27 июли соли равон президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо мақсади шиносоӣ аз фаъоляти корӣ аз Расадхонаи астрономии Институти астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар шаҳри Ҳисор дидан намуданд.

Дар рафти боздид президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт аз расадхонаҳое дидан намуд, ки ба воситаи онҳо мушоҳида ва омӯзиши ҷирмҳои осмонӣ (ситораҳо, сайёраҳо, кометаҳо, радифони маснӯи Замин) ва ҳодисаҳои астрономӣ (пайдоиши метеорҳо, тағйирёбии ҳолатҳои физикии қабатҳои болоии атмосфераи Замин ва ғайра) ба роҳ монда мешавад.

Умуман, Расадхона барои мушоҳидаҳои фотографии ҳамсафарҳои сунъии Замин дорои Асбоби Дақиқи Астрономӣ (ВАУ) мебошад. Нозири метеорӣ, ки аз 16 фотокамераи васеъкунҷи МК-75 (D=750 мм, D/F=1:3.5) ва 24 камераи MK-25 (D=250 мм, D/F=1:2.5) иборат буда, барои мушоҳидаҳои метеорҳо истифода мешаванд. Ба ғайр аз ин, барои мушоҳидаҳои болидҳо якчанд камераҳои замонавии болидӣ ва камераҳои рақамии гузошта шудаанд, ки кунҷи бинишашон қариб ба 180 градус баробар мебошанд.

Барои омўзиши қабатҳои болоии атмосфераи Замин, махсусан ионосфера, комплекси радиотехникӣ мавҷуд аст. Телескопҳои АЗТ-8, астрографи 40 см ва АВР-2 бо камераҳои рақамӣ таҷҳизонида шудаанд.

Ҳоло ҳамкории иқтисодӣ ба омили асосии инкишофи муносибатҳои байналхалқӣ, махсусан дар шароити вусъат ёфтани майлу хоҳиши мамлакатҳо ба ривоҷу равнақи иқтисодиёт табдил меёбад. Аз ин лиҳоз, омӯзиши ҳамкориҳои Тоҷикистону Ҳиндустон дар арсаи иқтисодӣ барои фаҳмидани динамикаи рушди он ба манфиати кор аст. Муҳиммияти ин мавзуъ ба ниёзҳои афзояндаи иқтисодии ҳарду кишвар ва майли онҳо барои диверсификатсияи равобити тиҷоративу иқтисодӣ марбут мебошад. Илова бар ин, ҳамкориҳои муваффақи иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон метавонад ба таҳкими субот ва шукуфоӣ дар минтақаҳои Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ мусоидат намояд.

Муносибатҳои сиёсию иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон аз барқарор гардидани равобити дипломатӣ пас аз ба даст овардани истиқлолияти Тоҷикистон дар соли 1991 оғоз ёфтаанд. Аз солҳои аввал ҳамкориҳои ду кишвар ҳамкориҳо ҳам дар сатҳи дуҷониба ва ҳам дар сатҳи бисёрҷониба фаъолона инкишоф ёфтанд. Яке аз марҳалаҳои муҳими ҳамкориҳо имзои як ёддошти ҳусни тафоҳум миёни Тоҷикистон ва Ҳиндустон дар соли 1992 буд, ки заминаи рушди муносибатҳои минбаъда гардид. Ин меморандум доираи васеи ҳамкориҳо, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисодӣ, фарҳангӣ, маориф ва тиҷоратро фаро гирифт. [6 - с. 61-67].

Ҳодисаи муҳими таърихӣ дар муносибатҳои ду кишвар, сафари кории раиси Ҷумҳури Ҳиндустон ба Тоҷикистон дар соли 2003 буд. Зимни ин сафар як қатор санад ва созишномаҳои муҳим ба имзо расиданд, ки ба таҳкими ҳамкориҳо дар бахшҳои мухталиф, аз ҷумла иқтисоду тиҷорат ва сармоягузорӣ равона шудаанд. Илова бар ин, дар солҳои минбаъда дар чаҳорчуби ҳамкориҳои дуҷониба лоиҳаҳо ва ташаббусҳои сершумор, аз қабили лоиҳаҳои муштараки сармоягузорӣ, кумакҳои техникӣ ва рушди инфрасохтор амалӣ гардиданд. Соли 2009 Созишномаи шарикии стратегӣ миёни Тоҷикистону Ҳиндустон ба имзо расид, ки он ҳамкории ду кишварро дар бахшҳои мухталиф, аз ҷумла сиёсат, иқтисод, дифоъ ва фарҳанг ба таври қобили мулоҳиза таҳким бахшид. Ҳамин тариқ, таърихи равобити дипломатӣ ва иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон аз рӯйдодҳо ва дастовардҳо сершумор иборат буда, барои таҳкими ҳусни тафоҳум ва ҳамкориҳои мутақобилан судманди ин ду кишвар мусоидат кардаанд. [8-с.77-82].

Муносибатҳои тиҷоративу иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон дар таъмини рушди устувори ҳарду кишвар нақши муҳим доранд. Ҳаҷми муомилоти мол байни онҳо ҳамчунон динамикаи мусбатро нишон медиҳад, ҳарчанд ба он омилҳои гуногуни беруна, аз қабили тамоюлҳои иқтисодии ҷаҳонӣ ва рӯйдодҳои геополитикӣ таъсир мерасонанд. Тайи солҳои охир гардиши мол миёни Тоҷикистон ва Ҳиндустон босуръат афзоиш ёфтааст. Соли 2020, сарфи назар аз пандемияи COVID-19, ҳаҷми умумии савдо ба беш аз 300 миллион доллар расидааст, ки ин аз аҳамияти ҳамкории иқтисодии кишварҳо шаҳодат медиҳад. Молҳои асосии тиҷорати байни ду кишвар, аз ҷумла маҳсулоти нассоҷӣ, хурокворӣ, дорусозӣ, мошинсозӣ ва электротехникиро дар бар мегиранд [6 -с.61-67].

