(Дар ҳошияи сафари Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикисион муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷопон барои анҷоми сафари расмӣ ва иштирок дар Ҳамоиши Муколамаи «Осиёи Марказӣ - Ҷопон»)

Дар замони муосир, махсусан дар шароити тағйирёбии низоми муносибатҳои байналмилалӣ, шакл ва қолабҳои нави дипломатия мавриди истифода қарор мегиранд, ки нишастҳо ва ё платформаҳое чун «С5+1» аз ҳамин қабиланд. Ин нишастҳо метавонанд дар сатҳи минтақа ва ё ҷаҳон сурат гиранд ва фарогири масъала ва мавзӯъҳои умдаи рӯз бошанд. Аслан чунин нишастҳо баёнгари тағйирот ва навгониҳо дар мазмун ва муҳтавои геополитикаи замони муосир ва архитектураи нави низоми муносибатҳои байналмилалӣ мебошанд. Зарурати ҳарчи зудтар ва муассиртар ҳаллу фасл намудани масъалаҳои марбут ба таъмини амният, суботи сиёсӣ ва рушди устувор чунин қолабу шаклҳои нави нишастҳоро ба миён меоварад.

Нишастҳои «С5+1» (Осиёи Марказӣ + ШМА, Осиёи Марказӣ - Россия, Осиёи Марказӣ - Чин, Осиёи Марказӣ - Кореяи Ҷанубӣ, Осиёи Марказӣ - Ҳиндустон, Осиёи Марказӣ - Ҷопон, Осиёи Марказӣ - Иттиҳоди Аврупо) платформаи минтақавии дипломатиест, ки бо назардошти равандҳои ҳамгироии замони муосир ва тақозои мусоидат ба ин равандҳои созанда арзи вуҷуд кардааст. Ин нишастҳо панҷ кишвари минтақаи Осиёи Марказӣ: Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон, Ӯзбекистон ва яке аз давлатҳои алоқамандро ба хотири ҳамоҳангсозии амалҳои муштарак дар самтҳои муҳиму калидӣ муттаҳид мекунад. Ин нишастҳо фарогири масъалаҳои марбут ба таъмини амният (мубориза бо терроризм, ҷиноятҳои фаромиллӣ, кибертаҳдидҳо), иқтисод (рушди тиҷорат, сармоягузорӣ, инфрасохтори нақлиётӣ), беҳдошти муҳити зист (коҳиш додани тағирёбии иқлим), масъалаҳои иҷтимоӣ (ҳуқуқи занон, ҳифзи кӯдакон ва маъюбон, илму маориф) ва амсоли он мебошанд.

Саммити "Осиёи Марказӣ + Ҷопон " идомаи ташаббуси сиёсиест, ки соли 2004 расман дар шаҳри Остонаи Қазоқистон бо иштироки вазирони корҳои хориҷии Ҷопон ва кишварҳои Осиёи Марказӣ (Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон) оғоз ёфтааст. Ин ташаббус бо мақсади таҳкими ҳамкориҳои бисёрҷониба ва баровардани муносибатҳои Ҷопон бо кишварҳои минтақа ба сатҳи нав роҳандозӣ шудааст. Туркманистон, бо назардошти сиёсати бетарафии худ ҳамчун нозир иштирок мекунад[1].

Мақсадҳои асосии саммити "Осиёи Марказӣ+ Ҷопон " чунинанд:

Таъмини сулҳ, субот ва демократия дар Осиёи Марказӣ

Тақвияти пояҳои иқтисодии минтақа, пешбурди ислоҳот ва рушди иҷтимоӣ, аз ҷумла кам кардани нобаробариҳои дохилиминтақавӣ

Тақвияти ҳамкориҳои дохилиминтақавӣ миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ

Гузаронидани ҳамкориҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, аз ҷумла бо кишварҳои ҳамсоя ва ҷомеаи ҷаҳонӣ

Ҳамкории Ҷопон бо кишварҳои минтақа дар масъалаҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, аз ҷумла мубориза бо терроризм, қочоқи маводи мухаддир, масъалаҳои экологӣ, энергетика, тиҷорат ва нақлиёт [2].

Мароми саммит ва диалог

Ташвиқи рушди устувор бо таваҷҷуҳ ба сармоягузорӣ ба нерӯи инсонӣ ва "сифати рушд"

Дастгирии ташаббусҳои минтақавӣ барои диверсификатсияи иқтисодӣ ва баланд бардоштани рақобатпазирии минтақа

Кӯмак ба кишварҳои Осиёи Марказӣ дар татбиқи ислоҳоти иқтисодӣ ва иҷтимоӣ бо истифода аз таҷрибаи Ҷопон

Пуштибонӣ аз ташкили роҳҳои нави тиҷоратӣ ва нақлиётӣ, аз ҷумла тавассути Каспий, ки минтақаи Осиёи Марказиро бо Аврупо мепайвандад ва вобастагиро аз Русия коҳиш медиҳад

Пешбурди ҳамкориҳо дар соҳаҳои муҳими амниятӣ, экологӣ ва энергетикӣ [3]

Хулоса, саммити "Осиёи Марказӣ +Ҷопон" ҳамчун як платформаи бисёрҷониба барои таҳкими ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ миёни Ҷопон ва кишварҳои Осиёи Марказӣ таъсис ёфта, ҳадафи асосии он аз таъмини субот, рушди устувор ва диверсификатсияи муносибатҳои байналмилалии минтақа иборат мебошад.

Сафари расмии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷопон барои иштирок дар саммити аввали сатҳи раҳбарон дар чаҳорчӯбаи Муколамаи «Осиёи Марказӣ + Ҷопон» (CA+JAD) баргузор мешавад, ки як қадами муҳим дар таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ ва дуҷониба ба шумор меравад. Ин сафар метавонад паёмадҳои стратегии матлуби геополитикиро ба бор оварад, аз қабили таҳкими мавқеи Тоҷикистон дар миёни шарикони ғайринизомӣ ва диверсификатсияи робитаҳои беруна. ​

Дар назар аст, ки дар чаҳорчӯбаи сафар мулоқот бо Императори Ҷопон ва Нахуствазири кишвар Санэ Такаичи баргузор мешавад, ки имкониятҳои сармоягузорӣ ва рушди тиҷоратро афзоиш медиҳад. Ҳамчунин, вохӯрӣ бо намояндагони тиҷорати Ҷопон барои Тоҷикистон имкони ҷалби сармояҳои нав дар соҳаҳои инфрасохтор, гидроэнергетика ва технологияҳои навро фароҳам меорад. Ин амал ба таҳкими робитаҳои иқтисодӣ мусоидат мекунад, ки аз соли 2004 тавассути формати CA+JAD дар ҷараён аст [4]. ​Ҳамоиши “Осиёи Марказӣ + Ҷопон” паёмадҳои назарраси минтақавиро ба бор меоварад, чун дар доираи ин чорабинии муҳими сиёсӣ баҳсҳои сатҳи олӣ дар бораи рушди мустақил ва устувори Осиёи Марказӣ, аз ҷумла масъалаҳои об, сарҳадҳо ва иқтисодиёт сурат хоҳанд гирифт. Аз тарафи дигар, ин ҳамоиш мавқеъ ва мақоми Ҷопонро ҳамчун шарики ғайрирақобатӣ мустаҳкам мегардонад. Барои Тоҷикистон ин платформа барои ҳамоҳангсозии манфиатҳои минтақавӣ бо шарикони Ғарбу Шарқ муҳим аст, ки дар ниҳояти кор вобастагии пурраи кишварро аз Россия ва Чин коҳиш медиҳад. Ҷопон тавассути чунин ҳамоишҳо ҳамчун шарики боэътимод, васлгар ва таконбахши равандҳои созанда ва бозсозиҳои минтақаи Осиёи Марказӣ муаррифӣ мегардад [5].​

Ниҳоят, сафари расмии Пешвои миллат ба Ҷопон ва иштирок дар ҳамоиши мазкур ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки дар шароити рақобати қудратҳои бузург мавқеи мувозинатиро нигоҳ дорад, сиёсати дарҳои боз ва гуногунқутбии хешро тавсеъа ва тақвият бахшад, ба рушду такомули баъдии низоми байналмилалии замони муосир мусоидат намояд. Кишвари Ҷопон бо таваҷҷуҳ ба амният, суботи сиёсӣ ва рушди устувори минтақа метавонад намунаи хуби шарикии ғайринизомиро пешниҳод намояд, ки барои Душанбе ва манфиатҳои геополитикии он дорои аҳамияти бузурги стратегӣ мебошад. Аз тарафи дигар, сафари мазкур ба таҳкими нақши Тоҷикистон дар дипломатияи минтақавӣ ва ҷалби сармояҳои назаррас барои таъмини рушди устувор ва шукуфоии бештари кишвар мусоидат хоҳад кард.

Шамсиддин Каримов - сарходими илмии шуъбаи Иттиҳоди

давлатҳои мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

САРЧАШМАҲO

Central Asia plus Japan //

https://en.wikipedia.org/wiki/Central_Asia_plus_Japan

Central Asia plus Japan //

https://en.wikipedia.org/wiki/Central_Asia_plus_Japan

«В фарватере американской политики»: как Япония намерена усилить свои позиции в Центральной Азии //

https://russian.rt.com/.../1352141-yaponiya-centralnaya...

to Japan of President of the Republic of Tajikistan // https://www.mofa.go.jp/erp/ca_c/tj/pageite_000001_01424.html

Visit

C5+ Solution: Japan’s Minilateral Diplomacy and Central Asia’s Balancing Act //

https://astanatimes.com/.../c5-solution-japans.../

Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси намояндагон ва Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии кишвар яке аз муҳимтарин санадҳои сиёсӣ ва барномавии давлату ҳукумат маҳсуб мешавад. Ин санад пеш аз ҳама самтҳои гуногуни сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар, рушди соҳаҳои иҷтимоию иқтисодӣ, масъалаҳои мубрами саноат, фарҳанг ва тарбияи насли ҷавонро дар саросари кишвар муайян менамояд. Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо натиҷаи ҷамъбасти фаъолияти солонаи давлату Ҳукумати кишварро фаро мегирад, балки ҳамчун як дастурамал ва барномаи мукаммал барои солҳои минбаъда ба шумор меравад.

Таклифоту пешниҳодоти навину тозаи Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба эълон гардидани даҳсолаи “Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера (солҳои 2025- 2034)” ва «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027», ки бевосита аз ҷониби Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид садо доданд, худ аз дастовардҳои бузурги Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмиллалӣ гувоҳӣ медиҳанд. Пештар низ, аз ҷониби СММ як қатор қатъномаҳои муҳими Ҷумҳурии Тоҷикистонро марбут ба об қабул намуда буд. Аз ҷумла, эълон гардидани Соли байналмилалии оби тоза (2003), Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт” (2005-2015) ва Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” (2018-2028), “соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, ҳамасола қайд намудани 21-уми март - Рӯзи ҳифзи пиряхҳо ва дигар иқдому пешниҳодҳо худ далелу инъикосгари равшани нақши пешсафи Тоҷикистон дар ҳалли масъалаҳои об дар сатҳи ҷаҳонӣ мебошад, ки ҳамаи ин боиси ифтихору сарфарозист.

Дар Паёми имсолаи худ, чун Паёми соли гузашта, Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаи омӯзиш ва истихроҷи металлҳои нодир фикру назари хешро баён доштанд. Воқеан, ин масъала дар Стратегияи давлатии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи афзун намудани базаи захираҳои ашёи минералии кишвар бо назардошти Барномаи давлатии омӯзиш ва баҳодиҳии захираҳои металлҳои нодир барои солҳои 2016-2026 ва “Барномаи тараққиёти илм, технология ва инноватсия барои солҳои 2021-2030” хело хуб дарҷ гардидааст.

Самти афзалиятноки тараққиёти соҳаи геология ва технологияи кишвар дар Стратегияи чаҳоруми Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон – саноатикунонии босуръати давлат, ки бе азхудкунии захираҳои ашёи минералии сарзаминамон аз имкон дур аст, хуб инъикос ёфтааст.

Тоҷикистони азизи мо дорои захираҳои зиёди сарватҳои табиӣ мебошад, аз ҷумла металлҳои қиматбаҳо ва нодир.

Дар партави Паёми Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ходимони илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ тамоми кӯшишу малака ва тавони худро ба он равона карда истодаанд, ки дар омӯзишу ошкор ва дарёфти падидаҳову конҳои нав ба нави металлҳои нодир дар манотиқи гуногуни кишвар саҳми босазо гузоранд. Натиҷаи ин заҳматҳо аст, ки тайи соли ҷорӣ ходимони илмии Институт (Ғафуров Ф.Г., Абдуллоҳзода Ф.А., Куканбеков З.А. ва диг.) бо ҳамкорӣ бо КВД “Экспедитсияи геологӣ-кофтуковии сангҳои қиматбаҳо ва ороишӣ”-и Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар майдони маъдании Назарайлоқ (мавзеи Ёсуман, қаторкӯҳҳои Туркистону Олой) чанд падидаҳои металлҳои нодирро ошкор карданд, ки дар онҳо захираи бойи металлҳои нодир – бериллийу литий, танталу ниобий, стронсийу барий муайян карда шуданд (расми 1). Ғайр аз он, олимони Институт дар мавзеҳои Дараи Пиёз, Девонасу,Тутак низ дар доираи лоиҳаи мазкур гузаронидани корҳои саҳроӣ баҳри дарёфти ин маъданҳо таҳқиқот гузаронида истодаанд.

Яке аз самтҳои калидии Паёми Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин саноатикунонии босуръати кишвар мебошад. Президенти кишвар қайд намуданд, ки саноат омили асосии рушди иқтисод, таъсиси ҷойҳои нави корӣ ва баланд бардоштани сатҳи некӯаҳволии аҳолӣ аст. Дар ин замина, сохтмони корхонаҳои нави саноатӣ, коркарди ашёи хоми ватанӣ, рушди саноати кӯҳӣ ва металлургӣ инчунин ворид намудани технологияҳои муосир вазифаҳои муҳим арзёбӣ шуданд. Саноатикунонӣ имкон медиҳад, ки Тоҷикистон аз кишвари аграрӣ-саноатӣ ба кишвари саноатӣ табдил ёбад.

