Сазовор гардонидани Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷоизаи байналмилалии Сулҳи ба номи Лев Толстой як рӯйдоди муҳим ва таърихӣ буда, бозгӯи эътирофи ҷомеаи ҷаҳонӣ нисбат ба сиёсати сулҳпарварона ва инсонмеҳвари Тоҷикистон мебошад. Ин ҷоиза ба саҳми барҷастаи Сарвари давлат дар барқарорсозӣ ва таҳкими сулҳи пойдор, ҳамгироии ҷомеа ва рушди муколамаи байналмилалӣ баҳои баланд медиҳад.

21 декабри соли ҷорӣ дар шаҳри Санкт-Петербурги Федератсияи Русия Ҷоизаи байналмилалии ба номи Лев Толстой ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон барои саҳми назарраси шахсии ӯ дар таҳкими сулҳ ва амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ супорида шуд. Мехоҳем таъкид намоем, ки ҳайъати доварони байналмилалии ин ҷоиза аз шахсиятҳои маъруфи ҷамъиятӣ иборат аст, ки намояндагони қитъаҳои гуногуни ҷаҳон буда, дар сатҳи байналмилалӣ бо обрӯи баланди ахлоқӣ ва фаъолияти барҷаста дар тарғиби сулҳ ва ҳамкории байни миллатҳо шинохта шудаанд.

Дар ин замина, иқтибоси Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин қобили зикр аст, ки таъкид намуд: «Ин ҷоиза барои пешбурди сулҳ, таҳкими дӯстӣ байни миллатҳо ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон таъсис дода шудааст». Ӯ ҳамчунин изҳор дошт, ки роҳбарони Қирғизистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон барои саҳми назарраси шахсии худ дар таҳкими сулҳ ва амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ эътироф гардидаанд.

Созишномаҳое, ки 31 марти соли 2025 роҳбарони се давлати Осиёи Марказӣ ба даст оварданд, саҳифаи сифатан навро дар таърихи тамоми минтақа боз намуданд. Натиҷаи асосии онҳо фароҳам омадани заминаи устувор барои давраи нави шукуфоӣ ва субот барои мардуми минтақа мебошад. Ин ҳуҷҷатҳо аҳамияти ҳамкории муштаракро дар таъмини амният ва суботи минтақавӣ таъкид намуда, принсипҳои некҳамсоягӣ, эътимод ва ҳамкории мутақобилан судмандро таҳким мебахшанд. Роҳбарони се давлат омодагии худро барои муқовимати қатъӣ ба ҳама гуна таҳдидҳо ва чолишҳои амниятӣ эълон намуда, нияти ҳамкорӣ ҳамчун шарикон ва иттифоқчиёнро тасдиқ карданд.

Ҳамин тариқ, саҳми муҳими роҳбарони се давлати минтақа дар таъмини сулҳу субот дар Осиёи Марказӣ мавриди қадрдонӣ қарор гирифт. Имзои созишнома оид ба убури марз ва Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ дар таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимод байни халқҳо нақши калидӣ бозид.

Бояд зикр кард, ки дар солҳои аввали истиқлолияти давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мушкилоти ҷиддии сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ гардид. Ҷанги шаҳрвандӣ кишварро ба буҳрони амиқ гирифтор намуда буд. Маҳз иродаи қавӣ, хиради сиёсӣ ва ҷасорати Пешвои муаззами миллат имкон фароҳам овард, ки музокироти сулҳ оғоз ёфта, соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расад. Ин санади таърихӣ заминаи асосии ваҳдати миллӣ ва рушди минбаъдаи давлат гардид.

Супоридани ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой, ки қадимтарин ҷоизаи башардӯстона дар ҷаҳон аст ба Президентҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон дар Санкт-Петербург дар 21-уми декабри соли 2025 тақдим карда шуд, ки дастовардҳои таърихиро дар ҳалли масъалаҳои марзӣ дар Осиёи Марказӣ эътироф мекунад ва рамзи гузариши минтақа ба сулҳ, ҳамсоягии нек ва субот мебошад.

Имзои созишномаи марзӣ дар Хуҷанд дар 31 марти соли 2025 "нуқтаи ибтидоӣ"-и давраи нав дар минтақа буд. Президент Раҳмон ҳангоми қабули ин мукофот таъкид кард, ки ин эътирофи иродаи муштарак барои сулҳ аст, ки бар асоси эътимод ва натиҷаи талошҳои муштарак, на танҳо саҳмҳои инфиродӣ асос ёфтааст. Ин достонест, ки чӣ гуна мушкилоти садсолаҳоро метавон ҳал кард ва шукуфоӣ ва суботро, на танҳо амниятро ба бор овард.

Ин мукофот на танҳо рамзи таҳкими сулҳ байни халқҳо, балки инчунин баланд бардоштани обрӯи байналмилалии кишварҳои Осиёи Марказӣ мебошад. Президенти Русия Владимир Путин, ҳамкоронашро табрик гуфта, таъкид кард, ки онҳо сазовори пайравӣ ҳастанд. Ин на танҳо як пирӯзии минтақавӣ, балки як намуна барои тамоми ҷаҳон дар шароити нооромиҳои ҷаҳонӣ аст. Ҷоизаи сулҳи Толстой ба як машъал табдил меёбад ва роҳи бунёди "Фазои эътимод ва ҳамкории судманди мутақобила"-ро нишон медиҳад.

Фаъолияти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо ба доираи миллӣ маҳдуд намешавад. Тоҷикистон бо ташаббусҳои созандаи худ дар сатҳи байналмилалӣ, аз ҷумла дар масъалаҳои обу тағйирёбии иқлим, амнияти минтақавӣ, мубориза бо ифротгароӣ ва терроризм, мавқеи устувор касб намудааст. Пешниҳодҳои Тоҷикистон дар минбарҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ пайваста ҷонибдорӣ меёбанд ва саҳми воқеӣ дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ мегузоранд.

Қадрдонии Пешвои муаззами миллат бо ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой на танҳо ба шахсияти Сарвари давлат, балки ба сиёсати сулҳпарваронаи Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳои баланд мебошад. Ин эътироф нишон медиҳад, ки роҳи интихобкардаи кишвар – роҳи муколама, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории созанда – дар арсаи байналмилалӣ қобили қабул ва таъсиргузор аст.

Дар маҷмуъ, ин рӯйдод мояи ифтихори ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон буда, масъулияти ҷомеаро барои ҳифз ва таҳкими сулҳ, субот ва ваҳдати миллӣ боз ҳам бештар мегардонад. Сулҳ дастоварди бузург аст ва ҳифзи он қарзи муқаддаси ҳар фарди ҷомеа маҳсуб меёбад.

Тиллозода Ҳаким – мудири сектори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ дар вилояти Суғд, номзади илмҳои химия, дотсент

Эрматов Комилҷон – директори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ дар вилояти Суғд, номзади илмҳои техникӣ

«Мо бояд фаромӯш насозем, ки масъалаи об, бинобар аҳамияти ҳаётӣ ва хоса доштанаш, бояд ҳамеша чун масъалаи афзалиятнок боқӣ монад»

Эмомалӣ Раҳмон

Тайғирёбии иқлим имрӯз бо болоравии ҳарорат ва афзоиши ҳодисаҳои фавқулодаи табиӣ сабаб гардидаст, ки ин мушкил метавонад ба захираҳои об ва системаи обёрӣ мушкилоти ҷиддиро ба вуҷуд оварад. Ҳарорати миёнаи ҳаво дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоби миёна 2–3 маротиба боло рафтааст ва ин омил сабаби обшавии пиряхҳо гардидааст, ки ин метавонад ба соҳаҳои энергетика ва кишоварзӣ таъсири ҷиддӣ расонад.

Дар даҳсолаҳои охир, тағйирёбии иқлим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба обшавии зиёда аз 1000 пирях сабаб гардидааст, ки ин раванд боиси танзими захираҳои обиро ба мушкил рӯ ба рӯ созад. Тибқи маълумотҳои оморӣ, танҳо дар давраи солҳои 2020–2023 дар кишвар зиёда аз 1800 ҳолати офатҳои табиӣ ба қайд гирифта шудаанд. Ин нишондиҳанда далели таъсири воқеӣ ва шаддати тағйирёбии иқлим ба муҳити зист мебошад.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба «Тағйирёбии иқлим, баландшавии бесобиқаи ҳарорати миёнаи кураи Замин ва пайомадҳои манфии он барои ҳаёти инсон, олами ҳайвоноту наботот, пиряхҳои кишвар роҳандозии якчанд чорабиниҳои сиёсиву стратегиро амалӣ намудааст. Аз ҷумла, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим ва Созишномаи Париж, ки барои коҳиш додани партовҳои газҳои гулхонаӣ ва мутобиқшавӣ ба таъсири иқлим муҳим арзёбӣ мегардад ҳамроҳ шудааст.

Дар сатҳи миллӣ ва минтақаӣ низ ташаббусҳо дар масъалаи об ва иқлим густариш ёфтааст. Масалан, дар сессияи 81умин Комиссияи Иқтисодӣ ва Иҷтимоии Созмони Милали Муттаҳид барои Осиё ва Уқёнуси Ором (UNESCAP) ташаббус оид ба мустаҳкам намудани ҳамкории минтақавӣ дар истифодаи захираҳои об ва мубориза бо тағйирёбии иқлим қабул карда шуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ташаббускори он ба шумор меравад.

Ҳамчунин дар асоси ҳамкорӣ бо Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид (UNDP), қарорҳои муҳим барои мутобиқ намудани бахши об ба таъсири иқлим низ бароварда шудаанд. Лоиҳаҳои Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид (UNDP) ба таҳияи Нақшаҳои Миллии Мутобиқшавӣ, аз ҷумла таҳкими иқтидори институтҳои давлатӣ ва вусъат додани иқдомҳо дар бахши об, равона шудаанд. Ин равиш нишон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон нақшаҳои миллии мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлимро бо истифода аз ҳамгироии манфиатдор ва стратегияҳои давлатӣ татбиқ менамояд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои захираҳои бузурги оби тозаи ошомиданӣ буда, ин захираҳо барои таъмини рушди устувори иқтисод кишвар нақши муҳим дорад. Қариб ҳамаи обҳое, ки дар ҳудуди кишвари мо ташаккул меёбанд, барои истифода дар соҳаи кишоварзӣ ва нӯшидан мувофиқанд. Айни замон, захираҳои об дар кишвар манбаи асосии истеҳсоли энергия ба шумор рафта, 95% — и барқ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тавассути неругоҳҳои барқи обӣ истеҳсол карда мешаванд. Захираҳои обӣ дар соҳаҳои обёришаванда ва истеҳсоли тақрибан 80%-и маҳсулоти кишоварзӣ, таъминоти оби нӯшокӣ ва санитария, саноат ва моҳипарварӣ, ки барои таъмини амнияти озуқаворӣ ва дастрасии аҳолӣ ба ғизои босифат нақши муҳим дорад, истифода мегардад. Захираҳои об дар кишвар, ҳамчунин, дар таъмини шуғлнокии аҳолӣ низ саҳмгузор аст. Рушди минбаъдаи соҳаи гидроэнергетика, соҳаҳои обёришавандаи кишоварзӣ ва саноат ҷойҳои нави кориро ташкил менамоянд.

Об дар таъмини рушди устувор ва муътадили иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар нақши калидӣ дошта, Тоҷикистонро ба яке аз кишварҳои марказии сиёсати обии минтақа табдил медиҳад.

Ҳарчанд, Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои системаи васеъ барои таъмини оби нӯшокӣ бошад, камбудиҳо низ вуҷуд доранд. Масалан, аз ҳисоби умумӣ танҳо қисми муайяни аҳолӣ ба оби бо сифат ва санитарияи дастрасӣ доранду халос. Илова бар ин, сатҳи талафоти об дар шабакаҳои таъминоти шаҳрҳо ва деҳот баланд буда, дастрасӣ ба хизматрасониҳо ва пардохтҳои ҳаққи хизматрасонӣ яке аз камбудиҳои дигар боқӣ мондааст.

