Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ ҳамасола ба ҳайси ҳуҷҷати стратегии давлатӣ, ки дар он самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар, дастовардҳои яксола ва ҳадафҳои ояндаи рушд муайян карда шудааст.

Паёми соли 2025, ки дар остонаи ҷашни 35-солагии истиқлолияти давлатӣ садо дод, аз нигоҳи маънавӣ, сиёсӣ ва иҷтимоӣ аҳамияти тақдирсоз дошт. Дар ин паём масъалаҳои баланд бардоштани маош, нафаќа, дастгирии табақаҳои осебпазир, рушди иқтисод, таҳкими фарҳанг, худшиносии миллӣ ва таъмини адолати иҷтимоӣ дар маркази таваҷҷуҳ қарор гирифтанд, ки ин нуктаро метавон ба ҳайси асоси сиёсати давлатии Тоҷикистон дар самти ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ, рушди инсонӣ ва таъмини бақои давлат арзёбӣ кард.

Аз нигоҳи маънавӣ, Паёми Президент ҳамчун ҳуҷҷати баландмартобаи фарҳангӣ ва ахлоқӣ, ки дар он арзишҳои миллӣ, таърихӣ, динӣ ва башарӣ инъикос ёфтаанд, баромад намуданд. Дар ин паём таваҷҷуҳи махсус ба мероси фарҳангии халқи тоҷик, таърихи тамаддунии он, шахсиятҳои барҷастаи илму фарҳанг, ҳифзи забони давлатӣ, анъана ва суннатҳои неки ниёгон равона гардидааст. Махсусан, зикр гардидани таъсиси Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯз дар шаҳри Душанбе, инчунин, ворид гардидани ёдгориҳои Хуттали қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО, гувоҳи он аст, ки давлат ба ҳифзи мероси маънавии миллат ва арзишҳои башарӣ эътибори аввалиндараҷа медиҳад. Ин иқдомҳо дар рӯҳияи худшиносии миллӣ, баланд бардоштани эътиқоди халқ ба арзишҳои миллӣ ва ташаккули ҳувияти фарҳангии ҷомеа нақши муҳим мебозанд. Паём ҳамчунин, ба масъалаи тарбияи насли наврас дар рӯҳияи ватандӯстӣ, хештаншиносӣ, эҳтироми арзишҳои миллӣ ва дур будан аз таассубу хурофот таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудааст. Дар ин раванд, Президент зикр намуд, ки «мо бояд фарзандонамонро соҳиби саводу дониш, касбу ҳунар, маърифату фарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ тарбия намоем». Ин нуктаро метавон ба ҳайси асоси маънавии сиёсати давлат дар самти ташаккули шахсияти комил, фарҳангдӯст, ватанпараст ва донишманд арзёбӣ кард. Ҳамзамон, Паём ҳамчунин, ба масъалаи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудааст, ки ин нуктаро метавон ба ҳайси ифодаи масъулияти маънавии давлат дар назди ояндаи башарият арзёбӣ кард.

Яке аз бахшҳои Паём, ки ба масъалаи бақои миллат ва ҷаҳон нигаронида шудааст, иқдоми Тоҷикистон дар соҳаи ҳифзи пиряхҳо ва криосфера мебошад. Муњтарам Эмомали Раҳмон, Президенти Љумњурии Тољикистон бо ифтихор иброз намуд, ки соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон дар Созмони Милали Муттаҳид «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва «Даҳсолаи илмҳои криосфера» эълон гардид. Ин иқдом на танҳо далели сиёсати экологии кишвар, балки нишонаи масъулияти ҷаҳонии Тоҷикистон дар муқобили тағйирёбии иқлим мебошад.

Дар робита ба ин, пешниҳод гардид, ки Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Ин иқдом сиёсати пайваста ва стратегии давлатро дар самти илми экологӣ, обу иқлим ва ҳифзи захираҳои табиӣ нишон медиҳад. Институт на танҳо маркази илмӣ, балки платформаи байналмилалӣ барои ҳамкорӣ дар соҳаи илмҳои криосфера хоҳад буд. Ин иқдом ба мақсади таҳкими мавқеи Тоҷикистон ҳамчун кишвари пешсаф дар масоили обу иқлим ва ҳифзи муҳити зист равона шудааст.

Аз нигоҳи сиёсӣ, Паёми Президент ҳамчун сиёсати давлатии Тоҷикистон дар самти таҳкими суботу оромӣ, рушди демократия, таъмини волоияти қонун, тақвияти сохторҳои давлатӣ ва баланд бардоштани мақоми кишвар дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ мегардад. Дар паём зикр гардидани дастовардҳои кишвар дар соҳаҳои сиёсати хориҷӣ, ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ, татбиқи сиёсати «дарҳои кушода», ташаббусҳои ҷаҳонӣ дар соҳаи ҳифзи пиряхҳо, зеҳни сунъӣ ва маърифати ҳуқуқӣ, гувоҳи он аст, ки Тоҷикистон ба ҳайси узви фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ мақоми худро тадриҷан тақвият мебахшад. Сиёсати хориҷии кишвар, ки бар пояи принсипҳои эътимод, ҳамкории мутақобилан судманд, эҳтироми манфиатҳои миллӣ ва таъмини амнияти фарогир асос ёфтааст, дар ин паём бо диди стратегӣ муайян гардидааст. Ҳамзамон, Паём ҳамчун сиёсати дохилии давлат дар самти тақвияти идоракунии давлатӣ, ислоҳоти идорӣ, мубориза бо фасод, рушди соҳибкорӣ ва таъмини амнияти иҷтимоӣ пешниҳод мегардад. Дар ин раванд, Президент зикр намуд, ки «таъмин будани амнияти ҷомеа, суботи сиёсӣ, сулҳу ваҳдат ва волоияти қонун кафолати рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ ва баланд гардидани сатҳу сифати зиндагии мардуми кишвар мебошад». Ин самтҳо ҷузъи ҷудонашавандаи сиёсати давлатӣ мебошанд, ки дар онҳо ҳадафҳои стратегии кишвар то соли 2030 инъикос ёфтаанд. Паём ҳамчунин, ба масъалаи татбиқи Барномаи миёнамуҳлати рушди кишвар барои солҳои 2026–2030, ки ҳамчун марҳалаи ниҳоии Стратегияи миллии рушд то соли 2030 муайян гардидааст, таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудааст. Дар ин раванд, Президент зикр намуд, ки «дар панҷ соли оянда ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ду баробар афзоиш ёфта, сатҳи камбизоатӣ то 10 фоиз кам ва ҳиссаи табақаи миёнаи аҳолӣ то 50 фоиз зиёд гардад». Ин нуктаро метавон ба ҳайси асоси сиёсии рушди устувори иқтисодӣ арзёбӣ кард.

Аз нигоҳи аҳамияти иҷтимоӣ ва бақоии Паём, бояд таъкид намуд, ки ин суханронии Президент на танҳо барномаи амали Ҳукумат аст, балки он ҳуҷҷати тақдирсози миллӣ мебошад, ки дар он масъалаҳои баланд бардоштани маош, пенсия, дастгирии табақаҳои осебпазир, таъмини адолати иҷтимоӣ ва рушди инсонӣ дар маркази таваҷҷуҳ қарор доранд. Махсусан, зикр гардидани баланд бардоштани маоши кормандони соҳаҳои маориф, тандурустӣ, фарҳанг, варзиш, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва дигар соҳаҳои буҷетӣ аз 1-уми сентябри соли 2026, инчунин, индексатсияи пенсияҳо на кам аз 15 фоиз, гувоҳи он аст, ки Ҳукумат ба таъмини адолати иҷтимоӣ, беҳтар намудани шароити зиндагии аҳолӣ ва кам кардани сатҳи камбизоатӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир менамояд. Ин иқдомҳо на танҳо аз нигоҳи иқтисодӣ, балки аз нигоҳи маънавӣ ва сиёсӣ низ аҳамияти калидӣ доранд, зеро онҳо ба ташаккули эътимоди ҷомеа ба давлат, тақвияти ҳамдигарфаҳмӣ ва суботи иҷтимоӣ мусоидат мекунанд. Паём ҳамчунин, ба масъалаи рушди бозори меҳнат, таъсиси ҷойҳои корӣ, дастгирии соҳибкории хурд, косибӣ ва ҳунарҳои мардумӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намудааст, ки ин нуктаро метавон ба ҳайси асоси иҷтимоии рушди устувори иқтисодӣ арзёбӣ кард. Дар ин раванд, Президент зикр намуд, ки «дар панҷ соли оянда 1 миллиону 400 ҳазор ҷойи корӣ таъсис дода шавад ва дар ин раванд нақши соҳибкории хурд, косибӣ ва ҳунарҳои мардумӣ баланд бардошта шавад». Ин нуктаро метавон ба ҳайси асоси бақоии сиёсати иҷтимоӣ арзёбӣ кард, зеро таъмини шуғли пурмаҳсул, баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва кам кардани сатҳи камбизоатӣ омилҳои асосии таъмини суботи иҷтимоӣ ва рушди устувори давлат мебошанд.

Дар ҷамъбаст, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба ҳайси ҳуҷҷати стратегии маънавӣ, сиёсӣ ва иҷтимоӣ, ки дар он арзишҳои миллӣ, дастовардҳои давлат, ҳадафҳои ояндаи рушд ва сиёсати иҷтимоии Ҳукумат инъикос ёфтаанд, бояд ба ҳайси асоси фалсафии ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ, рушди инсонӣ ва таъмини бақои давлат арзёбӣ намуд. Ин паём на танҳо барномаи амали Ҳукумат аст, балки он ҳуҷҷати тақдирсози миллӣ мебошад, ки дар он масъалаҳои бақои давлат, ташаккули ҳувияти миллӣ, тарбияи насли наврас ва таъмини суботи иҷтимоӣ дар маркази таваҷҷуҳ қарор доранд. Аз ин лиҳоз, аҳамияти ин паём барои ояндаи давлат, миллат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ бениҳоят зич буда, онро метавон ба ҳайси асоси илмӣ, фалсафӣ ва сиёсии рушди устувори Тоҷикистон дар давраи навини таърихӣ арзёбӣ кард.

Профессор Қаюмов Абдулҳамид - сарходими илмии Маркази

омузиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Точикистон.

Аз 19 то 20 декабри 2025 дар Токиои Ҷопон, бори аввал дар сатҳи роҳбарон, Ҳамоиши муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон” (CA+JAD) баргузор гардид. Ҷопон ва панҷ кишвари Осиёи Марказӣ аз соли 2004 инҷониб равобитро дар қолаби муколама маҳфуз медоранд ва дар ду даҳсолаи охир 10 мулоқоти сатҳи вазирони корҳои хориҷӣ баргузор кардаанд. Бо баргузор намудани Нишасти Токио дар нимаи дуюми декабри 2025 бори аввал аст, ки ҷониби Ҷопон ин қолабро ба сатҳи роҳбарони олӣ баланд бардошт.

Барои Ҷопон, ин нишаст имкониятест барои баланд бардоштани ҳузури худ дар фазое, ки муддати тӯлонӣ дар доираи манфиатҳои геополитикии дигар қудратҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ қарор дошт. Панҷ кишвари Осиёи Марказӣ дорои захираҳои бузурги маъданӣ, аз ҷумла унсурҳои нодири заминӣ ва уран мебошанд, яъне маводе, ки барои барномаҳои дифоъӣ ва таҳаввулоти энергетикӣ муҳиманд. Ҷойгиршавии Осиёи Марказӣ дар фазои ҳаётии Русия, Чин, Осиёи Ҷанубӣ ва Ховари Миёна минтақаро ба як долони стратегӣ барои инфрасохтор ва тиҷорати минтақавӣ табдил медиҳад.

Ҷопон бо мизбонии роҳбарони олии панҷ кишвари Осиёи Марказӣ, аввалин нишастро дар сатҳи баландтарин баргузор намуд.Хонум Такайчи Санае, сарвазири Ҷопон, раёсати ин нишастро ба ӯҳда дошт.Дар ин Ҳамоиш, бо иштироки президентҳои панҷ кишвари Осиёи Марказӣ, ки шарикони нигоҳдорӣ ва тақвияти низоми байналмилалӣ дар асоси волоияти қонун мебошанд, давлатҳои иштирокчӣ дар бораи пешбурди рушди мустақилона ва устувор дар минтақа, мубодилаи афкор карданд.

Ҷопон тавассути ин Ҳамоиш бо кишварҳои Осиёи Марказӣ шарикии муҳим ва муносибатҳои вусъатёбандаи ҳамкории худро тасдиқ намуда, ҳамкории мутақобилан судманди худро минбаъд тақвият медиҳад. Ба муносибати ин Ҳамоиш, Вазорати иқтисод, тиҷорат ва саноати Ҷопон Форуми тиҷоратии “Осиёи Марказӣ + Ҷопон”-ро баргузор намуд.

Сарвазир Ҷопон хонум Такайчи инчунин бо президентҳои кишварҳои Осиёи Марказӣ мулоқотҳои дуҷониба анҷом намуда ва дар бораи тақвияти муносибатҳои дуҷониба ва масъалаҳои байналмилалӣ дар баробари дигар масоил мубодилаи афкор кард.

Таҳлили ҳадафҳои Ҳамоиш ва натиҷаҳои васеътари геополитикии он нишон медиҳад,ки Токио тасмим дорад шарикии иқтисодӣ ва амниятии худро дар минтақае, ки қудратҳои ҷаҳонӣ бештар дар он рақобат мекунанд, гуногунранг созад.

Ҷопон бо баргузории ин Ҳамоиши аввалини нишасти роҳбарони худ бо панҷ кишвари Осиёи Марказӣ - Қазоқистон, Узбекистон, Қирғизистон, Тоҷикистон ва Туркманистон тағйироти назаррасро дар сиёсати хориҷии худ нишон медиҳад. Ин чорабинӣ, ки дар асоси омилҳои иқтисодӣ, стратегӣ ва геополитикӣ замина мегирад, ҳадафҳои геополитикӣ ва геоиқтисодии Ҷопонро барои ҳифзи манфиатҳои миллиаш дар Осиёи Марказӣ инъикос мекунад.

Осиёи Марказӣ, ки аз давлатҳои миллӣ, яъне Қазоқистон, Ӯзбекистон, Қирғизистон, Тоҷикистон ва Туркманистон иборат аст, барои ҷаҳони пуртазоди имрӯза аҳамияти бузурги геополитикӣ,геофарҳангӣ ва иқтисодӣ дорад. Ин минтақа як долони муҳим барои тиҷорат байни Осиёву Аврупо ва Ховари Миёна ва Наздик мебошад. Захираи унсурҳои нодири заминӣ ва уран барои бахшҳои технология ва энергетикаи Ҷопон хеле муҳим арзёбӣ мегарданд. Илова бар ин, ҷойгиршавии стратегии ин минтақа дар наздикии чорроҳаи Авруосиё онро ҳамчун рукни устувории минтақавӣ ва рушди инфрасохторӣ муаррифӣ мекунад.

Осиёи Марказӣ муддати тӯлонӣ аст,ки барои Русия ва Чин, бахусус тавассути долони иқтисодии Чин , минтақаи таъсиргузор маҳсуб меёбад. Бо вуҷуди ин,Осиёи Марказӣ бо назардошти аҳамияти стратегии худ, диққати дигар қудратҳои ҷаҳонӣ ва минтақавиро, аз қабили Иттиҳоди Аврупо, ШМА ва Ҷопонро ба худ ҷалб кардааст.