Аз маҳсулоти кишоварзӣ бошад меваҳои хушк ва чормағзро, ки дар бозори Ҳиндустон маъмуланд, номбар кардан мумкин аст. Сохтори муомилоти тиҷоратӣ миёни Тоҷикистон ва Ҳинд бо саҳми зиёди воридоти колоҳои ҳиндӣ ба Тоҷикистон ва содироти колоҳои Тоҷикистон ба Ҳиндустон тавсиф мешавад. Ин аз иқтидори бузурги рушди минбаъдаи мубодилаи тиҷоратии дуҷониба ва амиқтар кардани робитаҳои мутақобилан судманди иқтисодӣ шаҳодат медиҳад. Бояд қайд намуд, ки вазъи кунунии муомилоти мол миёни Тоҷикистону Ҳиндустон аз хусусияти устувор ва динамикии равобити иқтисодии ин ду кишвар гувоҳӣ медиҳад. Такмили минбаъдаи ҳамкориҳои тиҷоратию иқтисодӣ дар бахшҳои мухталифи он имкон медиҳад, ки манфиатҳои иловагӣ ба даст оварда, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкориҳои байни Тоҷикистону Ҳиндустон таҳким ёбанд [7-с. 50-54].

Ҳамкориҳои сармоягузории Тоҷикистону Ҳиндустон дар таҳкими равобити иқтисодӣ ва мусоидат ба рушди ҳарду кишвар нақши калидӣ доранд. Арзёбии ҷараёни сармоягузорӣ миёни ин ду кишвар афзоиши пайвастаи сармоягузориҳои дохилӣ ва хориҷӣ дар бахшҳои мухталифи иқтисодиро нишон медиҳад. Солҳои охир, Ҳиндустон ба тарҳҳои мухталиф дар Тоҷикистон фаъолона сармоягузорӣ мекунад. Самтҳои асосии сармоягузорӣ энергетика, инфрасохтор, кишоварзӣ ва сайёҳӣ мебошанд. Сохтмони неругоҳҳои барқи- обӣ ва неругоҳҳои офтобӣ, инчунин рушди инфрасохтори роҳ ва хатсайрҳои нақлиётии байналмиллалӣ намунаи чунин тарҳҳои сармоягузорӣ мебошад. Ҳамзамон, Тоҷикистон ба таври фаъол сармояро аз Ҳиндустон ҷалб мекунад. Ширкатҳои ҳиндӣ дар бахшҳои мухталифи иқтисоди Тоҷикистон, аз ҷумла нассоҷӣ, фанновариҳои иттилоотӣ, сохтмон ва истихроҷи маъдан сармоягузорӣ мекунанд [7-с. 50-54].

Илова бар ин, лоиҳаҳои муштарак дар соҳаи кишоварзӣ ва истеҳсоли маҳсулоти хурокворӣ амалӣ мешаванд. Яке аз тарҳҳои муҳими сармоягузорӣ бунёди маҷмааи бузурги барқи обии Роғун дар Тоҷикистон бо дастгирии сармоягузорон ва мутахассисони ҳиндӣ низ кам нест. Ин лоиҳа на танҳо саҳми муҳим дар рушди соҳаи энергетикаи кишвар, балки тасдиқи рамзии шарикии дарозмуддат ва мутақобилан судманди Тоҷикистону Ҳиндустон мебошад. Ҳамин тариқ, ҳамкориҳои сармоягузории Тоҷикистону Ҳиндустон дар шакли лоиҳаҳо ва ташаббусҳои нав, ки ба рушди устувори иқтисодӣ ва шукуфоии ҳарду кишвар мусоидат мекунанд, идома ёфта, самарабахш мебошад.

Қайд кардан ба маврид аст, ки ҳамкориҳои Тоҷикистону Ҳиндустонро дар соҳаи тандурустӣ бояд такмил дод. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз гиёҳҳои шифобахши табиӣ ғанӣ буда, барои вусъат додани таҷрибаи собитшудаи Ҳиндустон дар истеҳсол ва фуруши доруворӣ, барои рушд додани иқтисодиёт дар соҳаи тандурустӣ имконият дорад.

Ҳамкорӣ дар соҳаи энергетика, махсусан дар рушди гидроэнергетика, дар оянда яке аз самтҳои афзалиятнок хоҳад буд. Тоҷикистон дорои иқтидори бузурги гидроэнергетикӣ, захираҳои фаровони об ва Ҳиндустон дорои имконияти сармоягузорӣ буда, метавонад ҳамчун сармоягузор ва истеъмолкунандаи асосии неруи барқ баромад кунад [5].

Рушди инфрасохтори нақлиёт ва коммуникатсия самти дигари ояндадор аст. Сармоягузории Ҳиндустон дар роҳҳои автомобилгард, роҳи оҳан, фурудгоҳҳо дар Тоҷикистон ба таҳкими равобити нақлиётии миёни ду кишвар ва беҳбуди дастрасӣ ба бозорҳо мусоидат мекунад.

Рушди соҳаи сайёҳӣ иқтидори назаррасро барои афзоиши даромади ҳарду кишвар муаррифӣ мекунад. Тоҷикистон дорои табиати нотакрор ва мавзеъҳои таърихист, ки дар қатори дигар кишварҳо таваҷҷуҳи сайёҳони ҳиндиро низ ба худ ҷалб мекунад.

