Роҳсозӣ, роҳкушоӣ, таъмиру таҷдид ва бунёду ба истифодадиҳии роҳҳо аз қадимулайём барои мардуми тоҷик аз гузаштагон ба мо мерос мондааст. Дар замони соҳибистиқлолии кишварамон, бахусус баъди ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳу Ваҳдати миллӣ дар таърихи 27 - уми июни соли 1997 ва ҳамзамон ба шарофати хидматҳои мондагору иқдомҳои наҷибу ватандӯстонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бунёди роҳҳои муосиру ҷавобгӯй пурра ба талаботи стандартҳои сатҳи умумиҷаҳонӣ ба ҳукми анъана даромаданд.

Барои далели ин гуфтаҳо дар давоми солҳои 2008 – 2020 сохтмону ба истифодадиҳӣ ва ҳамзамон таъмиру таҷдиди роҳҳои мошингарди «Мурғоб – Кулма», «Шоҳон – Зиғар», «Шкев – Зиғар», «Душанбе – Қӯрғонтеппа – Данғара – Кӯлоб», «Дӯстӣ – Панҷи Поён», «Душанбе – Чаноқ – сарҳади Узбекистон», «Қӯрғонтеппа – Дӯстӣ», «Душанбе – Турсунзода – сарҳади Узбекистон», «Айнӣ – Панҷакент – сарҳади Узбекистон», инчунин нақбҳои «Истиқлол», «Шаҳристон», «Дӯстӣ», «Озодӣ» ва «Хатлон» ба анҷом расонида шуда, дар маркази шаҳру ноҳияҳои кишвар низ дар маҷмуъ 5 терминали муосири мусофирбарӣ сохта, ба истифода супорида шуданд, ки феълан дар хидмати мардуми шарифи кишварамон қарор доранд.

Бар замми ин давра 9 терминали замонавии байналмилалии боркашонӣ, ки аз онҳо 3 терминал фосилавӣ ва 6 терминал наздисарҳадӣ мебошанд, низ бунёд гардида, айни замон дар истифодаи умум қарор доранд. Маҳз дар даврони соҳибистиқлолӣ роҳи оҳани «Бохтар – Кӯлоб» ба дарозии 132 километр, қитъаи «Ваҳдат – Ёвон» ба дарозии қариб 41 километр (дар роҳи оҳани «Душанбе – Бохтар – Кӯлоб») ба истифода супорида шуданд.

Зикр кардан ба маврид аст, ки аз аввали солҳои соҳибистиқлолӣ дар соҳаи нақлиёти кишвар 53 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи умумии беш аз 20,3 миллиард сомонӣ татбиқ гардидааст.

Ҳамин тариқ, метавон гуфт, ки корҳои дар соҳаи инфрасохтори роҳу нақлиёт анҷомдодашуда имконият фароҳам оварданд, ки мавқеи намоёни Тоҷикистони соҳибистиқлол дар раддабандии ҷаҳонии сифати роҳҳо, ки ҳамасола аз ҷониби Маркази таҳқиқоти байналмилалии «Ҳисоботи ҷаҳонии рақобатнокӣ» гузаронида мешавад, дар зарфи ду - се соли охир 20 зина беҳтар гардида, тибқи арзёбии Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ дар байни 141 давлати ба таҳқиқот фарогирифташуда зинаи 50-умро ишғол менамояд.

Тавре аз саҳифаҳои матбуоти даврӣ ва нигоштаҳои воситаҳои ахбори омма ва шабакаҳои иҷтимоӣ хуб огоҳем, ҳанӯз чаҳор сол қабл аз ин, аниқтараш дар таърихи 7- уми июни соли 2021 лоиҳаи бунёди роҳи Роғун – Обигарм - Нурободро, ки яке аз қисмҳои асосию муҳимми нақшаҳои созандаи Ҳукумати мамлакат доир ба рушди ноҳияҳои минтақаи Рашт ва инчунин Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мебошад, маҳз бо ибтикори бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оғоз гардида буд, ки иқдоми басо наҷиб маҳсуб меёбад.

Лозим ба тазаккур аст, ки корҳои сохтмону бунёд намудани ин роҳ аз моҳи феврали соли 2021 оғоз гардида буд. Роҳи автомобилгарди Обигарм – Нуробод дар шарқи Тоҷикистон ҷойгир буда, пойтахти кишварро бо ноҳияҳои Нуробод, Рашт, Сангвор, Тоҷикобод ва Лахш мепайвандад ва яке аз дарвозаҳои асосӣ барои пайваст намудани Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон мебошад. Азнавсозии ин роҳ барои сокинони маҳаллӣ шароити мусоид фароҳам овард, ки онҳо соҳиби ҷойи кор ва инчунин маоши баланд гарданд ва дар обод намудани Ватани хеш саҳми арзандашонро низ гузоранд.

Тавре медонем бунёди роҳи мошингарди Ваҳдат – Роғун – Нуробод – Рашт – Лахш бо дастгирии шарикони рушд ҳанӯз соли 2005 оғоз гардида, дар доираи лоиҳаҳои сармоягузорӣ беш аз 310 километр роҳҳои дорои аҳаммияти байналмилаливу ҷумҳуриявӣ ва 138 километр роҳҳои маҳаллӣ ба маблағи умумии 1,9 миллиард сомонӣ сохта, ба истифода супорида шуданд.

Лоиҳаи нави қитъаи Роғун – Обигарм – Нуробод, ки бо талошҳои Роҳбарияти Олии Ҳукумати кишварамон сарчашмаи маблағгузории он дарёфт гардидааст, 86 километр, яъне аз километри 72-юм то 158-уми шоҳроҳи зикршударо фаро мегирад, ки дар доираи лоиҳа дар маҷмуъ 70 километр роҳҳои маҳаллии ноҳияҳои зикргардида низ бунёду азнавсозӣ карда шуданд. Бунёди ин қитъаи роҳи мошингард низ мисли қитъаҳои дигар тибқи талаботи стандартҳои ҷаҳонӣ ба роҳ монда шуда, ба пайвастани қитъаҳои дигари шоҳроҳи дорои аҳаммияти байналмилалӣ, инчунин бамаротиб зиёд гардидани ҳамлу нақли мусофирон, молу маҳсулот ва рафтуомади боз ҳам беҳтару бехатари аҳолии ноҳияҳои минтақаи Рашт ва Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон бо маркази мамлакат мегардад.

Чунки Президенти мамлакат муҳтарам Ҷаноби Олӣ аз байни дигар роҳбарони давлатҳо ягона Президенти мардумие мебошанд, ки аз рӯзҳои аввали ба сари қудрат омаданашон ҳадафи асосӣ ва ягонаашон ин бунёди роҳу кӯпрукҳо, роҳу шоҳроҳҳои сатҳи байналмилалӣ ва ҷавобгӯй ба талаботи стандартҳои умумиҷаҳонӣ ва раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ мебошад.

Далели ин гуфтаҳои мо бунёди шоҳроҳҳои мошингарди Шоҳон - Зиғар, ки солҳои пеш як роҳи пур аз хавфу хатар ва вайрону валангор ва инчунин шоҳроҳҳои самти Душанбе - Айнӣ - Панҷакент ва Душанбе - Хуҷанд ва Душанбе -Турсунзода ва Душанбе - Данғара - Кӯлоб ва ҳоказои дигару ифтитоҳи нақбҳои мошингузари Анзобу Хатлон ба ҳисоб мераванд, ки маҳз дар зарфи ду-се даҳсолаи охир бо эҳтимоми ин абармарди бунёдкор ва ғамхору дилсӯзи мардум таҳти шиори ҳамешагиашон “Халқ чун кӯҳи азимест, ки ман ба он такя карда, барои ободии Ватанам хидмат хоҳам кард!” ба амал омада истодаанд, гӯем ҳам ҳеҷ як иштибоҳе нахоҳем кард.

Маҳз натиҷаи талошу заҳматҳои хастанопазири ин абармарди далеру шуҷоъ ва ватанпарасти асил аст, ки дар ҷумҳурии соҳибиқболу соҳибистиқлоли Тоҷикистон ба таври пайваста дигаргуниҳои куллӣ ва ислоҳоти зиёд ба амал меоянд, ки дар ниҳояти кор ба таъмини ҳаёти осоиштаву ободу гул-гул шукуфони шаҳрвандони ҷумҳурӣ хизмат хоҳанд кард. Илова ба ин гуфтаҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамаи ҷабҳаҳо марҳала ба марҳала пеш меравад, ки ин дастоварду комёбиҳо ҳамзамон ба афзудани мавқею манзалати он дар арсаи байналмилалӣ ҳамаҷониба мусоидат хоҳад намуд. Ба ифодаи Шоири халқии Тоҷикистон Камол Насрулло:

Эй кишвари амни ҷаҳон, гулдастаи дасти замон,

Бо ҷашну суру тантана дар раҳгузорат зинда бош!

Ҳамин тариқ, мо мардуми сарбаланди кишвар, хусусан зодагону сокинони яке аз ноҳияҳои дурдасти кишварамон - ноҳияи Нурободи шариф, ки ҳамагон ҷиҳати татбиқи ҳадафҳои стратегии Ҳукумати мамлакат ва таъмини зиндагии шоиста баҳри ободонии диёри хеш ба таври мунтазам кӯшишу ғайрат ба харҷ медиҳанд, ҳамеша бо шукргузориҳои беинтиҳо таҳти раҳнамоиҳои хирадмандонаи Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сӯйи уфуқҳои навин – давлати демократӣ ва мутараққию ободу осуда бо сатҳи шоистаи зиндагӣ ва камоли инсонӣ устуворона ба пеш қадам мегузорем.

Чунки тайи солҳои соҳибистиқлолӣ ва ба шарофати дастгириҳои пайвастаи Ҷаноби Олӣ ва Раиси ноҳияи Нуробод - Солеҳзода Фатҳуддин Ҳусейн маркази ноҳия ва деҳаҳои дурдасти он хело ҳам ободу зебо гардида, сокинонаш пайваста дар талоши онанд, қи ҳамқадами замон бошанд.

Яъне дар партави нуру дурахши чеҳраи нуронии Ҷаноби Олӣ, Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва таҳти раҳнамоиҳои ин абармарди арсаи сиёсат мардуми ноҳия ва хусусан минтақаи Раштонзамин бо шукргузориҳои зиёд аз тинҷию осоиштагӣ ва файзу баракати Истиқлоли давлатӣ, сулҳу Ваҳдати миллӣ, оромию суботи сиёсӣ, пиру барно ҳамеша дуои ҷони Президенти мамлакатро менамоянд, ки ба василаи бунёди роҳ мушкилоташон хело осон гардид.

Тибқи маълумоти сохторҳои масъул дар давоми солҳои охир дар масири Ваҳдат – Рашт – Лахш садамаи зиёди нақлиётӣ рух додааст, ки дар натиҷаи чунин ҳодисаҳои нохуш мусофирон ба ҳалокат расидаву ҳамзамон чандин нафар одамон захмӣ шуда буданд.

Агар пештар рафту омад бо собиқ роҳи душворгузару вайрону валангор то маркази ноҳияи Нуробод аз пойтахти мамлакат шаҳри Душанбе дар маҷмуъ 4-5 соатро дар бар мегирифт, имрӯз бошад мо дар давоми 2 соат ба ноҳияи ободу зебои Нуробод мерасему ҳамеша ба Роҳбари давлатамон аҳсан мегӯем. Чунки роҳ бо сатҳу сифати беҳтарини ҷаҳонӣ бунёд гардида, рафтуомади бемалоли мусофирон ва инчунин ҳамлу нақли мол тавассути он дар чаҳор фасли сол таъмин карда мешавад ва барои робита бо кишварҳои хориҷӣ низ ҳамзамон имконияту шароити муосирро фароҳам омад.

Ҳадафи асосии сохтмони иншооти мазкур таъмини бехатарӣ ва ҳаракати мунтазами воситаҳои нақлиёт, аз ҷумла ба меъёрҳои байналмилалӣ мутобиқ намудани ҳолат ва андозаҳои геометрии роҳ, инчунин сарфа кардани вақт ва сӯзишворӣ барои кашондани молҳои ниёзи мардум дар ҳама фасли сол, таъмини ҷойҳои корӣ ва паст намудани сатҳи камбизоатӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ ба ҳисоб меравад.

Мувофиқи лоиҳаи бунёди роҳ дар маҷмуъ сохтмони 8 пул ба нақша гирифта шуда буд, ки аз ҷумла, шаштоаш навсозӣ, яктоаш барқарор ва дигараш муваққатӣ мебошанд. Инчунин хобондани 77 лӯлаи обгузар, бунёди 205 такядеворҳои оҳанию бетонию сангин ва нақби мошингузар бо дарозии 2589 метр ба нақша гирифта шуда буд.

Сохтмони роҳ аз ду марҳалаи асосӣ иборат буд, ки марҳалаи якум 30 километр ва марҳалаи дуюм беш аз 45 километрро дар бар мегирифт. Дар марҳалаи якум 976 коргар ва 146 техникаву механизмҳо ҷалб шуда буданд. Аз шумораи умумии коргарон 200 нафарашон аз Ҷумҳурии Мардумии Чин буда, боқимонда сокинони маҳаллӣ ба ҳисоб мераванд.

Роҳи автомобилгарди Роғун - Обигарм - Нуробод аз ду хатти ҳаракат иборат аст. Паҳноии стандартии он аз 12 то 15 метр буда, канори ду тарафи роҳ 2,5 метрро ташкил медиҳад. Дар маҷмуъ, роҳи автомобилгарди мазкур баъди пурра навсозӣ шудан ба категорияи сеюми роҳсозӣ мутобиқ мегардад. Чунки лоиҳаи бунёди роҳи Роғун - Обигарм - Нуробод, ки яке аз қисмҳои муҳимми нақшаҳои созандаи Ҳукумати мамлакат доир ба рушди ноҳияҳои водии Рашт ва Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон мебошад, идомаи иқдомоти давлату Ҳукумати мамлакат ҷиҳати ба кишвари транзитӣ табдил додани Тоҷикистон маҳсуб меёбад.