Дар миёни ин соҳаҳо, соҳаи геология ва истифодаи захираҳои табиӣ мавқеи махсус дошта, ҳамчун пояи пешрафту ташаккули саноат, энергетика ва иқтисоди миллӣ баррасӣ мегардад. Тоҷикистон бо доро будани захираҳои ғании зеризаминӣ, дорои имкониятҳои бузург барои рушди соҳаи геология мебошад.

Дар Паёми худ инчунин Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, перомуни масоили истифодаи дуруст ва самараноки сарватҳои табиӣ назари нек ва таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд. Таъкид гардид, ки омӯзиши амиқи геологӣ, ҷустуҷӯ ва иктишофи конҳои нави канданиҳои фоиданок яке аз вазифаҳои калидӣ ва муҳими давлатӣ ба шумор меравад. Ин самт на танҳо барои рушди саноати кӯҳӣ, балки барои таъмини соҳибистиқлолии комили иқтисоди кишвар аҳамияти беандоза калон дорад.

Тоҷикистон дорои захираҳои бойи маъданӣ буда, дар қаламрави он конҳои тилло, нуқра, сурб, руҳ, мис, сурма, симоб, висмут, волфрам, молибден, оҳан, арзиз, ангишт, нефт ва газ, инчунин сангҳои гаронбаҳо ва ороишӣ мавҷуданд. Дар Паёми имсола зарурати истифодаи пурраи ин захираҳо бо роҳи ҷалби сармоягузорӣ, татбиқи технологияҳои муосир ва коркарди амиқи ашёи хом таъкид карда шуд.

Айни замон, дар партави Паёми Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар ду озмоишгоҳи Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ дар доираи лоиҳаҳои аз буҷаи давалат маблағгузоришаванда доир ба омӯзиши падидаҳо ва конҳои металлҳои нодири кишварамон корҳои илмӣ-тадқиқотӣ идома дода доранд. Месазад қайд намуд, ки онҳо ба натиҷаҳои назаррас ноил гардидаанд, ки аксари дастовардҳои илмии онҳо ҳам дар маҷаллаҳои бонуфузи дохили кишвар ва ҳам дар маҷаллаҳои бонуфузи хориҷӣ рӯи чоп омаданд.

Дар рафти омӯзишу пажуҳиши падидаҳои металлҳои камёфту нодир, мавзеҳои комплексҳои ишқорӣ ва магматикии турш (расми 2) дар мавзеҳои Тоҷикистони Марказӣ ва Помир аз ҷониби олимони лабораторияи геодинамикаи фанерозой ва петрогенезиси ИГСЗТС АМИТ (Одинаев Ш.А., Ашуралиев С.Б. ва диг.), ки мудириашро доктори илмҳои геология ва минералогия Ғафуров Ф.Г. бар душ дорад, ошкор карда шуд, ки спектрҳои унсурҳои нодирзаминӣ дар диоритҳои кварсӣ ва гранодиоритҳои комплекси Понғозҷилга ба ҳам монанд буда, бо дараҷаи муътадили дифференсиатсия ва аномалияи манфии равшани Eu тавсиф мешаванд (расми 3). Консентратсияи умумии УНЗ (РЗЭ) 95–126 г/т-ро ташкил медиҳад. Каҷхатҳои тақсимшавӣ шакли ҳамвор доранд: таносуби (La/Yb)n каме дигаргун шуда, аз 4,2 то 5,5-ро дар бар мегирад.

Соли ҷорӣ инчунин дар мавзеи Дункелдики Помири Шарқӣ, аз ҷониби кормандони илмии ИГСЗТС АМИТ (Шодибеков М.А. ва диг.) дар карбонатитҳои аз стронсий ғании ин мавзе абраки сегонаоктаэдрии камдучоршавандаи литий-магний-тайниолит ошкор карда шуд (расми 4). Эҳтимол меравад, ки ин нахустин бозёфти минерали литийдор дар Дункелдик бошад. Аз рӯи таркиби кимиёвӣ минерал ниҳоят фтордор буда, қариб миқдори ҳадди аксари литийро (3.65 мас.%) дар бар мегирад.

Кормандони илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба Маҷлиси намояндагон ва Маҷлиси миллии Маҷлиси Олӣ сармашқи кору фаъолияти худ қарор дода, он супоришу дустурҳое, ки аз Паём ба ин соҳаи муҳими мамлакат бармеоянд, тамоми кӯшишу талошҳои худро барои иҷро ва амалӣ гаштани онҳо равона мекунанд ва ба ин васила дар соҳибистиқлолии комили иқтисодӣ ва рушду нумуи илми геологияи кишвар саҳмгузор мегарданд.

Сафарализода Н.С.– директори ИГСЗТС АМИТ, номзади илмҳои геология ва минералоги

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 на танҳо ҳисоботи сиёсиву иҷтимоӣ-иқтисодӣ, балки як харитаи роҳ барои ояндаи кишвар аст. Аз рӯи нуктаҳои Паём равшан эҳсос мешавад, ки дар зеҳни роҳбарияти давлат илму маориф ҳамчун «соҳаи иловагӣ» нестанд, балки меҳвари рушди устувор, пояи давлатдории муосир ва кафолати амнияти иҷтимоӣ дониста мешаванд. Ин мавқеъ аз ҷумла дар он таъкид меёбад, ки Роҳбари давлат дастгирӣ ва рушди илму маорифро дар тӯли беш аз се даҳсола самти афзалиятнок эълон карда, онро «сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони миллат ва бақои давлат» мешуморад.

Дар Паём мафҳуми калидӣ ин аст: рушди ҳамаи соҳаҳо аз илму маорифи пешрафта вобаста аст. Яъне сухан дар бораи як назари муҳимми сиёсӣ меравад: агар давлат мехоҳад иқтисоди рақобатпазир, саноатикунонии босуръат, энергетикаи устувор, идоракунии самаранок ва амнияти миллӣ дошта бошад, аввал бояд сарвати асосӣ, яъне сармояи инсониро парвариш диҳад. Ин фикр дар заминаи воқеияти таърихӣ ҳам меояд: дар Паём таъкид мешавад, ки ҷанги таҳмилии шаҳрвандии солҳои 90-ум «тамоми соҳаҳо, хусусан, илму маорифро даҳҳо сол ба ақиб партофт». Ин ибора як ишораи муҳим ва ҷиддӣ аст: сулҳу субот ва волоияти қонун шарти аввалини рушди маориф ва илм аст, зеро илм дар муҳити ноамн рушд намекунад.

Аз нуктаҳои муҳимтарини Паём ин афзоиши мунтазами маблағгузории соҳаҳои маориф ва илм аст. Гуфта мешавад, ки ҳар сол ҳаҷми умумии маблағгузории ин соҳаҳо беш аз 21 дарсади хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад. Барои соҳаи маориф дар соли 2026 қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ шудааст, ки нисбат ба соли 2025 25,4 фоиз зиёд ва нисбат ба соли 2015 панҷуним баробар бештар мебошад.

Паём танҳо ба зиёд кардани маблағ қонеъ намешавад; дар он масъалаи самаранокӣ пеш гузошта мешавад. Аз ҷумла, таъкид мегардад, ки барои мутобиқсозии маблағгузории муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ ба стандартҳои байналмилалӣ, бозбинии низоми маблағгузорӣ ва гузариш ба низоми сарикасӣ ё фармоиши давлатӣ тақозои замон аст.

Бояд таъкид кард, ки ин нуқта дар асл як пешниҳоди сиёсати муосир аст: маблағ бояд ба натиҷа, сифати таълим, талаботи бозори меҳнат ва самаранокии идоракунӣ пайваст шавад. Ҳадаф он аст, ки донишгоҳу коллеҷ кадрҳои воқеан зарур барои иқтисоди миллӣ омода кунад, на танҳо шумораи хатмкунандагонро зиёд намояд.

Паём ба ташаббуси соли 2019 бозмегардад: солҳои 2020–2040 ҳамчун «Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ» эълон шуда буд. Дар соли 2025 аллакай шаш сол сипарӣ гардид, бинобар ин Президенти кишвар - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон супориш доданд, ки натиҷаҳо ҳамаҷониба таҳлил шуда, камбудиву монеаҳо бартараф гарданд.

Дар Паём яке аз равшантарин намунаҳои сиёсати илмӣ-байналмилалӣ масъалаи пиряхҳо, криосфера ва иқлим аст. Тоҷикистон ҳамчун кишвари ташаббускор дар сатҳи СММ аз «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва «Даҳсолаи илмҳои криосфера (2025–2034)» ёд мешавад. Ин нишон медиҳад, ки илм танҳо кори дохилӣ нест: он метавонад мавқеи кишварро дар ҷаҳон баланд бардорад, шариконро ҷалб кунад ва Тоҷикистонро ба маркази минтақавии дониш дар масъалаҳои обу иқлим табдил диҳад.

Пешниҳоди табдил додани «Маркази омӯзиши пиряхҳо» ба «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфера» низ рамзӣ аст: давлат мехоҳад ин соҳа аз як воҳиди тадқиқотӣ ба як ниҳоди пуриқтидори илмӣ табдил ёбад, ки ҳам тадқиқот, ҳам омодасозии кадр, ҳам ҳамкориҳои байналмилалиро пеш мебарад.

Дар Паём илму маориф на танҳо масъалаи иқтисод, балки масъалаи ҷомеа ва амнияти маънавӣ низ ҳаст. Таъкид мегардад, ки вақте наврасону ҷавонон бесавод мемонанд, ҷомеа ба таассубу хурофот ва ҷаҳолат гирифтор мешавад. Пас маориф ҳамчун сипари фарҳангӣ бар зидди ифротгароӣ ва бегонапарастӣ низ маънидод мегардад.

Ҳамзамон, Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои муаззами миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба масъалаи бедор намудани хотираи таърихӣ, ҳифзи мероси фарҳангӣ, китобу китобхонӣ ва бунёди марказҳои фарҳангӣ аҳаммият медиҳад. Ин ҷо ҳам илм ва маориф як рисолати бузург доранд, ки пайвастани илми муосир бо ҳувияти миллӣ мебошад.

Саидов Давлатёр Маҳмадсалимович – Ив Мудири Шуъбаи тиҷоратикунонии натиҷаҳои илмии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Имом Мираҳмади Шарофиддин-Сармутахассиси Шуъбаи тиҷоратикунонии натиҷаҳои илмии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16.12.2025

Одатан маҷмуи дониш ва тасаввуроти шахсро дар бораи олам ва муносибати инсонро ба он ҷаҳонбинӣ меноманд. Ҷаҳонбинӣ метавонад илмӣ ва ғайриилмӣ бошад. Ҷаҳонбинии илмӣ гуфта, чунин дидеро дар бораи олам медонанд, ки дар он масъалаҳои пайдоиш, тағйирёбӣ ва инкишофи олам ва тамоми раванди ҳодисаҳои таббию ҷамъиятӣ дар асоси кашфиёти илмӣ шарҳу тавсиф меёбанд. Бе ҷаҳонбинии илмӣ рушду пешрафти ҷомеаро тасаввур кардан ғайри имкон аст, зеро ба андешаи Пешвои миллат “Танҳо илм пеши роҳи хурофоту ҷаҳолатро гирифта метавонад”.

Пешвои миллат дар Паёми навбатиашон низ, ки имрӯз 16.12.2026 ба Маҷлиси Олӣ ироа намуданд, масъалаи илму маорифро дар мадди аввал гузоштанд. Пешвои миллат, бештар ба худшиносии миллӣ ва таърихи бузург доштани миллати тоҷик таваҷҷуҳ намуда, иброз доштанд, ки “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров ва “Шоҳнома”-и Абулқосим Фирдавсӣ барои хондан ба ҳар як хонаводаи тоҷикистонӣ туҳфа гардид.

Таваҷҷуҳ ба китоб ва пос доштани хотираи бузургони миллат, аз қабили Борбади Марвазӣ ва Робияи Балхӣ нишонаи арҷ гузоштан ба илм аст. Чун бе илм ва бе ҷаҳонбинии илмӣ ҷомеа рушд карда наметавонад. Инчунин, Пешвои миллат иброз доштанд, ки дар ҷаҳон кишварҳое ҳастанд, ки қариб захираҳои табиӣ надоранд, аммо мардуми он бо илм ва ҷаҳонбинии илмӣ кишвари худро яке аз давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон қарор додаанд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки қудрати илм хело бузург аст.

Имрӯзҳо яке аз мушкилоти мо ин хурофотпарастӣ, тақлиди куркурона ва бегонапарастӣ мебошад, ки то андозае ҷомеаро нигарон кардааст. Барои ҳалли чунин мушкилоти ҷомеа олимони ҷумҳуриро зарур аст, ки беш аз пеш ба рушди ҷаҳонбинии илмӣ дар ҷомеа машғул гарданд ва тавассути таҳқиқоти илмии бунёдию татбиқӣ, оммависозии дастовардҳои илми муосир, барои расидан ба рушди устувори давлати соҳибистиқлоламон саҳмгузор бошанд.

Пешвои миллат бисёр хуб қайд намуданд, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад. Дар ҳақиқат инсон тавассути омӯзиш донишманд ва дур аз хурофоту тассуб ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ мегардад. Миллати тоҷик донишмандони зиёдеро, ба монанди Куруши Бузург, Борбади Марвазӣ, Абуалӣ ибни Сино, Абурайҳони Берунӣ, Умари Хайём ва дигаронро ба илм ҳадя намудааст, ки ҳар шахси аз шунидани номи онҳо аз тоҷик будани худ ифтихор мекунад. Ин бузургон бо корномаҳою мероси гаронарзиш номи худ ва миллатро мондагор карданд. Аммо тибқи дастури Пешвои миллат, дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем.

Пешвои миллат, бори дигар ба хотири арҷ гузоштан ба хиради воло ва бузургии миллати тоҷик соли 2026-ро “соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ ба ифтихори ин ҷашни муқаддас ва бузурги миллӣ эълон карда шавад”. Дар ҳақиқат таҳкими худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ танҳо ва танҳо бо рушди ҷаҳонбинии илмӣ ба даст меояд.

Рамазониён А.Б н.и.ф., ходими илмии

Маркази синошиносии ИФСҲ АМИТ

Чи гунаe ки аз Паёми навбатии Пешвои миллат бармеояд, соли сипаришуда дар таърихи муносибатҳои байнидавлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои ҳамсоя ҳамчун соле фаромӯшнашаванда арзёбӣ мегардад. Зеро маҳз дар ҳамин давра ба ҳалли ниҳоии мушкилоти тӯлонӣ ва таърихан печидаи муноқишаҳои сарҳадӣ миёни кишварҳои ҳамсоя поён гузошта шуд. Ин рӯйдоди муҳим дар таърихи сиёсии минтақа бо номи «Саммити Хуҷанд» вориди саҳифаҳои навини ҳамкориҳои минтақавӣ гардид.

