Рушду ташаккули Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси як давлати соҳибихтиёр ба замоне рост меомад, ки як қатор омилҳои ба таври тавъам амалкунандаи таърихӣ, иқтисодӣ, сиёсӣ, фарҳангию суннатӣ ва иҷтимоӣ боиси он гардид, ки ҷомеаро буҳрони азиме фаро гирад. Марҳилаи аввали ин буҳрони азим, ки тамоми соҳаҳои ҷомеаро фаро гирифта буд, боиси ҷанги ҳамватанӣ гардида, халқи тоҷикро ба вартаи ҷанги таҳмилӣ кашонд. Тоҷикистон дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандӣ ба буҳрони азиме гирифтор шуда буд. Хушбахтона, бо талошҳои бевоситаи Ҳукумати кишвар, махсусан Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат пеши роҳи ҷанг гирифта шуд. Дар натиҷаи чунин бесарусомониҳо ва ҷангҳои хунин саҳнаи сиёсии ҷамъият амалан холӣ монда, созмонҳо ва ташкилотҳои оммавии пешазҷангӣ беобрӯ шуданд ва созмонҳои нав, ки битавонанд ба хотири пешрафти ҷомеа ба ҷаҳду талоши воқеии халқ роҳбару раҳнамо шаванд, ҳанӯз ба вуҷуд наомада буданд.

Ҳизби сиёсӣ категорияю марказии илми сиёсӣ буда, яке аз самтҳои афзалиятнок ва муҳимми илми муосири ҷомеашиносӣ ба ҳисоб меравад. Зуҳуроти ҳизбҳои сиёсӣ, ки мақсади аосиашон ба даст овардани ҳокимият аст, ҳанӯз дар замонҳои қадим мавзӯи пажӯҳиши мутафаккирон қарор гирифта буд. Масъалаи ҳизбҳои сиёсиро дар асарҳои Никколо Макиаввели, Томас Гоббс, Ҷон Локк, Томас Ҷеферсон, Шарл Монтеке, Жан-Жак Руссо вохӯрдан мумкин аст.

Даҳсолаи охири асри XX барои Тоҷикистони азизи мо давраи хеле печида ва муташанниҷ гардид. Ҳар кас мехост манфиати худро амалӣ менамуд. Фазои сиёсӣ созанда набуд. Ҳама дар талоши ҷони худ буд ва ояндаи оромро намедид. Баъзеҳо ба тақдир тан дода, намедонистанд, кӣ кай ва бо дасти кӣ кушта мешаванд. Муайян кардан душвор буд, ки кӣ ба кадом қувва ҳамроҳ аст, зеро дар он вақт тасаввур кардани он чӣ ки имрӯз дорем, ба ҳақиқат рост намеомад.

Аввали солҳои 90 асри XX баъди барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ, ки Тоҷикистон низ яке аз ҷумҳуриҳои иттифоқии он буд, мавҷи ташкилшавии ҳизбу ҳаракатҳои сиёсӣ кишварҳои нави мустақилро фаро гирифт ва чун “Саюдис” дар Прибалтика ва “Растохез” дар Тоҷикитон,“Бирлик” дар Узбекистон қариб дар ҳамаи онҳо ҳизбу ҳаракатҳои сиёсии миллӣ ва маҳаллӣ ба вуҷуд омаданд.

Клуби сиёсии “Рӯ ба рӯ” дар Душанбе, “Созмони ошкоро” дар Кӯлоб, “Лаъли Бадахшон” дар Хоруғ ва ҷамъияти “Носири Хисрав” дар Душанбе дар баробари филиалҳои Ҳизби коммунистии Иттиҳоди Шуравӣ фаъолият карда, фазои сиёсии кишварро гарм нигоҳ медоштанд.

Албатта, таърих роҳу василаҳои золимона ва маккоронаи ғасби ҳокимиятро низ медонад, аммо ин гуна давлатдориҳо ҳеҷ гоҳе интизор набуданд.

Он шеваҳои одилона, озоду демократии давлатдорист, ки халқу миллатҳо ва кишварҳои ҷаҳонро ба саодату хушбахтӣ расонидааст, амну осоиш ваҳдату якпорчагиро дар ҷомеа таъмин намудааст.

Дар чунин шароит мардум имконият пайдо менамоянд, ки барномаи беҳтаринро интихоб кунанд. Аз ҳамин заминаи воқеӣ бояд хулоса кард, ки имрӯз танҳо ҳизби неруманд, ҳизбе, ки дар миёни аҳолӣ обрӯву эътибор пайдо мекунад, ҳокимияти сиёсиро ба даст меоварад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар ҷойи холӣ бунёд гардида, таҷрибаи мусбияти аҳзоби сиёсии дигарро ба кор бурда, аз амалияи сиёсии ҷаҳонӣ истифода бурдааст. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали ташаккулёбӣ тарафдори роҳу равиши пешрафт буд. Ин аст, ки дар байни халқи шарифи кишвар имиҷи баланди сиёсӣ пайдо карда, тарафдораш зиёд гардидааст.

Дар ин раванд барои ташаккул ва инкишофи ҳизбҳои сиёсӣ қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикитон «Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ», Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи интихоботи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи интихобот» ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ» заминаи воқеӣ гузоштанд.

Бояд қайд кард, ки дар ҳаёти сиёсии Тоҷикистон иттиҳодияҳои гуногуни сиёсиву ҷамъиятӣ дар доираи Конститутсия ва қонунҳо таъсис меёбанд ва давлат барои фаъолияти онҳо имкониятҳои баробар фароҳам меорад.

Аз ин хотир, ҷамъият ба созмон додани чунин ташкилоти усулан нави сиёсӣ ниёз пайдо кард. Ин созмонро лозим буд, ки на танҳо ҷойи холии фазову арсаи сиёсатро пурра кунад, балки муҳимтар аз ҳама, тавонад ҷамъияти аз ҳам ҷудошудаи моро муттаҳид намуда, ба хотири бунёдкорӣ ва азнавсозии ҷомеа ба он рӯҳу илҳом бахшад.

Кумитаи тадорукотии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон (дар марҳилаи аввали ташаккулёбӣ бо номи Ҳизби Халқии Тоҷикистон ном бурда мешуд) 6 декабри соли 1993 ба кори худ шуруъ кард ва 10 декабри соли 1994 Анҷумани нахустини ҳизби мазкур баргузор гардид. Дар ин анҷуман вакилон заминаҳои сиёсию иҷтимоии ташаккули ҳизбро мавриди баррасӣ қарор доданд. Ҳамчунин, дар анҷуман оиннома, барнома ва мақсадҳои тактикӣ ва стратегии ҳизбро муайян намуданд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз ҷониби Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 15 декабри соли 1994 ба қайд гирифта шуд.

Дар ташаккулёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Кумитаи ташкилии ҳизб иборат аз 22 нафар ташаббускор саҳм гузоштаанд, ки дар ин кор А.С. Достиев, Н. Асадуллоев, Қ. Ашуров, И. Давлатов, С. Сафаров, X. Ҳомидов, А. Турсон, М. Шаҳобуддинов, Қ. Расулов, Д. Давлатов ва дигарон саҳм доштанд.

Чи тавре ки раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар китоби «Бист қадами созанда»-и худ иброз доштааст, мақсади стратегии ҳизби мазкур сарфи назар аз мансубияти миллӣ, баромади иҷтимоӣ, дину мазҳаб, тамоюлҳо ва одоти фарҳангӣ ҷонибдори муттаҳид намудани ҳамаи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар атрофи ҳалли масъалаҳои мушаххас ва таърихан ҳалшавандаи умумимиллӣ, пойдор намудани тараққиёти аз ҷиҳати сиёсӣ соҳибихтиёри иқтисодӣ, якпорчагии мамлакат ва давлати ҳуқуқбунёди аз ҷиҳати ахлоқӣ устувор мебошад, ки он ҷузъи таркибии сохтори ҳозиразамони хоҷагидории умумиҷаҳонӣ ва муносибатҳои байналхалқӣ буда, тавонад бо ҳамаи мамлакатҳои хориҷии ҳам Шарқу ҳам Ғарб дар фазоӣ мусолимат вуҷуд дошта бошад.

Тибқи моддаи 8 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳаёти ҷамъиятӣ дар асоси равияҳои гуногуни сиёсӣ ва мафкуравӣ инкишоф меёбад. Мафкураи ҳеҷ як ҳизб, иттиҳодияи ҷамъиятӣ, динӣ, ҳаракат ва гурӯҳе наметавонад ба ҳайси мафкураи давлатӣ эътироф шавад.Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст, ки «Таъсис ва фаъолияти ҳизбҳои сиёсие, ки мақсад ё амалашон ба зӯран сарнагун кардани сохти конститутсионӣ ва ташкил намудани гурӯҳҳои мусаллаҳ равона гардидааст ва ё низои нажодӣ, миллӣ, маҳаллӣ, иҷтимоӣ ва диниро тарғибу ташвиқ менамоянд, манъ карда мешавад».

Асос ва ҷавҳари ин меъёри сиёсиро бояд риояву ҳифз намудани манфиатҳои олии миллӣ ва давлатӣ аз ҷониби ҳар як ҳизби сиёсӣ ва ҳар узви он ташкил диҳад, зеро Ватан, Миллат, Истиқлолият, Ваҳдати миллӣ ва оромиву осудагии ҷомеа муқаддастарин арзишҳое мебошанд, ки ягон ҳизб, гурӯҳ ё шахсе ҳаққи халалдор кардани онҳоро надорад. Аз ин рӯ, ҳизбҳои сиёсӣ дар баробари озодона ва мустақилона амалӣ намудани мақсаду мароми худ дар фаъолияти ҳаррӯзаашон бояд ба ин арзишҳои муқаддас содиқ бошанд. Ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва ҳар фарди алоҳида бояд кӯшиш намояд. ки Тоҷикистон кишвари ободу пешрафта, орому босубот ва мояи ифтихори мардуми ин сарзамини бостонй бошад. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамеша кӯшиш менамояд ва талош дорад, ки татбиқи онҳоро таъмин намояд.