Зеро водии Рашт - хусусан ноҳияи зебоманзари Нуробод бо обу ҳавои бисёр ҳам мусоиду муносиб, табиати зебову гулу гиёҳу обҳои шифобахш, меваю сабзавоти аз лиҳози экологӣ тоза, асали покизаю себу ноку шафтолу- ҳои машҳураш ва дигар имкониятҳои нодири худ барои рушди минтақаи сайёҳӣ шароитҳои мусоиди беҳтарин дорад, ки тамошои манзараҳои нотакрори он дили ҳар як меҳмону сайёҳону ҷаҳонгардонро мерабояд, ки ҳамаи ин дастовардҳои наҷиб ба шарофати хидматҳои мондагору ибтикори Роҳбари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар даврони соҳибистиқлолӣ ба вуқуъ пайвастанд, ки аз ин падидаҳо мардум басо ҳам шоду масруранд.

Хулоса, бунёду ба истифода супоридани ин роҳ боз як иқдоми накӯ дар раванди бунёдкориву созандагӣ ба ифтихори ҷашни 35 – солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор рафта, барои кишвар ва минтақа аҳаммияти бузурги стратегӣ дорад, зеро сокинони заҳматқарини ноҳияи Нуробод ва дигар ноҳияҳои водии Рашт дар идомаи амалҳои созандаи Ҳукумати мамлакат корҳои ободгаронаро боз ҳам вусъат бахшида, ҳамзамон онҳо ҷашни дар пеш истодаи 35-солагии Истиқлолро бо дастовардҳои арзанда ва назаррас истиқбол мегиранд.

Иҷобатулло АКРАМОВ, - директори КВД

“Таъминоти илм”-и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

ДУШАНБЕ, 28.08.2025 /АМИТ «Ховар»/. Дар партави сиёсати хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сатҳи зиндагии мардум пайваста боло рафта, тадбирҳои густурдаи иҷтимоӣ ҳамчун рамзи ғамхории давлат ба ҳар фарди ҷомеа амалӣ мегарданд. Зиёдшавии маошу нафақа ва стипендияҳо — бозгӯи рушди устувори иқтисодӣ ва таҳкими сиёсати адолатпарваронаи иҷтимоӣ дар Тоҷикистон мебошад.

Зиёдшавии музди меҳнат, нафақа ва стипендия дастгирии арзишманди молиявии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои кормандони ташкилоти буҷетӣ, аз ҷумла ҳама категорияҳои соҳаи маориф, илм ва нафақа дар арафаи соли нави хониш ва 34-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

Боиси қаноатмандӣ ва ифтихор аст, ки новобаста аз таъсири омилҳои осебпазир, буҳронҳои шадиди сиёсӣ, молияву иқтисодӣ, тағйирёбии иқлим ва дигар хавфу таҳдидҳои глобалӣ бо шарофати сиёсати оқилонаи иқтисодӣ-молиявии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола нишондиҳандаҳои макроиқтисодӣ дар сатҳи муътадил нигоҳ дошта шуда, суръати рушди иқтисоди миллӣ ба ҳисоби миёна зиёда аз 8 фоиз то 8,2 фоиз таъмин гардида истодааст.

Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали сарварияшон масъалаи баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолиро аз афзалияти аввалиндараҷаи сиёсати иқтисодию иҷтимоии давлат муайян намуданд ва ба ҳалли масъалаҳои мазкур диққати махсус дода мешавад.

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои гузариш ба рақамикунонии соҳаҳои иқтисоди миллӣ, хизматрасонии ғайринақдӣ бо мақсади таъмини шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявӣ яке аз омилҳои асосии рушди иқтисодӣ, ғанӣ гардонидани қисми даромади буҷети давлатӣ, инчунин таъмини шаффофияти амалиёти хизматрасонӣ, баҳисобгирӣ, пешгирӣ, коҳиш додани сатҳи коррупсия ва омилҳои инсонӣ мебошад. Боиси хушнудӣ аст, ки сиёсати иқтисодии Тоҷикистон давра ба давра дар ин самт қадамҳои устувор мегузорад.

Аз ин ҷост, ки дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» аз 28 декабри соли 2024 барои вусъат бахшидан ба равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имконияти технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт солҳои 2025 – 2030 Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия эълон карда шуданд.

Тадбирҳои андешида имкон доданд, ки даромади пулии аҳолӣ аз 48 миллиард сомонии соли 2019 ба 147 миллиард сомонӣ дар соли 2024 расад. Маҷмуи маҳсулоти дохилӣ барои соли 2025 дар ҳаҷми 166,1 миллиард сомонӣ, нақшаи қисми даромади буҷети давлатӣ барои ин давра бо назардошти ҳамаи сарчашмаҳо дар ҳаҷми 49,6 миллиард сомонӣ бо афзоиши 15,4 дарсад ва қисми хароҷот дар ҳаҷми 51,6 миллиард сомонӣ бо афзоиш ба андозаи 7,5 дарсад пешбинӣ гардид. Дар ин давра буҷети давлатӣ хусусияти рушд ва иҷтимоӣ касб намуда, ба маблағгузории соҳаҳои иҷтимоӣ равона намудани 23,9 миллиард сомонӣ дар назар дошта шудааст.

Бо ғанӣ гардидани буҷети давлатӣ ҳамасола зиёдшавии музди меҳнати кормандони соҳаҳои буҷетӣ, нафақа, стипендия, ҷубронпулӣ, кумакпулиҳо бо мақсади баланд бардоштани сифат ва сатҳи зиндагии аҳолии ҷумҳурӣ ҳал мегардад.

Барои тақвияти ин фикру мулоҳизаҳо рӯй овардан ба гузаштаи начандон дур, яъне 20 сол пештар ба манфиати кор аст. Аз ҷумла, бояд гуфт, ки аз соли 2001 сар карда, то имрӯз музди меҳнати кормандони соҳаҳои буҷетӣ, нафақа, стипендия, кумакпулиҳои иҷтимоӣ ба ҳисоби миёна қариб 12 баробар зиёд карда шуданд. Дар солҳои 2001 ва 2002 — 40 фоиз, 2003 — 20 фоиз, 2004 — 25 фоиз, 2005 ба ҳисоби миёна 80 фоиз, 2006 ба ҳисоби миёна 50 фоиз, 2007 ба ҳисоби миёна 60 фоиз, соли 2008 мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ зиёда аз 2 маротиба, тандурустӣ 70 фоиз, илм, фарҳанг ва ҳифзи иҷтимоӣ 50 фоиз ва соҳаи маориф 40 фоиз зиёд карда шудааст. Ҳамчунин ин иқдом дар солҳои 2009, 2010 ва 2013 низ амалӣ гардид.

Ҳатто новобаста аз таъсири буҳрони шадиди молиявии ҷаҳонӣ, дигар омилҳои берунӣ ва бемории ҳамагири COYID-19 ба иқтисодиёти ҷумҳурӣ барои амалӣ гардонидани сиёсати иҷтимоии давлат таваҷҷуҳи минбаъда идома ёфта, фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи зиёд намудани ҳадди ақалли музди меҳнат, музди меҳнати кормандони мақомоти иҷроияи ҳокимият ва идоракунии давлатӣ, муассисаҳои соҳаҳои маориф, илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоӣ ва ташкилоту муассисаҳои дигари аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузоришаванда, нафақа ва стипендияи донишҷӯён ба тасвиб расидааст, ки аз ҷумла:

— тибқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 июни соли 2016, аз 1 июли соли 2016 «Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони муассисаю ташкилотҳои буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия» ҳадди ақалли музди меҳнат дар тамоми соҳаҳои иқтисодиёти мамлакат ба андозаи 400 сомонӣ муқаррар шуда, маоши вазифавии хизматчиёни давлатӣ, мақомоти судӣ, прокуратура, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳраку деҳот, соҳаҳои воқеии иқтисодиёт ба андозаи 15 фоиз, муассисаҳои соҳаҳои маориф, тандурустӣ, илм, фарҳанг, варзиш ба андозаи 20 фоиз, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ ба андозаи 25 фоиз, андозаи нафақа 20, 30, 60 фоиз ва стипендияи донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ ба андозаи 30 фоиз зиёд карда шудааст;

— тибқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 августи соли 2018 аз 1 сентябри соли 2018 «Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони муассисаю ташкилоти буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия» маоши вазифавии хизматчиёни давлатӣ, мақомоти судӣ, прокуратура, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳраку деҳот, соҳаҳои воқеии иқтисодиёт, муссисаҳои соҳаҳои маориф, тандурустӣ, илм, фарҳанг, варзиш, ҳифзи иҷтимоӣ ба андозаи 15 фоиз, андозаҳои нафақа ба андозаи 20, 30, 60 фоиз ва стипендияи донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ ба андозаи 15 фоиз зиёд карда шудааст;

— тибқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 4 августи соли 2020 аз 1 сентябри соли 2020 «Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони муассисаю ташкилотҳои буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия» маоши вазифавии хизматчиёни давлатӣ, мақомоти судӣ, прокуратура, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳраку деҳот, соҳаҳои воқеии иқтисодиёт, муассисаҳои соҳаҳои маориф, тандурустӣ, илм, фарҳанг, варзиш, ҳифзи иҷтимоӣ ба андозаи 15 фоиз, андозаи нафақа 15, 50 фоиз ва стипендияи донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ ба андозаи 15 фоиз зиёд карда шудааст.

Дар панҷ соли охир маоши вазифавии кормандони соҳаҳои буҷетӣ чор маротиба (солҳои 2020, 2022, 2023, 2024) ва дар маҷмуъ, ба андозаи 100 фоиз зиёд карда шудааст.

Ба ғайр аз ин, дар Паёми Президенти Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ аз 28 декабри соли 2024 муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некуаҳволии мардуми ҷумҳурӣ ва тақвият бахшидани ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ дастуру супориш доданд, ки аз 1 сентябри соли 2025 маоши вазифавии кормандони ташкилоту муассисаҳои буҷетӣ зиёд карда шаванд ва ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба андозаи 1000 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад.

Дар баробари ин, аз 1 сентябри соли 2025 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ 10 фоиз зиёд, яъне индексатсия карда шавад.

Барои иҷрои масъалаҳои гузошташуда дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 декабри соли 2024 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 феврали соли 2025 «Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони ташкилотҳои буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия ба тасвиб расонида шуд.

Мувофиқи ин фармон бо таваҷҷуҳ ба маблағгузории соҳаи маориф ва дастгирии иҷтимоии кормандони ин соҳа, маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 30 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, аз ҷумла муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ, миёна ва олии касбӣ, мактабҳои махсуси варзишӣ, донишкадаю марказҳои такмили ихтисос ва дигар муассисаҳои соҳаи маориф ва муассисаҳои илмӣ ба андозаи 20 фоиз зиёд карда мешавад.

Музди меҳнати кормандони соҳаи тандурустӣ, аз ҷумла аз рӯйи мансабҳои сартабиб, табиб, кормандони миёна ва кормандони хурди тиббии муассисаҳои кумаки аввалияи тиббию санитарӣ, беморхонаҳо, марказҳои саломатӣ ва дигар муассисаҳои соҳаи тандурустӣ 20 фоиз зиёд гардида, пардохти он аз рӯйи Дастурамал оид ба тартиби таъйин ва пардохти музди меҳнати кормандони ташкилоту муассисаҳои тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.

Маоши кормандоне, ки дар соҳаи таъминоти иҷтимоӣ фаъолият менамоянд, 20 фоиз зиёд мегардад, яъне маоши вазифавии кормандони тиббӣ, маъмурӣ ва хоҷагии хона-интернатҳо барои маъюбону пиронсолон, дигар муассисаҳои низоми иҷтимоӣ, аз ҷумла осоишгоҳҳо, литсей-интернатҳои касбии махсуси маъюбон, шуъбаҳои кумаки иҷтимоӣ дар хона ва дигар муассисаҳои соҳа ба ҳамин андоза зиёд карда мешавад.

Инчунин музди меҳнати кормандони соҳаи фарҳанг, аз ҷумла китобхонаҳо, осорхонаҳо, театрҳои давлатӣ, матбуоти даврӣ, телевизиону радио ва дигар муассисаҳои соҳаи фарҳанг 20 фоиз зиёд карда шуда, тибқи тартиби муайяншуда пардохт мегардад.

Бо мақсади ҷалби мутахассисони болаёқат ба хизмати давлатӣ андозаи маоши заминавӣ барои мансабҳои маъмурии хизмати давлатии мақомоти идораи давлатӣ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳраку деҳот 20 фоиз зиёд карда мешавад.

Дар асоси ин фармон маоши вазифавии кормандони дигар муассисаву ташкилот низ, ки аз ҳисоби буҷети давлатӣ маблағгузорӣ карда мешаванд, ба андозаи 20 фоиз зиёд мегардад.

Ҳамзамон бо ин аз 1 сентябри соли 2025 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ 10 фоиз зиёд, яъне нафақаи суғуртавӣ, меҳнатӣ, иҷтимоӣ ва заминавӣ мавриди индексатсия қарор мегирад.

Аз ҷумла, нафақаҳои суғуртавӣ аз 470,57 сомонӣ ба 517,63 сомонӣ, нафақаҳои меҳнатӣ аз 586 сомонӣ ба 644,65 сомонӣ, нафақаҳои иҷтимоӣ аз 330,60 сомонӣ ба 366,66 сомонӣ, нафақаҳои заминавӣ аз 325 сомонӣ ба 357,50 сомонӣ баробар карда мешаванд.

Тибқи ин фармон аз 1 сентябри соли равон ҳадди ақалли музди меҳнат дар тамоми соҳаҳои иқтисодиёти ҷумҳурӣ ба андозаи 1000 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда мешавад. Яъне музди меҳнати моҳонаи кормандон дар ҳамаи муассисаю ташкилот ва корхонаҳо, сарфи назар аз шакли моликияташон набояд аз 1000 сомонӣ кам бошад.

Инчунин стипендияҳои амалкунанда, аз ҷумла стипендияҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои хонандагону донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, барои донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ, аспирантони муассисаҳои таҳсилоти олии касбию илмӣ ва стипендияи давлатӣ барои донишҷӯёни муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ низ 20 фоиз зиёд карда мешавад.

