Дар оғози моҳи декабри соли 2024 вазири корҳои хориҷаи Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддинбарои иштирок дар 28-умин нишаст вазирони умури хориҷаи кишварҳои узви Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) ворид шаҳри Машҳади Эрон шуд. Нишасти мазкур ду рӯз (2 -3 декабр 2024 ) идома ёфта, роҳҳои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ бештар мавриди омӯзиш дода шуда, транзит, ҳамлу нақл ва фаъолиятҳои фарҳангиву иҷтимоӣ мавриди баррасӣ қарор мегиранд. Ҳадафиасосии нишаст мусоидат ба ҳамгироии тиҷорат, нақлиёт ва сайёҳӣ дар сарорари минтақаикишварҳои аъзоиЭКО мебошад.

Тибқи осори расмӣ ҳаҷмимуомилоти солонаи миёни кишварҳои аъзо 1,8 миллиард долларро ташкил дода, зарурати талошҳои бештарро барои ҳавасманд кардани тиҷорати минбаъдаи дохилии ЭКО талаб менамояд[1].

Инҷо бояд, зикр кард, ки Созмони ҳамкориҳои иқтисодӣ (СҲИ ё ЭКО) як созмони минтақавии байниҳукуматӣ буда, кишварҳои Аврупо, Қафқоз ва Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва Осиёи Ҷанубиро дар бар мегирад, ки беш аз 460 миллион нафар аҳолӣ ва беш аз8 миллион километри мураббаъ Русияро ба Халиҷи Форс ва Чинро ба ҳам мепайвандад. Мақсаду ҳадафи умумии он рушди устувори иқтисодии давлатҳои аъзо ва минтақа мебошад.

Мавриди зикр аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ— Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳатииштирок дар Саммити 15-уми сарони давлатҳоиаъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ ё ЭКО[2]) ба шаҳри Ашхободи Туркманистон сафар намуда, нақши Тоҷикистонро дар ҳалли масоили мубрами минтақа ва ҷаҳон муаррифӣ кард.

Мавриди зикр аст, ки лоиҳаи ECO-ITI[3] бори аввал дар соли 2011 оғоз шуда буд ва пас аз пайгирӣ ва дастгирии пайваста аз ҷониби кишварҳои узв аз ҷумла Покистон, Эрон ва Туркия ва инчунин Котиботи ЭКО, ниҳоят барои хидматрасонӣ ба равобити минтақавӣ ва ҳамгироии иқтисодӣ амалӣ шуд. Амалиёти транзити онро тавассути рақамикунонии долон барои содда кардани расмиёти маъмурӣ ҳангоми убури сарҳад ва транзит боз ҳам беҳтар менамояд.

Моҳи марти соли2017 дар Исломободи Покистон зимни Саммити 13-уми сарони кишварҳои аъзои СҲИ санади “Диди СҲИ-2025” қабул гардид, ки самтҳои ассосии фаъолияти Созмонро дар солҳои наздик дарбар мегирад. Дар санаи 28 ноябри соли 1992 кишварҳои Осиёи Марказӣ бо шумули Озарбойҷону Афғонистон ба узвияти СҲИ пазируфта шуда дар натиҷа адади онҳо ба 10 расид. Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ) соли 1985 аз ҷониби Ҷумҳурии Исломии Эрон, Ҷумҳурии Туркия ва Ҷумҳурии Исломии Покистон пас аз бастани Паймони Измир таъсис дода шуд.

Дар соли 1992 ҳафт кишвар, аз ҷумла Афғонистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Озарбойҷон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон, аъзои СҲИ шудаанд. 28 ноябр, яъне таърихи аъзошавии давлатҳои зикргардида рӯзи СҲИ эълон гардид[4].

То аввали соли 1992 дар чаҳорчубаи СҲИ ҳамкориҳо миёни давлатҳои аъзои Созмони мазкур дар маҷмӯъ шакли дуҷонибаро доштанд. Шурӯъ аз соли 1992 фаъолияти СҲИ бо воридшавии ихтиёрии ҳафт кишвари аъзои нави Созмон, фаъолтар шуд.

Бояд зикр кард, ки дар тӯли солҳо созмони ЭКО ташаббусҳои бузургро дар соҳаҳои гуногун аз ҷумла алоқа, тиҷорат, энергетика, сайёҳӣ ва рушди фарҳангӣ, иҷтимоӣ ваилмӣ ба даст овард ва дар ин зимн муассисаҳои минтақавӣ ва махсуси худро низ таъсис дод. Чи тавреки зикр шуд мақсаду ҳадафва ташаббусҳои асосии созмони мазкур иборатанд аз: (i) сохтани долонҳои тиҷоратӣ барои рафъи маҳдудиятҳо ва монеаҳо дар роҳи пешбурди тиҷорати дохилиминтақавӣ; (ii) таъсиси низоми раводиди ЭКО барои пешбурди сайёҳӣ ва робитаҳои байни одамон; (iii) мусоидат ба ҳамкориҳои илмӣ, фарҳангӣ ватаълимӣ; ва (iv) таъсиси муассисаҳои молиявии минтақавӣ, ба мисли Бонки Тиҷоратии ЭКО ва Иттиҳоди клирингии ЭКО барои маблағгузории лоиҳаҳои минтақавӣ мебошанд, ки дар таҳкими ҳамгироӣ ва рушди иқтисодии кишварҳо кӯмак мекунад.Намунаи онро дар соҳаи нақлиёт ба истифода додани долони роҳи Исломобод-Теҳрон-Истанбул метавон дид. Ҳамин тавр санаи 7 октябри соли 2021 ду бор аз шаҳри Карочии Покистон ба Туркия ва Озарбойҷон тибқи Конвенсияи TIR[5] тавофуқномаҳо фиристода шуд.

Раёсати СҲИ ё ЭКО дар соли 2021 ба зиммаи Туркманистон буд, ки 28 ноябри соли 2021 таҳти унвони “Якҷоя ба сӯи оянда” мавриди баррасӣ қароргирифт. Бояд зикр кард, ки дар ҷаласаи50-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар соли 1995 Қатънома дар бораи ҳамкорӣ бо СҲИ қабул гардид васипас он мақоми нозирро дар СММ касб намуд.

Кишварҳои аъзои СҲИ имкониятҳои васеи рушди муносибатҳои тиҷоративу иқтисодиро доранд. Тӯли беш аз 12 соли охир, кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд. Барои расидан ба ин ҳадаф, СҲИ лоиҳаҳои гуногунро дар соҳаҳои афзалиятнок, аз ҷумла энергетика, савдо, ҳамлу нақл, кишоварзӣ ва мубориза зидди қочоқи маводи мухаддир татбиқ мекунад.

Хулоса, намояндаҳои кишварҳои узви ЭКО зери шиори “Якҷоя ба суи оянда” бо иродаи талош меварзанд то ҳамкориҳоииқтисодиву тиҷоратии худро идома дода, якҷо ба кишвари Афғонистон кумак расонида, минтақаро аз бӯҳронҳои гуманитарӣ ва иқтисодӣ ба таври фаъол ҷилавгирӣ намоянд.

Илова аз он кишварҳо пайваста таъкид менамоянд, ки ҳамгироии минтақавиро дар партави “Дурнамои ЭКО 2025” идома дода, дар рушди минтақа ва татбиқи барномаҳову лоиҳаҳои созмон саҳмгузор бошанд.

Мирсаид Раҳмонов - ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёти истифодашуда

1.ECO expert meeting begins in Mashhad. December 2, 2024. https://tehrantimes.com/.../ECO-expert-meeting-begins-in...

2.The Secretariat of Economic Cooperation Organization//https://eco.int/

3.ECO Integrated Technologies.

4.Тоҷикистон ва Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ//https://mfa.tj/tg/main/view/194/tojikiston-va-sozmoni-hamkorii-iqtisodi-eko

5. https://unece.org/transport/tir(Transport International par la Rout)

Неругоҳи барқи Роғун фатҳи халқи тоҷик аст,
Аз дурахши нури Роғун мушкил осон гаштааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон диёри зебоманзару кӯҳсор ва дорои захираҳои ғании энергетикӣ ба ҳисоб меравад. Ин имконоти бузурги энергетики метавонад ояндаи Тоҷикистонро нурафшон созад. Таъкид бояд кард, ки ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба дигар мамлакатҳои ҳамсоя соҳиби 55% дар сади захираҳои обӣ аст, ки аз ин неъмату боигари бояд оқилонаю сарфакорона истифода кард.

Чунин як лоиҳои бузурги энергетикӣ дар Тоҷикистон ҳанӯз охири солҳои 70 - уми асри гузашта шурӯъ шуда буд, вале бо сабабҳои гуногун нотамом монд. Аслан, Роғун ном гирифтани ин нерӯгоҳ аз номи деҳае сарчашма мегирад. Роғун нангу номус ва ифтихори миллати тоҷик аст.

Бунёди Роғун яке аз бузургтарин иншооти аср маҳсуб меёбад. Ин нерӯгоҳ аз чанд ҷиҳат аҳамияти бузург дорад. Аз нигоҳи иқтисодӣ дар Тоҷикистон корхонаҳои саноатӣ ба кор даромада, иқтисодиёти кишварамон пеш меравад. Аз диду назари сиёсй бошад, давлатамон дар байни давлатҳои мутараққӣ мавқеи худро пайдо мекунад.

Албатта, бо бунёди ин нерӯгоҳ Тоҷикистон истиқлолияти энергетикиро ба даст меорад. Ин ҳама бо дастгирии Асосгузори сулҳу ваҳдати милли пешвои миллат президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва кулли тоҷикони ҷаҳон буд, ки ба кор андохтани ин нерӯгоҳ роҳи ягонаи истиқлолияти энергетикӣ ба шумор мерафт. Бунёди ин иншоот барои ҳама гуна соҳаҳо фоидаовар мебошад. Зеро, бидуни нерӯи барқ ягонсоҳа пеш намеравад:

Роғун пуриқтидортарин нерӯгоҳ дар Осиёи марказӣ маҳсуб дониста мешавад. Иқтидори тавлидотии нерӯи барқи Роғун13,5 млрд квт-ро ташкил медиҳад, ки ин барои таъмини истиқлолияти энергетикӣ аҳамиятикалондорад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати милли пешвои миллат президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки бунёду барқарорсозии ин иншооти муҳиму стратегӣ барои таъмини зиндагии сазовори наслҳои имрӯзу оянда хизмат мерасонад. Он барои рушди иқтисодиёт ва дар маҷмуъ барои пешрафти тамоми соҳаҳои хоҷагии халқи мамлакат заминаи мусоид фароҳам меорад. Баъди ба истифода додани нерӯгоҳ имкон пайдо шудаст, ки дар кишвар даҳҳо корхонаҳои хурду бузурги саноатӣ ифтитоҳ ва ҳазорҳо ҷойҳои нави корӣ таъсис ёфтанд.

Нерӯгоҳи барқӣ-обии Роғун аҳамияти на танҳо ҷумҳуриявӣ, балки ҷаҳонӣ низ дорад. Баъди бунёди ин иншооти бузург дар оянда Тоҷикистон ҳамчун як кишвари содиркунандаи нерӯи барқӣ арзон ва аз ҷиҳати экологӣ тоза метавонад кишварҳои ҳамсоя ва минтақаро бо барқ таъмин намояд.

Ин тадбири муҳим ба хотири идомаи корҳои созандагию бунёдкорӣ дар иншооти стратегӣ Нерӯгоҳи барқӣ-обии Роғун амалӣ шуда, ҳадаф аз он расидан ба истиқлолияти комили энергетикӣ мебошад.

Исмоилов Ризо - ходими калони илмии - МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Раванди босуръати ҷаҳонишавӣ муносибатҳои наздики миллатҳо ва давлатҳоро тавсеаи бесобиқа бахшида, дастрасӣ ба комёбиҳои навину арзишманди башарӣ ва баҳрабардорӣ аз дастовардҳои тафаккури созандаи инсониро барои аҳли башар муяссар мегардонад. Дар баробари ин, мушкилоти моддиву маънавӣ ва ахлоқии башар низ хислати глобалӣ касб карда, ин амр боиси торафт афзудани фишор ба сохторҳо ва арзишҳои миллӣ ва фарҳангии халқҳо ва ангезиши бархўрди тамаддунҳо мегардад.

Дар ин шароит яке аз авлавиятҳои сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳандозии чунин дипломатияи фарҳангӣ ва башардўстона аст, ки он бо дарназардошти тамоюлҳои мусбат ва манфии раванди ҷаҳонишавӣ ба таъмини ҳастии маънавӣ ва ҳифзу ҳимояи арзишҳои асили миллии фарҳангиву ахлоқии халқи тоҷик, муаррифии шоистаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ ҳамчун кишвари дорои фарҳангу тамаддуни қадима ва давлати муосири демокративу хуқуқбунёд, тавсеаи ҳамкориҳои самарабахши фарҳангию башардўстона бо кишварҳои олам бо мақсади таҳкими шинохти мусбати Тоҷикистон ва мардуми он мусоидат намояд[2].

Бояд қайд кард, ки бо иқдоми Сафорати Тоҷикистон дар Малайзия дар ҳамкорӣ бо Пажӯҳишгоҳи байналмилалии исломшиносии Малайзия (IAIS) ва Китобхонаи оммавии Селангор ба номи Раҷа Тун Уда таҳти унвони «Шоҳнома: шоҳасари адабӣ» барномаи фарҳангӣ баргузор гардид. Намоиши мусаввараҳо барои тамошои оммавӣ аз 7 то 17 октябри соли 2024 идома ёфт. Мардуми маҳаллӣ имкон пайдо намуданд, ки бо бузургтарин асари адабиёти тоҷик шинос гарданд. Сафири Тоҷикистон дар Малайзия Ардашер Қодирӣ оид ба саҳми барҷастаи Абулқосим Фирдавсӣ ва «Шоҳнома»-и ӯ дар ҳифз ва нигоҳдошти таъриху тамаддун сухан гуфт. Иброз дошт, ки «Шоҳнома» ҳамчун нигораи адабии мардуми тоҷик яке аз ёдгориҳои барҷастаи қадимӣ дар адабиёти ҷаҳонӣ шинохта шудааст[3].

Мушовири иҷроияи ҷавонон, варзиш ва соҳибкорииМалайзия Моҳд Наҷвон Ҳалимӣ, ки инчорабиниро роҳбарӣ мекард, қайд намуд, ки намоишгоҳ ба яке аз бузургтарин шоирон ва мутафаккирони бо номи ҷаҳонӣ Абулқосим Фирдавсӣ бахшида шудааст. Шеъри абадии Фирдавсӣ, эпоси "Шоҳнома" таърих ва фарҳанги халқҳои форсзабонро тағйир дод. Ӯ қайд кард, ки эҷодиёти Фирдавсӣ ба адабиёт, санъат ва ҷаҳонбинии ҷаҳонӣ таъсири амиқ гузошта, ба ӯ дар байни бузургтарин ақлҳои таърих ҷойгоҳи устувор фароҳам овард. "Шеър дар ин филм ба мо принсипҳоеро хотиррасон мекунад, ки ҷомеаро тақвият медиҳанд ва паёми пурқудрати некӣ, сулҳ ва адолат дар саросари ҷаҳон бо ҳамон аҳамияти ҳазор сол пеш ҳамовоз мешавад", "Мо хушҳолем, ки барномаи пешрафтаи фарҳангиро эълон кунем, ки Малайзия ва Тоҷикистонро тавассути таҷлили санъат, филмҳои таърихӣ ва намоишгоҳи фарҳангӣ дар китобхонаи Раҷа Тунда, ки ба ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстии амиқтари байни халқҳоямон мусоидат мекунад, муттаҳид хоҳад кард".[4].

Дар китобхонаи оммавии Селангор ба номи Раҷа Тун Уда намоиши мусаввараҳо, инъикоси филми мустанад дар бораи Ҳаким Фирдавсӣ ва “Шоҳнома”, ки аз ҷониби Сафорат таҳия шудаааст ва пахши филми ҳунарии “Рустам ва Сӯҳроб” аз бахшҳои асосии чорабинӣ буданд. Илова бар ин дар доираи чорабинӣ гӯшаи алоҳидаи фарҳангу санъати миллии Тоҷикистон пешкаши ҳозирин гардид, ки дар он меҳмонон бо маҳсулоти суннатӣ, ҳунарҳои мардумии Тоҷикистон ва китобҳои “Шоҳнома” шинос гардиданд.

Хулоса

Муаррифӣ ва таблиғи фарҳанги бойи кишвар дар кишварҳои дуру наздик яке аз вазифаҳои ҷоннии сафоратхонаҳо дар давлатҳои иқомат мебошад. Солҳои охир, дипломатияи фарҳангӣ рушд карда, аз ҷониби роҳбарияти сафоратхонаҳо чорибиниҳои гуногуни фарҳангӣ ташкил карда шуда истодааст. Вобаста ба ин, Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Малайзия дар амалӣ ва муаррифии дипломатияи фарҳангӣ саҳми худро дар минтақаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣгузошта истодааст. Дар чорабинии фарҳангӣ робитаҳои адабӣ, филми ҳунарӣ, таърих, фарҳанг ваасарҳои санъати Тоҷикистон фаро гирифта шудаааст. Намоишгоҳ ба меҳмонон имконият дод, ки тавассути филмҳо бо фарҳангҳои гуногуни Тоҷикистон шинос шаванд.

Бояд хотирасон кард, ки 28-уми октябри соли 2022 дар шаҳри Куала-Лумпур бо ибтикори сафорати Тоҷикистон дар Малайзия дар ҳамкорӣ бо Муассисаи давлатии “Тоҷикфилм” ва ҶДММ “Golden Screen Cinemas” бахшида ба 30-юмин солгарди Иҷлосияи16-уми Шӯрои Олии ҶТ ва30-солагии истиқрори муносибатҳои дипломатӣ байни Тоҷикистон ва Малайзия Фестивали синамои Тоҷикистон баргузор гардид[1]. Дар маросими ифтитоҳи Фестивал намояндагони мақомоти расмии Малайзия, корпуси дипломатии муқими Куала-Лумпур, ВАО, доираҳои соҳибкорон, ходимони илму фарҳанг, инчунин ҳамватанону донишҷӯёни тоҷики муқими Малайзия иштирок карданд. Сафири Тоҷикистон дар Малайзия Ардашер Қодирӣ зимни суханронии худ оид ба пешрафту дастовардҳо ва дурнамои ҳамкориҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Малайзия маърӯза намуда, таъкид кард, ки ин аввалин Фестивали синамои Тоҷикистон дар минтақаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқӣ мебошад. Ҳамчунин, дар чорабинии мазкур мудири ҶДММ “Golden Screen Cinemas” хонум Коҳ Мей Ли суханронӣ намуд. Дар баробари ин дар чорабинӣ асбобҳои мусиқӣ ва либосҳои миллӣ, ҳунарҳои мардумӣ, расмҳои ҷойҳои таърихии Тоҷикистон, таомҳои миллӣ ва маводи сайёҳӣ ба маъраз гузошта шуданд.

Соҳиби Баҳруло, - ходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сарчашмаҳои иттилоотӣ:

1. Баргузории Фестивали синамои Тоҷикистон дар Малайзия. [Манбаи электронӣ]: https://mfa.tj/tg/berlin/view/11436/barguzorii-festivali-sinamoi-tojikiston-dar-malaiziya (санаи муроҷиат:10.10.2024)

2. Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон [Манбаи электронӣ]: https://mfa.tj/tg/main/view/4255/konsepsiyai-sijosati-khorijii-jumhurii-tojikiston (санаи муроҷиат:08.10.2024)

3. Муаррифии шоҳасари Ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ “Шоҳнома” дарМалайзия. [Манбаи электронӣ]: https://mfa.tj/tg/cairo/view/15925/muarrifii-shohasari-hakim-abulqosimi-firdavsi-shohnoma-dar-malaiziya (санаи муроҷиат: 07.10.2024)

4. Historic Tajikistan masterpiece ‘Ferdowsi’s Shahnameh’ shown at Raja Tun Uda Library. [Манбаи электронӣ]: https://selangorjournal.my/2024/10/historic-tajikistan-masterpiece-ferdowsis-shahnameh-shown-at-raja-tun-uda-library/ (санаи муроҷиат:07.10.2024)

28 – уми ноябри соли равон Асосгузори сулҳуи ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати иштирок дар ҷаласаи навбатии сарони давлатҳои узви СААД ба шаҳри Астанаи Ҷумҳурии Қазоқистон сафар намуданд. Тавре маълум аст, дар Остона ҷаласаи муштараки Шӯрои вазирони корҳои хориҷӣ, Шӯрои вазирони дифоъ ва Кумитаи котибони шӯроҳои амниятӣ ва ҳамчунин ҷаласаи Шӯрои амнияти дастаҷамъии СААД баргузор мешавад. Дар чорабинӣиштироки президентҳои Федератсияи Русия - Владимир Путин, Қазоқистон - Қосим-Ҷомарт Тоқаев, Беларус - Александр Лукашенко, Қирғизистон - Садир Жапаров, Тоҷикистон - Эмомалӣ Раҳмон ва дабири кулли СААД Имангалӣ Тасмағамбетов дар назар аст. Тавре агентии “Ховар” иттилоъ медиҳад, Пешвои миллатро дар ин сафар вазири корҳои хориҷӣ, ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои робитаҳои хориҷӣ, вазири мудофиа, котиби Шӯрои амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар шахсони расмӣ ҳамроҳӣ мекунанд.

Дар нишасти солгарди СААД як қатор масъалаҳои рӯзмарра баррасӣ карда мешавад, аз ҷумла:

• Барномаи калидии таҳкими марзи Тоҷикистону Афғонистонро тасдиқ мекунад. Ба гуфтаи Имангалӣ Тасмағамбетов дабири кулли Созмони Паймони Амнияти Дастаҷамъӣ, барномаи калидии таҳкими марзи Тоҷикистону Афғонистон санади муҳимест, ки ба таҳкими амният дар Осиёи Марказӣ нигаронида шудааст. Барномаи таҳкими марз, ки дар доираи СААД таҳия шудааст, на танҳо барои таҳкими амнияти ҷисмонии марзи Тоҷикистону Афғонистон, балки фароҳам овардани шароит барои ҳамкории муассир байни кишварҳои Осиёи Марказӣ дар мубориза бо таҳдидҳои амниятӣ пешбинӣ шудааст. Тасмағамбетов таъкид кард, ки ин иқдом ба таври қобили мулоҳиза афзоиш додани субот дар минтақа ва ҳифзи кишварҳои СААД аз таҳдидҳои эҳтимолӣ аз қаламрави Афғонистон мусоидат мекунад;

• Мубодилаи афкор оид ба вазъи низомию сиёсии минтақаҳои амнияти дастаҷамъӣ, баррасии натиҷаҳои ҳамкорӣ дар доираи СААД ва дурнамои рушди минбаъдаи низоми амнияти дастаҷамъӣ. Инчунин ба масъалаҳои омодагӣ ба таҷлили муштараки 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир карда мешавад;

• Интиқоли раёсати СААД аз Ҷумҳурии Қазоқистон ба Ҷумҳурии Қирғизистон дар соли 2025.

Роҳбарии СААД - ро дар соли 2024 Ҷумҳурии Қазоқистон ба уҳда дошт. Бинобар ин дар ин ҷаласа ҳисоботи ҷониби Қазоқистон шунида шуда, баъдан вазифаҳо ва ҳадафҳо барои соли оянда ба роҳбари нави созмон пешниҳод карда мешавад. Дар назар аст, ки роҳбарии созмон дар соли 2025 ба Ҷумҳурии Қирғизистон мегузарад. Афзалиятҳои раёсати Ҷумҳурии Қирғизистон дар соли 2025 таҳкими амният ва идомаи ҳамкории судманд мебошад. Зеро диққати асоси бештар ба ҳамкории сиёсӣ ва низомӣ, амнияти иттилоотӣ, инчунин мубориза бо терроризм ва навъҳои нави таҳдидҳо дода мешавад. Раёсат идомаи корҳоро ҷиҳати таҳкими шарикии кишварҳои ширкаткунанда дар асоси созишномаҳо ва механизмҳои мавҷуда, беҳтар намудани амнияти дастаҷамъӣ ва ҳамоҳангсозӣ дар посух ба чолишҳои нав, аз ҷумла таҳдидҳои киберӣ дар назар дорад.

Илова бар ин, мубориза бо терроризм, ифротгароӣ ва қочоқи маводи мухаддир як самти муҳим боқӣ мемонад. Қирғизистон ба нақша гирифтааст, ки табодули иттилоот ва ҳамоҳангсозиро барои ҷилавгирӣ аз фаъолиятҳои террористӣ ва ҷинояткорӣ тақвият диҳад, ки ба кишварҳои СААД дар мубориза бо таҳдидҳо муассиртар кӯмак хоҳад кард.

Раёсати Қирғизистон ба муттаҳидсозии талошҳо барои амнияти дастаҷамъӣ ва ҳамоҳангӣ дар мубориза бо чолишҳои умумӣ, аз ҷумла ҳамкории сиёсӣ ва низомӣ, амнияти иттилоотӣ ва мубориза бо терроризм равона хоҳад шуд.

Имрӯз мавҷудияти Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ омили муҳими субот ва амният дар марзҳои хориҷии минтақа мебошад ва узвияти доимӣ дар доираи СААД имкон медиҳад, ки робитаҳои байнидавлатии ҳарбӣ-сиёсӣ ва сиёсии давлатҳои аъзо бояд ба сатҳи сифатан нави ташаккули системаи самарабахши амнияти дастаҷамъӣ расонида шаванд, зеро пояи сиёсии СААД нуқтаи назари давлатҳои ширкаткунанда оид ба вазъи ҷаҳон, нигаронии муштарак аз чолишҳои нави амнияти ҷаҳонӣ ва минтақавӣ мутобиқат кунад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ба иштирок дар фаъолияти СААД аҳамияти калон медиҳад. Ҳамкорӣ дар доираи ин созмон ба манфиатҳои миллии Тоҷикистон ҷавобгӯ мебошад ва имкон медиҳад, ки бо таҳдидҳои нави ҷаҳонӣ ба монанди терроризми байналмилалӣ, экстремизми динӣ, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир ва силоҳ, муҳоҷирати ғайриқонунӣ фаъолона мубориза барад ва дар маҷмӯъ ба таъмини амният ва субот дар минтақаи васеи Авруосиё ширкат намояд, инчунин тамомияти арзӣ ва истиқлолияти давлатҳои аъзои Созмонро дар бар эътироф ва эҳтиром менамояд. Тоҷикистон ҷонибдори он аст, ки СААД воқеан ба як омили муҳими таъмини амният табдил ёбад. Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин мешуморад, ки вазифаҳои фаврӣ ва муҳими СААД ин тақвияти ҳамгироии низомӣ-сиёсии аъзоёни СААД, ҳамоҳангсозии иқтидори кишварҳои узви СААД, такмили кишварҳои аъзо дар соҳаи ҳарбӣ-сиёсӣ, сохтмони низомӣ ва ҳамкориҳои ҳарбӣ-техникӣ мебошанд.

Шарифов Искандар ходими илмии шуъбаи ИДМ Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёти истифодашуда

1. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ЭмомалӣРаҳмон барои иштирок дар ҳамоиши навбатии Шурои амнияти дастҷамъии СААД ба шаҳри Остона сафар намуданд. [Электронный ресурс]URL: https://khovar.tj/2024/11/prezidenti-um-urii-to-ikiston-emomal-ra-mon-baroi-ishtirok-dar-amoishi-navbatii-shuroi-amniyati-dast-amii-saad-ba-sha-ri-ostona-safar-namudand/ (Санаи дархост: 28-11-2024)

2. ОДКБ утвердит ключевую программу по укреплению таджикско-афганской границы на юбилейном саммите. [Электронный ресурс]URL: https://asia-today.news/26112024/5023/ (Санаи дархост:27-11-2024)

3. Пять президентов примут участие в саммите ОДКБ в Астане. [Электронный ресурс]URL: https://ia-centr.ru/publications/pyat-prezidentov-primut-uchastie-v-sammite-odkb-v-astane/?tg_rhash=1cd7bc95db43d7 (Санаи дархост: 27-11-2024)

• Приоритеты председательства Кыргызстана в ОДКБ в 2025 году: укрепление безопасности и сотрудничества. [Электронный ресурс]URL: https://asia-today.news/26112024/5033/ ( Санаи дархост: 28-11-2024)

• В Астане пройдут совместное заседание СМИД, СМО и КССБ, а также сессия СКБ ОДКБ. [Электронный ресурс]URL: https://odkb-csto.org/news/news_odkb/v-astane-proydut-sovmestnoe-zasedanie-smid-smo-i-kssb-a-takzhe-sessiya-skb-odkb/#loaded (Санаи дархост: 27-11-2024)

Тоҷикистон 98 фоизи барқи худро дар нерӯгоҳҳои барқи обӣ истеҳсол карда, аз рӯйи фоизи тавлиди “энергияи сабз” аз манбаъҳои таҷдидшаванда дар ҷаҳон ҷойи шашумро ишғол менамояд.

Эмомалӣ Раҳмон

Тоҷикистон тасмим гирифтааст, тибқи дурнамои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон иқтидори энергетикии худро то соли 2030 ба 10 ҳазор мегаватт баробар намояд. Ин тадбирҳо на танҳо барои имрӯзу фардои дурахшони Тоҷикистони соҳибистиқлол, балки ба беҳбудии минтақа нигаронидамебошад. Дар баробари он, ки дарёҳои Тоҷикистон асоси иқтидори гидроэнергетикии кишварро ташкил медиҳанд, яке аз хусусиятҳои он дар ин аст, ки оби ҳамаи дарёҳо мувофиқи стандартҳои ҷаҳонӣ ҳамчун оби ошомиданӣ эътироф шудаанд.

Аз ин сабаб бо ибтикори Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Маҷмаи Умумии СММ соли 2003 "Соли байналмилалии оби тоза", солҳои 2005-2015 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал "Об барои ҳаёт", соли 2013 ҳамчун "Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об" ва ниҳоят солҳои 2018-2028 ҳамчун Даҳсолаи байналмилалии амал "Об барои рушди устувор" эълон карда шуданд.

Энергияи сабз яке аз муҳимтарин роҳҳо барои ҳалли мушкилоти экологӣ дар ҷаҳон мебошад. Ин навъи энергия аз манбаъҳои барқароршаванда, ба мисли офтоб, шамол, об, ва энергияҳои геотермалӣ гирифта мешавад. Дар муқоиса бо манбаъҳои анъанавӣ, аз қабили ангишт, нафту газ, энергияи сабз боиси кам кардани ифлосшавии ҳаво, об ва хок мегардад.

Манбаъҳои энергияи сабз ҳангоми тавлиди энергия газҳои зараровар, ба мисли CO₂, намебароранд. Ин ба кам кардани гармшавии глобалӣ ва ифлосшавии ҳаво мусоидат мекунад. Офтоб, шамол ва дигар манбаъҳои энергияи сабз беохир мебошанд ва барои ояндаи инсоният ҳифз карда мешаванд. Баръакси захираҳои истеъмолшаванда, онҳо тамом намешаванд.

Энергияи сабз яке аз роҳҳои асосии паст кардани таъсири карбон ба муҳити зист аст, ки барои нигоҳ доштани иқлими мӯътадил муҳим мебошад. Бо истифода аз энергияи сабз кишварҳо метавонанд аз манбаъҳои берунаи энергия вобаста набошанд ва ба таври мустақил нерӯи барқ истеҳсол кунанд. Истифодаи нурҳои офтоб барои истеҳсоли нерӯи барқ бо ёрии панелхои офтобӣ ва генераторҳои шамолӣ энергияро тавассути нерӯи шамол ба барқ табдил медиҳанд.

Дар солҳои охир истифодаи энергияи сабз босуръат афзоиш ёфтааст. Бисёре аз кишварҳо ба сармоягузорӣ дар неругоҳҳои офтобӣ ва шамолӣ шурӯъ кардаанд. Дар кишварҳои пешрафта, ба монанди Олмон, Чин ва Иёлоти Муттаҳида, энергияи сабз қисми асосии низоми энергетикӣ шудааст. Бо кам кардани партовҳои газҳои гулхонаӣ, энергияи сабз мусоидат мекунад, ки афзоиши ҳарорати Замин суст шавад.Кам кардани ифлосшавӣ ва истеъмоли захираҳои табиӣ ба ҳифзи ҷонварон ва набототи зист мусоидат мекунад.

Энергияи сабз захираҳои табииро ба таври устувор истифода мебарад, ки ба кам кардани партовҳо ва хароҷот кумак мекунад. Норасоии инфрасохтори лозима дар баъзе минтақаҳо. Энергияи сабз як роҳи бехатар, устувор ва экологии таъмини ҷаҳон бо энергия мебошад. Рушди он на танҳо барои ҳифзи муҳити зист, балки барои беҳтар кардани сифати зиндагии инсонҳо аҳамияти бузург дорад. Бо сармоягузорӣ ва дастгирии ҷаҳонӣ, энергияи сабз метавонад асоси системаи энергетикии устувори оянда гардад.

Каримов Х - омузгори фанни физикаи кафедраи фаноҳи табии.

Мувофиқи моддаи ёздаҳуми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон “Тоҷикистон сиёсати сулҳҷўёнаро ба амал татбиқ намуда, соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти дигар давлатҳои ҷаҳонро эҳтиром менамояд ва муносибатҳои хориҷиро дар асоси меъёрҳои байналмилалӣ муайян мекунад”. Аз ин ҳуҷҷати муҳим давлатӣ бар меояд, ки Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақил ва фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ дар асоси эҳтиром ва равобити ҳасана сиёсати хориҷии хешро бо тамоми давлатҳои дуру наздик ба роҳ мондааст. Инчунин моддаи 69-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президент салоҳияти “Самтҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳуриро муайян мекунад”.

Ҳамзамон мувофиқи матни Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 –уми январи соли 2015, таҳти №332, боби якум, банди 1.4 “Ҷумҳурии Тоҷикистон бо пойбандӣ ба санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътироф намуда сиёсати хориҷии худро дар асоси принсипҳои зерин амалӣ месозад:

- эътирофи баробарӣ, эҳтироми истиқлолият ва тамомияти арзии давлатҳо, дахлнопазирии марзҳо, истифода накардан аз зӯрӣ ё таҳдид ба зӯрӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ, ҷонибдорӣ аз ҳалли осоиштаи ихтилофу низоъҳо, дахолат накардан ба корҳои дохилии якдигар;

- эҳтироми ҳуқуқ ва озодиҳои бунёдии инсон;

- иҷрои уҳдадориҳое, ки аз ҳуқуқи байналмилалӣ бармеоянд;

- риояи принсипи волоияти ҳуқуқи байналмилалӣ дар муносибатҳои байналмилалӣ;

- орӣ будани муносибатҳои байнидавлатӣ аз идеология, барқарор намудан ва густариш додани робитаҳои баробарҳуқуқ ва мутақобилан судманд бо тамоми кишварҳои ҷаҳон;

- напазируфтани ҳама гуна шаклҳои поймол намудани ҳуқуқ дар амалияи байналмилалӣ”.

Мувофиқи боби 3, банди 3.1 – и ҳуҷҷати мазкур “Дар низоми муносибатҳои байнидавлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон кишварҳои ҳамсоя ва минтақа мақоми авлавиятнокро ишғол менамоянд. Тоҷикистон ҷонибдори минбаъд вусъат бахшидани таҷрибаи мусбат, бисёрасра ва созандаи ҳамзистии дӯстонаи мардумони Осиёи Марказӣ мебошад”.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамкорӣ ва ҳамгироии густурдаи минтақавиро василаи муҳимтарини ҳалли масъалаҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, ҳифзи муҳити зист ва таъмини амнияту субот дар Осиёи Марказӣ медонад.

Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои ҳамсоя ва Осиёи Марказӣ яке аз самтҳои авлавиятдори сиёсати хориҷӣ маҳсуб меёбад. Ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва кишварҳои Осиёи Марказиро шартан метавон ба ду марҳила ҷудо намуд. Аввалан, кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Тоҷикистон таърихи ягонаи рушд, ҳамзистӣ ва фаъолияти якҷояро дар давоми таърих ва давраи Иттиҳоди Шӯравӣ барқарор ва нигоҳ медоштанд. Баъдан, пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ кишварҳои Осиёи Марказӣ ва ба хусус Тоҷикистон истиқлолияти сиёсии хешро ба даст дароварданд. Ин давраи ҳамкориҳо нисбати давраҳои қаблӣ афзалиятнок буда, тавонист кишварҳои навтаъсисро ба арсаи байналмилалӣ шинос намояд. Иқтидори минтақаи кишварҳои Осиёи Марказӣ нисбат ба минтақаҳои дигар аз ҷиҳати захираҳои табиӣ, иқтидори зеҳниву қувваи корӣ ва ҷуғрофияи муносиб рӯз аз рӯз афзуда истода, ҳамзамон проблемаҳои нигоҳдошт ва густариши он заҳматҳои бештарро талаб намуда истодааст. Иродаи сиёсӣ ва таҳлилҳои стратегиву ояндабинии сиёсии сарони давлатҳои минтақа, минтақаи мазкурро бо ҷолишу хатарҳои воқеӣ ва эҳтимолии глобалӣ мутобиқ ва хунсо намуда, омада истодааст. Аз ҷумла, соли 2017 дар сиёсати байнидавлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон тағйироти куллӣ ва сифатӣ ба вуқӯъ пайваст, ки аз иродаи сиёсии сарони давлатҳои мазкур вобастагии калон дошт. Нақши Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкиму густариши робитаҳои ин ду кишвару дӯсту бародар беандоз буда, 16 –уми августи соли 2018 бо ордени “Эл-юрт ҳурмати” — барои саҳми сазовори шахсӣ дар таҳкими робитаҳои бисёрасраи дӯстӣ, таъмиқи муносибатҳои неки ҳамсоягӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ, тавсеаи робитаҳои гуногунҷанбаи фарҳангӣ ва гуманитарӣ байни халқҳои бародари ӯзбеку тоҷик, барои хидматҳои бузург дар рушди ҳамкории самарабахши ҷумҳуриҳои Ӯзбакистон ва Тоҷикистон ба манфиати наслҳои имрӯзу оянда, ташаббусҳои самаранок барои таъмини сулҳ, амният ва субот дар минтақа аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон Шавкат Мирзиёев қадрдонӣ карда шуданд.

Ҳамзамон як қатор ташаббусҳои башардӯстона ва ҷаҳонии Пешвои миллат барои пешгирии ҳаргуна хатарҳои номатлуб ба амнияту суботи минтақа ва ҷаҳонро алоҳида зикр кардан ба маврид аст, ки аз ҷониби давлатҳои Осиёи Марказӣ якдилона дастгирӣ ёфтааст. Аз ҷумла, Қатъномаи Даҳсолаи байналмилалии “Амал об барои рушди устувор”, Қатъномаи “2025- Соли ҳифзи пиряхҳо” мебошад. Ҳамчунин кишвари Тоҷикистон дар қатори дигар кишварҳои минтақа барои ҳифзи баҳри Арал яке аз кишварҳои калидӣ буда, ҳамчун яке аз ташаббускори “Фонди байналмилалии наҷоти Арал” мебошад.

Нақш ва мавқеи Эмомалӣ Раҳмон нисбати дигар сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ бо хусусиятҳои хосӣ хеш фарқ мекунад, аз ҷумла:

- Эмомалӣ Раҳмон нисбати дигар сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ бо ташаббусҳои ҷаҳонӣ ва мавқегириҳои сиёсӣ фарқ мекунанд;

- Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба сарони ҳозираи кишварҳои Осиёи Марказӣ таҷриба ва фаъолияти сиёсии чандинсолаи сиёсӣ доранд;

- Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун лидери сиёсӣ ва сиёсатмадори барҷаста, аз ҷониби кишварҳои ҷаҳон эътироф ёфтаанд.

Хизматҳо барои ҳифзи сулҳу субот, амният ва эҳтирому дӯстии кишварҳоро ба инобат гирифта, бо як қатор ордену мукофотҳои давлатии кишварҳои Осиёи Марказӣ мукофотонида шудаанд. Аз ҷумла, бо ордени “Достиқ” дараҷаи аввал, ордени “Фаросат” (Қазоқистон), ордени Президенти Туркманистон “Бетараплик” (Туркманистон), ордени “Эл – юрт ҳурмати” (Ӯзбекистон) ва нишони фахрии ИДМ ва ғайраҳо сарфароз гардидаанд.

Мактаби сиёсии Пешвои миллат ягона мактаби сиёсии мустақилест, ки аз ҷониби кишварҳои дигари минтақа мавриди таҳлилу баррасӣ қарор гирифтааст. Ҳамзамон паҳлӯҳои гуногуни сиёсатгузориҳои миллӣ ва дохилии Тоҷикистон диққати кишварҳои минтақаро ба худ ҷалб кардааст. Муҳаққиқони вақт “Мактаби сиёсии Пешвои миллат” -ро саршор аз таҷлили ақлу хирад, руҳу иродаи мағлубнопазир ва ормонҳои поку муқаддаси миллат ва барги зарине дар ҳаёти сиёсии давлати тоҷик унвон кардаанд.

Тасмимгириҳои сиёсии Пешвои миллат дар ҳалли масоили амниятӣ ва иқтисодии минтақаи Осиёи Марказӣ ва кишварҳои ҳамсояи Тоҷикистон аз истиқлоли андеша, ояндабинии амиқу сареҳ ва дурбинии ин шахсияти таърихӣ гувоҳ медиҳад. Аз ҷумла, дар мубориза бо падидаҳои номатлуби ҷомеаи муосир радикализм, ифротгароӣ ва даҳшатафканӣ, устуворона гирифтани мавқеъ ва ба ҳалли ҳама гуна ҷолишҳо садо баланд кардани Пешвои миллат аз донишу хирад, маҳорати сиёсӣ ва ояндабинии сиёсӣ далолат медиҳад.

Дарки сиёсати ҷаҳонӣ, равандҳои ҷаҳонишавӣ, хатарҳои эҳтимолӣ, огоҳи аз ивазшавии маркази қудратҳо имконият медиҳанд, ки мустақилона сиёсати дохилию хориҷии давлатро муайян ва барои даҳсолаҳои тарҳрезӣ намуданд. Ин хислатҳо ҳама дар симои Пешвои миллат мавҷуд буда, дар нақшагирӣ ва сафарбаркунии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ имконият додааст. Пайваста ва ҳадафмандона пайгири намудани сиёсати ҷаҳонӣ, яке аз хислатҳои Пешвои миллат буда, барои дар сатҳи зарурӣ ба манфиати миллат ва давлат пиёда намудани ҳадафҳо кӯмак мекунад. Андозагирии сиёсии Пешвои миллат нишонаи ақлу хирад, ояндабинӣ ва руҳу иродаи мағлубнопазир мебошад. Чунончӣ мефармоянд: “андоза нигоҳ дор, ки андоза накуст”, шиори Пешвои миллат мебошад, ки на ҳар лидери сиёсӣ чунин хислатро дорост.

Шарифов Искандар Иброҳимович - ходими илмии шуъбаи ИДМ Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сохтмони Нерӯгоҳи барқӣ-обии Роғун аз сӯи Идораи кулли энергетикӣ ва барқрасонии Шӯрои вазирони ҶШС Тоҷикистон дар соли 1968 барномарезӣ карда шуда буд. Моҳи сентябри соли 1976 корҳои сохтмонӣ дар маҳалли нерӯгоҳи Роғун, тавлиди турбинҳову мубаддилҳо дар Украина ва генераторҳо дар Свердловск оғоз шуданд, аммо бо баъзе сабабҳо он дар аввали солҳои 90-ум боздошта шуда буд. Қобили тазаккур аст,ки дар пайи фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ ва оғози ҷанги дохилӣ дар Тоҷикистон ва обхезиву селгирии 8 майи соли 1993 турбина ва оброҳу роҳравҳои зерзаминӣ қисман зери об монданд.

Дар оғози солҳои 2000-ум, Тоҷикистон баъд аз ҷанги дохилӣ ва дар давраи эҳёи иқтисод ва бозсозии фаъоли зербиноҳои ҳаётию муҳиммаш, тарҳи НБО - и Роғун - ро фаъолона ба шарикони хориҷияш муъаррифӣ кард. Дар давраи баъд аз ҷанги дохилӣ нерӯгоҳи Роғун ба нумоди эҳё ва бозсозии Тоҷикистон табдил гардид.

Дар соли 2004, дар ҷараёни сафари расмии В.В. Путин президенти Федератсияи Русия ба Тоҷикистон, байни ҳукумати Тоҷикистон ва ширкати “РУСАЛ” тавоффуқномае барои сохтмони ин нерӯгоҳ имзо шуд. Баъд аз он, корҳои сохтмонӣ дар маҳалли нерӯгоҳ дубора оғоз шуд ва турбинаҳо аз обу рутубат пок карда шуданд. Аммо ба далели мухолифати ҳамсоягони бонуфуз ва рӯшан набудани сарнавишти корхонаи бузурги дигари Тоҷикистон – корхонаи алюминий ё ТАЛКО, танишҳо бар сари ин тарҳ боло гирифт. Ширкати “РУСАЛ” исрор дошт, ки навъи садди нерӯгоҳ тағйир ва иртифоъи он то ба 285 метр коҳиш дода шавад.

Соли 2007 Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарназардошти талабот ва стандартҳои муосири бехатарӣ ба Бонки Ҷаҳонӣ барои ташхиси байналмилалии лоиҳа муроҷиат кард. Раванди музокирот ва омода кардани ҳуҷҷатҳо барои ин раванд тӯли 3 солро дар бар гирифт.

Асосноккунии техникии иқтисодӣ (TEAS) ва арзёбии таъсири муҳити зист ва иҷтимоӣ (АТЭИ) соли 2011 таҳти сарпарастии Бонки Ҷаҳонӣ бо иштироки ширкатҳои байналмилалӣ ва ду Гурӯҳи коршиносони мустақил – оид ба муҳандисӣ ва бехатарии сарбанд ва арзёбии таъсири иҷтимоӣ ва экологӣ оғоз карда шуд.

Ҳадафи асосии ин таҳқиқот муайян кардани имконпазирии лоиҳаи пешниҳодшудаи НБО - и Роғун ва арзёбии мустақилона ва объективии лоиҳаи пешниҳодшуда бо назардошти омилҳои техникӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ мебошад. Ҳама ҳисоботҳои пешакӣ ва ниҳоии баҳогузорӣ барои НБО - и Роғун 1 сентябри соли 2014 интишор ёфта буданд, ки ба охир расидани раванди арзёбӣ мебошад. Тибқи ин арзёбиҳо, лоиҳаи сохтмони НБО - и “Роғун” ҳам аз ҷиҳати техникӣ, аз ҷиҳати экологӣ ва аз ҷиҳати иқтисодӣ мувофиқ ва мутобиқ ба стандартҳои байналмилалии бехатарӣ эътироф карда шуд.

Дар соли 2008 Тоҷикистон бо нерӯ ва имконоти худ ба сохтмони нерӯгоҳи Роғун шурӯъ намуд. Дар моҳи январи соли 2010 ин корзори миллӣ барои фурӯши саҳмияи ин нерӯгоҳ ба роҳ андохта шуд. Дар тӯли як сол маблағи 820 миллиону 200 ҳазор сомонӣ аз саҳмия ҷамъ гардид, ки бо нархи он замон баробари 186,2 миллион доллари амрикоӣ буд.

НБО Роғун калонтарин нерӯгоҳи обӣ-барқӣ дар Осиёи Марказӣ буда, сохтмони он тавре дар боло зикр кардем соли 1976 оғоз гардидааст. Иқтидори лоиҳавии ин нерӯгоҳ ба 3600 мегаватт соат баробар буда, нерӯгоҳ дорои 6 агрегат (иқтидори ҳар як агрегат 600 мегават соат) мебошад. Рӯдхонаи барқи обии Вахш айни замон НБО-и Норакро дар бар мегирад, ки дар масофаи 70 км дар поёни Роғун ҷойгир аст ва дар поёноби Норак, сарбандҳои Бойғозӣ, Сангтӯда-1, Сангтӯда-2 ва Головная ҷойгир аст. Тибқи маълумотҳои Бонки ҷаҳонӣ, Роғун умри НБО-и Норак ва рӯдхонаи Вахшро беш аз 100 сол дароз мекунад. Айни замон дар сохтмони НБО - и Роғун бештар аз 17261 нафар фаъолият мекунанд, ки 90% - и сохтмончиён сокинони маҳаллӣ ва шаҳрвандони Тоҷикистон мебошанд. Аз ин шумора 1098 нафарашро муттахасисони хориҷӣ ташкил медиҳанд. Роғун мактаби бузурги тарбиякунандаи мутахассисони ватанӣ маҳсуб меёбад ва дар ояндаи наздик ва ё ба фарҷом расидани сохтмони НБО - и Роғун талабот ба ин муттахасисони соҳаи гидроэнергетика дар минтақаи Осиёи Марказӣ меафзояд. Кадрҳое, ки дар Роғун ба дараҷаи муттахасисӣ расидаанд, тибқи маълумотҳо дар Қирқизистон, Миср, Русия ва дигар давлатҳо фаъолият доранд. Баландии дарғот ва ё сарбанди неругоҳ ба 335 м баробар буда, дар ҷаҳон баландатрин сарбанд ба ҳисоб меравад. Пас аз анҷоми он, сарбанд баландии умумии 335 метр (м) бо иқтидори тавлиди 3,780 МВт ва тавлиди миёнаи солона беш аз 17,000 гигаватт (ГВт) соат хоҳад буд. Ҷамъи масолеҳи истифодашуда ба сарбанди нерӯгоҳ 80 млн тоннаро ташкил медиҳад. Дарозии сарбанд 1800 метр буда, ҳангоми пурра ба итмом расиданаш пики сарбанд 20 метрро ташкил медиҳад. Паҳноияш бо баланд шудани сарбанд иваз мешавад. Ядрои он 80 метр аст, ки масолеҳи хобондашуда то баландии 30 см хобанда мешавад ва ду тарафи ядро бо баландии 40 см маводи сохтмонӣ рехта шуда, баъди анҷоми он пурра санҷида мешавад ва баъдан барои гузоштани қабати дигар иҷоза дода мешавад. Обанбори Роғунро бо ҳаҷми умумии 13,3 км³ ва ҳаҷми муфиди 10,3 км³ ташкил медиҳад. Тибқи маълумотҳои Бонки ҷаҳонӣ барои пур кардани ҳаҷми ниҳоии 13,3 км³ тақрибан 16 сол лозим аст. Барномаи муҳоҷиркунонӣ дар маҷмӯъ 69 деҳаро аз навоҳии Роғун, Нуробод ва Рашт дар бар мегирад, ки бояд то соли 2032 пурра ба анҷом расонида мешавад. Дарозии умумии тунелҳо бештар аз 100 км – ро ташкил медиҳанд. Дар Роғун 50 ташкилот фаъолият доранд, ки аз ин шумора 13 тояш ширкату ташкилотҳои хориҷӣ ба шумор мераванд. Неругоҳи Роғун аз чор ЛОТ иборат аст, ки ҳар кадоми он аз ҷониби ташкилотҳои гуногуни маҳаллӣ ва хориҷӣ сохтмонаш идома дорад.

НБО – и Роғун ба рукни асосии низоми барқии Тоҷикистон табдил ёфта, барои мусоидат ба декарбонизатсияи системаҳои барқи кишварҳои Осиёи Марказӣ иқтидори назаррас дорад. НБО – и Роғун таъминоти боэътимоди нерӯи барқро барои қонеъ кардани талаботи афзояндаи дохилӣ бо арзиши дастрас таъмин хоҳад кард, ки ин тавассути банақшагирии муфассали тавлиди камхарҷ тасдиқ шудааст. Обанбори калон инчунин хидматрасонии мувозинати шабакаҳои барқро таъмин намуда, устувории тамоми НБО-и Вахшро, ки 95 фоизи ҳаҷми умумии тавлиди обии Тоҷикистонро ташкил медиҳад, тавре дар боло ишора кардем, беҳтар мегардонад. Интизор меравад, ки НБО – и Роғун дар сатҳи минтақавӣ дар декарбонизатсияи шабакаҳои барқии Осиёи Марказӣ, ки айни замон барои нерӯи барқ ​​ба ангишт ва газ такя мекунанд, нақши муҳим мебозад. Неругоҳи барқи обии Роғун лоиҳаи ба содирот нигаронидашуда буда, дар назар аст, ки тақрибан 70 дарсади тавлидоти умумии тавлидот содирот мешавад ва аз ин рӯ як қатор бартариҳоро пешкаш мекунад: (1) энергияи сабз ва боэътимоди он ба коҳиши хароҷоти интиқоли нерӯи барқ ​​дар Қазоқистон ва Ӯзбакистон мусоидат мекунад; (2) он ба ҳамгироии манбаъҳои барқароршавандаи энергия, аз қабили офтоб ва шамол (дар дохили кишвар ва минтақавӣ) мусоидат мекунад; (3) он амнияти энергетикиро тавассути рушди бозори минтақавии нерӯи барқи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла бо имзои созишномаҳои дарозмуддати хариди нерӯи барқ барои таъмини нерӯи барқ ​​тақвият хоҳад дод; ва (4) он як ҷузъи калидии лоиҳаи дигари аср CASA – 1000 мебошад, ки минбаъд интиқоли неруи барқи Осиёи Марказӣ то Афғонистону Покистон тақвият меёбад. Азбаски НБО – и Роғун як қисми ҷудонашавандаи рӯдхонаи Вахш аст, ки дар шохоби дарёи Амударё ҷойгир аст, он инчунин иқтидори пешбурди манфиатҳои муштаракро дар байни кишварҳои соҳилӣ дорад. Бо риояи талаботи созишномаҳои мавҷуда оид ба тақсими об байни ҳамсояҳо, метавонанд ба минтақа аз ҷиҳати таъмини нерӯи барқ, рафъи обхезӣ ва эътимоднокии баланд бардоштани обтаъминкунӣ барои обёрӣ ва истифодаи маишӣ фоидаҳои назарраси иқтисодӣ ба даст оранд. Бо вуҷуди ин, протоколҳои амалиётии оянда аз кишварҳо талаб мекунанд, ки бо дарназардошти бархӯрдҳои иқтисодӣ барои истифодабарии рӯдхона дар байни ҳадафҳои идоракунии обхезӣ, обёрӣ ва тавлиди энергия ва барои кишварҳои ҳавза як равиши қобили кор пайдо кунанд. Ниҳоят, бо назардошти манфиатҳои муштарак ва якҷоя дар минтақа, НБО - и Роғун аҳамияти бузург дорад, ки дар ҳамкориҳои минтақавии идоракунии об дар минтақа саҳм гузоранд.