Аксарияти аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки мусулмонон ташкил медиҳанд, суннатҳои дини мубини ислом дар Ҳизби Халқии Демократӣ азизу муқаддас дониста мешавад. Мутобиқи Конститутсия ва дигар қонунҳои мавҷуда озодии виҷдону эътиқод, озодиҳои инсонро эҳтиром менамояд ва инкишоф медиҳад. Ҳамзамон бо ин кӯшиш мекунад, ки маърифати исломӣ, пеш аз ҳама, барои тарбияи инсони пешрафта ва узви сазовори ҷомеа, таҳкими ватандӯстӣ, ҳисси худшиносӣ ва ифтихори ватандорӣ равона карда шавад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон баҳри расидан ба ин ҳадафҳои муҳим аз қувваи бузурги ақлонии халқ, аз ҷумла зиёиёни эҷодкор, адибон, симоҳои барҷастаи илмиву адабӣ, ки бо ин ҳизб ҳамкорӣ мекунанд, васеъ истифода бурдааст.

Ҳадафи ягона аз ташкили Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муттаҳид намудани неруҳои пешбарандаву босалоҳият, вахдатсозу сулҳовар ва дорои масъулияти баланди давлатсозиву давлатдорӣ ва бо ҳамин роҳ гузоштани саҳми арзанда дар бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ буд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз ҷониби Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 15 декабри соли 1994 ба қайд гирифта шуда буд.

Масъалаи қабули Конститутсияи мамлакат барои давлату миллати тоҷик аз ҷумлаи масъалаҳои ҳаётан муҳим ба шумор мерафт. Бинобар ин таъсиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба давраи қабули аввалин Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол рост омад. Беҳуда нест, ки меъёрҳои демократиро ҳамчун асолати конститутсионӣ нахустин шуда Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон пешниҳод намуд ва барои қабул гаштани онҳо талоши зиёде кард.

Яке аз ҳадафҳои дигари Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, ин ҳамеша ҷонибдории системаи бисёрҳизбӣ ва густариши гуногунандешӣ дар ҷомеа аст. Ҳоло дар кишвар ҳафт ҳизби сиёсӣ ва садҳо иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ фаъолият мекунанд. Онҳо имконият доранд, ки ғояҳои сиёсӣ ва ҳадафҳои барномавии хешро дар байни мардум озодона ва дар асоси қонун тарғиб намуда, ҷонибдорону ҳамфикрони худро пайдо кунанд ва барои ободии ояндаи халқу кишварамон фаъолият намоянд.

Муносибати байни ҳизбҳои сиёсӣ низ яке аз масъалаҳои асосӣ ба шумор меравад. Дар ҷомеаи мо, ки маданияти сиёсӣ ва худшиносии миллӣ ҳанӯз ба қадри кофӣ инкишоф наёфтааст, аъзову тарафдорони баъзе ҳизбҳои сиёсии дигар бештар намояндагони як маҳал мебошанд.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон раванди мутобиқгардониро пешаи худ намуда, тавонист ҳамчун ташкилоти сиёсӣ барои мақоми муайян пайдо намудан дар ҳокимияти давлатӣ ва амалӣ намудани ғояҳояш мубориза барад. Зеро бунёди давлати соҳибистиқлоли демократӣ бе қабули қонунҳои ҳимоякунандаи манфиати умум ва иҷрои саривақтиву бечунучарои онҳо вуҷуд дошта наметавонад. Созмондиҳандагони Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон медонистанд, ки барои миллати тоҷик, ки борҳо бар асари ихтилофоти гуногун пароканда шуда, давлатдории хешро аз даст дода буд, ин ғоя аз ҳама муҳимтар мебошад. Аз ин лиҳоз он дар Конститутсияи ҷумҳурӣ инъикос ёфтааст. Яъне, мақсади ҳизб ва мардуми шарифи тоҷик бунёди давлати соҳибистиқлол, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад. Аз он сарбаландем, ки бо кӯшишҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон олитарин ҳадафи ҳизб - дарёфти сулҳу салоҳ ва оромию осоиштагӣ, пойдор намудани иқтисодиёти устувор, расидан ба вахдати умумимиллӣ ва қадамҳои устувор гузоштан дар самти бунёдкориву созандагӣ дар асри нав, эътимоди халқро ба ояндаи ҳизб қавитар гардонид.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар он солҳои ноорому мухолифатомез худро чун ҷонибдори равандҳои демократикунонии ҷомеа, сохтори бисёрҳизбӣ, озодии сухан, бунёди давлати демократӣ, дунявӣ ва ҳукуқбунёд муаррифӣ намуд. Он ҳамчун неруи тозаву бунёдгару созанда ва навовар дар умқи ҷомеа реша давонда, нафарони хирадманд, сиёсатмадорон ва халқи меҳнаткашу ватандӯстро ба ҳам оварда, сарҷамъ намуд. Ҳар як аъзои ҳизб аз оғози фаъолияти худ аз сиёсати пешгирифтаи Хукумати кишвар, Пешвои миллат содиқона пайравӣ мекунад. Барои ҳарчи зудтар хотима бахшидан ба оташи ҷанги шаҳрвандӣ ва барқарор кардани рӯзгори осоишта, аз байн бурдани парокандагӣ ва ба даст овардани ваҳдату якпорчагии миллӣ кӯшиш намуда, аз рӯзҳои аввали бунёдаш амалҳои террористии нангинро маҳкум намуда, роҳи пешгирифтаи Сарвари давлатро, ки ба таъмини сулҳу ваҳдат ва оромии сиёсӣ дар ҷомеа равона шудааст, дастгирӣ менамояд. Ҳизб мавқеи бетарафиро дар ягон ҳолат ишғол накардааст, баръакс дар ҳаёти сиёсии кишвар фаъолона иштирок намуда, ба воқеаҳои сиёсии баамаломадаи кишвар саривақт баҳои сиёсӣ дода, барои амалӣ шудани дигаргунсозиҳои сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар дастгирии худро баён намудааст.

Неруи асосии ҳар як ҳизби сиёсиро мақсад ва вазифаҳои он ташкил медиҳад, зеро ин ҳолат ба зиёд гардонидани таъсири ҳизб дар ҷомеа ва баҳри ба даст овардани ҳокимият хизмат мерасонад. Ҳадафи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз он манфиатҳои халқ, ки дар Конститутсия омадааст, тафовуте надорад. Зеро қариб тамоми роҳбарияти Ҳизб дар қатори дигар элитаи сиёсии кишвар дар таҳия ва қабули Конститутсия ва ҳатто ба он ворид кардани тағйироту иловаҳо фаъолона иштирок намудааст.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон воқеан ҳизби халқӣ ва демократӣ мебошад ва маҳсули тафаккуру эҷоди халқи фарҳангофар ва созандаи мост. Идеологияи ҳизби мазкур ба хотири мардуми азияткашидаамон созмон дода шудааст. Дар сафҳои он аз рӯзҳои аввал мардуми шарифамон ҷамъ омадаанд. Ваҳдати миллӣ, ки яке аз рукнҳои идеологии ин ҳизб аст, вобаста ба ин дар атрофи ин ҳизб ҳам коммунистон, ҳам демократҳо, ҳам аъзои Растохезу ҳам диндорон, ҳам фронтҳои халқиву ҳам намояндагони аҳзоби мухолиф гирд омадаанд. Зеро ғояи аслии ҳизб, ки дар давраи ҷангу ҷидол ҳамчун як қувваи сиёсии муътадил ба вуҷуд омада буд, ин, пеш аз ҳама, ваҳдати миллӣ буд. Ҳизб бо халқ буд ва халқ, бо ҳизб аз ин хотир номаш ҳам халқӣ шуд.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар асоси Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар он роҳи ояндаи Тоҷикистон чун давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, ягона ва иҷтимоӣ мушаххас гардидааст, созмон дода шудааст. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ифодакунандаи иродаи маҳз он мардумест, ки ба ин Конститутсия овоз дода буданд ва роҳи ояндаи Тоҷикистонро дар сулҳу субот, оромӣ, ваҳдати миллӣ, гулгулшукуфӣ, некуаҳволии халқ, таҳкими истиқлолияти давлатӣ ва ташаккули давлати миллӣ дида истодаанд. Сабаби дар атрофи ин ҳизб ҷамъ омадани мардум низ маҳз ҳамин ғояҳои худи халқ аст, ки он ба сиёсати воқеӣ табдил ёфтааст.

ҲXДТ ҳамчун ҳизбе мебошад, ки ба ҷомеаи феълии Тоҷикистон такя дорад ва ҷонибдори давлати иҷтимоист. Амалӣ шудани ин ҳадафи ҳизбро дар фаъолияти ҳамарӯзаи давлат ва ҳукумати Тоҷикистон, дар мисоли сохтмони мактабҳо, шифохонаҳо ва дигар иншоотҳои инфрасохтор, роҳсозию бунёди неругоҳҳо, дастгирии ҳамарӯзаи табақаҳои камбизоати аҳолӣ - ятимон, пирону барҷомондагон ва ғайра мебинем. Ҳамчунин ХХДТ ҳадафи барномавии худро ба эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ қарор додааст.