Маблағгузории зиёдшавии музди меҳнат, нафақа ва стипендия пурра аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аз ҳисоби Буҷети давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои соли 2025 (буҷетҳои ҷумҳуриявӣ, маҳаллӣ, суғуртаи иҷтимоӣ ва нафақа), аз ҷумла аз ҳисоби маблағӣ барои фонди музди меҳнат ва таъминоти нафақа пешбинишуда, бақияи озод, иҷрои барзиёди даромади буҷети давлатӣ, сарфаи гурӯҳбандии буҷетӣ иқтисодӣ, азнавтақсимкунии дигар хароҷот, захираҳои молиявиӣ дохилии буҷетӣ ва маблағҳои махсуси ташкилоти буҷетӣ таъмин мегардад.

Дар баробари ин, ҳисобкунии музди миёнаи меҳнат барои пардохти рухсатии меҳнатӣ, кумакпулӣ дар вақти аз кор рафтан, кумакпулӣ барои корношоямии муваққатӣ ва ҳолатҳои дигар ба пардохти музди миёнаи меҳнат алоқаманд (ба ғайр аз нафақа)-ро мутобиқи Тартиби ҳисоб кардани музди миёнаи меҳнати корманд дар ҳамаи ҳолатҳо (пардохти кафолатнок ҳангоми иҷрои вазифаҳои давлатӣ ё ҷамъиятӣ, ҳангоми пардохти музди муҳлати рухсатӣ, ҳангоми пардохти музди меҳнати давраи гузаронидан ба кори дигар), ба ғайр аз музди миёнаи меҳнат ҳангоми таъин намудани нафақа, ки бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 июни соли 2007 тасдиқ карда шудааст, таъмин мегардад ва барои амалӣ намудани он тамоми имконияти муътадили молиявӣ ҷой дорад.

Аз ин лиҳоз моро зарур аст, ки дар якҷоягӣ бо тақсимкунандагони асосии маблағҳои буҷетӣ, мутахассисони вазорату кумитаҳо, идораҳои соҳавӣ, мақомоти идоракунии давлатӣ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар доираи ваколати мақомоти худ барои иҷрои сифатнок, самаранок ва саривақтии Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 феврали соли 2025 «Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони ташкилоти буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия» чораҳои заруриро амалӣ намоем.

Аъламхон НАИМӢ, корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Китоби "Мактаби сиёсию давлатдории Пешвои миллат – чароғи роҳи рушду тараққиёт" аз муаллифон Зафар Сайидзода ва Акрам Воҳидов, ки соли 2025 дар чопхонаи нашриёти "Контраст"-и ш.Душанбе чоп шудааст, аз асарҳои муҳим, жарфбинона ва илҳомбахш дар бораи ҳаёт, фаъолият ва мероси сиёсии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин китоб ба 35-солагии Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон бахшида шуда, на танҳо як шарҳу таҳлили таърихӣ, балки як роҳнамои амалӣ барои ҳар шаҳрванд, бахусус ҷавонон аст.

Бо ҳаҷми 76 саҳифа, ки аз матнҳои таҳлилӣ ва аксҳои таърихӣ иборат аст, китоб шахсияти Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун намунаи ибрат барои роҳбарони сиёсӣ, барои расидан ба камоли инсонӣ ва раиятпарварӣ ба тасвир мекашад.

Муаллифон, бо истифода аз мисолҳои воқеӣ аз давраи ҷанги шаҳрвандӣ ва эҳёи Тоҷикистон, нишон медиҳанд, ки чӣ гуна як роҳбари давлати ҷавон тавонист дар солҳои 1990-ум кишварро аз вартаи нобудӣ наҷот диҳад. Масалан, дар саҳифаҳои аввал муаллифон бо иқтибос аз навиштаҳои Маҳатма Гандӣ марҳалаҳои мубориза ва пирӯзии Эмомалӣ Раҳмонро тавсиф мекунанд, ки ин қисматҳо хонандаро ба андеша дар бораи қудрати иродаи инсонию сиёсӣ водор месозанд.

Китоб аз дидгоҳи илмӣ-омӯзишӣ навишта шуда, ба масъалаҳои ахлоқӣ, маънавӣ ва сиёсӣ таъкид мекунад. Он ҳамчун як ҳуҷҷати таърихӣ, ки барояш аз бойгонии Хадамоти матбуотии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аксҳо гирифта шудаанд, арзиши баланд дорад. Аксҳо аз саҳифаи 52 то 75, ки ҳаёти муoҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро аз солҳои аввали роҳбарии давлатӣ то имрӯз нишон медиҳанд, ба матн ҳаҷм ва воқеият мебахшанд. Ин китоб таҳлили амиқи роҳи рушди миллат таҳти сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад ва барои омӯзиши таърихи муосири Тоҷикистон ҳатмӣ аст. Дар солҳои 1990-ум, вақте ки садҳо ҳазор нафар кушта ва гуреза шуданд, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз тариқи музокирот, аз ҷумла дар ҷойҳои хатарнок сулҳро барқарор кард. Ин дастовардҳо, ба гуфтаи муаллифон, муъҷиза буданд ва ба қудрати иродаи сиёсии ӯ вобастаанд.

Яке аз нуқтаҳои марказии китоб тасвири шахсияти Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун фарди дорои вижагиҳои истисноӣ аст. Муаллифон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун ватанпарасти матин, фидокор ва шуҷоъ тавсиф мекунанд, ки дар шароити буҳрони амиқи сиёсӣ ва иқтисодӣ зимоми давлатро ба даст гирифт. Ӯ он вақт на таҷрибаи кофии сиёсӣ дошт ва на ба ҳизби сиёсии қудратманд такя мекард, аммо, бо такя ба мардум ва тавоноиҳои шахсии худ дар ҳамдастӣ ба ҷониби мухолиф ва кишварҳои кафил сулҳро барқарор кард. Муаллифон иброз менамоянд, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 1992, вақте ки кишвар артиш ва сохторҳои низомию қудратӣ надошт, савганди фарзандӣ хӯрд ва ваъда дод, ки сулҳро барқарор мекунад. Ин иқдомҳо, ба гуфтаи муаллифон, муъҷиза буданд, зеро бисёриҳо ба имкони наҷоти кишвар бовар надоштанд.

Дар қисматҳои баъдӣ муаллифони китоб ба вижагиҳои пешвоӣ таъкид мекунанд: шуҷоат, ростӣ, фидокорӣ ва қобилияти ҳидоят кардани ҷомеа. Муаллифон пешворо на унвон, балки рисолат медонанд, ки танҳо афроди дорои камоли ахлоқӣ ва маънавӣ метавонанд онро бар уҳда гиранд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун пешвое тасвир шудааст, ки на танҳо идора мекунад, балки мардумро ба ваҳдат ва созандагӣ, маънавиёти солими баланд ҳидоят менамояд. Ин таҳлилҳо бо мисолҳои таърихӣ, аз ҷумла мубориза бо мухолифон ва бунёди артиши миллӣ, ҳамроҳанд, ки хонандаро ба қадри фидокориҳои Пешвои миллат мерасонанд.

Қисмати муҳими китоб шарҳи "мактаби сиёсии" муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки муаллифон онро ҳамчун маҷмуаи раҳнамоиҳо ҷиҳати ҳалли масъалаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ тавсиф мекунанд. Ин мактаб на фақат таълимоти муназзами назариявӣ, балки силсилаи омӯзаҳои амалӣ аз паёмҳо, суханрониҳо ва китобҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Муаллифон таъкид мекунанд, ки ин мактаб барои тарбияи маънавӣ ва ахлоқии мардум, бахусус ҷавонон, нақши бузург дорад. Он арзишҳои миллиро густариш медиҳад, бо таассуб мубориза мебарад ва фазои ваҳдатро ба вуҷуд меоварад.

Китоб нишон медиҳад, ки мактаби давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пешрафти Тоҷикистон умда аст: аз эҳёи иқтисод то бунёди неругоҳҳо ва роҳҳо. Муаллифон натиҷагирӣ мекунанд, ки ба шарофати ин мактаб ва шахсияти муҳатрам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон аз кишвари ҷангзада ба мамлакати босубот табдил ёфт. Аксҳо дар саҳифаҳои 52-76 ин дастовардҳоро тасвир мекунанд, аз ҷумла мулоқотҳо бо мардум ва бунёди иншоотҳоро, ки ҳамчун шаҳодати амалии ин мактаби сиёсӣ хидмат мекунанд.

Дар қисматҳои охирини китоб муаллифон пешрафтҳои имрӯзаро номбар мекунад: сохтмони роҳҳо, неругоҳҳо, ислоҳоти кишоварзӣ ва рушди таҳсилот. Ин дастовардҳо натиҷаи мактаби сиёсии Пешвои миллат ҳастанд, ки мардумро ба ҳамбастагӣ даъват мекунад.

Китоб барои тарбияи ҷавонон арзиши баланд дорад. Муаллифон таъкид мекунанд, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон намунаи ахлоқи нек, дилсӯзӣ, меҳрубонӣ ва устуворӣ аст. Ӯ ҷомеаро аз захмҳои ҷанг шифо бахшид ва умед ба ояндаро эҳё кард. Аксҳо дар саҳифаҳои 58-76 мулоқотҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо кӯдакон ва ҷавонон нишон медиҳанд, ки ин шаҳодати меҳри падаронаи ӯст.

Ин мактаби сиёсию давлатдорӣ барои ояндаи Тоҷикистони ормонӣ – кишваре бо зиндагии беҳтару осуда ва адолати иҷтимоӣ – роҳкушо аст. Муаллифон мардумро ба пайравӣ аз ин омӯзаҳои созандагию саодат даъват мекунанд.

Дар маҷмуъ, ин китоб як ганҷинаи ҳикмат аст, ки таърихи навтарини Тоҷикистонро шарҳ медиҳад ва роҳи ояндаро равшан месозад. Муаллифон тавонистаанд бо забони сода ва айни замон илмӣ асари мукаммалро иншо кунанд. Ман мутулиаи ин китобро барои ҳама тавсия медиҳам, зеро он илҳом мебахшад ва ба дурнамои саодати миллат имон мебахшад. Бешубҳа, мактаби сиёсию давлатдории Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чароғи роҳи рушду тараққиёт аст!

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор, муҳаррири масъули китоб

Матни электронии китобро метавонед аз инҷо дастрас намоед:

https://www.facebook.com/share/p/16hF2hN5i4/?mibextid=wwXIfr

Дар шароити муосири ҷаҳонӣ, ки бо таҳдидҳои гуногуни амниятӣ, аз ҷумла терроризм, ҷиноятҳои муташаккил ва ноустувориҳои минтақавӣ ҳамроҳ аст, рушди инфрасохтори мақомоти ҳифзи ҳуқуқ аҳамияти хоса пайдо мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамчун кишвари дар ҳоли рушд ва ҷойгир дар маркази Осиёи Марказӣ, дар солҳои охир ба бунёди иншоотҳои нав барои мақомоти корҳои дохилӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир намудааст. Ин иқдомҳо дар доираи сиёсати давлатӣ ба истиқболи ҷашнҳои миллӣ, аз ҷумла 35-солагии Истиқлолияти давлатӣ, амалӣ мегарданд ва ҳадафҳои онҳо на танҳо беҳтар кардани шароити корӣ барои кормандони милитсия, балки таҳкими волоияти қонун, мубориза бо ҷинояткорӣ ва таъмини суботи ҷамъиятӣ мебошанд.

19 августи соли 2025 дар шаҳри Душанбе ду рӯйдоди муҳим рух дод:

1. Ифтитоҳи бинои нави Раёсати Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

2. Ифтитоҳи бинои Дастаи алоҳидаи таъиноти махсуси милитсия "Шоҳин".

Ин рӯйдодҳо бо иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ сурат гирифтанд.

Ҳамчунин, дар ин рӯз ҷаласаи ҷамъбастӣ бо кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бо иштироки Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ баргузор шуд, ки дар он масъалаҳои рақамикунонӣ ва паст кардани сатҳи ҷинояткорӣ баррасӣ гардиданд. Дар кори ҷаласа муовини якум, муовинон, роҳбари дастгоҳи Раиси шаҳр, сардорони воҳидҳои сохтории дастгоҳ, раисони ноҳияҳои шаҳр, сардорон ва кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи шаҳри Душанбе ва намояндагони воситаҳои ахбори омма иштирок намуданд.

Дар оғоз Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ масъалаҳои рӯзномаи ҷаласа ва тартиби кори онро ба ҳозирин шинос намуд. Ҳамзамон, муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба роҳбарияти КВД “Шаҳри ҳушманд (Smart City)”–и Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастуру супоришҳо додаанд ҷиҳати тақвияти ҳамкорӣ бо мақомотҳои дахлдор дар самти рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ, истифода аз низомҳои рақамӣ бо мақсади баланд бардоштани самаранокии идоракунӣ ва беҳтар намудани сатҳи хизматрасонӣ ба аҳолӣ.

Дар охир Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ аз ҳозирин даъват ба амал овард, ки барои паст кардани сатҳи ҷинояткорӣ ва таъмини амнияту тартиботи ҷамъиятӣ барои фароҳам овардани фазои орому осоишта тамоми имконияти мавҷударо сафарбар намоянд. Инчунин, барои дар сатҳи баланд гузаронидани чорабиниҳои муҳими давлатӣ ва байналмилалии дарпешистода тамоми имконоти мавҷударо истифода намоянд. Ин даъватҳо нишон медиҳанд, ки роҳбарият ба ҳамоҳангии байни мақомотҳо ва ҷамъият таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунад ва ин ба рушди устувори шаҳр мусоидат менамояд.

Дар шароити муосир, ки насли ҷавон ҳамчун қувваи ҳаракатдиҳандаи рушд шинохта мешавад, роҳбарони ҷавон мисли муҳтарам Рустами Эмомалӣ нақши калидӣ дар амалӣ гардидани сиёсати давлатӣ бозӣ мекунанд. Ӯ бо донишҳои муосир, равишҳои навоварона ва таҷрибаи байналмилалӣ ба рушди кишвар саҳм мегузорад. Дар сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷалби ҷавонон ба мансабҳои роҳбарӣ ҳамчун стратегияи муҳим барои таъмини идомаи рушд ва навоварӣ шинохта мешавад. Яке аз намунаҳои барҷастаи чунин роҳбарон муҳтарам Рустами Эмомалӣ мебошад, ки ҳамчун роҳбари ҷавону пешрафта дар таърихи сиёсии кишвар ҷойгоҳи хоса дорад. Мансаби сиёсии муҳтарам Рустами Эмомалӣ аз солҳои аввали фаъолият бо муваффақиятҳои назаррас ҳамроҳ аст. Аз соли 2017 ӯ ҳамчун Раиси шаҳри Душанбе интихоб шуд, ки ин барои ӯ ҳамчун ҷавони 30-сола як масъулияти бузург буд. Дар ин мансаб, ӯ иқдомҳои зиёде барои рушди шаҳри Душанбе амалӣ гардонд, аз ҷумла бунёди инфрасохтори муосир, беҳтар кардани ҳолати муҳити зист ва таҳкими амнияти ҷамъиятӣ. Масалан, таҳти роҳбарии ӯ, барномаҳои ободонӣ ба истиқболи ҷашнҳои миллӣ, чун 35-солагии Истиқлолият, тезонида шуданд, ки натиҷаи онҳо бунёди биноҳои нав, аз ҷумла иншоотҳои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мебошад.

