хулоса, якдигарро дӯст намедорем ва шояд чашми диданҳам надорем, аммо ҳамватанони ба ҷон баробари ман, Шумо фаромӯш насозед, ки мо дар маҷмуъ як чизе дорем, ки онро баробар дӯст медорем ва муқаддасаш медонем ва ин ҳам Тоҷикистони азиз аст, ки агар ба сулҳу ваҳдат наоему оштӣ накунем, онро душманони миллат нобуд месозанд ва бадин васила миллатро ба нестӣ мебаранд.

Ба андешаи мо, ана ҳамин нуқта, яъне Ватан – Тоҷикистони азиз, ки бо тадбири хирадмандонаи сарвари оқил кашф шуда буд, мардуми парешонгаштаву фиребхӯрдаро ба ҳам оварад ва ба якдигар оғуши оштӣ кушоданд, ҳамдигарро дар канор кашида ашки шодӣ рехтанд ва дарвозаи сулҳу оштиро кушода вориди он гардиданду масъалаҳои камаҳмияту ҷузъиро канор гузоштанд.

Ваҳдати миллӣ, моҳият ва арзиши он барои мо – тоҷикон қутбнамое аст, ки дар заминаи он мо ба марҳилаҳои нави барқарорсозӣ, пешрафту тараққиёт ва ободонии Ватани азизамон рӯ меоварем. Мо, халқи тоҷик, ки ҳамасола рӯзи 27 июнро ҳамчун Рӯзи Ваҳдати миллӣ таҷлил мекунем, нақши ин санаи фархундаи таърихӣ дар мустаҳкам шудани пояҳои Истиқлолияти кишварамон хеле барҷаста мебошад. Ин ҷашн рамзи ягонагии мардуми тоҷик, муттаҳидии миллати мо мебошад. Рӯзи Ваҳдати миллӣ сарчашмаи сулҳу ваҳдат, ҳамбастагӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстии мардуми тоҷик маҳсуб меёбад.

Аз рӯзи қабули санади муҳими таърихӣ барои халқи тоҷик – Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон 28 сол сипарӣ шуд, ки ба шарофати он дар Ватани азизамон сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ҳамдигарфаҳмиву ваҳдати миллӣ ҳукмфармост. Зиёда аз ин, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сулҳу ваҳдати имрӯзи мо ниҳоят бузург ва беҳамто аст.

Таърих гувоҳ аст, ки Пешвои миллат аз лаҳзаҳои аввали ба саҳнаи сиёсат ворид шуданашон сокинони кишварро дар атрофи ғояҳои баланди сулҳу ваҳдат ҷамъ оварда, давлату миллатро аз эҳтимоли нобудӣ наҷот бахшиданд. Дар навбати аввал Сарвари давлат барои бунёди роҳу пул, нақбҳо талош намуданд, то миллати мо байни ҳамдигар дар рафту омад бошанду Тоҷикстони ба мамлакати воҳид табдил ёбад. Ва чунин ҳам шуд. Имрӯз мардуми Тоҷикистон дар фазои сулҳу оромӣ умр ба сар бурда, баҳри фардои дурахшони Ватан дар ҳамбастагӣ заҳмат мекашанд.

Дар анҷом мехоҳам зикр намоям, ки Рӯзи Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо хотираи ҷангҳо ва дастовардҳои гузашта, балки тасдиқи талошҳои дастаҷамъонаи сокинони кишвари азизамон барои бунёди миллати осоишта ва ягона мебошад. Он шаҳодати рӯҳияи тағйирнопазири ҳамоҳангӣ ва ҳамкорӣ мебошад, ки роҳи Тоҷикистонро ба сӯи ояндаи дурахшон муайян мекунад. Мо ҳамеша аз сулҳу Ваҳдати миллӣ ифтихор карда, тамоми кӯшиши худро бар он равона мекунем, ки сулҳу Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон ҳамеша поянда бошад! Дар охир аз забони шоир, устод Лоиқ Шерали гуфтанимям:

Худовандо, худои хеш гардон миллати моро!

Муяссар кун бақои ҷовидонӣ давлати моро!

Ниҳоди кохи Ваҳдат баски бар хуни шаҳидон аст,

Нигоҳ дор аз шабохунҳои ваҳшат ваҳдати моро!

Мудири шӯъбаи таҳрезии математикии

Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви АМИТ н.и.ф.м., Сафарзода Э.Ҳ.

Ваҳдати миллӣ яке аз муҳимтарин дастовардҳои замони соҳибистиқлолӣ буда, таҷассумгари фарҳанги баланд, хирад ва майли мардуми мо ба сулҳпарварӣ мебошад. Бо гузашти солҳо арзишу аҳамияти ин дастоварди бузург боз ҳам афзунтар мешавад. Ба шарофати ин, халқи тоҷик тавонист соҳибихтиёрии кишвар ва тамомияти арзии онро ҳифз намуда, ба рушди иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ ноил гардид.

Албатта миллати сарбаланди тољик хуб дар ёд дорад, ки давлати тозаистиқлоли мо дар оғози солҳои навадуми асри гузашта ба гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гирифтор шуда, тамоми соҳаҳои иқтисоди миллӣ фалаҷ гардид ва давлатро буҳрони амиқи сиёсӣ фаро гирифт. Чунин вазъи пурфоҷиа хатари заволи давлат ва парокандагии миллатро пеш оварда буд.

Тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеаро буҳрон фаро гирифта буд, вале роҳи раҳоӣ аз ин вазъияти душвору хатарнок муносибати оқилона ва дурандешонаро тақозо мекард. Бояд гуфт, ки халқи тоҷик барои расидан ба Ваҳдати миллӣ имтиҳонҳои басо душвору сангинро пушти сар кард. Ба шарофати хирадмандие, ки аз қаъри асрҳо бармеояд, халқи мо ба ҷанги бародаркушии ғайричашмдошт хотима дод. Сулҳу субот ва ризоияти миллӣ ба халқи тоҷик ба осонӣ муяссар нашудааст. Барои расидан ба ин рузи фируз моро лозим омад, ки роҳи тулонии ноҳамворро тай намоем, монеаҳои сангинро аз миён бардорем ва мушкилоти гаронро паси сар кунем.

Қайд кардан зарур аст, ки 27-уми июни соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид, ки ин саннаи тақдирсоз дар сарзамини тоҷикон муҳимтарин ва муассиртарин омили расидан ба Ваҳдати миллӣ буд. Ваҳдате, ки тайи 28 сол ҷомеаи мо марҳала ба марҳала онро тай карда истодааст. Тайи ин чанд сол ҷомеаи мо тавонистааст, ки дастовардҳои хотирмонеро дар роҳи дастёбӣ ба ризоияту Ваҳдати миллӣ соҳиб шавад. Чун ба ин чанд соли душвори бунёдкориву созандагӣ назар мекунем, мебинем, ки чи гуна давлати Тоҷикистон тавонистааст монеаҳои зиёдеро пушти сар кунад.