Бояд таъкид намоем,ки сарвати маъдании Осиёи Марказӣ, бахусус унсурҳои нодири заминӣ, ки барои соҳаи мудофиа ва технологияҳои сабз муҳиманд, бо ниёзҳои энергетикӣ ва истеҳсолии Ҷопон бархурдор мебошанд. Бо сармоягузорӣ дар лоиҳаҳои инфрасохторӣ, Ҷопон ҳадаф дорад, ки дастрасӣ ба ин захираҳоро таъмин кунад ва вобастагии худро аз занҷирҳои таъминоти дигар давлатҳои Осиё коҳиш диҳад. Алъон Ҷопон шарикии устувор ва шаффофро бо кишварҳои Осиёи Марказӣ таъкид мекунад ва худро ҳамчун як давлати масъулиятшинос дар минтақаи мо муаррифӣ менамояд.

Рӯзномаи Ҳамоиши муколамаи “Осиёи Марказӣ + Ҷопон” (CA+JAD) дар Токио ба се рукн тамаркуз кард: ҳамкории иқтисодӣ, рушди инфрасохторӣ ва шарикии амниятӣ. Ҷопон дар ин Ҳамоиш нишон дод,ки таваҷҷӯҳи Ҷопон ба татбиқи лоиҳаҳои “инфрасохтори босифат” дар минтақаи мо , ба монанди низомҳои шабакаи зеҳнӣ ва пайвасти рақамӣ хеле зиёд аст.

Ҳамоиши Осиёи Марказӣ ва Ҷопон як қадами муҳим дар талошҳои ин кишвар барои таъмини нақши намоён дар минтақаи муҳими стратегӣ ба ҳисоб меравад. Бо истифода аз абзорҳои иқтисодӣ ва мувозинати дипломатӣ, Ҷопон мекӯшад, ки таъсири дигар кишварҳои қудратманди осиёгиро дар минтақа коҳиш диҳад ва доираи шарикии ҷаҳонии худро гуногунранг созад. Ташаббусҳои нави Ҷопон, ба монанди Форуми тиҷоратӣ ва сармоягузории Осиёи Марказӣ ва Ҷопон, бо ҳадафи институтсионализатсияи ҳамкорӣ татбиқ мегардад.

Вуруди Ҷопон ба арсаи Осиёи Марказӣ аз оғози фаъолияти низоми бисёрқутбаи муносибатҳои байналмилалӣ,ки айни замон эъмори он идома дорад, далолат мекунанд Дар ҳоле ки баъзе давлатҳои авруосиёгӣ бартарии иқтисодӣ ва низомиро дар минтақаи мо маҳфуз медоранд, тамаркузи Ҷопон ба шарикии устувор метавонад ба кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки мехоҳанд сиёсати бисёрсамтаи хориҷии худро идома диҳанд,ҷолиб бошад.

Стратегияи Ҷопон дар Осиёи Марказӣ бо иштироки ин кишвар дар муколама оид ба амният дар минтақаи Ҳинду Уқёнуси Ором ва иттифоқи чоргонаи ин давлат бо ШМА, Ҳиндустон ва Австралия (QUAD) тавъам мебошад. Токио бо тақвияти робитаҳои наздиктар бо кишварҳои Осиёи Марказӣ, умқи стратегии худро дар Авруосиё тақвият медиҳад.

ҲАЙДАРЗОДА Рустам, директори Институти омӯзиши

масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Фонди байналмилалии сулҳи Россия номзадии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчунин, сарварони давлатҳои Қирғизистон Садир Жапаров ва Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёевро барои саҳми арзандаашон дар таъмини амнияти умумӣ дар асоси волоияти ҳуқуқи байналмилалӣ, таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории байни мардум ба Ҷоизаи байналмилалии сулҳ ба номи Лев Толстой пешбарӣ кардааст.

Дар хабарномаи Фонд зикр шудааст, ки 31-уми марти соли 2025 дар нахустин нишасти сарварони се давлат дар шаҳри Хуҷанд санадҳои таърихӣ – Созишнома дар бораи нуқтаи пайвасти марзҳои Қирғизистон, Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Эъломияи дӯстии абадӣ ба имзо расиданд, ки ба таъмини ҳадафҳои устувори сулҳу субот ва рушди устувори тамоми минтақа хизмат мекунанд. Таъкид шудааст, ки ба шарофати талошҳои раҳбарони ин кишварҳо амният дар фазои Авруосиё таъмин шуда, муколамаи кишварҳои Осиёи Марказӣ дар мавриди идеяи эҷоди фазои бидуни раводид ва ҷалби сайёҳон ба минтақа идома дорад.

Ин Ҷоиза барои дастовардҳои барҷаста дар фаъолиятҳои пешгирии хатари сар задани ҷанги сеюми ҷаҳонӣ, аз ҷумла барои саҳми арзанда дар таъмини амнияти умумӣ дар асоси волоияти ҳуқуқи башар, пешгирӣ кардани мусаллаҳшавии бошитоб, барпо намудани ҷаҳони бисёрқутба ва қонунсолор, муваффақият дар соҳаи демилитаризатсия, демократия ва гуманизм, барои фаъолияти сулҳофарӣ ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон, дода мешавад.

Ин руйдодҳои таърихӣ ба таъмини амну субот, рушди устувор ва болоравии нуфузу эътибори байналмилалии минтақаи Осиёи Марказӣ ҳамаҷониба мусоидат менамояд.

Моҳи сентябри соли равон бо қарори ҳайати доварони Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой ҷоиза ба Президентҳои Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон дода шуд.

Сулҳ ҳамчун арзиши умумибашарӣ аз қадимтарин ормонҳои ҷомеаҳои инсонӣ ба шумор меравад. Дар шароити муосир сулҳу субот на танҳо кафолати амнияти шаҳрвандон, балки заминаи рушди устувори сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварҳо маҳсуб меёбад. Барои минтақаҳое, ки таърихан бо гуногунрангии этникӣ, мазҳабӣ ва манфиатҳои геополитикӣ тавсиф мешаванд, сулҳ аҳамияти хосса касб мекунад.

Осиёи Марказӣ, ки дар чорроҳаи тамаддунҳо қарор дорад, дорои захираҳои ғании табиӣ ва мавқеи муҳим дар низоми байналмилалӣ мебошад. Аммо ин минтақа ҳамеша бо мушкилоти мураккаб рӯ ба рӯ будааст: аз ихтилофҳои сарҳадӣ ва тақсими об то хатарҳои терроризм ва таъсири рақобати қудратҳои ҷаҳонӣ. Хусусияти дигари минтақа дар он аст, ки ҷомеаҳо аз ҷанги дохилӣ, муҳоҷират, фақр ва осебпазирии иқтисодӣ низ ранҷ кашидаанд. Аз ин рӯ, сулҳу субот дар Осиёи Марказӣ на танҳо масъалаи дохилии ҳар як кишвар, балки зарурати умумиминтақавӣ ва ҷаҳонӣ мебошад.

Дар чунин шароит нақши роҳбарон, ки тавонанд сиёсати сулҳофариро пеш баранд, ҳалкунанда мегардад. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки яке аз кишварҳои марказии минтақа аст, таҷрибаи талхи ҷанги шаҳрвандиро паси сар намуда, ба майдони муҳимтарини сулҳсозӣ табдил ёфт. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин раванди мураккаб нақши калидӣ бозида, ҳамчун шахсияти таърихӣ ва меъмори сулҳ шинохта шудаанд.

Ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ (1992) боиси талафоти бузурги инсонӣ ва муҳоҷирати густурда гардид. Дар ҳамин давраи буҳронӣ Эмомалӣ Раҳмон масъулияти роҳбариро ба зимма гирифта, бо иродаи қавӣ ва сиёсати созанда роҳи сулҳро пеша карданд. Созишномаи истиқрори сулҳ ва созгории миллӣ, ки 27-уми июни соли 1997 дар Маскав ба имзо расид, барои Тоҷикистон оғози марҳалаи нави давлатсозӣ гардид.

Дар заминаи ҷаҳонӣ масъалаи сулҳ ба як самти асосии дипломатияи муосир табдил ёфтааст. Пешниҳодҳои Тоҷикистон таҳти роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон дар минбари Созмони Милали Муттаҳид дар бораи истифодаи оқилонаи захираҳои об, мубориза бо терроризм ва зарурати ҳамкорӣ намунаи барҷастаи сиёсати сулҳофарии глобалӣ гардиданд. Тоҷикистон бо ин иқдомҳо худро ҳамчун субъекти фаъол ва масъули низоми байналмилалӣ муаррифӣ намуд.

Дар сатҳи минтақавӣ мушкилоти Осиёи Марказӣ, асосан, ба масъалаҳои сарҳадӣ, обу энергетика ва ноамнӣ дар Афғонистон вобаста буданд. Эмомалӣ Раҳмон яке аз аввалин роҳбароне буданд, ки зарурати ҳамкориҳои дӯстона ва муколамаи созандаро бо ҳамсоягон таъкид намуданд. Аз ибтидои солҳои 2000-ум равобити Тоҷикистон ва кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ ба марҳалаи нави ҳамкорӣ ворид шуд. Лоиҳаҳои иқтисодиву инфрасохторӣ – аз неругоҳҳои барқи обӣ то роҳҳои байникишварӣ ба таҳкими мутақобилаи сиёсиву иқтисодӣ ва суботи минтақавӣ мусоидат карданд.

Масъалаи Афғонистон ҳамчун «ҳалқаи заъфи амниятии минтақа» дар маркази таваҷҷуҳи сиёсати хориҷии Тоҷикистон қарор дошт. Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудаанд, ки сулҳ дар Афғонистон сулҳ дар Тоҷикистон ва тамоми минтақа аст. Тоҷикистон бо баргузории конфронсҳо ва нишастҳои сатҳи олӣ талош намуд, ки майдони гуфтугӯҳои сулҳ гардад ва мавқеи худро ҳамчун ҷонибдори сулҳи умумибашарӣ тақвият бахшад.
Дар соли 2025 қадами муҳим ва таърихӣ – имзои Созишнома оид ба нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои давлатӣ ва Эъломияи Хуҷанд оид ба дӯстии абадӣ дар шаҳри Хуҷанд амалӣ гардид. Ин санадҳо, ки бо иштироки сарварони кишварҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон қабул шуданд, ҳамчун намунаи равшани дипломатияи сулҳофарӣ дар таърихи муосири Осиёи Марказӣ сабт гардиданд.

Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой маҳз барои қадрдонии чунин талошҳо пешбинӣ шудааст. Ҷоиза ба ифтихори нависанда ва мутафаккири бузурги ҷаҳонӣ Лев Николаевич Толстой (1828-1910) номгузорӣ гардида, рамзи умумибашарии сулҳ ва ҳамзистии осоишта мебошад. Ба ҳайати доварон шахсиятҳои маъруфи сиёсии кишварҳои гуногун шомиланд. Раиси ҳайат, Валерий Гергиев, таъкид кардааст, ки ҳадафи аслии ҷоиза пешбурди ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳтироми мутақобила дар саросари ҷаҳон аст.
Дар соли 2025 ҳайати доварӣ Эмомалӣ Раҳмонро барандаи Ҷоиза эълон намуд. Имзои созишномаҳои сарҳадот ва Эъломияи дӯстии абадӣ ҳамчун дастоварди калидӣ арзёбӣ гардид.

Сарфароз шудани Пешвои миллат бо Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой барои Тоҷикистон ва тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ аҳамияти бузург дорад. Ин Ҷоиза на танҳо шахсияти Пешвои миллатро ҳамчун меъмори сулҳ эътироф намуд, балки мақоми байналмилалии кишварро низ боло бурд. Ҳамзамон, он нишон дод, ки сиёсати сулҳофарии Тоҷикистон намунаи муваффақи ҳамзистӣ ва ҳамкорӣ буда, арзиши умумибашарӣ дорад.
Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун меъмори сулҳ дар дохил ва ташаббускори дипломатияи сулҳофарӣ дар хориҷ дар таърихи муосири Осиёи Марказӣ ҷойгоҳи вижа пайдо карданд. Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой на танҳо ба хизматҳои шахсии ӯ, балки ба роҳи пуршарафи халқи тоҷик ва нақши Тоҷикистон дар таҳкими сулҳу суботи минтақавӣ ва ҷаҳонӣ арҷ гузошт. Эътирофи байналмилалӣ собит месозад, ки сиёсати сулҳофарии Эмомалӣ Раҳмон дорои аҳамияти на танҳо миллӣ, балки умумибашарист.

Раҳмонов Раҳмон Охонович – доктори илмҳои кимиё, муовини директор

оид ба илм ва таълими Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини АМИТ

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар бораи табдили Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо»)

“Мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад. Дар робита ба ин, пешниҳод мегардад, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад”.

Эмомалӣ Раҳмон, Пайём 16.12.2025.

Тағйирёбии босуръати иқлим, гармшавии глобалӣ, аз байн рафтани захираҳои обӣ, ноустувории гуногунии биологӣ, офатҳои пайвастаи табиӣ ва коҳишёбии бесобиқаи пиряхҳо тайи даҳсолаҳои охир ҳаёти башариятро зери таҳдид қарор додааст.

Обшавии бесобиқаи пиряхҳо яке аз мушкилоти ҷиддии замони муосир мебошад, ки дар натиҷаи гармшавии глобалӣ ба вуҷуд омадааст. Баланд шудани ҳарорати ҳаво боис мегардад, ки пиряхҳо босуръат об шаванд ва ҳаҷми онҳо сол ба сол кам гардад. Ҳамчунин обшавии пиряхҳо сабаби баланд шудани сатҳи баҳру уқёнусҳо гардида, баъзе шаҳрҳо ва минтақаҳои соҳилиро зери хатари обхезӣ қарор медиҳад.

Пиряхҳои Тоҷикистон, манбаи асосии захираҳои обии минтақа ба шумор рафта, тайи даҳсолаҳои охир ҳаҷман коҳиш ёфта истодаанд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 дарсади қаламрави кишварро пиряхҳо ишғол медиҳанд ва маҳз онҳо қариб тамоми Осиёи Марказиро бо оби тоза таъмин мекунанд. Обшавии босуръати онҳо метавонад дар ҳоли ҳозир боиси зиёд рух додани селу обхезиҳо гардида, дар ояндаи наздик бошад норасоии обро барои кишоварзӣ, энергетика ва ҳаёти иҷтимоии аҳолӣ ба вуҷуд орад.

Аз ин рӯ, омӯзиши мунтазами қабати криосфераи Замин, ҳолати кунунии пиряхҳо, ҷорӣ намудани усулҳои сарфакоронаи истифодаи об, ҳифзи амнияти экологии аҳолӣ, ба роҳ мондани ҳамкориҳои байналмилалӣ дар самти омӯзиши пиряхҳо ва аҳамияти махсус дорад.

Дар ин раванд силсилаташаббусҳои байналмилалии ҷониби Тоҷикистон, ки ба коҳиши паёмадҳои тағйирёбии иқлим, ҳифзи захираҳои обӣ ва пиряхҳо равона шудаанд, аҳамияти хосаро касб менамоянд.