ҲXДТ дар бахши иқтисодӣ бошад, шаклҳои гуногуни моликият, аз ҷумла моликияти хусусӣ, озодии фаъолият ва дигар арзишҳоро, ки заминаи пешрафти ҷомеаи имрӯзаи мо гардидаанд, ҷонибдорӣ намудааст ва дастгирии соҳибкорӣ, махсусан соҳибкории хурду миёнаро ҳадафи муҳимми хеш қарор додааст. Ҳамовозӣ ва дастгирии ҳизб аз ҷониби мардуми шарифи кишвар ин аз ормонҳои наҷибе мебошанд, ки ба пешрафти Тоҷикистони азизи мо хизмат менамоянд ва ҳамчун ҳадафи стратегии ҳизби мазкур ба ҳисоб мераванд.

Аз таърихи халқи тоҷик ба мо маълум аст, ки чеҳраҳои намоён ба монанди Нӯшервон, Исмоили Сомонӣ, Низомулмулк барин сиёсатмадорони мо барои татбиқи ҷомеаи адолатпарвар хидматҳои шоиста кардаанд, аммо татбиқ нашуда, ҳамчун орзу боқӣ монд. Аз ин рӯ, давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон онро нияти ниҳоии худ эълон кард. ҲХДТ яке аз қувваҳои асосии пешбарандаи ҷомеаи имрӯзаи Тоҷикистон буда, татбиқи ҳадафҳои конститутсиониро вазифаи ҷонии худ медонад. Ин ормонро шиор эълон кардани Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон беасос нест, зеро онҳое, ки ин ҳизбро таъсис додаанд, махсусан Пешвои миллат маҳз он неруе мебошанд, ки давлати моро аз ҳалокату парокандагӣ наҷот дод, Халқи тоҷикро аз тоталитаризм, сепаратизм, маҳалгароӣ, экстремизм ва мазҳабталошӣ наҷот бахшид ва ҳизби созанда, бунёдкор ва навовар ном гирифт.

Барномаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон масъалаҳоеро фаро мегирад, ки ифодакунандаи дарди ҷомеа мебошанд, яъне барномаи ҳизб ба ҳаёти иҷтимоии ҷомеа мувофиқ аст. Масъалаҳои мазкур дар Анҷумани ҳафтуми ҳизб баррасӣ гардида, вакилон дар бораи онҳо фикру мулоҳизаҳои худро баён намудаанд. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамеша ислоҳоти иқтисодӣ, сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии давлатро баҳри фароҳам овардани шароити зиндагии арзанда пайгирона дастгирӣ намуда, дар амалӣ шудани он саҳмгузор мебошад. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон принсипҳои демократӣ, иҷтимоӣ, ҳуқуқбунёдӣ ва дунявӣ доштани давлатро асоси амали худ қарор дода, ба муқобили ҳар гуна зуҳуроти номатлуби иҷтимоӣ, аз ҷумла терроризм, экстремизми сиёсӣ, сепаратизм, ҷинояткории муташаккилона, нашъамандӣ, маҳалгароӣ, бадбинии иҷтимоӣ ва мазҳабӣ мубориза мебарад ва бояд ин кор вазифаи ҷонии ҳар як аъзои ҳизб дониста шавад.

Дар барномаи ҲХДТ омадааст, ки таъмини амнияти озуқаворӣ ва истиқлолияти энергетики, аз бунбасти коммуникатсионӣ баровардани мамлакат, таҳия ва татбиқ намудани барномаи паст кардани сатҳи камбизоатӣ, таъмини афзоиши мунтазам ва устувори маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ва афзоиши иқтидори содиротии мамлакат, такмили низоми андозбандӣ ва муҳимтар аз ҳама, густариши ҳамаҷонибаи ислоҳоти иқтисодӣ, тезонидани дигаргунсозиҳои сохторӣ дар низоми идоракунии давлатӣ ва рушди соҳибкории хурду миёна ҳамчун омили муҳимтарини пешрафти иқтисодӣ самтҳои асосии стратегияи иқтисодиву иҷтимоии ҳизб мебошанд.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон масъалаи баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, эҳтиром ва риояи қонунро вазифаи муқимми фаъолияти худ медонад. Риоя накардани қонун ва беэътиноӣ нисбат ба талаботи он боиси фалаҷ гардидани мақомоти давлатӣ, ба миён омадани бенизомӣ ва поймол шудани ҳуқуқи инсон мегардад. ҲХДТ ба меъёри Конститутсияи кишвар оид ба арзиши олӣ эълон шудани инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ содиқ буда, барои амалӣ шудани онҳо пайваста мекӯшад. Барои ин бояд сатҳи маърифатию ҳуқуқии ҷомеа баланд бардошта шуда, эҳтиром ба қонун дар ҳар як оила аз кӯдакӣ тарбия карда шавад, зеро маърифати ҳуқуқӣ аз муҳимтарин шартҳои бунёдии ҷомеаи шаҳрвандӣ ва давлати ҳуқуқбунёд мебошад.

Интихобот, ки яке аз маъракаҳои муҳимми сиёсӣ мебошад ва дар рафти он андешаву иродаи интихобкунандагон доир ба сиёсати пешгирифтаи давлат ифода мегардад, кафили амалӣ гаштани ҳадафҳои ҷомеа ва ояндаи дурахшони миллат мебошад. Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамеша ҷонибдори интихоботе мебошад, ки ба таври демократӣ, озоду шаффоф ва бо иштироки кулли интихобкунандагон баргузор мегардад.

Ширин Қурбонова, муовини Раиси КИИ "Хирадмандон"- и ҲХДТ дар АМИТ, доктори илмҳои таърих

“Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон зодаи Истиқлоли кишвар буда, аз умқи мардум реша мегирад ва он ҳимояи манфиатҳои халқро ҳадафи асосии худ қарор дода, барои саодати халқ ва ободии Ватан саъю талош меварзад. ҲизбиХалқии Демократии Тоҷикистон дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии сокинони Тоҷикистон нақши муассир дошта, дар ташаккули фарҳанги сиёсӣва худшиносиву худогоҳии мардум саҳми сазовор мегузорад.”

Эмомалӣ РАҲМОН

Ҳизбе, ки ҳаст кору маромаш ба коми халқ,

Ҳизбе, ки номдор шуд, инак, ба коми халқ.

Ҳизбе, ки ҳаст дар амалаш эҳтироми халқ,

Ҳизбе, ки дар давоми ӯ дидам давоми халқ.

Ҳизбе, ки пойдории миллат мароми ӯст,

Он ҳизб, Ҳизби Халқии Демократист, дӯст!

Ин мисраъҳо мутааллиқ ба қалами шоири шинохта Хайрандеш мебошанд, ки мавсуф ҳиссиёти худро доир ба ҳизбе, ки марому мақсади асосиаш баҳри рушд ва гул-гулшукуфии кишвари соҳибиқболу соҳибистиқлоламон нигаронида шуда маҳсуб меёбанд, баён шудаанд.

Тавре аз таърихи пайдоиши ин ҳизби раҳнамо ва маҳбуби дилҳо огоҳем таъсисёбии он ҳанӯз се даҳсола қабл аз ин, яъне дар таърихи 10-уми декабри соли 1994зимни баргузории Анҷумани муассисони Ҳизби Халқии Тоҷикистон ба вуқуъ пайваста буд. Вазорати адлияи ҷумҳурӣ онро рӯзи 15-уми декабри соли 1994 таҳти рақами 199 расман ба қайд гирифт.

Лозим ба тазаккур аст Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон маҳсули иродаи қавӣ, хиради воло, нияти нек, дурандешӣ ва мақому манзалати фарзанди фарзонаи халқи тоҷик муҳтарам Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон буда, бо сабку усули қиёснопазир ба саҳнаи сиёсат омад, ки дар ин муддат аз рӯйи меъёри бо мардум, миёни мардум ва барои мардум амал намуда, дар ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва давлатдории навини тоҷикон дар ҳама давру замон нақши басо ҳам муассир мегузорад.

Муҳимтар аз ҳама ҲХДТ тавонист, ки худро бо ғояҳои созандаву бунёдкорона ва ватандӯстонаву ватанпарварона ба мардум ба таври шоиста муаррифӣ намояд. Роҳи паймудаву тайнамудаи ҲХДТ ҳамвор набуд ва маҳз бо раҳнамоию дастгириҳои пайвастаи Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон ва як гурӯҳи хурди ҳаммаслаконашон ниҳоятан ба як неруи муқтадир ва мафкурасоз мубаддал гардид.

Аз рӯзи таъсисёбии ин ҳизби ҳамрозу ҳамнафаси мардум Президенти кишварамон Ҷаноби Олӣмуҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таври расмӣ Раиси ҲХДТ мебошанд.

Сипас, зимни баргузории АнҷуманиXII Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон рӯзи 13 – уми декабри соли 2014 ба ҳайси муовинони Раиси ҲХДТ Абдуҷаббор Азизӣ - муовини якуми раиси ҲХДТ, Асрор Латифзода ва Хайринисо Юсуфӣ муовинони раис интихоб гардиданд.

Нашрияи марказии ҳизб - рӯзномаи «Минбари халқ» аст, ки айни замон бо теъдоди 115 ҳазору 216 нусха ҳафтае як маротиба интишор мешавад. ҲХДТ маҷаллаҳои ҷамъиятию сиёсии «Меҳвар» ва «Зани муосир» низ дорад. Дар ҳамаи вилоятҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Кумитаҳои иҷроияи вилояти Суғд, вилояти Хатлон, Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ва шаҳрҳои ноҳияи тобеи марказ таъсис дода шудаанд.