Водии Фарғона, бо шароити нодири табиӣ ва мероси ғании таърихию фарҳангии худ, аз давраҳои қадим таваҷҷуҳи қудратҳои бузурги минтақавӣ ва берун аз минтақаро ба худ ҷалб намуда буд. Ин минтақа ҳамчун як фазои дорои аҳамияти стратегии хос дар Осиёи Марказӣ арзёбӣ мешуд. Аҳамияти он пеш аз ҳама дар мавқеи ҷуғрофӣ ва нақши калидияш дар низоми роҳҳои тиҷоратии қадим, аз ҷумла Шоҳроҳи бузурги Абрешим, ифода меёфт. Водии Фарғона ҳамчун пули иртиботӣ байни тамаддунҳои бузург — Эрон (Форс), Чин ва Ҳинд — хизмат карда, ба табодули фаъоли иқтисодӣ, фарҳангӣ ва маънавӣ мусоидат менамуд.

Яке аз хусусиятҳои фарқкунандаи Водии Фарғона нисбат ба дигар минтақаҳои Осиёи Марказӣ гуногунрангии этникии он ба шумор меравад. Дар тӯли асрҳо дар ин минтақа тоҷикон, ӯзбекон ва қирғизон дар фазои ҳамзистии осоишта ва ҳамдигарфаҳмӣ зиндагӣ намуда, анъанаи нодири муносибатҳои бародарона ва ҳамкории байниқавмиро ташаккул додаанд. Ин халқҳои бародар на танҳо қаламрав ва захираҳои табиии водиро ба таври муштарак истифода мебурданд, балки унсурҳои фарҳангӣ, забонӣ ва тарзи зиндагиро низ байни ҳам мубодила менамуданд, ки ин раванд ба таҳкими ҳувияти минтақавӣ ва коҳиши танишҳои эҳтимолии этникӣ мусоидат мекард.

Дар айни замон, сарҳадҳои этникии ин минтақаи сермиллат на ҳамеша бо сарҳадҳои маъмурӣ мувофиқат менамуданд. Аммо маҳз ҳамин хусусият ба унвони унсури муҳими ҳамзистии осоишта, ба ташаккули робитаҳои иҷтимоиву фарҳангии устувор миёни ҷамоаҳои гуногун ва ба рушди ҳамкориҳои байниминтақавӣ заминаи мусоид фароҳам меовард.

Бо вуҷуди ҳамзистии осоиштаи чандинасра, пас аз тақсимоти ҳудудию маъмурии солҳои 20-уми асри XX заминаҳои пайдоиши муноқишаҳои сарҳадӣ тадриҷан шакл гирифтанд. Баъди пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва ба даст овардани истиқлолият аз ҷониби кишварҳои минтақа, онҳо бо дигаргуниҳои амиқи сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ шуданд, ки рушди «тектоникӣ»-и ин равандҳо ба зуҳури таҳдидҳо ва чолишҳои муосир барои аҳолии ин гӯшаи нисбатан осоиштаи Осиёи Марказӣ оварда расонд. Тақсимоти Водии Фарғона миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Ӯзбекистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон боиси ба миён омадани баҳсҳои ҳудудӣ ва мушкилоти марбут ба истифодаи захираҳои обӣ гардид. Дар натиҷа, нуқтаҳои доимии таниш шакл гирифта, дар баъзе мавридҳо ба даргириҳои мусаллаҳона бо талафоти беасоси аҳолии осоишта анҷомиданд.

Бо вуҷуди ин, дар солҳои охир ба шарофати хиради сиёсӣ, иродаи устувор ва талошҳои пайгиронаи роҳбарони се кишвар вазъият тағйироти куллӣ пайдо намуд. Президентҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон бо дарки аҳамияти ҳифз ва эҳёи анъанаҳои бародарӣ, ҳамзистии осоишта ва ҳамкории таърихии байни халқҳо қарори ягона ва дурусти сиёсиро қабул карданд, ки ҳадафи асосии он барқарор намудани фазои устувори сулҳ, эътимод ва ҳамдигарфаҳмӣ дар минтақа мебошад.

Намунаи равшани ин равиши созанда ташаббуси баргузории саммити сеҷонибаи сатҳи олӣ ба шумор меравад, ки бо иштироки сарони давлатҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон дар шаҳри Хуҷанд дар охири моҳи марти соли ҷорӣ баргузор гардид. Ин мулоқот ҳамчун қадами муҳим дар роҳи эҳёи анъанаҳои таърихии ҳамзистии осоиштаи халқҳои бародар арзёбӣ мегардад.

Бояд таъкид намуд, ки саммити сеҷонибаи сарони давлатҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон рӯйдоди бесобиқа ва дорои аҳамияти таърихӣ дар шароити муосири Осиёи Марказӣ ба ҳисоб меравад. Татбиқи тавофуқоти дар ҷараёни ин мулоқот бадастомада метавонад ба таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ, рушди муносибатҳои некҳамсоягӣ ва густариши шарикии стратегӣ миёни се кишвар мусоидат намояд. Ин вохӯрии роҳбарони давлатҳои бародар аҳамияти калидии ҳамзистии осоишта, таъмини амнияти минтақавӣ ва рушди устувори иҷтимоию иқтисодиро барои тамоми минтақа боз ҳам равшантар инъикос намуд.

Дастовардҳои калидии саммит 1.1. Делимитатсияи сарҳади давлатӣ Делимитатсияи сарҳади давлатӣ раванди дақиқ муайян ва мувофиқа намудани хатҳои мушаххаси сарҳад миёни давлатҳо мебошад. Дар ин замина, саммит рӯйдоди бисёр муҳим ба шумор меравад, зеро Созишномаи таърихӣ оид ба делимитатсияи сарҳади давлатӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон ба имзо расид. Ин созишнома эҳтимоли ба вуҷуд омадани муноқишаҳои сарҳадиро ба таври назаррас коҳиш медиҳад, зеро хатҳои равшан ва қаблан мувофиқашудаи сарҳадро муқаррар намуда, норавшанӣ ва баҳсҳои ҳудудиро ҳадди ақал мерасонад. Чунин иқдом барои сулҳу амнияти дарозмуддат дар марзи ду кишвар шароити устувор фароҳам оварда, ҳамзамон ба суботи умумии минтақа таъсири мусбат мерасонад. 1.2. Ифтитоҳи тантанавии ёдгории Дӯстӣ Ифтитоҳи ёдгории Дӯстӣ барои кишварҳои иштирокчии саммит рамзи муҳим маҳсуб меёбад. Ин рӯйдод сатҳи афзояндаи эътимод ва эҳтироми мутақобиларо миёни кишварҳо инъикос намуда, ҳамзамон таҷассумгари талоши давлатҳо ҷиҳати рушди муштарак ва таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ мебошад. Баргузории чунин чорабинӣ аҳамияти ҳамкории ҳамаҷонибаро — аз сатҳи сиёсӣ то фарҳангӣ — таъкид намуда, барои ҳамкории оянда ва наздикшавии халқҳо заминаи устувор фароҳам меорад. 2. Самтҳои асосии ҳамкорӣ 2.1. Иқтисод ва савдо Ҳамкории иқтисодӣ яке аз масъалаҳои марказии рӯзномаи саммит, бахусус дар заминаи минтақаҳои наздисарҳадӣ ба ҳисоб мерафт. Таъкиди асосӣ ба афзоиши назарраси гардиши мол миёни Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон равона гардид. Ин пешрафт дар натиҷаи мубодилаи фаъоли молу хизматрасониҳо дар минтақаҳои наздисарҳадӣ ба даст омада, ба беҳбуди вазъи иқтисодӣ ва фароҳамсозии имкониятҳои нави соҳибкорӣ мусоидат намуд. Бо мақсади амиқтар намудани ҳамкории иқтисодӣ, тадбирҳои амалии мушаххас пешниҳод гардиданд, аз ҷумла такмили фаъолияти нуқтаҳои гумрукӣ, беҳсозии инфрасохтори логистикӣ ва таъсиси платформаи савдои сежониба, ки ба ақидаи иштирокчиёни саммит метавонад ҳамчун макони намоиш ва муаррифии маҳсулоти кишоварзӣ ва саноатӣ хизмат намуда, ба густариши савдо ва амиқтар гардидани ҳамгироии иқтисодӣ миёни кишварҳо мусоидат намояд. 2.2. Нақлиёт ва инфрасохтор Яке аз мавзӯъҳои калидии саммит масъалаи рушди нақлиёт ва лоиҳаҳои инфрасохторӣ буд, ки дар пешбурди рушди минтақавӣ нақши муҳим мебозанд. Дар ин самт як қатор ташаббусҳо ҷиҳати беҳтар намудани робитаҳои нақлиётӣ пешниҳод шуданд, аз ҷумла зиёд намудани шумораи парвозҳои ҳавоӣ ва тавсеаи масирҳои автобусӣ. Ҳамчунин, рушди лоиҳаҳои бузурги инфрасохторӣ дар соҳаи энергетикаи «сабз» ва истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ мавриди баррасӣ қарор гирифт, ки барои рушди устувори минтақа аҳамияти махсус доранд. Лоиҳаҳои экологӣ ва устувор дар сатҳи ҷаҳонӣ аҳамияти рӯзафзун пайдо намудаанд ва татбиқи онҳо дар Осиёи Марказӣ метавонад на танҳо сифати зиндагиро беҳтар созад, балки амнияти экологии дарозмуддатро барои ҳамаи кишварҳои минтақа таъмин намояд. 3. Табодули фарҳангӣ ва ҳамкории гуманитарӣ Яке аз паҳлуҳои муҳимтарини саммит баррасии масъалаи рушди табодули фарҳангӣ миёни кишварҳо буд. Муносибатҳо тавассути фарҳанг ба таҳкими робитаҳои дӯстона ва ҳамдигарфаҳмии байни халқҳо мусоидат намуда, заминаи эҳтироми мутақобила ва ҳамкории устуворро фароҳам меоранд. Аз ҷумла, пешниҳоди таъсиси ҷашнвораҳо ва консертҳои солонаи дӯстӣ ироа гардид, ки ба сокинони кишварҳо имкон медиҳанд бо ҳам муошират намуда, таҷриба мубодила кунанд ва пайвандҳои фарҳангиро тақвият бахшанд. Ҳамчунин, баргузории чорабиниҳои фарҳангие пешниҳод шуд, ки ба беҳтар намудани ҳамкорӣ ва ҳамдигарфаҳмии шаҳрвандони Тоҷикистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон равона гардидаанд. Яке аз нуқтаи муҳимтарин ва калидии саммити сеҷонибаи сарони давлатҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон ин имзои Созишнома оид ба нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои давлатии се кишвар буд, ки дар поёни мулоқоти Эмомалӣ Раҳмон, Шавкат Мирзиёев ва Садир Жапаров ба расмият дароварда шуд. Дар сурати иҷрои пурраи муқаррароти ин Созишнома, Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон заминаҳои воқеӣ барои ноил шудан ба ҳадафҳои зерин пайдо менамоянд:

• Бартараф намудани муноқишаҳои сарҳадӣ: Муайян намудани нуқтаҳои расман мувофиқашудаи пайвастшавии сарҳадҳо хатари сар задани ҳодисаҳои сарҳадиро ба таври назаррас коҳиш медиҳад. Ин омил метавонад ба пешгирии ҳолатҳои баҳсноке мусоидат намояд, ки дар гузашта баъзан боиси низоъҳо мегардиданд.

• Ташаккули пояҳои суботи дарозмуддат: Созишнома ба таҳкими амният дар минтақа таъсири мусбат расонида, аз пайдоиши баҳсҳои ҳудудие, ки метавонанд ба коҳиши эътимод ва суст шудани ҳамкориҳои минбаъда оварда расонанд, ҷилавгирӣ мекунад.

• Таҳкими эътимоди мутақобила: Муайянсозии равшан ва мувофиқашудаи сарҳадҳо ба таҳкими сатҳи эътимод миёни давлатҳо мусоидат намуда, барои густариши дигар самтҳои ҳамкорӣ фазои мусоид фароҳам меорад.

• Тақвияти амнияти минтақавӣ: Субот дар сарҳадҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон ба амнияти умумии Осиёи Марказӣ мусоидат менамояд, зеро марзҳо шаффофтар, пешбинӣшаванда ва барои ҳама ҷонибҳо амн мегарданд. Дар баробари ин, Эмомалӣ Раҳмон, Шавкат Мирзиёев ва Садир Жапаров Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ-ро ба имзо расониданд, ки он ҳамчун санади муҳими сиёсӣ ва дипломатӣ баромад намуда, самти стратегии кишварҳои моро дар масъалаҳои зерин муайян менамояд:

• Таҳкими шарикии стратегӣ: Эъломия заминаи ҳуқуқиро барои амиқтар гардидани ҳамкориҳои минбаъда миёни кишварҳо фароҳам оварда, ба суботи иқтисодӣ ва сиёсӣ дар минтақа мусоидат мекунад.

• Дастгирии муносибатҳои некҳамсоягӣ: Қабули эъломия аҳамияти ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳтироми мутақобиларо миёни Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон таъкид намуда, ки барои рафъи ихтилофҳои таърихӣ ва таҳкими робитаҳои дӯстона аҳамияти калидӣ дорад. • Таъмини амнияти минтақавӣ ва муборизаи муштарак бо таҳдидҳо ва чолишҳои муосир: Таваҷҷуҳи асосӣ ба таҳкими амният равона гардида, бахусус дар шароити афзоиши таҳдидҳо, аз қабили терроризм, экстремизм ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир. Ҳамкории кишварҳо дар соҳаи амният ба муқовимати самаранок бо ин хатарҳо мусоидат хоҳад кард.

• Ҳамгироии иқтисодӣ: Эъломияи муштарак метавонад такони ҷиддӣ барои амиқтар шудани ҳамгироии иқтисодӣ, аз ҷумла татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар соҳаҳои инфрасохтор, савдо ва энергетика гардад, ки барои ҳамаи ҷонибҳо судманд хоҳад буд.

• Таҳкими ҳамкории байналмилалӣ: Эъломия ваҳдат ва омодагии кишварҳоро барои амалҳои ҳамоҳанг дар арсаи байналмилалӣ нишон медиҳад. Ин раванд мавқеи онҳоро дар форумҳои ҷаҳонӣ тақвият бахшида, дар ҳалли мушкилоти глобалӣ ва минтақавӣ дастгирии бештар фароҳам меорад. Дар фарҷом бояд зикр намуд, ки Водии Фарғона, ҳамчун гиреҳи таърихии тамаддунҳо ва роҳҳои тиҷоратӣ, имрӯз бори дигар ба намунаи муваффақи ҳамзистии осоиштаи халқҳои сокини он табдил меёбад ва мушкилоту чолишҳои пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравиро тадриҷан паси сар менамояд. Саммити Хуҷанд марҳилаи муҳим ва нуқтаи ибтидоии нав дар рушди муносибатҳо миёни Ӯзбекистон, Тоҷикистон ва Қирғизистон гардид, зеро созишномаҳо ва тавофуқоти бадастомадаи он барои таҳкими минбаъдаи ҳамкорӣ заминаи устувор фароҳам меоранд. Самтҳои калидии ҳамкории оянда, аз ҷумла ҳамгироии иқтисодӣ, рушди инфрасохтор, табодули фарҳангӣ ва иштироки фаъол дар форумҳои байналмилалӣ муайян гардиданд. Татбиқи ташаббусҳои пешниҳодшуда на танҳо ба суръат бахшидани рушди кишварҳои минтақа, балки ба таҳкими субот дар Осиёи Марказӣ низ мусоидат хоҳад кард. Иҷрои муваффақонаи ин созишномаҳо пояи ташаккули минтақаи ҳамоҳанг, устувор ва шукуфонро фароҳам месозад. Ҳамин тариқ, мулоқот дар Хуҷанд на танҳо марҳилаи муҳими таърихӣ дар муносибатҳои байнидавлатӣ гардид, балки самти равшани пешрафти минбаъдаи ҳамкориро муайян намуда, барои ташаккули минтақаи амнтар, босуботтар ва муваффақтар дар оянда замина гузошт. Дар хотима ҳаминро бояд қайд намуд, ки заҳматҳои бесобиқаи Пешвои миллат барои амну осоиштаги ва ободию созандагии кишвари маҳбуби мо барои ҳар як нафар миллатдусту ватанпарвари давлатамон бояд намунаи ибрат бошад.

Бедилзода Ҳусайн – н.и.с., мудири шуъбаи масоили

сиёсии муносибатҳи байналмилалии ИФСҲ-и АМИТ

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, 16.12.2025)

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олӣ самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии мамлакатро барои давраҳои оянда муайян намуда, оид ба таъмини пешрафти соҳаҳои иқтисоду саноат, энергетика, роҳу нақлиёт, амнияту мудофиа, илму маориф , ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва дигар соҳаҳои муҳим вазифаҳои мушаххас ба миён гузоштанд.

Рушди соҳаи саноат ва геология яке аз самтҳои муҳими сиёсати дохилӣ ва иқтисодии кишвар мебошад, ки дар Паёмҳои солонаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста ба онҳо таваҷҷуҳи махсус зоҳир мегардад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатӣ зикр намуданд, ки ба мақсади ноил гардидан ба яке аз ҳадафҳои стратегии миллӣ-саноатикунонии босуръати кишвар дар давраи татбиқи он (солҳои 2019-2025), яъне дар 7 соли охир беш аз 2600 корхонаи саноатӣ бо ташкили зиёда аз 87 ҳазор ҷойи корӣ сохта, ба истифода дода шудааст. Аз ҷумла дар соли 2025-ум 400 корхонаи истеҳсолӣ ба фаъолият оғоз намудааст.

Чи тавре, ки дар Паём ироа гардид, ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳаи маъдан аз 7,7 миллиард сомонии соли 2020 ба 26 миллиард сомонӣ дар соли 2025 расонида, афзоиши ин нишондиҳанда 3,4 баробар таъмин карда шуд. Агар дар соли 1991 дар соҳаи маъдан танҳо 3 номгӯйи маҳсулот (тилло, нуқра ва хокаи сурб) истеҳсол гардида бошад, пас дар соли 2025 ба 17 номгӯй расонида шудааст. Дарҷ гардид, ки истеҳсоли тилло назар ба соли 1991-ум 7 баробар, нуқра 6 баробар ва хокаи сурб 9 баробар зиёд гардидааст.

Тадбирҳои дар самти саноатикунонии босуръати кишвар андешидашуда имкон доданд, ки дар ҳафт соли охир ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳа дуюним баробар афзоиш ёфта, дар соли 2025 ба 66 миллиард сомонӣ расонида шавад.

Ба Вазорати саноат ва технологияҳои нав дастур дода шуд, ки бо истифода аз тамоми иқтидору имкониятҳо рушди воқеии солонаи соҳаро дар давоми панҷ соли минбаъда бояд дар сатҳи на кам аз 25 фоиз таъмин намояд. Дар ин росто, бо ҷалби сармояи ватаниву хориҷӣ ҷиҳати таъсис додани корхонаҳои нав барои коркарди пурраи ашёи хоми ватанӣ, хусусан маъдан, металлҳои ранга ва нодиру қиматбаҳо, маҳсулоти кишоварзӣ ва растаниҳои шифобахш тадбирҳои иловагӣ андешида, афзоиши ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти содиротӣ ва ивазкунандаи воридот зиёд карда шавад.

Барои амалӣ намудани ин мақсад Пешвои миллат Ҳукумати мамлакатро вазифадор намуданд, ки Барномаи нави саноатикунонии босуръати кишварро барои солҳои 2026-2030 ва Барномаи рушди истеҳсолу ғанигардонии металлҳои ранга, нодиру қиматбаҳо ва дигар ашёи хоми муҳимро қабул ва амалӣ гардонад.

Дар баробари ин, ҷиҳати таъмин намудани истифодаи самараноку оқилонаи захираҳои зеризаминӣ, тақвияти назорати давлатӣ, мусоидат ба рушди устувори соҳаи истихроҷ ва геологияи кишвар чораҳои иловагиро татбиқ намояд.

Дар Паёми навбатӣ Сарвари давлат ба Вазоратҳои молия, саноат ва технологияҳои нав, Саридораи геология ва Кумитаи андоз якҷо бо дигар вазорату идораҳо вазифадор карданд, ки санадҳои меъёрии ҳуқуқии танзими фаъолият дар соҳаҳои зикршударо таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод созанд. Дар санадҳои таҳияшаванда масъалаҳои вобаста ба фарогирии пурраи оморӣ, соддагардонии расмиёти давлатӣ, аз ҷумла иҷозатномадиҳӣ, такмили тартиби андозбандии захираҳои табиӣ ва ҳалли мушкилоти дигар бояд равшан инъикос карда шаванд.

Бояд гуфт, ки соҳаи геология дар Ҷумҳурии Тоҷикистон зери таваҷҷуҳу раҳнамоии доимии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба як бахши калидии иқтисоди миллӣ табдил ёфтааст. Бо назардошти захираҳои ғании табии, иқтидори баланди илмӣ ва сиёсати самараноки давлат, Тоҷикистон метавонад дар оянда ҳамчун яке аз марказҳои муҳимми геологии минтақа ва ҷаҳон мавқеи хоса пайдо намояд.

Дар ҳақиқат ҳам, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии мамлакат дастури раҳнамоест, ки моро ба худшиносию худогоҳӣ, ватандӯстию меҳанпарастӣ ҳидоят менамояд. Мо бояд ҳар як нуқтаи дар Паёми Пешвои муаззами миллат баёншударо мавриди омӯзиши амиқ қарор дода, ҷиҳати омода намудани мутахассисони баландихтисоси соҳаҳои саноат ва геология, инчунин омӯзиши дақиқи конҳои канданиҳои фоиданоки пайваста талош намоем.

Кароматуллои Юсуф – ходими илмии Институти геология, сохтмони ба

заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

12 декабр Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод, ки дар шаҳри Ашқободи Туркманистон дар доираи ташаббуси «Соли байналмилалии сулҳ ва эътимод – 2025» баргузор гардид, иштирок намуда, суханронӣ карданд. Қобили зикр аст, ки баргузории чунин чорабинӣ таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид нишонаи болоравии сатҳи дарки ҷомеаи байналмилалӣ аз зарурати бознигарии усулҳои бунёдии ҳамкории байнидавлатӣ дар шароити амиқшавии буҳронҳои глобалӣ мебошад. Ширкати Роҳбари давлати Тоҷикистон дар ин ҳамоиш ва муҳтавои консептуалии суханронии эшон далели равшани мавҷудияти стратегияи ҳамгироёнаи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, ба таҳкими бисёрҷониба, ташаккули фарҳанги сулҳ ва тарғиби арзишҳои эътимод ҳамчун заминаи асосии рушди устувори ҷаҳонӣ равона гардидааст.

Дар оғози суханрониашон муҳтарам Эмомали Раҳмон ба роҳбарияти Туркманистон ва Созмони Милали Муттаҳид барои ибтикори баргузории ин форум изҳори сипос намуда, аҳамияти вижаи онро дар марҳилаи кунунии равандҳои равобити байналмилалӣ таъкид карданд. Табрики мардуми Туркманистон ба муносибати сиюмин солгарди эътирофи бетарафии доимии ин кишвар сирфан ҷанбаи расмӣ надошт, балки дорои паёмадҳои амиқи сиёсӣ ва ҳуқуқӣ низ буд. Бетарафии Туркманистон ба унвони намунае аз рӯйкарди масъулона ва мутаъодил барои тазмини амнияти миллӣ ва минтақавӣ, бар пояи принсипҳои ҳамзистии осоишта, адами мудохила ва муколамаи созанда ироа шуд. Дар ин замина, мавқеи Тоҷикистон нишондиҳандаи эҳтиром ба танаввуъи моделҳои мушорикати давлатҳо дар низоми байналмилалӣ, ҳамзамон пойбандӣ ба ҳинҷорҳои ҷаҳонии ҳуқуқи байналмилалӣ аст.

Президенти кишвари мо бо таҳлили вазъияти геополитикии феълӣ, хотирнишон карданд, ки низоми ҷаҳонӣ бо сатҳи баланди номуайянӣ, ташдиди рақобати геополитикӣ ва фарсоиши механизмҳои қаблан ташаккулёфтаи идоракунии глобалӣ тавсиф меёбад. Тазъифи нақши ҳуқуқи байналмилалӣ, коҳиши самаранокии ниҳодҳои бисёрҷониба ва афзоиши тасмимоти якҷониба заминаи мусоид барои афзоиши даргириҳо ва таъмиқи нобоварӣ миёни давлатҳоро фароҳам меорад. Ин фарояндаҳо ба суръати рушди иҷтимоӣ - иқтисодӣ таъсири манфии системавӣ расонида, пояҳои суботро дар сатҳи ҷаҳонӣ ва минтақавӣ заиф мегардонанд.

Дар ин замина, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бар нақши калидии сулҳу эътимод ба унвони мафҳумҳои асосии равобити байналмилалӣ таъкид карданд. Сулҳ ва эътимод на ба унвони ормонҳои абстрактӣ, балки ҳамчун абзорҳои амалӣ ва корбурдӣ барои танзими фарояндаҳои байналмилалӣ ироа шуданд. Мавҷудияти онҳо ба коҳиши иқтидори ихтилофот, ба ҳадди ақал расонидани хатароту эҷоди муҳити мусоид барои татбиқи лоиҳаҳои муштарак дар соҳаҳои иқтисод, илм, муҳити зист ва ҳамкориҳои гуманитарӣ мусоидат менамояд. Адами эътимод бошад, баръакс боиси чандпорчагии фазои байналмилалӣ шуда, талошҳои дастаҷамъонаро ҷиҳати ҳалли мушкилоти глобалӣ заиф мекунад.

Ба гуфтаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомали Раҳмон маҳз бар асоси эътимод метавон фазои дарки мутақобил ва масъулияти муштаракро, ки барои посухи муносиб ба чолишҳои асри XXI зарур аст, ташаккул дод. Ин рӯйкард мантиқи тақобул ва султаро рад карда, муколама, мусолиҳа ва фарогириро пеш мегирад. Қобили зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон пайваста аз тақвияти чандҷанбагароӣ ва нақши меҳварии Созмони Милали Муттаҳид ба унвони платформаи ҷаҳонӣ барои ҳамоҳангсозии манофеи кишварҳо ва тавсияи роҳҳалҳои дастаҷамъона ҳимоят мекунад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомали Раҳмон бахши қобили таваҷҷуҳ аз суханронии худро ба таҳдидоти зистмуҳитӣ, ки дар шароити имрӯза ба омили калидии бесуботии глобалӣ табдил ёфтаанд, ихтисос доданд. Тағйирёбии иқлим, обшавии босуръати пиряхҳо, таназзули муҳити зист ва афзоиши басомади офатҳои табиии шадид, ба иқтисод, соҳаи иҷтимоӣ ва амнияти давлатҳо таъсири мустақим мерасонанд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки ин мушкилот на ба сурати пароканда, балки ба талошҳои системанок ва ҳамоҳанг аз сӯи тамоми ҷомеаи байналмилалӣ ниёз дорад.

Нақши вижаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин ҳавза бо хусусиятҳои ҷуғрофӣ ва табиӣ - иқлимии он таъйин мешавад. Кишвари мо ба унвони яке аз давлатҳои тавлидкунандаи захоири асосии оби Осиёи Марказӣ масъулияти вижа дар самти ҳифзи пиряхҳо ва истифодаи оқилонаи манобеи обиро ба дӯш дорад. Дар ин замина, фарояндаҳои Душанбе дар мавриди масоили обу иқлим эҳё ва ба платформаи муҳими байналмилалӣ барои муколамаи илмӣ, сиёсию коршиносӣ табдил шудааст. Ин ибтикорот тавоноии Тоҷикистонро на танҳо ба унвони як ширкаткунанда, балки ҳамчун ташаббускори ташаккули рӯзномаи глобалии зистмуҳитӣ нишон медиҳанд.

Дар баробари чолишҳои зистмуҳитӣ, Президенти кишвари мо дар суханрониашон таваҷҷуҳи хосаро ба масъалаи амнияти байналмилалӣ, аз ҷумла таҳдидҳои терроризму ифротгароӣ зоҳир намуданд. Вобаста ба ин мушкилот таъкид гардид, ки ин падидаҳо моҳияти печидае доранд ва решакан кардани онҳо тавассути усулҳои қудратӣ имконнопазир аст. Тоҷикистон пайваста рӯйкарди вобаста ба таркиби иқдомоти амниятӣ бо тавсеаи иҷтимоӣ - иқтисодӣ, пешрафти соҳаи маориф ва таҳкими муколамаи байнифарҳангию байнидинӣ тарвиҷ медиҳад. Ин равиш бозгӯи уҳдадории кишвар дар самти бартарафсозии омилҳои аслии радикализатсия ва ташаккули ҷавомеъи устувор бар пояи эътимод ва адолати иҷтимоӣ мебошад.

Яке аз аносири калидии суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таъйиди ҳамешагии ҳимояти бедареғи Тоҷикистон аз тамоми ибтикороти байналмилалӣ бо ҳадафи тақвияти сулҳу амният буд. Ин мавқеъ ҳам дар фаъолияти амалии дипломатии кишвар ва ҳам дар пешбурди ибтикороти консептуалии сатҳи ҷаҳонии он инъикос меёбад. Ба таври хос, пешниҳоди Тоҷикистон барои эъломи «Даҳсолаи сулҳсозӣ барои наслҳои оянда» таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид бори дигар мавриди таъкид қарор гирифт. Ин ибтикор дорои моҳияти стратегӣ буда, ҳадафи он таҳияи механизмҳои дарозмуддат барои пешгирии низоъҳо, таҳкими фарҳанги сулҳ ва тақвияти масъулият дар назди наслҳои оянда мебошад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бахши хотимавии суханронии худашон тафсири амиқ ва маънодори мафҳуми сулҳ ба унвони шарти калидии таъмини адолат, баробарӣ ва эҳтиром ба ҳуқуқу озодиҳои инсон ироа намуд. Сулҳ ба унвони як ҳолати фаъол дар равобити байналмилалӣ ва дохилидавлатӣ, ки талошҳои пайваста ҷиҳати ҳифзи муколама, эътимод ва ҳамкориро тақозо мекунад, матраҳ гардид. Дар ин замина, таъкид гардид, ки сулҳи пойдор бидуни тавсеаи иҷтимоӣ, рушди фарогири иқтисодӣ ва эҳтиром ба ҳуқуқи бунёдии инсон ғайриимкон аст.

Бахши поёнии суханронӣ бо баёни рушани нақши Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаклдиҳии меъмори муосири амнияти байналмилалӣ ва тавсеаи пойдор тақвият шуд. Кишвари мо омодагии худро барои идомаи мушорикати созанда дар ҳалли мушкилоти глобалӣ, бо такя ба меъёрҳои умумиэътирофшудаи ҳуқуқи байналмилалӣ, анъанаҳои дипломатӣ ва принсипҳои ҳамсоягии нек эълом кардааст. Истифода аз муколамаи фарогир ва пурмуҳтаво, инчунин абзорҳои мусолиматомези ҳалли муноқишот, аз ҷониби Тоҷикистон ягона роҳи таъмини суботи дарозмуддат арзёбӣ мегардад.

Дар маънои васеътари андозаи назариявӣ ва амалӣ, мавқеи Тоҷикистон, ки дар форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод баён шуд, бозгӯи талоши кишвари мо барои тасбити худ ба унвони як шарики масъул, фаъол ва қобили пешбинӣ дар низоми равобити байналмилалӣ мебошад. Дар шароити мувоҷеҳи низоми ҷаҳонӣ бо камбуди эътимод ва биниши стратегӣ, саҳми кишварҳое, ки ба таври мудовим арзишҳои сулҳро тарвиҷ медиҳанд, аҳаммияти вижа касб мекунад. Тоҷикистон нишон медиҳад, ки ҳатто кишварҳое бо захоири маҳдуди моддӣ низ қодиранд, ки бо такя ба фаъолияти дипломатӣ, ибтикороти фикрӣ ва иқтидори ахлоқӣ - меъёрӣ дар ташаккули рӯзномаи байналмилалӣ таъсири назаррас гузоранд.

Бар асоси гуфтаҳои боло метавон бо масъулият изҳор дошт, ки суханронии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми байналмилалии сулҳ ва эътимод дар Ашқобод бояд ба унвони як баёнияи мукаммали консептуалӣ, ки дидгоҳи стратегиро нисбат ба нақши сулҳ ва эътимод дар ҷаҳони муосир инъикос мекунад, арзёбӣ гардад. Суханронии Президенти Тоҷикистон бори дигар таъкид менамояд, ки рушд ва амнияти пойдор бидуни масъулияти дастаҷамъона, ҳамкории бисёрҷониба ва эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ ғайриимкон аст. Дар ин замина, кишвари мо худро ба унвони як ширкаткунандаи муҳим дар фарояндаҳои глобалӣ муаррифӣ намуда, дар шаклгирии низоми ҷаҳонии одилонатар, устувортар ва қобили пешбинӣ саҳми арзанда мегузорад.

Шозедов Х. Н. ходими илмии шуъбаи масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии ИФСҲ

ДУШАНБЕ, 16.12.2025 /АМИТ «Ховар»/. 12 декабри соли 2025 дар доираи иҷлосияи 80-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид ҷаласаи 61-уми пленарӣ доир шуд. Дар он қатънома таҳти унвони «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027», ки бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод гардида буд, бо иттифоқи оро қабул карда шуд.

— Боиси ифтихори бузург ва сарбаландии миллӣ аст, ки бо ташаббуси оқилона ва дурандешонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳоло 16 қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид қабул гардида, номи Тоҷикистонро ҳамчун давлати сулҳпарвар, ташаббускор, ҳомии манфиатҳои умумибашарӣ ва муҳофизи ҳуқуқи инсон дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам баланд бардошт.

Воқеан дар шароити муосири ҷаҳонӣ, ки бо афзоиши низоъҳо, поймолшавии меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва зарурати таҳкими сулҳу субот ҳамроҳ аст, ташаббусҳои байналмилалӣ барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ аҳамияти хосса пайдо мекунанд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар мубоҳисаҳои умумии иҷлосияи 80-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид аз 23 сентябри соли 2025, ки ба 80-солагии таъсиси Созмони Милали Муттаҳид бахшида шуда буд, пешниҳод намуданд, ки Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ эълон гардад, то фарҳанги шаффофият, адолат ва риояи ҳуқуқро дар сатҳи ҷаҳонӣ тақвият бахшад. Ин пешниҳод дар заминаи таҷрибаи миллии Тоҷикистон, аз ҷумла Соли маърифати ҳуқуқӣ эълон гардидани соли 2024 дар мамлакат доир шуд, ки ба баланд бардоштани дониши ҳуқуқии шаҳрвандон ва таҳкими арзишҳои конститутсионӣ мусоидат намуд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуда буданд, ки “риояи қатъии ҳуқуқи байналмилалӣ ва маърифати ҳуқуқӣ пояи ҷомеаи одилона ва устувор мебошад”.

Маърифати ҳуқуқӣ ҳамчун маҷмуи андешаҳо дар бораи қонун, татбиқи он ва ҳифзи ҳуқуқ фаҳмида мешавад, ки дар шаклҳои маҳдуд (муносибатҳои танзимшавандаи ҳуқуқӣ) ва васеъ (анбори донишҳои ҳуқуқӣ) зоҳир мегардад. Он асоси рафтори қонунӣ буда, ба коҳиши нигилизми ҳуқуқӣ ва таҳкими эҳтиром ба қонун мусоидат мекунад. Дар асоси Консепсияи сиёсати ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2018-2028 баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ самти муҳим аст, ки тавассути тарбияи ҳуқуқӣ, илми ҳуқуқӣ ва омӯзиши кадрҳо амалӣ мешавад. Таҳлили заминаи миллӣ нишон медиҳад, ки эълони соли 2024 ҳамчун Соли маърифати ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон заминаи амалии ин пешниҳод аст. Дар ин сол ҳадафҳои калидӣ муайян карда шуданд: баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, тарғиби арзишҳои ҳуқуқӣ ва демократӣ, мустаҳкам намудани ҳуқуқҳои инсон, таъмини волоияти қонун, ташаккули рафтори ҳуқуқӣ, васеъ кардани дастрасӣ ба иттилооти ҳуқуқӣ ва омӯзиши мутахассисони ҳуқуқшиноси забондон. Ин ҳадафҳо тавассути чораҳо, аз қабили васеъ кардани тарғиби ҳуқуқӣ, таъмини дастрасии васеъ ба санадҳои ҳуқуқӣ ва таъсиси сомонаҳои ягонаи миллӣ амалӣ шуданд. Аз ҷиҳати илмӣ ин ҳадафҳо бо пажӯҳишҳо ҳамоҳанганд, ки маърифати ҳуқуқӣ ба пешгирии ҳуқуқвайронкуниҳо ва таҳкими ҷомеаҳои демократӣ мусоидат мекунад, зеро он эҳтиром ба қонун ва масъулияти ҳуқуқиро ташаккул медиҳад.

Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ-2027 дар расидан ба Ҳадафҳои Рушди Устувор, хусусан Ҳадафи 4 (Таълими сифатнок) ва Ҳадафи 16 (Адолат ва институтҳои қавӣ) нақши калидӣ дорад, зеро он ба пешгирии поймолкуниҳо ва таҳкими ҳуқуқҳои инсон мусоидат мекунад. Ҳамчунин ҳуқуқи байналмилалӣ ҳамчун механизми татбиқи Ҳадафҳои Рушди Устувор эътироф шудааст, ки дар он маърифати ҳуқуқӣ барои эҷоди муҳити мусоид барои рушди устувор зарур аст. Таҷрибаи Тоҷикистон дар эълони Соли маърифати ҳуқуқӣ (2024) намунаи амалӣ аст, ки ба баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, тарғиби арзишҳои демократӣ ва ҳимояи ҳуқуқҳои инсон нигаронида шуда буд.

Таҳлил нишон медиҳад, ки эълони “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027” аз рӯи чанд заминаи илмӣ муҳим аст

— Мубориза бо поймолкунии ҳуқуқҳо. Дар шароите, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ шоҳиди нодида гирифтани меъёрҳои ҳуқуқӣ аст, маърифати ҳуқуқӣ ҳамчун воситаи пешгирии низоъҳо ва таҳкими сулҳ амал мекунад.

— Рушди устувор. Мувофиқи Ҳадафҳои Рушди Устувор, маърифати ҳуқуқӣ ба таҳкими давлатҳои ҳуқуқбунёд мусоидат намуда, ба расидан ба 17 ҳадаф то соли 20230 кумак мерасонад. Аз ҷумла, барҳам додани камбизоатӣ, барҳам додани гуруснагӣ, саломатии хуб ва некӯаҳволӣ, таълими сифатнок, баробарии гендерӣ, об ва беҳдошт, энергияи дастрас ва тоза, кори шоиста ва рушди иқтисодӣ, саноат, навоварӣ ва инфрасохтор, кам кардани нобаробарӣ, шаҳрҳо ва ҷамоатҳои устувор, истеъмол ва истеҳсоли масъулиятнок, мубориза бо тағйирёбии иқлим, ҳифзи ҳаёти зериобӣ, ҳифзи ҳаёти хушкигард, сулҳ, адолат ва институтҳои қавӣ, шарикӣ барои ҳадафҳо.

— Таҷрибаи байналмилалӣ. Солҳои байналмилалӣ, ба мисли Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025) намунаҳои муваффақи таъсир ба сиёсатҳои ҷаҳонӣ мебошанд.

Эълони “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027” ба самтҳои калидии ҷомеаи ҷаҳонӣ таъсири мусбат мерасонад. Дар самти таълим ва тарбия имконияти рушди барномаҳои байналмилалӣ барои баланд бардоштани дониши ҳуқуқӣ дар байни ҷавонон ва занон метавонад бо ҳамкории ЮНЕСКО амалӣ карда шавад. Дар бахши ҳуқуқи инсон тақвияти мониторинги ҳуқуқвайронкунӣ тавассути ЮНИСЕФ ва Созмони Байналмилалии Меҳнат имконпазир аст, ки ба пешгирии зӯроварӣ мусоидат мекунад. Ниҳоят, дар самти сулҳу субот ҳамоҳангсозии низоъҳо тавассути дипломатияи ҳуқуқӣ мусоидат намуда, дар қабули қатъномаи навбатии Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» саҳми арзанда мегузорад.

Эълони “Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027” на танҳо аксуламал ба вазъи кунунӣ, балки стратегияи дарозмуддат барои таҳкими низоми байналмилалӣ аст, ки бо пажӯҳишҳои илмӣ дар бораи нақши ҳуқуқ дар рушди устувор ҳамоҳанг мебошад. Таҷрибаи соли 2024 дар Тоҷикистон нишон медиҳад, ки чунин ташаббусҳо метавонанд ба таҳкими рафтори ҳуқуқӣ, оштинопазирӣ нисбат ба ҳуқуқвайронкуниҳо ва ногузирии масъулияти ҳуқуқӣ мусоидат кунанд, ки ин барои сатҳи байналмилалӣ намунаи ибрат мебошад. Ин қатънома даъвати амалӣ барои таҳкими ҳуқуқи байналмилалӣ аст. Он метавонад ҳамчун пуле барои ҳамкории байнидавлатӣ хизмат ва ба ҳифзи ҳуқуқи инсон дар кулли ҷаҳон мусоидат намояд. Ин қатънома саҳми Тоҷикистон дар устувор намудани маърифати ҳуқуқии аҳолии кулли ҷаҳон ва намунаи эҳтироми қонун барои ҷомеаи байналмилалӣ мебошад.

Дар қатънома дарҷ шудааст, ки давлатҳо даъват карда мешаванд, ки иқтидори миллиро барои таълими ҳуқуқӣ ва маърифати ҳуқуқӣ таҳким бахшанд, аз ҷумла тавассути таҳия ва амалӣ гардонидани нақшаҳо, стратегияҳои миллӣ, созмонҳо ва ниҳодҳои дахлдори низоми Созмони Милали Муттаҳид даъват мешаванд, ки ҳангоми дархост кумаки техникӣ ва сохтмони иқтидорро пешниҳод намоянд ва таҷрибаҳои миллӣ, таҷрибаҳои беҳтарин ва дарсҳои омӯхташударо дар бораи пешбурди маърифати ҳуқуқӣ мубодила кунанд. Дар ин замина таҷрибаи Тоҷикистон зимни эълони соли 2024 ҳамчун Соли маърифати ҳуқуқӣ дар мамлакат барои мусоидат ба огоҳии ҳуқуқӣ дар байни шаҳрвандонаш намунаи ибрат аст.

Қабули қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ, 2027» A/80/L.24 аз 12 декабри соли 2025 эътирофи байналмилалии ташаббускори ҷаҳонии маърифати ҳуқуқӣ будани Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин дастовардҳо на танҳо саҳми арзандаи Тоҷикистон дар ҳалли мушкилоти ҷаҳонӣ мебошанд, балки далели равшани онанд, ки овози миллати мо дар Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид шунида мешавад ва ташаббусҳои Пешвои миллат ҷомеаи ҷаҳониро ба роҳи адолат, сулҳ ва рушди устувор ҳидоят менамоянд.

Дониёр САНГИНЗОДА, - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон оид ба илм ва таълим, профессори кафедраи ҳуқуқи соҳибкорӣ ва тиҷорати факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ

Системаи байналхалқӣ ба таври назаррас таҳаввул ва тағйир меёбад, дар баробари ин дигаргунӣ ба сиёсати хориҷии кишварҳо низ таъсир мерасонад. Гузариши низоми байналмиллалӣ аз системаи якқутбӣ ба ҷаҳони бисёрқутбӣ, ҳарчанд тадриҷан ва оҳиста ба амал ояд, аммо ин як раванди ногузир (табиӣ ва таърихӣ) аст. Барои Тоҷикистони соҳибистиқлол низ яке аз сатҳҳои муҳими сиёсати давлатӣ ин сиёсати хориҷии он маҳсуб меёбад. Сиёсати хориҷӣ ҷузъи таркибии сиёсати дохилии давлат ба ҳисоб меравад. Яке аз самтҳои муҳими Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии мамлакат самти сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Бояд қайд кард, ки дуруст ва мақсаднок ба роҳ мондани сиёсати хориҷии кишвар ба таъмини манфиатҳои миллату давлат ва боло рафтани мақому манзалат ва нуфузу эътибори давлат дар арсаи байналмилалӣ мусоидат хоҳад намуд. Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати бисёрсамта, мутавозин ва санҷидашудаест, ки бар ҳифзи манофеи миллӣ ва эҳтиром ба ҳуқуқу манфиатҳои шарикони байналмилалӣ асос ёфта, Тоҷикистонро ҳамчун як кишвари дорои равиши хоси дипломатияи худ, фаъол ва таъсиргузор дар арсаи минтақаву ҷаҳон муаррифӣ мекунад.

Мо дар арсаи ҷаҳонӣ дар давраи гузариш зиндагӣ карда истодаем, ки дар он ҳолатҳои норавшан зиёд шуда, пешгӯӣ кам шудааст, дар минтақаҳои гуногун бӯҳронҳо ва низоъҳо ба вуҷуд омадаанд ва пеш аз ҳама, сулҳу субот дар ҳамсоягии мо таҳдид мекунад. Қувваҳои мавҷуда дар ченакҳои гуногун суръат гирифта, арзишҳои бисёрҷониба ва ҷаҳонӣ аз байн рафтаанд. Мавриди зикр аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон новобаста аз вазъияти мураккаби ҷаҳонӣ сиёсати “дарҳои кушода”-ро идома бахшида, ҷонибдори робитаҳои мутавозин ва тақвият додани равобит бо ҳамаи кишварҳои олам мебошад.

Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари ҳимояи манфиатҳои кишвар дар муҳити ноороми минтақавӣ ва байналмиллалӣ, ки дар он зиндагӣ мекунад, барои таъмини сулҳу суботи устувор ва эҷоди як камарбанди сулҳу шукуфоӣ ва субот замина фароҳам меорад.

Аз байн бурдани таҳдиду чолишҳои чунин муҳит ва баҳрабардорӣ аз имконот дипломатияи дурандешро бо тавоноии баланди манёврӣ ва сиёсати қавии хориҷӣ дар арсаи амал ва сари мизи музокирот тақозо мекунад. Қобили зикр аст, ки дар Паёми имсолаи Президенти кишвар, мавқеи Тоҷикистон нисбати ҳалли масъалаҳои мубраму баҳсбарангези байналмилалӣ ва низоъҳои минтақавӣ комилан возеҳу равшан дарҷ гардида, ягона роҳи ҳал муколама ва дипломатия муайян гардид. Тавре қайд гардид, “Зимни татбиқи Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, мо фаъолияти байналмилалии худро ба хотири тавсеаи равобити сиёсӣ ва ҳамкориҳои гуногунҷанба бо кишварҳои мухталифи ҷаҳон бар пояи усулҳои эътимод, эҳтироми манфиатҳои ҳамдигар ва сиёсати «дарҳои кушода» минбаъд низ идома хоҳем дод”. Аз ин рӯ, Ҷумҳурии Тоҷикистон дипломатия, гуфтугӯи сиёсӣ ва ҳамкории мутақобиларо ҳамчун роҳи муассири ҳалли масъалаҳои байналмилалӣ ва пешгирии ихтилофҳо пайгирона пеш мебарад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон анъанаи амиқи дипломатӣ дошта, таҳкими ҳамкориҳоро бо шарикони стратегӣ, анъанавӣ ва боэътимоди худ дар авлавият қарор дода, минбаъд низ барои мустаҳкам намудан ва рушд додани робитаҳо дар шароити нави ҳамкорӣ дар самтҳои дуҷониба ва бисёрҷониба кӯшиш ба харҷ медиҳад. Ба ҳамин тариқ, дар байни гузашта ва оянда пулҳо сохта мешаванд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон аъзои фаъоли созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ, ба монанди СҲШ, ИДМ, СААД, ИА, СММ, СҲИ ва ғайра буда, ҳамеша саҳми худро дар ҳалли масъалаҳои минтақавӣ ва глобалӣ гузошта истодааст. Яке аз пешниҳоди навбатии Роҳбари давлат дар ин сол нисбати ҳифзи пиряхҳо дар маҷмааи СММ бо пуштибонии 153 кишвар қабул гардид. Соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ташаббусҳои муҳим дар сатҳи байналмилалӣ мавқеи фаъоли худро дар ҳалли масъалаҳои мубрами глобалӣ тақвият бахшид. Дар доираи амалисозии қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо», кишвар нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳоро мизбонӣ намуд. Ҳамзамон, 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии СММ оид ба муҳити зист қатънома дар мавзуи «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул гардид. Илова бар ин, бо ибтикори Тоҷикистон қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ таҳти унвони «Нақши зеҳни сунъӣ дар фароҳам овардани имконоти навин барои рушди устувор дар Осиёи Марказӣ» пазируфта шуд. Дар баробари ин, ворид гардидани ёдгориҳои мероси фарҳангии Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО зимни иҷлосияи 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонӣ дар шаҳри Париж бозгӯйи эътирофи арзишҳои фарҳангии кишвар мебошад. Ҳамчунин, 12-уми декабри соли ҷорӣ бо иқдоми Тоҷикистон қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ дар бораи эълон намудани соли 2027 ҳамчун «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ» қабул гардид, ки ҳамаи ин аз эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ташаббусҳои созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон шаҳодат медиҳад.

Мавриди зикр аст, ки дар муддати чанд соли охир тағйироти ҷиддии иқлим ба назар расада, дар натиҷаи гармшавӣ обшавии пиряхҳо, ки сарчашмаи оби ошомиданӣ ба шумор мераванд, ба назар мерасад. Агар ҳолати мазкур айни ҳол ба инобат гирифта нашавад, дар ояндаи наздик метавонад фалокатҳои иҷтимоиву иқтисодиро ба вуҷуд биёрад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарки муносиби раванди мазкур пайваста масъалаи ҳифзи пиряхҳоро дар сатҳи минтақа ва байналмилалӣ бардошта, аз оқибати харобиовари он ба ҷомеаи ҷаҳонӣ гӯшрас менамоянд. Ҳамин таъкидҳо ва маърузаҳои пайвастаи Пешвои миллат боис гашт, ки ҷомеаи байналмилалӣ сари масъалаи мазкур тамаркуз намуда, пешниҳоди ҷониби Тоҷикистонро доир ба эълон намудани “Соли байналмилалии пиряхҳо” қабул намоянд. Инчунин, барои ҳифзи пиряхҳо фонди мақсадноки байналмилалӣ таъсис мегардад.

Таърихи соҳибистиқлолии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз он шаҳодат медиҳад, ки Ҳукумати ҶумҳурииТоҷикистон таҳти сарварии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешбурди сиёсати хориҷии мамлакат муваффақона фаъолият намуда, дар роҳи афзоиши эътибори байналмилалии ҷумҳурӣ саҳми босазоеро соҳиб гаштааст.

Хулоса, мардуми Тоҷикистон бо азму иродаи қавӣ ва сиёсати хирадмандони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар эъмори давлати демокративу ҳуқуқбунёд қадамҳои устувору баҳодурона гузошта, дар ояндаи наздик бо сарҷамъиву муттаҳидӣ Тоҷикистонро ба кишвари пешрафтаву мутараққӣ табдил дода, обрӯю нуфузи кишварамонро дар арсаи байналмилалӣ боз ҳам баландтар мебардоранд.

Ходими илмии Шуъбаи масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии ИФСҲ АМИТ Зиёзода Н.И

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз таърихи 16 декабри соли 2025)

Паёми солонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» аз ҷанбаи фалсафӣ чунин мубрамият дорад: аввалан, Пешвои муаззами миллат тавассути Паём ба вакилони Маҷлиси миллӣ ва намояндагони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ ва дар симои онҳо ба кулли шаҳрвандони ҷумҳурӣ дар бораи дастовардҳо, муваффақиятҳо ва мушкилоти соли сипаришударо дар муқоиса бо солҳои қаблӣ бо далелҳои эътимодбахш ва илмӣ мавриди таҳлилу муқоиса қарор медиҳанд; дуюм, барои рафъи камбудиҳо ва дурнамои рушди тамоми соҳаҳои ҳаётбахши ҷомеа дастуру супоришҳо ва вазифаҳои мушаххасро пешниҳод медоранд. То масъулини соҳаҳо ва ниҳодҳои гуногун дар нақшаи чорабиниҳои таҳиякардаи худ камбудиҳои ҷойдоштаро ҷой дода, ҷиҳати бартараф кардани онҳо кушишу ғайрати бештарро сарф намоянд. Аз ин рӯ, ҳамасола Паёмҳои Роҳбари давлат барои фаъолияти ташкилоту муассисаҳои давлатию ғайридавлатӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва умуман, шаҳрвандони Тоҷикистон ҳамчун дастурамал ва роҳнамо хизмат менамоянд. Ҳамзамон, Паём хазинаи маълумоти ошкоро, расмию дақиқ ва илмӣ буда, имкон медиҳад, ки аз он олимону донишмандони ватанию хориҷӣ дар корҳои илмӣ-таҳқиқотии худ, аз ҷумла ҳангоми гузаронидани таҳқиқоти сотсиологӣ васеъ истифода баранд.

Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбатӣ ба масъалаҳои стратегӣ ё афзалиятноки кишвар таваҷҷуҳи махсус зоҳир карданд, ки ба онҳо шомил мешаванд: илму маориф, тандурустӣ, муҳоҷирати меҳнатӣ, ҳифзи иҷтимоӣ, инчунин масъалаҳои занон ва ҷавонон. Бахусус, воқеъбинона изҳори назар карда, зирк намуданд, ки миллати босаводу дурандеш воқеан таъмингари амнияту субот, муттаҳидӣ ва ягонагӣ мебошад. Чунки дар ҷаҳони пуртазоди имрӯза фақат насли наврасе, ки дониши мукаммали таърихӣ дошта, аз мактаби ахлоқмеҳварӣ ва фарҳангсолории гузаштагони худ сабақ андӯхтааст, касбу пешаҳои замонавиро хуб азхуд карда, хешро ба муҳити нави ҷамъиятӣ мутобиқ гардонидааст, метавонад зинадгии шоистаро барои муҳити хонаводагӣ муҳайё карда, бар замми ин, барои рушди босуботи соҳаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии ҷомеа нақши муассир гузорад.

Дар робита бо ин, Пешвои миллат сиёсати давлатии кор бо ҷавононро ҳамчун самти калидӣ дар меҳвари сиёсати иҷтимоии давлат арзёбӣ намуда, таъкид карданд, ки барои самаранок амалӣ гардидани он тамоми имкониятҳо истифода бурда мешаванд. Зеро ҷавонони мо неруи асосии пешбарандаи ҷомеа мебошанд ва мо бо ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастии онҳо ифтихор мекунем.

Воқеан, тамаддуни ҷаҳонӣ дар ҳолати бархӯрдҳои шадиди сиёсӣ, фарҳангӣ ва тамаддунӣ қарор дошта, ин раванд тақозо менамояд, ки мо ба тарбияи насли наврас ва ҷавонон аҳаммияти аввалиндараҷа дода, онҳоро дар рӯҳияи худшиносии миллӣ ва эҳтиром гузоштан ба гузаштаи пурғановати фарҳангӣ тарбия намоем. Чунки насли худшиносу худогоҳ метавонад дар ҳар ҳолат ҳимоятгари фарҳангу миллат ва сарзамини аҷдодии худ бошад.

Ҳамагон боварӣ ҳосил карданд, ки сиёсати давлатии ҷавонон дар маркази диққати Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дошта, баҳри некуаҳволии насли наврас ва ҷавонон ҳукумати кишвар тамоми чораҳоро андешида истодааст. Чӣ тавре Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карданд “Мо ҷиҳати ҳалли масъалаҳои ҳаёти кӯдакон ва наврасону ҷавонон ва фароҳам овардани шароиту имкониятҳои боз ҳам беҳтари таҳсил ва кору фаъолият барои онҳо, яъне наслҳои ояндасози миллат ва Ватан минбаъд низ чораҷӯйӣ менамоем”.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи масъалаҳои марбут ба таъмини амнияти миллӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ва созгор кардани шароит барои зиндагии шоистаи онҳо изҳори назар карда, барҳақ гуфтанд, ки таъмин будани амнияти ҷомеа, суботи сиёсӣ, сулҳу ваҳдат ва волоияти қонун кафолати рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ ва баланд гардидани сатҳу сифати зиндагии мардуми кишвар мебошад. Маҳз сулҳу субот, амнияту осоиш ва волоияти қонун имкон дод, ки мо рушди босуръати иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиву сиёсии кишварро таъмин карда, сатҳи некуаҳволии халқро баланд бардорем. Агар дар ҷомеа ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ, сулҳу суботи устувор ва волоияти қонун набошад, мо ба ягон ҳадафи неки худ намерасем ва ягон нақшаи мо амалӣ намегардад.

Воқеан, дар ҷомеаи мо қувваҳо ва гурӯҳҳое вуҷуд доранд, ки амнияту осоиштагӣ ва рушду инкишофи кишвару миллати моро намехоҳанд. Ҳатто байни онҳо манқуртҳое низ ҳастанд, ки пиёдакунандаи, манфиатҳои сиёсӣ, фарҳангӣ ва мазҳабии кишварҳои дигар мебошанд. Барои ҳамин месазад, ки мо ғояи ваҳдати миллиро инкишоф диҳем ва дар аснои он муттаҳидии кишварамонро таъмин намоем. Чи тавре Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд “Вақте мо сарҷамъ ҳастем, бузургии мо аз ракетаҳои ҳастаӣ дида бузургтар аст”.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳаи маорифро таҳлили ҳамаҷониба намуда, воқеъбинона зикр доштанд, ки “... мехоҳам ба падару модарон, омӯзгорон ва аҳли ҷомеа муроҷиат карда, бори дигар таъкид намоям, ки ба масъалаи нигоҳубин ва таълиму тарбияи дурусти фарзандон бо камоли масъулият муносибат намоянд. Мо бояд дар хотир дошта бошем, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад. Дар ҳар давру замон омӯзгор шахсияти калидии низоми таълиму тарбия мебошад, зеро маҳз ӯ ташаккулдиҳандаи ҷаҳонбинии шогирдон, такмилдиҳандаи маҳорату малакаи касбӣ, забондонӣ, ватанпарастии хонандагону донишҷӯён буда, мураббии худшиносию худогоҳӣ, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, илмомӯзию рушди тафаккури созандагии насли наврасу ҷавон маҳсуб меёбад.

Ба назари мо, имрӯз омӯзгорони мо бояд новобаста аз зинаи таҳсилот ба талаботи ҷомеаи муосир ва фазои ҷаҳонии таҳсилот сатҳу сифати дониш, касбияти худро мутобиқ гардонанд. Тарбиятдида, хушахлоқ, босавод, зирак, ҳушёр, тавонманд, забондон, масъулиятнок ва содиқ ба касби худ бошанд. Қобилияти кор кардан бо воситаҳои технологии муосирро дошта бошанд ва дар раванди баргузории машғулиятҳои таълимӣ, семинару конференсияҳои илмӣ-назариявӣ аз онҳо самаранок истифода баранд. Аз ганҷинаи маънавии гузаштаи миллат, оид ба арзишҳои фарҳанги моддию маънавии ниёкони худ дониши зарурӣ дошта, хотираи таърихиашон ғанӣ бошад, то дар раванди тарбияи шогирдон ба хатоӣ роҳ надиҳанд, шогирдони соҳибкасб, боистеъдод, ихтироъкору навоварро тарбия намоянд. Ҳамаи ин ба он ҳадаф бояд бошад, ки дар тафаккури таълимгирандагон холигӣ пайдо нагардад ва ин холигиро онҳо бо андешаҳои хурофотию таассубангез, парастиши фарҳанги бегона пур нагардонанд, зеро сабаби асосии бадбахтии ҳар як миллат ва давлат эътибор надодан ба сифати мактабу маориф, саҳлангорӣ кардан ба тарбияи кӯдак аз хурдсолӣ ва фароҳам наовардани муҳити мусоид барои таълиму тарбия мебошад.

Дар Паёми имсола зикр гардид, ки пешравии ҳар гуна ҷомеа ба илм вобаста аст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки “Асри 21 – асри пешрафти илму техника ва технологияҳо мебошад. Мо дида истодаем, ки давлатҳои мутамаддину тараққикардаи дунё ба чӣ дастовардҳо ноил шуда истодаанд. Имрӯз онҳо аз офтоб барқ истеҳсол мекунанд”. Воқеан, дастгирии давлатии соҳаи илм дар сатҳи зарурӣ қарор дошта, олимони кишвари мо кӯшиш ба харҷ дода истодаанд, ки ниёзҳои истеҳсолотро ба инобат гирифта, кашфиётҳои илмиро ҳар чи зиёд намоянд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба соҳаи илм диққати аввалиндараҷа дода, барои рушд ва густариши он заҳматҳои зиёд кашида истодааст, зеро маҳз тавассути илм ва ҷаҳонбинии илмӣ ҷомеа рушд мекунад.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хурофот ва бесаводиро хатарноктарин зуҳурот барои рушду инкишофи ҷомеаи тоҷик баҳогузори намуданд. Чи тавре Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд “фаромӯш набояд кард, ки вақте наврасону ҷавонон бесавод мемонанд, ҷомеа ба таассубу хурофот ва ҷаҳолат гирифтор мешавад, ки чунин ҳолат оқибатҳои даҳшатбор дорад. Ҳамватанони азизи мо хуб медонанд, ки ҷанги таҳмилии шаҳрвандии солҳои 90-уми асри гузашта тамоми соҳаҳо, хусусан, илму маорифро даҳҳо сол ба ақиб партофт. Мо бояд дар хотир дошта бошем, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад”.

Вобаста ба ин раванд қайд кардан зарур аст, ки нақши давлат, махсусан ниҳодҳои мухталифи он дар эҳё, ҳимоя ва баланд бардоштани нуфузи арзишҳои маънавии миллат бағоят бузург мебошад. Мо шоҳиди он ҳастем, ки фазои иттилотиии кишвари мо пайваста ба ҳайси объекти ҳуҷумҳои гуногун, аз қабили тарғиби фарҳанги бегонапарастӣ, тавсеаи таассубгароию хурофотпарстӣ, идеологияи зуроварию ифротгароӣ қарор медиҳанд. Аз ин нуқтаи назар, ҳимоя ва арҷгузории арзишҳои миллӣ дар ҷомеаи имрӯзаи тоҷик ба таҳқиқи ҳамаҷониба ниёз дорад. Зеро, имрӯзҳо таҳдидҳое пайдо шудаанд, ки ба тамомияти арзии кишварамон хатар эҷод менамоянд.

Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз вазъияти ногувору пуртаззоди ҷаҳони имрӯза ёдовар шуда, қайд намуданд, ки “... вазъи мураккаб дар манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард», яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалӣ ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад”. Воқеан, аз ҳад зиёд сиёсӣ шудани дин ва инчунин паст будани дониши динӣ, иттилоъ дар бораи дин, чӣ шаҳрвандон ва чӣ дар байни худи диндорон боиси нигаронист ва метавонад ба амнияти кишвари мо хатар эҷод намояд. Аз номи дин ташкил кардани ҳизб ва ба мақсадҳои сиёсии худ истифода бурдани он, моҳиятан, ба ҷомеа ворид намудани зиддият, конфронтасия аст. Ҷорӣ кардани ҷудоӣ ба хотири расидан ба қудрат, нуфуз ва шуҳрат таҳдид ба пояҳои давлату миллат дорад.

Ҳамчунин, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд, ки “... Мубориза бар зидди терроризму экстремизм, радикализм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, қочоқи силоҳ, ҷиноятҳои киберӣ ва дигар ҷинояткориҳои муташаккили фаромиллӣ вазифаи ҷонии мо дар шароити ноорому буҳронии ҷаҳони муосир мебошад”. Қайд кардан зарур аст, ки экстремизм ва терроризм, инчунин ифротишавии шуури ҷавонон яке аз омилҳои асосии баамаловарандаи таҳдид ба амнияти миллии кишвар маҳсуб меёбад. Мубориза алайҳи ин зуҳуротҳо яке аз вазифаҳои афзалиятноки давлат дар марҳилаи кунунӣ ба шумор меравад. Муқовимат ба экстремизму терроризм чораҳои самаранок оид ба муқовимат ва пешгирии онро талаб мекунад, ки барои амалӣ гаштани онҳо мавҷудияти заминаҳои дахлдори ғоявӣ зарур аст. Сабабҳои аввалияи ҳамаи муаммоҳои муҳимми тарбияи зиддиэктремистӣ ва зиддитеррористии ҷавононро дар фазои муқовимат ба идеологияи экстремизм ва терроризм бояд ҷуст. Бешубҳа, пешгирии зуҳуроти экстремизм – ин проблемаи байнисистемавӣ ва байниидоравӣ маҳсуб меёбад. Неруи мураттаб ва муназзами давлат ва ҳамаи институтҳои ҷомеаи мо алайҳи идеология ва амалияи экстремизм ва терроризм зарур аст.

Ба назари мо истиқлолият боиси зиндашавии фарҳанги миллӣ, забон, анъана гардид. Баъди хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон марҳилаи нави инкишофи иҷтимоӣ – иқтисодӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ мушоҳида мешавад. Худмуайяннамоии худташакулёбии миллӣ бо суръати фаъол идома дошта, нақши геополитикӣ ва геостратегии Тоҷикистонро назди ҷомеаи ҷаҳон боз баланд бардошта истодааст. Масъалаи мазкур дар паёми имсола ҳамаҷониба таҳлилу баррасӣ шуд. Чи тавре Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки “... тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё мебошанд. Боиси ифтихори мост, ки гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд. Воқеан, Наврӯз, ки имрӯз мақоми байналмилалӣ гирифтааст, Меҳргон, Сада ва Тиргон, ки таҷассумгари андешаҳои инсондӯстӣ ва бузургдошти табиат мебошанд ва анъанаҳои давлатдории гузаштагони ориёии мо, ки дар таърихи башарият нақши мондагору таъсиргузор бозидаанд, асоси ҳувият ва асолати мо – тоҷикон мебошанд”. Чи тавре мо мушоҳида менамоем бархӯрди тамаддунҳо, раванди ҷаҳонишавӣ ва доман паҳн кардани мафкураи динию мазҳабӣ дар ҷомеаи Тоҷикистон ба фарҳангу арзишҳои миллӣ хатарҳои зиёд ворид месозад. Ин раванд тақозо менамояд, ки тамоми сохторҳои давлатӣ аз ҷумла Парлумон, вазорати фарҳанг, маориф ва илм, кумитаи кор бо ҷавонон, суд, прокуратура, агенти ҳифзи ёдгориҳои фарҳангӣ ва дигарон дар ҳифзу ҳимояи фарҳанги миллӣ ва арзишҳои миллӣ бояд саҳми бориз дошта бошанд.

Дар паёми имсолаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаи фазилати инсон, ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ мақоми баланд дошт. Тавре маълум аст, воқеияти замони муосир инсонро ба буҳрони маънавию ахлоқӣ ва фарҳангӣ рӯ ба рӯ сохтааст, ки он аз таҷзияи донишҳои иттилоотию технологӣ ва дигаргуниҳои густардаи ҷаҳони имрӯз вобастагӣ дорад. Ҷаҳони имрӯз новобаста ба комёбиҳо ба нузули арзишҳои ахлоқӣ ва инқирози экзистенсиалӣ ва дигаршавии ҷидди фаҳмишҳои инсон рӯ ба рӯ аст, ки сабабгори дигаргуншавии фаҳмишҳои ақлонии инсон гардидааст. Насли нави имрӯз дар руҳияи постмодернистӣ тарбия ёфта, тамоилҳо ва арзишҳои умумиинсониро канор мегузорад. Вобаста ба гуфтаҳои ироашуда, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, ки 16 декабри соли 2025 ироа гардид, ин масъала дар шакли гуфторҳои пандомези Пешвои муаззами миллат ба ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон садо дод.

Пешвои миллат гаштаву баргашта таъкид сохтанд, ки дар фарҳанги тоҷикон аз замонҳои қадим то имрӯз фазилатҳои инсонӣ, чун накӯкорӣ, адлу инсоф, озодӣ, муҳаббат ба ҳамдигар ва ғайра пояи ҷаҳонфаҳмии инсонро ташкил додаанд ва онҳоро мо набояд фаромӯш созем. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон даъват ба амал оварданд, ки дар шароити буҳрониву ноороме, ки ҷаҳони имрӯза қарор дорад, ҳифзи истиқлолу озодӣ, заҳмат ба хотири пешрафти давлат ва ободии Ватан вазифаи аввалиндараҷаву ҳаррӯзаи ҳар як шаҳрванди бонангу номуси кишвар маҳсуб меёбад. Пас биёед, ҳама якҷову ҳадафмандона, бо рӯҳияи баланди миллӣ, шукргузориву ифтихор аз соҳибватаниву соҳибдавлатӣ ва фарҳангу тамаддуни беш аз шашҳазорсолаи тоҷикон барои боз ҳам ободу пешрафта гардонидани Ватани маҳбубамон – Тоҷикистон ва баланд бардоштани обрӯи он дар арсаи байналмилалӣ кӯшишу талош намоем.

Нозим Маҳмадизода - доктори илмҳои фалсафа, професссор, директори Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

16 декабри соли 2025, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии мамлакат ироа гардид. Дар Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба пешбурди самараноки сиёсати хориҷӣ ва таъмини пешрафти соҳаҳои иқтисоду саноат, энергетика, роҳу нақлиёт, амнияту мудофиа, ҳифзи ҳуқуқу тартибот, тандурустӣ, фарҳанг, илму маориф, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ вазифаҳои мушаххас ба миён гузоштанд.

Бояд таъкид намуд, ки соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба марҳилаи муҳимми рушд ва тақвияти мавқеи сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалӣ ворид гардид. Рӯйдодҳои сиёсӣ ва баргузории интихоботи парлумонӣ бо иштироки озод ва шаффофи шаҳрвандони кишвар нишон дод, ки низоми демократӣ дар кишвар устувор гардида, пояҳои ҳокимияти қонунӣ ва институтҳои демократӣ таҳким ёфтаанд. Ин раванд ба эътимоди ҷомеа ва иштирок дар ҳаёти сиёсӣ заминаи устувор фароҳам овард.

Дар арсаи байналмилалӣ соли 2025 бо имзои шартномаҳои сарҳадӣ ва пайвастшавии сарҳадҳои се кишвар – Тоҷикистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон (Эъломияи Хуҷанд) ҷиҳати таъмини амният, ҳамкории минтақавӣ ва рушди иқтисодиву фарҳангӣ нишон дод, ки кишвари мо қудрати дипломатии худро дар сатҳи баланд нишон дода метавонад. Қабули қатъномаи навбатии Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус дар минтақаҳои кӯҳӣ» низ шаҳодати эътибор ва эътирофи ҷаҳонӣ ба иқдомҳои Тоҷикистон дар самти ҳифзи муҳити зист мебошад.

Аз нигоҳи иқтисодӣ, рушди босуръати маҷмуи маҳсулоти дохилӣ, афзоиши даромади аҳолӣ ва коҳиши сатҳи камбизоатӣ нишонаҳои устувории иқтисод ва самаранокии барномаҳои миёнамуҳлат ва стратегии кишвар мебошанд. Даромади пулии аҳолӣ бошад, беш аз шаш баробар афзоиш ёфта, сармоягузорӣ ба иқтисоди миллӣ суръати афзоиши соҳаҳои муҳимми саноат ва хизматрасониро таъмин намуд. Ин нишондиҳандаҳо собит мекунанд, ки сиёсати иқтисодӣ ва татбиқи Барномаи миёнамуҳлати рушд самараи амалии худро дорад.

Дар маҷмуъ, ки соли 2025 ҳамчун соле, ки Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас дар самтҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалӣ ноил гардид. Мақсадҳои стратегӣ, таҳкими амният ва рушди иқтисоди миллӣ заминаи устувори рушди ояндаро фароҳам оварда, ба татбиқи Стратегияи миллии рушд то соли 2030 ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ таҳким мебахшанд.

Дар интиҳо Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, «мо бояд ба хотири пешрафти давлати соҳибихтиёрамон ва Ватани аҷдодиамон - Тоҷикистони озоду маҳбуб минбаъд низ сарҷамъона заҳмат кашем ва барои наслҳои ояндаи халқи худ мулки ободе мерос гузорем, то, ки онҳо бо натиҷаҳои заҳмати ватандӯстонаи мову шумо ифтихор намоянд».

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Дар даврони пуртазоду бӯҳронии ҷаҳонӣ дар сулҳу оромӣ зистан ва ба ҷаҳониён паёми сулҳ расондан худ далели равшани он аст, ки сиёсати дохиливу хориҷии мо таҳти роҳнамоии Пешвои муаззами миллат масири саҳеҳу дурустро ихтиёру интихоб кардааст.

Ба илова, дар шароити шадидан номусоиди байналмилалӣ, ки бисёре аз роҳбарони давлатҳои шарқию ғарбӣ аз имкони расондани паёми орому устувор ба мардум маҳруманд, Паёми Пешвои муаззами миллат ҳамчун намунаи ибратомӯзу сабақбахш барои дигарон ҷилвагар мегардад.

Паёми навбатии Роҳбари давлат, ки аз минбари олии давлатӣ ба мардуми кишвар ироа гардид, аз ҷиҳати муҳтаво ва аҳаммияти сиёсӣ дорои ҷойгоҳи хос мебошад. Хусусияти барҷастаи он дар он зоҳир мегардад, ки паём дар фазои орому осуда ва бо таъмини пурраи амнияти аҳолӣ пешниҳод шуда, дар он натиҷаҳои соли сипаришуда ба таври таҳлилӣ баррасӣ гардида, ҳамзамон самтҳо ва дурнамои рушди соли оянда мавриди арзёбии ҳамаҷониба қарор дода шуданд. Паём, ба ҷуз аз он ки ҳамчун барномаи мукаммали давлатдорӣ хизмат мекунад, ҳамзамон ойинаи шаффофи фаъолияти ҳамаҷонибаи Роҳбари Ҳукумат ба шумор рафта, бидуни зиёдагӯӣ ва муболиға сатҳи воқеии дастовардҳо, умеду интизориҳои мардум ва роҳҳои амалисозии зиндагии шоистаи онҳоро инъикос менамояд.

Як сол қабл дар Паёми Роҳбари давлат барои соли 2025 вазифаҳо, ҳадафҳо ва мақсадҳои стратегии рушди кишвар ба таври дақиқ муайян гардида буданд. Имрӯз, бо қаноатмандӣ метавон изҳор намуд, ки мутобиқи муҳтавои суханронии Ҷаноби Олӣ татбиқи ин вазифаҳо таъмин гардида, ҳадафу мақсадҳои муайяншуда ба натиҷаҳои амалӣ табдил ёфтаанд. Ин раванд шаҳодати он аст, ки ҳамоҳангии сухан ва амал таъмин шуда, ниятҳо ба натиҷа ва барномаҳо ба пешрафти воқеӣ пайвастаанд.

Паём бо таҳлили ҳамаҷониба ва изҳори қаноатмандӣ аз дастовардҳои назаррас дар самти сиёсати муваффақи хориҷии Ҳукумат оғоз ёфта, дар идома ташаббусҳои Роҳбари давлат дар арсаи байналмилалӣ мавриди таҳлил ва баррасии амиқ қарор дода шуданд. Ба қавли Пешвои миллат, пазируфта шудани ин ташаббусҳо нишонаи эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ибтикороти созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти ҳалли масъалаҳои мубрами рӯзномаи ҷаҳонӣ маҳсуб меёбад.

Дар ҷараёни ироаи Паёми Пешвои миллат ҷиҳати татбиқи ҳадафҳои стратегии рушди миллӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ маҷмӯи васеи тадбирҳои муҳиму самарабахши амалигардида мавриди баррасии ҳамаҷониба қарор гирифт. Натиҷаҳои бадастомада бо такя ба таҳлилҳои амиқи оморӣ ва нишондиҳандаҳои мушаххаси иқтисодиву иҷтимоӣ арзёбӣ гардида, барномаҳои давлатӣ ва соҳавии дар амал татбиқшуда ба таври муфассал баршумурда шуданд. Ҳамзамон, таъсири мусбати ин иқдомот ба устувории рушди иқтисодӣ, тақвияти иқтидори иҷтимоӣ ва беҳтар гардидани шароити зиндагии аҳолӣ бо далелҳои мушаххас ва таҳлилҳои илмӣ асоснок карда шуд.

Инчунин дар ин бахш зарурати тақвияти фаъолияти Ҳукумати кишвар дар самтҳои калидии рушди иқтисодию иҷтимоӣ таъкид карда шуд. Аз ҷумла, аҳамияти афзалиятноки густариши технологияҳои рақамӣ ва татбиқи васеи зеҳни сунъӣ, суръат бахшидани раванди саноатикунонӣ бо истифода аз технологияҳои пешрафта, самаранок истифода бурдани иқтидорҳои транзитӣ ва рушди соҳаи сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти низоми идоракунии давлатӣ, инчунин тақвияти дастгирии соҳибкорӣ ва такмили муҳити сармоягузорӣ бо назардошти талаботи иқтисоди муосир мавриди таъкид қарор гирифт.

Пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ ва махсусан дар кишварҳои мо зарурати он дорад, ки Парламент ба хотири фароҳам овардани заминаи қонунии гузариш ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи васеи зеҳни сунъӣ тадбирҳои дахлдорро қабул намояд.

Дар Паёми имсола масъалаҳои ҳаётан муҳим ва самаранок барои таъмини ҳаёти шоиста, аз ҷумла ҷалби сармояи дохилӣ ва хориҷӣ, рушди соҳибкорӣ, баланд бардоштани фарҳанги андозсупорӣ ва мутобиқсозии низоми молиявӣ ба меъёрҳои муосир мавриди таҳлил қарор гирифта, инчунин самаранокии идоракунии молияи давлатӣ ва дастрасии соҳибкорони истеҳсолӣ ба маблағҳои арзони дарозмуддат баррасӣ шуд.

Механизмҳои рушди бозори қарзҳои ипотекӣ, таъсиси корхонаҳои нав бо ҷалби сармояи ватаниву хориҷӣ барои коркарди пурраи ашёи хоми ватанӣ, рушди устувори соҳаи истихроҷ ва геология, бартарафсозии талафоти неруи барқ ва бунёди неругоҳҳои барқи офтобӣ, ҳамчунин таҳияи қонун ва барномаҳои давлатӣ дар соҳаҳои аграрӣ ва инноватсионӣ барои солҳои 2026-2030 таҳти баррасӣ қарор гирифтанд. Илова бар ин, масъалаҳои бунёд ва таҷдиди роҳҳои байналмилалӣ, дастгирии илму маориф, гузариш ба низоми сарикасӣ, омӯзиши забонҳои хориҷӣ, таъсис додани 1 миллиону 400 ҳазор ҷойи корӣ, баланд бардоштани маоши кормандони муассисаҳои гуногун ва муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ таҳлил шуда, барои амалӣ гардонидани онҳо пешниҳодҳои мушаххас манзур гардиданд.

Ба мақсади ҳифзи мероси беназири фарҳангӣ, илмӣ ва тамаддунии мардуми ориёӣ, инчунин барои рушди он ва густариши шинохти ҷаҳонӣ аз арзишҳои волои фарҳангӣ ва таърихии мардуми ориёӣ, Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбатии худ пешниҳод намуданд, ки Конуни тамаддуни ориёӣ таҳия ва қабул карда шавад. Ин пешниҳод ба ҳифзи мероси маънавӣ ва моддии ниёгон, тарбияи насли ҷавон бо арзишҳои волои фарҳангӣ ва таҳкимбахшии ҳувияти миллӣ мусоидат хоҳад кард. Ҳамзамон, барои шинохти ҳақиқати таърих ва густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ дар заминаи фарҳанги ориёӣ, ташкили Маркази байналмилалии Наврӯз ба назар гирифта шуд, ки метавонад на танҳо ҷашни қадимии Наврӯзро ҳамчун рамзи ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстӣ дар миёни миллатҳои гуногун муаррифӣ намояд, балки ҳамчун майдони мубодилаи илму фарҳанг ва таҳқиқоти байналмилалӣ дар самти тамаддуни ориёӣ хизмат кунад. Ин пешниҳодҳо боэътимодии Пешвои миллатро дар ҷодаи ҳифзи арзишҳои миллӣ ва ҷаҳонӣ нишон медиҳанд ва самараи он метавонад барои муаррифии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун маркази фарҳангии ориёӣ нақши муассир дошта бошад.

Яке аз хабарҳои хурсандкунанда барои кормандони илмии Академияи миллии илмҳо ин буд, ки бо пешниҳоди Пешвои муаззами миллат “Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо” таъсис дода мешавад. Дар оянда, ин институт мақсад дорад, ба яке аз муассисаҳои пешқадам дар соҳаи илмҳои табиӣ ва экологии Тоҷикистон табдил ёбад ва ба таҳқиқ ва омӯзиши пурраи пиряхҳо, криосфера ва равандҳои обшавии яхпӯшҳо дар минтақаҳои кӯҳӣ ва баландкӯҳ равона шавад. Ин марказ на танҳо аз ҷиҳати илмӣ аҳамияти бузург дошта, балки дар пешгӯии тағйирёбии иқлим, баҳисобгирии захираҳои об ва таҳияи стратегияҳои устувори ҳифзи муҳити зист дар Тоҷикистон ва тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ нақши калидӣ хоҳад дошт.

Ба ифтихори ҷашни муҳим ва бузурги 35-солагии Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, эълон гардидани соли 2026 ҳамчун соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвият ва таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ яке аз пешниҳодҳои бисёр саривақтӣ, воқеан асоснок ва стратегӣ мебошад. Ин иқдом на танҳо ба таҳкими пояҳои иҷтимоӣ ва фарҳангии давлат мусоидат мекунад, балки ҳамчун рамзи таваҷҷуҳ ба рушди устувор, ҳифзи мероси миллӣ ва тарбияи насли оянда барои худшиносиву худогоҳии миллӣ аҳамияти бузург дорад.

Дар анҷоми Паём Ҷаноби Олӣ бо изҳори қаноатмандӣ ва дуои нек ба мардуми шарифи Тоҷикистон ба ояндаи дурахшони кишвар ишора намуд, ки бо доштани фарҳанг ва тамаддуни бостонӣ заминаи устувор барои рушди давлат ва ҷомеа фароҳам аст. Пешвои миллат таъкид карданд, ки ҳар як шаҳрванди ватандӯст ва ҳар оила бояд бо дарки масъулияти ватансозиву давлатсозӣ фаъолият намоянд, пеш аз ҳама хонаву кошона, кӯчаву маҳалли зисти худро таъмиру тармим, озода ва беҳамто нигоҳ доранд. Танзими муҳити зист ва таъмин намудани зиндагии шоистаи наслҳои оянда на танҳо ҳамчун рисолати иҷтимоӣ, балки ҳамчун саҳми арзишманд ба пойдории давлат ва таҳкими ҳувияти миллӣ мебошад.

Хуласи калом, Паём ҳамчун як матни роҳнамои давлатӣ бар пояи ягонагии маром, мақом ва низом шакл мегирад. Мароми паём дар таъини ҳадафҳои стратегии давлат, арзишҳои миллӣ ва ғояи рушди устувор таҷассум ёфта, самти куллии ҳаракати ҷомеаро муайян мекунад. Мақоми паём, ҳамчун натиҷаи ин маром, ҷойгоҳи онро дар низоми давлатдорӣ ва шуури ҷамъиятӣ таъйин менамояд ва сатҳи баланди масъулияти сиёсӣ ва маънавии давлат нисбат ба миллатро тақозо мекунад. Низоми паём бошад, дар сохтори мантиқӣ, пайдарҳамии таҳлилӣ, барномарезӣ ва қонунмандии пешниҳодҳо ифода ёфта, бо такя ба ҳадафҳои эъломшуда натиҷаҳои амаливу устуворро таъмин менамояд. Бо чунин тартиб, Паёми Президент ба Маҷлиси Олии кишвар намунаи равшани ҳамбастагии маром ҳамчун ғоя, мақом ҳамчун натиҷаи бадастомада ва низом ҳамчун механизми татбиқи онҳо дар амал мебошад.

ҚАЛАНДАРИЁН Ҳоким Сафар, директори Институти илмҳои гуманитарии

ба номи академик Б.Искандарови АМИТ, доктори илмҳои филологӣ