Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
ДАЛЕЛҲО ДАР БОРАИ ТАЪРИХИ ШАҲРИ САРАЗМ
Саразм ягона ёдгории аҳди энеолит ва ибтидои асри биринҷӣ дар Мовароуннаҳр буда, ба миёнаи ҳазорсолаи IV ва ибтидоиҳазорсолаи III то мелод мансуб аст, ки дар ин давра тамаддуни кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозии тоҷикон ташакулёфтааст.
Саразм
Саразм яке аз нодиртарин ёдгориҳои бостоншиносист, ки харобаҳои он дар 15-километрии ғарби Панҷакент ва 45-километрии шарқи Самарқанд кашф шудааст. Ин мавзеъро тирамоҳи соли 1976 бостоншинос Абдуллоҷон Исҳоқов кашф карда буд ва солҳои зиёд таҳти роҳбарии ӯ мавриди омӯзиш қарор гирифтааст.
Майдони аслии ёдгорӣ тақрибан 100 гектар буд. Дар таърихи инкишофи шаҳр чаҳор давраи пай дар пайи хронологӣ мавҷуд аст, ки бо таҳлилҳои радиокарбон муайян шудаанд: давраи I - 3500-3300 пеш аз милод; давраи II - 3300-3000 пеш аз милод; давраи III - 3000-2700 пеш аз милод; давраи IV - 2700-1900 пеш аз милод. Шаҳр ба шукуфоии бузургтарини худ дар давраи охири энеолит ва асри биринҷӣ расида, тақрибан ҳазор сол сукунат дар ин шаҳр идома ёфта буд.
Дар тӯли солҳои таҳқиқ осори зиёде кашф шудааст, ки аз равобити тиҷорӣ ва фарҳангии Саразмиёни бостон бо марказҳои дури ҷаҳони қадим, аз қабили Ҳинд, Байнаннаҳрайн, Эрон ва Афғонистон шаҳодат медиҳанд. Бояд гуфт, ки Саразм аз лиҳози мавқеи ҷуғрофӣ дар байни ду намуди маданият – маданияти аввалин заминдорон ва маданияти кабилаҳои чорводор ҷойгир буд. Ба ибораи дигар, Саразм дар байни аҳолии заминдорони муқимӣ, созандагони аввалин шаҳрҳо ва қабилаҳои бодиянишини дашти Осиё, ки асосан ба чорводорӣ машғул буданд, ҷойгир шуда буд. Дар Саразм барандагони ин ду фарҳанги мухталиф на танҳо тиҷорат ва табодули мол, балки ҳамфикрӣ ҳам доштанд. Тахмин кардан мумкин аст, ки дар ин замина ду ҷаҳонбинӣ ба ҳам бархурданд, ки ба комёбиҳои нави тамаддун ибтидо гузоштанд.
Натиҷаҳои таҳқиқоти илмии Саразм дар бисёр симпозиумҳои байналмилалӣ дар Тоҷикистон (1979, 1994), ИМА (1981, 1986), Фаронса (1985), Олмон (1992), Эрон (2003), Италия (2007), Ҷумҳурии Мали мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. (2008) ва Чин (2010).
Аҳамияти дастовардҳои таърихию фарҳангии аҷдодони тоҷик дар тӯли таърих хеле бузург буда, бо тамаддунҳои пуршарафи бостонии Байнаннаҳрайн, Миср, Ҳиндустон ва Чин дар як саф қарор дорад. Бо дарназардошти далелҳои дар боло зикршуда соли 2010 ба феҳристи мероси фарҳангии ҷаҳонии ЮНЕСКО шомил карда шуда, моҳи сентябри соли 2020 бошад таҷлили 5500-солагии Саразм ҳамчун маркази ташаккули фарҳанги кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрдорӣ инкишофи тоҷикон барпо гардид.
Пешбаранда ва муаррифкунандаи илм дар дохил ва сатҳи байналмилалӣ ин Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мебошад, ва аз рӯзҳои нахустини сари ҳокимият омаданашон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ин ниҳоди пешбаранда ва муаррифкунанадаи илм таваҷҷуҳи хоса доранд.