Сипас, дар арафаи ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ рӯзи 25-уми июни соли 1997 дар шаҳри Душанбе АнҷуманиIII Ҳизби Халқии Тоҷикистон барпо шуд. Дар он номи ҳизб ба Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон табдил дода шуд.

Дар таърихи 18-уми апрели соли 1998 Анҷумани IV ҲХДТ барпо гардид. Вакилони Анҷуман Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба таври якдилона Раиси ҳизб интихоб карданд. Раиси ҲХДТ Эмомалӣ Раҳмон дар Анҷумани мазкур сухан гуфта, таъкид намуданд, ки: «Таърих гувоҳ аст, сиёсатмадороне, ки мехоҳанд дар кишвари худ ислоҳоти куллӣ гузаронанд, бояд қабл аз татбиқи барномаи стратегии худ ҳамсафон ва ҳаммаслакони худро ёбанд».

Сипас, дар санаи 22-юми сентябри соли 2001 Анҷумани VII ҲХДТ барпо шуд. Раиси ҳизб Эмомалӣ Раҳмон дар рафти баргузории Анҷуман баромад карда, самти стратегии ҳизбро дар марҳалаи нави рушди ҷомеа - давраи созандагию бунёдкорӣ илман асоснок намуданд.

Лозим ба тазаккур аст, ки фаъолияти ҳизб барои бунёди давлатӣ соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқӣ, дунявӣ, ягона ва самти иҷтимоӣ дошта, аз лиҳози иқтисодӣ тараққиёбанда вабеҳдошти сифати ҳаёти мардум равона шудааст.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон бо мақсади таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ба хиради олии сиёсӣ, сифатҳои ҳамидаи ахлоқӣ ва маънавиёти баланди аъзои худ такя намуда, донишу маҳорати онҳоро ба амалӣ гардонидани ғояҳои сиёсӣ ва ҳадафҳои барномавии хеш сафарбар менамояд. Ҳамчунин ба таҳкими истиқлоли сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии мамлакат мусоидат мекунад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар асоси Конститутсия, қонунҳои конститутсионӣ, қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва инчунин дигар санадҳои байналхалқии ҳуқуқие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон эътироф кардааст, ҳамчунин дар доираи Барнома ва Оинномаи хеш фаъолият мекунад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон бо назардошти рушду пешрафти минбаъдаи давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон бо ҳамаи ҳизбҳои сиёсӣ ва дигар иттиҳодияву созмонҳои ҷамъиятӣ, ки фаъолияташон дар доираи Конститутсия ва қонунҳои амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад, ҳамкорӣ мекунад.

Бояд қайд кард, ки воқеан ҳам дар зарфи се даҳсолаи охири асри ХХI таҳти шиори “Барои пешрафт ва зиндагии шоистаи мардум” ҷомеаро ба марҳалаҳои сифатан нав расонд.

Шоир Олимхон Исматӣ бахшида ба ҷашни 30-юмин солгарди ҷашни таъсисёбии ин ҳизби абарқудрат ва пешгоми ҷомеа меҳрномаи дилашро аз ҷумла чунин хуб гуфтааст:

Зодаи даврони Истиқлол – Ҳизби Пешво,

Эй умеду толеву иқбол – Ҳизби Пешво,

Дар миёни ҳизбҳо фаъол – Ҳизби Пешво,

Узви Ҳизби Пешво будан маро бошад шараф,

Нестам бар сарнавишти Тоҷикистон бетараф!

Ҳизби мо раҳ мебарад бо ваҳдату сулҳу субот,

Ҷавҳараш – ободиву созандагиҳо дар ҳаёт,

Дорад Оинномааш бо халқу миллат иртибот,

Узви ҳизби Пешво будан маро бошад шараф,

Нестам бар сарнавишти Тоҷикистон бетараф!

Баъд аз он то омад аз боло яке фармон «Ба пеш!»

Дар раҳи фатҳи ҳазорон қуллаи армон «Ба пеш!»

Раҳ ба раҳ, эй халқ, бо Эмомалӣ Раҳмон ба пеш!

Узви ҳизби Пешво будан маро бошад шараф,

Нестам бар сарнавишти Тоҷикистон бетараф!

РАҲИМЗОДА Алишер Орзу, - директори Институти математикаи ба номи академик А. Ҷӯраеви АМИТ

Дар оғози моҳи декабри соли 2024 вазири корҳои хориҷаи Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддинбарои иштирок дар 28-умин нишаст вазирони умури хориҷаи кишварҳои узви Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) ворид шаҳри Машҳади Эрон шуд. Нишасти мазкур ду рӯз (2 -3 декабр 2024 ) идома ёфта, роҳҳои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ бештар мавриди омӯзиш дода шуда, транзит, ҳамлу нақл ва фаъолиятҳои фарҳангиву иҷтимоӣ мавриди баррасӣ қарор мегиранд. Ҳадафиасосии нишаст мусоидат ба ҳамгироии тиҷорат, нақлиёт ва сайёҳӣ дар сарорари минтақаикишварҳои аъзоиЭКО мебошад.

Тибқи осори расмӣ ҳаҷмимуомилоти солонаи миёни кишварҳои аъзо 1,8 миллиард долларро ташкил дода, зарурати талошҳои бештарро барои ҳавасманд кардани тиҷорати минбаъдаи дохилии ЭКО талаб менамояд[1].

Инҷо бояд, зикр кард, ки Созмони ҳамкориҳои иқтисодӣ (СҲИ ё ЭКО) як созмони минтақавии байниҳукуматӣ буда, кишварҳои Аврупо, Қафқоз ва Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва Осиёи Ҷанубиро дар бар мегирад, ки беш аз 460 миллион нафар аҳолӣ ва беш аз8 миллион километри мураббаъ Русияро ба Халиҷи Форс ва Чинро ба ҳам мепайвандад. Мақсаду ҳадафи умумии он рушди устувори иқтисодии давлатҳои аъзо ва минтақа мебошад.

Мавриди зикр аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ— Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳатииштирок дар Саммити 15-уми сарони давлатҳоиаъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ ё ЭКО[2]) ба шаҳри Ашхободи Туркманистон сафар намуда, нақши Тоҷикистонро дар ҳалли масоили мубрами минтақа ва ҷаҳон муаррифӣ кард.

Мавриди зикр аст, ки лоиҳаи ECO-ITI[3] бори аввал дар соли 2011 оғоз шуда буд ва пас аз пайгирӣ ва дастгирии пайваста аз ҷониби кишварҳои узв аз ҷумла Покистон, Эрон ва Туркия ва инчунин Котиботи ЭКО, ниҳоят барои хидматрасонӣ ба равобити минтақавӣ ва ҳамгироии иқтисодӣ амалӣ шуд. Амалиёти транзити онро тавассути рақамикунонии долон барои содда кардани расмиёти маъмурӣ ҳангоми убури сарҳад ва транзит боз ҳам беҳтар менамояд.

Моҳи марти соли2017 дар Исломободи Покистон зимни Саммити 13-уми сарони кишварҳои аъзои СҲИ санади “Диди СҲИ-2025” қабул гардид, ки самтҳои ассосии фаъолияти Созмонро дар солҳои наздик дарбар мегирад. Дар санаи 28 ноябри соли 1992 кишварҳои Осиёи Марказӣ бо шумули Озарбойҷону Афғонистон ба узвияти СҲИ пазируфта шуда дар натиҷа адади онҳо ба 10 расид. Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ) соли 1985 аз ҷониби Ҷумҳурии Исломии Эрон, Ҷумҳурии Туркия ва Ҷумҳурии Исломии Покистон пас аз бастани Паймони Измир таъсис дода шуд.

Дар соли 1992 ҳафт кишвар, аз ҷумла Афғонистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Озарбойҷон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон, аъзои СҲИ шудаанд. 28 ноябр, яъне таърихи аъзошавии давлатҳои зикргардида рӯзи СҲИ эълон гардид[4].

То аввали соли 1992 дар чаҳорчубаи СҲИ ҳамкориҳо миёни давлатҳои аъзои Созмони мазкур дар маҷмӯъ шакли дуҷонибаро доштанд. Шурӯъ аз соли 1992 фаъолияти СҲИ бо воридшавии ихтиёрии ҳафт кишвари аъзои нави Созмон, фаъолтар шуд.

Бояд зикр кард, ки дар тӯли солҳо созмони ЭКО ташаббусҳои бузургро дар соҳаҳои гуногун аз ҷумла алоқа, тиҷорат, энергетика, сайёҳӣ ва рушди фарҳангӣ, иҷтимоӣ ваилмӣ ба даст овард ва дар ин зимн муассисаҳои минтақавӣ ва махсуси худро низ таъсис дод. Чи тавреки зикр шуд мақсаду ҳадафва ташаббусҳои асосии созмони мазкур иборатанд аз: (i) сохтани долонҳои тиҷоратӣ барои рафъи маҳдудиятҳо ва монеаҳо дар роҳи пешбурди тиҷорати дохилиминтақавӣ; (ii) таъсиси низоми раводиди ЭКО барои пешбурди сайёҳӣ ва робитаҳои байни одамон; (iii) мусоидат ба ҳамкориҳои илмӣ, фарҳангӣ ватаълимӣ; ва (iv) таъсиси муассисаҳои молиявии минтақавӣ, ба мисли Бонки Тиҷоратии ЭКО ва Иттиҳоди клирингии ЭКО барои маблағгузории лоиҳаҳои минтақавӣ мебошанд, ки дар таҳкими ҳамгироӣ ва рушди иқтисодии кишварҳо кӯмак мекунад.Намунаи онро дар соҳаи нақлиёт ба истифода додани долони роҳи Исломобод-Теҳрон-Истанбул метавон дид. Ҳамин тавр санаи 7 октябри соли 2021 ду бор аз шаҳри Карочии Покистон ба Туркия ва Озарбойҷон тибқи Конвенсияи TIR[5] тавофуқномаҳо фиристода шуд.

