Ҳама миллату халқиятҳо аз қадим то имрӯз дар талоши бунёди ҷомеаи мутамаддин мебошанд. Вале бунёди чунин ҷомеа ба ҳама муяссар нагардидааст. Он ҷомеае метавонад ба сатҳи тамаддун расад, ки пеш аз ҳама дар заминаи маърифат ва меъёрҳои арҷгузор ба ҳаёти инсоният ташаккул ёфта бошад. Аз таҷрибаи таърихи башарӣ маълум мегардад, ки тоҷикон дар ҳама давру замон ба унсурҳои меҳварии тамаддун арҷ гузошта, ҳамчун миллати мутамаддин эътироф гардидаанд.

Имрӯз ибтикору ташаббусҳои Ҳукумати кишвар таҳти роҳбарии Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз тамаддунофар будани миллати тоҷик хабар медиҳад. Яке аз нишонаҳои ҷонибдорӣ аз ҷомеаи мутамаддин ва бунёди чунин ҷомеа Конститутсияи мамлакат маҳсуб меёбад. Тули 30 сол мешавад, ки дар заминаи ин санади сарнавиштсоз миллату давлати тоҷикон дар масири эъмори ҷомеаи мутамаддин гомҳои устувор гузоштаистодаанд. Конститутсия дар мазмуну муҳтавои хеш ҳадафу мақсад ва дурнамои миллату давлатро баён менамояд. Он то кадом андоза ташаккул ва рушд ёфтани мафкураи ҳуқуқии ҷомеаро нишон медиҳад. Дар ҳаёт татбиқ гардидани ин ҳуҷҷати сарнавиштсоз ва бо манфиат истифода бурдани он аз маърифати ҳуқуқии ҷомеа бештар вобаста мебошад.

Маҳз бо мақсади дарку фаҳмиши Қонуни асосии кишвар ва дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ аз ҷониби ҷомеа, соли 2024 аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон гардид. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаи таҳкими унсурҳои ҷомеаи мутамаддин дар мамлакат ба ҳисоб меравад. Дар меҳвари Конститутсияи Тоҷикистон пеш аз ҳама бунёди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ қарор дорад, ки дар масири расидан ба ҷомеаи мутамаддин шарти зарурӣ мебошад.

Таҷрибаи таърихи умумиҷаҳонӣ собитгари он аст, ки ҳар як халқ дорои расму ойин ва урфу одати хоси худ мебошад, ки дар ҳар давру замон ӯро ҳамчун миллат муаррифии ҷаҳон мегардонад, аз ҳамин лиҳоз, ниёгони тамаддунофари мо тоҷикон ҳамеша талош менамуданд, ки ин арзишҳои муқаддасро тавассути эҷоди меъёрҳои ба манфиати ҷомеа равона гардида, эмин нигоҳ доранд ва имрӯз ҳам гуфтан мумкин аст, ки дар замони муосир ин анъанаи нек идома дода шуда, меъёрҳое эҷоду қабул мешаванд, ки хоси мақсаду мароми миллати мо маҳсуб меёбанд.

Конститутсия ҳамчун санади муҳимму сарнавиштсоз барои миллати худогоҳу худшиноси тоҷик, ки дорои таъриху фарҳанги ғановатманди қадима мебошад, таҳия шуда, бо назардошти шароити муосир инъикосгари ғояву арзишҳои миллии ҷомеа ва давлати соҳибистиқлоли мо мебошад.

Қонуни асосии кишвар таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як давраи бисёр мураккабу сарнавиштсоз ва моҷароомези рӯзҳои нахусти ташаккули давлатдории миллиамон қабул гардида, бузургтарин дасторварди даврони истиқоли кишвар ба ҳисоб меравад. Ин санади муҳимми сиёсӣ ва ҳуҷҷати сарнавиштсоз барои амалӣ гардидани ҳадафҳои бузурги миллати тоҷик, яъне бунёди давлати мутамаддин, ки дар меҳвари он арҷ гузоштан ба инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ қарор дорад, заминаи муҳимми ҳуқуқӣ гузошт.