Тавре маълум аст, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аҳамияти ин рӯйдоди таърихиро дар ҳаёти давлати навини тоҷикон борҳо таъкид намуда, онро дар радифи Рӯзи истиқлолияти давлатӣ гузошта, воқеаи муҳиму фаромӯшнашаванда арзёбӣ намудааст. Аз ҷумла, зимни суханронӣ дар таҷлили даҳумин солгарди Рӯзи Ваҳдати миллӣ қайд намудаанд: «Баъди 21 вохӯриву музокирот, ки қариб чор сол дар Маскаву Кобул, Теҳрону Алмаато, Бишкеку Ашқобод ва дигар маҳаллу мавзеъҳо гузаронида шуданд, оқибат даври ниҳоиро дар Маскав доир карда, ба санади тақдирсоз ва ҳаётбахши сулҳ имзо гузоштем».

Чуноне маълум аст, давоми зиёда аз се сол нӯҳ даври музокирот гузаронида шудааст, ки баъзе даври онҳо ду се марҳаллаи алоҳидаро дарбар мегирифтанд. Дар лаҳзаҳои душвортарини раванди сулҳ Сарвари давлатамон бо Роҳбари Иттиҳоди нерӯҳои мухолифини Тоҷикистон ҳафт маротиба дар мамолики мухталиф бевосита дидан кардаанд.

Воқеан, таъмини сулҳ ва суботи кишвар бе саъю кӯшиши бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва хиради волои мардуми мо номумкин буд. Маҳз зањмати бевоситаи Сарвари давлат боиси он гардид, ки сулҳ дар кишварамон барқарор гардад.

Яъне аз ҷониби Пешвои миллат консепсияи Ваҳдати миллӣ пешниҳод шуд, ки барои амалӣ сохтани он роҳбарияти кишвар ба неруи созанда ва тамаддунгарои ҷомеаи тоҷик такя намуд. Пешвои миллат тамоми истеъдоди сиёсии худро баҳри овардани сулҳ ба Ватан равона карданд. Қобили зикр аст, ки маҳз дар давраи гузарондани музокироти байни тоҷикон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ташаккули фарҳанги ваҳдатгароӣ замина гузошт, ки он имрӯз унсури ҷудонашавандаи тафаккури сиёсии ҷомеаи тоҷик мебошад. Мардуми тоҷик бо роҳбарии оқилонаи Пешвои муаззами худ зиракии сиёсиро аз даст надода, тавонистанд доман задани бозиҳои геополитикии доираҳои манфиатхоҳи хориҷиро пешгирӣ намуда, ба табдил шудани ҷанги шаҳрвандӣ ба ноамнии минтақавӣ ва ҷаҳонӣ роҳ надиҳанд. Сулҳе, ки Пешвои миллат ба ҳамватанони маҳбубаш овард, кафили истиқлолияти сиёсии на танҳо Тоҷикистон, балки тамоми Осиёи Марказӣ гашт.

Ба ақидаи муҳаққиқи маъруфи тоҷик Ҳайдарзода Р.Ҷ. “Эмомалӣ Раҳмон як шахсияти барҷаста дар таърихи тоҷикон буда, дар ҳифзи сохти конститутсионии Тоҷикистон маҳорати баланди сиёсӣ нишон дод. Ӯ ҳамчун Пешвои сиёсӣ ва маънавии тоҷикон тавонист дар давраи баъдиҷангӣ миллатро муттаҳид созад ва дар арсаи байналмилалӣ симои мусбати байналмилалии Тоҷикистонро эҷод кунад”. Дар воқеъ, ба шарофати сиёсати муваффақи Роҳбари дурандеш муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон мавқеашро дар сиёсати байналмилалӣ ва ҳаллу фасли мушкилоти сайёра мустаҳкам намуда, ба доираи ҳамкорӣ давлатҳои бисёрро ворид карда, бо дарназардошти манфиатҳои миллӣ тавозуни муносибат ва манфиатро таъмин гардонидаанд.

Воқеан ҳам Ваҳдати миллӣ ва таҷрибаи сулҳофаринии тоҷикон аз ҷумлаи сабақҳои басо арзишмандест, ки ҳам дар дохили кишвар ва ҳам дар сатҳи ҷаҳонӣ мавриди қабулу омӯзиш қарор гирифт. Сатҳи зиндагӣ, маърифату ҷаҳонбинӣ ва худшиносиву ғурури миллии мо пайваста такомул ёфта, назария ва амалияи давлатдории Тоҷикистони озоду демократӣ дар ҷаҳони муосир эътироф шуда, мақому манзалати шоистаи худро пайдо намудааст, ки боиси ифтихори ҳамаи мо мебошад.

Ҳамин аст, ки бо шарофати сулҳу суботи комил ҳукумати мамлакат ба рушду пешрафти тамоми шаҳру ноҳияҳои кишвар, хусусан, минтақаҳои дурдасти кӯҳистон эътибори аввалиндараҷа дода, барои бунёди корхонаҳои саноатӣ, инкишофи инфрасохтори нақлиётиву коммуникатсионӣ ва иҷтимоӣ, инчунин таъмини аҳолӣ бо ҷойи кори доимӣ тамоми тадбирҳои заруриро амалӣ карда истодааст.

Бояд гуфт, ки ба имзо расидани Созишномаи умумӣ дар бораи барқарор кардани сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тољикистон аҳамияти бузурги байналхалқӣ низ дорад. Муҳимтар аз ҳама, ҷомеаи ҷаҳонӣ ба Тоҷикистон чун ба давлате, ки бунёди ҷомеаи демократиро ихтиёр кардааст ва дар ин азм устувор аст, эътимоди ҷиддӣ баст, ӯро ба узвияти хеш пазируфт ва тавассути созмону ниҳодҳои байналмилалӣ робитаи чандҷониба устувор кард.

Имрӯз Тоҷикистон узви фаъоли беш аз даҳҳо созмонҳои бонуфузи байналхалқиву минтақавӣ мебошад ва дар ҳалли масоили минтақавиву байналмилалӣ саҳми худро мегузорад.

Вазъи ҷаҳони имрӯза моро ҳушдор медиҳад, ки раванди Ваҳдат дар як давлат ё ҷомеа на танҳо ба омилҳои дохилӣ вобастааст. Омилҳои берунӣ, аз ҷумла кӯшишҳои барқарор намудани ҷаҳони дуқутба, таҳдидҳои замони ҷаҳонишавӣ низ барои таҳкими Ваҳдати миллӣ ва субот дар минтақа ва ҷаҳон андешидани тадбирҳои мушаххасро талаб менамояд. Омилҳои глобалии ба давлат ва ваҳдати миллӣ хатаровар, аз қабили терроризми байналхалқӣ, ҷинояткориҳои трансмиллӣ, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, афзоиши тундгароёни динӣ, одамрабоӣ, проблемаҳои экологӣ, бекорӣ, ки ҳаррӯз бештар мегардад, ба ҷомеаи Тоҷикистон, ки як узви ҷомеаи башарӣ мебошад, бе таъсир намемонад.

Зеро, дар ҷаҳони ноорому пурҳаводиси муосир Ваҳдати миллӣ ва суботу оромӣ барои мардуми мо омили бунёдии дастовардҳои навин, татбиқи нақшаҳои стратегӣ, кафили боэътимоди амнияти давлат ва ҷомеа зербинои иқтисодиву иҷтимоист ва шарти асосии пешрафту ободии кишвар мебошад.