Бо назардошти мавқеи хоси Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари дорои захираҳои бузурги пиряхӣ, пиряхҳо нақши калидӣ дар ташаккули захираҳои обии кишвар ва минтақа мебозанд. Асоси сарчашмаҳои оби дарёҳои кишвар маҳз пиряхҳо маҳсуб мегардад. Дар шароити гармшавии глобалӣ коҳиш ёфтани ҳаҷм ва тағйир ёфтани ҳолати пиряхҳо метавонад ба амнияти обӣ, рушди иҷтимоию иқтисодӣ, гуногунии биологӣ ва амнияти эко-логӣ таъсири ҷиддӣ расонад. Дар чунин вазъият таҳкими заминаи илмӣ ва институционалӣ барои омӯзиши ҳамаҷонибаи пиряхҳо ва криосфера зарурати аввалиндараҷа дорад.

Зимни ироаи Паём 16 декбри соли 2025 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар масъалаи обу иқлим, аз ҷумла, доир ба масоили ҳифзи пиряхҳо ва сарчашмаҳои оби тоза дар ҷаҳон тарафдорон ва ҳамфикрони зиёд пайдо намуда, ҳалли ин мушкилоти муҳимро дар мадди назари ҷомеаи ҷаҳонӣ гузоштанд. Инчунин қайд карданд, ки:

«Мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад.

Дар робита ба ин, пешниҳод мегардад, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад».

Супориши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба табдил додани Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» иқдоми бисёр муҳим, дурандешона ва саривақтӣ ба ҳисоб меравад. Ин қарори саривақтӣ на танҳо мавқеъ ва рушди фаъолияти як ниҳоди илмиро дар назар дорад, балки ба ҷанбаҳои муҳими омӯзиши пиряхҳо, яхбандиҳои абадӣ, қабати барф, захираҳои обӣ ва хусусан ҳолати кунунии криосфера дар шароити тағйирёбии иқлим равона шудааст.

Табдил ёфтани ин Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотӣ аз “марказ” ба “институт” дар назди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон уҳдадории мутахассисони ин муассисаро беш аз пеш афзуда, ҷиҳати фарохтар ва дар сатҳи байналмилалӣ ба роҳ мондани фаъолияти илмиву тадқиқотӣ заминаи мусоид фароҳам меорад.

Минбаъд Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» метавонад тадқиқотҳои бунёдӣ ва амалиро ҷиҳати омӯзиши барфҳои доимӣ, яхбандиҳои абадӣ, инчунин ҳолат, сохтор, деградатсия, динамика ва мониторинги пиряхҳоро ба роҳ монда, ҳамзамон таҳқиқи дигар унсурҳои криосфераро нҷом диҳад. Инчунин институт имконияти ташкили низоми мониторинги доимии пиряхҳо, ҷамъоварӣ, таҳлил ва ҳифзи маълумотҳои илмии соҳаро дар сатҳи миллӣ таъмин менамояд.

Илова бар ин, таъсиси институт ба омода намудани мутахассисони баландихтисоси ватанӣ ва рушди иқтидори илмии миллӣ мусоидат мекунад. Мутахассисони ҷавон минбаъд метавонанд дар дохили кишвар дониш, малака ва таҷрибаи соҳавии хешро сайқал дода, омӯзиши пиряхҳо ва криосфераро бо усулҳои муосир анҷом диҳанд ва ба рушди илми глятсиологияи тоҷик саҳм гузоранд.

Ин иқдом ба болоравии мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун кишвари пешсаф дар самти омӯзиши криосфера, ҳифзи захираҳои обӣ ва пиряхҳо мусоид карда, боиси баланд бардоштани нуфуз ва мақоми Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва нақши онро дар таҳқиқотҳои байналмилалии пиряхҳо ва криосфера тақвият мебахшад.

Аз нигоҳи ба роҳ мондани ҳамкориҳои байналмилалӣ ва ҳамкорӣ бо шарикони рушд низ ин иқдом аҳамияти калон дорад. Тоҷикистон ҳамчун кишвари дорои захираи зиёди пиряхҳо метавонад ба як маркази муҳимми илмиву тадқиқотии минтақавӣ ва ҷаҳонӣ дар соҳаи омӯзиши пиряхҳо ва криосфера табдил ёбад. Ин боиси густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ, ҷалби лоиҳаҳо ва болоравии нуфузи кишвар, инчунин омили пиёдасозии ташаббусҳои ҷониби Тоҷикистон- ҳамчун кишвари пешбарандаи сиёсати обу иқлим дар арсаи ҷаҳонӣ мегардад.

Албатта ин амр инъикоси ҳамаи пажӯҳишҳо ва саъйю талошҳои кормандони Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” буд, ки аз мадди назари Сарвари хирадпеша ва Пешвои дурандеши кишвар дур намонд. Минбаъд низ мутахассисони ин муассисаи илмӣ камари ҳиммат баста, ҷиҳати омӯзиши пиряхҳо, крисфера ва инчунин дар амал татбиқ намудани Ташаббусҳои созандаи Пешвои муаззами миллат саъйю кӯшиш ба харҷ медиҳанд.

Илова гардидани ибораи «криосфера» ба номи институт тақозо, менамояд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон майл дорад бо стандартҳои байналмилалӣ ҳамқадам шавад ва дар таҳқиқотҳои байналмиллалии минбаъдаи иқлим ва қабати яхбастаи Замин саҳмгузори фаъол бошад. Ин тадбир на танҳо рушди илмии кишварро таъмин мекунад, балки барои пешгирии оқибатҳои манфии тағйирёбии иқлим ва истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ аҳамияти стратегӣ дошта, барои рушди устувори кишвар ва ҳифзи муҳити зист заминаи илмӣ ва амалӣ шароит фароҳам меорад. Ҳамзамон, ҳамроҳ гардидани ин ибора (криосфера) ба номи муассиса нишон медиҳад, ки фаъолияти муассиса на танҳо ба омӯзиши пиряхҳои маҳаллӣ тамарқуз мекунад, балки тамоми системаи яхбандии Замин ва таъсири он ба иқлим, обу ҳаво ва муҳити зистро таҳқиқ менамояд.

Хулоса, супориши Президенти кишвар оид ба табдили Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» як қадами устувори стратегӣ ва ояндасоз мебошад. Ин қарор ба ҳифзи захираҳои обӣ, амнияти экологӣ, рушди илми глятсиологияи тоҷик ва омӯзиши кириосфера мусоидат намуда, аҳамияти илмии он дар солҳои минбаъда боз ҳам бештар эҳсос хоҳад шуд.

Убайдулло Убайдуллоев -ходими калони илмии МДИ «Маркази

омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон»

«Бо дарназардошти он ки ягон мамлакат тараққиёти худро бе рушди энергетика таъмин карда наметавонад, мо расидан ба истиқлолияти энергетикӣ ва истифодаи самарабахши неруи барқро ҳамчун яке аз ҳадафҳои стратегии давлат муайян кардаем».

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон

Соҳаи энергетика яке аз бахшҳои калидии иқтисоди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор рафта, дар таъмини рушди устувор нақши муҳим мебозад. Солҳои охир рушди ин соҳа ба самти афзалиятноки сиёсати давлатӣ табдил ёфта, татбиқи лоиҳаҳои бузурги энергетикӣ ба марҳалаи нави пешрафт ворид гардид.

Ҳамасола 22 декабр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Рӯзи энергетикҳо таҷлил мегардад. Соҳаи энергетика дар рушди иқтисоди мамлакат нақши калидӣ дошта, яке аз бахшҳои муҳими ҳаётан муҳим ба шумор меравад. Рӯзи энергетикҳо тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» таҷлил гардида, дар қатори идҳое қарор дорад, ки аҳамияти баланди иҷтимоӣ доранд.

Иди касбии кормандони соҳаи энергетика дар мамлакат бозгӯи таваҷҷуҳи хосаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба рушди соҳаи энергетика мебошад. Ин рӯз ҳамзамон ифодагари арҷгузорӣ нисбат ба заҳмату хизматҳои кормандони соҳаи энергетикаи ҷумҳурӣ, аз ҷумла мутахассисону кормандони неругоҳҳо ва шабакаҳои барқӣ, корхонаҳои саноатӣ, инчунин ҳамаи онҳое аст, ки дар ин самт софдилона фаъолият менамоянд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба ҳалли мушкилоти ҷомеаи башарӣ дар амалӣ намудани Ҳадафҳои рушди ҳазорсола тавассути масъалаҳои мубрами об дар сайёра, чандин ташаббусҳои наҷибро дар соҳаи обу экология, ҳифзи пиряхҳо ва энергияи «сабз» пешниҳод намуданд, ки аз ҷониби созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ҷонибдорӣ гардиданд.

Яке аз дастовардҳои муҳими соҳаи энергетика идомаи сохтмони неругоҳи барқи обии «Роғун» мебошад, ки ҳамчун иншооти стратегии аср шинохта шудааст. Ба истифода додани ду агрегати аввали неругоҳ ба беҳтар гардидани таъминоти барқ дар кишвар мусоидат намуд. Тибқи нақша, ба кор даровардани агрегати сеюм дар соли 2027 имкон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ба истиқлоли пурраи энергетикӣ ноил гардад.

Ҳамзамон бо рушди гидроэнергетика, таваҷҷуҳи махсус ба истифодаи манбаъҳои барқароршавандаи энергия, бахусус неруи офтоб, равона шудааст. Барномаи бунёди неругоҳҳои офтобӣ бо иқтидори умумии то 1500 мегаватт Тоҷикистонро ба кишвари тавлидкунандаи энергияи «сабз» табдил медиҳад. Ин иқдом на танҳо ба таъмини амнияти энергетикӣ, балки ба ҳифзи муҳити зист низ мусоидат мекунад.

Дар самти идоракунӣ ва истифодаи технологияҳои муосир низ ислоҳоти ҷиддӣ амалӣ мегардад. Ҷорӣ намудани низоми рақамии биллингӣ дар соҳаи энергетика шаффофиятро афзоиш дода, таъсири омили инсониро ба маротиб коҳиш дод. Рақамисозии соҳа ба истифодаи самараноки неруи барқ ва беҳтар шудани хизматрасонӣ ба аҳолӣ мусоидат менамояд. Рушди ин соҳаи ҳамчунин ба афзоиши истеҳсоли саноат ва таъсиси ҷойҳои нави корӣ замина хуб фароҳам овард. Суръати рушди саноат дар соли 2025 ба 22 фоиз расид, ки нишондиҳандаи баланд дар минтақа маҳсуб меёбад.

Сиёсати давлатии энергетикӣ ба таъмини амнияти энергетикӣ, истифодаи манбаъҳои барқароршаванда, рақамисозии соҳа ва ҷалби сармоягузорӣ нигаронида шудааст. Татбиқи муваффақонаи ин стратегия имкон медиҳад, ки энергетика ба муҳаррики асосии рушди иқтисодӣ табдил ёфта, ояндаи устувори Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин намояд.

Рушди соҳаи энергетика дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бевосита бо сиёсати дурбинона ва заҳматҳои пайвастаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста мебошад. Маҳз таҳти роҳбарии оқилонаи Сарвари давлат энергетика ба яке аз самтҳои стратегии рушди иқтисоди миллӣ табдил ёфта, ҳамчун пояи асосии истиқлоли давлатӣ ва иқтисодӣ муаррифӣ гардид.

Амалӣ гардидани иқдоми бунёдкоронаи Пешвои миллат дар самти беҳтаргардонии ҳолати экологӣ бозгӯи ҷаҳду талошҳои беназири Президенти мамлакат дар соҳаи обу энергетика мебошад. Ба кор даровардани ду агрегати НБО-и «Роғун», мавриди баҳрабардори қарор додани чандин неругоҳҳои хурди барқи обӣ, амалишавии лоиҳаи байналмилаии хати интиқоли барқи «CASA-1000», таҷдиду азнавсозии неругоҳҳои амалкунандаи барқи обии «Норак», «Сарбанд», «Қайроққум» ва ғайра бозгӯи ҳамин гуфтаҳост.

Ҳамасола дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба рушди устувори соҳаҳои калидии кишвар, бахусус энергетика, аҳамияти махсус дода мешавад. Ин таваҷҷуҳ бесабаб нест, зеро энергетика пояи амнияти иқтисодӣ ва иҷтимоии давлат ба ҳисоб меравад. Рушди соҳаи энергетика омили асосии рушди саноат, беҳтар гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва таҳкими истиқлолияти давлатӣ мебошад, ки масъалаи таъмини истиқлолияти энергетикӣ ҳамчун ҳадафи стратегии давлат муайян карда шудааст.

Сиёсати энергетикии Пешвои миллат ба таъмини амнияти энергетикӣ, истифодаи оқилонаи захираҳо ва рушди устувори кишвар нигаронида шудааст. Маҳз ҳамин сиёсати оқилона имкон медиҳад, ки соҳаи энергетика ба неруи пешбарандаи иқтисоди миллӣ табдил ёфта, барои наслҳои оянда заминаи мустаҳкам мегузорад.

Аз фурсати муносиб истифода бурда тамоми кормандони соҳаи энергетикаро ба муносибати Иди касбиашон, ки бо масъулияти баланд ва заҳмати шабонарӯзӣ дар таъмини рушди босуботи ҷомеа саҳми арзанда мегузоранд ва ин заҳматҳо намунаи садоқат ба Ватан арзёбӣ мегардад самимона табрик менамоем. Ба Шумо саломатӣ, барору комёбиҳои нав пешрафти босуръат ва дастовардҳои беназир дар фаъолияти касбӣ таманно дорем.

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Мавриди ифтихор аст, ки ироаи Паёми навбатии Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ба Парлумони кишвар масъулияти шаҳрвандон ва муҳақкиқони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар шароити ҷаҳонишавӣ, боз ҳам дучанд афзун намуд. Зеро дар Паём дар баробари дигар масъалаҳои ҳаётан муҳими кишвар ҳифзи арзишҳои миллӣ, таҳкими давлатдории миллӣ, донистани таърихи гузаштагон, забонҳои хориҷӣ ва ҳифзи забони давлатӣ таваҷҷуҳи зиёд шудааст.

Бояд тазаккур дод, ки Паёми навбатии Президенти кишвар барои миллати мо як Консепсияи стратегии таҳлилию ҷамъбастие мебошд. Дар он моҳияти тамоми ҷабҳаҳои ҳаёти ҷамъиятии кишварамон бо такя ба рушди иқтисодиёти замони соҳибистиқлолӣ, эҳёи хотираи таърихӣ ва равандҳои таҳкими давлатдории миллӣ таҳлилу баррасӣ гардидааст.

Мавриди тазаккур аст, ки дар Паёми навбатӣ Президенти кишвар масъалаҳои рӯзмарраи ҷаҳони пуртаззод, вазъи дохилии кишварамон, худшиносӣ ва ҳифзи асолати таърихию арзишҳои миллиро бо далелу роҳнамоиҳои мантиқӣ баён намудааст, ки боиси дастгирии ҳамаҷониба мебошад. Ҳамзамон, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намудаанд, ки соли 2026 соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ эълон карда шавад, ки ин барои мо боиси эҳтирому дастгирист.