Дар тули солҳои соҳибистиқлолии кишвар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои дастгирии ин қишри пешбарандаи илм мароқ зоҳир намуда, сол то сол сатҳи иқтисодиёту иҷтимоиёти ин табақаро беҳ намуда, барои дар амал татбиқ намудани илм, яъне пайвастани илм бо истеҳсолотро мавриди таваҷҷуҳи бевоситаи хеш қарор дода, иқдомҳои нав ба навро барои пешрафт ва боло бардоштани илми тоҷик ва ояндаи дурахшони ҷавонону наврасон роҳандозӣ намудааст.
Имрӯз (08.01.2025) дар асоси дастуру супоришҳои президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт барои дар амал татбиқ намудани дастуру супоришҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷалби олимону кормандони самти илмҳои дақиқ ҳамоиши илмӣ баргузор гардид.
Дар ҳамоиш ноиби президенти АМИТ сарпарасти Шуъбаи илмҳои дақиқ Амонзода Илҳоим Темур суханронӣ намуда, баҳри пешбурд ва рушди илмҳои дақиқ аз ҷумла оид ба солҳои 2020-2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ” дар соҳаи илму маориф ва иқдоми нави Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба солҳои 2025 – 2030 “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” ибрози андеша намуда, аз олимону кормандони соҳа даъват ба амал овард, ки барои дар амал татбиқ намуданд дастуру супоришҳои Роҳбарияти Олии мамлакат кушиш ба харҷ дода, дар пешрафти давлату ҷамъият саҳмгузор бошанд.
Имрӯз (08.01.2025) бо ташаббуси Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо ҷалби олимону кормандони самти илмҳои ҷамъиятшиносӣ ҳамоиши илмӣ баргузор гардид, ки дар ҳамоиш президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ва олимони самти илмҳои ҷамъиятшиносӣ иштирок ва суханронӣ намуданд.
Нахуст ба кори ҳамоиш ноиби президенти АМИТ Саломиён Муҳаммаддовуд Қаюм ҳусни оғоз бахшида иброз намуд, ки дар Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ таҳлилу баррасӣ гардида, ҳамзамон барои пешрафти ҳамаи соҳаҳо вазифагузориҳо намуданд.
Ёдовар мешавем, ки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни ироаи Паёмашон барои рушди ояндаи мамлакат вазифагузориҳо дар самти ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ ва барои рушди самти иқтисодиёти мамлакат, ки асоси зиндагии мардум ба он вобастагӣ дорад, ибрози андеша намуда, солҳои 2025 – 2030 – ро “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” эълон доштанд.
Гуфтан ба маврид аст, ки бо гузаштан ба иқтисоди рақамӣ ва инноватсия давлат рушд намуда, чандин фоидаҳои дигар ба даст меояд, чун ҳамаи мо медонем, ки давлате, ки ба пуррагӣ ба низоми иқтисоди рақамӣ гузарад, коррупсия ба пуррагӣ аз байн меравад, буҷаи давлат бой мегардад, андозҳо ба пуррагӣ муайян мешаванд, буҷаи давлат, ки бой шуд сатҳи зиндагии мардум беҳ мегардад, чун болоравии музди маош, нафақа, стипендия ва дигар намуди иловапулиҳо аз болоравии буҷаи давлат вобастагии амиқ дорад ва ҳамагон медонем, ки гузаштан ба иқтисоди рақамӣ бидуни инноватсия ғайриимкон аст, аз ин лиҳоз барои дар амал татбиқ шудани гузаштан ба иқтисоди рақамӣ тамоми ҷомеаро мебояд инноватсияро бояд рушд диҳанд.
ФАРМОНИ
ПРЕЗИДЕНТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН
Дар бораи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ
ва инноватсия» эълон намудани солҳои 2025-2030
Мутобиқи моддаи 69 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон фармон медиҳам:
1. Солҳои 2025-2030 «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон карда шавад.
2. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати иҷрои фармони мазкур дар муҳлати як моҳ нақшаи чорабиниҳоро таҳия ва барои тасдиқ пешниҳод намояд.
Президенти
Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон
ш. Душанбе
8 январи соли 2025
№911
President.tj | Facebook | Instagram | Telegram | X | Youtube
07 январи соли равон бо мақсади амалисозии “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” барои солҳои 2020 -2040 дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Сессияи зимистонаи Академияи хурди илмҳо баргузор гардид.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳӣ қайд намуд, ки рушди илм, махсусан илмҳои табиатшиносӣ ва дақиқ дар замони муосир бо суръати бениҳоят зиёд рӯ ба тарақист. Аз ин рӯ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон хосатан Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаи рушди илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир намуда, барои ба омӯзиш фаро гирифтани наврасону ҷавонон имкониятҳои мавҷударо фароҳам оварданд.
Ҳаминаст, ки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хотири боз ҳам беҳтар ба роҳ мондани омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, инчунин, барои тавсеаи тафаккури техникии насли наврас солҳои 2020 – 2040 “Бистсолаи омӯзиши ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон намудааст. Ба ин мақсад дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон тадбирҳои муҳим дар ин самт андешида мешаванд.
Дар идома аъзоёни Академияи илмҳои хурд аз ҳисоби мактаббачагон бо маърузаҳои хеш доир ба фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ суханронӣ намуданд. Инчунин, дар хотима иштирокчиёни фаъоли Академияи илмҳои хурд бо ифтихорномаҳо қадрдонӣ гардиданд.
Ташрифи хонандагони гимназияи "Тоҷикистон" ба озмоишгоҳҳои Институт ботаника, физиология ва генетикаи растании АМИТ ва шиносоӣ оиди ба рафти таҳқиқтои илмӣ дар Институт.
Солҳои охир олимону кормандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон тибқи дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон корро ба роҳ монда баҳри ба даст овардани натиҷаҳои назаррас фаъолиятро ба роҳ монда, дар ҳошияи солҳои 2020 -2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” корҳои зиёдеро ба анҷом расонидаанд, ки натиҷаҳои назаррасро ба даст оварда истодаанд.
Зикр кардан ба маврид аст, ки химия яке аз фанҳои асосии доираи илмҳои дақиқ ба шумор меравад, олимону кормандони Институти химияи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дастуру супоришҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро баҳри баланд бардоштани илми тоҷик сармашқи кори худ намуда, фаъолити ҷонноку фаъолона ба роҳ мондаанд ва илми химияро ҳам дар дохил ва ҳам дар хориҷи кишвар намояндагӣ мекунанду дар ин ҷода муваффақ ҳам гаштаанд.
Имрӯз (06.01.2024) олимону кормандони Институти химияи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамаи дастовардҳои хешро ба маърази тамошо гузоштанд, ки роҳбарияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва роҳбарону кормандони ниҳодҳои дар тобеияти академиябуда аз намоишгоҳи оростаи олимону кормандони Институти химия дидан намуда, аз таассуроти бардоштаашон ба олимону натиҷадорон баҳои баланд доданд.
06 январи соли равон дар доираи дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббуси президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар заминаи Институти химияи ба номи В.И.Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Озмоишгоҳи наву замонавии маводҳои ба коррозия устувор бо асбобу технологияҳои муосир мавриди истифода қарор дода шуд.
Пас аз ба истифода қарор додани озмоишгоҳи мазкур президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт иброз доштанд, ки соҳаи илми кишвар дар масири Истиклолияти давлати маҳз бо дастгириҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон алалхусус Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рушду пешрафти беандоза намуда, ба дастовардҳои беназир ноил гардидааст.
Дар ин замина Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар санаи 30 майи соли 2024 масоили мубрами пайванди илм бо истеҳсолотро мавриди таҳлилу баррасӣ қарор дода, ҷиҳати дар амал татбиқ намудани илм ва расидан ба натиҷаҳои илмии бозоргир ба муассисаҳои дахлдор аз ҷумла Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дастуру супоришҳои мушаххас доданд.
Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки яке аз тадбирҳои аввалиндараҷа ҷиҳати пайванди илм бо истеҳсолот ин таъсиси озмоишгоҳҳои наву замонавӣ бо техинкаву технологияҳои муосир дар пояи муассисаҳои илмӣ – таҳқиқотӣ ба ҳисоб меравад.
Дар идома иттилоъ дода шуд, ки самти асосии тадқиқоти илмии озмоишгоҳ таҳияи асосҳои назариявӣ ва технологии синтези хӯлаҳои ба коррозия тобовар дар асоси алюминий, рӯҳ ва сурб барои эҳтиёҷоти технологияҳои нав, инчунин назарияи ҷавҳаронидани хӯлаҳои зикршуда барои ба коррозия тобовар кардан мебошад.
Гуфта шуд, ки кормандони озмоишгоҳ тақрибан 60 системаи сечандаро бо иштироки алюминий, металлҳои ишқорзаминӣ ва нодирзаминӣ таҳқиқ сохтаанд. Як қатор қонуниятҳои металлохимиявии то ҳол номаълум муқаррар карда шудаанд, ки равандҳои омехташавиро дар системаҳои сечандаи алюминий бо металлҳои нодирзаминӣ ва ишқорзаминӣ тавсиф мекунанд. Дар ин замина як қатор интерметаллидҳои сечандаи нав кашф карда шуданд.
Ҳамзамон кормандони озмоишгоҳ зиёда аз 135 ихтироъотро бо патентҳои Федератсияи Руссия (ФР) ва Ҷумҳурии Тоҷикистон (ҶТ) таҳия ва ҳимоя кардаанд, ки 20-тои онҳо дар истеҳсолот ҷорӣ карда шудаанд. Аз ҷумла, хӯлаи алюминий - стронсий аз рӯи патентҳои Федератсияи Руссия №1225263, №1245612 (1988 с.), №719156 (1990 с.) дар корхонаҳои гидрометаллургии Исфара (ҳоло АО «Тамохуш») истифода мешавад.
06 январи соли равон бо мақсади иҷрои саривақтии дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз Паём таҳти Раёсати президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо иштироки роҳбарони муассисаҳои илмию таҳқиқотӣ машварати корӣ баргузор гардид.
Дар ҷаласа президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт иброз дошт, ки дар Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба масъалаи таҳкими заминаи моддиву техникии муассисаҳои илмию таҳқиқотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таваҷҷуҳи хоса равона гардид. Гуфта шуд, ки мо бояд базаи техникии муассисаҳои илмиро мустаҳкам намуда, барои олимону кормандон ва хусусан муҳаққиқони ҷавон шароити мусоиди корӣ фароҳам оварем.
Зимни ҷаласа таъкид гардид, ки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар санаи 30 майи соли 2024 масоили мубрами пайванди илм бо истеҳсолотро мавриди таҳлилу баррасӣ қарор дода, ҷиҳати дар амал татбиқ намудани илм ва расидан ба натиҷаҳои илмии бозоргир ба муассисаҳои дахлдор аз ҷумла Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дастуру супоришҳои мушаххас доданд. Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки яке аз тадбирҳои аввалиндараҷа ҷиҳати пайванди илм бо истеҳсолот ин таъсиси озмоишгоҳҳои наву замонавӣ бо техинкаву технологияҳои муосир дар пояи муассисаҳои илмӣ – таҳқиқотӣ ба ҳисоб меравад.
Дар робита ба ин ҷиҳати иҷрои саривақтии дастуру супоришҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар бо ташаббуси президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт шурӯъ аз моҳи апрели соли 2024 то инҷониб дар пояи Институтҳои физикаю техника, ботаника, зоология озмоишгоҳҳои наву замонавӣ муҷаҳаз бо асбобу технологияиҳои ҳозиразамон таъсис дода шудаанд. Ҳамзамон санаи 29 октябри соли 2024 бо иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бинои нави Маркази минтақавии бехатарӣ, амният ва кафолати химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон мавриди баҳрабардорӣ қарор дода шуд, ки дар дохили он 16 озмоишгоҳ бо технологияҳои муосир муҷаҳаз гардонида шуданд.
Инчунин, имрӯз дар пайравӣ аз сиёсати созандаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббуси президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар пояи Институти химия озмоишгоҳи наву замонавӣ бо асбобу технологияҳои муосир мавриди истифода қарор дода шуд.