Ҳамчун роҳбари пешрафта, муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба ҳамгироии технологияҳои муосир дар идоракунии шаҳрӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунад. Ӯ иқдомҳои рақамикунониро пеш мебарад, ки ин ба беҳтар шудани хизматрасониҳои давлатӣ ва паст кардани сатҳи ҷинояткорӣ мусоидат мекунад. Аз соли 2020, ӯ ҳамчунин Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аст, ки ин ӯро ба яке аз шахсиятҳои калидии сиёсии кишвар табдил медиҳад. Саҳми ӯ дар ҳифзи амният ва суботи минтақаӣ, аз ҷумла тавассути ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Ҳамкории Шанхай ва Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, назаррас аст.

Муҳтарам Рустами Эмомалӣ санаи 19 августи соли 2025 дар баробари иштирок дар ифтитоҳи биноҳои нав, инчунин дар ҷаласаи ҷамъбастӣ бо кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи шаҳри Душанбе дастуру супоришҳо дод, ки ба таҳкими ҳамкорӣ байни мақомотҳо нигаронида шуда буданд. Ин иқдомҳо нишон медиҳанд, ки роҳбарони ҷавон мисли ӯ қодиранд, ки бо равишҳои навоварона ва ҳушёрона ба мушкилоти муосир ҳалли мувофиқ пайдо кунанд. Таърихи роҳбарии ӯ ҳамчун мисоли муваффақияти насли ҷавон дар сиёсат метавонад барои омӯзиши минбаъда дар илми сиёсӣ ва идоракунии давлатӣ хидмат кунад.

Ин рӯйдодҳо нишон медиҳанд, ки сиёсати давлатии Тоҷикистон ба рушди инфрасохторӣ ҳамчун омили калидии амнияти миллӣ такя мекунад. Бунёди биноҳои нав на танҳо шароити кориро беҳтар мегардонад, балки ба тарбияи кадрҳо (масалан, литсейи "Дурахшандагон") ва ободонии шаҳр (зебоӣ ва дарахтшинонӣ) мусоидат менамояд. Аз нуқтаи назари сиёсӣ, иштироки роҳбарони олии кишвар, аз ҷумла муҳтарам Рустами Эмомалӣ, таъкид бар аҳамияти ин лоиҳаҳо дар ҳифзи суботи минтақаӣ мекунад, хусусан дар шароити мураккаби ҷаҳонӣ.

Таъкидҳои Президенти кишвар ба ҳушёрӣ ва омодагӣ ба ҳолатҳои ғайричашмдошт ҳамоҳанг бо назарияҳои муосири идоракунии хавфҳо дар илми сиёсӣ аст. Ҳамчунин, ҳамгироии рақамикунонӣ (Smart City) нишон медиҳад, ки Тоҷикистон ба самти шаҳрҳои ҳушманд ҳаракат мекунад, ки ин ба беҳтар шудани хизматрасониҳо оварда мерасонад. Дар ин замина, нақши муҳтарам Рустами Эмомалӣ ҳамчун роҳбари ҷавон хеле муҳим аст, зеро ӯ бо таҷрибаи муосир ва равишҳои навоварона ба ин равандҳо ҳаракат медиҳад.

Рушди инфрасохтори мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар Душанбе дар соли 2025 намунаи муваффақияти сиёсати давлатӣ дар самти таҳкими амният ва ободонӣ аст. Ин лоиҳаҳо нақши муҳим дар паст кардани ҷинояткорӣ ва омодагӣ ба таҳдидҳо доранд. Хусусан, нақши муҳтарам Рустами Эмомалӣ ҳамчун роҳбари ҷавону пешрафта дар ин равандҳо барҷаста аст ва метавонад барои наслҳои оянда намуна шавад.

ҲАЙДАРЗОДА Рустам Ҷӯра - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Истиқлолият бузургтарин неъмат барои ҳар як миллат ва давлат мебошад. Он рамзи озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва худшиносии миллӣ аст. Барои мардуми Тоҷикистон низ Истиқлолият ба ҳайси рукни асосии давлатдории миллӣ ва заминаи рушди ҳамаҷонибаи кишвар ба ҳисоб меравад. Тоҷикистон рӯзи 9-уми сентябри соли 1991 истиқлолияти давлатии худро эълон намуд. Ин сана барои миллати тоҷик оғози як давраи нави таърихӣ гардид – давраи давлатсозии мустақил, эҳёи арзишҳои миллӣ ва таъмини суботи сиёсиву иқтисодӣ.

Масири душвори истиқлолият. Солҳои аввали истиқлолият барои Тоҷикистон хеле мушкил буданд. Ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) кишварро ба бӯҳрони шадиди сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодӣ рӯ ба рӯ кард. Бо талошҳои пайвастаи Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ва сокинони кишвар , сулҳу субот барқарор ва ваҳдати миллӣ таъмин гардид.

Дастовардҳои замони истиқлол. Дар даврони истиқлол Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас ноил гардид:

• Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (соли 1994);

• Барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ (соли 1997);

• Сохтмони инфрасохтори замонавӣ – роҳҳо, нерӯгоҳҳо, мактабҳо ва беморхонаҳо;

• Истифодаи захираҳои обӣ ва энергетикӣ, аз ҷумла сохтмони НБО Роғун;

• Тақвияти сиёсати хориҷии мутавозин ва муносибатҳои дипломатӣ бо беш аз 180 кишвари ҷаҳон;

• Паҳн гардидани эҳсоси худшиносии миллӣ, фарҳангпарварӣ ва забондӯстӣ.

Аҳамияти Истиқлолият. Истиқлолият барои ҳар як шаҳрванди кишвар масъулият аст – масъулияти муҳофизати дастовардҳо, ҳифзи сулҳ, ва саҳмгузорӣ дар пешрафти давлат. Он имконият медиҳад, ки миллати тоҷик тақдири хешро худаш муайян намояд ва роҳи рушду тараққиёти худро интихоб кунад. Истиқлолият рамзи сарбаландии миллӣ, ваҳдат ва пешрафти Тоҷикистон аст. Мо, ҳамчун шаҳрвандони ин сарзамин, бояд ҳамеша посдори истиқлолият бошем ва барои таҳкими он талош намоем.

1. Пешрафти илм дар даврони истиқлол

Баъди ба даст овардани истиқлолият, яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ – таҳкими илм ва рушди нерӯи зеҳнӣ мебошад. Дар ин самт иқдомҳои зерин татбиқ шудаанд:

а) Барқарор ва рушди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ)

АМИТ, ки маркази асосии илмии кишвар мебошад, пас аз истиқлол имкони рушди мустақилро пайдо кард. Аз ҷумла:

• Шумораи пажӯҳишгоҳҳои илмӣ афзудааст (масалан, Пажӯҳишгоҳи физика ва техника, Пажӯҳишгоҳи обуҳавошиносӣ, Пажӯҳишгоҳи илмҳои иқтисодӣ ва ғайра);

• Ба омӯзиши масоили миллӣ, захираҳои табиӣ, забону фарҳанг, энергетика, экология ва дигар масъалаҳои муҳим таваҷҷуҳи бештар зоҳир мешавад;

• Илм дар Тоҷикистон ба тадриҷ ба фазои илмии ҷаҳонӣ пайваст мешавад – тавассути ҳамкориҳои байналмилалӣ, конференсияҳо ва табодули олимон.

б) Рушди илм дар донишгоҳҳо

• Дар баробари АМИТ, донишгоҳҳо низ ба марказҳои тадқиқотӣ табдил ёфтанд;

• Барномаҳои таҳсилоти магистратура ва докторантура (PhD) ҷорӣ гардиданд;

• Ҳукумати кишвар барои ҷавонони боистеъдод барномаҳои стипендиявӣ, аз ҷумла таҳсил дар хориҷро ташкил кард

в) Дастгирии давлатӣ

• Соли 2020 ва баъдан, “Стратегияи рушди илм барои солҳои 2021–2040” қабул гардид;

• Фонди давлатии дастгирии илм таъсис ёфт;

• Барои рушди инноватсия ва технологияҳои нав лоиҳаҳои вижа роҳандозӣ шудаанд.

2. Пешрафти истеҳсолот дар замони истиқлол

Солҳои аввали истиқлол барои бахши саноат ва истеҳсолот хеле душвор буданд, вале тадриҷан вазъ беҳтар шуд ва имрӯза Тоҷикистон ба марҳалаи нави саноатишавии босуръат ворид шудааст.

а) Саноати энергетикӣ

• Сохтмони Неругоҳи барқи обии “Роғун”, ки яке аз бузургтарин лоиҳаҳои стратегии кишвар аст;

• Бунёди НБО-ҳои дигар дар дарёҳои Вахш, Зарафшон ва Панҷ;

• Барқарорсозии шабакаҳои барқ ва интиқоли нерӯ ба кишварҳои ҳамсоя.

б) Саноати сабук ва саноати истеҳсолӣ (вазнин)

• Сохтмони корхонаҳои нави коркарди пахта, алюминий, маъданҳои кӯҳӣ;

• Ифтитоҳи корхонаҳои нассоҷӣ (бофандагӣ), пойафзолдӯзӣ ва дӯзандагӣ, ки асосан бо таҷҳизоти муосир муҷаҳҳазанд;

• Пешрафт дар истеҳсоли семент, оҳан, шиша ва дигар масолеҳи сохтмонӣ.

в) Кишоварзӣ ва агросаноат

• Гузариш ба шаклҳои нави хоҷагидорӣ (деҳқонӣ ва кооперативҳо);

• Бунёди корхонаҳои коркарди меваю сабзавот ва маҳсулоти кишоварзӣ;

• Содироти маҳсулоти кишоварзии Тоҷикистон ба кишварҳои хориҷӣ (Русия, Қазоқистон, Чин, Покистон ва ғайра).

г) Минтақаҳои озоди иқтисодӣ (МОИ)

Барои ҷалби сармоягузории хориҷӣ ва рушди истеҳсолот:

• МОИ “Данғара”, “Панҷ”, “Суғд”, “Ишкошим” ва “Кӯлоб” таъсис ёфтанд;

• Ин минтақаҳо имтиёзҳои андозӣ ва гумрукӣ доранд;

• Дар иншооти МОИ ширкатҳои ватаниву хориҷӣ фаъолият доранд

Истиқлолият барои рушди илм ва истеҳсолот дар Тоҷикистон шароити мусоид фароҳам овард. Дар ин муддат кишвар тавонист:

• Бунёди соҳаҳои нав;

• Саҳмгузорӣ дар иқтисоди миллӣ тавассути истеҳсолоти дохилӣ;

• Таҳкими нерӯи илмӣ ва рушди нерӯи инсонӣ;

• Ҷалби сармоя ва ҳамкории байналмилалиро таъмин намояд.

Ин ҳама дастовардҳо далолат бар он доранд, ки Тоҷикистон дар роҳи таҳкими истиқлолияти иқтисодӣ ва зеҳнӣ бо устуворӣ пеш меравад.

Пешрафти соҳаи маориф дар замони Истиқлолияти Тоҷикистон

Маориф – пояи рушди миллат ва асоси устувори давлатдории муосир ба ҳисоб меравад. Пас аз ба даст овардани истиқлолият, Тоҷикистон бо вуҷуди мушкилиҳои ҷанг ва бӯҳрони иқтисодӣ тавонист ба рушди соҳаи маориф аҳамияти махсус диҳад. Имрӯз маориф яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ ба ҳисоб меравад.

1.Сохтори низоми маориф

Низоми маорифи Тоҷикистон имрӯз аз зинаҳои зерин иборат аст:

• Таҳсилоти томактабӣ (кӯдакистонҳо);

• Таҳсилоти миёнаи умумӣ (синфҳои 1–11);

• Таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ (коллеҷҳо, литсейҳо);

• Таҳсилоти олӣ ва баъдидипломӣ (донишгоҳҳо, магистратура, докторантура).

2. Ислоҳот ва пешрафтҳо дар соҳаи маориф

а) Барқарорсозӣ ва бунёди муассисаҳои нав

• Соли 1991 то 2024 дар Тоҷикистон беш аз 3000 муассисаи нави таълимӣ сохта шуд;

• Бисёр мактабҳо ва муассисаҳои куҳна таъмиру навсозӣ гардиданд;

• Маблағгузорӣ ба соҳаи маориф ҳамасола афзоиш меёбад (дар соли 2023 — зиёда аз 6,5 миллиард сомонӣ).

б) Тағйири низоми таълим

• Низоми 12-сола ба омӯзиш ҷорӣ шуд (1 соли томактабӣ + 11 синфи мактаб);

• Мувофиқсозии барномаҳо бо стандартҳои байналмилалӣ;

• Ҷорӣ шудани барномаи таълимоти инклюзивӣ барои кӯдакони имконияташон маҳдуд.

в) Дастгирии омӯзгорон

• Афзоиши музди меҳнати омӯзгорон;

• Барномаҳои бозомӯзӣ ва курсҳои такмили ихтисос;

• Ҷорӣ намудани стипендия ва ҷоизаҳо барои омӯзгорони беҳтарин;

• Барномаи “Омӯзгори соли Тоҷикистон”.

г) Таҳсилоти олӣ ва байналмилалӣ

• Имрӯз дар кишвар беш аз 40 муассисаи таҳсилоти олӣ фаъолият дорад;

• Фаъолияти муассисаҳои хориҷӣ, мисли Донишгоҳи славянии Русия-Тоҷикистон, Донишгоҳи Осиёи Марказӣ ва ғайра;

• Ҷорӣ шудани низоми кредитии таҳсил ва барномаҳои магистратура/докторантура;

• Табодули донишҷӯён ва омӯзгорон бо кишварҳои хориҷӣ;

• Барномаи "5000 мутахассис барои Тоҷикистон" барои таҳсил дар хориҷ.

д) Рақамикунонии маориф

• Ҷорӣ шудани технологияҳои иттилоотӣ ва рақамӣ дар таълим;

• Фаъолияти портали “Маориф.tj”, шабакаҳои омӯзиши фосилавӣ, китобҳои электронӣ ва синфҳои виртуалӣ;

• Омӯзиши компютер ва фанҳои техникии нав дар мактабҳо.

3. Барномаҳои миллӣ ва стратегӣ

Ҳукумати кишвар чандин барномаи муҳими давлатӣ барои рушди маориф қабул кардааст, аз ҷумла:

• “Барномаи давлатии рушди маориф дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021–2030”;

• “Стратегияи миллии рушди маориф”;

• Барномаи рушди муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ, миёна ва олӣ;

• Барномаҳои махсус барои фарогирии духтарон ба таҳсил дар деҳот ва ноҳияҳои дурдаст.

4. Дастовардҳои назаррас

• Бештар аз 99% кӯдакони синни мактабӣ ба таҳсил фаро гирифта шудаанд;

• Сатҳи саводнокии аҳолӣ зиёда аз 99% мебошад;

• Тоҷикистон дар чандин лоиҳаҳои байналмилалии маориф иштирок мекунад (UNESCO, UNICEF, World Bank, Erasmus+);

• Талошҳои зиёд дар самти забони давлатӣ, фарҳанги миллӣ ва худшиносии таърихӣ тавассути маориф густариш ёфтаанд.

Дар давраи истиқлол, соҳаи маорифи Тоҷикистон бо вуҷуди мушкилоти мавҷуда ба дастовардҳои назаррас ноил гардид. Ҳукумати кишвар маорифро ҳамчун пояи асосии рушди ҷомеа ва таҳкими давлатдорӣ эътироф намуда, пайваста ба он таваҷҷуҳи хос зоҳир менамояд. Пешрафти соҳаи маориф яке аз омилҳои калидии рушди кадрҳои миллӣ, таҳкими худшиносии шаҳрвандӣ ва тараққиёти иҷтимоиву иқтисодӣ ба ҳисоб меравад. Ногуфта намонад, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1992 то имрӯз, ҳамчун яке аз шахсиятҳои бузурги таърихи навини кишвар, нақши сарнавиштсозро дар таҳкими Истиқлолияти давлатӣ ва рушди соҳаҳои ҳаётии мамлакат иҷро намудаанд. Пешвои миллат бо хирад, иродаи матин ва ташаббусҳои созандаи худ барои бунёди як ҷомеаи пешрафтаю мутамаддин, эҳёи фарҳанги миллӣ ва ҳифзи арзишҳои давлатдорӣ заминаҳои устувор гузоштанд. Мақсад ва талошҳои пайвастаи Президенти кишвар дар роҳи таъмини зиндагии шоистаи мардум, таъмини рушди устувор ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ шоёни таҳсину қадрдонӣ мебошад. Саҳми бузурги Ҷаноби Олӣ дар таъмини суботи сиёсӣ, рушди маориф ва дигар соҳаҳои муҳими ҷомеа, дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт хоҳад шуд ва ҳамчун намунаи барҷастаи раҳбарии хирадмандона барои наслҳои имрӯзу фардо хизмат хоҳад кард.

Субҳонов Д.Қ. ходими илмии шуъбаи “Энергетикаи гидрогенӣ”-и

Институти кимиёи ба номи В.И.Никитини АМИТ

ДУШАНБЕ, 27.08.2025 /АМИТ «Ховар»/. Имконияти мустақилона татбиқ намудани сиёсати хориҷӣ яке аз унсурҳои муҳими давлатдории миллӣ маҳсуб мешавад. Ба назари мо, сиёсати хориҷӣ аз маҷмуи ақидаҳо оид ба мавқеи давлат дар низоми муносибатҳои байналмилалӣ, яъне аз стратегия ва принсипҳои асосие, ки мавқеи ҷумҳуриро дар муҳити хориҷӣ тавсиф мекунанд, иборат аст. Сипас, он дар ҳуҷҷатҳои барномавии омодакардаи ҳокимияти иҷроия, масалан Консепсияи сиёсати хориҷӣ барои дурнамо инъикоси худро пайдо мекунад.

Таҷрибаи давлатдорӣ дар давлатҳои гуногуни дунё собит сохтааст, ки сиёсати хориҷӣ дар умум аз фаъолияти давлат ва дигар ниҳодҳои сиёсӣ барои амалӣ намудани манфиатҳо, ҳадафҳо ва ниёзҳои худ дар арсаи байналмилалӣ ташаккул меёбад. Албатта, сиёсати хориҷии ҳар давлати мутамаддин, пеш аз ҳама, бар пояи манфиатҳои миллӣ амалӣ мешавад. Манфиатҳои асосии миллии дилхоҳ давлат инҳоянд: маҳфуз доштани амният, ҳифзи дахлнопазирии сарҳадҳо ва томияти ҳудудии давлат, тиҷорати манфиатовари хориҷӣ, иштироки фаъолона дар корҳои байналмилалӣ, мавҷудияти обрӯ ва нуфуз дар ҷомеаи ҷаҳонӣ.

Ба таври умум эътироф шудааст, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон асосгузори дипломатия ва сиёсати хориҷии Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошанд. Пешвои миллат дар даврони Истиқлоли давлатӣ равобити афзалиятнокро бо тамоми давлатҳои ҷаҳон барқарор намуда, барои тавсеаи равобити мутақобили судманд бо онҳо таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир менамоянд.

28 декабри соли 1993 дар Иҷлосияи 18-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муқаррароти консептуалии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро баён намуда буданд. Дар ин қарина сиёсати муосири хориҷии давлат бо муайян кардани вазифаҳои асосӣ ва таҳияи механизмҳои ноил шудан ба ҳадафҳои гузошташуда тавсиф карда мешавад. Нуктаҳои асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҷузъи таркибии сиёсати умумии давлат мебошанд, дар Конститутсияи ҷумҳурӣ ифода ёфтаанд. Дар навбати худ, ҷоиз ба таъкид аст, ки Конститутсияи ҷумҳурӣ бо ташаббуси Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавассути раъйпурсии умумихалқӣ 6 ноябри соли 1994 қабул гардид.

Агар ба таърихи пешбурди сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар даҳсолаҳои пешин назар афканем, бо итминони комил таъкид кардан мумкин аст, ки давлати мо таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати муваффақи хориҷиро амалӣ менамояд ва манфиатҳои миллии тоҷиконро дар арсаи ҷаҳон маҳфуз медорад.

Яке аз омилҳои муҳими сиёсати муваффақи хориҷии давлати мо, пеш аз ҳама, принсипи «дарҳои боз» мебошад. Роҳбари олии мамлакати мо дар давраи эъмори давлати миллӣ ба кулли ҷомеаи ҷаҳонӣ эълон намуданд, ки мо ҷонибдори сиёсати бисёрсамта ва сулҳпарваронаи хориҷӣ мебошем ва бо ҳама давлатҳои дунё барои ҳамкорӣ омода ҳастем. Коршиносони маъруф эътироф мекунанд, ки «бо таъмини сулҳу оромӣ дар Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хотири рушду тавсеа бахшидан ба робитаҳои берунӣ сиёсати бисёрсамтаро, ки онро сиёсати «дарҳои боз» низ мегӯянд, пеш гирифта, ҷуғрофия ва самтҳои ҳамкориро хеле вусъат доданд. Ба шарофати чунин сиёсати санҷидашуда ва мутавозин Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари дӯстону ҳамёрони анъанавии худ теъдоди зиёди мамлакатҳо ва созмонҳои байналмилалию минтақавиро ба доираи ҳамкории худ ворид намуд, ки барои мустаҳкам намудани мавқеи ҷумҳурӣ дар сиёсати ҷаҳонӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллии он хизмати бузурге ба ҷо меорад».

Мо мутмаин мебошем, ки афкори фалсафӣ-сиёсии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон меҳвари мафкуравии сиёсати хориҷии Тоҷикистонро ташкил медиҳад ва принсипҳои давлатдории миллии Сарвари тоҷикон то имрӯз ҳамчун механизми универсалӣ амал намуда, Тоҷикистонро устувору ҷомеаи тоҷикро дар субот маҳфуз медоранд. Чунин шакл гирифтани сиёсати давлати мустақили Тоҷикон ба мамлакати мо имкон дод, ки давоми 34 соли сипаригаштаи даврони Истиқлол бо 186 давлати ҷомеаи ҷаҳонӣ робитаҳои дипломатӣ ва бо 57 ташкилоти байналмилалӣ равобити судманд ба роҳ монда шавад.

Имрӯз Тоҷикистон ба субъекти соҳибихтиёри муносибатҳои байналмилалӣ табдил ёфта, давлати моро тамоми аъзои Созмони Милали Муттаҳид ва созмонҳои бонуфузи байналмилалию минтақавӣ эътироф намуданд, ки ин нишондиҳандаи ҳамгироии ҷумҳурӣ ба низоми муносибатҳои байналмилалии ҷаҳон мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи Истиқлоли давлатӣ сиёсати хориҷии ошкоро, мутақобили судманд ва созандаеро пеш мебарад, ки бар манфиатҳои миллии ҷумҳурӣ асос ёфтааст. Сиёсати хориҷии муосири ҷумҳурӣ бо назардошти вазъи ба таври динамикӣ тағйирёбанда дар ҷаҳон ва минтақа, инчунин ислоҳоти густурдаи дохилии мамлакат ташаккул ёфтааст.

Мақсади асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳкими истиқлол ва соҳибихтиёрии давлат, таҳкими мавқеъ ва нақши ҷумҳурӣ дар арсаи байналмилалӣ ба вуҷуд овардани камарбанди амнияту субот дар саросари мамлакат ва пешбурди фаъолонаи манфиатҳои хориҷии иқтисодии ҷумҳурӣ мебошад. Тоҷикистон таҳти сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тарафдори ҳалли ҳама ихтилофот ва низоъҳо дар ҷаҳон танҳо бо роҳи осоиштаи сиёсӣ мебошад.

Пешвои миллат пайваста таъкид менамоянд, ки Тоҷикистон барои муколама кушода мебошад ва дар ин қарина манфиатдор аст ҳамкориро бо ҳама шарикон барои сулҳ, пешрафт ва шукуфоӣ вусъат диҳад. Ин иқдоми некбинонаи Тоҷикистон бо назардошти принсипҳои зерин: дахолат накардан ба корҳои дохилии дигар давлатҳо, иҷрои софдилонаи уҳдадориҳои байналмилалӣ, эҳтиром ва ҳифзи ҳуқуқи инсон ва дигар принсипҳо ва меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, инкишоф додани муносибатҳои неки ҳамсоягӣ бо мамлакатҳои ҳамсарҳад, мустаҳкам намудани ҳамкории минтақавӣ ва байналхалқӣ асос ёфтааст.

Ҳоло афзалияти асосии сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба минтақаи Осиёи Марказӣ равона аст. Сиёсати ҷумҳурии мо дар Осиёи Марказӣ ба таъмини сулҳу субот дар минтақа ва маҳфуз доштани амнияти минтақавӣ нигаронида шудааст. Ҷониби Тоҷикистон тамоми талошҳоро барои таҳкими ҳамкории иқтисодии минтақавӣ, рушди инфрасохтори нақлиётию транзити минтақавӣ, таъмини истифодаи оқилона ва ҳамаҷонибаи захираҳои обу энергетикии дарёҳои фаромарзӣ ва устувории экологии минтақа, анҷом додани равандҳои делимитатсия ва демаркатсияи сарҳадҳо ба харҷ медиҳад. Далели ин сиёсати сулҳпарваронаи хориҷии Тоҷикистон дар масири Осиёи Марказӣ имзои Шартнома байни Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон доир ба нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои давлатии се мамлакат ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ аз 31 марти 2025 мебошад. Ин рӯйдоди таърихӣ дар натиҷаи талошҳои тамаддунофаронаи Президенти ҷумҳурӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои таҳкими сулҳ дар водии Фарғона ва фазои геополитикии Осиёи Марказӣ ба даст омад. Маҳз бо талоши Пешвои миллат баҳсҳои тӯлонии сарҳадӣ дар водии Фарғона, ки нуқтаи калидии Осиёи Марказиро ташкил медиҳад, ба итмом расиданд ва саҳифаи нав дар рушди ин минтақаи муҳими Авруосиё кушода шуд. Дар натиҷа бо иқдоми сулҳпарваронаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон минтақаи Осиёи Марказӣ аз ҷиҳати геополитикӣ ва геостратегӣ ҳоло ба фазои муштараки эътимод, амният ва рушди устувор табдил меёбад.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон ба таҳкими равобити дӯстона ва неки ҳамсоягӣ бо мамлакатҳои минтақа, густариши ҳамкории илмию техникӣ ва фарҳангию гуманитарӣ бо онҳо, таҳкими робитаи парлумонҳо, минтақаҳои наздисарҳадӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва шаҳрвандони одӣ манфиатдор аст.

Ҳамчунин ҷойи таъкид аст, ки мамлакатҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, ки ҷумҳурии мо бо онҳо робитаҳои таърихии сиёсию иктисодӣ, нақлиётию коммуникатсионӣ барқарор намудааст, низ самти афзалиятноки сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба шумор меравад. Давлати соҳибистиқлоли мо минбаъд низ равобити дуҷонибаи ҳамкориро бо давлатҳои муштаракулманофеъ дар асоси баробарӣ, нафъи мутақобил, эҳтиром ва дар назар гирифтани манфиатҳои ҳамдигар идома хоҳад дод.

Дар даврони Истиқлоли давлатӣ Тоҷикистон ҳамчунин бо давлатҳои пешқадами дунё, ба мисли Ҷумҳурии Мардумии Чин, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва Иттиҳоди Аврупо равобити хуби дӯстона ва мутақобили судманд ба роҳ мондааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таҳкими минбаъдаи шарикии стратегии худ бо Ҷумҳурии Мардумии Чин ҳамчун ҳамсояи наздики минтақавӣ ва давлате, ки дар пешбурди сиёсати глобалӣ яке аз нақшҳои калидӣ мебозад, манфиатдор аст. Тоҷикистон ҳамчунин давлати масъулиятшинос дар татбиқи лоиҳаи чинии «Як камарбанд — як роҳ» нақши калидӣ мебозад ва дар амалӣ сохтани иқдоми сулҳдӯстонаи шарикони чинӣ дар ҷаҳон ҳамсафи фаъол мебошад.