Аз ҷиҳати кишоварзӣ агар назар андозем: амиқсозии ҳамкорӣ дар соҳаи кишоварзӣ ва саноати хурокворӣ метавонад ба таъмини амнияти ғизоии ҳарду кишвар ва афзоиши содироти маҳсулоти кишоварзӣ мусоидат кунад. Муайян намудани соҳаҳои асосие, ки барои вусъат додани ҳамкорӣ имкониятҳои калон доранд, ба ҳар ду мамлакат имконият медиҳад, ки ҷидду ҷаҳди худро ба соҳаҳои конкретии тараққиёт равона карда, дар соҳаи иқтисодиёт ба натиҷаҳои назаррас ноил гарданд [8-с.77-82.;].

Бо дарназардошти афзоиши гардиши мол миёни Тоҷикистону Ҳиндустон дар солҳои охир, афзоиши ҳаҷми сармоягузории мутақобила низ метавонад тавсеаи минбаъдаи ҳамкориҳои иқтисодиро пеш барад. Муҳим он аст, ки ҳарду кишвар ҷустуҷӯи имконотҳои навро барои густариши ҳамкориҳои мутақобилан судманд дар бахшҳои мухталифи иқтисод идома диҳанд. Аммо хатарҳои эҳтимолӣ, аз қабили бесуботии иқтисодии ҷаҳонӣ, маҳдудиятҳои тиҷоратӣ ва танишҳои геополитикӣ, ки метавонанд ба рушди равобити иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон таъсир расонанд, бояд ба назар гирифта шаванд. Аз ин рӯ, муҳим аст, ки ҳарду кишвар барои эҷоди шарикии устувор ва боэътимоди иқтисодӣ дар асоси эътимоди ва манфиати мутақобила ҳамкорӣ кунанд.

Монеаҳои тиҷоратӣ ва маҳдудиятҳои гумрукӣ: яке аз монеаҳои асосӣ ин монеаҳои тиҷоратӣ ва маҳдудиятҳои гумрукӣ, аз қабили боҷҳои баланд ва расмиёти мураккаби гумрукӣ мебошад. Ин дастрасӣ ба мубодилаҳои бозорҳои ҳарду кишварро мушкил намуда, хароҷоти соҳибкоронро афзоиш медиҳад [7-с.50-55].

Сарфи назар аз иқтидори ҳарду кишвар, сатҳи сармоягузории мустақим ва ба қадри кофӣ баланд боқӣ мемонад. Сабаби ин набудани эътимод ва фазои ноустувори сармоягузорӣ ва аз мадди назар дур мондани қонунгузорӣ мебошад.
Рушди нокифояи инфрасохтор дар минтақа низ як монеаи ҷиддӣ дар роҳи тавсеаи равобити иқтисодии Тоҷикистон ва Ҳиндустон мебошад. Роҳҳои нокифояи нақлиёт ва роҳҳои савдо метавонад интиқоли мол ва хидматрасониро душвор гардонад. Бозорҳои молиявии суст рушдёфта: дастрасии маҳдуд ба хизматрасониҳои молиявӣ ва бозорҳои молиявии суст инкишофёфта дар минтақа метавонад маблағгузории лоиҳаҳои сармоягузорӣ ва ташаббусҳои тиҷоратиро душвор созад.

Коҳиши монеаҳои тиҷоратӣ: барои рафъи ин мушкилот, бояд муколамаи байни ҳукуматҳои ҳарду кишварро фаъол намуда, дар бораи коҳиш додани боҷи тиҷорат ва сода кардани расмиёти гумрукӣ мувофиқа карда шавад.

Барои ҷалби ҳаҷми зиёди сармоягузории мустақим муҳити мусоиди сармоягузорӣ, аз ҷумла такмили қонунгузорӣ, кафолати ҳуқуқи сармоягузорон ва баланд бардоштани шаффофият дар фаъолияти соҳибкорӣ зарур аст.

Сармоягузории муштарак ба инфрасохтори нақлиёт ва коммуникатсия метавонад ба эҷоди роҳҳои нави тиҷорат ва беҳтар кардани дастрасӣ ба бозорҳо мусоидат кунад. Дастгирии соҳибкории хурду миёна: Рушди соҳибкории хурду миёна метавонад як муҳаррики рушди иқтисодии ҳарду кишвар гардад. Таъмини дастгирии молиявӣ, омӯзиш ва машварат метавонад ба рушди тиҷорати маҳаллӣ кӯмак расонад.
Рушди бозорҳои молиявӣ ва пешниҳоди абзорҳои сармоягузорӣ, аз қабили сармояи венчурӣ ва вомбаргҳо метавонад сармоягузориро ба бахшҳои асосии иқтисод ҷалб кунад.

Дар маҷмуъ, барои рафъи мушкилот ва чолишҳое, ки дар рушди муносибатҳои иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон дучор меоянд, ҳамкориҳои фаъоли ду кишвар дар сатҳҳои гуногун зарур аст: мубодилаи таҷриба, таъсиси механизмҳои табодули таҷриба дар соҳаҳои гуногун, аз қабили тиҷорат, сармоягузорӣ, инфрасохтор ва ғайра метавонад ба такмили таҷрибаҳо ва баланд бардоштани самаранокии ҳамкориҳои иқтисодӣ мусоидат кунад [6 -с.61-67].

Инчунин ба имзо расидан ва татбиқи созишномаҳои байнидавлатӣ, ки ба коҳиш додани монеаҳои тиҷоратӣ, ҳифзи сармоягузорон ва мусоидат ба рушди муносибатҳои мутақобилан судманд нигаронида шудаанд. Тақвият бахшидани равобити фарҳангӣ: тавсеаи барномаҳои фарҳангӣ ва маърифатӣ, баргузории чорабиниҳои ҷолиб ва табодули фарҳангӣ миёни Тоҷикистону Ҳиндустон метавонад ба беҳбуди ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимод миёни мардуми ду кишвар мусоидат кунад.
Иштироки фаъол дар ҳамгироии минтақавӣ ва ташаббусҳои иқтисодӣ метавонад ҳамкориҳои байни Тоҷикистону Ҳиндустонро таҳким бахшида, барои фароҳам овардани фазои мусоиди иқтисодӣ дар минтақа мусоидат намояд.