Раёсати СҲИ ё ЭКО дар соли 2021 ба зиммаи Туркманистон буд, ки 28 ноябри соли 2021 таҳти унвони “Якҷоя ба сӯи оянда” мавриди баррасӣ қароргирифт. Бояд зикр кард, ки дар ҷаласаи50-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар соли 1995 Қатънома дар бораи ҳамкорӣ бо СҲИ қабул гардид васипас он мақоми нозирро дар СММ касб намуд.

Кишварҳои аъзои СҲИ имкониятҳои васеи рушди муносибатҳои тиҷоративу иқтисодиро доранд. Тӯли беш аз 12 соли охир, кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд. Барои расидан ба ин ҳадаф, СҲИ лоиҳаҳои гуногунро дар соҳаҳои афзалиятнок, аз ҷумла энергетика, савдо, ҳамлу нақл, кишоварзӣ ва мубориза зидди қочоқи маводи мухаддир татбиқ мекунад.

Хулоса, намояндаҳои кишварҳои узви ЭКО зери шиори “Якҷоя ба суи оянда” бо иродаи талош меварзанд то ҳамкориҳоииқтисодиву тиҷоратии худро идома дода, якҷо ба кишвари Афғонистон кумак расонида, минтақаро аз бӯҳронҳои гуманитарӣ ва иқтисодӣ ба таври фаъол ҷилавгирӣ намоянд.

Илова аз он кишварҳо пайваста таъкид менамоянд, ки ҳамгироии минтақавиро дар партави “Дурнамои ЭКО 2025” идома дода, дар рушди минтақа ва татбиқи барномаҳову лоиҳаҳои созмон саҳмгузор бошанд.

Мирсаид Раҳмонов - ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёти истифодашуда

1.ECO expert meeting begins in Mashhad. December 2, 2024. https://tehrantimes.com/.../ECO-expert-meeting-begins-in...

2.The Secretariat of Economic Cooperation Organization//https://eco.int/

3.ECO Integrated Technologies.

4.Тоҷикистон ва Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ//https://mfa.tj/tg/main/view/194/tojikiston-va-sozmoni-hamkorii-iqtisodi-eko

5. https://unece.org/transport/tir(Transport International par la Rout)

Неругоҳи барқи Роғун фатҳи халқи тоҷик аст,
Аз дурахши нури Роғун мушкил осон гаштааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон диёри зебоманзару кӯҳсор ва дорои захираҳои ғании энергетикӣ ба ҳисоб меравад. Ин имконоти бузурги энергетики метавонад ояндаи Тоҷикистонро нурафшон созад. Таъкид бояд кард, ки ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба дигар мамлакатҳои ҳамсоя соҳиби 55% дар сади захираҳои обӣ аст, ки аз ин неъмату боигари бояд оқилонаю сарфакорона истифода кард.

Чунин як лоиҳои бузурги энергетикӣ дар Тоҷикистон ҳанӯз охири солҳои 70 - уми асри гузашта шурӯъ шуда буд, вале бо сабабҳои гуногун нотамом монд. Аслан, Роғун ном гирифтани ин нерӯгоҳ аз номи деҳае сарчашма мегирад. Роғун нангу номус ва ифтихори миллати тоҷик аст.

Бунёди Роғун яке аз бузургтарин иншооти аср маҳсуб меёбад. Ин нерӯгоҳ аз чанд ҷиҳат аҳамияти бузург дорад. Аз нигоҳи иқтисодӣ дар Тоҷикистон корхонаҳои саноатӣ ба кор даромада, иқтисодиёти кишварамон пеш меравад. Аз диду назари сиёсй бошад, давлатамон дар байни давлатҳои мутараққӣ мавқеи худро пайдо мекунад.

Албатта, бо бунёди ин нерӯгоҳ Тоҷикистон истиқлолияти энергетикиро ба даст меорад. Ин ҳама бо дастгирии Асосгузори сулҳу ваҳдати милли пешвои миллат президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва кулли тоҷикони ҷаҳон буд, ки ба кор андохтани ин нерӯгоҳ роҳи ягонаи истиқлолияти энергетикӣ ба шумор мерафт. Бунёди ин иншоот барои ҳама гуна соҳаҳо фоидаовар мебошад. Зеро, бидуни нерӯи барқ ягонсоҳа пеш намеравад:

Роғун пуриқтидортарин нерӯгоҳ дар Осиёи марказӣ маҳсуб дониста мешавад. Иқтидори тавлидотии нерӯи барқи Роғун13,5 млрд квт-ро ташкил медиҳад, ки ин барои таъмини истиқлолияти энергетикӣ аҳамиятикалондорад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати милли пешвои миллат президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки бунёду барқарорсозии ин иншооти муҳиму стратегӣ барои таъмини зиндагии сазовори наслҳои имрӯзу оянда хизмат мерасонад. Он барои рушди иқтисодиёт ва дар маҷмуъ барои пешрафти тамоми соҳаҳои хоҷагии халқи мамлакат заминаи мусоид фароҳам меорад. Баъди ба истифода додани нерӯгоҳ имкон пайдо шудаст, ки дар кишвар даҳҳо корхонаҳои хурду бузурги саноатӣ ифтитоҳ ва ҳазорҳо ҷойҳои нави корӣ таъсис ёфтанд.

Нерӯгоҳи барқӣ-обии Роғун аҳамияти на танҳо ҷумҳуриявӣ, балки ҷаҳонӣ низ дорад. Баъди бунёди ин иншооти бузург дар оянда Тоҷикистон ҳамчун як кишвари содиркунандаи нерӯи барқӣ арзон ва аз ҷиҳати экологӣ тоза метавонад кишварҳои ҳамсоя ва минтақаро бо барқ таъмин намояд.

Ин тадбири муҳим ба хотири идомаи корҳои созандагию бунёдкорӣ дар иншооти стратегӣ Нерӯгоҳи барқӣ-обии Роғун амалӣ шуда, ҳадаф аз он расидан ба истиқлолияти комили энергетикӣ мебошад.

Исмоилов Ризо - ходими калони илмии - МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Раванди босуръати ҷаҳонишавӣ муносибатҳои наздики миллатҳо ва давлатҳоро тавсеаи бесобиқа бахшида, дастрасӣ ба комёбиҳои навину арзишманди башарӣ ва баҳрабардорӣ аз дастовардҳои тафаккури созандаи инсониро барои аҳли башар муяссар мегардонад. Дар баробари ин, мушкилоти моддиву маънавӣ ва ахлоқии башар низ хислати глобалӣ касб карда, ин амр боиси торафт афзудани фишор ба сохторҳо ва арзишҳои миллӣ ва фарҳангии халқҳо ва ангезиши бархўрди тамаддунҳо мегардад.

Дар ин шароит яке аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳандозии чунин дипломатияи фарҳангӣ ва башардўстона аст, ки он бо дарназардошти тамоюлҳои мусбат ва манфии раванди ҷаҳонишавӣ ба таъмини ҳастии маънавӣ ва ҳифзу ҳимояи арзишҳои асили миллии фарҳангиву ахлоқии халқи тоҷик, муаррифии шоистаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ ҳамчун кишвари дорои фарҳангу тамаддуни қадима ва давлати муосири демокративу хуқуқбунёд, тавсеаи ҳамкориҳои самарабахши фарҳангию башардўстона бо кишварҳои олам бо мақсади таҳкими шинохти мусбати Тоҷикистон ва мардуми он мусоидат намояд[2].

Бояд қайд кард, ки бо иқдоми Сафорати Тоҷикистон дар Малайзия дар ҳамкорӣ бо Пажӯҳишгоҳи байналмилалии исломшиносии Малайзия (IAIS) ва Китобхонаи оммавии Селангор ба номи Раҷа Тун Уда таҳти унвони «Шоҳнома: шоҳасари адабӣ» барномаи фарҳангӣ баргузор гардид. Намоиши мусаввараҳо барои тамошои оммавӣ аз 7 то 17 октябри соли 2024 идома ёфт. Мардуми маҳаллӣ имкон пайдо намуданд, ки бо бузургтарин асари адабиёти тоҷик шинос гарданд. Сафири Тоҷикистон дар Малайзия Ардашер Қодирӣ оид ба саҳми барҷастаи Абулқосим Фирдавсӣ ва «Шоҳнома»-и ӯ дар ҳифз ва нигоҳдошти таъриху тамаддун сухан гуфт. Иброз дошт, ки «Шоҳнома» ҳамчун нигораи адабии мардуми тоҷик яке аз ёдгориҳои барҷастаи қадимӣ дар адабиёти ҷаҳонӣ шинохта шудааст[3].

Мушовири иҷроияи ҷавонон, варзиш ва соҳибкорииМалайзия Моҳд Наҷвон Ҳалимӣ, ки инчорабиниро роҳбарӣ мекард, қайд намуд, ки намоишгоҳ ба яке аз бузургтарин шоирон ва мутафаккирони бо номи ҷаҳонӣ Абулқосим Фирдавсӣ бахшида шудааст. Шеъри абадии Фирдавсӣ, эпоси "Шоҳнома" таърих ва фарҳанги халқҳои форсзабонро тағйир дод. Ӯ қайд кард, ки эҷодиёти Фирдавсӣ ба адабиёт, санъат ва ҷаҳонбинии ҷаҳонӣ таъсири амиқ гузошта, ба ӯ дар байни бузургтарин ақлҳои таърих ҷойгоҳи устувор фароҳам овард. "Шеър дар ин филм ба мо принсипҳоеро хотиррасон мекунад, ки ҷомеаро тақвият медиҳанд ва паёми пурқудрати некӣ, сулҳ ва адолат дар саросари ҷаҳон бо ҳамон аҳамияти ҳазор сол пеш ҳамовоз мешавад", "Мо хушҳолем, ки барномаи пешрафтаи фарҳангиро эълон кунем, ки Малайзия ва Тоҷикистонро тавассути таҷлили санъат, филмҳои таърихӣ ва намоишгоҳи фарҳангӣ дар китобхонаи Раҷа Тунда, ки ба ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстии амиқтари байни халқҳоямон мусоидат мекунад, муттаҳид хоҳад кард".[4].

Дар китобхонаи оммавии Селангор ба номи Раҷа Тун Уда намоиши мусаввараҳо, инъикоси филми мустанад дар бораи Ҳаким Фирдавсӣ ва “Шоҳнома”, ки аз ҷониби Сафорат таҳия шудаааст ва пахши филми ҳунарии “Рустам ва Сӯҳроб” аз бахшҳои асосии чорабинӣ буданд. Илова бар ин дар доираи чорабинӣ гӯшаи алоҳидаи фарҳангу санъати миллии Тоҷикистон пешкаши ҳозирин гардид, ки дар он меҳмонон бо маҳсулоти суннатӣ, ҳунарҳои мардумии Тоҷикистон ва китобҳои “Шоҳнома” шинос гардиданд.

Хулоса

Муаррифӣ ва таблиғи фарҳанги бойи кишвар дар кишварҳои дуру наздик яке аз вазифаҳои ҷоннии сафоратхонаҳо дар давлатҳои иқомат мебошад. Солҳои охир, дипломатияи фарҳангӣ рушд карда, аз ҷониби роҳбарияти сафоратхонаҳо чорибиниҳои гуногуни фарҳангӣ ташкил карда шуда истодааст. Вобаста ба ин, Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Малайзия дар амалӣ ва муаррифии дипломатияи фарҳангӣ саҳми худро дар минтақаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣгузошта истодааст. Дар чорабинии фарҳангӣ робитаҳои адабӣ, филми ҳунарӣ, таърих, фарҳанг ваасарҳои санъати Тоҷикистон фаро гирифта шудаааст. Намоишгоҳ ба меҳмонон имконият дод, ки тавассути филмҳо бо фарҳангҳои гуногуни Тоҷикистон шинос шаванд.

Бояд хотирасон кард, ки 28-уми октябри соли 2022 дар шаҳри Куала-Лумпур бо ибтикори сафорати Тоҷикистон дар Малайзия дар ҳамкорӣ бо Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” ва ҶДММ “Golden Screen Cinemas” бахшида ба 30-юмин солгарди Иҷлосияи16-уми Шӯрои Олии ҶТ ва30-солагии истиқрори муносибатҳои дипломатӣ байни Тоҷикистон ва Малайзия Фестивали синамои Тоҷикистон баргузор гардид[1]. Дар маросими ифтитоҳи Фестивал намояндагони мақомоти расмии Малайзия, корпуси дипломатии муқими Куала-Лумпур, ВАО, доираҳои соҳибкорон, ходимони илму фарҳанг, инчунин ҳамватанону донишҷӯёни тоҷики муқими Малайзия иштирок карданд. Сафири Тоҷикистон дар Малайзия Ардашер Қодирӣ зимни суханронии худ оид ба пешрафту дастовардҳо ва дурнамои ҳамкориҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Малайзия маърӯза намуда, таъкид кард, ки ин аввалин Фестивали синамои Тоҷикистон дар минтақаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ мебошад. Ҳамчунин, дар чорабинии мазкур мудири ҶДММ “Golden Screen Cinemas” хонум Коҳ Мей Ли суханронӣ намуд. Дар баробари ин дар чорабинӣ асбобҳои мусиқӣ ва либосҳои миллӣ, ҳунарҳои мардумӣ, расмҳои ҷойҳои таърихии Тоҷикистон, таомҳои миллӣ ва маводи сайёҳӣ ба маъраз гузошта шуданд.

Соҳиби Баҳруло, - ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сарчашмаҳои иттилоотӣ:

1. Баргузории Фестивали синамои Тоҷикистон дар Малайзия. [Манбаи электронӣ]: https://mfa.tj/tg/berlin/view/11436/barguzorii-festivali-sinamoi-tojikiston-dar-malaiziya (санаи муроҷиат:10.10.2024)

2. Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон [Манбаи электронӣ]: https://mfa.tj/tg/main/view/4255/konsepsiyai-sijosati-khorijii-jumhurii-tojikiston (санаи муроҷиат:08.10.2024)

3. Муаррифии шоҳасари Ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ “Шоҳнома” дарМалайзия. [Манбаи электронӣ]: https://mfa.tj/tg/cairo/view/15925/muarrifii-shohasari-hakim-abulqosimi-firdavsi-shohnoma-dar-malaiziya (санаи муроҷиат: 07.10.2024)

4. Historic Tajikistan masterpiece ‘Ferdowsi’s Shahnameh’ shown at Raja Tun Uda Library. [Манбаи электронӣ]: https://selangorjournal.my/2024/10/historic-tajikistan-masterpiece-ferdowsis-shahnameh-shown-at-raja-tun-uda-library/ (санаи муроҷиат:07.10.2024)

28 – уми ноябри соли равон Асосгузори сулҳуи ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати иштирок дар ҷаласаи навбатии сарони давлатҳои узви СААД ба шаҳри Астанаи Ҷумҳурии Қазоқистон сафар намуданд. Тавре маълум аст, дар Остона ҷаласаи муштараки Шӯрои вазирони корҳои хориҷӣ, Шӯрои вазирони дифоъ ва Кумитаи котибони шӯроҳои амниятӣ ва ҳамчунин ҷаласаи Шӯрои амнияти дастаҷамъии СААД баргузор мешавад. Дар чорабинӣиштироки президентҳои Федератсияи Русия - Владимир Путин, Қазоқистон - Қосим-Ҷомарт Тоқаев, Беларус - Александр Лукашенко, Қирғизистон - Садир Жапаров, Тоҷикистон - Эмомалӣ Раҳмон ва дабири кулли СААД Имангалӣ Тасмағамбетов дар назар аст. Тавре агентии “Ховар” иттилоъ медиҳад, Пешвои миллатро дар ин сафар вазири корҳои хориҷӣ, ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои робитаҳои хориҷӣ, вазири мудофиа, котиби Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар шахсони расмӣ ҳамроҳӣ мекунанд.

Дар нишасти солгарди СААД як қатор масъалаҳои рӯзмарра баррасӣ карда мешавад, аз ҷумла:

• Барномаи калидии таҳкими марзи Тоҷикистону Афғонистонро тасдиқ мекунад. Ба гуфтаи Имангалӣ Тасмағамбетов дабири кулли Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ, барномаи калидии таҳкими марзи Тоҷикистону Афғонистон санади муҳимест, ки ба таҳкими амният дар Осиёи Марказӣ нигаронида шудааст. Барномаи таҳкими марз, ки дар доираи СААД таҳия шудааст, на танҳо барои таҳкими амнияти ҷисмонии марзи Тоҷикистону Афғонистон, балки фароҳам овардани шароит барои ҳамкории муассир байни кишварҳои Осиёи Марказӣ дар мубориза бо таҳдидҳои амниятӣ пешбинӣ шудааст. Тасмағамбетов таъкид кард, ки ин иқдом ба таври қобили мулоҳиза афзоиш додани субот дар минтақа ва ҳифзи кишварҳои СААД аз таҳдидҳои эҳтимолӣ аз қаламрави Афғонистон мусоидат мекунад;

• Мубодилаи афкор оид ба вазъи низомию сиёсии минтақаҳои амнияти дастаҷамъӣ, баррасии натиҷаҳои ҳамкорӣ дар доираи СААД ва дурнамои рушди минбаъдаи низоми амнияти дастаҷамъӣ. Инчунин ба масъалаҳои омодагӣ ба таҷлили муштараки 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда мешавад;

• Интиқоли раёсати СААД аз Ҷумҳурии Қазоқистон ба Ҷумҳурии Қирғизистон дар соли 2025.

Роҳбарии СААД - ро дар соли 2024 Ҷумҳурии Қазоқистон ба уҳда дошт. Бинобар ин дар ин ҷаласа ҳисоботи ҷониби Қазоқистон шунида шуда, баъдан вазифаҳо ва ҳадафҳо барои соли оянда ба роҳбари нави созмон пешниҳод карда мешавад. Дар назар аст, ки роҳбарии созмон дар соли 2025 ба Ҷумҳурии Қирғизистон мегузарад. Афзалиятҳои раёсати Ҷумҳурии Қирғизистон дар соли 2025 таҳкими амният ва идомаи ҳамкории судманд мебошад. Зеро диққати асоси бештар ба ҳамкории сиёсӣ ва низомӣ, амнияти иттилоотӣ, инчунин мубориза бо терроризм ва навъҳои нави таҳдидҳо дода мешавад. Раёсат идомаи корҳоро ҷиҳати таҳкими шарикии кишварҳои ширкаткунанда дар асоси созишномаҳо ва механизмҳои мавҷуда, беҳтар намудани амнияти дастаҷамъӣ ва ҳамоҳангсозӣ дар посух ба чолишҳои нав, аз ҷумла таҳдидҳои киберӣ дар назар дорад.

Илова бар ин, мубориза бо терроризм, ифротгароӣ ва қочоқи маводи мухаддир як самти муҳим боқӣ мемонад. Қирғизистон ба нақша гирифтааст, ки табодули иттилоот ва ҳамоҳангсозиро барои ҷилавгирӣ аз фаъолиятҳои террористӣ ва ҷинояткорӣ тақвият диҳад, ки ба кишварҳои СААД дар мубориза бо таҳдидҳо муассиртар кӯмак хоҳад кард.

Раёсати Қирғизистон ба муттаҳидсозии талошҳо барои амнияти дастаҷамъӣ ва ҳамоҳангӣ дар мубориза бо чолишҳои умумӣ, аз ҷумла ҳамкории сиёсӣ ва низомӣ, амнияти иттилоотӣ ва мубориза бо терроризм равона хоҳад шуд.

Имрӯз мавҷудияти Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ омили муҳими субот ва амният дар марзҳои хориҷии минтақа мебошад ва узвияти доимӣ дар доираи СААД имкон медиҳад, ки робитаҳои байнидавлатии ҳарбӣ-сиёсӣ ва сиёсии давлатҳои аъзо бояд ба сатҳи сифатан нави ташаккули системаи самарабахши амнияти дастаҷамъӣ расонида шаванд, зеро пояи сиёсии СААД нуқтаи назари давлатҳои ширкаткунанда оид ба вазъи ҷаҳон, нигаронии муштарак аз чолишҳои нави амнияти ҷаҳонӣ ва минтақавӣ мутобиқат кунад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ба иштирок дар фаъолияти СААД аҳамияти калон медиҳад. Ҳамкорӣ дар доираи ин созмон ба манфиатҳои миллии Тоҷикистон ҷавобгӯ мебошад ва имкон медиҳад, ки бо таҳдидҳои нави ҷаҳонӣ ба монанди терроризми байналмилалӣ, экстремизми динӣ, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир ва силоҳ, муҳоҷирати ғайриқонунӣ фаъолона мубориза барад ва дар маҷмӯъ ба таъмини амният ва субот дар минтақаи васеи Авруосиё ширкат намояд, инчунин тамомияти арзӣ ва истиқлолияти давлатҳои аъзои Созмонро дар бар эътироф ва эҳтиром менамояд. Тоҷикистон ҷонибдори он аст, ки СААД воқеан ба як омили муҳими таъмини амният табдил ёбад. Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин мешуморад, ки вазифаҳои фаврӣ ва муҳими СААД ин тақвияти ҳамгироии низомӣ-сиёсии аъзоёни СААД, ҳамоҳангсозии иқтидори кишварҳои узви СААД, такмили кишварҳои аъзо дар соҳаи ҳарбӣ-сиёсӣ, сохтмони низомӣ ва ҳамкориҳои ҳарбӣ-техникӣ мебошанд.

Шарифов Искандар ходими илмии шуъбаи ИДМ Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёти истифодашуда

1. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ЭмомалӣРаҳмон барои иштирок дар ҳамоиши навбатии Шурои амнияти дастҷамъии СААД ба шаҳри Остона сафар намуданд. [Электронный ресурс]URL: https://khovar.tj/2024/11/prezidenti-um-urii-to-ikiston-emomal-ra-mon-baroi-ishtirok-dar-amoishi-navbatii-shuroi-amniyati-dast-amii-saad-ba-sha-ri-ostona-safar-namudand/ (Санаи дархост: 28-11-2024)

2. ОДКБ утвердит ключевую программу по укреплению таджикско-афганской границы на юбилейном саммите. [Электронный ресурс]URL: https://asia-today.news/26112024/5023/ (Санаи дархост:27-11-2024)

3. Пять президентов примут участие в саммите ОДКБ в Астане. [Электронный ресурс]URL: https://ia-centr.ru/publications/pyat-prezidentov-primut-uchastie-v-sammite-odkb-v-astane/?tg_rhash=1cd7bc95db43d7 (Санаи дархост: 27-11-2024)

• Приоритеты председательства Кыргызстана в ОДКБ в 2025 году: укрепление безопасности и сотрудничества. [Электронный ресурс]URL: https://asia-today.news/26112024/5033/ ( Санаи дархост: 28-11-2024)

• В Астане пройдут совместное заседание СМИД, СМО и КССБ, а также сессия СКБ ОДКБ. [Электронный ресурс]URL: https://odkb-csto.org/news/news_odkb/v-astane-proydut-sovmestnoe-zasedanie-smid-smo-i-kssb-a-takzhe-sessiya-skb-odkb/#loaded (Санаи дархост: 27-11-2024)

Тоҷикистон 98 фоизи барқи худро дар нерӯгоҳҳои барқи обӣ истеҳсол карда, аз рӯйи фоизи тавлиди “энергияи сабз” аз манбаъҳои таҷдидшаванда дар ҷаҳон ҷойи шашумро ишғол менамояд.

Эмомалӣ Раҳмон

Тоҷикистон тасмим гирифтааст, тибқи дурнамои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон иқтидори энергетикии худро то соли 2030 ба 10 ҳазор мегаватт баробар намояд. Ин тадбирҳо на танҳо барои имрӯзу фардои дурахшони Тоҷикистони соҳибистиқлол, балки ба беҳбудии минтақа нигаронидамебошад. Дар баробари он, ки дарёҳои Тоҷикистон асоси иқтидори гидроэнергетикии кишварро ташкил медиҳанд, яке аз хусусиятҳои он дар ин аст, ки оби ҳамаи дарёҳо мувофиқи стандартҳои ҷаҳонӣ ҳамчун оби ошомиданӣ эътироф шудаанд.

Аз ин сабаб бо ибтикори Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Маҷмаи Умумии СММ соли 2003 "Соли байналмилалии оби тоза", солҳои 2005-2015 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал "Об барои ҳаёт", соли 2013 ҳамчун "Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об" ва ниҳоят солҳои 2018-2028 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал "Об барои рушди устувор" эълон карда шуданд.

Энергияи сабз яке аз муҳимтарин роҳҳо барои ҳалли мушкилоти экологӣ дар ҷаҳон мебошад. Ин навъи энергия аз манбаъҳои барқароршаванда, ба мисли офтоб, шамол, об, ва энергияҳои геотермалӣ гирифта мешавад. Дар муқоиса бо манбаъҳои анъанавӣ, аз қабили ангишт, нафту газ, энергияи сабз боиси кам кардани ифлосшавии ҳаво, об ва хок мегардад.

Манбаъҳои энергияи сабз ҳангоми тавлиди энергия газҳои зараровар, ба мисли CO₂, намебароранд. Ин ба кам кардани гармшавии глобалӣ ва ифлосшавии ҳаво мусоидат мекунад. Офтоб, шамол ва дигар манбаъҳои энергияи сабз беохир мебошанд ва барои ояндаи инсоният ҳифз карда мешаванд. Баръакси захираҳои истеъмолшаванда, онҳо тамом намешаванд.

Энергияи сабз яке аз роҳҳои асосии паст кардани таъсири карбон ба муҳити зист аст, ки барои нигоҳ доштани иқлими мӯътадил муҳим мебошад. Бо истифода аз энергияи сабз кишварҳо метавонанд аз манбаъҳои берунаи энергия вобаста набошанд ва ба таври мустақил нерӯи барқ истеҳсол кунанд. Истифодаи нурҳои офтоб барои истеҳсоли нерӯи барқ бо ёрии панелхои офтобӣ ва генераторҳои шамолӣ энергияро тавассути нерӯи шамол ба барқ табдил медиҳанд.

Дар солҳои охир истифодаи энергияи сабз босуръат афзоиш ёфтааст. Бисёре аз кишварҳо ба сармоягузорӣ дар неругоҳҳои офтобӣ ва шамолӣ шурӯъ кардаанд. Дар кишварҳои пешрафта, ба монанди Олмон, Чин ва Иёлоти Муттаҳида, энергияи сабз қисми асосии низоми энергетикӣ шудааст. Бо кам кардани партовҳои газҳои гулхонаӣ, энергияи сабз мусоидат мекунад, ки афзоиши ҳарорати Замин суст шавад.Кам кардани ифлосшавӣ ва истеъмоли захираҳои табиӣ ба ҳифзи ҷонварон ва набототи зист мусоидат мекунад.

Энергияи сабз захираҳои табииро ба таври устувор истифода мебарад, ки ба кам кардани партовҳо ва хароҷот кумак мекунад. Норасоии инфрасохтори лозима дар баъзе минтақаҳо. Энергияи сабз як роҳи бехатар, устувор ва экологии таъмини ҷаҳон бо энергия мебошад. Рушди он на танҳо барои ҳифзи муҳити зист, балки барои беҳтар кардани сифати зиндагии инсонҳо аҳамияти бузург дорад. Бо сармоягузорӣ ва дастгирии ҷаҳонӣ, энергияи сабз метавонад асоси системаи энергетикии устувори оянда гардад.

Каримов Х - омузгори фанни физикаи кафедраи фаноҳи табии.

Мувофиқи моддаи ёздаҳуми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон “Тоҷикистон сиёсати сулҳҷўёнаро ба амал татбиқ намуда, соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти дигар давлатҳои ҷаҳонро эҳтиром менамояд ва муносибатҳои хориҷиро дар асоси меъёрҳои байналмилалӣ муайян мекунад”. Аз ин ҳуҷҷати муҳим давлатӣ бар меояд, ки Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақил ва фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ дар асоси эҳтиром ва равобити ҳасана сиёсати хориҷии хешро бо тамоми давлатҳои дуру наздик ба роҳ мондааст. Инчунин моддаи 69-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президент салоҳияти “Самтҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳуриро муайян мекунад”.

Ҳамзамон мувофиқи матни Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 –уми январи соли 2015, таҳти №332, боби якум, банди 1.4 “Ҷумҳурии Тоҷикистон бо пойбандӣ ба санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътироф намуда сиёсати хориҷии худро дар асоси принсипҳои зерин амалӣ месозад:

- эътирофи баробарӣ, эҳтироми истиқлолият ва тамомияти арзии давлатҳо, дахлнопазирии марзҳо, истифода накардан аз зӯрӣ ё таҳдид ба зӯрӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ, ҷонибдорӣ аз ҳалли осоиштаи ихтилофу низоъҳо, дахолат накардан ба корҳои дохилии якдигар;

- эҳтироми ҳуқуқ ва озодиҳои бунёдии инсон;

- иҷрои уҳдадориҳое, ки аз ҳуқуқи байналмилалӣ бармеоянд;

- риояи принсипи волоияти ҳуқуқи байналмилалӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ;

- орӣ будани муносибатҳои байнидавлатӣ аз идеология, барқарор намудан ва густариш додани робитаҳои баробарҳуқуқ ва мутақобилан судманд бо тамоми кишварҳои ҷаҳон;

- напазируфтани ҳама гуна шаклҳои поймол намудани ҳуқуқ дар амалияи байналмилалӣ”.

Мувофиқи боби 3, банди 3.1 – и ҳуҷҷати мазкур “Дар низоми муносибатҳои байнидавлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон кишварҳои ҳамсоя ва минтақа мақоми авлавиятнокро ишғол менамоянд. Тоҷикистон ҷонибдори минбаъд вусъат бахшидани таҷрибаи мусбат, бисёрасра ва созандаи ҳамзистии дӯстонаи мардумони Осиёи Марказӣ мебошад”.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкорӣ ва ҳамгироии густурдаи минтақавиро василаи муҳимтарини ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, ҳифзи муҳити зист ва таъмини амнияту субот дар Осиёи Марказӣ медонад.

Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои ҳамсоя ва Осиёи Марказӣ яке аз самтҳои авлавиятдори сиёсати хориҷӣ маҳсуб меёбад. Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва кишварҳои Осиёи Марказиро шартан метавон ба ду марҳила ҷудо намуд. Аввалан, кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Тоҷикистон таърихи ягонаи рушд, ҳамзистӣ ва фаъолияти якҷояро дар давоми таърих ва давраи Иттиҳоди Шӯравӣ барқарор ва нигоҳ медоштанд. Баъдан, пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ба хусус Тоҷикистон истиқлолияти сиёсии хешро ба даст дароварданд. Ин давраи ҳамкориҳо нисбати давраҳои қаблӣ афзалиятнок буда, тавонист кишварҳои навтаъсисро ба арсаи байналмилалӣ шинос намояд. Иқтидори минтақаи кишварҳои Осиёи Марказӣ нисбат ба минтақаҳои дигар аз ҷиҳати захираҳои табиӣ, иқтидори зеҳниву қувваи корӣ ва ҷуғрофияи муносиб рӯз аз рӯз афзуда истода, ҳамзамон проблемаҳои нигоҳдошт ва густариши он заҳматҳои бештарро талаб намуда истодааст. Иродаи сиёсӣ ва таҳлилҳои стратегиву ояндабинии сиёсии сарони давлатҳои минтақа, минтақаи мазкурро бо ҷолишу хатарҳои воқеӣ ва эҳтимолии глобалӣ мутобиқ ва хунсо намуда, омада истодааст. Аз ҷумла, соли 2017 дар сиёсати байнидавлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон тағйироти куллӣ ва сифатӣ ба вуқӯъ пайваст, ки аз иродаи сиёсии сарони давлатҳои мазкур вобастагии калон дошт. Нақши Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкиму густариши робитаҳои ин ду кишвару дӯсту бародар беандоз буда, 16 –уми августи соли 2018 бо ордени “Эл-юрт ҳурмати” — барои саҳми сазовори шахсӣ дар таҳкими робитаҳои бисёрасраи дӯстӣ, таъмиқи муносибатҳои неки ҳамсоягӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ, тавсеаи робитаҳои гуногунҷанбаи фарҳангӣ ва гуманитарӣ байни халқҳои бародари ӯзбеку тоҷик, барои хидматҳои бузург дар рушди ҳамкории самарабахши ҷумҳуриҳои Ӯзбакистон ва Тоҷикистон ба манфиати наслҳои имрӯзу оянда, ташаббусҳои самаранок барои таъмини сулҳ, амният ва субот дар минтақа аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев қадрдонӣ карда шуданд.

Ҳамзамон як қатор ташаббусҳои башардӯстона ва ҷаҳонии Пешвои миллат барои пешгирии ҳаргуна хатарҳои номатлуб ба амнияту суботи минтақа ва ҷаҳонро алоҳида зикр кардан ба маврид аст, ки аз ҷониби давлатҳои Осиёи Марказӣ якдилона дастгирӣ ёфтааст. Аз ҷумла, Қатъномаи Даҳсолаи байналмилалии “Амал об барои рушди устувор”, Қатъномаи “2025- Соли ҳифзи пиряхҳо” мебошад. Ҳамчунин кишвари Тоҷикистон дар қатори дигар кишварҳои минтақа барои ҳифзи баҳри Арал яке аз кишварҳои калидӣ буда, ҳамчун яке аз ташаббускори “Фонди байналмилалии наҷоти Арал” мебошад.

Нақш ва мавқеи Эмомалӣ Раҳмон нисбати дигар сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ бо хусусиятҳои хосӣ хеш фарқ мекунад, аз ҷумла:

- Эмомалӣ Раҳмон нисбати дигар сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ бо ташаббусҳои ҷаҳонӣ ва мавқегириҳои сиёсӣ фарқ мекунанд;

- Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба сарони ҳозираи кишварҳои Осиёи Марказӣ таҷриба ва фаъолияти сиёсии чандинсолаи сиёсӣ доранд;

- Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун лидери сиёсӣ ва сиёсатмадори барҷаста, аз ҷониби кишварҳои ҷаҳон эътироф ёфтаанд.

Хизматҳо барои ҳифзи сулҳу субот, амният ва эҳтирому дӯстии кишварҳоро ба инобат гирифта, бо як қатор ордену мукофотҳои давлатии кишварҳои Осиёи Марказӣ мукофотонида шудаанд. Аз ҷумла, бо ордени “Достиқ” дараҷаи аввал, ордени “Фаросат” (Қазоқистон), ордени Президенти Туркманистон “Бетараплик” (Туркманистон), ордени “Эл – юрт ҳурмати” (Ӯзбекистон) ва нишони фахрии ИДМ ва ғайраҳо сарфароз гардидаанд.

Мактаби сиёсии Пешвои миллат ягона мактаби сиёсии мустақилест, ки аз ҷониби кишварҳои дигари минтақа мавриди таҳлилу баррасӣ қарор гирифтааст. Ҳамзамон паҳлӯҳои гуногуни сиёсатгузориҳои миллӣ ва дохилии Тоҷикистон диққати кишварҳои минтақаро ба худ ҷалб кардааст. Муҳаққиқони вақт “Мактаби сиёсии Пешвои миллат” -ро саршор аз таҷлили ақлу хирад, руҳу иродаи мағлубнопазир ва ормонҳои поку муқаддаси миллат ва барги зарине дар ҳаёти сиёсии давлати тоҷик унвон кардаанд.

Тасмимгириҳои сиёсии Пешвои миллат дар ҳалли масоили амниятӣ ва иқтисодии минтақаи Осиёи Марказӣ ва кишварҳои ҳамсояи Тоҷикистон аз истиқлоли андеша, ояндабинии амиқу сареҳ ва дурбинии ин шахсияти таърихӣ гувоҳ медиҳад. Аз ҷумла, дар мубориза бо падидаҳои номатлуби ҷомеаи муосир радикализм, ифротгароӣ ва даҳшатафканӣ, устуворона гирифтани мавқеъ ва ба ҳалли ҳама гуна ҷолишҳо садо баланд кардани Пешвои миллат аз донишу хирад, маҳорати сиёсӣ ва ояндабинии сиёсӣ далолат медиҳад.

Дарки сиёсати ҷаҳонӣ, равандҳои ҷаҳонишавӣ, хатарҳои эҳтимолӣ, огоҳи аз ивазшавии маркази қудратҳо имконият медиҳанд, ки мустақилона сиёсати дохилию хориҷии давлатро муайян ва барои даҳсолаҳои тарҳрезӣ намуданд. Ин хислатҳо ҳама дар симои Пешвои миллат мавҷуд буда, дар нақшагирӣ ва сафарбаркунии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ имконият додааст. Пайваста ва ҳадафмандона пайгири намудани сиёсати ҷаҳонӣ, яке аз хислатҳои Пешвои миллат буда, барои дар сатҳи зарурӣ ба манфиати миллат ва давлат пиёда намудани ҳадафҳо кӯмак мекунад. Андозагирии сиёсии Пешвои миллат нишонаи ақлу хирад, ояндабинӣ ва руҳу иродаи мағлубнопазир мебошад. Чунончӣ мефармоянд: “андоза нигоҳ дор, ки андоза накуст”, шиори Пешвои миллат мебошад, ки на ҳар лидери сиёсӣ чунин хислатро дорост.

Шарифов Искандар Иброҳимович - ходими илмии шуъбаи ИДМ Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