Ҷаноби Олӣ дар Паём изҳори андеша намудаанд, ки «тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё мебошанд. Боиси ифтихори мост, ки гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд. Мо вазифадорем, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем.Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд».( ниг. Паём-2025)

Дарвоқеъ, Паём ҳамчун роҳбалади рушду инкишоф ва барномаи пешрафти замони соҳибистиқлолӣ ҳамеша боиси дастгирӣ ва амалӣ гардонидани нуктаҳои асосии он мебошад. Аз ин рӯ, мо дар мақола бештар дар бораи ду пешниҳод ва дастури Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон такя менамоем. Якум, барои таъсис додани “Маркази тамаддуни ориёӣ”. Дуюм, барои таъсиси “Маркази байналмилалии Наврӯз” дар пойтахти азизамон шаҳри Душанбе.

Зарурати таъсиси чунин марказҳои миллӣ , ба андешаи мо,

барои таҳкими ҳувияти миллӣ , эҳёи хотираи як гардиши куллии таърихию фарҳангие ба шумор мераванд, ки кӯҳанбунёд ва соҳибтамаддун будани мардуми моро тақвият мебахшанд.

Дар баробари ин, бояд ёдовар шуд, ки дар шинохти давраи муҳоҷирати ориёиҳо, ки ба (ҳазораи II пеш аз мелодӣ ва ибтидои ҳазораи I п.м.) алоқаманд аст, дар қаламрави бузурги Осиёи Миёна ва вилоятҳои вобастаи он қавмҳои ориёинажоди махлутшуда (конгломерат) зиндагӣ мекарданд. Ин давраи тулоние буд, ки дар ин муддат дини нав-зардуштия рушд намуд ва дар ин қаламрав савдову кишоварзӣ, инчунин забону расму оинҳо тараққӣ ёфта будаанд. Ҳамаи ин ба он оварда расонид, ки гурӯҳҳои этникӣ таназзул ёфта, тамаддунҳои суғдӣ дар шимол ва бохтарӣ дар ҷануб тараққӣ намуданд. Суғдиён дар рушд ва мондагории тамаддун дар Шоҳроҳи Бузурги Абрешим нақши фаъол доштанд ва ин давраро аксари олимону муҳаққиқон давраи Ориёи Бузург номидаанд, ки давраи тиллоии ниёгони мо ба ҳисоб мерафт.

Давраи муосир, яъне замони соҳибистиқлолӣ бошад, давраест, ки эҳёи тамаддуни Ориёи Бузург барои давлату миллати мо муҳиммияти масъалаи бақодорӣ дар минтақа, ҳифзи марзу бум ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ ба ҳисоб меравад. Аз ин рӯ, масъалаи бунёди “Маркази тамаддуни Ориёӣ” ин барои миллати мо ва дигар ориёнажодон танҳо як зуҳуроти нав нест, балки ин зарурати бузурги таърихиест, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд тамаддуни ориёиро бо идеяи муосир ва ҷасорату шуҷоатӣ беҳамто аз нав эҳё намояд.

Ҳамин аст, ки дар Паёми навбатӣ Ҷаноби Олӣ“ ба Ҳукумати мамлакат ва Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастур додаанд, ки ҷиҳати дар пойтахти кишвар - шаҳри Душанбе бунёд намудани Конун, яъне “Маркази тамаддуни ориёӣ чораҷӯйӣ намоянд.”

Албатта, ин иқдоми бузурге, ки дар Паёми навбатӣ пешниҳод карда шуд, як андешаи бунёдӣ ва фаромиллие мебошад, ки

барои миллату кишвари Тоҷикистон ва дигар наслҳои ориёинажод боиси дастгирӣ ва эҳтирому эътирофи хосса мебошад.

Умуман, дар мадди аввал, зарурати ташкил намудани чунин марказҳои бонуфуз, ба андешаи мо, пеш аз ҳама, ба вазъи геополитикии ҷаҳони муосир ва дигаргун шудани муносибатҳои этнополитикии ҳамсоякишварҳо дар минтақаи Осиёи Марказӣ вобастаю пайваста мебошад.

Зарурати дуюми ташкили чунин марказҳо ин ҳифзи арзиш ва суннатҳои таърихию фарҳангӣ ва манфиатҳои ҳаётан муҳим ва бақодории миллати тоҷик ва тамаддуни ориёиҳо мебошад.

Дар баробари ин, Президенти кишвар дар Паёми навбатӣ изҳор доштанд, ки “бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, суннату анъанаҳои башардӯстонаи он ва истифодаи онҳо барои тарбияи наслҳои оянда дар шаҳри Душанбе Маркази байналмилалии Наврӯз бунёд карда шавад.Итминон дорам, ки амалӣ намудани иқдомоти зикршуда далели раднопазири таъриху фарҳанги беш аз шашҳазорсолаи мо – тоҷикон мегардад. Ҳамзамон, Президенти кишвар Академияи миллии илмҳо ва дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотиро вазифадор намудаанд, ки “ бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи марказҳои зикршударо дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд”

Бояд гуфт, ки имрӯз шарҳу баёни нуктаҳои асосии Паёми навбатии Пешвои миллат ҳамчун ҳуҷҷати роҳбалади стратегӣ барои баланд бардоштани ҳисси ватандӯстӣ ва ифтихори миллии сокинони кишвар зарурияти воқеӣ дошта, барои паст намудани шиддати зуҳуроти номатлуб, хавфу хатарҳои нави ҷаҳонӣ таъсири амиқ расонида метавонад.

Мо олимону таҳлилгарони илмҳои ҷомеашиносии АМИТ дар амал татбиқ намудани Паёми навбатии Президенти кишварро дастгирӣ намуда, баҳри ободию пешравии кишвари азизамон ҳамеша кушиш ба харҷ медиҳем. Паём ҳамчун роҳбалади рушду инкишоф ва барномаи пешрафти Тоҷикистони азиз ҳамеша боиси дастгирии ҳамаҷониба мебошад.

Аз ин рӯ, мо бояд стратегияи рушди махсуси миллӣ дошта бошем, ки ба раванди таҳкими миллату давлат таъсири амиқ расонида тавонем. Худи ҳамин бунёди марказҳои мазкур ин эҳёи аслу насаб ва таммаддуни ориёӣ аст, ки натанҳо андешаҳои ботил ва азхудкунии асолати таърихиро маҳв мекунад, балки барои рушд ва эътирофи андешаҳои умумибашарӣ ва таҳаммулпазирӣ вусъат мебахшанд.

Ҳаминтавр, мо зиёиёну пажуҳишгарони кишвар Паёми навбатии Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба Парлумони кишвар ҳамаҷониба дастгирӣ намуда, баҳри дар амал татбиқ намудани дастуру супориш ва ташаббусҳои судманди Ҷаноби Олӣ дар рушди Тоҷикистони азиз ҳамеш ҳисагузор мебошем.

Муҳаммад Абдураҳмон- узви вобастаи АМИТ, доктори илмҳои сиёсӣ, профессор

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз зимни пешниҳоди Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» соли 2025-ро барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон соли дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳими таърихӣ номиданд.

Сарвари давлат иброз доштанд, ки мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад.

Масъалаи мазкур доимо дар мади назари сарвари давлат қарор дошт чунки обшавии босуръати пиряхҳо дар саросари ҷаҳон, аз ҷумла дар Тоҷикистон, нигаронкунанда буда, он сарнавишти миллионҳо нафарро дар Тоҷикистон ва дар саросари Осиёи Марказӣ муайян мекунад чунки тақдири онҳо аз як тараф аз вазъи захираҳои барф, пиряхҳо ва боришот дар кӯҳҳои Тоҷикистон вобаста аст. Ин масъалаҳо доим дар баромадҳо ва суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Эмомалӣ Раҳмон, борҳо қайд карда шудаанд. Маҳз ба шарофат ва ташаббусҳои сарвари давлати тоҷикон 27 марти соли 2018 Муассисаи давлатии илмии "Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон" таъсис дода шуда буд.

Бо дастгирии Ҳукумати Тоҷикистон ва Академияи миллии илмҳо, ин Марказ бо кормандони илмӣ ва таҷҳизоти зарурӣ барои коркарди маҷмӯи калони маълумот, ки барои таҳлили вазъи пиряхҳо дар ҳамаи минтақаҳои Тоҷикистон ва омӯзиши вазъи иқлим дар Тоҷикистон заруранд, муҷаҳҳаз гардид.

Дар баробари омӯзиши ҳолати пиряхҳои Тоҷикистон дар назди Маркази таъсисдодашуда инчунин вазифаи тартиб додани Атлас ва Каталоги пиряхҳои Тоҷикистон буд, зеро рақамҳо дар бораи шумораи пиряхҳои Тоҷикистон баҳсбарангезанд. Шумораи пиряхҳое, ки дар Каталоги пиряхҳои ИҶШС номбар шудаанд, метавонанд аз сабаби норасогии андозагириҳои пешин саҳеҳ ва боэътимод нестанд.

Айни замон, дар баробари дигар дастоварҳои Маркази номбурда, Атласи пиряхҳои Тоҷикистон, барои 13 ҳавзаҳои дарёҳои асосии Тоҷикистон омода гардида, барои истифодабарии минбаъда пешниҳод карда мешавад. Дар навбат коркарди Каталоги пиряхҳои Тоҷикистон истодааст, ки айни замон қисматҳои алоҳидаи он таҳия гардидаанд.

Боиси сарфарозии мост, ки заҳматҳои шабонарӯзии кормандони Марказро ба эътибор гирифта, Асосгузори сллҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳангоми ироаи Паёми навбатии худ Маҷлиси миллӣ пешниҳод намуданд, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад. Ҳамзамон ба ҳамаи сохторҳои дахлдор даъват ба амал оварда шуд, ки фаъолияти илмӣ ва амалии худро дар самти омӯзиши пиряхҳо ва криосфера густариш дода, дастовардҳояшонро дар арсаи байналмилалӣ васеъ муаррифӣ намоянд.

Ташаббуси мазкур давоми иқдомҳои пайгиронаи сарвари давлати тоҷикон оид ба қабул гардидани Қатъномаҳои Созмони Милали Муттаҳид дар робита бо ба эълон гардидани «Соли 2025 чун Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва солҳои 2025 – 2034 чун «Даҳсолаи илмҳои криосфера» буд ки тавассути онҳо, номи Тоҷикистон ҳамчун давлати ташаббускор дар самти обу иқлим ва ҳифзи пиряхҳо дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам баланд бардошта шуд.

Чун давоми қабул гардидани ташаббусҳои навбатии, 12 декабри солли 2025 Ассамблеяи муҳити зисти Созмони Милали Муттаҳид (ЮНЕА) зимни анҷоми иҷлосияи ҳафтум дар қароргоҳи ЮНЕП – дар шаҳри Найробии Ҷумҳурии Кения қатъномаро дар бораи «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера» қабул намуд.

Қатъномаи мазкур аз ҳама давлатҳои аъзо ва шарикони рушд даъват ба амал меорад, ки саъю талошҳоашонро дар самти андешидани тадбирҳои фаврӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо, мубориза бо тағйирёбии иқлим, густариши ҳамкории байналмилалӣ, баланд бардоштани устуворӣ ва ҷалби маблағҳои молиявӣ тақвият бахшанд.

Сафаров М. Шомаҳмадов А. Кормандони Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Марҳалаи кунунии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон бо субот, устуворӣ ва тамаркузи стратегӣ тавсиф мегардад, ки ин нуктаҳо дар Паёми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ инъикоси равшан ёфтаанд. Паёми мазкур ба таври низомманд натиҷаҳои рушди иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии кишварро дар солҳои охир ҷамъбаст намуда, самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатиро барои давраҳои миёнамуддат ва дарозмуҳлат мушаххас мекунад. Дар ин замина, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ба унвони як санади расмии сиёсӣ ва ҳуқуқӣ, балки ҳамчун манбаи мукаммали стратегии таҳлилӣ арзёбӣ мегардад, ки вазъи кунунӣ, равандҳои динамикӣ ва мантиқи дохилии равандҳои таҳаввулоти ҷомеа ва давлатдории Тоҷикистонро дар шароити чолишҳои ҷаҳонию минтақавӣ мунъакис менамояд.

Соли 2025 дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба унвони як марҳалаи сарнавиштсоз ва нуқтаи қатъии инкишофи таърихӣ, саршор аз рӯйдодҳо ва дастовардҳои муҳими дорои аҳаммияти бунёдӣ барои тақвияти давлатдорӣ ва Ваҳдати миллӣ тавсиф шудааст. Яке аз авомили калидии субот ва рушди пойдор - баргузории муваффақонаи фарояндаҳои сиёсӣ, аз ҷумла интихоботи вакилони Маҷлиси намояндагон, маҷлисҳои маҳаллӣ ва аъзои Маҷлиси миллӣ ба ҳисоб меравад. Ташкили ин равандҳо бар асоси принсипҳои шаффофият, волоияти қонун ва иштироки фарогири шаҳрвандон далели ташаккули фарҳанги устувори сиёсӣ ва камолоти ниҳодии ҷомеаи Тоҷикистонро нишон медиҳад. Суботи сиёсӣ, ки дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба унвони як арзиши меҳварӣ таъкид гардидааст, шарти зарурии татбиқи ислоҳот ва барномаҳои рушди дарозмуддат ба шумор меравад.

Мавқеи хосаро дар паёми Президенти кишвари мо масъалаи боз шудани гиреҳи таърихии марзӣ бо Ҷумҳурии Қирғизистон, ки зиёда аз як аср ҳалношуда боқӣ монда буд, касб кардааст. Имзои Созишнома дар мавриди муайян намудани марзи давлатӣ, инчунин тавоффуқномаи сеҷониба бо ширкати Ҷумҳурии Ӯзбекистон, яке аз дастовардҳои муҳимтарини сиёсати хориҷӣ ва минтақавии Тоҷикистон ба шумор меравад. Ин қарор на танҳо манобеи эҳтимолии танишро аз байн бурд, балки барои таъмини сулҳ, амният ва рушди равобити неки ҳамсоягӣ дар Осиёи Марказӣ, ки комилан ба ҳадафҳои стратегии суханронии Роҳбари кишварамон мутобиқат мекунад, заминаи устувори ҳуқуқӣ ва сиёсиро фароҳам овард.

Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба нақши фаъол ва ибтикоронаи кишвар дар умури байналмилалӣ низ таъкид мекунад. Иқдомоти ҷаҳонии кишвари мо дар масоили ҳифзи пиряхҳо, илми криосфера, захоири об, маърифати ҳуқуқӣ ва рушди зеҳни сунъӣ аз ҷониби ҷомеаи байналмилалӣ пуштибонии густурда ёфта, дар қатъномаҳои дахлдори Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид таҷассум ёфтаанд. Ин ибтикорот на танҳо тавоноии Тоҷикистонро дар мутобиқшавӣ ба чолишҳои глобалӣ нишон медиҳанд, балки саҳми назаррасеро дар ташаккули рӯзномаи байналмилалӣ низ мегузоранд, ки дар суханронии Президенти кишвар ҳамчун унсури муҳимми таҳкими нуфузи байналмилалии давлат арзёбӣ гаштааст.

Тавсеаи иҷтимоӣ - иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар даҳсолаи охир, замон тавре, ки дар Паёми муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таври муфассал зикр гардидааст, бо суръати баланди рушди иқтисодӣ ва татбиқи ислоҳоти системавӣ тавсиф меёбад. Татбиқи Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2030 ва ду барномаи кӯтоҳмуҳлат ба афзоиши маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ то 3,4 маротиба мусоидат намуда, рушди устувори миёнаи солонаи иқтисодиёт, болоравии даромади аҳолӣ ва коҳиши сатҳи камбизоатиро таъмин кардааст. Дар Паёми имсола афзоиши давомнокии миёнаи умр то 77 сол, зиёдшавии шумораи аҳолӣ ва васеъ гардидани табақаи миёна ҳамчун нишондиҳандаҳои калидии болоравии сатҳи зиндагӣ ва таҳкими устувории иҷтимоӣ таъкид шудаанд.