Аз ин рӯ, Ваҳдати миллӣ дар таърихи навини давлатдории миллати тоҷик бозёфти арзишмандтарин мебошад, зеро он барои амалӣ гардидани ормонҳои халқамон, ки бо қалби пур аз умед интизори сулҳу оромӣ, дӯстиву ҳамбастагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ буданд, заминаи воқеӣ гузошт. Озодӣ, Истиқлолият, сулҳу субот, оромию осоиштагӣ ва созандагию бунёдкорӣ аз шарофати Ваҳдати миллӣ насиби мо гардид. Бинобар ин вазифаи ҳар кадом шахси ватандӯст мебошад, ки онро чун гавҳараки чашм ҳифзу ҳимоят намуда, то абад пос дорад.

Қодирова Зулайхо, ходими хурди

илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(Дар ҳошияи суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ифтихори 28-солагии Рӯзи ваҳдати миллӣ ва дар мулоқот бо роҳбарон ва фаъолони Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон)

Рӯзи ваҳдати миллӣ, ки ҳар сол 27 июни дар Тоҷикистон бо шукӯҳи хос таҷлил мегардад, яке аз муҳимтарин рӯйдодҳои таърихии кишвар аст. Ин рӯз рамзи пирӯзии сулҳ бар низоъ, ягонагии миллат ва заминаи рушди устувори иқтисодиву иҷтимоии Тоҷикистон мебошад. Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон дар пасманзари ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992-1997 ба даст омад, ки яке аз давраҳои фоҷиабори таърихи навини кишвар буд. Тавре Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии 27 июни соли 2025 зикр карданд, дар он солҳо қариб як миллион нафар шаҳрвандони Тоҷикистон аз тарси ҷони худ ва наздиконашон ба кишварҳои хориҷӣ гуреза шуданд. Хатари парокандагии миллат ва аз харитаи сиёсии ҷаҳон нобуд шудани давлати тозаистиқлол воқеияти талхе буд. Ин давра на танҳо бо талафоти инсонӣ ва харобии иқтисодӣ, балки бо эҳсоси ноумедӣ ва тарсу ҳарос миёни мардум ҳамроҳ буд.

Бо роҳбарии оқилонаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва иродаи қавии мардуми Тоҷикистон, дар соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Ин рӯйдод оғози марҳалаи нави таърихи кишвар гардид.

Баргардонидани қариб як миллион гуреза ба Ватан ва маҳалли зисти онҳо яке аз дастовардҳои муҳими ин раванд буд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки ин талошҳо барои сарҷамъии миллат ва пешгирӣ аз парокандагӣ анҷом дода шуданд, то мардуми тоҷик дар хонаи худ ободкорӣ кунад. Ваҳдати миллӣ на танҳо сулҳро барқарор кард, балки барои рушди минбаъдаи Тоҷикистон заминаи мустаҳкам гузошт.

Дар мулоқот бо фаъолони Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (28.06.2025), Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ваҳдати миллиро неъмати бебаҳо ва омили асосии пешрафти Ватан номиданд. Онҳо қайд карданд, ки дар шароити мураккаби ҷаҳони имрӯза, ки пур аз ҷангу нооромиҳо, гурезагӣ ва харобист, ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон арзиши муқаддас аст. Ин арзиш имкон дод, ки кишвар аз хатари нобудӣ наҷот ёфта, дар роҳи рушди устувор қадамҳои устувор гузорад.

Ваҳдати миллӣ заминаи муҳим барои татбиқи барномаҳои рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва расидан ба ҳадафҳои стратегӣ гардид. Дар суханронии 27 июни соли 2025 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки ба шарофати сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ сатҳи зиндагии мардум пайваста боло меравад ва шаҳрвандон бо меҳнати созанда ба ободии Ватан ва ояндаи дурахшони наслҳо саҳм мегузоранд. Ин дастовардҳо дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, ки яке аз минтақаҳои муҳими Тоҷикистон аст, ба таври равшан мушоҳида мешаванд.

Дар мулоқоти 28 июн Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дастовардҳои мушаххаси вилоятро шарҳ доданд. Дар доираи сафари корӣ, даҳҳо иншооти нави иҷтимоиву иқтисодӣ, аз қабили бинои маъмурии мақомоти иҷроияи Хоруғ бинои истиқоматии барои 48 оила, Маркази фарҳанг, китобхонаи бачагона, корхонаи коркарди гӯшти қутос ва дигар иншоот ифтитоҳ шуданд. Ин иншоот, ки бо сармояи калон бунёд гардидаанд, барои беҳтар кардани шароити зиндагии сокинон ва рушди иқтисодии вилоят аҳаммияти бузург доранд.

Бунёди инфрасохтори замонавӣ яке аз натиҷаҳои муҳими ваҳдати миллӣ аст. Масалан, шоҳроҳи Қалъаихумб – Ванҷ – сарҳади Рӯшон (92,5 км, 2,5 миллиард сомонӣ) ва пули мошингузар аз болои дарёи Ғунд (200 метр, 60 миллион сомонӣ) на танҳо алоқаи минтақаҳоро беҳтар кард, балки Тоҷикистонро ба як кишвари транзитии минтақа табдил дод. Ин роҳҳо рамзи воқеии ваҳдати миллӣ буда, гӯшаву канораҳои кишварро ба ҳам мепайванданд.

Дар соҳаи энергетика низ пешрафтҳои назаррас ба даст омаданд. Ифтитоҳи неругоҳи барқи обии «Себзор» (11 мегаватт, 700 миллион сомонӣ) иқтидори энергетикии вилоятро 25% афзоиш дод ва маҳдудияти барқро бартараф намуд. Оғози бунёди неругоҳи барқи офтобии Шуғнон (3 мегаватт) ва 7 неругоҳи хурди офтобиву обӣ нишонаи истифодаи «энергияи сабз» аст, ки дар шароити тағйирёбии иқлим аҳаммияти глобалӣ дорад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карданд, ки то охири 2025 иқтидори энергетикии вилоят ба 75,5 мегаватт мерасад, ки нисбат ба соли 1991 қариб 8 баробар зиёд аст.

Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон дар заминаи сулҳу субот ба дастовардҳои муҳим ноил гардид. Тибқи суханронии 28 июн, дар 34 соли истиқлол ба вилоят 25 миллиард сомонӣ сармоягузорӣ шуда, 2300 иншооти иқтисодиву иҷтимоӣ бунёд гардид. Дар доираи омодагӣ ба 35-солагии истиқлол, 1362 иншоот пешбинӣ шуда, то имрӯз 1059 иншоот (3,8 миллиард сомонӣ) ба анҷом расидааст. Аз ҷумла, 80 корхонаи саноатӣ, 70 иншооти маориф, 46 иншооти тандурустӣ ва 246 км роҳ сохта шуд.