Дастгирии ташаббусҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ, ки ба таҳкими муколама ва ҳамкориҳои байни намояндагони тиҷорат, илму маориф, созмонҳои ҷамъиятӣ ва ниҳодҳои давлатии ҳарду кишвар нигаронида шудаанд, муҳим ба шумор меравад. Ҳамоҳанг кардани талошҳо ва ҳамкории мутақобила дар ин бахшҳо ба Тоҷикистон ва Ҳиндустон имкон медиҳад, ки монеаҳоро дар роҳи рушди равобити иқтисодӣ рафъ кунанд ва ба шарикии наздиктару судманд ноил шаванд.

Омӯзиши ҳамкориҳои иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон иқтидори назарраси амиқтар ва густариши равобити мутақобилан судманди ин ду кишварро тасдиқ мекунад. Дар рафти тахлил хам тамоюлҳои мусбат ва ҳам мушкилотҳое, ки барои пешрафти ҳамкориҳои иқтисодӣ таъсир мерасонанд, муайян карда шуданд. Яке аз хулосаҳои калидӣ ин аст, ки Тоҷикистону Ҳиндустон барои тавсеаи равобити тиҷоративу иқтисодӣ ва ҳамкориҳои сармоягузорӣ имконоти бузург доранд. Ҳарду кишвар дорои захираву имкониятҳое мебошанд, ки барои ҳамкории мутақобилан судманд заминаи мусоид фароҳам меоранд. Бо вуҷуди ин, монеаҳои муайяне ба мисли монеаҳои тиҷоратӣ, дастрасии маҳдуд ба бозорҳои молиявӣ, маҳдудиятҳои зерсохторӣ ва набудани ҳамдигарфаҳмӣ байни ҷомеаҳои тиҷоратии ҳарду кишвар вуҷуд доранд. Барои бомуваффақият инкишоф ёфтани ҳамкории иқтисодӣ ин мушкилиҳоро бояд бартараф кард.

Бо дарназардошти ин, барои рушди минбаъдаи ҳамкориҳои иқтисодии Тоҷикистону Ҳиндустон тавсияҳои зерин таҳия шудаанд: коҳиши монеаҳои тиҷоратӣ: ҳукуматҳои ҳарду кишвар бояд барои коҳиш додани боҷҳои тиҷоратӣ ва сода кардани расмиёти гумрукӣ барои ҳавасмандгардонии тиҷорат ва сармоягузорӣ фаъолона кор кунанд. Рушди инфрасохтор: барои рушди инфрасохтори нақлиёт ва коммуникатсия сармоягузориҳои зиёд лозим аст, ки ба беҳтар шудани робитаҳои тиҷоратӣ ва дастрасӣ ба бозорҳо дар ҳарду кишвар мусоидат мекунад. Ҳавасмандгардонии сармоягузорӣ: идомаи талошҳо барои беҳтар намудани фазои мусоиди сармоягузорӣ, аз ҷумла тавассути такмил додани қонунгузорӣ ва кафолати ҳуқуқи сармоягузорон ба ҷараёни сармоягузорӣ ба бахшҳои асосии иқтисод мусоидат мекунад. Таҳкими робитаҳои фарҳангӣ: рушди минбаъдаи барномаҳо ва ташаббусҳои фарҳангию маърифатӣ, ки ба беҳтар шудани ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимоди байни мардуми ҳарду кишвар мусоидат мекунанд, дар таҳкими муносибатҳои иқтисодӣ нақши муҳим доранд. Пешбурди созишномаҳои байниҳукуматӣ: идомаи муколама ва ҳамкории ҳукуматҳои Тоҷикистон ва Ҳиндустон оид ба тиҷорат, сармоягузорӣ ва рушди иқтисодӣ калиди амиқтар кардани шарикии мутақобилан судманд мебошад. Дар фаъолияти амалӣ истифода бурдани ин тавсияҳо ба ҳар ду мамлакат имкон медиҳад, ки дар инкишофи муносибатҳои иқтисодӣ натиҷаҳои боз ҳам намоёнтар ба даст оварда, барои ҳамкории дарозмуддат ва ба ҳамдигар фоидабахш замина ба вуҷуд оваранд.

Нематова Парвина Муҳамадалиевна,
мудири Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии
Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои иқтисодӣ

Расулова Гулчеҳра Абдусабуровна,
магистри Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои
Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Руйхати адабиёти истифодашуда:

Paҷaбoв Ҳ. Caҳми Бoбoҷoн Ғaфуpoв дap oмӯзишиҲиндуcтoн. Мaҷaллaи “Пaёми Дoнишгoҳи oмӯзгopӣ”, 2019, № 6 (83), caҳ. 206-209.;

Poҷеъ бa тapҷумaҳo вa тapҷумoнҳoи acapҳoи aдибoни Ҳинду Пoкиcтoн дap Тoҷикиcтoн. Мaҷaллaи “Пaёми Дoнишгoҳи oмӯзгopӣ”, 2021, № 5 (94), caҳ. 186-192.;

Кoнcепcияи cиёcaти xopиҷии Ҷумҳуpии Тoҷикиcтoн [Мaнбaи электpoнӣ]. URL: http://mfa.tj/?l=tj&art=1072 (caнaи муроҷиат: 12.04.2024).

Мирзоев Н. М., Мирзоев Ҳ. Т. Рушди ҳамкориҳои гуманитарии Тоҷикистон дар дар доираи Созмони Ҳамкории Шанхай // Паёми Донишгоҳи Омузгорӣ. Нашрияи Донишгоҳи давлатии омўзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ. ISSN 2219-5408. № 1 (96) Душанбе – 2022. Саҳ 215-221.

Мирзоев Ҳ.Т. Инъикоси дипломатияи тоҷик дар сарчашмаҳои таърихи. //Вестник Педагогического Университета. Издание Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. Соли 2020.No 5 (88). ISSN 2219-5408. Стр. 93-198.

Сомонаи Агентии байналмилалии энергетикӣ (IEA) (caнaи муроҷиат: 19.10.2023).

Туpcунoв Т.X. Тoҷикиcтoн-Ҳиндуcтoн: зaминaҳo вa aфзaлиятҳoи ҳaмкopиҳoи иқтиcoдӣ (c. 1992-2007) /Т.X. Туpcунoв //Пaёми Дoнишгoҳи миллӣ.- Душaнбе, 2020. -№8. –C. 61-67.

Турсунов Т.Х. Тopгoвoе coтpудничеcтвo между Pеcпубликoй Тaджикиcтaн и Pеcпубликoй Индия /Т.X. Туpcунoв //Гocудapcтвеннoе упpaвление.- Душaнбе, 2020.- №4/2 (49).-C. 50-54.;

Турсунов Т.Х. Экoнoмичеcкoе coтpудничеcтвo Тaджикиcтaнa и Индии (2008-2020 гг.) /Т.X. Туpcунoв //Финaнcoвo-экoнoмичеcкий веcтник.- Душaнбе, 2020.- №3 (23).-C.77-82.;

Шарипов А.Н. Мирзоев Ҳ.Т. Дастовардҳои сиёсати хориҷӣ ва дипломатия Тоҷикистон Дар 30- Соли истиқлолият // Осиё ва Аврупо. 2023. № 2 (14). С. 57-64. 

Тоҷикон аз қадим ҳамчун миллати созанда, шаҳрдор ва эҷодкор дар офариниши мероси бузурги тамаддуни инсоният саҳми босазо гузоштанд. Аз ҷумла, халҷи тоҷик кошиф ва ихтироъкори матоъҳои абрешимин, ба монанди атласи оламшумул, адрас, гулбаст ва куртаю чодарҳои гулбаст ва гулдӯзишуда буда, онҳо ҳамчун аз рукнҳои арзиши бебаҳои миллӣ дар арсаи ҷаҳон шуҳрат ёфтанд.

Либоспӯшӣ таҷассумгари фарҳанги миллӣ буда, барои худшиносӣва ифтихори миллии инсон нақши муҳим мебозад. Миллати тоҷик аз қадим бо сару либоси хоссаи худ аз маҳаллу миллатҳои дигар фарқият дошта ва ин анъанаро то ҳанӯз нигоҳдоштаанд.

Шуҳрати ҷаҳони пайдо кардани ин «дурдонаҳои фарҳангӣ»-и халқи тоҷик дар асри XXI, ки асри бархӯрди тамаддунҳои ҷаҳонӣ номида шудааст, бо талошҳои зиёди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омадааст, ки баҳри пойдории ғояҳои миллӣ ва рушди тамоми соҳаҳои фарҳанги миллӣ иқдомҳои устувор гузошта, ба ҷаҳониён исбот намуда, ба феҳристи фарҳанги ғайримоддии ЮНЕСКО шомил гардониданд. Дар ҳар як паёму баромадашон Сарвари давлат муҳтарам Эмомали Раҳмон занону бонувонро барои ба бар намудани матоҳои миллӣ ва даст кашидан аз тақлиду харҷи беҳуда барои сару либоси ба фарҳангӣ мо бегона таъкид менамояд.

Масъалаи дигаре, ки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бар он эҳтиром ва арҷ мегузоранд, ин мақому манзалати зан-модар дар ҷомеа мебошад. Модар-ин офаранда, ҳаётбахши олитарин мавҷуди рӯи замин инсоният аст. Аз ин лиҳоз, эҳтирому арҷ гузории Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбати занону бонувон зиёд мебошад. Имрӯзҳо занон, бо дастгириҳои Сарвари давлат, муҳтарам Эмомали Раҳмон дар ҳама гуна соҳаҳои ҷомеа фаъолият намуда, дар ободонию бунёдкории мамалакат саҳм мегузоранд.

Ҳамасола бо фарорасии фасли баҳор бо сумориши расмии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1-уми март то 30-уми апрел, иқдоми «Тоҷикона мепӯшем» дар сар то сари кишвар гузаронида мешавад. Сокинони мамлакат аз боғчаҳои бачагона сар карда то муассисаҳои олӣ, корхонаю идораҳо, муассисаҳои гуногуни давлатӣ либосҳои тоҷикона ба бар менамоянд.

Ин иқдом аз ҷониби шаҳрвандони кишвар, бештар аз ҷониби мактаббачагон ва занону бонувон дастгирӣ ёфта, бо як рӯҳияи баланд ва ифтихори миллӣ он сару либосҳое, ки дар феҳристи сару либоси ифтихории занҳои тоҷик ҷойдоштаро ба бар мекунанд.

Гулдухтарону бонувони Тоҷикистон бештар дар фасли баҳор аз он матоҳое, ки дар тӯли таърихи дуру дарози инсоният кашф ва дастранҷи занону бонувони танандаю ресанда ва наққошу нақшдӯзии халқи тоҷик то ба мо мерос мондааст. Дар мисоили атласу адрас, зардӯзию кашидадӯзӣ, гулбастшуда бо сангҳои зебо ороиш ёфтаро ба бар мекунанд.

Аз таърихи гузаштаи халқамон маълум аст, ки занону бонувони тоҷик бо доштани ҳама ҳунарҳои нодир, дониши воло ва размандагии гурдофариддонабаробари мардҳо дар пешрафти ҳаёт саҳмгузор буданд. Аммо дар ҳеҷ давру замон занону духтарони тоҷик чунин озодиро чи дар интихоби сару либос (ҳатто рангӣ он), касбу кор, пешрафти илм, рушди соҳибкорӣ, омӯзиши техникаю технология ва ё истифодаи васеъи онро надоштанд. Дар замони соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон духтарону занони тоҷик озодона ба таҳсилу касбомӯзӣ ва дигар фаъолиятҳо шуғл меварзанд ва зарур аст, ки бештар либосҳо аз матоҳое, ки нақшу нигори миллӣ доранд, ба бар кунанд.

Хулоса, занону духтарони тоҷикро зарур аст, тадбирҳои хирадмандонаи Сарвари давлатро пайравӣнамуда, барои амалишавии он кӯшиш намуда, аз сару либоси анъанавии хеш, атласу адрас, зардӯзию гулдӯзӣ, гулбасту ороишоти миллӣ бештар истифода баранд. Зеро либоси миллии тоҷикон ҳамчун армуғони табии минтақаҳои кишварамон мебошад.

Сафоева Бибиаслия Асомидиновна, корманди Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши

24 июли соли равон таҳти Раёсати президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ҷаласаи назоратӣ баргузор гардид. Дар ҷаласа як қатор масъалаҳои мубраму саривақтӣ баррасӣ гардиданд.

Бо мақсади дар сатҳи заруррӣ ба роҳ мондани фаъоляти корӣ дар муассисаҳои илмию таҳқиқотӣ як қатор масъалаҳо дар маҷлиси назоратӣ баҳри тараққиёту пешрафти соҳаи илми кишвар баррасӣ гардида, инчунин масъулин вазифадор гардиданд, ки санаду консепсияҳоро мавриди омӯзиш қарор дода, дар муҳлати муайян пешниҳод намоянд.

Ҳамзамон дар ҷаласа доир ба фарҳанги миллӣ ва урфу одатҳои тамаддуни халқи тоҷик, сару либоси миллӣ, дурӣ ҷустан аз фарҳангу урфу одатҳои бегона, таблиғу ташвиқи сару либоси миллӣ, ба роҳ мондани корҳои фаҳмондадиҳӣ миёни мардум масъалаҳое буданд, ки зимни ҷаласа баррасӣ гардиданд.

Дар самти иҷрои дастуру супоришҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” барои солҳои 2020-2040 президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дастурҳои мушаххас дода, таъкид намуданд, ки дар ин самт мо бояд корҳои муҳимро ба сомон расонида, дар омода намудани кадрҳои баландихтисос дар риштаҳои магистратура, аспирантура ва докторантураи PhD тадбирҳои саривақтӣ андешем.

Дар доираи ҳамкориҳои мутақобилан судманди Институти астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Расадхонаҳои астрономии Ҷумҳурии мардумии Чин чандин сол аст, ки ташрифи олимони ду кишвар ба Расадхонаҳои ҳамдигар сурат мегирад. Вобаста ба ин, имсол низ ташрифи олимони Расадхонаи астрономии Шанхайи Ҷумҳурии мардумии Чин доктор Chen Qinming ва Shen Chao ба Тоҷикистон ба амал омад, ки дар доираи он боздиди меҳмонони мазкур ба Расадхонаҳои астрономии Тоҷикистон сурат гирифт.

Бояд қайд намуд, ки доктор Chen Qinming ва Shen Chao дар ҳамҷояги бо олимони Институти астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо телескопҳои Расадхонаҳои астрономии Институт шинос шуда дар доираи имкониятҳои мавҷудаи ҳамкориҳои тарафайн такомули афкор намуданд.

Санаи 17 июли соли 2024 дар шаҳри Душанбе, таҳти раёсати муовини якуми Раиси ҳизб, Абдуҷаббор Азизӣ маҷлиси Кумитаи Иҷроияи Марказии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон баргузор гардид.

Дар кори маҷлис аъзои Кумитаи Иҷроияи Марказии ҲХДТ, аъзои Фраксияи ҳизб дар Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раисони кумитаҳои иҷроияи ҳизб дар ВМКБ, вилоятҳои Хатлону Суғд, шаҳри Душанбе, шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, намояндагии Ташкилоти ҷамъиятии ҷавонон “Созандагони Ватан”, фаъолони ҳизбӣ ва намояндагони воситаҳои ахбори омма иштирок доштанд.

Дар маҷлис мутобиқи рӯзномаи тасдиқшуда ду масъала мавриди муҳокима ва баррасии аъзои Кумитаи Иҷроияи Марказӣ, қарор дода шуд.

Аз руи масъалаи якуми рӯзнома “Дар бораи вазифаҳои ташкилотҳои ҳизбӣ баҳри баланд бардоштани худшиносии миллӣ ва пешгирии падидаҳои номатлуби иҷтимоӣ, ки аз дастуру супоришҳои Пешвои миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бармеоянд» муовини якуми раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Абдуҷаббор Азизӣ маъруза намуд. Мавсуф иброз дошт, ки соли равон барои аъзо ва ҷонибдорони ҳизб соли хотирмон хоҳад буд, зеро имсол чорабиниии муҳим, 30 - солагии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистонро якҷоя таҷлил намуда мешавад..

Таъкид гардид, ки тули 30 сол зери роҳбарии Президенти мамлакат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳи пурпечутобро тай намуда, имрӯз ба як нерӯи қудратманду тавоно табдил ёфтааст ва саҳми он дар ҳама самтҳо ва паҳлуҳои ҳаёти ҷомеаи мо бузургу барҷаста аст.

Муовини якуми раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон Абдуҷаббор Азизӣ зимни маърӯза баён намуданд, ки ҳамаҷониба густариш бахшидани худшиносиву худогоҳии миллӣ, ҳисси ватандӯстиву ватандории мардум ва баланд бардоштани маърифати сиёсиву ҳуқуқии сокинони кишвар, бахусус наврасону ҷавонон, аз ҷумлаи ҳадафҳо ва самтҳои асосии марҳилаи имрузаи рушди давлатдории миллӣ мебошад. Аз ин рӯ, яке аз иқдомҳои назарраси ташкилотҳои ҳизбӣ дар солҳои охир, тақвият бахшидани худшиносию ватандустӣ, масъулияти шаҳрвандӣ ва ба корҳои созандагӣ ҷалб намудани сокинони кишвар аст.

Дар маърӯза боисрор таъкид шуд, ки худшиносии миллӣ инъикосгари хусусиятҳои руҳиву равонии афроди ҷомеа, шинохти мақом ва нақши таърихию сиёсии миллат, шинохти ҷойгоҳи худ дар тамаддуни ҷаҳонӣ ва ташаккули ифтихору ғурури созандаи миллӣ аст. Худшиносии миллӣ пеш аз ҳама дарки зарурати суботу амният, ваҳдат ва якпорчагии марзу буми ватан ва дар ҳифзи манфиатҳои миллӣ яктану якҷон будан аст.

Талошҳои фарҳангсолоронаи Пешвои муаззами миллат, Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон замина фароҳам овард, ки миллати тоҷик ҳамчун воҳиди ягонаи сиёсӣ ва фарҳангӣ ташакул ёбад. Тайи ин давра дар самти эҳёи фарҳангу арзишҳои миллӣ, тақвияти худшиносии миллӣ ва ташаккули рӯҳияи ягонаи миллӣ қадамҳои устувор гузошта шуд.

Зимни музокира вобаста ба масъалаи муҳокимашаванда чанд нафар аъзои Кумитаи Иҷроияи ва дигар фаъолони ҳизб аз ҷумла, омӯзгори Гимназияи №74 - и шаҳри Душанбе - Шоева Дилбар, директори Муассисаи давлатии «Маркази исломшиносӣ» - Холиқзода Абдураҳим, Вазири меҳнат ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон - Ҳасанзода Гулнора, Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон - Хушвахтзода Қобилҷон, раиси Кумитаи иҷроияи ҳизб дар шаҳри Хуҷанд - Пӯлотова Мунзифа, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон - Низом Қосим, табиби Муассисаи давлатии Кумаки аввалияи тиббии санитарии ноҳияи Рашт - Ҳайтова Меҳрафрӯз, раиси Кумитаи иҷроияи ҳизб дар шаҳри Ҳисор - Ҳабибзод Изатулло андешаронӣ намуда, барои тақвият бахшидани худшиносии миллӣ ва пешгирӣ аз зуҳуроти манфии иҷтимоӣ таклифу пешниҳодҳои ҷолиб баён карданд.

Вобаста ба масъалаи дуюми рӯзнома, “Дар бораи даъвати Анҷумани 15 – уми Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон” қарор қабул гардид, ки Анҷумани 15 - уми ҲХДТ моҳи декабри соли равон дар шаҳри Душанбе баргузор гардад. Мутобиқи қарори қабулгардида, меъёри намояндагӣ дар Анҷуман аз 320 нафар аъзо, як нафар муқаррар шуд.

Дар робита ба ин таъкид гардид, ки омодагиро ба Анҷумани навбатии ҳизб тақвият бахшида, ба рушди маърифати сиёсиву ҳуқуқии мардум эътибори ҷиддӣ зоҳир намуда, тадбирҳоеро амалӣ намоем, ки ҳадафрас ва натиҷабахш бошанд.

Дар ин маврид қабули сифатноки аъзои ҳизбро ба роҳ монда, нимаи дуюми соли равон дар асоси муқаррароти Оинномаи ҳизб баргузории конфронсҳои ҳисоботиву интихоботии кумитаҳои иҷроияи ҳизбро дар ҳамаи вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳо таҳти назорат қарор дода, аз ҳисоби шахсиятҳои фаъолу собитқадам ва обрӯманди маҳаллу минтақаҳо интихоб гардидани аъзои нави кумитаҳои иҷроияи вилоятӣ ва шаҳриву ноҳиявиро таъмин намоянд. Ҳамчунин Кумитаи Иҷроияи Марказӣ барои таҳияи Барномаи пешазинтихоботии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон барои солҳои 2025 - 2030 аз ҳисоби аъзои фаъоли ҳизб, олимону коршиносони варзидаи самту соҳаҳои мухталиф гурӯҳи корӣ созмон дода, то нимаи моҳи октябри соли равон лоиҳаи онро ба Роҳбарияти ҳизб пешниҳод намояд.

Дар кори маҷлис бо дарназардошти таклифу пешниҳодҳои ҳамаи масъалаҳои муҳокимашаванда қарорҳои дахлдор қабул гардида, ташкилотҳои ҳизбӣ муваззаф гардиданд, ки масъалаи ватандустӣ ва худшиносии миллиро дар фаъолияти худ афзалият бахшида, барои пешгирӣ аз таасубу хурофот, гароиш ҷавонон ба ҳизбу ҳаракатҳои ифротию иртиҷоӣ чораҳои мушаххас ва муассирро амалӣ созанд. Ҳамкориҳоро бо тамоми сохторҳои давлатию ҳукуматӣ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ пайваста таҳким бахшида, ба он муваффақ гарданд, ки дар ҳалли масъалаҳои сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоию фарҳангӣ нақши шоиста дошта бошанд.

Ба масъалаҳои таъмини амнияти кишвар ва муборизаи беамон ба зуҳуроти хатарноки замони муосир, аз ҷумла терроризму экстремизм, таасубу хурофот ва дигар падидаҳои манфӣ эътибори ҳамешагӣ дода, корҳои фаҳмондадиҳиро миёни аҳолӣ вусъат бахшида, мардумро ба корҳои ободониву созандагӣ, татбиқи нақшаҳо вобаста ба “Соли маърифати ҳуқуқӣ” ва бо дастовардҳои арзанда истиқбол гирифтани 30 - солагии Ҳизби Халқии Демокоратии Тоҷикистон ва 30 - солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон даъват намоянд.

Бо итминон иброз гардид, ки ташкилотҳои ҳизбӣ фаъолиятро беш аз пеш тавсеа бахшида, рисолати худро дар фаъолияти минбаъда низ, дар татбиқи ғояҳои созандаи низоми давлатдории миллӣ, ки аз ҷониби Раиси муаззами ҳизб, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мушаххас гардидаанд, бо самимияти хосса анҷом хоҳанд дод.

Дар Маҷлиси Кумитаи Иҷроияи Марказӣ, Ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа Раҳмонзода Абдулло иштирок намуд.

Маркази таҳлил ва иттилооти Дастгоҳи КИМ ҲХДТ

Ҷумҳурии мардумии Чин бо Тоҷикистон аз солҳои 90 – уми асри гузашта то ин ҷониб ҳамчун шарики боэътимоди стратегӣ ба ҳисоб рафта дар тамоми самтҳои илмию таълимӣ, иқтисодию иҷтимоии кишвар нақши муҳимро мебозад.

Дар доираи ҳамкориҳои муттақобилан судманди кишварҳои Тоҷикистону Чин давоми чандин сол аст, ки соҳаи астрономияи тоҷик низ ривоҷу равнақ ёфта олимон ду кишвар баҳри омӯзиши Кайҳон табодули андеша менамоянд.

Бояд қайд намуд, ки тибқи ҳамкориҳои мазкур доктор Chen Qinming ва Shen Chao аз Расадхонаи астрономии Шанхайи Ҷумҳурии мардумии Чин ба Институти астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ташриф оварданд, ки меҳмони мазкурро ноиби Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Амонзода Илҳом Темур ба ҳузур пазируфта оид ба ҳамкориҳо дар ин самт изҳори назар намуданд.

Дар рафти вохурӣ Амонзода Илҳом Темур оид ба ҳамкориҳои олимони Чин бо Тоҷикистон изҳори қаноатманди намуда, қайд намуданд, ки Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷиистон ва Президенти он Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ҳамеша мекӯшанд, ки ҳамкориҳои судмандро сол то сол тақвият бахшида дар ҳамҷоягӣ бо олимони кишварҳои пешрафта аз ҷумла Ҷумҳурии мардумии Чин дар ҷодаи пешрафти илми ватанӣ кор ва фаъолияти якҷояро ба роҳ монанд.

Тибқи нақшаи кории тасдиқшудаи Шурои ҳамоҳангсози бехатарии маҳсулоти хӯрокворӣ (Протоколи № 6/27 аз 04.03.2024) ва тибқи банди 19 нақшаи кории мазкур Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон барои ба роҳ мондани табодули таҷриба ва омӯзиши кормандони озмоишгоҳҳо дар самти муайян намудани маҳсулотҳои аз ҷиҳати генетикӣ тағийрдодашуда (ОГТ) санаи 17.07.2024 аз ҷониби кормандони озмоишгоҳи бехатарии биологии Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон тренинги омӯзишӣ барои кормандони Маркази ташхиси маҳсулоти хӯрокворӣ, кишоварзӣ ва молҳои ниёзи мардуми Агентии стандартизатсия метрология, сертификатсия ва нозироти савдои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва КВД“Хӯрокворӣ”-и назди Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида шуд.

Тренинги мазкур аз 2 қисм иборат буд: назариявӣ ва амалӣ. Дар аввали семинари омӯзишӣ мудири Озмоишгоҳи бехатарии биологӣ, д.и.б., профессор Носирова Фирӯза Юсуфовна дар бораи мақсад, вазифа ва самтҳои таҳқиқоти Озмоишгоҳи бехатарии биологӣ ва корҳои анҷомёфта оид ба бехатарии маҳсулоти хӯроворӣ, инчуни дар бораи ОГТ маълумоти муфассал дод. Аз ҷумла дар қисмати назарявӣ ходими калони илмии озмоишгоҳ Баротов Самариддин Сабзалиевич оид ба муайян намудани ОГТ дар таркиби маҳсулоти хӯрокворӣ бо истифодабарии усули реаксияи занҷири полимеразӣ (РЗП) дар шакли рӯйнамо шинос намуд.

Қайд карда шуд, ки барои муайян намудани ОГТ иштироки мутахассиси самти биологияи молекулавӣ ва генетика ҳангоми ташхис шарт ва зарур аст, то ки ҳангоми равиш ва хулосабарории натиҷаи ташхис нофаҳмиҳо ба вуҷуд наояд. Инчунин доштани базаи моддию техникии озмоишшгоҳ, таҷҳизотҳои муосир ва ҳамчунин мутахассиони варзида дар ин самти илм муҳим аст, ки инро Озмоишгоҳи бехатарии биологии Институт дорад.

Дар қисмати амалӣ бошад Дилшоди Ҳабибулло ва доктаранти PhD Кафари Марина иштрокчиёнро оид ба муайян намудани ОГТ дар таркиби маҳсулоти кишоварзӣ, яъне лӯбиёи чинӣ (соя) аз усулҳои намунагирӣ сар карда то тайёр намудани намуна барои ҷудо намудани кислотаи дезоксирибонукленӣ (КДН), аз ҷумла марҳилаҳои ҷудо намудани КДН ҳангоми пайдарҳамии ин раванд дар амалия нишод доданд.