Сиёсати сармоягузорӣ, ки дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба унвони яке аз авлавиятҳои тавсеаи иқтисодӣ матраҳ шудааст, манобеи молии қобили таваҷҷуҳро ба иқтисодиёти кишвар таъмин намуда, рушди инфрасохтор, саноат, энергетика, нақлиёт ва соҳаи иҷтимоиро ҳадаф қарор додааст. Қабули Барномаи рушди миёнамуҳлат барои солҳои 2026–2030 ба унвони марҳилаи ниҳоии татбиқи Стратегияи миллии рушд то соли 2030, нишондиҳандаи идомадории банақшагирии давлатӣ ва тамаркуз ба натиҷаҳои дарозмуддат мебошад. Аҳдофи ду баробар афзоиш додани маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ, коҳиши сатҳи камбизоатӣ то 10 фоиз ва васеъ намудани табақаи миёна то 50 фоизи аҳолӣ дар Паёми Президент ба унвони нуқтаи атф (ориентир)-и стратегии дастрас ироа шудааст.

Таваҷҷуҳи хоса дар паёми Президенти кишвар ба рушди шакли нави иқтисодиёт, ки бар дониш, инноватсия, технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ асос ёфтааст, зоҳир карда шудааст. Дар ин замина, равандҳои рақамикунонии идоракунии давлатӣ, ҷорӣ намудани хизматрасониҳои электронӣ, инчунин рушди пардохтҳои ғайринақдӣ ва платформаҳои рақамӣ нақши муҳимро мебозанд. Натоиҷи амалии рақамикунонӣ, бавижа татбиқи низоми муосири ҳисоббарор (биллинг) дар бахши энергетика, ба унвони намунаи рушане аз иқтидори роҳҳалҳои рақамӣ, ки дар паёми сарвари кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр гардидаанд, баррасӣ шуда, ҳамзамон ҳамчун воситаи баланд бардоштани самаранокии идоракунӣ ва шаффофияти равандҳои иқтисодӣ арзёбӣ гаштанд.

Бахши хусусӣ, ки дар суханронии Президенти кишвар ҳамчун нерӯи асосии пешбарандаи иқтисод муаррифӣ шудааст, қисмати зиёди истеҳсолот ва шуғли аҳолиро таъмин менамояд. Сиёсати давлатӣ бо ҳадафи ҳимоят аз соҳибкорӣ, такмили идоракунии андоз ва густариши дастрасӣ ба манобеи молиявиро метавон ба унвони татбиқи амалии аҳдофи стратегии ин паём баррасӣ кард. Рушди низоми молиявӣ, афзоиши даромадҳои буҷети давлатӣ ва барномаҳо ҷиҳати тавсеаи бозори коғазҳои қиматнок, аз ҷумла вомбаргҳои сабз, ҳамчун унсурҳои асосии ташаккули иқтисодиёти устувор ва гуногунсамт баррасӣ мегарданд.

Саноатикунонии босуръат, ки дар паёми Сарвари давлат ба унвони як авлавият матраҳ шудааст, ба омили калидии рушди иқтисодӣ табдил ёфтааст. Бунёд ва ба истифода додани ҳазорҳо корхонаҳои саноатӣ, таъсиси даҳҳо ҳазор ҷойи корӣ ва афзоиши назарраси ҳаҷми истеҳсолоти саноатӣ нишондиҳандаи тавсеаи иқтидори истеҳсолии кишвар мебошанд. Дар ин раванд ба рушди истихроҷ ва коркарди захоири маъданӣ, ки ба диверсификатсияи иқтисодиёт ва густариши фурсатҳои содиротӣ мусоидат менамояд, таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда мешавад.

Бахши энергетика, ки дар паёми Президенти кишвар нақши стратегӣ ба он ихтисос дода шудааст, ба унвони заминаи асосии истиқлолияти иқтисодӣ ва тавсеаи пойдор баррасӣ мегардад. Татбиқи лоиҳаҳои сохтмон ва таҷдиди неругоҳҳои барқи обӣ, аз ҷумла НБО-и «Роғун», ҳамчунин тавсеаи энергетикаи офтобӣ, ба авлавиятҳои гузариш ба иқтисоди «сабз» ва истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ мутобиқат менамояд. Мавҷудияти захоири назарраси неруи барқи обӣ барои рушди соҳаҳои саноати серэнергия (энергияёмкий), аз ҷумла инфрасохтори зеҳни сунъӣ ва марказҳои коркарди додаҳо, ки ин нуқта нтз дар суханронии Пешвои миллат мавриди таъкид қарор гирифтааст заминаҳои мусоид фароҳам меорад.

Сарфи назар аз маҳдудиятҳои иқлимӣ ва табиӣ, соҳаи кишоварзӣ ҳамоно яке аз бахшҳои калидии иқтисоди миллӣ ва пояи асосии амнияти озуқаворӣ маҳсуб мегардад. Ин воқеият дар суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон борҳо таъкид гардидааст. Рушди пойдор дар тавлиди маҳсулоти кишоварзӣ, сатҳи баланди таъминоти бозори дохилӣ бо маводи озуқаворӣ, инчунин татбиқи чораҳо ҷиҳати ҷорӣ намудани навовариҳо дар истеҳсоли пахта ва идоракунии захираҳои обӣ ба унвони унсурҳои асосии сиёсати дарозмуддати аграрӣ баррасӣ мешаванд.

Тавсеаи инфрасохтори нақлиётӣ ва роҳсозӣ низ аз ҷониби Сарвари давлат ҳамчун шарти ҳаётан муҳим барои таҳкими ҳамгироии минтақавӣ ва иқтисодӣ мавриди таваҷҷуҳ қарор дода шудааст. Зеро сохтмони роҳҳои автомобилгарди байналмилалӣ, пулҳо, нақбҳо ва фурудгоҳҳо ба таҳкими иқтидори транзитии кишвар ва густариши равобити иқтисодии байни минтақаҳо мусоидат намудааст.

Сиёсати иҷтимоӣ, ки дар паёми Пешвои миллат мавқеи меҳвариро касб кардааст, ба рушди сармояи инсонӣ ва беҳтар намудани сифати зиндагии аҳолӣ равона гардидааст. Афзоиши назарраси маблағгузорӣ ба соҳаҳои маориф, илм, фарҳанг ва тандурустӣ, инчунин болоравии музди меҳнат, нафақа ва кӯмакпулиҳои иҷтимоӣ ҳамчун намунаи модели низомманди рушди иҷтимоии инсонмеҳвар арзёбӣ мегардад. Дар Паёми имсола дастгирии ҷавонон ва занон ҳамчун сармоягузории стратегӣ ба ояндаи давлат ва омили муҳими таъмини суботи иҷтимоӣ таъкид мешавад.

Ҷанбаҳои фарҳангӣ – тамаддунӣ, ки ба ҳифзи хотираи таърихӣ, таҳкими ҳувияти миллӣ ва тарғиби мероси фарҳангии кишвари мо дар сатҳи байналмилалӣ марбут мебошанд, низ дар паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ироа шуданд. Ба расмият шинохта шудани ёдгориҳои бостонии Хуталон аз ҷониби ЮНЕСКО, рушди инфрасохтори фарҳангӣ ва омодагӣ ба таҷлили 35-умин солгарди Истиқлоли давлатии кишвар ҳамчун унсурҳои сиёсати ҳадафманди эҳёи маънавию фарҳангӣ арзёбӣ мегарданд.

Таҳлили гузаронидашуда имкон медиҳад то ба хулосае расем, ки Паёми имсолаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ ҳамчун санади мукаммалу фарогири стратегӣ баромад намуда, натиҷа ва самтҳои афзалиятноки рушди миллиро дар марҳалаи муосир инъикос менамояд. Мазмуни Паёми имсола аз хусусияти низомманд ва ҳамгироии ислоҳоти дар кишвар татбиқшаванда шаҳодат дода, доираи васеи соҳаҳо, аз ҷумла сиёсӣ, иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсати хориҷӣ ва фарҳангию тамаддуниро фаро гирифта, на танҳо натоиҷи марҳалаи қаблиро ҷамъбаст менамояд, балки дар шароити таҳаввулоти босуръати ҷаҳонӣ самтгирӣ ва дастурҳои консептуалиро ҷиҳати такмили минбаъдаи низоми давлатдорӣ низ пешниҳод мекунад.

Дар Паёми зикршуда ба масъалаи таъмини суботи сиёсӣ, устувории ниҳодӣ ва таҳкими Ваҳдати миллӣ ба унвони омилҳои калидии рушди пойдор ва дарозмуддати давлат аҳамияти аввалиндараҷа дода шудааст. Татбиқи муваффақонаи равандҳои сиёсӣ, инчунин ҳалли таърихии масъалаҳои марзӣ бо давлатҳои ҳамсоя, далели камолоти ниҳодҳои давлатӣ ва қобилияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати таъмини самараноки амнияти миллӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ мебошад. Ин дастовардҳо заминаи мусоиди ниҳодӣ ва иҷтимоию иқтисодиро барои амалисозии барномаҳои стратегии рушди кишвар ва таҳкими мавқеи он дар арсаи байналмилалӣ фароҳам меоранд.

Натоиҷи иҷтимоӣ - иқтисодие, ки дар Паёми имсола ироа шуданд, самаранокии модели интихобгардидаи рушди кишварро, ки дар заминаи барномарезии стратегӣ, фаъолияти сармоягузорӣ ва таҳаввули сохтории иқтисодиёт асос ёфтаанд, тасдиқ менамоянд. Рушди устувори иқтисодӣ, коҳиши сатҳи камбизоатӣ, беҳтар гардидани сифати зиндагии аҳолӣ ва тавсеаи сармояи инсонӣ хусусияти пешрафта ва тамоюли иҷтимоии равандҳои трансформатсионии амалишавандаро инъикос мекунанд.

Қобил ба зикр аст, ки Паёми имсола ташаккули навъи ҷадиди иқтисодро, ки ба дониш, навоварӣ, технологияҳои рақамӣ ва принсипҳои рушди «сабз» асос меёбад, ҳамчун омили калидии таъмини рақобатпазирии дарозмуддати Ҷумҳурии Тоҷикистон арзёбӣ менамояд. Дастгирии бахши хусусӣ, саноатикунонии босуръат, рушди иқтидори энергетикӣ ва татбиқи қарорҳои рақамӣ маҷмӯи тадбирҳои муассирро ташкил медиҳанд, ки ҳадафи онҳо таъмини рушди устувори иқтисодӣ ва диверсификатсияи иқтисоди миллӣ мебошад.

Дар маҷмӯъ, Паёми имсолаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро метавон ба унвони як мабнои методологӣ ва стратегӣ барои дарки фарогири фарояндаҳои рушди миллӣ тавсиф кард. Ин санад чашмандози фарогири ояндаи кишварро, ки бар тақвияти давлатсолорӣ, пойдории иҷтимоӣ ва мушорикати фаъоли Тоҷикистон дар шаклдиҳии рӯзномаи минтақавӣ ва глобалӣ асос ёфтааст, тарсим мекунад. Натоиҷи таҳлили Паём исбот менамоянд, ки амалӣ намудани афзалиятҳои зикршуда дар ин санади муҳими сиёсӣ шароитҳои воқеӣ ва заруриро барои рушди устувор ва ҳамоҳангшудаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар дарозмуддат фароҳам меорад.

Шозедов Х. Н. ходими илмии шуъбаи масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии ИФСҲ

Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа гардид, ҳамчун як санади муҳими сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дар марҳалаи нави рушди давлатдорӣ арзёбӣ мегардад. Ин Паём дар шароите пешниҳод шуд, ки ҷаҳон бо таҳаввулоти мураккаби геосиёсӣ, буҳронҳои иқтисодӣ, тағйирёбии иқлим ва таҳдидҳои амниятӣ рӯ ба рӯ мебошад. Дар чунин вазъ, муайян намудани самтҳои дақиқи сиёсати дохилию хориҷӣ, таъмини суботи ҷомеа ва рушди устувори иқтисоди миллӣ аҳамияти аввалиндараҷа касб мекунад. Муҳтавои Паёми имсола аз он шаҳодат медиҳад, ки роҳбарияти олии давлат масъалаи таҳкими сулҳу субот, ҳифзи истиқлолияти давлатӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолиро ҳамчун ҳадафҳои стратегӣ муайян намудааст.

Пешвои миллат дар Паёми худ таъкид намуданд, ки суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ неъмати бузург ва дастоварди таърихии халқи тоҷик мебошад, ки онро бояд ҳамчун омили асосии рушди устувор ҳифз ва таҳким бахшид. Таҷрибаи солҳои соҳибистиқлолӣ нишон медиҳад, ки маҳз сулҳу оромӣ ва ҳамдигарфаҳмии ҷомеа имкон фароҳам оварданд, то Тоҷикистон аз як кишвари ҷангзада ба давлати рӯ ба рушд табдил ёбад. Дар ин замина, Пешвои миллат зикр карданд, ки «таъмини суботи сиёсӣ, амнияти миллӣ ва ҳифзи манфиатҳои давлату миллат вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванд мебошад», ки ин андеша моҳияти сиёсати давлати иҷтимоиро бозгӯ мекунад.

Яке аз меҳварҳои асосии Паёми имсола рушди устувори иқтисоди миллӣ мебошад. Сарвари давлат бо таҳлили вазъи иқтисодии кишвар таъкид намуданд, ки новобаста аз таъсири омилҳои беруна, иқтисоди Тоҷикистон тамоюли устувори рушдро нигоҳ доштааст. Дар Паём рушди саноат, энергетика, кишоварзӣ, нақлиёт ва инфрасохтор ҳамчун самтҳои афзалиятноки сиёсати иқтисодӣ муайян гардида, саноатикунонии босуръати кишвар ҳадафи стратегии давлат эълон шуд. Ин раванд на танҳо ба афзоиши иқтидори истеҳсолӣ, балки ба таъмини шуғли аҳолӣ, зиёд гардидани даромади шаҳрвандон ва коҳиши сатҳи камбизоатӣ мусоидат менамояд.

Дар Паёми имсола ба масъалаи таъмини амнияти иҷтимоӣ ва беҳтар намудани сатҳи зиндагии мардум таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардид. Пешвои миллат бо дарки амиқи масъулияти иҷтимоии давлат таъкид намуданд, ки рушди иқтисодӣ бояд пеш аз ҳама ба манфиати инсон равона карда шавад. Дар ин замина, Сарвари давлат бо иқтибоси муҳим иброз доштанд: «Бо дарназардошти имкониятҳои имрӯзаи иқтисодӣ ва зарурати боз ҳам беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ супориш медиҳам, ки аз 1-уми сентябри соли 2026 маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз зиёд карда шавад». Ин иқтибос равшан нишон медиҳад, ки сиёсати иҷтимоии давлат ба дастгирии қишрҳои калидии ҷомеа, бахусус омӯзгорон ва кормандони соҳаи маориф, равона гардидааст.