Дар соҳаи саноат, шумораи корхонаҳо аз 13 ба 183 афзуда, номгӯйи маҳсулот аз 10 ба 70 расид. Ҳаҷми истеҳсоли саноатӣ дар соли 2024 ба 307 миллион сомонӣ расид, ки нисбат ба соли 1993 5 баробар зиёд аст. Дар соҳаи кишоварзӣ, истеҳсоли ғалладонагиҳо, картошка, сабзавот ва чорво афзоиш ёфта, майдони боғҳо 2,3 баробар зиёд шуд. Ин дастовардҳо ба беҳтар шудани сатҳи зиндагии сокинон ва таъмини амнияти озуқаворӣ мусоидат карданд.

Сайёҳӣ низ дар вилоят рушд карда, соли 2024 40 ҳазор сайёҳро ҷалб намуд, ки нисбат ба соли 2021 13 баробар зиёд аст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба роҳбарони вилоят супориш доданд, ки инфрасохтори сайёҳиро такмил диҳанд, то шумораи сайёҳон боз ҳам афзоиш ёбад. Ин тадбирҳо ба рушди иқтисоди маҳаллӣ ва баланд бардоштани обрӯи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ мусоидат мекунанд.

Ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон на танҳо рамзи сулҳ, балки пояи рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ аст. Бо роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон аз хатари парокандагӣ наҷот ёфта, дар роҳи пешрафт қадамҳои устувор гузошт. Дастовардҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, аз бунёди роҳҳо ва неругоҳҳо то рушди саноату кишоварзӣ, натиҷаи мустақими сулҳу субот аст.

Ваҳдати миллӣ ва суботи сиёсӣ Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ ба як кишвари пешсаф табдил доданд. Дар суханронии 27 июн, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карданд, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ Тоҷикистонро ҳамчун давлате эътироф мекунад, ки дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ, аз қабили мубориза бо тағйирёбии иқлим ва ҳифзи пиряхҳо, нақши муҳим дорад. Баргузории Конфронси сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо дар Душанбе дар соли 2025 далели равшани ин мавқеи баланд аст. Ин чорабинӣ на танҳо обрӯи Тоҷикистонро боло бурд, балки ташаббусҳои онро дар сатҳи ҷаҳонӣ дастгирӣ кард.

Сиёсати «дарҳои кушода», ки дар заминаи сулҳу субот амалӣ гардид, ба Тоҷикистон имкон дод, ки бо аксари кишварҳои ҷаҳон муносибатҳои дӯстона ва мутақобилан судманд барқарор кунад. Ин дастовардҳо натиҷаи мустақими ваҳдати миллӣ буда, Тоҷикистонро ба як узви фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ табдил доданд. Дар мулоқоти 28 июн, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки истиқлол, сулҳ ва ваҳдати миллӣ неъматҳои бебаҳо ҳастанд, ки дар шароити ҷаҳони пур аз нооромиҳо арзиши бештар пайдо мекунанд.

Тантанаҳои идонаи 27 июни 2025 дар шаҳри Хоруғ намоиши воқеии ягонагии мардуми Тоҷикистон буданд. Баъд аз суханронии пурмуҳтавои Пешвои миллат, ки аҳаммияти ваҳдати миллиро таъкид кард, барномаи консертии бошукӯҳ бо иштироки 5000 ҳунарпешаи касбӣ ва ҳаваскор баргузор гардид. Рақсу сурудҳо, шеърҳои шоирони маҳбуб ва навоҳои оҳангсозони шинохта, ки сулҳ, дӯстӣ ва бародариро тараннум мекарданд, ба ҷашн шукӯҳи хос бахшиданд. Ин барнома на танҳо як чорабинии фарҳангӣ, балки нишонаи ҳамбастагии миллат буд, ки дар қалби меҳмонон ва иштирокчиён таассуроти амиқ гузошт.

Чорабиниҳои фарҳангӣ, ба монанди консерти Хоруғ, дар таҳкими ваҳдати миллӣ нақши муҳим доранд. Онҳо фарҳанги сулҳофарии тоҷиконро, ки аз замони Куруши Кабир сарчашма мегирад, ба намоиш мегузоранд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии 27 июн қайд карданд, ки миллати тоҷик ҳамеша пуштибони сулҳ ва инсондӯстӣ буд, ва ин анъана имрӯз низ идома дорад.

Дар мулоқоти 28 июн Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушди соҳаҳои маориф ва тандурустӣ дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон таваҷҷуҳи хос зоҳир карданд. Дар 34 соли истиқлол, 221 бинои нави таълимӣ (44 ҳазор ҷой) ва 32 муассисаи томактабӣ (1570 ҷой) бунёд шуд. Тибқи квотаи президентӣ, аз соли 1997 беш аз 4000 ҷавони вилоят, аз ҷумла 2000 духтар, дар донишгоҳҳои кишвар таҳсил карданд. Инчунин, 6400 ҷавон муассисаҳои олии хориҷиро хатм намуданд. Бо вуҷуд, камбудиҳо, аз қабили фарогирии пасти таҳсилоти томактабӣ (31%) ва иҷрои нокифояи барномаҳои таъмини кабинетҳои фаннӣ (23%), вуҷуд доранд, ки бояд ислоҳ шаванд.

Дар соҳаи тандурустӣ 279 муассиса бунёд ва 907 муассиса таъмир гардид. Ин муассисаҳо бо таҷҳизоти тиббӣ ба маблағи 106 миллион сомонӣ таъмин шуданд. Дар соли 2025 маблағгузории тандурустӣ ба 173 миллион сомонӣ расид, ки 24% афзоишро нишон медиҳад. 1332 ҷавони вилоят дар муассисаҳои тиббӣ таҳсил карданд, ки ба беҳтар шудани хизматрасонии тиббӣ мусоидат намуд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон супориш доданд, ки сифати хизматрасониҳои тиббӣ ва таъмини муассисаҳо бо технологияҳои муосир боз ҳам такмил ёбад.

Ваҳдати миллӣ ҳисси худшиносии миллӣ ва ифтихор аз Ватани соҳибихтиёрро афзоиш дод. Дар суханронии 27 июн, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки мардуми Тоҷикистон аҳамияти истиқлол, сулҳ ва ваҳдати миллиро амиқ дарк карда, бо меҳнати созанда давлатдориро тақвият медиҳанд. Дар мулоқоти 28 июн, Сарвари давлат тарбияи насли ҷавонро дар рӯҳияи ватандӯстӣ ва масъулиятшиносӣ муҳим номиданд. Онҳо қайд карданд, ки падару модарон, зиёиён ва ҷомеа бояд ба таълиму тарбияи наврасон эътибори аввалиндараҷа диҳанд, то наслҳои оянда ворисони сазовори бузургони миллат, чун Садриддин Айнӣ ва Бобоҷон Ғафуров, бошанд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин таъкид карданд, ки волоияти қонун ва риояи тартиботи ҷамъиятӣ шарти муҳими субот аст. Дар вилоят сатҳи ҷинояткорӣ дар 5 моҳи 2025 нисбат ба соли 2024 16% коҳиш ёфт, ки аз муътадилии вазъ гувоҳӣ медиҳад. Ин дастовард ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва эҳсоси масъулияти шаҳрвандӣ вобаста аст.

Дар мулоқоти 28 июн Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вазифаҳои мушаххас барои рушди вилоят гузоштанд. Аз ҷумла, таъсиси ҷойҳои кор, саноатикунонии босуръат, коркарди ашёи хом ва афзоиши содирот ҳамчун ҳадафҳои стратегӣ муайян шуданд. Эълони солҳои 2025-2030 ҳамчун «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» нишонаи гузариш ба технологияҳои муосир аст. Роҳбарони вилоят вазифадор шуданд, ки хизматрасониҳои бонкиро беҳтар карда, сармояи дохиливу хориҷиро ҷалб намоянд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳори итминон карданд, ки мардуми вилоят бо заҳмати содиқона Тоҷикистонро ба давлати пешрафта бо инфрасохтори замонавӣ табдил медиҳанд. Онҳо таъкид карданд, ки ҳадафи асосӣ ободии Ватан, беҳтар кардани зиндагии мардум ва баланд бардоштани обрӯи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ аст.

Ваҳдати миллӣ барои Тоҷикистон асоси сулҳ, рушди устувор ва мавқеи баланд дар арсаи ҷаҳонӣ аст. Бо роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кишвар ба дастовардҳои бузург, аз бунёди роҳҳо ва неругоҳҳо то рушди маорифу тандурустӣ, ноил гардид. Тантанаҳои Хоруғ нишонаи ягонагии миллат буданд ва мулоқот бо фаъолони вилоят вазифаҳои навро барои ояндаи дурахшон муайян кард. Ваҳдати миллӣ ҳамчун гавҳари бебаҳо дар қалби мардуми тоҷик ҷовидон боқӣ хоҳад монд.

Сангинзода Дониёр Шомаҳмад -муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Дар раванди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар масъалаи ташакулли маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон омили муҳим ба ҳисоб меравад. Ҳоло дар кишвари азизамон барномаи сеюми таълим ва тарбияи ҳуқуқӣ барои солҳои 2020-2030 амали шуда истодааст. Масъалаи дигари муҳим, ки дар нимзоми ҳуқуқии кишвар нақши зиёд дорад, таъмини волоияти қонун буда, он меҳвари фаъолияти ҳокимияти судӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ба ҳисоб меравад.

Эмомалӣ Раҳмон

Ба шарофати Истиқлолияти давлатӣ ва пойдории сулҳу ваҳдати миллӣ дар баробари дигар дастовардҳои намоён дар умури давлатдорӣ низоми ҳуқуқии кишвар низ мутобиқ ба меъёрҳои пазируфтаи ҷаҳонӣ такмил шуда, дар сохторҳои қудративу ҳифзи ҳуқуқи кишвар дигаргуниҳои куллӣ ба амал омаданд. Албатта, таъмини рушди устувор ва таҳаввулоти сохторӣ дар ҳама бахшҳои ҷомеа, аз ҷумла мақомоти судӣ, дар заминаи қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (6 ноябри соли 1994) ба миён омад. Зеро ин санади олии ҳуқуқӣ принсипҳои ташкили низоми мақомоти олии ҳокимияти давлатӣ ва тартиби фаъолияти онҳоро муайян намуда, бори нахуст ҳокимияти давлатиро дар асоси таҷзияи он ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ қонунан муқаррар намуд.

Агар таърихи мавҷудияти судҳоро дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ба ду марҳила—то эълони ваҳдати миллӣ ва даврони баъд аз расидан ба ваҳдат тақсимбандӣ намоем, баръало равшан мегардад, ки маҳз пас аз имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар ҳаёти судҳои кишвар тағйироту пешрафтҳои зиёд ҷой доданд. Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 саҳифаи наверо дар таърихи мақомоти судии кишвар боз намуда, дар доираи ислоҳоти конститутсионӣ 26 сентябри соли 1999, яъне зимни татбиқи талаботи Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар натиҷаи раъйпурсии умуми халқӣ ба Конститутсия тағйиру иловаҳо ворид гардиданд, ки барои ҳокимияти судиро аз тобеияти ҳокимияти иҷроия баровардан асоси қонунӣ гузоштанд. Ислоҳоти баъдинаи конститутсионӣ, ки бо мақсади заминасозии ҳуқуқии раванди сифати нави рушд ва мукаммал гардонии низоми қонунгузории миллӣ анҷом пазируфт, мақом ва эътибори низоми мақомоти судии кишварро боз ҳам таҳкиму тақвият бахшид, ки бевосита самараи ваҳдату ризоияти ҳамагонӣ ба ҳисоб меравад.

Дар асоси талаботи Конститутсия ва ислоҳоти конститутсионӣ соли 1995 бобати мукаммалу мустаҳкам кардани мустақилият ва беҳтар намудани фаъолияти ҳокимияти судӣ қонунҳои конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи Суди конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи мақоми судҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи сохтори судӣ», «Дар бораи судҳои иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи судҳои ҳарбӣ» қабул гардид. Бо қабули асноди зикршуда фаъолияти судҳои иқтисодию ҳарбӣ ва Суди конститутсионӣ оғоз гардида, ба самаранокии фаъолияти ҳокимияти судӣ асос гузошта шуд. Тағйироти ҷиддии дар ҳаёти ҷомеа бамиёномадаро Сарвари давлат, воқеъбинона таҳлил намуда, 14 апрели соли 1997 Фармон «Дар бораи баъзе чораҳои таъмини мустақилияти ҳокимияти судӣ»-ро тасвиб намуда, ҳамзамон, дар мамлакат гузарондани ислоҳоти судӣ – ҳуқуқиро зарур шумурданд. Бо имзои ин фармон имконияти муҳайё намудани шароити моддӣ – техникӣ ба судҳо, бо кадрҳои баландихтисос таъмин намудани мақомоти судӣ, баланд бардоштани маоши хизматии судяҳо ва кормандони дастгоҳи судҳо ва дар ин замина пойдор гардондани мустақилияти ҳокимияти судӣ ба миён омад. Ин иқдоми саривақтии Пешвои миллат ба беҳбудии фаъолияти судяҳо, қабули қарорҳои қонунӣ ва асоснок баҳри самаранок баамалбарории адолати иҷтимоӣ дар бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ такони бузург бахшида, баъдан замина барои қабул ва марҳила ба марҳила гузарондани Барномаи давлатии ислоҳоти судӣ – ҳуқуқӣ гашт. Ташаккули муносибатҳои ҷамъиятӣ – сиёсӣ ва давра ба давра татбиқ намудани Барномаи давлатии ислоҳоти судӣ – ҳуқуқӣ тақозо мекард, ки ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тағйиру иловаҳо ворид карда шавад. Бо ҳамин мақсад, 22 июни соли 2003 тариқи раъйпурсии умумихалқӣ ба Конститутсия тағйиру иловаҳо ворид гардиданд, ки як қисми он ба мустаҳкам намудани мустақилияти ҳокимияти судӣ равона гардида, мӯҳлати ваколати судяҳо аз 5 сол ба 10 сол зиёд, синни ниҳоии ҳуқуқшиносе, ки ба вазифаи судягӣ пешниҳод мегардад 65-сола муқаррар гардид. Дастуру ҳидоятҳои Пешвои миллат зимни вохӯрию мулоқотҳояшон бо судяҳо, кормандони масъули мақомоти судӣ ба беҳтар гардидани кори судяҳо доир ба қабули қарорҳои қонунӣ ва асоснок нақши муҳим бозида, дар маҷмӯъ, ба таҳкими фаъолияти мақомоти судӣ мусоидат кардааст.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми навбатии хеш ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи таҳлили ҳамаҷонибаи самту соҳаҳои гуногун ба масъалаҳои вобаста ба ҳуқуқ, адолати судӣ, таъмини волоият ва риояи қонунҳо таваҷҷуҳ намуданд.

5 декабри соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо кормандони мақомоти судии кишвар мулоқот намуда, оид ба рушди мақомоти судӣ, иқдомоти роҳбарияти давлат барои қабулу амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти судиву ҳуқуқӣ, такмили қонунгузории моддию мурофиавӣ ва беҳдошти вазъи иҷтимоии кормандони соҳа бо таҳлилҳо андешаронӣ намуданд. Зимни мулоқот таъкид карда шуд, ки тибқи Конститутсия ҳокомияти судӣ яке аз рукнҳои мухимми давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявии мо буда, нақшу мавқеи он дар пешрафти ҷомеа хеле муҳим аст. Инчунин зикр гардид, ки бо қабули Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, принсипу меъёрҳои ҳоимияти судӣ муқаррар ва тартиби фаъолияти он мушаххас гардид.

Дар ҷумҳурӣ Барномаи ислохоти судӣ-ҳуқуқӣ марҳила ба марҳила амалӣ мегардад. Хусусан, дар натиҷаи татбиқи мақсаднок ва бомароми ислоҳотҳои судӣ-ҳуқуқӣ дар кишвар шароити мусоиду мувофиқ барои фаъолияти ҳокимияти судӣ дар самти ба амал баровардани адолати судӣ фароҳам гаштанд. Муҳимтарин дастовардҳои ба даст овардаи ин соҳаро метавон ба таври зайл тақсимбандӣ кард:

- дар Конститутсия мустаҳкам ва муқаррар намудани ҳокимияти судӣ ҳамчун шохаи мустақили ҳокимияти давлатӣ;

- ба ҳайси таъиноти асосии ҳокимияти судӣ муқаррар намудани ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, манфиати давлат, ташкилоту муассисаҳо ва қонунияту адолат;

- шароити мусоид фароҳам овардан ҷиҳати низоми кафолати мустақилияти судяҳо ҳангоми ба амал баровардани адолати судӣ;

- муқаррар намудани кафолати дастрасии ҳар як шахс ба адолати судӣ ва ҳифзи судӣ;

- мукаммал гардонидани қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти фаъолияти ҳокимияти судӣ ва мутобиқ гардонидани он ба стандартҳои байналмилалӣ;

- таъсиси ниҳоди «коромӯз — судя» дар сохтори ҳокимияти судӣ ва мустаҳкам намудани он дар сатҳи қонунгузорӣ;

- ба салоҳияти суд вогузор намудани масъалаи маҳдуд кардани ҳуқуқҳои конститутсионии инсон ва шаҳрванд дар мурофиаи судии ҷиноятӣ.

Дар ҷараёни татбиқи Барномаи чоруми ислоҳоти судӣ-ҳуқуқӣ, бо назардошти рушди чомеа, механизми ҳифзи ҳуқуқи инсон ва таъмини волоияти қонун, эҳтироми инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои он ҳамчун арзиши олӣ баррасии саривақтии парвандаҳо, иҷрои санадҳои судӣ ва ба низоми электронӣ гузаштани судҳо тадриҷан ташаккул меёбанд.

Ҳоло ба шарофати пойдории сулҳу субот ҳокимияти судӣ имконияти ҳифзи дастовардҳои зикришударо дорад.Бинобар ин қайд кардан ҷоиз аст, ки бархурдҳои сиёсиву муборизаҳои гурӯҳӣ далолат бар он мекунанд, ки ба қадру сулҳу суботи кишвар бирасем ва баҳри ҳифзи истиқлолият саҳми муносиб гузошта, арзишҳои сулҳу ваҳдати миллиро ҳифз намоем, зеро равандҳои сиёсӣ дар ҷаҳони имрӯз нишон дода истодаанд, ки давлатҳои алоҳида бо як хатогии хурди сиёсӣ сулҳу ваҳдат ва таъмини амниятро дар дохили кишварашон аз даст дода, ба майдони ҷанг ва бархӯрди манфиатҳои гурӯҳҳои манфиатҷӯ табдил ёфта истодаанд. Ин омилҳои сиёсӣ ба мо ҳушдор медиҳанд, ки роҳу усулҳои ҳифз ва таҳкими абадияти сулҳу ваҳдати миллиро дар кишварамон омӯзем ва сулҳу ваҳдатро дар ватанамон ҷовидонӣ нигоҳ дорем. Пеш аз ҳама, мо бояд ба равандҳои сиёсӣ аз нуқтаи назари таҳлилӣ баҳои дуруст дода тавонем. Ба ҳамаи мақсаду ҳадафҳоямон танҳо дар ҳамон сурате мерасем, ки сулҳу ваҳдат дар кишварамон пойдору ҷовидон бошад. Дар воқеъ, Ваҳдати миллӣ дар пешравию ободии мамлакат нерӯю суръати баланд мебахшад ва ҳар як фарди соҳибхирад аз доштани ин неъмати бебаҳо ифтихор мекунад, зеро медонад, ки то вақте дар Ватани азизамон Сулҳу ваҳдат ҳукмфармо аст, ҳеҷ кас наметавонд ҳуқуқ ва озодии миллати тоҷикро халалдор созад. Ҳамин тариқ, ваҳдати миллӣ имконияти хуб фароҳам овард, ки кишвар ба маҷрои осоишта ва сулҳу суботи ҳамешагӣ қадам ниҳода, соҳаҳои муҳимтарини ҳаёти ҷомеа, бахусус судӣ — ҳуқуқӣ ташаккул ёфтанд.

Алиназарова Кифоят Ғуломназаровна ходими илмии шуъбаи таърихи давлат ва ҳуқуқи ИФСҲ АМИТ.

Сулҳ ва ваҳдати миллӣ аз муҳимтарин арзишҳои маънавии ҳар як ҷомеаи мутамаддин ба ҳисоб меравад. Барои миллати тоҷик, ки солҳои душвори ҷанги шаҳрвандиро паси сар кардааст, ин ду мафҳум — сулҳ ва ваҳдат — на танҳо арзиш, балки таҷрибаи зинда ва сабақи таърихӣ мебошанд.

Дар таърих бистуҳафтуми июни соли 1997 ҳамчун замони нави давлатдории Тоҷикистон созишномаи сулҳу Ваҳдати милли ба имзо расид. Мо халқи ватандӯст хуб дар ёд дорем, ки давлати тозаистиқлоли мо дар оғози соли 1991 баъд аз пошхурии давлатҳои итиҳоди Шӯравӣ дар Тоҷикистони азизамон гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ гирифтор шуда, тамоми соҳаҳои иқтисоди миллӣ фалаҷ гардид ва давлатро буҳрони амиқи сиёсӣ фаро гирифт. Раванди сулҳи тоҷикон худ воқеаи беназир аст, ки сабақҳои арзишманди он на танҳо дар дохили кишвар, балки дар саросари ҷаҳон мавриди истиқбол ва омӯзиш қарор гирифт.

Дар чунин шароити фоҷиабор, шахсияти таърихӣ — Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон — бо иродаи қавӣ, садоқат ба Ватан ва мардум дар саҳнаи сиёсӣ зуҳур карданд. Аз рӯзҳои аввали фаъолияташон, Пешвои миллат тамоми кӯшишҳоро ба харҷ доданд, то ҷанг қатъ гардад, музокироти сулҳ оғоз шавад ва мардум дубора ба сӯи якдигар баргарданд.

Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фирориёнро ба ватан баргардониданд, миллати парешон сарҷамъ омад, мамлакат обод шуд, пеш рафт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист, ваҳдату сулҳ падидор аст. Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти азизамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хонадони ҳар як точику тоҷикон сулҳу субот, тинҷиву осудаги, меҳру муҳаббат ва сарҷаъмиро таъмин намуданд. Мо ҷавонони замони истиқлолият шукри он мекунем, ки чунин сарвари далеру шуҷоъ, ватандӯсту ватанпарвар дорем.

Дар шароити имрӯза бояд ҳамаи инро ҳамчун падидаи мусбат арзёбӣ кунем”, аз он гувоҳӣ медиҳад, ки наврасону ҷавонони мо дар масири ободкориҳо ва шукуфоии Ватани азизамон –Тоҷикистон эҳсоси баланди дӯстдории миллат ва ин сарзаминро нишон медиҳанд.

Халқи ватандӯст сулҳҷӯи мо таҳти парчами ваҳдату ягонагии миллат ба ҳам омада, Ваҳдати миллиро ҳамчун рамзи асосии пешрафти ҷомеа пазируфта ва барои ҳифзу таҳкими ин арзиши гаронбаҳо то ба имрӯз бо камоли ғайрату матонат азму талош варзида истодаем.

Имрӯз Пешвои миллат ва Ҳукумати кишвар ба тарбияи насли нав, баланд бардоштани ҳисси ватандӯстӣ ва ваҳдатгароии ҷавонон таваҷҷуҳи махсус медиҳанд, зеро маҳз ҷавонон ояндасозони миллатанд. Сулҳ ва ваҳдати миллӣ имрӯз мояи ифтихор ва сармояи маънавии тоҷикон аст. Ин ду неъмати бебаҳо моро водор месозанд, ки ҳамеша дар ҳифзи онҳо бошем, қадрашонро донем ва наслҳои ояндаро дар ҳамин рӯҳия тарбия намоем.

Мо, ҷавонон ва фарзандони Тоҷикистони соҳибистиқлол, бояд бо тамоми ҳастӣ талош кунем, то сулҳу суботи ба дастомадаро нигаҳ дорем, ваҳдати миллиро таҳким бахшем ва дар рушду шукуфоии Ватан саҳмгузор бошем.

Ба кишвари азизамон осмони софу беғубор таманно дорам Рӯзи Ваҳдати миллӣ муборак ҳамватанони азиз.

Муовини директор оид ба илм ва таълими МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон н.и.т. Раҳимзода Фирӯз Акбар

Ваҳдати миллӣ яке аз арзишҳои муҳими иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангии миллати тоҷик махсусан ҷавонон ба ҳисоб меравад. Дар шароити муосир, нақши ҷавонон дар таҳкими ваҳдати миллӣ хеле калон аст, зеро онҳо на танҳо ояндаи миллат, балки нерӯи фаъоли ҷаҳони муосир ба ҳисоб мераванд. Бо ин мақсад Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2017 – ро соли «Ҷавонон» эълон намуд. Ҳамин аст, ки ғамхориҳои падаронаи пешвои миллат ба қишри ҷавони кишвар беандоза зиёд аст ва барои сатҳу сифати таҳсили ҷавонон ва дар самти варзиш нисбат ба ҷавонон таваҷуҳи беандоза доранд.

Ҷавонон ҷавобан ба тамоми ғамхориҳои роҳбари давлат нисбат ба онҳо ва ба ватану миллат ва сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ арзиш қоил буда дарк менамоянд, ки маънои ваҳдати миллӣ ҳамдигарфаҳмӣ, дӯстиву бародарӣ, эҳтироми арзишҳои миллт ва фарҳангию забонӣ, инчунин, кӯшиши якҷоя барои рушду ободии ватанро дорад.

Ҷавонони худшиносу бедор дарк мекунанд, ки танҳо дар фазои сулҳу субот ва ҳамдилию иттиҳод метавонанд таҳсил намоянд, соҳибкасб шаванд ва дар сохтани ҷомеаи пешрафта саҳм гузоранд. Воқеан ҳам тариқи паёмҳои сарвари давлат шунида мешавад, ки ҷавонони мо бояд зиракии худро аз даст надода ба ҳизбу ҳаракатҳои терористи фирефта нашаванд, таҳсили хуб намуда забонҳои хориҷиро аз худ кунанд ва мутахассиси хуб шуда ватани худро соҳиби кунанд.

Хушбахтона ҳаминтавр шуда истодааст, ки имрӯз ҷавонон дар воситаҳои ахбори омма, шабакаҳои иҷтимоӣ ва чорабиниҳои фарҳангиву сиёсӣ фаъолноки нишон дода, арзишҳои ваҳдати миллиро таблиғ ва ҳифз мекунанд. Онҳо бар зидди ҳар гуна тафриқаандозӣ, ифротгароӣ ва дигар хатарҳое, ки ваҳдати миллиро халалдор месозанд, мубориза мебаранд.

Дар замони муосир, ваҳдати миллӣ на танҳо як арзиши сиёсиву иҷтимои, балки мояи ифтихор ва нишони бедории миллии ҷавонон маҳсуб меёбад. Ҳамин тариқ, ҷавонон бояд масъулияти баланди ватандӯстӣ дошта бошанд ва ба ғояҳои солим дар роҳи таҳкими ваҳдати миллӣ ва рушду шукуфоии Тоҷикистони азиз саҳми сазовор гузоранд. Танҳо дар асоси ваҳдат ва якдилӣ метавон ба ояндаи дурахшони миллат умед баст.

Раиси олимони ҷавони Институти зоология ва паразитологияи ба номи Е.Н. Павловскийи АМИТ Сулаймони Ҳакимзод

Ваҳдати миллӣ ҳамчун арзиши олии иҷтимоӣ ва сарнавиштсоз дар таърихи навини Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми махсусро ишғол мекунад. Пас аз солҳои ҷанги шаҳрвандӣ ва нобасомониҳои сиёсӣ, маҳз Ваҳдати миллӣ кишвари моро аз вартаи нобудӣ раҳо бахшида, ба сӯйи суботи сиёсӣ, пешрафти иқтисодӣ ва эҳёи давлатдории миллӣ раҳнамун сохт.

Мафҳум ва аҳамияти ваҳдати миллӣ:

Ваҳдати миллӣ маънои ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамзистии осоишта, бахшиши кинаҳо ва якпорчагии миллатро дорад. Ин мафҳум танҳо як шиори сиёсӣ нест, балки асоси пойдории давлат ва ҳаёти осоиштаи мардум мебошад. Барои Тоҷикистон, ки кишвари бисёрмиллат ва пас аз ҷанги дохилӣ буд, ваҳдат наҷоти ҳақиқӣ гардид.

Роҳи расидан ба ваҳдат:

Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва сурат гирифт, нуқтаи аввали оғози сулҳи комил дар Тоҷикистон буд. Талошҳои беназири Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ҷонибҳои даргир дар расидан ба созиш, барои тамоми минтақаҳои ҷаҳон сабақи таърихист.

Дастовардҳои ваҳдат:

Бо шарофати ваҳдат, имрӯз Тоҷикистон кишвари орому осуда, рушдёбанда ва боэътимод дар минтақа гардидааст. Муҳити мусоиди сармоягузорӣ, рушди инфрасохтор, болоравии сатҳи маорифу тандурустӣ ва нуфузи афзояндаи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ – ҳама маҳсули сулҳу ваҳдат аст.

Масъулияти наслҳои оянда:

Имрӯз вазифаи насли ҷавон ва тамоми аҳли ҷомеа ин аст, ки ваҳдати миллиро на танҳо ҳифз намоянд, балки онро таҳким бахшида, насли наврасро дар руҳияи дӯстиву якдигарфаҳмӣ тарбия намоянд.

Хулоса Ваҳдати миллӣ на танҳо гузаштаи наздик, балки ояндаи дурахшони Тоҷикистонро низ муайян мекунад. Ҳар як шаҳрванди содиқ бояд онро ҳамчун неъмати бузурги таърихӣ қадр намуда, барои пойдории сулҳу оромӣ саҳми арзишманди худро гузорад.

Аминҷон Ҷураев-корманди Раёсати магистратура, аспирантура ва докторантураи PhD-и АМИТ.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун «гавҳараки чашм»-и миллати тоҷик ва «маҳсули андешаи миллӣ», на танҳо унсури муттаҳидкунандаи ҷомеа, балки пойгоҳи бунёди давлати муосир ва рушди фарҳангӣ-иқтисодии Тоҷикистон аст. Ин мафҳум дар таърихи навини кишвар бо пайдоиши истиқлол, ҷанги шаҳрвандӣ ва эҳёи миллӣ алоқаманд аст. Хостам дар ин мақола ба таҳқиқи сарчашмаҳои таърихӣ, нақши сиёсӣ-фарҳангӣ ва таъсири иқтисодии ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон иброз намоям.

1. Ҷанги шаҳрвандӣ ва хатари завол

Дар оғози солҳои 90-ум, Тоҷикистон бо «гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ» рӯ ба рӯ шуд. Ин давра «хатари заволи давлат ва парокандагии миллат»-ро ба вуҷуд овард, ки тамоми соҳаҳои иқтисодиро фалаҷ кард. Парокандагӣ «бар пояҳои ваҳдат зарари худро расонд».

2. Нақши Пешвои миллат дар Таъсиси Сулҳ

2.1. Ҳаракати «Ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон»

Бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон, ин ҳаракат ҳамчун механизми «таҳкими пояҳои сулҳ» ташкил ёфт. Талошҳои пайвастаи ӯ ба имзои Созишномаи сулҳи миллӣ (27 июни 1997) оварда расонид, ки ин рӯз ҳамчун «Рӯзи Ваҳдати миллӣ» эълон шуд.

2.2. Фалсафаи сулҳ аз назари Пешво

Эмомалӣ Раҳмон ваҳдатро ба «дарахти мевадор» ташбеҳ мекунад:

«Дарахте, ки мо ба сулху ваҳдат парвариш додем, имрӯз меваҳои ширин ба самар овардааст... Мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки теша ба решаи он расад».

3. Аҳамияти Фарҳангӣ ва Сиёсии Ваҳдат

3.1. Забон ва Наврӯз ҳамчун унсурҳои якҷоякунанда

Забони тоҷикӣ: Дар давраи Сомониён ба «абзори қаввии давлатсозӣ» табдил ёфт ва мақоми қудсият пайдо кард.

Наврӯз: Ҳамчун платформаи фарҳангӣ барои «ҷамъбасти анъанаҳои миллӣ» хидмат карда, се унсури асосиро таъкид менамояд: устуравӣ кардани таърих, қудсияти забон ва рушди сулолавӣ.

3.2. Таҷрибаи Тоҷикистон дар сатҳи байналмилалӣ

Сулҳи миллӣ ҳамчун «намунаи олии ҳамдигарфаҳмӣ» аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ва дигар муассисаҳо омӯхта шудааст. Ин таҷриба барои кишварҳои гирифтори низоъҳои дохилӣ ҳамчун модели назаррас эътироф гардидааст.

4. Натиҷаҳои Иқтисодӣ ва Иҷтимоии Сулҳ

4.1. Ободӣ ва рушди устувор

Пас аз имзои созишномаи сулҳ, Тоҷикистон:

- Ба «шоҳроҳи рушди устувор» ворид шуд.

- Соҳаҳои инфраструктура, маориф ва иқтисодиёт бо ёрии ҳукумати ваҳдатгаро рушд ёфтанд.

4.2. Таъсири иҷтимоӣ

Ваҳдат ба «ифтихори миллӣ» ва «худшиносии миллӣ» мусоидат кард, ки ин барои шаклгирии ҷавонони мустақилгараванда аҳамияти калон дошт.

5. Чашмдоштиҳо барои Оянда

5.1. Таҳдидҳои муосир

Гурӯҳҳои экстремистӣ ва таъсири қувваҳои беруна метавонанд ваҳдатро халалдор кунанд. Бинобар ин, «эҳтиёти ҳифзи ин гавҳар ҳамчун чашм» тоҷиконро вазифадор мекунад.

5.2. Нақши ҷавонон

Ҷавонон ҳамчун «фарзандони истиқлол» бояд барои «таҳкими пояҳои давлатдории миллӣ» саъй кунанд. Ин дар баррасии қонунгузории миллӣ ва фаъолияти илмӣ ифода меёбад.

Хулоса Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо «наҷоти миллат», балки «маҳсули андешаи миллӣ» аст, ки барои ташаккули давлати муосир ва эҳёи фарҳангӣ зарур будааст. Таҷрибаи Тоҷикистон нишон медиҳад, ки ваҳдат ҳамчун «самараи талошҳои хурду бузурги Ватан» метавонад кишварро аз фалокат наҷот диҳад ва онро ба масири тараққӣ гузорад. Барои нигоҳдории ин арзиш, таъсиси мактабҳои тарҷумонии забони миллӣ, ташвиқи ҳамдигарфаҳмӣ дар ҷавонон ва таҳкими муносибатҳои байналмилалӣ бояд дар маркази амалиётҳои оянда қарор гиранд.

Шодихуҷа Комилов - ходими илмии Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