Муҳимтарин арзиши Конститутсия дар он ифода меёбад, ки аркони ҷомеаи мутамаддини кишварро мушаххас намуда, ҳамчун инъикосгари азму ирода ва нияту орзуҳои неки инсонӣ равашангари роҳи пешгирифтаи ҳаёти ҷомеа мебошад. Қонуни асосӣ ҷиҳати муайян кардани асосҳои сохтори конститутсионӣ, таҳкими бунёди давлатдории мутамаддин заминаи воқеӣ гузошта, рушди бемайлони давлат, вазъи муътадили сиёсӣ ва амнияти ҷомеа, ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва таҳкими қонунияту тартиботи ҳуқуқиро таъмин намуд.

Дар заминаи қабули Конститутсия дар кишвар ислоҳоти ҳуқуқӣ бо маром идома дода шуд. Аввалин санадҳои меъёрию ҳуқуқии танзимкунандаи муносибатҳои нав дар робита ба ташаккулёбии аркони давлатдорӣ, фаъол намудан ва таҳкими сохтори ҳокимияти давлатӣ ба тавсиб расида, мақоми нави ҳокимияти давлатӣ ҷавобгӯ ба талаботи замон ва ҷомеа таъсис дода шуд.

Дар асоси талаботи муқаррароти Конститутсия санадҳои меъёрии ҳуқуқии муҳимме, қабул карда шуданд, ки ҳамаи онҳо дар умум ифодаи раванди бо мароми ислоҳоти ҳуқуқӣ дар мамлакат буда, заминаи боэътимоди рушди ҷомеаро таъмин менамоянд.

Конститутсия манфиатҳои миллии мардуми Тоҷикистонро дар худ инъикос карда, аз конститутсияҳои қаблӣ, ки дар таърихи низоми идоракунии давраҳои мухталифи кишварамон солҳои 1929, 1931, 1937 ва 1978 қабул гардидаанд, фарқияти куллӣ дорад.

Бояд гуфт, Конститутсия нахустин ҳуҷҷати сатҳи олии кишвар мебошад, ки на аз номи халқ, балки аз ҷониби худи халқ бо дарки масъулияти баланду нигоҳи тоза эълон ва қабул гардидааст ва ин ифодаи орзую ормонҳои мардумӣ дар муқаддимаи он таҳким бахшида шудааст.

Дар ин ҳуҷҷати муҳимми сиёсиву ҳуқуқӣ давлати демокративу дунявӣ будани Ҷумҳурии Тоҷикистон мустаҳкам гардида, дар заминаи он принсипҳои демократӣ таҷассуми худро пайдо кардаанд.

Дигар принсипи давлати мутамаддину муосир, яъне арзиши олӣ эътироф шудани инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ дар Конститутсия мустаҳкам карда шудааст. Дар Конститутсия меъёрҳое инъикоси худро пайдо намудаанд, ки ҳанӯз зиёда аз дуввуним ҳазор сол пеш дар Эъломияи Куруши Кабир (539 то мелод) дарҷ ёфта буданд.

Дар Қонуни асосӣ арзиҳое монанди ҳаёт, қадр номус ва дигар ҳуқуқҳои фитрии инсон дахлнопазир эътироф шуда, муқаррар гардидааст, ки ҳар шахс ҳақ дорад муносибати худро нисбат ба дин мустақилона муайян намояд, ки меъёри мазкур ифодакунандаи моҳияти демократии давлат буда, шароити мусоидро барои инкишофи озодонаи инсон фароҳам меорад.

Дар ин радиф, Конститутсия таҷзияи ҳокимияти давлатиро ба шохаҳои қонунгузор, иҷроия ва судӣ муқаррар кардааст. Дар сатҳи Қонуни асосӣ амалӣ гардидани ҳокимияти давлатӣ дар асоси таҷзияи он ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ муқаррар карда шуда, ин меъёр имкон дод, ки шохаҳои ҳокимияти давлатӣ дар асоси принсипи боздорӣ ва мувозинат, мустақилона бидуни дахолат ба фаъолияти ҳамдигар ташаккул ёфта, ба нафъи ҷомеаи Тоҷикистон хидмат намоянд.

Дар Қонуни асосии кишвар ҳамчунин, махсусияти низоми иқтисодӣ инъикос гардидааст, ки дар асоси ташкили шаклҳои гуногуни моликият роҳандозӣ шудааст. Давлат дар асоси ин фаъолияти озоди иқтисодӣ, соҳибкорӣ, баробарҳуқуқӣ ва ҳифзи ҳуқуқии ҳамаи шаклҳои моликият, аз ҷумла моликияти хусусиро кафолат медиҳад. Дар шароити муосир бинобар дар сатҳи Конститутсия мустаҳкам гардидани эътирофи шаклҳои гуногуни моликият, хусусан моликияти хусусӣ ва кафолати фаъолияти озоди соҳибкорӣ барои ташаккули муносибатҳои иқтисоди бозоргонӣ дар асоси рақобати озод, ҷалби шаҳрвандон ба фаъолияти соҳибкории инфиродӣ ва тавассути таъсиси шахсони ҳуқуқӣ, озодона бастани шартнома ва ворид шудан ба муомилоти гражданӣ бо такя ба принсипҳои мустақилият ва баробарӣ икмкон дод, ки иқтисодиёти кишвар ба маротиб афзуда, сатҳи некӯаҳволии мардум бо маром боло равад.

Аз таҷрибаи аксар давлатҳои мутамаддин бармеояд, ки яке аз мехнизмҳои рушди ин низоми демократӣ ва дунявӣ мавҷудияти мақомоти олии қонунгузорӣ ва ё парламенти касбӣ ба шумор меравад. Мувофиқи Конститутсия аввалин маротиба дар таърихи давлатдорӣ парламенти дупалатаи доимамалкунандаи касбӣ таъсис ёфта, барои рушду инкишофи ҳам андешаи парламентаризми миллӣ ва ҳам амалияи демократии давлату давлатдориамон мусоидат кард. Таъсиси парламенти дупалата Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон барои эҷод ва қабули қонунҳои ҷавобгӯ ба талаботи ҷомеа заминаи боэътмод гузошт. Имрӯз раванди қонунэҷодкунӣ аз ҷониби мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории кишвар бо маром амалӣ гардидаистодааст. Дар заминаи Конститутсия дар кишвар 396 қонун, зиёда аз 25 кодекс ва 18,5 ҳазор санадҳои зериқонунӣ ҷавобгӯ ба замони муосир қабул шудаанд, ки муносибатҳои мухталифи ҷомеаро ба танзим дароварда, тартиби ташкил ва фаъолияти мақомоти давлатӣ ва ташкилотҳоро танзим менамоянд.

Дар заминаи Конститутсия низоми маъмурии кишвар муқаррар шудааст, ки мутобиқи он воҳидҳои маъмуриву марзӣ ба мисли шаҳраку деҳот кафолати мавҷуд будани мақомоти худидоракунии маҳаллӣ мебошад. Низоми мазкур, яке аз нишондиҳандаи муҳим маҳсуб меёбад, ки аз ҷониби худи аҳолии маҳал бо назардошти манфиатҳои умумиҷамъиятӣ, анъанаҳои миллӣ ва хусусиятҳои маҳаллӣ барои ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии аҳамияти маҳаллидошта таъсис ёфта, робитаи наздики давлатро бо аҳолӣ таъмин менамоянд.

Ҳамин тавр, Конститутсия Ҷумҳурии Тоҷикистон арзишҳои муҳимми мардуми кишвар ва ҷомеаи ҷаҳониро дар худ инъикос намуда, дар муддати 30 сол заминаи устувори бунёди ҷомеаи мутамддинро гузошт. Имкон фароҳам овард, ки ҳаёти ҳуқуқӣ дар кишвар шакл гирифта, санадҳои муҳимми ба талаботи муосир қабул карда шавад. Имрӯз ҷомеаи моро лозим аст, ки новобаста аз касбу кор ба Конститутсяи ва санадаҳои меърию ҳуқуқӣ такя намуда, баҳри босубот рушд намудани давлат фаъолият намоянд. Дар масири баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, бояд принсипи волоияти қонун ва манфиати он барои ҷомеа бештар шарҳу тавзеҳ дода шавад.

Хушвахтзода Қ.Х. – Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, профессор, узви вобастаи АМИТ