Рушди ҳамкории ҳамаҷонибаи мутақобили судманд ва созандаи Тоҷикистон бо Амрико ба дастгирии равандҳои навсозӣ ва ислоҳоти дар ҷумҳурӣ ҷараёндошта, ки ба таҳкими пояҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ нигаронида шудаанд, мусоидат менамояд. Тоҷикистон дар самти муқовимат ба хатарҳо ва таҳдидҳои глобалӣ, ҳалли масоили доғи ҷаҳонӣ бо Амрико ҳампаймон аст ва ин давлатро дӯст ва шарики боэътимоди худ меҳисобад.

Самтҳои асосии ҳамкории Тоҷикистон бо кишварҳои Иттиҳоди Аврупо дар даврони истиқлол аз ҳамкории тиҷоратӣ, сармоягузорӣ ва молиявӣ, интиқоли технологияҳои олӣ, ҳамкорӣ дар соҳаҳои илм, маориф, экология, тандурустӣ ва фарҳанг, инчунин таҳкими амнияти минтақавӣ иборат мебошанд. Ҳамзамон ба боло бурдани муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистон бо давлатҳои пешрафтаи Аврупо, аз ҷумла Олмон, Фаронса, Британияи Кабир, Белгия, Италия, Испания, Латвия ва дигар давлатҳо таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда мешавад.

Самти афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар даврони Истиқлоли миллӣ ҳамкорӣ бо мамлакатҳои пешрафтаи минтақаи Осиё ва уқёнуси Ором, аз ҷумла бо Корея ва Ҷопон мебошад. Тоҷикистон ҳамкориро бо мамлакатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ — Малайзия, Индонезия, Сингапур ва Ветнам фаъолона афзоиш медиҳад. Ҳамчунин Тоҷикистон ҷонибдори рушди муносибатҳои ҳамаҷониба ва мутақобили судманд бо давлатҳои Осиёи Ҷанубӣ, аз ҷумла бо Ҳиндустон ва Покистон дар соҳаҳои тиҷорату иқтисод, нақлиёту коммуникатсия, сайёҳӣ ва дигар соҳаҳо мебошад.

Ҷойи таъкид аст, ки Тоҷикистон дар даврони Истиқлол равобити мутақобили судмандро бо давлатҳои ҷаҳони ислом дар бахшҳои иқтисод, иртибототи нақлиётӣ, молия, сармоягузорӣ ва сайёҳӣ, аз ҷумла дар чаҳорчӯби Созмони ҳамкории исломӣ ва Бонки исломии рушд ба роҳ монда, ба густариш ва таҳкими он манфиатдор аст.

Дар даврони Истиқлоли давлатӣ Тоҷикистон иштироки фаъолонаи худро дар кори Созмони Милали Муттаҳид идома дода, онро ягона созмони универсалӣ эътироф менамояд, ки барои ҳифзи сулҳу амнияти байналмилалӣ, инчунин мусоидат ба рушди устувори давлатҳо дар шароити равандҳои босуръати ҷаҳонишавӣ масъул аст. Ёдовар мешавем, ки маҳз ба тариқи Қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид чунин ташаббусҳои глобалии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақбули ҷомеаи ҷаҳонӣ гаштааст:

-соли 2003- «Соли байналмилалии оби тоза».

-соли 2013 «Соли ҳамкорӣ дар соҳаи об».

-солҳои 2005-2015 Даҳсолаи байналмилалии амалиёт «Об барои ҳаёт».

-солҳои 2018-2028 Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор».

-соли 2025 – «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо».

Ба ғайр аз ин, Тоҷикистон аз минбари Созмони Милали Муттаҳид як қатор ташаббусҳои дигари байналмилалӣ ба миён гузоштааст, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирӣ ёфт. Ин рӯйдодҳо як ҷузъи муҳими сиёсати муваффақи хориҷӣ ва дипломатияи тоҷик мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз ҷонибдори рушди минбаъдаи шарикӣ бо Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо ва Созмони ҳамкории Шанхай бо мақсади истифодаи самараноки механизмҳои ин сохторҳо барои рушди ҳамкории бисёрҷониба, муқовимат ба чолишҳо ва таҳдидҳои муосир мебошад. Тоҷикистон тамоми кӯшишҳоро ба харҷ медиҳад, ки ҳамкориро бо ниҳодҳои байналмилалии молиявӣ, аз қабили Бонки осиёии рушд, Бонки ҷаҳонӣ, Сандуқи байналмилалии асъор, Бонки аврупоии таҷдид ва рушд, Бонки сармоягузории инфрасохтории Осиё ва Бонки сармоягузории Аврупо фаъол созад ва дар ҷумҳурӣ лоиҳаҳои навро дар соҳаҳои энергетика, нақлиёт, кишоварзӣ, сохтмони манзил, рушди соҳибкории хурд ва соҳибкории хусусӣ амалӣ намояд.

Яке аз вазифаҳои асосӣ ва афзалиятноки фаъолияти сиёсати хориҷии Тоҷикистон мусоидат намудан ба татбиқи босамари Ҳадафҳои миллии стратегии ҷумҳурӣ маҳсуб мешавад. Аз ин рӯ Ҳукумат ва сохторҳои дахлдори мамлакат барои ноил шудан ба ин ҳадаф дар самтҳои зерин фаъолияти пурсамар доранд:

— ҳифз ва таҳкими сулҳу субот дар Осиёи Марказӣ, табдил додани минтақа ба минтақаи амният ва рушди устувор;

— ташаккули низоми мутавозуни бисёрҷабҳаи шарикии стратегӣ бо давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ;

— пешбурди ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар самтҳои муҳимтарини сиёсати минтақавӣ ва байналмилалӣ;

— мусоидат ба афзоиши ҳаҷми содироти маҳсулоти ватанӣ ва васеъ намудани ҷуғрофиёи он;

— мусоидати фаъолона дар ҷалби сармояи мустақими хориҷӣ ва технологияҳои пешрафта ба бахшҳои афзалиятноки иқтисоди миллӣ;

— мусоидат ба ҷалби сайёҳони хориҷӣ ва рушди инфрасохтори сайёҳии ҷумҳурӣ;

— мусоидат ба тавсеа ва амиқсозии ҳамкорӣ дар соҳаи нақлиёт ва транзит, рушди коммуникатсияҳои байналмилалии нақлиётӣ ва инфрасохтори логистикӣ;

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ» аз 28 декабри 2024 барҳақ таъкид намуданд, ки «вазъи ноором ва равандҳои пуртазоду мураккаб дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ доранд, ҳамоно боиси нигаронӣ мебошанд. Гузашта аз ин, ҷомеаи байналмилалӣ ҳанӯз дар масири дарёфти роҳҳои муносиби ҳалли хавфу таҳдидҳои глобалии марбут ба тағйири иқлим қарор дорад.

Бо назардошти ин омилҳо, моро зарур аст, ки зимни пешбурди сиёсати хориҷӣ саъю талошамонро дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ барои расидан ба ҳадафҳои созанда барои пойдории сулҳу субот ва тавсеаи ҳамкории гуногунҷанба тақвият диҳем. Иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ бо мақсади ҳалли масъалаҳои умдаи аҳли башар аз авлавиятест, ки дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба роҳ монда мешавад».

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон дар 34 соли сипаригаштаи даврони Истиқлоли давлатӣ таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба кулли ҷомеаи ҷаҳонӣ собит сохт, ки ҷумҳурии мо ҳамчун субъекти комилҳуқуқи муносибатҳои байналмилалӣ аз уҳдаи ҳалли масоили глобалӣ, пешбурди сиёсати мустақили хориҷӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллӣ мебарояд. Тоҷикистон дар ҳамбастагӣ бо кулли давлатҳои ҷаҳон кӯшиш ба харҷ медиҳад, то инсоният ба ҳадафҳои рушди устувор бирасад ва дар ҷаҳон сулҳу субот пойдор бошад.

Имрӯз аҳолии мамлакат дар атрофи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳид аст ва бо такя ба чунин арзишҳо, ба мисли Ваҳдати миллӣ ва Истиқлоли давлатӣ минбаъд ҳам дар арсаи ҷаҳонӣ фаъолияти фарҳангпарварона ва тамаддунгароро пеш хоҳад бурд. Фарзандони босадоқат ва шуҷои Ватан минбаъд ҳам Парчами давлатиро дар ҳамоишҳои байналмилалии сиёсӣ, илмӣ, фарҳангӣ ва варзишӣ барафрохта, ҷаҳониёнро бо Тоҷикистони мо шинос мекунанд ва худро боифтихор «Ман – тоҷикам» муаррифӣ хоҳанд намуд.

Рустам ҲАЙДАРЗОДА, - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои фалсафа

Истиқлоли давлатии тоҷикон натиҷаи истиқлоли фикрии ниёгони гузашта, идомаи мантиқии занҷираи давлатдорӣ, таҷлил ва инъикоси ормонҳои ҳазорсолаи таърихии миллати тоҷик мебошад. Истиқлоли давлатӣ ҳамчун афзалияти умумимиллӣ вазъи ҳимояшавандагии манфиатҳои муҳими мамлакатро дар назар дорад.

Дар шароити ҳозира манфиатҳои муҳими Ҷумҳурии Тоҷикистонро бақодории мамлакат, аз ҷумла ҳимояи истиқлоли давлатӣ, тамомияти арзии давлат, якпорчагию ваҳдати миллӣ, ташаккули ҳисси ватанхоҳиву ватандӯстӣ, рушди устувор ва ҳимояи мамлакат аз таҳдиду хатарҳои ҳарбӣ ва моҷароҳои сиёсӣ ташкил медиҳанд. Дар шароити кунунии ҷаҳонӣ, таҳкими Истиқлолият, устувор гардонидани пояҳои давлатдорӣ, баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагии инсон, на танҳо барои мардуми мо, балки барои тамоми инсоният мазмуни ҳаётан муҳим пайдо мекунад. Инро пешрафти босуръати илму техника ва раванди қувват гирифтаистодаи ҷаҳонишавӣ исбот намуда, боиси ташаккул ёфтани низоми фарогири равобити сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ ва иттилоотиву маънавӣ гардидааст.

Татбиқи манфиатҳои ҳаётан муҳими Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳифзи пиряхҳо мебошад, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, 3 марти соли 2021, дар мулоқоти якуми Панели сатҳи баланд оид ба масъалаҳои обу иқлим, иштирок ва суханронӣ намуданд. Президенти мамлакат сабаби асосии тағйирёбии иқлимро бар асари гармшавии глобалӣ обшавии босуръати пиряхҳо, маънидод карданд.

Зимни нахустин ҷаласаи пешвоёни эътилофи обу иқлим Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз дошта буданд, ки дар баробари зиёдшавии истеъмоли об, ки аз афзоиши аҳолӣ ва рушди иқтисодӣ вобастагӣ дорад, обшавии босуръати пиряхҳо метавонад ба оқибатҳои манфӣ оварда расонад. Ҳамаи инро ба эътибор гирифта, бо пешниҳоди Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид, 14 декабри соли 2022, зимни иҷлосияи 77-уми худ Қатъномаи «Соли 2025 — Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо»-ро, бо иттифоқи оро қабул намуд. Ҳамаи ин дастовардҳо дар соҳаи обу иқлим, танҳо ба шарафи Истиқлолияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон муаяссар шуданд

Дар ҷараёни татбиқи қарордодҳои қатъномаҳо ва созишномаҳои байналмилалӣ эътилофнамуда дар Тоҷикистони соҳибистиқлол, дар фосилаи на чандон тӯлонӣ арзишҳои демократӣ ҳамчун ҷузъи фарҳанги давлатдории навин пазируфта шуда, ба таҳкими дастовардҳои истиқлолият, ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва институтҳои он, инчунин ба таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон мусоидати фаъол намуданд.

Даврони Истиқлолият имкони воқеӣ фароҳам овард, то ин ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд.

Моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби ноҳияи Б.Fафуров Иҷлосияи таърихии ХVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсиятеро ба миён овард, ки тамоми дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ иртиботи ҳамаҷониба доранд. Аз рӯзи Сарвари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми фишангҳои ҳокимият асосҳои сохтори конститутсионӣ, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар роиҷ гардида, пули миллӣ ба муомилот баромад ва шиносномаи миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардид.

Яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадӣ таъсис дода шуда, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлатӣ таҳти назорати доимӣ гирифта шуд. Чунонки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: “Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони Истиқлолият, давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли хуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад.”

Даврони Истиқлолият имкони воқеӣ фароҳам овард, то ин ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намуда, рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонем ва меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшида, дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намоем.

Камолова Д.Ҳ., ходими илмии МДИ Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

Истиқлолияти давлатӣ барои ҳар миллат на танҳо рамзи соҳибихтиёрӣ ва соҳибдавлатӣ мебошад, балки асоси рушд ва бақои давлат ва фарҳанги миллӣ аст. Миллати тоҷик, ки дар тӯли садсолаҳо борҳо мустақилиятро аз даст додааст, имрӯз бо соҳибистиқлолӣ имконият пайдо кардааст, ки на танҳо ҳувияти миллӣ ва давлатдории худро барқарор намояд, балки дар ҳама самтҳои ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла илму маориф, фарҳанг, иқтисод ва иҷтимоиёт рушд кунад.

Дар шароити ҷаҳони муосир, ки таҳдидҳои гуногун ва рақобатҳои геополитикӣ ҷой доранд, пойи устувори истиқлолият ва соҳибдавлатӣ барои миллати тоҷик муҳимтарин арзиш мебошад. Истиқлолият маънои онро дорад, ки шаҳрвандон метавонанд дар ҳифзи давлат ва Ватани худ саҳм гузоранд, насли наврас дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия шавад ва рушди иқтисод, илм ва фарҳанг ба роҳ монда шавад.

Ҳамчун як неъмати бебаҳо, соҳиби Ватан ва давлат будан яке аз бузургтарин саодатҳои инсон аст. Агар шахс сарвати дунё дошта бошад, вале макони ором ва Ватани худ надошта бошад, ӯ ҳамеша овора ва нороҳат хоҳад буд. Аз ин рӯ, соҳибдавлатӣ аз доштани Ватан-Модар маншаъ мегирад ва миллати тоҷик баъди садсолаҳои бедавлатӣ ба ин неъмат ноил гардид.

Истиқлол муқаддастарин ва азизтарин неъмати таърихиест, ки ба миллати тоҷик имкон дод, то бо сари баланд ва бо овози мустақил ба саҳнаи таъриху тамаддуни ҷаҳонӣ ворид гардад. Ин рӯйдоди сарнавиштсоз 9-уми сентябри соли 1991 аввалин бор ҳамчун Рӯзи Истиқлоли давлатӣ таҷлил шуд ва аз ҳамон лаҳза дари фардои нав ба рӯйи миллати куҳанбунёди тоҷик боз гардид. Ин иқдом имконият фароҳам овард, ки миллат ҳувияти миллии худро эҳё намояд, фарҳанг ва забонро нигоҳ дорад ва дар саҳнаи байналмилалӣ мавқеи соҳибихтиёр дошта бошад. Имрӯз миллати тоҷик дар остонаи ҷашни 34-солагии Истиқлоли давлатӣ бо руҳи созандагӣ ва иттиҳоду ҳамбастагӣ, барои рушди устувори кишвар кӯшиш меварзад.

Мафҳуми истиқлолият танҳо сиёсӣ нест, балки ҳамзамон иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иқтисодӣ мебошад. Миллати соҳибдавлат метавонад арзишҳои миллиро ҳифз ва тарғиб намояд, ҷавононро дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия кунад ва ҳамзамон бо дигар миллатҳои дунё ҳамкорӣ ва табодули фарҳангӣ дошта бошад.

Истиқлолият ба рушди илм низ заминаи устувор гузошт. Масалан, дар соҳаи астрофизика ва мушоҳидаи метеорҳо, Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2024 бори аввал дар шабакаи байналмилалии GMN (Global Meteor Network) ворид шуд. Дар солҳои охир дар расадхонаи астрономии байналмилалии Санглох ва дар Институти астрофизикаи АМИТ, шаҳри Душанбе, таҷҳизоти муосири нав насб гардид, ки имкон медиҳад метеорҳо ва болидҳо бо дақиқии баланд сабт ва таҳлил шаванд.

Танҳо дар давоми мушоҳидаҳои солҳои 2024-2025 зиёда аз 15 ҳазор метеор сабт шуд, ки 411 метеори базисӣ, аз ду нуқта мушоҳидашуда, муайян гардиданд. Ин дастовардҳо на танҳо обрӯи илмии Тоҷикистонро боло мебарад, балки далели амалии истиқлолият барои рушди соҳаҳои муҳими илм ва техника мебошад.

Илова бар ин, Тоҷикистон дар самти омӯзиши астроиқлим низ қадами муҳим гузоштааст. Таҷҳизоти махсуси нав, ки соли 2024 дар расадхонаи Санглохи Институти астрофизикаи АМИТ васл гардид, имкон медиҳад шароити атмосфера барои мушоҳидаҳои астрономиро дақиқ омӯзиш диҳем ва сифати таҳқиқотро боло барем. Натиҷаи мониторинг ва таҳлил аллакай шароити хуби астроиқлими ду расадхонаи Институти астрофизикаи АМИТ - Санглох (ноҳияи Данғараи вилояти Хатлони ҶТ) ва Шорбулоқ (ноҳияи Мурғоби ВМКБ ҶТ) тасдиқ намуданд. Ин иқдом нишон медиҳад, ки истиқлолият ба кишвар имконият медиҳад, ки дар таҳқиқоти ҷаҳонӣ саҳм гузорад ва бо олимони дигар давлатҳо ҳамкорӣ намояд.

Истиқлолияти давлатӣ на танҳо барои рушди илму техника, балки барои таъмини ваҳдат ва ҳамгироии ҷомеа муҳим аст. Дар Тоҷикистон, ки давлат аз миллатҳои мухталиф таркиб ёфтааст, сиёсати давлатӣ ба он равона шудааст, ки ҳамаи халқияту миллатҳои дохили давлат худро соҳибӣ ва эҳтироми ҳуқуқҳои баробар ҳис кунанд. Миллати меҳварӣ – тоҷикон – ҳамоҳанг бо дигар миллатҳо метавонанд ҳамзистӣ ва ҳамкории иҷтимоӣ дошта бошанд ва барои ҳифзи давлат саҳмгузорӣ намоянд.

Таърихи навини истиқлолият нишон дод, ки бе муттаҳидӣ ва ҳамкорӣ давлат дучори мушкилоти шадид мегардад. Ҷанги шаҳрвандӣ дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ нишон дод, ки нобоварӣ ва тафовутҳои дохилӣ метавонад давлатро ба марҳалаи харобӣ расонад. Омодагӣ ва роҳбарии қавӣ дар роҳбарии давлат зарур аст, то истиқлолият ва давлатдории миллиро ҳифз намояд.

Рушди илм ҳамчун омили устувории истиқлолият нақши ҳалкунанда дорад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудааст, ки ғамхорӣ ба илму маориф, сармоягузорӣ ба неруи инсонӣ ва рушди илм ба ояндаи кишвар таъсири бевосита дорад. Дониш ва саводнокӣ заминаи пешрафти давлат ва ташаккули худшиносии миллӣ мебошанд.

Бо такя ба илму техника ва рушди соҳаҳои маориф, иқтисод ва фарҳанг, Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад истиқлолияти худро мустаҳкам созад, ҷавононро дар рӯҳияи ватандӯстӣ ва инсонгароӣ тарбия намояд ва ҳамзамон обрӯи байналмилалии худро боло бардорад.

Истиқлолияти давлатӣ барои миллати тоҷик на танҳо рамзи соҳибдавлатӣ, балки пояи рушди илму фарҳанг ва устувории иҷтимоӣ мебошад. Миллат бо соҳибистиқлолӣ имконият пайдо кард, ки Ватани худро эҳтиром ва ҳифз кунад, ҷавононро тарбия намояд ва бо дигар давлатҳо ҳамкории созанда дошта бошад.

Дастовардҳои соҳаи астрофизика, ки дар арсаи ҷаҳони эътироф шуданд, намунаи амалӣ ва равшани ин истилоҳотанд. Онҳо нишон медиҳанд, ки истиқлолият ба кишвар имконият медиҳад, ки дар таҳқиқоти ҷаҳонӣ саҳмгузорӣ кунад, обрӯи илми худро боло барад ва барои ояндаи обод ва пешрафти ҷомеа заминаи устувор созад.

Аз ин рӯ, ҳар шаҳрванди Тоҷикистон вазифадор аст, ки арзишҳои истиқлолиятро эҳтиром намояд, барои ҳифзи давлат ва рушду нумуи он саҳмгузорӣ кунад ва худро қисми созандаи миллат ва Ватани худ ҳис намояд.

Қоҳирова Г.И. узви вобастаи АМИТ

Истиқлолият бузургтарин дастоварди ҳар як миллат ва муқаддастарин неъмати давлатдории миллӣ ба ҳисоб меравад. Мардуми Тоҷикистон, ки таърихи чандҳазорсолаи давлатдорӣ, фарҳанги пурғановат ва арзишҳои устувори маънавӣ дорад, бо ба даст овардани истиқлолият имконият пайдо намуд, ки сарнавишти худро мустақилона муайян кунад ва бо ифтихори миллӣ роҳи тараққиётро интихоб намояд. Истиқлолият барои миллати тоҷик на танҳо рамзи озодӣ, балки сарчашмаи ифтихор ва масъулият аст.

Ифтихор аз он аст, ки миллати тоҷик, пас аз садсолаҳо муборизаҳо ва озмоишҳои таърихӣ, тавонист соҳиби давлати мустақил гардад. Имрӯз мо бо сарбаландӣ мегӯем, ки Тоҷикистон кишвари соҳибихтиёр ва узви ҷомеаи байналмилалӣ мебошад. Парчам, Сарқонун ва Суруди миллӣ барои ҳар як шаҳрванд рамзи ифтихор гаштааст. Ҳар боре ки парчами Тоҷикистони соҳибистиқлол дар майдонҳои байналмилалӣ барафрошта мешавад, эҳсоси ифтихор ва ғурури миллӣ дар дилҳои мардум бештар мегардад.

Аммо истиқлолият танҳо рамзи ифтихор нест, балки масъулият ҳам мебошад. Масъулияти ҳар як шаҳрванд дар он аст, ки барои ҳифз ва таҳкими истиқлолият саҳмгузор бошад. Ҳар шаҳрванди кишвар бояд дарк намояд, ки истиқлолият як неъмати осмонӣ ё худ ба таври осон ба даст наомадааст. Барои истиқлолият наслҳои гузашта мубориза кардаанд, қурбонӣ додаанд ва роҳи душвори таърихиро паси сар намудаанд. Аз ин рӯ, имрӯз мо бояд бо масъулият онро ҳифз намоем ва барои таҳкими он кӯшиш ба харҷ диҳем.

Истиқлолият ба миллати тоҷик имконият дод, ки забон, фарҳанг ва арзишҳои миллии худро эҳё ва таҳким бахшад. Забони тоҷикӣ ҳамчун рамзи ҳувияти миллӣ мавқеи шоистаро соҳиб гардид. Эҳёи суннатҳо, ҷашнҳои миллӣ, рушди фарҳанг ва адабиёт ҳама дар фазои истиқлолият амалӣ шуданд. Ин ҳама сарчашмаи ифтихори миллӣ мебошанд, ки моро водор месозанд барои оянда масъулиятро эҳсос кунем.

Дар баробари ифтихор, истиқлолият масъулияти бузургеро низ ба дӯши мо гузоштааст. Ин масъулият аз ҳар як шаҳрванд тақозо менамояд, ки дар рушду пешрафти кишвар саҳмгузор бошад. Масъулиятшиносӣ маънои онро дорад, ки ҳар як шахс бояд дар соҳаи худ – хоҳ маориф, тандурустӣ, саноат, кишоварзӣ ё илм – бо ҳисси ватандӯстӣ ва садоқат фаъолият намояд. Танҳо бо ҳамин роҳ истиқлолият пойдор мемонад ва рушди ҷомеа таъмин мегардад.

Дар солҳои аввали истиқлолият мардуми тоҷик ба озмоишҳои сангин дучор гардид: ҷанги дохилӣ, буҳрони иқтисодӣ ва парокандагии ҷомеа. Аммо бо иродаи қавӣ ва ҳикмати миллӣ, мардум тавонистанд аз ин вартаи хатар наҷот ёбанд ва роҳи сулҳу ваҳдатро интихоб намоянд. Ин таҷриба собит намуд, ки истиқлолият танҳо дар сурати ваҳдату якпорчагии ҷомеа пойдор мемонад. Аз ин рӯ, ваҳдати миллӣ низ қисми ҷудонопазири ифтихор ва масъулияти мо мебошад.

Имрӯз Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ чун кишвари сулҳпарвар ва рушдкунанда эътироф шудааст. Дастовардҳои зиёде дар соҳаҳои иқтисод, маориф, фарҳанг ва варзиш ба даст омадаанд. Ҳамаи ин комёбиҳо натиҷаи истиқлолият ва заҳмати содиқонаи мардум мебошанд. Ҳар боре, ки парчами Тоҷикистон бо дастони варзишгарони шуҷоъ дар майдонҳои байналмилалӣ барафрошта мешавад, ҳар гоҳе ки олимону донишмандони мо бо кашфиёт ва дастовардҳои илмӣ садои Ватанро ба ҷаҳониён мерасонанд, ҳар вақте ки кишварамон бо ташаббусҳои созандаи худ дар масъалаҳои умумибашарӣ, аз ҷумла ҳифзи обу муҳити зист, эътироф мегардад – ин ҳама нишонаҳои равшани пешрафтанд, ки ҳисси ифтихори миллӣ ва ғурури ватандориро дар дилҳои мардум боз ҳам пурқувват месозанд.

Аммо дар баробари ифтихор, мо набояд масъулияти худро фаромӯш намоем. Ҳифзи истиқлолият маънои онро дорад, ки мо бояд сулҳу суботро ҳифз кунем, якдигарро эҳтиром намоем, қонунро риоя кунем ва барои пешрафти ҷомеа саъй кунем. Масъулияти ҷавонон махсусан бузург аст, зеро онҳо идомадиҳандагони роҳи истиқлолият мебошанд. Агар ҷавонон бо илму дониш, меҳнатдӯстӣ ва ватандӯстӣ мусаллаҳ бошанд, истиқлолият на танҳо ҳифз, балки таҳким меёбад.

Истиқлолият ҳамеша моро водор месозад, ки дар баробари ифтихори миллӣ, масъулиятшинос бошем. Агар истиқлолиятро танҳо ҳамчун рамзи ифтихор қабул кунем, вале масъулиятро фаромӯш созем, он метавонад осебпазир гардад. Аз ин рӯ, вазифаи ҳар як шахс аст, ки ҳам ифтихор ва ҳам масъулиятро дар якҷо нигоҳ дорад. Танҳо дар ҳамин сурат истиқлолият ҳамчун неъмати муқаддас ва арзиши миллӣ пойдор хоҳад монд.

Хулоса, истиқлолият барои миллати тоҷик сарчашмаи ифтихори бузург ва масъулияти миллӣ мебошад. Ифтихор аз он, ки соҳиби давлати мустақил ҳастем ва масъулият аз он, ки ин дастовардро бояд ҳифз ва таҳким бахшем. Ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон вазифадор аст, ки бо меҳнат, садоқат ва ватандӯстӣ барои пешрафти кишвар саҳм гузорад. Танҳо дар ҳамин сурат мо метавонем наслҳои ояндаро бо як Ватани обод, мустақил ва пурифтихор ба мерос гузорем.

Холов Холмаҳмад Исроилович – н.и.т., ходими пешбари озмоишгоҳи ғанигардонии маъдани Институти химияи ба номи В.И. Никитини АМИТ

Ба истиқболи таҷлили Рӯзи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон-

9 сентябр

Замони Истиқлоли давлатӣ яке аз тобноктарин саҳифаҳои таърихи давлатдории миллии мо маҳсуб меёбад. Зеро Истиқлол ормони ҳазорсолаи тоҷикон дар масири таърих буд. Хушбахтона, бо дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳи рушдро дар заминаи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намуд, ки ин падида барои рушди усувори кишвар заминаи мусоид фароҳам овард.

Ба ибораи дигар, Истиқлоли давлатӣ бозгӯи барҷастаи пойдории давлат, бақои миллат, нишонаи асолату ҳувият, мазҳари идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин ҳамқадам будани Тоҷикистон мебошад. Боиси ифтихору далели хушбахтиву саодатмандии мо тоҷикон аст, ки фазои осудаи Истиқлоли давлатӣ бо шарофату саъй ва эҳтимому ҷаҳди ҳамешагии фарзонафарзанди миллат ва шахсияти бузурги замони мо Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вуҷуд омада, дар ҷараёни рӯзгори мардуми тоҷик кафили устувории давлат ва ҷавҳари саодатовари миллат гардид.

Аз ҷониби дигар, дар ин роҳи пур аз рушду такомул ва густаришу пешрафт кишвари мо ба дастовардҳои назарраси сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ шарафёб гардида, дар марҳилаи мураккабу ҳассоси ҷаҳони муосир ба иттиҳоду ҳамраъйӣ, ваҳдати миллӣ, маърифату зиракии сиёсӣ, худошиносиву худогоҳӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстиву ватандорӣ арзи ҳастӣ менамояд.

Боиси тазаккур аст, ки ҷомеи муосир ва рушди босурҷати он тақозо менамояд, ки давлату миллатҳо ҳарчӣ бештар пояҳои давлатдорӣ ва суботу сулҳро бештар устувортар намояд. Зеро омили асосии ҳастӣ ва рушди кишварҳои дунё ба таҳкими сулҳу субот ва ҳифзи Истиқлол вобастагии ногусастанӣ дорад.

Аз ин рӯ, дар раванди ҷаҳонишавӣ, бархӯрди тамаддунҳо ва муборизаи кишварҳои абарқудрат моро зарурат пеш меояд, ки дар мадди аввал пояҳои Истиқлоли миллӣ ва сулҳу ваҳдатро таҳким бахшида, барои ҳифзу нигаҳдошти он омода бошед. Яъне омода бо донишҳои мукаммал, бо илму маърифат, бо зиракиву далерӣ, бо ҷавонмардиву худшиносӣ ва ватандӯстиву ватанхоҳӣ. Зеро шарофати неки истиқлол аст, ки дар айни замон Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар ва ташаббускору созанда шинохта шуда, нуфузу шукуҳу мартабаи Тоҷикистон ба таври намоён боло меравад.

Инак, мо дар остонаи 34-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор дорем, ки ин шукуҳу шараф бар он далолат мекунад, ки мо фарзандони диёр номусу ҳувияти миллӣ ва рисолату асолати давлатдориамонро қарзи аввалиндараҷаи худ қарор дода, барои ҳифзи дастовардҳои Истиқлол, пуштибонии амнияти милливу давлатӣ, таҳкими сулҳу ваҳдат ва суботи сиёсӣ, таъмини рушди иқтисодиёт ва пешрафти Ватани азиз бо неруву дониш ва маърифати воло ҷаҳду эҳтимом менамоем.

Ардамеҳр Ашуров - ходими пешбари илмии шуъбаи Осиёи

Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои таърих

Дар сиёсати бисёрҷанбаи хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон муносибатҳои сиёсӣ ва дипломатӣ бо Ҷумҳурии Қазоқистон мавқеи махсусро ишғол менамояд. Ҳамзамон Ҷумҳурии Қазоқистон яке аз давлатҳои боэътимод дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Муносибатҳои ду кишвар дар зарфи беш аз се даҳсола аз ҳамкории дипломатӣ то ба сатҳи шарикии стратегӣ ва ҳампаймонӣ баромад, ки ин нишонаи олии сиёсати одилонаи сарони кишварҳо мебошад. Кишварҳои моро риштаҳои қавии таърихӣ, дӯстӣ ва бародарӣ ба ҳам мепайвандад, ки заминаи муносибатҳои устуворро ташкил медиҳанд.

Ҳамчунин ҳарду миллат решаҳои муштараки тамаддуни Осиёи Марказиро доранд ва мубодилаи фарҳангиву илмӣ миёни онҳо таърихи чандинсадсола дорад. Аз нигоҳи сиёсӣ, муносибатҳои ду кишвар бар асоси эҳтироми соҳибихтиёрӣ, дахлнопазирӣ, ҳалли масъалаҳо бо роҳи гуфтушунид ва манфиатҳои мутақобилан судманд бунёд ёфтаанд. Аз ин рӯ, ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Қазоқистон ҷавобгӯи манфиатҳои миллии Тоҷикистон маҳсуб ёфта, он аз солҳои аввали истиқлолият дар пояи эътимод бунёд гардидааст. Ҳамчунин сафарҳои расмии Сарони давлатҳо ва дигар вазорату идораҳо боиси рушду густариши муносибатҳои дуҷониба гардида, пайваста уфуқҳои нави ҳамкорӣ ва саҳифаҳои нави таърихиро дар муносибатҳои дуҷониба боз кардааст.

Боиси ифтихор аст, ки 26 –уми августи соли равон Раиси Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо сафари корӣ ба Ҷумҳурии Қазоқистон ташриф оварданд. Дар фурудгоҳи байналмилалии Нурсултон Назарбоев меҳмони фахриро раиси Сенати парламенти Қазоқистон Маулен Ашимбаев ва дигар намояндагони расмӣ истиқбол гирифтанд. Дар ҳошияи сафари расмӣ, муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Қосим Жомарт – Токаев мулоқоти таърихӣ ва самимӣ анҷом доданд. Дар ҳошияи ин сафари расмӣ, маҷмуи муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Қазоқистон баррасӣ гардид, ки ҷонибҳо аз ҳамкории судманд изҳори қаноатмандӣ намуданд. Пас аз анҷоми мулоқот дар қасри Акорда маросими сарфарозгардонии Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо мукофоти давлатии Ҷумҳурии Қазоқистон баргузор гардид. Барои саҳми арзанда дар таҳкими муносибатҳои дӯстӣ ва стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қазоқистон аз ҷумла, густариши муносибатҳои байнипарламентӣ Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустам Эмомалӣ бо Ордени Дустӣ дараҷаи II аз ҷониби Қосим Жомарт – Токаев сарфароз гардонида шуданд.

Ҳамчунин дар доираи сафар бо Сенати парламенти Қазоқистон Маулен Ашимбаев мулоқоти самимӣ анҷом доданд. Ба иттилои дафтари матбуоти Рустам Эмомалӣ зимни мулоқоти хосаи роҳбарони палатаҳои болоии парламентҳо ва музокироти васеъ бо иштироки ҳайатҳои парламентии ду кишвар ҳолати кунунӣ ва дурнамои муносибатҳои дуҷониба, робитаҳои байнипарламентӣ, инчунин, масоили мубрами рӯзномаи байналмилалӣ ва минтақавӣ мавриди баррасӣ қарор дода шуданд.

Ҳамзамон дар ин мулоқот корҳои муштарак дар чаҳорчӯби татбиқи “Харитаи роҳ оид ба ҳамкориҳои дуҷониба”, ки дар ҷаласаи Комиссияи доимӣ дар Душанбе ба имзо расида буд, ки доираи васеи масоил, аз ҷумла рушди ҳамкориҳои байниминтақавиро дар бар мегирад, баррасӣ шуданд.

Сафарҳои тарафайн барои вусъати босуръати ҳамкорӣ имкониятҳои муҳим ба вуҷуд меоваранд. Сафари кории Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустам Эмомалӣ ба Қазоқистон низ ба таҳкими ҳамкориҳои дуҷониба, шарикии стратегӣ, ҳампаймонӣ ва манфиатҳои миллию иқтисодии дуҷониба хоҳад буд. Ин сафари таърихии муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба Қазоқистон низ – уфуқҳои нави ҳамкории дуҷонибаро шакл дода, дар ин замина пояҳои эътимоди сиёсӣ, шарикии стратегӣ ва ҳампаймониро устувор хоҳад кард.

Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сиёсати “дарҳои боз”, мутавозин ва бисёрсамтӣ, ҷиҳати ҳамкории судманд бо кишварҳои минтақа содиқ буда, дар ин росто, Ҷумҳурии Қазоқистон яке аз шарикони муҳими стратегии он дар Осиёи Марказӣ боқӣ мемонад.

Искандар Шарифов - ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба истиқболи 34- умин солгарди Рӯзи Истиқлоли давлатӣ - 9 сентябр

Бар асари фурӯпошии Иттиҳоди Шуравӣ баробарвазнии манфиатҳои геополитикию геостратегии қудратҳои ҷаҳонӣ дигар шуд. Акнун дар таърихи башар як марҳилаи нави сиёсӣ, яъне давраи наве зери нуфузи ҷаҳонқудратҳо ва қудратҳои минтақавӣ қарор гирифтани баъзе аз қисматҳои ҷаҳон, пеш аз ҳама, қаламрави собиқ Иттиҳоди Шуравӣ ва Аврупои Шарқӣ фаро расид.

Дар натиҷаи қатъ гардидани робитаҳои сиёсиву иҷтимоӣ, фарҳангиву иқтисодӣ, нақлиётӣ ва дигар намуди иртибот миёни собиқ ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шуравӣ дар солҳои 90-ум ва ҳамчунин бархӯрди манфиатҳои соҳибқудратҳои ҷаҳониву минтақавӣ Ҷумҳурии тозаистиқлоли Тоҷикистон ба бӯҳрони амиқи сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву иҷтимоӣ гирифтор гардид.

Дар натиҷаи ба истиқлол расидани 15 ҷумҳурии Иттиҳоди Шуравӣ ва сар задани низоъҳо, аз ҷумла, низоъҳои мусаллаҳона дар қисме аз хоки Иттиҳоди Шуравӣ ва даъвати Иҷлосияи ғайринавбатии Шурои Олии Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе рӯзи 24.08. 1990 “Эъломияи истиқлолият”-и Ҷумҳурии шуравии сотсиалистии Тоҷикистонро қабул намуд ва аз ҳамин давра сар карда дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон давраи нави таърихӣ ба гардиш даромад.

Мутобиқи Эъломияи мазкур Ҷумҳурии Тоҷикистон акнун метавонист дар қаламрави худ тамоми масоили сиёсӣ, иқтисодӣ, байналмилалӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангиро мустақилона ва бо дарназардошти манофеи миллӣ ҳаллу фасл намояд. Тибқи ин Эъломия Чумҳурии Тоҷикистон муваззаф гардида буд, ки ҳуқуқи дахлнопазирии Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистӣ ва ҷумҳуриҳои иттифоқиро эҳтиром ва эътироф намояд. Вале чунин истиқлолият ҳануз ифодакунандаи истиқлоли комили давлатӣ набуд, зеро баъзе банду модаҳои ҷудогонаи ин санади муҳими таърихӣ вобаста будан ба ҷумҳуриҳои дигарро ифода менамуданд. Аз ин рӯ, ҳаёт зарурати ворид намудани баъзе тағйироту иловаҳо ба Эъломияи дар сана 24 августи соли 1990 қабулшударо ба миён овард.

Пас аз “табаддулот”-и бебарори Кумитаи давлатии вазъи фавқулодда (ГКЧП), дар Россия, ки коммунистони ғоявӣ ташкил намуданд, муборизаи ҷунбишу созмонҳои миллӣ-демократии Тоҷикистон барои истиқлоли комили Тоҷикистон аз Иттиҳоди Шуравӣ аз нав авҷ гирифт. Бо талаби тазоҳуркунадагони гирдиҳамоиҳо дар Душанбе Иҷлосияи ғайринавбатии даъвати 12-ум, 9 сентябри соли 1991 ҳуҷҷати ”Изҳорот дар бораи Истиқлоли давлатии Тоҷикистон”-ро қабул намуд.

Баъд аз ворид намудани тағйироту иловаҳо ин боб чунин шакл гирифт: “Бо дарназардошти тағйироти инқилобӣ дар Иттиходи ҷумҳуриҳои Шуравии Сотсиалистӣ, Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Истиқлолияти давлати”-и Ҷумҳурии Тоҷикистонро эълом менамояд.

Эълони Истиқлолияти давлатӣ 2 матлаби муҳимро ба вуҷуд овард. Якум, талоши тамоми ҷумҳуриҳои соҳибистиқлол барои аз нав барқарор намудани муносибатҳои байниҳамдигарӣ, дуввум, такмили мафҳуми истиқлол бо илова намудани истилоҳи “ давлатӣ”, ки арзиш ва моҳияти байналмилалӣ дошта, ҳамин мавқеъгирӣ Тоҷикистонро ба сифати субъекти ҳуқуқи байналмилалӣ муаррифӣ намуд.

Соли 1992 дар ҷумҳурии тозаистиқлоли мо гурӯҳҳои тундрав ва ифротгарои динӣ-сиёсӣ ҳамчун неруи қавии қудратталаб шакл гирифта, мавқеи неруҳои демократиро заиф сохта ва бо суйиистифода аз фурсат ва имконоти равандҳои демократӣ ва озодихоҳӣ ба муборизаи ошкоро оғоз намуданд. Ин неруҳои ифротгарои динӣ-сиёсӣ хуб огаҳ буданд, ки неруҳои демократӣ аз надоштани имкониятҳои моливу пулӣ имрӯз ё фардо маҷбур хоҳанд шуд, то ба онҳо бипайваданд. Ҳамин тавр ҳам шуд.

Ҳамин тариқ, Истиқлолияти давлатӣ барои Тоҷикистон муҳимтарин дастоварди таърихӣ ва пояи озодиву ваҳдати миллӣ мебошад. Он заминаи устувори рушду пешрафти кишварро фароҳам оварда, ба миллати тоҷик имконият дод, ки бо такя ба фарҳангу арзишҳои худ, сиёсати мустақил ва манфиатҳои миллӣ давлатдориро мустаҳкам намояд. Дар шароити мураккаби ҷаҳони муосир истиқлолият рамзи пойдорӣ ва ҳувияти миллӣ буда, ҳифзу таҳкими он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди кишвар аст.

Холназаров Назар - ходими илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