Обёрӣ яке аз бахшҳои калидии истифодаи об буда, ки аз ҳисоби захираҳои умумӣ 80–90 % оби тоза барои обёрӣ истифода мегардад, ки нишон медиҳад қисми зиёди захираҳои об ба кишоварзӣ равона шудааст. Ин аз як тараф ба рушди кишоварзии босубот мусоидат менамояд, аз тарафи дигар бо нуқсонҳои самаранокӣ ва талафоти зиёд оварда мерасонад.

Барои самаранок истифода бурдани захираҳои об ва мутобиқшавӣ ба паёмадҳои тағийрёбии иқлим, зарур аст, ки идоракунӣ дар асоси принсипҳои Идоракунии Ҳавзавии Захираҳои Об таҳким дода шавад. Ин раванд ба:

истифодаи усулҳои ҳадди ақалли талафот ва сарфаи об;

беҳсозии мониторинг ва пешгӯии ҳамоҳанг дар сатҳи ҳавзаҳо;

иштирок ва ҳамоҳангсозии ҳамаи ҷонибҳои манфиатдор;

ҷорӣ намудани тарифҳои оқилона ва механизми пардохти ҳаққи истифодаи об.

Тағйирёбии иқлим, афзоиши талабот ва камбудиҳои инфрасохторӣ мушкилоти ҷиддӣ пеш меоранд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти идоракунии захираҳои об ва ҳалли мушкилоти вобаста ба он дар арсаи байналмилалӣ мавқеи фаъол дорад ва ҳамчун пешсаф дар ташаббусҳои ҷаҳонии марбут ба обу иқлим шинохта шудааст. Махсусан дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид, Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор ташаббусҳои муҳимеро ба роҳ мондааст, ки ҳадафашон беҳбудии идоракунии захираҳои об, мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва таъмини рушди устувор мебошад.

Бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон Созмони Милали Муттаҳид соли 2003-ро ҳамчун Соли байналмилалии оби тоза эълон намуд, ки диққати ҷомеаи ҷаҳониро ба масъалаи дастрасӣ ба оби нӯшокӣ ҷалб намуд. Даҳсолаи амалиёт «Об барои ҳаёт» солҳои 2005–2015 Ташаббуси дигаре буд, ки тавассути он кишварҳо барои ноил шудан ба ҳадафҳои рушди ҳазорсола дар бахши об ҳавасманд гардонида шуданд.

Даҳсолаи амалиёти «Об барои рушди устувор» солҳои 2018–2028 эълон гардид, ки ҳадафаш таҳкими ҳамкорӣ дар масъалаҳои об, беҳтар намудани идоракунии захираҳои об ва татбиқи Ҳадафҳои рушди устувор мебошад.

Конференсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба об (Ню-Йорк, 22–24 марти 2023) бо ҳаммуаллифии Тоҷикистон ва Нидерландия баргузор гардид, ки пас аз тақрибан 50 сол бори аввал дар чунин сатҳи баланд ба масъалаи об бахшида шуд. Ин ҳамоиш платформаи муҳими байналмилалӣ барои табодули таҷриба ва роҳандозии иқдомҳои муштарак гардид.

Ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муаррифии аҳамияти захираҳои об дар рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ равона гардида, ҳамзамон барои таҳкими дипломатияи об дар минтақа, саҳми назаррас доранд.

Пешниҳод ва қабули як қатор ташаббусҳои муҳим дар сатҳи байналмилалӣ, аз ҷумла эълон гардидани Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025), таъсиси Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо ва ташкили Бунёди байналмилалӣ барои ҳифзи пиряхҳо, бозгӯи равшан ва барҷастаи иродаи сиёсии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин ташаббусҳо на танҳо аз дарки амиқи мушкилоти глобалии обу иқлим шаҳодат медиҳанд, балки нишонаи хиради волои роҳбарияти олии кишвар дар ҳифзи манфиатҳои наслҳои имрӯзу фардо, таҳкими амнияти обӣ ва мусоидат ба ҳамкории байналмилалӣ мебошанд. Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарки масъулияти ҷаҳонӣ ва ҳисси баланди миллӣ ин ташаббусҳоро ба миён гузошта, Тоҷикистонро ба яке аз давлатҳои пешсаф дар масоили марбут ба об, иқлим ва пиряхҳо табдил додаанд.

Ин иқдомҳо бар асоси манфиатҳои миллӣ ва рисолати инсондӯстона пешниҳод шуда, самти стратегии сиёсати хориҷии кишварро дар арсаи байналмилалӣ муайян менамоянд.

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Имрӯз ҷавонони Тоҷикистон ҳамчун неруи пешбарандаи ҷомеа ба масъалаҳои ҳифзи муҳити зист ва рушди устувор беш аз ҳар вақти дигар таваҷҷуҳ зоҳир менамоянд. Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 барои мо – ҷавонон, ҳамчун як роҳнамо ва дастури муҳим дар самти муносибати масъулона ба табиат арзёбӣ мегардад.

Дар Паёми навбатӣ Сарвари давлат ба масъалаҳои мубрами экологӣ, аз ҷумла тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо, истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ ва коҳиш додани ифлосшавии муҳити зист таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор буда, дорои захираҳои бойи обӣ аст, аммо тағйирёбии иқлим ва фаъолияти нодурусти инсон метавонад ба ин неъматҳои табиӣ зарари ҷиддӣ расонад. Аз ин рӯ, ҳифзи муҳити зист вазифаи умумимиллӣ ва масъулияти ҳар як шаҳрванд, бахусус ҷавонон мебошад.

Ҷавонон бояд дар татбиқи сиёсати давлатии экологӣ фаъолона ширкат варзанд, фарҳанги экологиро дар ҷомеа баланд бардоранд ва ба истифодаи технологияҳои муосир ва «сабз» мусоидат намоянд. Таъкиди Президенти кишвар ба рушди энергетикаи барқароршаванда, идоракунии самараноки партовҳо ва ҳифзи экосистемаҳо барои мо намунаи ибрат ва даъват ба амал аст.

Мо – ҷавонони Тоҷикистон, аз ташаббусҳои байналмилалии кишвари худ дар соҳаи обу иқлим ифтихор мекунем. Ин ташаббусҳо на танҳо нуфузи Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ боло мебардоранд, балки масъулияти моро дар ҳифзи табиат ва сарватҳои он бештар мегардонанд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 моро ба он ҳидоят мекунад, ки рушди кишвар танҳо дар асоси ҳамоҳангии инсон ва табиат имконпазир аст. Ҷавонон бояд ҳамчун ҳомии муҳити зист, ҷонибдори рушди устувор ва муҳофизи табиати Ватан фаъол бошанд, то Тоҷикистони сабз, тоза ва ободро ба наслҳои оянда ба мерос гузорем.

Исматдинов М.М - ходими илмии филиали Агентии амнияти ХБРЯ дар вилояти Суғд.

16 – декабри соли равон дар толори Парлумони Тоҷикистон ҷаласаи якуми якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати ҳафтум баргузор гардид, ки дар он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Паёми худ “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон суханронӣ намуданд. Дар Паёми худ Пешвои миллат қайд намуданд, ки рӯзи 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист қатънома доир ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул карда шуд.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди сатҳи байналмилалӣ - Созмони Милали Муттаҳид таклиф барои эълон намудани соли 2025“Соли байналмиллалӣ ҳифзи пиряхҳо” - ро пешниҳод намуд, ки ин яке аз иқдомҳои накӯ ва дурбинонаи сарвари давлати тоҷикон ба ҳисоб рафта, ба истифодаи сарфакоронаи об, таъмин намудани аҳолӣ бо оби нӯшокӣ дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва ҳифзи пиряхҳо равона гардидааст.

Қаламрави Тоҷикистон дорои табиати нотакрор ва муъҷизавии сайёраи Замин буда, чун осорхонаи табиӣ дар худ нигораҳоеро, чун кӯҳҳои осмонбӯс, пиряхҳои кӯҳии бузургҳаҷм, дарёҳо, кулҳо, обҳои зеризаминӣ, гирд овардааст. Захираҳои обии Тоҷикистон сарватҳои табиӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд, ки ба онҳо пиряхҳо, дарёҳо, кулҳо ва обанборҳо дохил мешаванд. Сарчашмаи асосии захираҳои обии Тоҷикистон пиряхҳо ва барфҳои доимӣ (фирнҳо) мебошанд. Пиряхҳо ва барфҳои доимӣ манбаи асосии обии Осиёи Марказӣ маҳсуб мешаванд. Пиряхҳо дар рушди ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқи бисёр мамлакатҳо нақши калидӣ доранд. Дар Тоҷикистон пиряхҳо ҷузъи табиати зебои он буда, диққати кӯҳнавардону сайёҳони зиёдро ба худ ҷалб мекунанд. Пиряхҳо дар рушди соҳаҳои хоҷагии халқ нақши калидӣ доранд. Дар айни замон, бо сабаби гармшавии глобалӣ, таназзулшавии пиряхҳо ба амал омада, онҳо назар ба он ки ташаккул ёбанд, бештар коҳиш меёбанд.

Нерӯи асосии энергетикаи Тоҷикистонро нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Мувофиқи ин нишондиҳанда, Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи иқтидори гидроэнергетикӣ дар ҷаҳон ҷои 8-умро нисбат ба ҳудуди худ ишғол менамояд. Иқтидори гидроэнергетикии Тоҷикистон аз талаботи имрӯзаи ҳамаи кишварҳои Осиёи Марказӣ ба нерӯи барқ се маротиба зиёдтар мебошад. Дар ҳоли истифодаи оқилонаи ин захира, метавон минтақаро бо нерӯи барқи арзон ва аз ҷиҳати экологӣ тоза таъмин намуд. Қисмати асосии захираҳои номбурда дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш, Кофарниҳон ва Зарафшон мутамарказ гардидаанд. Ҳукумати кишвар дар сиёсати стратегияи истифодаи оқилонаи захираҳои обиро дар амалӣ сохтани лоиҳаҳои гидроэнергетикӣ ба роҳ монда, дар ҳалли муаммоҳои минтақавӣ, аз ҷумла таъмини барқи аз нигоҳи экологӣ тоза мусоидат менамояд. Чунки дуруст истифодабарии об аз дигар давлатҳо низ вобастагӣ дорад. Боз як нуқтаи дигарро бояд қайд намоем, ки Тоҷикистон аз ҷиҳати истеҳсоли қувваи барқ аз ҷиҳати экологӣ тоза низ пешсаф мебошад, ва он 99,2% -ро дар ҳиссаи истеҳсоли гидроэнергетикии кишвар ташкил медиҳад.

Агар мо иқтидорҳои истеҳсолии қувваи барқи ҷумҳуриро таҳлил карда бароем, он гоҳ, ин нишондиҳанда тақрибан дар ҳаҷми 527 млрд. кВт соат арзёбӣ мегардад. Шароитҳои табии-иқлимӣ ва релефи ҷумҳурӣ бештар барои коркарди қувваи барқ мусоид буда, дар як дарё аз 5 то 10 адад силсила Неругоҳҳои барқии оби сохтан мумкин аст. Тасдиқи ин гуфтаҳо истифодаи захираҳои гидроэнергетикии дарёи Вахш, захираҳои гидроэнергетикии дарёи Сурхобу Хингоб ва истифодаи захираҳои гидроэнергетикии дарёи Зарафшонро мисол овардан мумкин аст.

Бояд қайд намуд, давоми солҳои охир таъсири манфии гармшавии иқлим, тасодуфан обшавии пиряхҳо мушоҳида мегардад, ки метавонад оқибатҳои номатлуберо чун, тақсимоти нодурусти об дар обанборҳои сунъӣ, неругоҳҳои барқии обӣ, киштзорҳо, маҳалҳои аҳолинишин ба миён орад

Алиев Исмоил - ходими илмӣ Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 16.12.2025)

Занон дар таърихи фарҳанг ва ҷомеаи тоҷик нақши муҳим ва устуворро доро ҳастанд. Аз замонҳои қадим то имрӯз, онҳо ҳамчун шарику ҳампаймони мардон дар тарбия, рушди маънавии оила ва ҷомеа, инчунин дар таҳким ва ҳифзи арзишҳои миллӣ ва фарҳангии мардуми тоҷик фаъолона саҳм мегузоранд. Ҳанӯз дар давраҳои гуногуни таърихи миллӣ занон бо хирад, масъулиятшиносӣ, роҳбарӣ ва ғамхории худ нақши марказӣ ва созанда доштанд.

Бо баргузории Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба Маҷлиси Олӣ ва мардуми кишвар 16 декабри соли 2025, ки ба таҳкими мақоми занон дар ҷомеа ва фарҳанг махсусан аҳамият дода шудааст, нақши занон дар рушд ва таҳкими арзишҳои миллӣ мавриди назар қарор гирифтааст.

Дар Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ ва ҷомеаи кишвар таъкид гардид, ки нақши занон дар таърихи миллат ва ташаккули фарҳангии миллӣ ниҳоят муҳим мебошад. Бояд тазаккур дод, ки занони тоҷик дар давраҳои гуногуни таърихи миллӣ дар шохаҳои мухталифи ҳаёти сиёсӣ, фарҳангӣ ва иқтисодӣ нақши бориз доштанд. Фарҳанги миллӣ ва сиёсати давлатии тоҷикон ҳамеша бо мақом ва нақши занон дар тарбия, ташаккули иҷтимоӣ ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ вобаста аст. Ба ин маънӣ, ки дар таърихи тоҷикон аз адабиёт ва санъат то масоили сиёсӣ фаъол буданд, бар замми дигар масъулиятҳои муҳими оилавӣ, инчунин дар ташаккул ва рушди сохторҳои миллии давлат ва фарҳанг саҳм гузоштаанд.

Занон дар таърихи фарҳанги тоҷик ва тамоми минтақаи Осиёи Миёна нақши хеле муҳим доштанд. Аз даврони бостонӣ то имрӯз, занон дар таҳкими арзишҳои фарҳангӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоии ҷомеа саҳми калон гузоштаанд. Дар фарҳанги ориёӣ ва даврони Сомониён низ занон на танҳо дар хона, балки дар ҳаёти сиёсӣ ва ҷамъиятӣ низ фаъол буданд. Бо ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, сиёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба баланд бардоштани мақом ва нақши занон дар ҷомеа равона гардид, ки Паём имсола ин равандро идома дода, нақши занонро ҳамчун қувваи пешбарандаи тарбияи миллӣ ва рушди устувори кишвар боз ҳам бештар тақвият бахшидааст.

Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин таъкид мекунад, ки занон дар риояи қонунҳои «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» кӯмак мекунанд. Онҳо фарзандонро дар руҳияи эҳтироми расму ойинҳо ва анъанаҳои мардуми тоҷик тарбия мекунанд. Ба хусус, занон бояд дар амалӣ кардани сарфаю сариштакорӣ ва пӯшидани либосҳои миллӣ кӯшиш намоянд. Бо боварии комил метавон таъкид кард, ки занон дар муборизаи зидди бегонапарастӣ, хурофот ва исрофкорӣ дар сафи пеши ҷомеа қарор мегиранд ва бо амалҳои худ кӯмак мекунанд, то фарзандон бо ахлоқи дуруст ва маънавияти баланди миллӣ тарбия ёбанд.

Ҳамин тариқ, нақши занон дар Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳатарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мегардад, ки занон дар тарбияи дуруст ва маънавии фарзандон, бо риояи арзишҳои миллӣ ва муқовимат ба хатарҳои иҷтимоӣ, нақши муҳим доранд.

Мавриди тазаккур аст, ки Ҳукумати Тоҷикистон ба ҳадафи таъмини имкониятҳо ва дастгирии занон дар соҳаи иқтисод, фарҳанг ва сиёсат барномаҳои давлатӣ ва сиёсӣ амалӣ мекунад. Аз ҷумла, барои коҳиш додани хушунат алайҳи занон ва таъмини ҳуқуқҳои онҳо нақшаҳои ҳукуматӣ ва барномаҳои ҳифзи ҳуқуқӣ таҳия гардидаанд. Нақши занон дар рушди ҷомеаи тоҷик ва фарҳанги миллӣ ниҳоят муҳим ва арзишманд аст. Аз замонҳои қадим то имрӯз, занон дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти иҷтимоии Тоҷикистон фаъол буданд ва нақши калидӣ дар рушди фарҳанг ва таърихро бар дӯш доштанд.

Ҳамин тариқ, Паёми Пешвои миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025, аз дидгоҳи таърихӣ, нишонаи пешрафти ҷомеаи тоҷикӣ дар даврони истиқлолият аст. Ин паём робитаи гузаштаи бостонӣ ва ояндаи муосирро нишон медиҳад, ки ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва рушди инсонӣ афзалият дода мешавад. Ҷомеаи тоҷик бо роҳбарии Пешвои миллат дар роҳи таъмин, ҳифзи фарҳанг ва таҳкими арзишҳои миллӣ собитқадамона қадам мегузорад.

Бекова Озодамо, ходими хурди илмии шуъбаи ШМА ва Канадаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои АМИТ

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 16.12.2025)

Соли 2026 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Фармони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ» эълон гардидааст. Ин ташаббус дар Паёми навбатии Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16 декабри соли 2025 пешниҳод шуда, ба ифтихори 35-солагии Истиқлолияти давлатӣ равона гардидааст.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки соли 2026 соли таърихӣ аст ва мардуми шарифи Тоҷикистон бояд корҳои ободониро вусъат диҳанд, хонаву кошона, кӯчаю маҳаллаҳои зисти худро тозаю озода нигоҳ доранд. Ин эълон рамзи идомаи рушди устувор ва ваҳдати миллии кишвар мебошад.

Ободониву созандагӣ мафҳумҳои асосии сиёсати давлатии Тоҷикистон пас аз ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) ва истиқлол (1991) мебошад, ки дар паёмҳо, суханрониҳо ва матбуоти давлатӣ ҳамеша зикр мешаванд ва рамзи пешрафти давлатро ифода мекунанд.

Тайи солҳои истиқлол Тоҷикистон аз харобиҳо сар бардошта, ба мамлакате табдил ёфтааст, ки инфрасохтори муосирро доро мебошад. Ба ифтихори 35-солагии Истиқлоли миллӣ то соли 2025 беш аз 26 ҳазор иншоот ба истифода дода шудааст, ки аксари онҳо бо саҳми соҳибкорон ва мардуми шарифи Тоҷикистон бунёд гардидаанд.

Ободонӣ маънои обод кардан, зебо гардондан, тоза нигоҳ доштан ва беҳбудии инфрасохторро дорад, ки ба он сохтмони роҳҳо, боғҳои фароғатӣ, биноҳои баландошёнаи нави замонавӣ дохил мешавад. Ин ҳама ободкориҳо шароити зиндагии мардумро беҳтар мегардонад ва зебоии Ватанро афзун мекунад. Дар ин замина Неругоҳи барқи обии «Роғун», корхонаҳои калони саноатӣ, муассисаҳои таълимӣ, тиббӣ ва фарҳангӣ мисоли равшананд.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро «меъмори асосии ободкориву созандагӣ» меноманд, зеро ташаббусҳои ӯ асоси ин пешрафтҳоро муайян мекунад. Дар Паёми соли 2025 таъкид шуд, ки то ҷашни 35-солагӣ ин рақам аз 30 ҳазор иншоот мерасад. Дар вилояти Суғд, Хатлон ва дигар минтақаҳои мамлакат корҳои сохтмонӣ ба ифтихори 35 солагии Истиқлоли миллӣ вусъат ёфтаанд.

Аз рӯзҳои аввали роҳбарӣ, аз ноябри соли 1992 Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба корҳои созандагӣ таваҷҷӯҳи хоса зоҳир намуданд. Пас аз имзои созишномаи сулҳу ваҳдат, 27 июни соли 1997 мамлакат ба марҳилаи созандагӣ, ободониву бунёдкорӣ гузашт.

Иншооти бузург чун НБО-и «Роғун», роҳҳои мошингард, нақбҳо ва корхонаҳои саноатӣ рамзи ин созандагӣ мебошанд. Дар соли 2025 сохтумони НБО-и «Роғун» идома дорад ва агрегати сеюм пурра то соли 2027 ба кор дароварда мешавад, иброз дошт дар паёми худ Пешвои миллат.

Солҳои 2022–2026 «Солҳои рушди саноат» эълон шуда, ки ин ба вусъат бахшидани инфрасохтори кишвар мусоидат мекунад.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар сафарҳои корӣ шахсан ба корҳои ободониву созандагӣ шинос шуда, супоришҳои мушаххаси худро медиҳанд. Дар панҷ соли охир беш аз 20 миллиард сомонӣ барои ободонии кишвар харҷ шудааст. Ин нишонаи тинҷиву амониву ваҳдати миллӣ мебошад.

Дар шаҳрҳои Душанбе ва Хуҷанд инфрасохтор пурра навсозӣ шуда истодааст. Ободониву созандагӣ асоси рушди иқтисодӣ ва иҷтимоӣ мебошад, ки он ба ҳалли мушкилоти демографӣ (аҳолӣ ба беш аз 10 миллион расидааст) мусоидат мекунад.

Дар Паёми соли 2025 таъкид шуд, ки то соли 2030 нақшаҳои бузург амалӣ мешаванд. Соли 2026 сохтмони 300 км роҳҳои байналмилалӣ оғоз мегардад.

Ободониву созандагӣ ду ҷанбаи рушди Тоҷикистон аст: моддӣ ва маънавӣ. Бо роҳбарии Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кишвар ба сӯи ояндаи дурахшон қадам мезанад, то соли 2026 фурсат барои вусъати корҳои ободонӣ ҳаст ва ҳар як шаҳрванд масъул аст, ки дар обод кардани Ватани маҳбуби худ саҳм гузорад. Ин роҳи ҳифзи соҳибихтиёрӣ, ваҳдат ва пешрафти Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад.

Худшиносӣ — ин шинохти амиқи таърих, фарҳанг, арзишҳои ниёгон ва ҳувияти миллӣ аст, ки донистани гузаштаи пурғановати миллат — аз тамаддуни ориёӣ, сар карда аз Саразм (5500-сола), давлати Сомониён ва Кӯшониён то анъанаҳои миллӣ масъулияти ҳар як шаҳрванд мебошад.

Худогоҳӣ ин огоҳии фаъолона аз мавқеи миллат дар ҷаҳони муосир, ҳифзи манфиатҳои миллӣ, муқобила бо таҳдидҳои берунӣ (ифротгароӣ, фарҳангбегонагӣ) ва таҳкими ваҳдати миллӣ аст. Он аз худшиносӣ фарқ мекунад. Худшиносӣ бештар донистани гузашта аст, аммо худогоҳӣ истифодаи ин донишҳо барои ҳозира ва оянда мебошад.

Тақвият ва таҳким ин боло бурдан ва мустаҳкам кардани ин эҳсосот тавассути таълим, чорабиниҳои фарҳангӣ ва сиёсати давлатӣ мебошад. Ин мафҳумҳо дар сиёсати хирадмандонаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон калидӣ мебошанд. Дар Паёми соли 2025 таъкид шуд, ки худогоҳии миллӣ асоси ваҳдат ва мустақилияти давлат аст.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали роҳбарӣ ба эҳёи арзишҳои миллӣ таваҷҷӯҳи хоса зоҳир намуда, пас аз имзои созишномаи сулҳу ваҳдат дар мамлакат дар фазои тинҷиву амонӣ бо иқдоми бевоситаи Пешвои миллат ҷашнҳои бузурги таърихӣ баргузор шуданд. Ба монанди 5500-солагии Саразм, 2700-солагии Кӯлоб, 3000-солагии Ҳисор ва эҳёи анъанаҳои Сада, Меҳргон, Тиргон ва Наврӯз.

Дар Паёми 16 декабри 2025 пешниҳод шуд, ки Маркази тамаддуни ориёӣ таъсис ёбад, то Тоҷикистон ҳамчун вориси ориёиҳо муаррифӣ шавад.

Озмуни ҷумҳуриявии «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст» аз соли 2019 бо ибтикори бевоситаи Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор шуда, соли 2025 даври ҳафтуми онро ҷамбаст намуданд, ки дар он ҳазорон нафар шаҳрвандон иштирок карданд. Мақсад аз ин баланд бардоштани завқи китобхонӣ, таҳкими худогоҳӣ, дарёфти истеъдодҳо ва мубориза бо хурофот, нодониву ҷаҳолат аст.

Дар соли 2025 барои ҳавасмандгардонии иштирокчиён мукофотпулии озмунҳо ду баробар зиёд шуданд ва Шоҳҷоиза ба 4 нафар дода шуд.

Ҷашнҳои миллӣ ва эҳёи анъанаҳо ба боло бурдани худшиносӣ мусоидат мекунанд ва ҷавонон дар чорабиниҳои ҷумҳуриявии ватандӯстӣ фаъолона иштирок менамоянд.

Китобхонӣ асоси таълим ва худогоҳӣ мебошад. Худогоҳии миллӣ барои муқобила бо таҳдидҳои глобалӣ (терроризм, ифротгароӣ) зарур аст. Он ватандӯстиро тарбия мекунад ва ҷавононро аз таъсироти бегонапарастӣ муҳофизат менамояд. Дар шароити ҷаҳонишавӣ худогоҳӣ ҳувияти миооиро ҳифз намуда, ба рушди маънавӣ мусоидат менамояд.

Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мекунанд, ки бидуни худогоҳӣ ҳифзи асолат мушкил аст. Соли 2026 ҳам ободониро (рушди моддӣ) ва ҳам тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳиро (рушди маънавӣ) дар бар мегирад. Ҳадаф ин ободу зебо гардонидани Ватани азиз ва ошноии бештар бо таърихи бисёрҳазорсолаи миллати куҳанбунёди тоҷик мебошад.

Бо роҳбарии Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати тоҷик ба сӯи ояндаи дурахшон қадам мезанед. Ин роҳ роҳи ҳифзи соҳибихтиёрӣ, ваҳдати миллӣ ва пешрафти Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошад.

ҚУРБОНОВА Ширин, сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Шарқӣ ва Ҷанубии Институти омӯзиши

масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих.

Ироаи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар толори калони бинои наву пуршукӯҳи Парлумони кишвар зимни ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз ёфт.

Яке аз самтҳои калидии Паёми Пешвои муаззами миллат – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин саноатикунонии босуръати кишвар мебошад. Президенти кишвар қайд намуданд, ки саноат омили асосии рушди иқтисод, таъсиси ҷойҳои нави корӣ ва баланд бардоштани сатҳи некӯаҳволии аҳолӣ аст. Дар ин замина, сохтмони корхонаҳои нави саноатӣ, коркарди ашёи хоми ватанӣ, рушди саноати кӯҳӣ ва металлургӣ инчунин ворид намудани технологияҳои муосир вазифаҳои муҳим арзёбӣ шуданд.

Ба мақсади ноил гардидан ба яке аз ҳадафҳои стратегии миллӣ – саноатикунонии босуръати кишвар дар давраи татбиқи он, яъне дар 7 соли охир беш аз 2600 корхонаи саноатӣ бо ташкили зиёда аз 87 ҳазор ҷойи корӣ сохта, ба истифода дода шудааст.Ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳаи маъдан аз 7,7 миллиард сомонии соли 2020 ба 26 миллиард сомонӣ дар соли 2025 расонида, афзоиши ин нишондиҳанда 3,4 баробар таъмин карда шуд.Агар дар соли 1991 дар соҳаи маъдан танҳо 3 номгӯйи маҳсулот (тилло, нуқра ва хокаи сурб) истеҳсол гардида бошад, пас дар соли 2025 ба 17 номгӯй расонида шудааст.Бояд гуфт, ки ҳоло истеҳсоли тилло назар ба соли 1991-ум 7 баробар, нуқра 6 баробар ва хокаи сурб 9 баробар зиёд гардидааст.Ба идомаи ин раванд Вазорати саноат ва технологияҳои нав бо истифода аз тамоми иқтидору имкониятҳо рушди воқеии солонаи соҳаро дар давоми панҷ соли минбаъда бояд дар сатҳи на кам аз 25 фоиз таъмин намояд.Ҳукумати мамлакат Барномаи нави саноатикунонии босуръати кишварро барои солҳои 2026 – 2030 ва Барномаи рушди истеҳсолу ғанигардонии металлҳои ранга, нодиру қиматбаҳо ва дигар ашёи хоми муҳимро қабул ва амалӣ гардонад.

Тоҷикистон дорои захираҳои бойи маъданӣ буда, дар қаламрави он конҳои тилло, нуқра, сурб, руҳ, мис, сурма, симоб, висмут, волфрам, молибден, оҳан, арзиз, ангишт, нефт ва газ, инчунин сангҳои гаронбаҳо ва ороишӣ мавҷуданд. Дар Паёми имсола зарурати истифодаи пурраи ин захираҳо бо роҳи ҷалби сармоягузорӣ, татбиқи технологияҳои муосир ва коркарди амиқи ашёи хом таъкид карда шуд.

Аз ҳамин лиҳоз дар ҷавоб ба ғамхориҳои падаронаи Пешвои муаззами миллат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти маҳбуби кишвар Эмомалӣ Раҳмон ба мо кормандони Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсиони ва ядроии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон зарурият пеш меояд, ки гуфтаҳои Пешвои миллатро сармашқи кори хеш қарор диҳем. Нисбати тарбияи кадрҳои баландихтисос ва рақобатпазири ҷавобгӯи бозори меҳнат дар навбати аввал нисбат ба худ серталаб бошем, доимо ба мутоила ва омӯзиши фанҳои дақиқ, табиатшиносӣ ва риёзӣ машғул шавем, рӯ ба омӯзиш ва таҳлили адабиётҳои бадеӣ оварем.

Холматзода Т.Б – ходими калони илми шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ,

Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Бобоев К.О –Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ, Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии ҷумҳурӣ”, ки санаи 16 декабри соли 2025 ба мардуми кишварамон ироа гардид, ҳамчун дурнамо баҳри гулгулшукуфии минбаъдаи Ватани маҳбубамон, алалхусус баҳри пешрафти илму иқтисодёт маънидод мегардад.

Президенти кишвар дар Паёми имсолаашон аз руйдодҳои муҳими иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар муддати соли 2025 ба вуқуф пайвастанд, ёдовар шуданд. Аз ҷумла қайд гардид, ки соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи ташаббусҳои ҷаҳонии худ ҷиҳати амалисозии қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳоро мизбонӣ намуд. Қобили зикр аст, ки рӯзи 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист қатънома доир ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул карда шуд.

Инчунин, бо ташаббуси дигари кишвари мо қатъномаи махсуси Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид зери унвони «Нақши зеҳни сунъӣ дар фароҳам овардани имконоти навин барои рушди устувор дар Осиёи Марказӣ» қабул гардид.

Илова бар ин, ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО ворид гардидани ёдгориҳои мероси фарҳангии Хуттали қадим зимни иҷлосияи 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонӣ дар шаҳри Париж баёнгари эътирофи ташаббусҳои Тоҷикистон мебошад.

Он ҳам боиси ифтихор аст, ки ки 12-уми декабри соли ҷорӣ бо иқдоми Тоҷикистон қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар хусуси эълон кардани соли 2027 ҳамчун «Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ» қабул гардид.

Пазируфтани ин ташаббусҳо ифодаи эътироф ва дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ибтикороти созандаи Тоҷикистон оид ба масъалаҳои мубрами рӯзномаи глобалӣ ба ҳисоб меравад.

Чи тавре, ки дар Паём оврда шуд, тайи даҳ соли охир, яъне дар давраи татбиқи ду барномаи миёнамуҳлати рушди кишвар, ки марҳалаҳои фосилавии иҷрои Стратегияи миллии рушд то соли 2030-ро дар бар мегиранд, ба хотири расидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ бисёр иқдомоти муҳимму самарабахш амалӣ карда шуданд. Дар натиҷа ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилӣ 3,4 баробар зиёд гардида, иқтисоди миллии мо ҳар сол ба ҳисоби миёна 7,6 фоиз афзоиш ёфт. Барои таъмин намудани рушди иҷтимоиву иқтисодии мамлакат дар ин муддат аз ҳисоби ҳамаи сарчашмаҳои маблағгузорӣ беш аз 670 миллиард сомонӣ, аз ҷумла 159 миллиард сомонӣ сармояи хориҷӣ равона гардид.Дар ин давра маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ба ҳар сари аҳолӣ 2,7 баробар афзоиш ёфта, аз 6 ҳазор сомонии соли 2015 ба 16,4 ҳазор сомонӣ дар соли 2025 расонида шуд.

Аҳолии кишвар аз 8,5 миллион нафари соли 2015 ба 10,7 миллион нафар дар соли 2025 расид, яъне 26 фоиз зиёд гардид ва нишондиҳандаи дарозумрии аҳолӣ аз 70 ба 77 сол расид.

Дар ин муддат сатҳи камбизоатӣ то 19 фоиз коҳиш ёфта, даромади пулии аҳолӣ аз 26 миллиард сомонии соли 2015 то 165 миллиард сомонӣ дар соли 2025, яъне беш аз шаш баробар афзоиш ёфт.

Аз Паёми имсолаи Президенти Тоҷикистон мардуми шарифи кишварамон огоҳ гаштанд, ки Ҳукумати мамлакат бо истифода аз ҳамаи захираву имкониятҳои мавҷуда, ҷиҳати мунтазам беҳтар гардонидани шароити зиндагии мардум нақшаҳои бузурги созандагиро роҳандозӣ намуда, дар соли сипаригашта ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилии кишварро ба беш аз 173 миллиард сомонӣ расонида, суръати рушди воқеии онро ба 8,4 фоиз ва дар соли 2026 онро ба ҳисоби миёна на камтар аз 8 фоиз бояд таъмин намуд.

Президенти кишвар дар робита ба масъалаҳои илму маориф иброз намуданд, ки омӯзиши пиряхҳо яке аз самтҳои муҳимми илми ватанӣ ва ҷузъи сиёсати давлатии мо мебошад. Соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон ва бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва солҳои 2025 – 2034 «Даҳсолаи илмҳои криосфера» эълон гардиданд.Аз ин лиҳоз, Президенти мамлакат аз ҳамаи сохторҳои дахлдор даъват намуданд, ки фаъолияти илмӣ ва амалиро дар ин самт густариш дода, дастовардҳои худро дар арсаи байналмилалӣ бояд васеъ муаррифӣ намоянд. Қайд гардид, ки мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад.

Вобаста ба ин, Президенти кишвар пешниҳод намуданд, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Дар Паёми Сарвари давлат гуфта гузаштанд, ки тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё мебошанд. Боиси ифтихори мост, ки гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд.

Мо вазифадорем, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем. Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд.

Президенти мамлакат дар Паём қайд намуданд, ки вазъи мураккаб дар манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард», яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалӣ ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад. Дар чунин шароит моро зарур аст, ки дар баробари иштироки фаъол дар равандҳои глобалӣ, дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ба саъю талошҳоямон барои расидан ба ҳадафҳои созанда – пойдории сулҳу субот ва таъмини амнияти фарогир тақвият бахшем.

Президенти мамлакат Ҳукумати мамлакатро вазифадор намуданд, ки вазъи амалишавии Стратегияи миллии рушди маориф барои давраи то соли 2030- ро ҳамаҷониба таҳлилу баррасӣ намуда, онро тибқи ҳадафҳои нави дар ин самт гузошташуда такмил диҳад.

Дар Паёми имсола қайд гардид, ки соли 2019 дар Паёми Роҳбари давлат солҳои 2020 – 2040 Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф эълон шуда буд, ки аз он замон шаш сол сипарӣ гардид. Бинобар ин ба Агентии назорат дар соҳаи маориф ва илм, вазоратҳои маориф ва илм, рушди иқтисод ва савдо, саноат ва технологияҳои нав, Академияи миллии илмҳо ва Палатаи ҳисоб супориш дода мешавад, ки натиҷаҳои шашсолаи татбиқи чорабиниҳои тасдиқгардидаро ҳамаҷониба таҳлил карда, ҷиҳати бартараф намудани камбудиву монеаҳои ҷойдошта тадбирҳои иловагӣ андешанд.

Президенти мамлакат қайд намуданд, ки бо вуҷуди тағйирёбии иқлим, аз ҷумла ҳарорати баланди ҳаво соли 2025 дар натиҷаи заҳмати софдилонаи кишоварзони мамлакат суръати рушди соҳаи кишоварзӣ ба 8,5 фоиз расида, фаровонии бозори истеъмолӣ таъмин карда шуд.Ҳамчунин, сатҳи ҳифзи амнияти озуқаворӣ аз 60 фоизи соли 2015 то 85 фоиз дар соли 2025 зиёд гардид. Яъне кишоварзони мамлакат, хусусан, дар шароити номусоиди обу ҳавои соли ҷорӣ, аз ҷумла хокборишҳои шадид софдилона заҳмат кашида, бозори истеъмолиро бо маҳсулот таъмин карда истодаанд. Бинобар ин, ба ҳамаи кишоварзон, деҳқонон, мутахассисони соҳа ва аҳолӣ, ки бо заҳмати содиқонаву ватандӯстона ва истифодаи оқилонаи обу замин маҳсулоти ғизоӣ истеҳсол мекунанд, сипосу миннатдорӣ баён менамоям.

Тибқи маълумоти Созмони озуқа ва кишоварзии Созмони Милали Муттаҳид то соли 2030 зиёда аз 500 миллион нафар дар саросари ҷаҳон аз гуруснагӣ азият хоҳанд кашид. Дар соли 2024 шумораи одамони дар сатҳи гуруснагии доимӣ қарордошта то 670 миллион нафарро ташкил дода буд.

Итминон дорам, ки бо дарназардошти чунин шароити ногувор кишоварзони мамлакат боз ҳам бештар заҳмат кашида, бо истифодаи самаранок аз ҳамаи имкониятҳо, аз ҷумла обу замин ҳосили фаровон мерӯёнанд ва амнияти озуқавории кишварро таъмин менамоянд.

Дар робита ба ин, ба Ҳукумати мамлакат супориш дода мешавад, ки лоиҳаи қонун дар бораи сиёсати аграриро таҳия ва пешниҳод намояд.

Бояд қайд намуд, ки дарёфти роҳҳои афзоиш додани истеҳсоли маҳсулоти кишоварзии аз нигоҳи экологӣ тоза, истифодаи самараноки обу заминҳои корам, технологияҳои инноватсионӣ ва агротехникаи пешрафта, ба даст овардани навъҳои серҳосилу ба касалиҳо бовар тақозои имрӯзаи соҳаи кишоварзӣ ба шумор мераванд.

Зарур ба ёдоварист, ки Сарвари давлат дар доираи Паёми имсола ҷиҳати беҳ намудани вазъи иҷтимоии шаҳрвандони кишвар фармуданд, ки аз якуми сентябри соли 2026 маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 25 фоиз, маоши вазифавии кормандони дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз, музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шавад ва ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба андозаи 1300 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад.

Дар фаранҷоми Паёмашон Президенти мамлакат қайд намуданд, ки итминони комил дорам, ки мо ҳама аҳлонаву сарҷамъона минбаъд низ ба хотири рушду пешрафти Тоҷикистони маҳбубамон ва ободии Ватани азизамон заҳмат мекашем, ба ҳамаи ҳадафҳои некамон мерасем ва нуфузу обрӯи давлати тоҷиконро дар арсаи байналмилалӣ боз ҳам баланд мебардорем.

Имрӯзҳо олимони Шуъбаи биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон сармашқи кори худ қарор дода, дар раванди дар истеҳсолот ҷорӣ намудани дастоварҳои илмӣ, ҳифзи гуногунии агробиологӣ ва баланд бардоштани самаранокии корҳои илмӣ сайъу кушиш намуда истодаанд.

Мувофиқи пешгӯйи олимон то охири асри XXI ҳарорати миёнаи ҳавои кураи Замин имкон дорад, ки 30 - 50С боло равад. Мутаассифона, таъсири тағйирёбии иқлим дар ҳудуди кишварҳои Осиё Марказӣ, аз ҷумла, дар Тоҷикистон низ мушоҳида мегардад. Бояд зикр намуд, ки яке аз мушкилоте, ки дар натиҷаи баланд гаштани ҳарорати ҳаво дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба амал меояд, ин обшавии пиряхҳо ва кам гаштани захираҳои обӣ дар Осиёи Марказӣ ба шумор меравад.

Бинобар ин дар оянда баҳри дастрасӣ ба амнияти озӯқаворӣ пеш аз ҳама месазад, ки ба таҳқиқотҳои нави илмӣ дар самтҳои ҳифзи захираҳои обӣ ва генетикӣ дар кишварамон диққати аввалиндараҷа бояд дод. Аз ин сабаб олимони АМИТ баҳри тақвият бахшидани таҳқиқотҳои иноватсионии илмӣ дар бахшҳои генетика, селекция ва биотехнология ҳоло дар нақшаи корҳои илмии солҳои 2026-2030 ҷустуҷӯйҳои навро дар нақша доранд.

Олимони олимони Шуъбаи биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) дар муддати соли сипаригашта, тавассути дастгирии доимии Президенти кишвар тавонистаанд, ки ду навъи зироатҳои ғалладонагӣ ва ду навъи картошкаро ба деҳқонони кишвар пешкаш намоянд, ки онҳо хело серҳосил мебошанд ва онҳо ҳоло дар майдони бештар аз панҷ ҳазор гектар парвариш мегарданд. Инчунин ба олимони АМИТ имсол муясар гардид, ки дар кишвар бори аввал қаҳваи ватаниро дар ҳамкорӣ бо олимони Россия аз растании чарчақӣ (сикорий) истеҳсол намоянд, ки барои саломатии инсон хело фоидаовар ба шумор меравад. Инчунин олимон таи солҳои охир баҳри тақвият бахшидан ба корҳои илмӣ дар бахшҳои генетика ва селексияи растаниҳо ва истифодаи самараноки гуногуншаклӣ ва тағирпазирии гуногунии биологӣ, аз рӯи чунин нишонаҳои ирсии зироатҳои кишоварзӣ, ба монанди тезпазӣ, устворӣ ба хушкӣ, ба шӯрии хок, ба ҳашароту касалиҳо, инчунин маҳсулнокии баланди растаниҳо дар ҳолати тағирёбии иқлим дар кураи Замин аз мавзӯҳои мубрами тадқиқотҳои онҳо ба шумор мераванд.

Барои мутобиқ гаштан ба тағйирёбии глобалии иқлим ва паст намудани таъсири манфии он ба соҳаи кишоварзӣ, ба олимони тоҷик зарур аст, ки дурнамои таҳқиқотҳои илмиро дар муддати солҳои 2026-2030 тақвият бахшида, баҳри ба даст овардани навъу тухмиҳои ояндадори зироатҳои кишоварзӣ, ки аломатҳои ирсии тезпазӣ, устуворӣ ба касаливу шӯрии хок, камталабӣ ба об ва серҳосилиро доро бошанд, дар корҳои илмӣ ба роҳ монанд, ки онҳо аз Пайёми имсолаи Президенти мамлакат бармеоянд ва дар таъмини амнияти озӯқавории кишвар нақши амалиро мебозанд.

Мирзораҳимзода А. - ноиби Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,

доктори илмҳои биология, Партоев Қ. - доктори илмҳои кишоварзӣ

ДУШАНБЕ, 23.12.2025 /АМИТ «Ховар»/. Мушкилоти тағйирёбии глобалии иқлим, норасоии оби нӯшокӣ ва коҳишёбии пиряхҳо, ки масоили мураккабу ба ҳам алоқаманд мебошанд, барои тамоми кишварҳои кураи Замин бениҳоят муҳим ва хатарнок арзёбӣ мегарданд. Зеро дар шароити муосир равандҳои тағйирёбии иқлим хеле вусъат ёфта, таъсири назарраси онҳо на танҳо захираҳои обу пиряхҳо, балки тамоми ҷанбаҳои иқтисодию иҷтимоиро фаро гирифта, рушди устувори мамлакатҳоро халалдор менамояд. Аз ин рӯ, гармшавии глобалии иқлим, коҳишёбии захираҳои об, таназзули босуръати пиряхҳо ва афзоиши хатари офатҳои марбут ба обу иқлим ба мавзуъҳои меҳварии рӯзномаи ҷаҳонӣ табдил ёфтаанд. Дар ҳалли мушкилоти марбут ба тағйирёбии иқлим, захираҳои об ва ҳифзи пиряхҳо созмонҳо ва созишномаҳои минтақавию байналмилалӣ нақши бағоят муҳим доранд.

— Дар самти мубориза бо тағйирёбии иқлим дар миқёси ҷаҳонӣ ҳанӯз соли 1979 нахустин Конфронси ҷаҳонӣ оид ба иқлим баргузор гардида, дар натиҷаи он «Барномаи ҷаҳонии иқлим» қабул карда шуд. Дар асоси ин барнома Созмони ҷаҳонии обуҳавошиносӣ (WMO) ва Барномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист (UNEP) соли 1988 Гурӯҳи коршиносони байниҳукуматӣ оид ба тағйирёбии иқлимро (IPCC) таъсис доданд. Ин гурӯҳ аз соли 1990 инҷониб доир ба мушкилоти тағйирёбии глобалии иқлим гузоришҳое таҳия менамояд, ки фаъолияти Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлимро (UNFCCC) ҳамчун созишномаи байналмилалии асосӣ дар ин самт тақвият мебахшанд. Гурзоришҳои арзёбии ҳолат ва дурнамои иқлими ҷаҳонӣ солҳои 1990, 1995, 2001, 2007, 2014 ва 2022 интишор ёфтаанд ва ҳамаи онҳо хусусияти антропогенӣ доштани гармшавии глобалии иқлимро ҷонибдорӣ менамоянд. Зиёда аз ин, аввалин ҷаласаи байналмилалӣ дар бораи тағйирёбии иқлим соли 1966 дар шаҳри Лос-Анҷелес бо иштироки олимони собиқ Иттиҳоди Шуравӣ ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико баргузор гардид.

Зимни он таваҷҷуҳи асосӣ ба масоили устувории яхҳои баҳрии ноҳияҳои қутбӣ дар шароити тағйирёбии антропогении иқлим равон гардид. Сипас, солҳои 70-уми асри ХХ дар доираи «Созишномаи собиқ Иттиҳоди Шуравӣ ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико дар бораи ҳамкорӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист» дар шаҳрҳои Тошканд (1976), Ленинград (1977), Душанбе (1978) ва Тбилиси (1979) якчанд симпозиумҳо дар бораи тағйирёбии антропогении иқлим баргузор шуданд.

Мувофиқи маълумоти Созмони Милали Муттаҳид, доир ба масоили марбут ба захираҳои об давоми таърих беш аз 3600 созишномаи байналмилалӣ ба имзо расида, бархе аз онҳо ба киштиронӣ, моҳидорӣ ва аломатгузории марз тааллуқ доштанд. Танҳо аз нимаи асри XIX инҷониб беш аз 400 созишномае қабул гардидаанд, ки истифодаи обро ҳамчун захираи табиӣ танзим менамоянд. Сарфи назар аз шумораи зиёди шартномаҳои байналмилалии амалкунанда дар бораи истифодаи обҳои фаромарзӣ аввалин кӯшиши ба низом даровардани меъёрҳои татбиқшавандаи ҳуқуқи байналмилалии соҳа миёнаи солҳои 60-уми асри XX аз тарафи Ассотсиатсияи ҳуқуқи байналмилалӣ анҷом дода шуд. Яъне, дар асоси омӯзиши шартномаҳои байналмилалӣ, урфу одатҳо ва амалияи суди байналмилалӣ ин ассотсиатсия соли 1966 дар шаҳри Ҳелсинки «Қоидаҳои истифодаи обҳои дарёҳои байналмилалӣ»-ро, ки бо номи Қоидаҳои Ҳелсинки маъруфанд, таҳия ва қабул кард.

Ҳамин тавр, соли 1992 аз тарафи Комиссияи иқтисодии авруопии Созмони Милали Муттаҳид муоҳида оид ба ҳифз ва истифодаи маҷрои обҳои фаромарзӣ ва кӯлҳои байналмилалӣ таҳия ва қабул карда шуд, ки аз соли 1996 мавриди амал қарор дорад. Ин муоҳидаи доираи амали универсалӣ дошта, асосҳои ҳуқуқии ҳамкории кишварҳоро дар бахши ҳифз ва истифодаи оқилонаи обҳои фаромарзӣ фароҳам меорад. Вале муқаррароти он на ба идоракунии захираҳои об, балки ба самти қоидаҳои умумии мушкилоти экологӣ нигаронида шудааст. Ба муоҳидаи мазкур дар шаҳри Лондон соли 1999 Протокол оид ба масоили об ва саломатӣ қабул гардид, ки пешгирӣ, маҳдуднамоӣ ва кам кардани хатари паҳншавии бемориҳои марбут ба обро фаро мегирад.

Дар самти омӯзишу пажӯҳиши пиряхҳо нахустин Комиссияи байналмилалии пиряхҳо соли 1894 зимни баргузории Конгресси VI байналмилалии геологӣ дар шаҳри Сюрих (Швейсария) таъсис ёфта, ба мониторинги ҷаҳонии пиряхҳо асос гузошт. Вале дар он вақт олимон дар бораи мушкилоти тағйирёбии иқлим ва ё гармшавии иқлим тавассуроти дурусте надоштанд. Сипас дар доираи Даҳсолаи байналмилалии гидрологӣ барои солҳои 1965-1974 таҳти сарпарастии Идораи Созмони Милали Муттаҳид оид ба масоили маориф, илм ва фарҳанг (UNESCO) зарурати тақвияти донишҳои илмӣ, пешбурди маориф ва омода кардани мутахассисон дар самти ҳифз ва истифодаи захираҳои об ба миён гузошта шуда шуд.

Дар баробари ин барӯйхатгирии ҷаҳонии массаи бисёрсолаи ях ва барф яке аз ҳадафҳои меҳварии ин даҳсола арзёбӣ шуда, дар натиҷаи он соли 1975 Барномаи байналмилалии гидрологӣ таҳия ва қабул гардид. Соли 1986 аз тарафи UNEP, UNESCO ва WMO Хадамоти мониторинги ҷаҳонии пиряхҳо (WGMS) доир ба нигоҳдории маълумоти мушоҳидаю тағйирот дар пиряхҳои сайёра ба фаъолият шуруъ кард. Барномаи байниҳукуматии гидрологии UNESCO бахшида ба 100-солагии мониторинги ҷаҳонии пиряхҳо китоби «Дар асри дуюми мониторинги ҷаҳонии пиряхҳо»-ро (соли 1988) ба нашр расонида, «Таснифи байналмилалии барфҳои мавсимӣ дар сатҳи Замин» (соли 2009) ва «Луғати (Глоссарий) тавозуни массаи пиряхҳо ва истилоҳоти марбут ба он»-ро (соли 2011) таҳия ва интишор намуд.

Сарфи назар аз таърихи иҷмолии гуфташуда дар бораи ташаккул ва пешрафти кӯшишҳои ҷомеаи ҷаҳонӣ дар масири мубориза бо тағйирёбии иқлим, истифодаи захираҳои об ва ҳифзи пиряхҳо ҳеҷ яке аз ин иқдом натавонистанд ташаббусҳои ҷаҳонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба мушкилоти марбут ба ин се ҷузъи ба ҳам алоқаманди табиати сайёраро, ки динамикаи яке аз онҳо ба дигаргунии системаи дигар ҷузъҳо оварда мерасонад, пайваста ва мунтазам пайгирӣ намуда, барои бартарафнамоии пайомади онҳо тадбирҳои мушаххасу саривақтӣ пешниҳод созанд.

Ташаббусҳои байналмилалии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соҳаи обу иқлим – «Соли байналмилалии оби тоза» (соли 2003), Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт, солҳои 2005-2015», «Соли байналмилалии ҳамкориҳо дар соҳаи об» (соли 2013), Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028», «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» (соли 2025), «Даҳсолаи амал барои илмҳои криосфера» (солҳои 2025-2034) ва «Таҳкими ҳамкорӣ дар соҳаи захираҳои об ва тағйирёбии иқлим барои рушди устувор дар минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором» дар асоси андешаву таҳлилҳои борикбинона, мӯшикофона ва нуктасанҷонаи бевоситаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рӯйи кор омада, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта гардидаанд. Дар заминаи ин иқдом Созмони Милали Муттаҳид 15 қатъномаи дахлдор қабул кардааст, ки далели равшани ин гуфтаҳо аст.

Ҳамзамон дар доираи ташаббусҳои ҷаҳонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон солҳои 2003-2025 дар шаҳри Душанбе 11 форум ва конфронси сатҳи баланд доир гардиданд, ки бархе аз онҳо аввалин маротиба баргузор шуда, дар миқёси байналмилалӣ назир надоштанд. Аз ҷумла, дар доираи аввалин ташаббуси ҷаҳонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Соли 2003 нахустин Форуми байналмилалӣ оид ба мушкилоти оби тоза доир гардид, ки шаҳри Душанберо ба «пойтахти ҷаҳон оид ба оби тоза» табдил дод. Дар баробари ин, дар таърихи беш аз 130-солаи мушоҳидаву пажӯҳиши пиряхҳо маҳз дар доираи иқдоми панҷуми ҷаҳонии Пешвои муаззами миллат Соли 2025 нахустин Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо баргузор гардид.

Ҳамчунин дар доираи ташаббуси дигари Ҷумҳурии Тоҷикистон – Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028», пас аз 46 сол дуюмин конференсияи сатҳи ҷаҳонӣ, яъне Конференсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба масоили об (22-24-03.2023) баргузор гардид. Аз ин ҷост, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон онро конференсияи таърихӣ номида, иброз доштанд, ки «он дар таърихи Созмони Милали Муттаҳид бори дуввум – баъди қариб 50 сол ба вуқуъ пайваст. Мо – мизбонони конфронс дар ин ҷода талошҳои зиёд кардем ва умед дорем, ки он аз рӯи натиҷаҳои самарабахши худ таърихӣ хоҳад гардид».

Бояд гуфт, ки Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо дар баробари аввалин конференсияи сатҳи ҷаҳонӣ дар самти омӯзиш, мушоҳида ва ҳифзи пиряхҳо на танҳо барои тасдиқи амалии қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо, 21 март – Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо замина гузошт, балки дар доираи он саъю талошҳои ҷомеаи ҷаҳонӣ дар масири татбиқи қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид таҳти унвони Нақшаи панҷсолаи амал барои рушди навоҳии кӯҳсор барои солҳои 2023-2027 муттаҳид гардид. Инчунин харитаи роҳ барои расидан ба ҳадафҳои «Даҳсолаи амал барои илмҳои криосфера барои солҳои 2025-2034» муайян карда шуда, ҳадафҳои амалии «Барномаи қолабии Сендай оид ба коҳиши хатари офатҳо барои солҳои 2015-2030» тақвият ёфтанд, натиҷаҳои миёнамуҳлати татбиқи аҳдофи Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028» ҳамаҷониба баррасӣ гардиданд. Дар ин замина амалҳои марбут ба об ва уҳдадориҳои сиёсӣ дар ҳама сатҳҳо, аз ҷумла тавассути Рӯзномаи амалиёти об барои ҳалли мушкилоти соҳаҳои об, иқлим ва пиряхҳо густариш ёфтанд.

Тибқи маълумоти UNESCO ва WMO, тақрибан 70% оби ширини нӯшокӣ дар саросари ҷаҳон дар пиряхҳо ва лавҳаҳои яхӣ мавҷуд буда, бинобар тағйирёбии глобалии иқлим ташаккулёбии пиряхҳо босуръат коҳиш меёбад. Аз ин рӯ, ҳифзи ин захираҳои ҳаётан муҳим барои устувории экологӣ, суботи иқтисодӣ ва инчунин, ҳифзи мероси фарҳангӣ ва васоити зиндагӣ бағоят муҳим аст. Зеро пиряхҳо, алалхусус пиряхҳои ноҳияҳои кӯҳсор на танҳо дар тавозуни гидрологию метеорологӣ, балки иҷтимоию иқтисодии ин минтақаҳо нақши муҳим доранд. Онҳо дар баробари захира намудани оби ширин, ба шароитҳои иқлимӣ, реҷаи гидрологӣ, рушди сайёҳӣ ва вазъи иҷтимоию фарҳангии ҷамоаҳои маҳаллӣ низ таъсир бевосита мерасонанд.

Бо назардошти ин нуктаҳо дар доираи Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (соли 2025) таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба густариши системаи мониторинги ҷаҳонии пиряхҳо бо мақсади беҳгардонии ҷамъоварӣ ва таҳлили маълумот, таҳияи системаҳои огоҳкунии бармаҳал доир ба хатари офатҳои марбут ба пиряхҳо, пешбурди идоракунии устувори захираҳои об дар манотиқе, ки аз пиряхҳо вобастаанд, ҳифзи мероси фарҳангии марбут ба иқлиму пиряхҳо, баланд бардоштани савияи дониши аҳолӣ ва ҷалби ҷавонон барои татбиқи ташаббусҳо дар самти ҳифзи пиряхҳову амалҳои иқлимӣ равона гардид.

Бо вуҷуди ин мушоҳидаю далелҳои оморӣ нишон медиҳанд, ки дар саросари ҷаҳон 2,2 миллиард нафар ба оби тозаи нӯшокӣ ва 3,5 миллиард нафар ба беҳдоштии бехатару идорашаванда дастрасӣ надошта, зиёда аз 2 миллиард нафар бевосита аз оби дар ноҳияҳои кӯҳсор ташаккулёбанда истифода мебаранд. Аз рӯйи амсиласозиҳои иқлимӣ, ҳарорат то охири асри равон барои сенарияи минималии партови газҳои гулхонаӣ 0,3-1,7°C ва барои сенарияи максималии партовҳо 2,6-4,8°C меафзояд. Агар то соли 2100 ҳарорати ҳавои наздизаминӣ 1,5-4°C боло равад, он гоҳ 26-41% массаи пиряхҳои манотиқи кӯҳсор зери хатари ҷиддӣ қарор мегирад. Маҳз бо назардошти ин масоили ҳалталаб Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳалли мушкилоти глобалии экологӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, иқдоми наҷибу саривақтӣ пешниҳод менамоянд.

Боиси ифтихор аст, ки зимни баргузории Иҷлосияи 7-уми Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист (UNEA) (8-12 декабри соли 2025) дар қароргоҳи Барномаи Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист (UNEP) дар шаҳри Найроби (Кения) қатъномаи ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳсор» бо иттифоқи оро қабул гардид. Мавзуи меҳварии иҷлосия «Таҳияи роҳҳои ҳалли устувор барои сайёраи устувор» унвон дошта, дар он таваҷҷуҳи асосӣ ба имконоти рушд ва мутобиқнамоии ноҳияҳои кӯҳӣ дар шароити муосир, махсусан дар раванди тағйирёбии глобалии иқлим равона шудааст. Ҳамчун ҳуҷҷатҳои натиҷавии UNEA-7 11 қатънома қабул шуда, қатъномаи 10-ум (UNEP/EA.7/Res.10) – «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳсор» аз тарафи ду мамлакати кӯҳсор – Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Перу пешниҳод гардид. Қабули қатномаи мазкур бори дигар нақши бориз ва саҳми назарраси Тоҷикистонро таҳти сарварӣ ва роҳнамоии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешбурди Рӯзномаи ҷаҳонии обу иқлим, аз ҷумла ҳифзи пиряхҳо дар арсаи ҷаҳонӣ собит намуд.

Қабули қатъномаи «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳсор» далели бармалои эътирофи баланди Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати ташаббускор ва пешоҳанги ҳалли масоили марбут ба об, иқлим ва пиряхҳо буда, нақши бузурги меҳани моро дар таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ барои ҳифзи муҳити зист ва таъмини ояндаи устувори башарият нишон медиҳад. Зеро ин иқдом идомаи мантиқии ташаббусҳои қаблии байналмилалии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим буда, аз ҳамаи давлатҳои аъзо ва шарикони рушд даъват ба амал меорад, ки саъю талошҳои худро дар самтҳои андешидани тадбирҳои саривақтӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо, мубориза бо тағйирёбии иқлим, густариши ҳамкории байналмилалӣ ва баланд бардоштани устувории экологӣ тақвият бахшанд.

Дар робита ба ин мавзуи ниҳоят муҳим, ҳассос ва ҳалталаб Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон иброз доштанд, ки «мавзуи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ доранд».

Маҳз бо мақсади пурсамар намудани фаъолияти илмӣ, густариш додани таҳқиқоти илмӣ ва тақвият бахшидани ҳамкории илмӣ ва муаррифию амалинамоии иқдоми ҷаҳонии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ Сарвари давлат Муассисаи давлатии илмию тадқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо»-ро ба Муассисаи давлатии илмию тадқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил доданд.

Ҳамин тавр, қабули қатъномаи Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти унвони «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера» дар Иҷлосияи 7-уми Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист рӯйдоди муҳим ва дорои аҳамияти таърихӣ буда, таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба масоили марбут ба пиряхҳо ва криосфера ҷалб менамояд. Ичунин роҳҳои ҳалли мушкилоти онро нишон дода, масирро барои ҳамкории байналмилалӣ тақвият мебахшад ва барои таъмини амнияти иқлимию рушди устувори экологӣ шароиту заминаи муосид фароҳам меорад.

Номвар ҚУРБОН, мудири Лабораторияи моделкунонии захираҳои об ва равандҳои иқлими Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои техникӣ, дотсент

Паёми солонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар ҳамеша ҳамчун ҳуҷҷати муҳими сиёсӣ, иҷтимоӣ ва стратегӣ арзёбӣ мегардад. Ин ҳуҷҷати тақдирсоз натиҷаҳои рушди кишварро дар давраи муайян ҷамъбаст намуда, дурнамои сиёсати дохилӣ ва хориҷии давлат, афзалиятҳои иҷтимоӣ ва самтҳои асосии рушди устувори ҷомеаро муайян менамояд.

Паёми навбатӣ дар шароите ироа гардид, ки ҷаҳон бо таҳдидҳои нави глобалӣ — тағйирёбии иқлим, ноустувории иҷтимоӣ, хатарҳои тандурустӣ ва пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ рӯ ба рӯ аст. Дар чунин вазъ Пешвои миллат ба масъалаҳои ҳифзи саломатии аҳолӣ, рушди илм, маориф ва таҳкими амнияти иҷтимоӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд, ки равандњои мазкур асоси давлатдории муосир ва ҷомеаи устувор ба ҳисоб мераванд.

Дар Паёми худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳифзи саломатии аҳолиро яке аз вазифаҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ муайян карданд, ин беҳуда нест - таҷрибаи ҷаҳонӣ собит месозад, ки ҷомеаи солим заминаи асосии рушди иқтисодӣ, суботи иҷтимоӣ ва пешрафти илмӣ мебошад. Аз ин лиҳоз, сиёсати давлатӣ дар самти тандурустӣ дар Тоҷикистон хусусияти стратегӣ касб намудааст.

Бо дастгирии бевоситаи Пешвои миллат дар солҳои охир инфрасохтори соҳаи тандурустӣ ба марҳилаи сифатан нав ворид гардид. Бунёд ва таҷдиди беморхонаҳо, марказҳои ташхисӣ, муассисаҳои тиббии хусусӣ, ворид намудани таҷҳизот ва технологияи нав ба беҳтар шудани сифати хизматрасонии тиббӣ мусоидат намуд. Ин раванд на танҳо сатҳи дастрасии аҳолӣ ба хизматрасонии тиббиро боло бурд, балки имконият фароҳам овард, ки ташхис ва муолиҷаи бемориҳо мутобиқ ба меъёрҳои байналмилалӣ амалӣ гарданд.

Яке аз масъалаҳои меҳварии Паём масъалаи омода намудани кадрҳои баландихтисос дар соҳаи тиб мебошад. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки бе мутахассисони донишманд, масъулиятшинос ва ватандӯст пешрафти соҳаи тандурустӣ ғайриимкон аст. Аз ин рӯ, сиёсати давлат ба такмили ихтисоси табибон, омўзиши таҷрибаи пешқадами ҷаҳонӣ ва дастгирии табибону олимони ҷавон равона гардидааст.

Дар Паём зарурати тақвияти заминаи илмии тиб, ҳамгироии таҳқиқоти илмӣ бо амалияи клиникӣ ва рушди тибби инноватсионӣ махсус таъкид карда шуд. Ин раванд метавонад ба ташаккули мактаби миллии тиб, баланд бардоштани рақобатпазирии мутахассисони ватанӣ ва кам кардани вобастагӣ аз хизматрасониҳои хориҷӣ мусоидат намояд.

Дар баробари тандурустӣ, Пешвои миллат ба рушди илм ҳамчун неруи пешбарандаи ҷомеа таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир намуданд. Илм омили асосии ҳалли масъалаҳои мураккаби иҷтимоӣ, иқтисодӣ, экологӣ ва тиббӣ мебошад. Тақвияти таҳқиқоти илмӣ, дастгирии олимон, хусусан ҷавонон, ва пайвастани илм бо истеҳсолот аз самтҳои муҳими сиёсати давлатӣ арзёбӣ мегардад.

Дар Паём ба масъалаҳои муҳими дигар, аз қабили тағйирёбии иқлим баҳои мусбӣ дода шуд. Махсусан, пешниҳод гардид, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфера» табдил дода шавад. Ин иқдом аҳамияти бузурги илмӣ ва байналмилалӣ дошта, Тоҷикистонро ҳамчун кишвари пешсаф дар омӯзиши масъалаҳои тағйирёбии иқлим ва ҳифзи захираҳои обӣ муаррифӣ мекунад.

Дар Паём Пешвои миллат бо ифтихор зикр намуданд, ки ташаббусҳои Тоҷикистон дар сатҳи байналмилалӣ мавриди эътироф қарор гирифтанд. Қабули қатъномаҳо дар бораи ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, нақши зеҳни сунъӣ дар рушди устувори Осиёи Марказӣ, ворид гардидани ёдгориҳои Хутали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО ва эълон гардидани соли 2027 ҳамчун Соли байналмилалии маърифати ҳуқуқӣ далели равшани нуфузи афзояндаи Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ мебошад.

Президенти кишвар, ин дастовардҳоро ифодакунандаи дастгирии ҷомеаи ҷаҳонӣ аз сиёсати сулҳпарварона ва ибтикороти созандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон маънидод намуданд.

Дар доираи Паём инчунин ба масъалаи ҳифзи мероси фарҳангӣ ва таҳкими худшиносии миллӣ низ таваҷҷуҳи махсус дода шуд. Пешниҳод гардид, ки дар шаҳри Душанбе Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯз таъсис дода шавад. Ин ташаббусҳо барои тарбияи наслҳои оянда дар рӯҳияи инсондӯстӣ, эҳтиром ба арзишҳои миллӣ ва муаррифии фарҳанги тоҷикон дар сатҳи байналмилалӣ аҳамияти бузург доранд.

Яке аз бахшҳои муҳими Паём масъалаи беҳтар намудани вазъи иҷтимоии аҳолӣ мебошад. Пешвои миллат супориш доданд, ки аз 1 сентябри соли 2026 маоши кормандони соҳаҳои маориф, илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин стипендияҳо ва музди меҳнати хизматчиёни ҳарбӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ марҳила ба марҳила зиёд карда шаванд.

Ҳамзамон, барои ҳифзи табақаҳои осебпазири аҳолӣ индексатсияи нафақаҳо на кам аз 15 фоиз пешбинӣ гардид. Ин тадбирҳо ба таҳкими адолати иҷтимоӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум равона шудаанд.

Дар робита ба таҷлили 35-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд, ки соли 2026 ҳамчун “Соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ” эълон карда шавад. Ин ташаббус дорои аҳамияти амиқи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва маънавӣ буда, ба таҳкими арзишҳои давлатдории миллӣ ва болоравии масъулияти шаҳрвандӣ равона гардидааст.

Эълон гардидани соли 2026 бо чунин унвон, пеш аз ҳама, идомаи мантиқии сиёсати созандаи давлат мебошад, ки ҳадафи он ободии Ватан, беҳбуди сатҳи зиндагии аҳолӣ ва таҳкими пояҳои истиқлолият ба ҳисоб меравад. Корҳои ободониву созандагӣ на танҳо ҷанбаҳои инфрасохторӣ доранд, балки ҳамчун василаи муҳими ташаккули худшиносӣ, эҳсоси ифтихор аз Ватан ва масъулияти наслҳо дар назди таърих хизмат мекунанд.

Хулоса, Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 барномаи ҳамаҷониба ва дурнамодор буда, самтҳои асосии рушди соҳаҳои тандурустӣ, илм, иҷтимоӣ ва фарҳангиро ба таври равшан муайян менамояд. Амалисозии дастуру супоришҳои дар Паём зикршуда метавонад ба ташаккули ҷомеаи солим, рушди илми миллӣ, таҳкими худшиносии миллӣ ва болоравии нуфузи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ мусоидат намояд.

Ин Паём ҳар як шаҳрванди кишварро, бахусус кормандони соҳаҳои тиб ва илмро, ба масъулияти баланд, фаъолияти илмӣ-эҷодӣ ва саҳмгузорӣ дар рушди устувори Ватан ҳидоят мекунад.

Ноиби Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, раиси шуъбаи

илмҳои тиббӣ ва фарматсевтӣ, д.и.т., профессор Ибодзода С.Т.

Мутахасссиси бахши маҷаллаҳои тиббии

шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтӣ

Юлдошева З.И.

Дар низоми муосири давлатдорӣ Паёми Сарвари давлат ба мақомоти қонунгузор яке аз шаклҳои муҳими муайянсозии самтҳои асосии сиёсати давлатӣ ба шумор меравад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Паёми Президенти кишвар ба Маҷлиси Олӣ дорои аҳамияти махсус буда, ҳамчун ҳуҷҷати сиёсӣ-барномавӣ самтҳои афзалиятноки рушди иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсии давлатро муайян менамояд. Ин санад на танҳо натиҷаҳои фаъолияти гузаштаро ҷамъбаст мекунад, балки дурнамои рушди кишварро дар шароити муосир муайян месозад. Аз ин рӯ, омӯзиш ва таҳлили Паёми Президент ҳамчун манбаи муҳими сиёсати давлатӣ аҳамияти илмӣ ва амалӣ дорад.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бар пояи муқаррароти Конститутсия ироа гардида, яке аз шаклҳои амалисозии ваколатҳои конститутсионии Сарвари давлат маҳсуб меёбад. Он хусусияти умумидавлатӣ дошта, барои тамоми шохаҳои ҳокимияти давлатӣ, мақомоти маҳаллӣ ва ҷомеа аҳамияти роҳнамо дорад. Аз нигоҳи ҳуқуқӣ, Паём санади меъёрӣ набошад ҳам, дар ташаккули қонунгузорӣ, таҳияи барномаҳои давлатӣ ва стратегияҳои рушд таъсири мустақим мерасонад.

Аз ҷиҳати сиёсӣ, Паёми Президент ҳамчун воситаи иртиботи мустақими роҳбарияти олии кишвар бо намояндагони халқ ва ҷомеа баромад мекунад. Дар он мавқеи расмии давлат нисбат ба масъалаҳои муҳими дохилӣ ва байналмилалӣ ифода ёфта, афзалиятҳои сиёсати давлатӣ ба таври возеҳ баён мегарданд.

Мазмуни Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон фарогири тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ мебошад. Яке аз самтҳои калидӣ рушди иқтисоди миллӣ ба ҳисоб меравад. Дар Паём масъалаҳои саноатикунонии босуръат, таъмини амнияти энергетикӣ, рушди кишоварзӣ, дастгирии соҳибкории хурду миёна ва ҷалби сармоягузории дохиливу хориҷӣ мавқеи муҳим доранд. Ин масъалаҳо барои баланд бардоштани сатҳи рақобатпазирии иқтисоди кишвар ва таъмини рушди устувор аҳамияти аввалиндараҷа доранд.

Самти дигари муҳими Паём сиёсати иҷтимоӣ мебошад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба рушди соҳаҳои маориф ва тандурустӣ, баланд бардоштани сифати хизматрасониҳои иҷтимоӣ, таъмини шуғли аҳолӣ ва ҳифзи иҷтимоии қишрҳои ниёзманд таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамояд. Ин нишон медиҳад, ки инсон, ҳуқуқ ва манфиатҳои ӯ дар маркази сиёсати давлатӣ қарор доранд.

Дар баробари ин, дар Паём масъалаҳои таҳкими давлатдории ҳуқуқбунёд, волоияти қонун, такмили фаъолияти мақомоти давлатӣ ва мубориза бо коррупсия ҷойгоҳи хос доранд. Рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ, тақвияти нақши ҷавонон ва занон дар ҳаёти ҷамъиятӣ низ аз самтҳои муҳими сиёсати давлатӣ маҳсуб меёбанд, ки дар Паём пайваста таъкид мегарданд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади стратегӣ дар низоми идоракунии давлатӣ нақши ҳамоҳангсозро иҷро мекунад. Дастуру супоришҳои дар Паём ироашуда барои таҳияи қонунҳо, барномаҳои давлатӣ ва нақшаҳои рушди соҳаҳо асос мегарданд. Мақомоти қонунгузор ва иҷроия фаъолияти худро бо назардошти вазифаҳои дар Паём муайяншуда ба роҳ мемонанд.

Аз нуқтаи назари илмии идоракунӣ, Паёми Президент воситаи муайянсозии ҳадафҳои стратегӣ ва нишондиҳандаҳои асосии рушди давлат мебошад. Он ба таъмини муттасилии сиёсати давлатӣ, устувории низоми идоракунӣ ва ҳамоҳангии фаъолияти мақомоти гуногун мусоидат мекунад.

Рушди устувор яке аз ҳадафҳои асосии сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Паёми Президент дар ин раванд нақши калидӣ дошта, мувозинат байни рушди иқтисод, адолати иҷтимоӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллиро таъмин менамояд. Таваҷҷуҳ ба масъалаҳои экология, истифодаи самараноки захираҳои табиӣ ва рушди инфрасохтор далели он аст, ки сиёсати давлатӣ ба дурнамои дарозмуддат равона гардидааст.

Иҷрои пайгиронаи супоришҳои Паёми Президент ба таҳкими истиқлолияти давлатӣ, баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва таҳкими мавқеи байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон мусоидат менамояд.

Дар паёми имсола ба соҳаи маориф ҳамчун пояи асосии рушди ҷомеа таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардид. Таъкид шуд, ки сатҳи дониш ва маърифати насли наврас ояндаи давлату миллатро муайян мекунад. Аз ин рӯ, баланд бардоштани сифати таълим, мутобиқ намудани барномаҳои таълимӣ ба талаботи замони муосир ва истифодаи васеи технологияҳои рақамӣ дар раванди омӯзиш аз вазифаҳои афзалиятнок ба ҳисоб мераванд.

Ҳамчунин, дар паём ба нақши омӯзгор дар тарбияи насли ҷавон баҳои баланд дода шуда, таъмини шароити муносиб барои фаъолияти онҳо яке аз самтҳои муҳими сиёсати иҷтимоии давлат арзёбӣ гардид. Баланд бардоштани сатҳи касбият, такмили ихтисос ва беҳтар намудани вазъи иҷтимоии омӯзгорон ҳамчун омили калидии беҳсозии сифати таҳсил таъкид шуд.

Илова бар ин, дар паём масъалаи тарбияи ахлоқӣ ва ватандӯстии хонандагону донишҷӯён мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифт. Зикр гардид, ки муассисаҳои таълимӣ бояд на танҳо маркази омӯзиши илм, балки макони ташаккули шахсияти комил, масъулиятшинос ва содиқ ба арзишҳои миллӣ бошанд. Ҳамин тариқ, соҳаи маориф ҳамчун сармояи стратегӣ ба рушди устувор ва пешрафти ҷомеа мусоидат менамояд.

Бояд гуфт, ки Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ санади муҳими сиёсӣ ва стратегӣ буда, дар ташаккул ва татбиқи сиёсати давлатӣ нақши ҳалкунанда дорад. Он самтҳои асосии рушди кишварро муайян намуда, ҳамчун роҳнамо барои фаъолияти тамоми мақомоти давлатӣ хизмат мекунад. Паёми Президент омили муҳими таҳкими суботи сиёсӣ, рушди иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва таъминкунандаи манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад.

А. Саидов – ходими хурди илмии Шуъбаи география ва зондкунонии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 16 декабри соли 2025 самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишварро дар шароити муосир муайян менамояд. Дар паём дастовардҳои муҳимми соли 2025 ҷамъбаст гардида, аз ҷумла ба баргузории интихобот дар фазои озод ва шаффоф, ҳалли пурраи масъалаҳои сарҳадӣ бо Ҷумҳурии Қирғизистон, таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ бо Қирғизистон ва Ӯзбекистон, инчунин эътирофи ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар доираи Созмони Милали Муттаҳид ва ЮНЕСКО таъкид карда шуд.

Дар бахши иқтисодӣ натиҷаҳои татбиқи стратегия ва барномаҳои миёнамуҳлати рушд баррасӣ шуда, афзоиши назарраси маҷмуи маҳсулоти дохилӣ, коҳиши сатҳи камбизоатӣ, баланд шудани даромади аҳолӣ ва беҳтар гардидани нишондиҳандаҳои иҷтимоӣ зикр гардиданд. Ҳадафҳои Барномаи миёнамуҳлати рушди кишвар барои солҳои 2026-2030, аз ҷумла дучанд намудани ҳаҷми иқтисод, рушди саноат, кишоварзӣ ва хидматрасониҳо муайян карда шуданд.

Дар Паём ба рушди иқтисоди рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, ислоҳоти идоракунии давлатӣ, густариши пардохтҳои ғайринақдӣ ва шаффофият дар соҳаҳои энергетика ва молия аҳаммияти хос доа шуд. Рушди саноатикунонии босуръат, энергетика (хусусан сохтмони НБО «Роғун» ва неругоҳҳои офтобӣ), кишоварзӣ, инфрасохтори роҳу нақлиёт ва ҷалби сармоя ҳамчун самтҳои калидӣ муайян шудаанд.

Дар бахши иҷтимоӣ афзалияти илму маориф, тандурустӣ, беҳтар намудани шароити зиндагии аҳолӣ, рушди сармояи инсонӣ ва омодагӣ ба ислоҳоти низоми таҳсилот таъкид гардид. Дар ин қисмати Паём масъалаҳои калидии рушди маориф, илм, фарҳанг, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоӣ ва шуғли аҳолӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Таъкид гардид, ки гузариш ба низоми кредитии таҳсилоти олӣ, ки аз соли 2004 оғоз ёфта, соли 2014 пурра ҷорӣ шуд, имрӯз ниёз ба таҳлили ҳамаҷонибаи бурду бохти он дорад. Зарурати аз байн бурдани омилҳои инсонӣ дар раванди имтиҳонҳо, нақши Маркази миллии тестӣ ва баланд бардоштани шаффофияти арзёбӣ махсус зикр гардид.

Дар Паём ба масъалаи омӯзиши забонҳои хориҷӣ, бахусус русӣ ва англисӣ дар ҳамаи зинаҳои таҳсилот аҳаммияти хос дода шуда, таҳияи хулосаҳои илмӣ ва пешниҳодҳои асоснок ҷиҳати тезонидани ин раванд муҳим шуморида шудааст. Ҳамзамон, ба масъулияти падару модарон, омӯзгорон ва ҷомеа дар тарбияи насли босаводу соҳибкасб, дур аз таассубу хурофот ва дорои худшиносии миллӣ таъкид гардид.

Бахши илм ба омӯзиши пиряхҳо ва илмҳои криосфера ҳамчун самти стратегӣ бахшида шуда, бо назардошти эълон гардидани «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва «Даҳсолаи илмҳои криосфера» нақши Тоҷикистон дар рӯзномаи глобалии обу иқлим баланд арзёбӣ гардид. Дар ин замина пешниҳод карда шуд, ки Маркази омӯзиши пиряхҳо ба Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфера табдил дода шавад.

Дар соҳаи фарҳанг бунёд ва азнавсозии иншооти фарҳангӣ, рушди китобдорӣ, ҳифз ва муаррифии мероси таърихиву фарҳангӣ, инчунин ворид гардидани ёдгориҳои миллӣ ба феҳристи ЮНЕСКО ҳамчун дастовардҳои муҳим арзёбӣ карда шуд.

Пешниҳод оид ба таҳияи қонуни бостоншиносӣ, бунёди Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯз дар шаҳри Душанбе ба таҳкими ҳуввийяти миллӣ равона шудаанд.

Дар бахшҳои тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ афзоиши назарраси маблағгузорӣ, рушди инфрасохтор, зарурати такмили низоми маблағгузорӣ, гузариш ба пардохтҳои ғайринақдӣ ва рушди саноати дорусозӣ таъкид гардид. Ҳамчунин, масъалаҳои шуғли аҳолӣ, таъсиси ҷойҳои корӣ, ҷалби аҳолии қобили меҳнат ба шуғли расмӣ ва дастгирии гурӯҳҳои осебпазир ҳамчун афзалиятҳои сиёсати иҷтимоии давлат муайян гардиданд.

Дар қисми хотимавии Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ, тақвияти сиёсати иҷтимоӣ, нақши ҷавонон ва занон, таъмини амният, сиёсати хориҷӣ ва ҷамъбасти натиҷаҳои рушди кишвар мавриди баррасии ҳамаҷониба қарор гирифтанд.

Дар паём тадбирҳои мушаххаси иҷтимоӣ, аз ҷумла афзоиши маоши кормандони соҳаҳои маориф, илм, фарҳанг, тандурустӣ, мақомоти давлатӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва хизматчиёни ҳарбӣ, баланд бардоштани ҳадди ақалли музди меҳнат ва индексатсияи нафақаҳо аз 1 сентябри соли 2026 эълон гардид. Ин иқдомҳо ба беҳтар намудани вазъи иҷтимоии аҳолӣ равона гардидаанд.

Сиёсати давлатии кор бо ҷавонон ҳамчун самти асосии сиёсати иҷтимоӣ муаррифӣ шуда, саҳми ҷавонон дар рушди сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии кишвар таъкид карда шуд. Ҳамзамон, кайд карда шуд, ки масъалаи баланд бардоштани мақоми занону бонувон, ҷалби онҳо ба вазифаҳои роҳбарикунанда ва нақши онҳо дар тарбияи насли солиму соҳибмаърифат дар маркази таваҷҷуҳи давлат қарор дорад.

Дар бахши амният ва қонунгузорӣ нақши волоияти қонун, сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ ҳамчун омили асосии рушди устувори давлат таъкид шуда, вазифаҳои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар мубориза бо терроризм, экстремизм, ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ ва таҳдидҳои киберӣ мушаххас гардиданд. Ҳамчунин, самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар шароити мураккаби геосиёсии ҷаҳон баён шуданд.

Қисмати ҷамъбастӣ ба омодагӣ ба ҷашни 35-солагии истиқлоли давлатӣ, саҳми шаҳрвандон ва соҳибкорон дар корҳои ободониву созандагӣ ва пешниҳоди эълон намудани соли 2026 ҳамчун соли вусъат додани корҳои ободонӣ ва таҳкими худшиносии миллӣ бахшида шудааст.

Дар маҷмуъ, паём барномаи мукаммали рушди устувори кишварро дар асоси навоварӣ, иқтисоди «сабз», ҳамгироии минтақавӣ ва таҳкими мавқеи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ, барномаи мукаммали иҷтимоӣ, сиёсӣ ва маънавии давлатро баён намуда, мардумро ба ҳамдигарфаҳмӣ, ватандӯстӣ, меҳнати созанда ва ҳифзи арзишҳои миллӣ барои ояндаи дурахшони Тоҷикистон ҳидоят менамояд.

Фотеҳ Файзиев, доктори илмҳои геология ва минералогия, мудири озмоишгоҳи канданиҳои фоиданоки

Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