Илова бар ин, Пешвои миллат таъкид карданд, ки тадриҷан баланд бардоштани маоши кормандони соҳаҳои буҷетӣ, нафақа ва кумакпулиҳои иҷтимоӣ идома дода мешавад. Ин тадбирҳо на танҳо ба беҳтар гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ мусоидат мекунанд, балки ба таҳкими суботи иҷтимоӣ ва эътимоди мардум ба сиёсати давлат низ замина мегузоранд. Дар Паём зикр гардид, ки давлат уҳдадор аст барои ҳар як шаҳрванди кишвар шароити зиндагии шоиста фароҳам оварад ва ин ҳадаф тавассути рушди иқтисоди миллӣ ва тақсимоти одилонаи неъматҳо амалӣ мегардад.

Дар баробари масъалаҳои иқтисодию иҷтимоӣ, Паёми имсола ба рушди маориф ва илм ҳамчун омили калидии рушди устувор аҳамияти хоса медиҳад. Пешвои миллат борҳо таъкид карданд, ки сармоягузорӣ ба инсон ва дониш кафолати пешрафти дарозмуддати кишвар мебошад. Дар ин замина, рушди фанҳои дақиқ, табиатшиносӣ ва технологияҳои муосир ҳамчун самтҳои афзалиятнок муайян гардида, такмили сифати таълим вазифаи стратегӣ шуморида мешавад. Сиёсати давлатии маориф ба ташаккули ҷомеаи донишбунёд ва баланд бардоштани рақобатпазирии иқтисоди миллӣ мусоидат менамояд.

Дар Паём инчунин ба масъалаи ҷавонон таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардид. Пешвои миллат ҷавононро неруи пешбарандаи ҷомеа арзёбӣ намуда, таъкид карданд, ки дастгирии ҳамаҷонибаи онҳо сармоягузорӣ ба ояндаи давлат мебошад. Фароҳам овардани ҷойҳои корӣ, дастгирии ташаббусҳои ҷавонон ва баланд бардоштани сатҳи маърифатнокии онҳо ба таҳкими суботи иҷтимоӣ ва рушди устувори кишвар мусоидат мекунад.

Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дар Паёми имсола ҳамчун омили муҳими таъмини суботи дохилӣ ва рушди устувор баррасӣ гардид. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки Тоҷикистон сиёсати хориҷии мутавозин, сулҳҷӯёна ва ҳамкориро бо кишварҳои ҷаҳон идома медиҳад. Иштироки фаъоли Тоҷикистон дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ, аз ҷумла обу иқлим, нуфузи байналмилалии кишварро боло бурда, барои ҷалби сармоя ва густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ замина фароҳам меорад.

Дар идомаи таваҷҷуҳ ба рушди маориф ва илм, дар Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба масъалаи рушд ва омӯзиши фанҳои табиӣ ва риёзӣ ҳамчун самти калидии сиёсати давлатӣ аҳамияти махсус дода шудааст. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки дар шароити пешрафти босуръати илму техника ва рақобати ҷаҳонӣ, бе рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ ташаккули иқтисоди муосир ва инноватсионӣ ғайриимкон мебошад. Аз ин рӯ, баланд бардоштани сифати таълими ин фанҳо дар муассисаҳои таҳсилоти умумӣ ва олӣ, такмили барномаҳои таълимӣ ва ҷорӣ намудани усулҳои муосири омӯзиш ҳамчун вазифаҳои муҳим муайян карда шуданд. Сарвари давлат зикр карданд, ки «рушди фанҳои табиӣ ва риёзӣ заминаи асосии омода намудани мутахассисони баландихтисос ва пешрафти соҳаҳои саноат, энергетика, технологияҳои иттилоотӣ ва иқтисоди миллӣ мебошад».

Таваҷҷуҳ ба фанҳои табиӣ ва риёзӣ дар Паёми имсола на танҳо ҳамчун масъалаи таълимӣ, балки ҳамчун омили муҳими таъмини рушди устувор баррасӣ мегардад. Зеро маҳз тавассути ташаккули тафаккури илмӣ, қобилияти таҳлилӣ ва ҷаҳонбинии мантиқии насли нав имкони татбиқи лоиҳаҳои бузурги иқтисодӣ, рушди технологияҳои муосир ва баланд бардоштани рақобатпазирии кишвар фароҳам меояд. Дар ин раванд, нақши омӯзгорон ва муҳити таълимӣ махсус таъкид гардида, тадбирҳои давлатӣ оид ба беҳтар намудани шароити иҷтимоии онҳо, аз ҷумла зиёд намудани маоши кормандони соҳаи маориф, ҳамчун омили ҳавасмандгардонии рушди фанҳои дақиқ арзёбӣ мешаванд.

Дар маҷмуъ, Паёми имсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун як санади стратегӣ ва барномаи мукаммали рушди давлатдорӣ баромад мекунад. Ин Паём суботи сиёсӣ, рушди иқтисодӣ ва адолати иҷтимоиро ба ҳам пайванд дода, роҳи пешрафти минбаъдаи кишварро муайян месозад. Дарҷ гардидани тадбирҳои мушаххас оид ба зиёд намудани маош, дастгирии соҳаҳои иҷтимоӣ ва рушди иқтисоди миллӣ гувоҳи он аст, ки сиёсати давлат ба манфиати инсон ва беҳбудии зиндагии мардум равона шудааст. Бо ин асос метавон ба хулоса омад, ки Паёми имсола воқеан ҳамчун омили муассири таъмини субот, таҳкими ваҳдати миллӣ ва рушди устувори Ҷумҳурии Тоҷикистон хизмат менамояд.

Узви вобасати АМИТ д.и.ф.м., проф Исҳоқов Сулаймон Абунасрович, мудири шӯъбаи назаряи функсияҳо ва таҳлили функсиноалӣ.Институти математикаи ба номи академик А. Ҷӯраеви АМИТ

н.и.ф.м., Назрублоев Насрулло Нурубллревич, мудири шӯъбаи алгебра назарияи аладҳо ва топологияи Институти математика ба номи академик А. Ҷӯраеви АМИТ.

21 декабри соли 2025 дар толори Консерваторияи давлатии Санкт-Петербург ба номи Римский-Корсаков маросими супоридани Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой ба роҳбарони давлатҳои Тоҷикистон, Узбекистон ва Қирғизистон баргузор гардид. Дар вазъияти тантанавӣ ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ба роҳбарони давлатҳои Узбекистон ва Қирғизистон Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой супорида шуд. Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сарони давлатҳои ҳамсояи мо бо ин ҷоизаи фахрӣ дар соли 2025 барои саҳми бузург дар таҳкими сулҳу амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ сарфароз гардиданд.

Дар ҷаҳони имрӯза, ки бо таҳдидҳои гуногуни амниятӣ, чун низоъҳои маҳаллӣ, терроризм ва ноустувории сиёсӣ рӯбарӯ аст, нақши роҳбарони сиёсӣ дар ҳифзи сулҳ ва амният ҳаҷми хеле бузург дорад. Боиси ифтихори миллӣ ва сарбаландии ҳар як фарди ҷомеаи тоҷик аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой сарфароз гардиданд. Ин қадрдонӣ нишонаи равшани эътирофи ҷаҳонӣ аз хизматҳои мондагори Пешвои миллат дар таҳкими сулҳу субот, рушди ҳамкориҳои дӯстона миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ва талошҳои пайвастаи Ӯ барои пойдории сулҳи абадӣ мебошад.

Фонди ҷоиза ин тасмими таърихии худро ба натиҷаҳои фаъолияти роҳбарони Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон вобаста ба таҳкими амният ва суботи минтақа асоснок кардааст. Ҳамзамон бо Пешвои миллат, бо ин ҷоиза Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Ш.Мирзиёев ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон С.Жапаров низ қадрдонӣ шуданд. Ёдовар бояд шуд, ки ҷоизаи ба номи Лев Толстой ба шахсиятҳое дода мешавад, ки барои пешгирии ҷангҳо, бунёди ҷомеаи адолатпарвар ва бидуни зӯроварӣ, инчунин рушди фаъолияти сулҳҷӯёна саҳми назаррас мегузоранд.

Ҷоизаи Лев Толстой ба афроде супурда мешавад, ки дар ҳифзи амният бар пояи риояти ҳуқуқҳои байналмилалӣ саҳми арзишманд гузоштаанд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханрониҳои худ дар СММ ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ҳамеша ба риояти Оинномаи СММ ва ҳуҷҷатҳои ҳуқуқӣ таъкид мекунанд. Масалан, дар суханронии худ дар Саммити муштараки ғайринавбатии арабию исломӣ дар 11 ноябри соли 2024, ӯ гуфт: “Пасомадҳои фоҷеабори амалиётҳои ҷангӣ дар минтақаҳои Ғаза ва Лубнон минтақаро дар баробари бӯҳрони бесобиқаи инсонӣ қарор додаанд. Бо назардошти ин вазъ, мо қарори парлумони Исроил дар бораи манъи фаъолияти Агентии имдодрасонӣ ва корҳои оворагони фаластинии СММ-ро ҳамчун нақзи ошкори ҳуқуқҳои байналмилалӣ мешуморем. Мо дубора аз ҷонибҳои даргир даъват мекунем, ки ҳама ихтилофҳоро фақат тавассути музокира ва абзорҳои дипломатӣ бо истинод ба принсипҳо ва меъёрҳои эътирофшудаи ҳуқуқҳои байналмилалӣ, хусусан Оинномаи СММ ҳал кунанд. Дар ин раванд, мо ҳамчунин аз тақвияти нақши ҳамоҳангсозии СММ ва ҳар гуна талошҳои дигари созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Ҳамкории Исломӣ барои ба эътидол овардани вазъ дар минтақа ҷонибдорӣ мекунем. Ҳамчунин, аз ҳама кишварҳои минтақа ва ҷаҳон даъват мекунем, ки барои пешгирии ҷанги доманадор дар Ховари Миёна дар рӯҳияи ҳамбастагӣ ва эътимоди хуб иқдомҳои муассиртар андешанд. Мо бовар дорем, ки ҳалли ҳақиқии масъалаи Фаластин ва таъмини сулҳи одилона дар минтақа фақат тавассути иҷрои қатъномаҳои СММ дар бораи таъсиси давлати мустақили Фаластин имконпазир аст”.

Саҳми барҷастаи Пешвои миллат дар ҳифзи амнияти ҷаҳонӣ бар пояи ҳуқуқҳои байналмилалӣ бо қабули 15 қатъномаи Маҷмаи СММ бо ташаббуси Тоҷикистон ва далелҳои зерин тасдиқ мешавад:

1. Мактаби дипломатияи сулҳофарии Пешвои миллат. Анҷоми ҷанги дохилии Тоҷикистон (1992-1997) тавассути Созишномаи умумии сулҳ ва ризоияти миллӣ (1997) мисоли риояти принсипҳои СММ дар ҳалли осоиштаи низоъҳо аст. Ин раванд устувории дохилиро фароҳам овард ва ҳамчун модели сулҳ дар сатҳи ҷаҳонӣ шинохта шуд. Ин таҷриба на фақат барои Тоҷикистон, балки барои дигар минтақаҳои ноустувор ҳамчун намуна хидмат мекунад, ки чӣ тавр гуфтушунид ва ҳамгироӣ метавонанд мушкилотро ҳал кунанд. Ин амали таърихии Пешвои миллат дубора исботи равшани ҷонибдории мардуми Тоҷикистон аз қабули Қонуни конститутсионии “Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат” аз 14 ноябри 2016, № 1356 ва арзишмандии ҳама гуна дастгириҳои Пешво аст. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун шахсияти барҷастаи таърихӣ, ки дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Тоҷикистон Сарвари давлат интихоб шуд, дар бунёди давлатдории соҳибистиқлол, барқарорсозии низоми конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдат саҳми беназир гузошт. Тибқи Конститутсияи 1994, ӯ дар интихоботи умумихалқӣ Президенти Тоҷикистон шуд ва дар бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқӣ, дунявӣ ва иҷтимоӣ нақши калон бозид, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестӣ ва мардумро аз ҷанги шаҳрвандӣ наҷот дод ва дар рушди сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ хизматҳои тақдирсоз кард. Пешниҳоди қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” (2024) муҳити амнро барои оянда таъмин мекунад ва бо ҳадафҳои устувори СММ мувофиқ аст. Сиёсати Тоҷикистон, ки дар Конститутсия (1994) бо таъкид ба сулҳҷӯӣ ва эҳтироми соҳибистиқлолии давлатҳо инъикос ёфтааст, ин иқдомҳоро дастгирӣ мекунад ва заминаи ҳуқуқӣ барои ҳамкориҳои байналмилалӣ эҷод мекунад. Дар ҷаҳони муосир, ки бо афзоиши низоъҳои мусаллаҳона, таҳдидҳои экологӣ ва нобаробариҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ печида шудааст, таҳкими сулҳ ба як зарурати ҳаётӣ табдил ёфтааст. Ин масъала на фақат барои насли ҳозира, балки барои ояндаи башарият ҳам аҳамият дорад. Дар ин замина, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо пешниҳоди ташаббуси қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” дар СММ нақши муҳим адо кард. Ин ташаббус дар Иҷлосияи 79-уми Маҷмаи Умумии СММ (24 сентябри 2024) эълон шуд ва нишонаи ҷиддии ӯҳдадории Тоҷикистон ба сиёсати сулҳпарварӣ ва таъмини ояндаи бехатар барои инсоният аст. Қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” дар чаҳорчӯбаи СММ пешниҳод шуд ва бо меъёрҳои ҳуқуқҳои байналмилалӣ ҳамоҳанг аст. Моддаи 1-и Оиномаи СММ (1945) “ҳифзи сулҳ ва амнияти байналмилалӣ”-ро ҳадафи асосӣ муайян мекунад, дар ҳоле ки моддаи 33 давлатҳоро ба ҳалли осоиштаи низоъҳо даъват мекунад. СММ дар ҳифзи сулҳ нақши роҳбарӣ дорад ва қатънома ба таъмини амният ва пешгирии муноқишаҳо равона аст. Дар ҳолати қабул, ин қатънома қувваи ҳуқуқии байналмилалӣ пайдо мекунад ва барои давлатҳои узв иҷроӣ мешавад. Қатънома бо Конвенсияи ҳуқуқҳои кӯдак (1989) пайванд дорад, ки моддаи 38-аш давлатҳоро муваззаф мекунад, кӯдаконро аз ҷалб ба низоъҳои мусаллаҳ ҳифз кунанд. Ин бо ҳадафи қатънома барои пешгирии ҷалби ҷавонон ба гурӯҳҳои тундрав мувофиқ аст. Ин ҳуҷҷатҳои байналмилалӣ заминаи ҳуқуқии қатъномаро барои ҳифзи амнияти наслҳои оянда мустаҳкам мекунанд. Татбиқи қатъномаи “Даҳсолаи таҳкими сулҳ” механизмҳои ҳуқуқии мушаххасро талаб мекунад. Созмонҳои байналмилалӣ, ҳукуматҳо ва ҷомеаҳои шаҳрвандӣ бояд дар иҷрои барномаҳо ва ташкили иқдомҳои муштарак ҳамоҳанг шаванд. Ин бо моддаи 13-и Оиномаи СММ, ки рушди ҳамкории байналмилалиро таъкид мекунад, мувофиқ аст ва заминаи ҳуқуқӣ барои татбиқи қатънома фароҳам меорад. Қатънома ба омӯзиши сулҳ ва ҳамгироии ҷавонон дар сулҳсозӣ диққат медиҳад, ки дар чаҳорчӯбаи Ҳадафҳои рушди устувори СММ (ҲРУ 16 – сулҳ, адолат ва ниҳодҳои қавӣ) амалӣ мешавад. Омӯзиши арзишҳои сулҳпарварӣ барои татбиқи қатънома муҳим аст. Ин механизмҳо бо Конвенсияи ҳуқуқҳои кӯдак (моддаи 38) ва Конвенсияҳои Женева (1949), ки ҳифзи ғайринизомиёнро пешбинӣ мекунанд, пайванд дошта, барномаҳои махсус барои ҳифзи ҷавонон ва пешгирии ҷалби онҳо ба низоъҳо таъмин мекунанд. Қатънома ба амалисозии барномаҳои мубодила ва истифодаи технологияҳои нав барои паҳн кардани паёмҳои сулҳ равона аст. Ин пешниҳодҳо дар доираи моддаи 13-и Оиномаи СММ ва ҲРУ 16 қобили татбиқ буда, нишон медиҳанд, ки қатънома дорои механизмҳои ҳуқуқии самарабахш барои амалиёт аст.

2. Мактаби дипломатияи об ва иқлими Пешвои миллат. Иқдомҳои байналмилалии Пешвои миллат, Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар арсаи ҷаҳонӣ эътирофи васеъ пайдо кардаанд ва ба масъалаҳои об, иқлим ва рушди устувор нигаронида шудаанд. Ин иқдомҳо аз минбари СММ пешниҳод шуда, барои ҳалли мушкилоти глобалӣ саҳми калон гузоштаанд: 1. Соли байналмилалии оби тоза (2003). Дар соли 1999, дар Иҷлосияи 54-уми Маҷмаи Умумии СММ, Пешвои миллат пешниҳод карданд, ки соли 2003 ҳамчун "Соли байналмилалии оби тоза" эълон шавад. Ин пешниҳод бо қабули қатъномаи СММ ҷонибдорӣ ёфт ва ба ҷалби диққати ҷаҳон ба масъалаи дастрасӣ ба оби тоза кӯмак кард. 2. Даҳсолаи байналмилалии "Об барои ҳаёт" (2005-2015). Дар соли 2003, дар Форуми сеюми ҷаҳонӣ оид ба об дар Киото, Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод карданд, ки солҳои 2005-2015 ҳамчун даҳсолаи "Об барои ҳаёт" эълон гардад. Ин ташаббус аз ҷониби 140 кишвар дастгирӣ ёфт ва ба истифодаи оқилонаи захираҳои об ва ҳифзи онҳо равона шуд. 3. Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об (2013). Бо иқдоми Тоҷикистон, соли 2013 аз ҷониби СММ ҳамчун "Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об" эълон шуд. Ин иқдом ҳамкориҳои байналмилалиро дар идораи захираҳои об тақвият бахшид. 4. Даҳсолаи байналмилалии "Об барои рушди устувор" (2018-2028). Ин ташаббус аввал дар соли 2015 дар Форуми ҷаҳонии об дар Кореяи Ҷанубӣ аз ҷониби Пешвои миллат пешниҳод шуд ва дар соли 2016 Маҷмаи Умумии СММ онро бо қатънома қабул кард. Даҳсола ба ҳалли мушкилоти об дар чаҳорчӯбаи ҳадафҳои рушди устувор нигаронида шудааст. 5. Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025) ва Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо (21 март). 6. Қабули Қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ “Даҳсолаи амал барои илмҳои Криосфера дар солҳои 2025–2034” аз 13 августи 2024 таҳти № 78/321. Бо ташаббуси Пешвои миллат, соли 2025 ҳамчун "Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо" эълон шуд ва 21 март Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо ном гирифт. Ин иқдом ба ҳифзи пиряхҳо ҳамчун манбаи муҳими оби тоза дар шароити тағйири иқлим равона аст. Дар чаҳорчӯбаи ин ташаббус, дар соли 2025 дар Душанбе Конфронси байналмилалии сатҳи баланд баргузор мешавад. Ин ташаббусҳо на фақат обрӯи Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ афзуданд, балки кишварро ҳамчун пешоҳанг дар ҳалли масъалаҳои ҷаҳонии обу иқлим муаррифӣ карданд. Пешвои миллат бо ин иқдомҳо нишон доданд, ки Тоҷикистон омода аст дар пешбурди рӯзномаи глобалии марбут ба захираҳои табиӣ саҳми фаъол гузорад ва устувории экологии байналмилалиро таъмин кунад.

3. Мактаби дипломатияи фарҳангсолории Пешвои миллат. Яке аз ҷанбаҳои калидии ин мактаб пешниҳоди номзадҳо ба рӯйхатҳои ЮНЕСКО аст, ки ваҳдати фарҳангиро тақвият медиҳад. Аз соли 2003 то 2025, Тоҷикистон 14 номзадро ба Рӯйхати мероси ғайримоддии инсоният ва дигар барномаҳои ЮНЕСКО пешбарӣ кардааст. Мисолҳои барҷаста: «Шашмақом» (2003), навъи мусиқии анъанавӣ, ки арзишҳои фарҳангии Осиёи Марказиро инъикос мекунад; «Наврӯз» (2009), ҷашни баҳорӣ ва рамзи навсозӣ; «Оши палов» (2016), таоми миллӣ ва воситаи ваҳдати иҷтимоӣ; «Чакан» (2018), ҳунари гулдӯзии тоҷикӣ, ки заҳмати занонро таҷассум мекунад; «Фалак» (2021), жанри мусиқии фолклорӣ, ки ба ҳифзи забон ва анъанаҳо кӯмак мекунад; «Куллиёти Мавлоно» (2023), осори шоири бузурги форсӣ-тоҷикӣ Ҷалолиддини Балхӣ; «Рӯймолҳои занона» (2023), ки ба ҳунари бофандагии атлас ва адрас ишора мекунад, ҳамчун мероси ҳунарҳои дастӣ. Ин номзадҳо на фақат мероси Тоҷикистонро дар ҷаҳон муаррифӣ карданд, балки ба таҳкими робитаҳои байнифарҳангӣ ва ваҳдати миллӣ дар кишвар мусоидат намуданд. Масалан, дар соли 2024, Тоҷикистон номзадҳои навро, чун фестивали «Меҳргон» ва ҳикояҳои фолклорӣ, ба рӯйхатҳои ЮНЕСКО ворид кард, ки ин идомаи сиёсати фаъоли Пешвои миллат аст. Таҳлили ин иқдомҳо нишон медиҳад, ки дипломатияи фарҳангсолории Пешвои миллат ба ҳадафҳои устувори рушд ва сулҳ нигаронида шудааст. Аз як тараф, ин номзадҳо ба ҳифзи арзишҳои миллӣ кӯмак мекунанд, ки пас аз ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) барои ваҳдати миллӣ муҳим буданд. Аз тарафи дигар, онҳо Тоҷикистонро ҳамчун давлати пешбар дар Осиёи Марказӣ муаррифӣ карда, ба ҳамкориҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ замина мегузоранд. Масалан, «Наврӯз» ҳамчун ҷашни муштарак бо кишварҳои ҳамсоя (Эрон, Афғонистон ва Ӯзбекистон) ба муколамаи байнифарҳангӣ мусоидат кардааст, ки аз принсипҳои мактаби дипломатияи фарҳангсолорӣ бармеояд. Инчунин, дар соли 2025, номзадҳои нав, чун бозиҳои фолклорӣ ва ҳунари қолинбофӣ, пешниҳод шуданд, ки ин равандро идома медиҳанд ва ба ҷалби ҷавонон ба ҳифзи мерос кӯмак мекунанд. Яке аз дастовардҳои муҳими ин мактаб ворид шудани ёдгориҳои Хуттали Қадим ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО аст. Ин ёдгориҳо, ки дар вилояти Хатлон ҷойгир буда, аз асрҳои IX–XII боқӣ мондаанд, 12 июли 2025 дар иҷлосияи 47-уми Кумитаи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО дар Париж ба рӯйхат ворид шуданд. Хуттали Қадим, ки 152.409 гектарро дар бар мегирад, ҳамчун маркази тиҷоратӣ ва фарҳангӣ дар Роҳи Абрешим шинохта шуда, критерийҳои (II) ва (III)-и ЮНЕСКОро қонеъ мегардонад – мубодилаи фарҳангӣ ва намунаи ҳунари меъморӣ. Ин воридшавӣ панҷумин ёдгории Тоҷикистон дар ин рӯйхат аст ва мақоми кишварро дар ҳифзи мероси ҷаҳонӣ боло бурдааст. Таҳти роҳбарии Пешвои миллат, ин дастовард ба ҳамкориҳои байналмилалӣ ва рушди туризми устувор мусоидат кардааст. Пешниҳоди платформаи рақамии мероси фарҳангӣ қадами инноватсионӣ дар ин самт аст, ки ҷавононро ба ҳифзи анъанаҳо ҷалб мекунад. Дар соли 2025, Тоҷикистон чанд лоиҳаи рақамиро оғоз кард, аз ҷумла намоишгоҳи рақамии "Threads of Tradition" дар ARTECHOUSE, ки бо технологияҳои immersive мероси тоҷикӣ, чун ҳунари чакан ва мусиқии шашмақомро муаррифӣ мекунад. Инчунин, дар майи 2025, дар Нью-Йорк намоишгоҳи интерактивӣ кушода шуд, ки аз ҷониби Раиси Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ифтитоҳ гардид ва ба ҳифзи мероси фарҳангӣ тавассути платформаҳои рақамӣ нигаронида шудааст. Ғайр аз ин, галереяи рақамии аввалини Тоҷикистон дар январи 2025 кушода шуд, ки ҳунари муосирро бо масъалаҳои иҷтимоӣ (зӯроварӣ дар оила ва ҳифзи муҳит) мепайвандад. Ин платформаҳо ҷавононро ба омӯзиши таърих ва анъанаҳо ҷалб карда, ба рушди рақамии фарҳанг мусоидат мекунанд ва бо барномаҳои омӯзишии ЮНЕСКО ҳамоҳанганд. Ин ташаббусҳо дипломатияи фарҳангро ҳамчун воситаи сулҳ ва муколама истифода мебаранд. Таҳти роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон фарҳангро барои ҳалли масъалаҳои глобалӣ, чун тағйири иқлим ва сулҳи минтақавӣ, истифода мебарад. Масалан, ҷашни Наврӯз ҳамчун платформаи дипломатӣ барои таҳкими робитаҳо бо кишварҳои ҳамсоя ва байналмилалӣ хидмат мекунад.

4. Мактаби дипломатияи амнияти минтақавии Пешвои миллат. Пешвои миллат дар марти 2013 дар вохӯрӣ бо дипломатҳои кишвар ҳангоми ифтитоҳи бинои нави Вазорати корҳои хориҷӣ таъкид карданд, ки “... роҳбарияти давлати Тоҷикистон ҳамкории васеи минтақавиро ҳамчун абзори муҳимтарини ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, экологӣ ва таъмини амният ва субот дар Осиёи Марказӣ мешуморад ва ин дидгоҳро дар амалияи сиёсии худ дар тӯли бист соли охир борҳо нишон додааст. Мо якҷоя ва дар ҳамкории созанда бо ҳам метавонем ба таҳдидҳои глобалии муосир дар минтақа муқовимат кунем”. Дар Паёми 2019, Сарвари давлат яке аз дастовардҳои муҳими сиёсати хориҷиро барқарорсозии ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба бо Ӯзбекистон арзёбӣ карда, гуфтанд, ки “... соли 2018 дар муносибатҳои дуҷониба бо кишвари ҳамҷавор ва дӯсти мо – Ӯзбекистон - таҳаввулоти таърихӣ рух дод ва мо ҳама масъалаҳои ҳалталаб ва шиддатнокро, ки дар тӯли зиёда аз бист сол байни ду кишвар ба миён омада буданд, пурра ҳал кардем ва ҳамкориҳоро ба сатҳи шарикии стратегӣ баровардем”. Сарвари давлат 6 августи 2021 дар вохӯрии машваратии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ афзуданд, ки “мо ба ҳамкории зич дар соҳаҳои тиҷорат, саноат, иқтисоди рақамӣ, инноватсия ва технологияҳои муосир, сайёҳӣ, амнияти озуқаворӣ, нақлиёт ва амнияти энергетикӣ омода ҳастем”. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бунёд ва рушди созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ нақши мусбат доранд. Масалан, табдили “Панҷгонаи Шанхай” ба Созмони Ҳамкории Шанхай дар мулоқоти саронҳо (5 июли 2000) дар Душанбе аз ҷониби Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод шуд. Баъдтар, дар Шӯрои сарони давлатҳо, 15 июни 2001, СҲШ дар ҳайати Чин, Россия, Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон ва Қирғизистон таъсис ёфт. Аз замони узвият, Тоҷикистон корҳои зиёдеро анҷом дод. Аз ҷумла, раёсати СҲШ-ро дар солҳои 2008 ва 2014 ба уҳда дошт, ҳамчунин дар солҳои 2006–2010 ва 2018 раёсати Шӯрои сарони ҳукуматҳои СҲШ ба Тоҷикистон вогузор шуд. Дар соли 2021, ҷаласаи ҷашнии сарони СҲШ дар Душанбе таҳти раёсати Тоҷикистон баргузор гардид. 6 августи 2021 дар асоси Қарори муштараки сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ дар Туркманбошӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вохӯрии машваратии сарони давлатҳо (бо ширкати президентҳои Қазоқистон, Қирғизистон, Ӯзбекистон ва Туркманистон) бо “Нишони фахрии сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ” барои хизматҳои шоиста дар рушди дӯстӣ, ҳамсоягии нек, ҳамдигарфаҳмӣ, таҳкими сулҳу амният ва пешбурди манфиатҳои муштарак сарфароз гардонида шуд. Дар мулоқоти сеҷонибаи сарони Тоҷикистон (Эмомалӣ Раҳмон), Ӯзбекистон (Шавкат Мирзиёев) ва Қирғизистон (Садир Жапаров) дар Хуҷанд (31 марти 2025), Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ ва Шартномаи нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои се кишвар имзо шуданд. Ин ҳуҷҷатҳо ба ҳалли баҳсҳои марзӣ, хусусан дар минтақаи Фарғона (Ӯзбекистон), Ботканд (Қирғизистон) ва Исфара (Тоҷикистон), мусоидат карданд. Бо имзои созишномаҳои муҳим ва таъкиди арзишҳои дӯстӣ, Тоҷикистон ҳамчун ташаббускор баромад кард ва минтақаро ба ваҳдат ва пешрафт ҳидоят намуд. Ин ҳамкориҳо на фақат сулҳро таъмин карданд, балки барои рушди иқтисодӣ ва фарҳангӣ роҳ кушоданд. Осиёи Марказӣ бо ин қадамҳо ба минтақаи муттаҳид ва шукуфон наздик шуд, ки дар он дӯстӣ ва шарикӣ асоси ҳама аст. Ин мулоқот мисоли равшани он аст, ки кишварҳои минтақа чӣ гуна метавонанд бо ҳамкории муштарак аз мушкилот гузаранд ва ба ояндаи дурахшон раҳнамоӣ кунанд. Заминаи ҳуқуқии муносибатҳои дуҷониба байни Тоҷикистон ва Қирғизистон, ки зиёда аз 128 ҳуҷҷатро дар бар мегирад, ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва гуманитариро танзим мекунад. Танзими баҳсҳои марзӣ дар соли 2025 бо имзои Шартнома дар бораи сарҳади давлатӣ ҳал шуд.

5. Мактаби дипломатияи суботу ҳамкории Пешвои миллат. Тоҷикистон дар чаҳорчӯбаи СММ, СҲШ, ИДМ ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ бо терроризм ва ҷинояткории муташаккил мубориза мебарад, ки бо ҳуҷҷатҳои ҳуқуқии байналмилалӣ мувофиқ аст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ дар маросими ифтитоҳи Конфронси байналмилалии сатҳи баланд дар мавзӯи “Муқовимат бо терроризм ва ифротгароии хушунатомез” 4 апрели 2018 гуфтанд: “Дар солҳои охир зиёда аз 100 кишвари дунё ҳадафи амалҳои харобкоронаи террористон қарор гирифтанд, ва бар асари ҳамлаҳои террористӣ садҳо ҳазор нафар аҳолии осоишта ҳалок шуданд ва миллионҳо манзили зисташонро тарк карданд. Зарари иқтисодӣ садҳо миллиард долларро ташкил медиҳад. Фақат дар Афғонистон соли гузашта бар асари ҷанг ва амалҳои террористӣ зиёда аз 10 ҳазор нафар зарар диданд, тақрибан 4 ҳазор қурбон шуданд. 32 фоизи қурбониён ва 53 фоизи маҷрӯҳон занону кӯдакон буданд. Пӯшида нест, ки дар чунин вазъ кишварҳо дар танҳоӣ наметавонанд ба хавфҳои афзояндаи амният муқовимат кунанд ва суботро таъмин намоянд. Аз ин рӯ, бо назардошти воқеият, мо дар сатҳи минтақа ва ҷаҳон тақвияти ҳамкориву шарикиро барои таъмини амнияти фарогир тавассути иқдомҳои муштарак дар мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ ва аз байн бурдани омилҳои дастгирии сиёсӣ, низомӣ ва молиявии онҳо ҳамчун роҳи самарабахши раҳоӣ аз ин хатарҳо арзёбӣ мекунем. Дар ин раванд, ба фикри мо, вокуниш ба таҳдидҳои афзояндаи терроризм ва ифротгароӣ бояд бо нақши калидӣ ва ҳамоҳангсозии СММ ва ниҳодҳои он фарогир шавад. Стратегияи глобалии СММ оид ба мубориза бо терроризм ва конвенсияҳои зиддитеррористӣ, қатъномаҳои Шӯрои Амният ва Маҷмаи Умумӣ бояд асоси муборизаи муштаракро ташкил диҳанд”. Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати фаъол дар арсаи байналмилалӣ саҳми калон дар пешгирии терроризм, экстремизм, фурӯши маводи мухаддир, савдои одам ва дигар ҷиноятҳои муташаккил ва таҳдидҳои глобалӣ дорад. Таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон ташаббусҳои зиёдеро пеш мебарад, ки ба таҳкими амнияти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ нигаронида шудаанд.

Ин саҳмҳо дар чаҳорчӯбаи созмонҳои байналмилалӣ, чун СММ, СҲШ, ИДМ ва СААД амалӣ мешаванд. Қадрдонӣ аз ҷониби Фонди сулҳи Русия бо Ҷоизаи Лев Толстой эътирофи саҳми Президенти Тоҷикистон дар таъмини амнияти ҷаҳонӣ ва минтақавӣ бар пояи ҳуқуқҳои байналмилалӣ аст. Саҳми Пешвои миллат дар ҳалли низоъҳо, дипломатияи обӣ ва иқлимӣ, ҳифзи мероси фарҳангӣ ва суботи минтақавӣ Тоҷикистонро ҳамчун давлати пешоҳанг дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ мекунад. Ин ташаббусҳо ба чаҳорчӯбаҳои ҳуқуқии СММ, ЮНЕСКО, СҲШ ва ИДМ такя карда, ба рушди устувор ва ваҳдати фарҳангӣ мусоидат мекунанд. Бори дигар ин қадрдонӣ собит кард, ки мактаби давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои сарони давлатҳои ҷаҳон намунаи ибрат гаштааст.

Ин дастоварди муҳими сиёсиву дипломатӣ барои миллати тоҷик мояи ифтихор буда, бори дигар нишон дод, ки сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат мавқеи устувори ҷаҳонӣ пайдо намудааст. Бо эҳтироми самимӣ Пешвои миллатро ба ин дастоварди таърихӣ табрику таҳният намуда, ба эшон саломатии бардавом ва муваффақиятҳои нав дар роҳи хизмат ба давлат ва миллат орзумандем.

ҲАЙДАРЗОДА РУСТАМ ҶУРА - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД -муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

За выдающийся вклад в деле обеспечения мира и стабильности в Центральной Азии, и в частности в Ферганской долине президентам Таджикистана, Узбекистана и Кыргызстана 21 декабря 2025 в торжественной обстановке в Санкт-Петербургской государственной консерватория имени Николая Андреевича Римского-Корсакова (Россия) была вручена Международная премия мира им. Льва Толстого.

Международная премия мира Л.Толстого присуждается личностям, внесшим значительный вклад в деле обеспечение безопасности на основе соблюдения норм международного права. Таджикистан за 35 лет своей Государственной независимости внес значительный вклад в предотвращение терроризма, экстремизма и других глобальных угроз и под руководством Президента страны продвигает множество инициатив, направленных на укрепление основ мира, региональной и мировой безопасности. В этом контексте вручение Международной премии мира Льва Толстого уважаемому Эмомали Рахмону, является признанием его вклада в разрешение конфликтов, развитие и укрепление дипломатии воды и климата, сохранение культурного наследия нашего региона.

Президент Республики Таджикистан уважаемый Эмомали Рахмон вносит огромный вклад в деле обеспечение мира и глобальной безопасности на основе верховенства международного права, что подтверждается принятием 15 резолюций Генеральной Ассамблеи ООН по инициативе Таджикистана. Кроме того, подписанное в 1997 году Соглашение об установлении мира и национального согласия, которым завершилась гражданская война в Таджикистане, является примером соблюдения принципов ООН по мирному урегулированию конфликтов. Этот процесс обеспечил внутреннюю стабильность и был признан в качестве модели миротворчества на глобальном уровне

Выступая на церемонии вручения международной премии мира им.Л.Толстого президент Российской Федерации Владимир Путин в частности отметил: «как известно, 31 марта этого года в древнем таджикском городе Худжанд состоялось без преувеличения историческое событие – были подписаны договор о точке стыка трех государственных границ и декларация о вечной дружбе. Благодаря политической воле, мудрости и дальновидности руководителей трех стран преодолён долгий период неопределённости в пограничных вопросах, полностью завершено правовое оформление общих рубежей и тем самым создана основа для расширения сотрудничества на принципах добрососедства, доверия и взаимной выгоды. Урегулирование вопроса госграницы также открывает дополнительные возможности для дальнейшего наращивания многосторонних экономических связей, запуска инфраструктурных и производственных проектов, привлечения новых инвестиций. Важно и то, что укрепляются гарантии региональной безопасности, открываются перспективы для скоординированных усилий в борьбе с такими трансграничными угрозами, как терроризм, экстремизм, наркотрафик, незаконная миграция и контрабанда. И у нас, конечно, действительно хороший повод, чтобы поздравить с премией Садыра Нургожоевича, Эмомали Шариповича и Шавката Миромоновича. Будем брать с вас пример».

Да, действительно благодаря усилиям президентов Таджикистана, Узбекистана и Кыргызстана Ферганская долина, как основа Центральной Азии, вступает в качественно новую эпоху своего развития. С приобретением независимости три государства, которые расположены в Ферганской долине - Таджикистан, Узбекистан и Кыргызстан не прекращали попытки в деле превращения Ферганской долине в пространство мира и доверия. Их усилия и решительная политическая воля привели к тому, сегодня в регионе решены все вопросы с демаркацией и делимитацией государственных границ. Все мы стали в 31 марта 2025 году свидетелями закладывания фундамента Новой Центральной Азии, когда в г. Худжанд была подписаны «Соглашение о стыке государственных границ» и «Декларация о вечной дружбе».

Эти исторические документы, с одной стороны закрыли спекуляции о том, что Ферганская долина может превратиться в «центральноазиатские Балканы», с другой стороны заложили прочную основу для долгосрочного мира и социально-экономического процветания в регионе. Усилия уважаемых президентов Таджикистана ,Узбекистана и Кыргызстан по укреплению мер доверия Центральной Азии были восприняты с восторгом и высоко оценены с стороны международного сообщества.

Рустам Хайдарзода, директор Института изучения проблем стран Азии и Европы НАНТ

Дар таърихи муосири ҷаҳон каманд шахсиятҳое, ки бо фаъолияти худ ба таҳкими сулҳу амният дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ саҳми арзанда гузоштаанд. Яке аз чунин пешвоёни барҷастаи замони мо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Саҳми ӯ дар ҳалли масъалаҳои мураккаби сарҳадӣ, таъмини субот дар Осиёи Марказӣ ва пешбурди сиёсати сулҳпарварона ӯро ба зинаи Пешвои байналмилалии сулҳофар баровардааст. Ин нукта боз ҳам равшантар гардид, вақте ки 21 декабри соли 2025 дар толори Консерваторияи давлатии Санкт-Петербург ба номи Римский-Корсаков маросими тантанавии супоридани Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой баргузор шуд. Ин ҷоизаи бонуфуз ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев ва Президенти Қирғизистон Садир Жапаров барои саҳми бузург дар таҳкими сулҳу амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ супорида шуд.

Осиёи Марказӣ, ки аз давраҳои қадим маркази тамаддунҳои бузург буд, пас аз фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ бо мушкилоти зиёди сарҳадӣ рӯ ба рӯ шуд. Водии Фарғона, ки байни Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон тақсим шудааст, солҳои тулонӣ манбаи низоъҳо ва муноқишаҳои сарҳадӣ буд. Ин масъалаҳо на танҳо ба амнияти минтақавӣ, балки ба рушди иқтисодӣ ва ҳамзистии халқҳо таъсири манфӣ мерасонданд.

Дар ин шароит, сиёсати хирадмандонаи Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз аввали солҳои 1990-ум ба ҳалли осоиштаи ин мушкилот равона гардид. Ӯ ҳамеша таъкид мекард, ки сулҳ ва дӯстӣ асоси пешрафти минтақа аст. Саҳми ӯ дар музокироти дуҷониба ва сеҷониба бо роҳбарони ҳамсоякишварҳо нақши калидӣ бозид. Бо ибтикори ӯ, солҳои охир равандҳои делимитатсия ва демаркатсияи сарҳадот тезонида шуданд, ки ниҳоят ба имзои созишномаҳои таърихӣ оварда расонд.

Яке аз дастовардҳои бузурги солҳои охир имзои созишнома дар шаҳри Хуҷанд 31 марти соли 2025 мебошад. Дар ин нишасти сарони давлатҳои Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон созишномаи таърихӣ дар хусуси нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои се давлат ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ ба имзо расид. Ин ҳуҷҷатҳо масъалаҳои сарҳадии миёни се кишвари ҳамсояро ҳалли ниҳоӣ бахшиданд.

Ин рӯйдод на танҳо ба таъмини амну субот дар минтақа мусоидат намуд, балки ба рушди устувори иқтисодӣ, афзоиши тиҷорат ва ҳамкориҳои фарҳангӣ замина гузошт. Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин раванд нақши марказӣ бозид. Ӯ бо сиёсати "дарҳои кушода" ва ташаббусҳои сулҳпарварона тавонист, ки ҳамсоякишварҳоро ба мизи музокирот биёрад ва ба ҳалли осоиштаи низоъҳо ноил гардад. Ин саҳм ҳамчун намунаи олии дипломатияи сулҳофарона дар таърихи муосири Осиёи Марказӣ сабт шудааст.

Бо ифтихори миллӣ бояд гуфт, ки ин дастовард натиҷаи солҳои тулонии талошҳои Пешвои миллат аст, ки Тоҷикистонро ба маркази сулҳу ҳамкорӣ дар минтақа табдил дод.

Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой, ки соли 2022 таъсис ёфтааст, ба шахсиятҳо ва созмонҳое дода мешавад, ки ба таҳкими сулҳу дӯстӣ байни халқҳо саҳми калон гузоштаанд. Ин ҷоиза рамзи арҷгузорӣ ба мероси бузурги адиби рус Лев Толстой аст, ки тамоми умр барои сулҳ мубориза бурдааст.

Дар соли 2025 ин ҷоиза ба роҳбарони се кишвари Осиёи Марказӣ – Эмомалӣ Раҳмон, Шавкат Мирзиёев ва Садир Жапаров – барои саҳми муштарак дар ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ ва таҳкими амният дода шуд.

Маросими супоридани ҷоиза 21 декабри 2025 дар Санкт-Петербург дар фазои тантанавӣ баргузор гардид. Ин эътирофи байналмилалӣ нишон медиҳад, ки ҷаҳон саҳми Президенти Тоҷикистонро дар бунёди сулҳ дар минтақа ва берун аз он қадр мекунад.

Ин ҷоиза на танҳо мукофоти шахсӣ, балки эътирофи саҳми тамоми миллати тоҷик аст, ки таҳти роҳбарии Пешвои миллат ба сулҳу пешрафт ноил гардид.

Саҳми муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо бо Осиёи Марказӣ маҳдуд нест. Ӯ ҳамчун ташаббускори Даҳсолаҳои байналмилалии об ("Об барои рушди устувор" солҳои 2018-2028) ва дигар ташаббусҳои глобалӣ дар масъалаҳои экологӣ ва сулҳ маъруф аст. Сиёсати ӯ дар ҳалли низоъҳои Афғонистон, мубориза бо терроризм ва экстремизм ӯро ба пешвои воқеии сулҳ дар сатҳи ҷаҳонӣ табдил додааст.

Бо эҳсосоти баланди ватанпарастӣ бояд зикр кард, ки номи Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи тоҷикон ҳамчун сулҳофар абадӣ боқӣ мемонад.

Ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ ва гирифтани ҷоизаи Лев Толстой ба болоравии нуфузу эътибори байналмилалии Осиёи Марказӣ мусоидат намуд. Ин рӯйдодҳо ба афзоиши тиҷорат, ҳамкориҳои иқтисодӣ ва фарҳангӣ замина мегузоранд. Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат ба маркази ҳамгироии минтақавӣ табдил меёбад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо саҳми бузургаш дар таҳкими сулҳ сазовори унвони Пешвои байналмилалии сулҳофар гардидааст. Ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой соли 2025 инро тасдиқ мекунад. Бо ифтихори миллӣ мо – тоҷикон – аз ин дастовард шодем ва умедворем, ки мероси сулҳофарии Пешвои миллат барои наслҳои оянда намунаи ибрат хоҳад шуд.

Ин рӯйдодҳои таърихӣ нишон медиҳанд, ки бо хирад ва талошҳои сулҳпарварона метавон мушкилоти мураккабро ҳал кард ва ҷаҳонро беҳтар сохт. Зинда бод Пешвои миллат – Эмомалӣ Раҳмон! Зинда бод Тоҷикистони сулҳпарвар!

ҚУРБОНОВА ШИРИН, сарходими илмии Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих