Перейти к основному содержанию
Шеъри "Тандурустӣ"-и шоири муосири тоҷик Дониёр Сангинӣ аз арзишҳои волои саломатӣ ҳамчун неъмати беҳтарин ва сарвати ҳақиқӣ сухан мегӯяд. Дониёр Сангинӣ шоири муосири тоҷик аст, ки дар асарҳои худ мавзӯъҳои миллӣ, иҷтимоӣ ва ахлоқӣ, аз ҷумла арзишҳои ҳаётӣ чун саломатӣ ва ватандӯстиро баррасӣ мекунад. Шеъри "Тандурустӣ" аз силсилаи шеърҳои ӯст, ки ба аҳамияти саломатӣ ҳамчун неъмати воло ва сарвати ҳақиқӣ таъкид дорад.

Таҳлили илмӣ дар ин мақола бар пояи дидгоҳҳои муосири илмӣ дар бораи саломатӣ сурат мегирад. Мувофиқи таърифи Созмони Ҷаҳонии Тандурустӣ (СҶТ), саломатӣ на фақат набудани беморӣ, балки ҳолати комили ҷисмонӣ, равонӣ ва иҷтимоӣ аст. Ин дидгоҳ бо паёми шеър ҳамоҳанг аст, ки саломатиро ҳамчун пояи ҳикмат, фаровонӣ ва амният медонад. Далелҳои илмӣ аз пажӯҳишҳо гирифта шудаанд, ки саломатиро ҳамчун сарвати бузургтарин медонанд, зеро он ба дарозумрӣ, ҳосилнокӣ ва хушбахтӣ мусоидат мекунад.

Илова бар ин, андешаҳои олимони байналмилалӣ ин паёмро тасдиқ мекунанд. Аз Осиё, Дайсаку Икеда (файласуфи ҷопонӣ) мегӯяд: "Саломатии ҳақиқӣ дар доштани муносибати мусбат ба ҳаёт ва шахсияти қавӣ, ки аз ҳеҷ чиз мағлуб намешавад, пайдо мешавад". Аз Аврупо, Ҳиппократ (табиби юнонӣ) таъкид дорад: "Одами ҳаким бояд саломатиро бузургтарин неъматҳои инсонӣ ҳисоб кунад ва омӯзад, ки чӣ тавр аз бемориҳои худ бо фикри худ фоида ба даст орад". Аз Амрико, Бенҷамин Франклин (олими амрикоӣ) мегӯяд: "Зуд хобидан ва зуд бедор шудан инсонро солим, сарватманд ва ҳаким мегардонад". Ин андешаҳо нишон медиҳанд, ки аҳамияти саломатӣ ҳамчун неъмат ва сарват дар фарҳангҳои гуногун умумӣ аст.

Тандурустӣ беҳтарин неъмат бувад,

Зиндагониро накӯ сарват бувад.

Дар ин байт, шоир саломатиро ҳамчун "беҳтарин неъмат" ва "накӯ сарват" муаррифӣ мекунад. Аз нуқтаи назари адабӣ, инҷо истифодаи ташбеҳ ва муқоиса (неъмат ва сарват) барои таъкид ба арзиши волои саломатӣ дида мешавад. Шеър саломатиро ҳамчун пояи ҳаётӣ нишон медиҳад, ки бе он зиндагӣ нокомил аст.

Аз дидгоҳи илмӣ, ин паём бо пажӯҳишҳо мувофиқ аст, ки саломатиро ҳамчун сарвати бузургтарин медонанд, зеро афроди солим метавонанд даромади бештар ба даст оранд ва ҳосилнокии баландтар дошта бошанд. Масалан, таҳқиқотҳо нишон медиҳанд, ки саломатӣ ба фаровонии иқтисодӣ ва дарозумрӣ мусоидат мекунад. Аз Осиё, ҳикмати ҷопонӣ мегӯяд: "Фақат фаъол мондан шуморо мехоҳад, ки сад сол зиндагӣ кунед". Аз Аврупо, Ҳиппократ таъкид дорад: "Саломатӣ бузургтарин неъматҳои инсонӣ аст". Аз Амрико, Мартин Лютер Кинг Ҷр. мегӯяд: "Аз ҳамаи шаклҳои нобаробарӣ, ноадолатӣ дар саломатӣ ҳайратангезтарин ва ғайриинсонӣ аст".

Ҷисму ҷон гар неъмати воло бувад,

Бо саломат ҳикмати воло бувад.

Инҷо шоир ҷисм ва ҷонро ҳамчун неъмати воло тасвир карда, саломатиро ҳамчун "ҳикмати воло" муаррифӣ мекунад. Аз ҷиҳати адабӣ, ин байт истиораи ҳикматро барои нишон додани ҳамоҳангии ҷисмонӣ ва равонӣ истифода мебарад, ки саломатӣ ҳам ҷисм ва ҳам ҷонро пӯшонида, ҳикматро афзун мегардонад.

Илман, ин бо консепсияи саломатии ҳамаҷонибаи СҶТ ҳамоҳанг аст, ки саломатиро ҳолати комили ҷисмонӣ ва равонӣ медонад. Пажӯҳишҳо нишон медиҳанд, ки саломатии ҷисмонӣ ба ҳолати равонӣ ва ҳикмати зеҳнӣ таъсир мерасонад, масалан, тавассути кам кардани стресс ва афзоиши сифати ҳаёт. Аз Осиё, Далай Лама мегӯяд: "Оромии зеҳн қувваи ботинии ва эътимод ба худро меоварад, ки барои саломатии хуб хеле муҳим аст". Аз Аврупо, Сократ мегӯяд: "Дармони бисёр бемориҳо барои табибони Ҳеллос номаълум мемонад, зеро онҳо тамоми инсонро омӯзиш намедиҳанд". Аз Амрико, Уилям Ослер мегӯяд: "Фаҳмидани он, ки чӣ гуна бемор беморӣ дорад, нисбат ба фаҳмидани он, ки чӣ гуна беморӣ бемор дорад, муҳимтар аст".

Одамиро тандурустӣ зар бувад,

Қалби дунёро саломатгар бувад.

Шоир саломатиро ҳамчун "зар" (тилло) барои инсон ва "саломатгар"-и қалби дунё тасвир мекунад. Ин ташбеҳи қавӣ аст, ки саломатиро ҳамчун арзиши моддӣ ва маънавӣ нишон медиҳад, ки ҷаҳонро солим месозад.

Аз нуқтаи илмӣ, пажӯҳишҳо тасдиқ мекунанд, ки саломатӣ ба фаровонии иҷтимоӣ ва иқтисодӣ мусоидат мекунад, зеро афроди солим ҳосилнокӣ ва даромади баландтар доранд. Инчунин, саломатӣ ба ҳолати равонӣ ва иҷтимоӣ таъсир мерасонад, ки "қалби дунё"-ро солим месозад. Аз Осиё, Дайсаку Икеда мегӯяд: "Саломатии ҳақиқӣ дар ҳаёти онҳое, ки ҳар гуна мушкилотро бартараф мекунанд ва ҳатто ҳолатҳои бадтаринро ҳамчун нуқтаи ҷаҳиш барои рушди нав истифода мебаранд, медурахшад". Аз Аврупо, Ҳиппократ мегӯяд: "Қувваи шифобахши табиӣ дар ҳар яки мо қувваи бузургтарин дар беҳтар шудан аст". Аз Амрико, Бенҷамин Франклин мегӯяд: "Зуд хобидан ва зуд бедор шудан инсонро солим, сарватманд ва ҳаким мегардонад".

Эй ки даври зиндагонӣ медавӣ,

Бо дуои ҷисму ҷонӣ медавӣ.

Ин байт муроҷиатӣ аст ва хонандаро даъват мекунад, ки дар даври зиндагӣ бо дуо барои ҷисм ва ҷон ҳаракат кунад. Аз ҷиҳати адабӣ, ин муроҷиат (эй ки...) ҳисси масъулиятро бедор мекунад.

Илман, дуо ва фикрҳои мусбат ба саломатии равонӣ мусоидат мекунанд, зеро онҳо стрессро кам карда, сифати ҳаётро беҳтар месозанд. Таҳқиқотҳо нишон медиҳанд, ки одатҳои ҳаррӯза, аз ҷумла фикрҳои мусбат, ба саломатӣ таъсири мусбат доранд. Аз Осиё, ҳикмати ҷопонӣ мегӯяд: "Агар дар инсон чой набошад, ӯ қодир ба фаҳмидани ҳақиқат ва зебоӣ нест". Аз Аврупо, Ҳиппократ мегӯяд: "Агар мо метавонистем ба ҳар шахс миқдори дурусти ғизо ва варзишро диҳем, на камтар ва на зиёдтар, мо роҳи бехатартарин ба саломатиро пайдо мекардем". Аз Амрико, Мартин Лютер Кинг Ҷр. мегӯяд: "Аз ҳамаи шаклҳои нобаробарӣ, ноадолатӣ дар саломатӣ ҳайратангезтарин ва ғайриинсонӣ аст".

Гар сару пову танат андар вафо,

Аз бало ҳаргиз намебинӣ ҷафо.

Шоир вафодорӣ ба ҷисм (нигоҳубини саломатӣ)-ро ҳамчун ҳимоя аз балоҳо тасвир мекунад. Ин истиораи вафо барои нигоҳубини доимӣ аст.

Аз дидгоҳи илмӣ, нигоҳубини мунтазам (варзиш, ғизо) аз бемориҳо пешгирӣ мекунад ва дарозумриро афзоиш медиҳад. Пажӯҳишҳо тасдиқ мекунанд, ки тарзи ҳаёти солим аз хатарҳои тандурустӣ ҳимоя мекунад. Аз Осиё, Дайсаку Икеда мегӯяд: "Ҳаёти инсон ҳақиқатан ҳайратовар аст. Шумо метавонед ҷисман бемор бошед, аммо то он даме ки ҳолати зеҳнии шумо қавӣ аст, он ҳатман ба бадан таъсири мусбат мерасонад. Мумкин аст ҳеҷ дармони беҳтар аз умед набошад". Аз Аврупо, Платон мегӯяд: "Дармони бисёр бемориҳо барои табибон номаълум аст, зеро онҳо аз тамоми инсон бехабар ҳастанд... Зеро қисм ҳеҷ гоҳ беҳтар намешавад, агар тамоми он беҳтар нашавад". Аз Амрико, Уилям Ослер мегӯяд: "Ҳадафи тиб пешгирӣ аз беморӣ ва дароз кардани ҳаёт аст; идеали тиб бартараф кардани ниёзи табиб аст".

Бо зару моли ҷаҳон кам ноз кун,

Ҷисму ҷони хеш дар парвоз кун.

Инҷо шоир ҳушдор медиҳад, ки ба молу мулки дунё камтар ноз

карда, ҷисм ва ҷонро "парвоз" (озод ва солим) кунанд. Аз ҷиҳати адабӣ, муқоисаи моддӣ ва маънавӣ дида мешавад.

Илман, пажӯҳишҳо нишон медиҳанд, ки фаровонии моддӣ бе саломатӣ маъно надорад, зеро саломатӣ пояи хушбахтӣ аст. Афроди бойтар солимтаранд, аммо саломатӣ мустақил аз сарват арзиш дорад. Аз Осиё, Дайсаку Икеда мегӯяд: "Ҳаёти ҳақиқан солим ҳаётест, ки дар эҷоди арзишҳо сарф мешавад – ҳалли мушкилотҳои ҳаётӣ, кӯшиш барои ноил шудан ба чизи арзишманд ва маъноӣ". Аз Аврупо, Ҳиппократ мегӯяд: "Ҳамаи қисмҳои бадан, ки вазифа доранд, агар мӯътадил истифода шаванд ва дар корҳое, ки ба онҳо одат кардаанд, варзиш кунанд, солим, хуб рушд карда ва оҳиста пир мешаванд". Аз Амрико, Бенҷамин Франклин мегӯяд: "Зуд хобидан ва зуд бедор шудан инсонро солим, сарватманд ва ҳаким мегардонад".

Эй бародар, тандурустӣ амни мо,

Пас барои тандурустӣ кун дуо.

Байт бо муроҷиати бародарона анҷом меёбад ва саломатиро "амн" (амният) номида, дуоро тавсия мекунад. Ин паёми ахлоқӣ ва рӯҳонӣ аст.

Аз нуқтаи илмӣ, саломатӣ амнияти иҷтимоӣ ва шахсиро таъмин мекунад, зеро он ба кам кардани хароҷотҳои тиббӣ ва афзоиши сифати ҳаёт мусоидат мекунад. Дуо ҳамчун шакли медитатсия ба саломатии равонӣ кӯмак мерасонад. Аз Осиё, Дайсаку Икеда мегӯяд: "Саломатии ҳақиқӣ дар ҳаёти онҳое, ки ҳамчунон бо ҳавас ба эҷоди арзиши мусбат ва хушбахтии дигарон бахшидаанд, медурахшад". Аз Аврупо, Ҳиппократ мегӯяд: "Қувваҳои табиӣ дар мо дармони ҳақиқии беморӣ ҳастанд". Аз Амрико, Мартин Лютер Кинг Ҷр. мегӯяд: "Аз ҳамаи шаклҳои нобаробарӣ, ноадолатӣ дар саломатӣ ҳайратангезтарин ва ғайриинсонӣ аст".

Таҳлили шеъри "Тандурустӣ"-и Дониёр Сангинӣ нишон медиҳад, ки паёми он на фақат адабӣ, балки илмӣ аст ва бо пажӯҳишҳои муосир дар бораи аҳамияти саломатӣ ҳамоҳанг мебошад. Иловаи андешаҳои олимони Осиё (чун Икеда ва ҳикматҳои ҷопонӣ), Аврупо (чун Ҳиппократ ва Сократ) ва Амрико (чун Франклин ва Кинг) паёми шеърро ҳамчун ҳақиқати умумӣ тасдиқ мекунад. Шеър ҳушдор медиҳад, ки саломатӣ пояи ҳамаи арзишҳо аст ва нигоҳубини он зарур мебошад. Тавсия мешавад, ки чунин асарҳо дар барномаҳои таълимии маориф ва тандурустӣ истифода шаванд, то арзиши саломатиро таблиғ кунанд.

ШИРИН ҚУРБОНОВА, сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷануб ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои таърих.