Аҳамияти стратегии НБО – и Роғун барои Тоҷикистон аз нигоҳи ин ҷониб дар он зоҳир меёбад:

1. Ҳангоми сохта ба охир расидани НБО – и Роғун ҳадафи сеюми стратегии Тоҷикистон ба “Расидан ба истиқлолияти энергетикӣ” комёб мегардад;

2. НБО – и Роғун Тоҷикистонро ба қудрати гидроэнергетикии минтақа табдил медиҳад;

3. Тоҷикистонро ба хаби электрикии минтақаи Осиёи Марказӣ табдил медиҳад;

4. Тоҷикистонро ба кишвари калидии дипломатияи об, гидрополитика, энергополитика табдил медиҳад ва Тоҷикистон аз обеъкти геополитикӣ ба субъекти геополитикӣ табдил меёбад.

Шарифов Искандар - ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Таърих гувоҳ аст, ки халқи тоҷик яке аз кӯҳантарин халқият дар рӯи олам ба шумор рафта, аз ниёгон ба худ як қатор ҷашну маросимҳо ва анъанаҳои гуногунро мерос гирифтааст.

Парчамдориву парчамбардорӣ ба халқи мо аз гузаштагонамон мерос монда, таърихи хеле қадимӣ дорад. Агар ба рамзҳо бо назари таҳқиқ ва таҳлил нигарем, ҳар як рамз то андозае равшангари таърих, сарнавишту саргузашти қавмҳо, халқиятҳо, миллату давлат, инъикосгари фарҳангу тамаддун, орзуву ормонҳои мардум мебошад.

Пайдоиши Парчамро дар таърих ва фарҳанги миллати тоҷик ҳамчунин дар «Шоҳнома»-и безаволи Фирдавсӣ, ки намунаи осори барҷастаи ватандӯстию тарғибгари некию мардонагист, аз муборизаи Коваи оҳангар оварда шудааст. Коваи оҳангар пешдомани чармини худро дирафш кард ва халқи ситамдидаро ба мубориза даъват намуд.

Иҷлосияи 16-ми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давлатдории навини кишвар нақш ва мавқеи ҳалкунанда дошта барои ҳалли фаврии масоили истиқрори сулҳ, инчунин тасдиқи Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон саҳми бесобиқа гузоштааст.

Имрӯз тасвири «Дирафши ковиён» дар Ливои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон инъикос ёфтааст, ки он ифодагари рамзи пойдорӣ ва бардавомии давлатдории миллӣ мебошад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳояшон, бахшида ба рӯзи Парчами давлатӣ, қайд намуда буданд, ки: «Ҳанӯз дар ливои Куруши Кабир тасвири уқоб, ки нишонаи қудрату тавоноист, нақш гардида буд, ки он парчам рамзи як давлати нирӯманди замона ба ҳисоб мерафт. Ҳамчунин, метавон аз ливои Коваи Бузург ёдовар шуд, ки нишонаи равшани меросияти муборизаву ҷоннисориҳои ниёгони мо мебошад».

Парчами миллӣ ифтихори миллӣ, ору номуси ватандории, сулҳу субот, Ваҳдати миллӣ мо ба ҳисоб меравад.

ТОҶ – дар мобайни Парчами давлатии мо тоҷи ҳафтситорадор таҷассум ёфтааст, ки нишона аз тоҷдорию давлатдории сарбаландонаи тоҷикон аст. Тоҷ рамзи истиқлолияту озодии кишвар. Ҳафт ситора – рамзи ҳафт қабати осмон, ҳафт бародарон, ҳафт диёри таърихии Тоҷикистон – Суғду Хатлону Бадахшон, Ҳисору Рашту Зарафшон ва Вахши зарнисор аст.

Имрӯз касе, ки худро шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон мешуморад, бояд ифтихор аз миллату давлати аҷдодӣ ва рамзҳо миллии Ватан дошта бошад ва ин муқаддастро чун гавҳараки чашм қадр кунад ва ҳифз намояд.

Маҳс бо шарофати Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2011 баландтарин парчами дунё, ки дар шаҳри Душанбе сохта шуд ва ба китоби Рекорди Гиннес дохил гардид, ки баландиаш 165 метр, дарозиаш 60 метр ва бараш 30 метрро ташкил мекард ва ба ҳусни зебои пойтахти кишварамон ҳусни дигарро зам намуд. Имруз мо бо ифтихор мегуем, ки таҳти роҳбарии Пешвои миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Президенти муҳтарами Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ватани мо ҳамаи мушкилотро паси сар намуда ба истиқлоли воқеии худ дар ҳамаи самтҳо ноил ва бо қудрату тавоноии ҷавонмардона онро таҳкиму истеҳком бахшида истодааст.

Эҳтироми Парчами милли ва расидан ба қадри он аз ҷумлаи вазифаҳои ифтихорӣ ва қрази шаҳрвандии аҳли ҷамеаи мо ба ҳисоб меравад ва моро зарур аст, ки ҳисси ифтихор аз парафшонии он дар сиришту фитрати ҳар як шаҳрванди ватандӯсту меҳанпарасти кишвар доимо пойбарҷо бошад.

Ҳар сол 24 ноябр Рӯзи парчами миллӣ ҷашн гирифта мешавад, ки мардуми кишвар онро бо эҳтиром ва фахр таҷлил мекунанд. Дар ин рӯз дар саросари кишвар маъракаҳо, намоишҳо ва чорабиниҳои зиёде доир мегарданд, ки бо парчами миллӣ алоқаманданд. Ин ҷашн барои таҳкими худшиносӣ ва ифтихор аз давлатдории мустақил нақши калидӣ мебозад.

Имрӯз мо дар арафаи таҷлили иди пуршукӯҳ, яъне рӯзи Қабули яке аз рамзҳои давлатӣ, Парчами милли қарор дорем. Рӯзи Парчами милли муборак ҳамватанони азиз.

Раҳимов Фирӯз н.и.т. и.в. муовини директор оид ба илм ва таълими, Маркази таҳқиқоти технологияҳои иноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон