(Дар ҳошияи суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати ммиллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар)

Дар суханрониҳои Пешвои миллат дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар, ки 30 майи соли равон баргузор гардид, бештари масъалаҳои мубрами ҳолати кунунии рушди илм ва дурнамои он, масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, дастгирии ташаббусҳо дар самти ихтироъкорӣ, инчунин, сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмӣ дар кишвар ва м.и. мавриди муҳокимаву баррасӣ қарор гирифтанд. Ин мулоқот ҳамчун минбари баланди андешаронӣ ва муколамаи озоди Президенти мамлакат бо зиёиёни кишвар дар тарҳрезиву ҳалли мушкилоти илми ватанӣ дар масири пешрафти давлат ва иқтисодиёту иҷтимоиёти мамлакат мусоидат карда, ба рушди он бевосита такони ҷиддӣ медиҳанд.

Хадафи мулокот натичахои баррасии мулокотхои каблии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба мисли мухимтарин вохурие, ки бисту се сол мукаддам пеш дар суханронӣ ба ифтихори 50-солагии Академияи илмҳои Тоҷикистон, 18 апрели соли 2001 бо ахли илм гузаронида буданд ва дар ин вохурии таърихи, аз чумла зикр намуда буданд, ки «... дар давраҳои мухталиф аз ҷониби баъзе олимон дар кишварҳои гуногун кӯшишҳои ғаразноки зери тафтиш гирифтану таҳриф сохтани таърихи миллати куҳанбунёди мо ба назар мерасид. Имрӯз ин ҷараёни номатлуб аз нав қувва гирифта истодааст. Бар хилофи ҳақиқати таърих баъзе олимон дар кишвархои хориҷӣ ба мероси илмию фарҳангии мо дастдарозӣ мекунанд ва ба меросбари қонунии тамаддуни бостонӣ будани тоҷикон шак оварданӣ мешаванд.

Аз ин рӯ, ба олимони мо лозим аст, ки ба чунин кӯшишҳои таҳрифкорӣ ҷавоби сазовор диҳанд ва манфиатҳои миллати моро ба таври арзанда ҳифз намоянд. Инро адолати таърихӣ ва муносибати воқеъбинона ба таърих тақозо мекунанд. Аз касе пӯшида нест, ки тоҷикон яке аз миллатҳои қадимтарин мебошанд, фарҳанги ғанӣ доранд ва дар тӯли тамоми таърихи худ дар минтақа нақши тамаддунсозро бозидаанд», ки ин мулокоти Пешвои миллат аз зумраи мухимтарин мулокотхояшон бо ахли зиё буд ба шумор меравад.

Дар вохӯрии навбатии Пешвои миллат бо зиёиёни кишвар, дар радифи масъалаҳои мухталифи рушди иқтисодиёт ва тақвияти рақобатнокии он бе саҳми сармояи инсонӣ ғайриимкон будани онҳоро ёдовар гардида, афзуд, ки: «Бо дарназардошти аҳаммияти ин масъала, мо мақому манзалати илм, олимону донишмандон, аҳли маориф ва зиёиёни эҷодкорро дар ҷомеа аз нигоҳи иҷтимоӣ, маънавӣ ва молиявӣ давра ба давра баланд бардоштем.

Зеро дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд».

Дар хакикат дар охири солхои асри ХХ ва аввали асри ХХI дар қаламрави собиқ империяи Иттиҳодияи Шӯравӣ воқеияти нави геополитикӣ ва ҳуқуқӣ бо номи «фазои собиқ ва пасошӯравӣ» ба вуҷуд омад. Давлатҳои нави соҳибистиқлолро лозим омад, ки дар сохтори давлатҳои мустақили худ масъалаҳои мураккаби сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоиро ҳал намуда, дар ҷустуҷӯ ва дарёфти масъалаҳои мубрами рӯз бошанд: аз қабили таъсис додани сохторхои мухими давлатдори ва чӣ тавр ноил гаштан бо сулҳу осоиштагӣ ва муносибати дустона бо дигар давлатҳо, махсусан давлатҳои ҳамсарҳади ҳамсоя, эҳтироми динӣ, таъмини сатҳи баланди зиндагии аҳолӣ, устувории тағйиротҳои демократӣ, илм маориф ва ғайра ба шумор мераванд.

Дар ин асно муроҷиат ба илм доир ба масъалаҳои назариявӣ - методологии таҳқиқи давлатдорӣ, моҳият ва мазмуни сохти давлатдорӣ метавон дар таъсис додани “Институти давлат ва хукук” яке аз ниходхои босалохияти Академияи миллиро дар ҷустуҷӯйи ин гуна ҷавобҳо ёрӣ расонад, аз хатоҳои роҳдода хулосаҳо бароварад, муваффақиятҳои аз ёд рафтаро, ба ёд оварад ва дар пайи ба даст овардани хукуку озодихои инсон ва шахрванд ва зиндагии осоиштаи мардум дар давлати хукубунед ва демократи гардад.

Зумраи олимон бар он андешаанд, ки шахсият дар дигаргунсозиҳои куллии кишвар нақши муҳим намебозад, вале мо дар давоми сию се соли ҳастии Тоҷикистони навин шоҳиди барҳақ гардидем, ки Эмомалӣ Раҳмон чун роҳбар ва сиёсатмадоре ба сари қудрат омад, ки аз диди нав дар равандҳои таърихии тақдири мамлакат нақш ва мақоми ҳалкунандаро ба иҷро расонид, ба Ватани маҳбуби мо сулҳ оварда, ба ташнакомони зиндагӣ оби ҳаёт ҳадя кард, то кишвар аз асорати нобудӣ наҷот ёбад, хавфу хатари барҳам хӯрдани Тоҷикистон аз байн биравад, оташи ҷанги бародаркуш хомӯш карда шавад, тоҷикони мусофиру парешони иҷборӣ ба кишвари худ баргарданд ва соҳибватан бишаванд, ба Эмомалӣ Раҳмон як ҷаҳон ақлу заковат, ҳиммату хирад, ҷасорату диловарӣ лозим омад, ки ҳамаи ин вазифаҳои сангинро сарбаландона ба иҷро расонад.

Барномарезиҳои оқилонаи Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар густариши фазои демократӣ, қолабшиканиҳои ҷасурона дар низоми иҷтимоиву сиёсӣ, паёмади суботи беназир дар иродати сиёсӣ, неруи азими маънавӣ, тамкин ва таҳаммул бар асоси адлу хирад буд, ки гардиши айём дурустияшро ба исбот расонид. Дарёфти тавозуну таносуб дар ҳама самтҳои фаъолияти сиёсӣ бо ҳусни таваҷҷӯҳ ба ормонҳои мардум адолати иҷтимоиро дар бунёди низоми нави давлатдорӣ устувор намуд, ки аз заминаҳои бисёр муҳими пешрафти Тоҷикистони соҳибистиқлол буд.

Бояд таъкид кард, ки дар раванди ҷаҳонишавӣ бо таъсири омилҳои беруна, аз ҷумла таъсири ҳодисаҳои ҷаҳони араб ҳисси норизояти ҷавонон аз вазъи доштаашон боло мегирад. Вобаста ба ин ва дигар шароити пешомада зарур аст, ки пеш аз ҳама ниходи хукукии Академияи миллии илмхои Точикистон барои баланд бардоштани сатҳи маърифати хукукии чавонон ва наврасон дар мактабҳои оли ва миёна талош намояд, то онҳо ҳақиқати ҳаёти хукукии инсонро дарк намоянд.

Дар ин робита ишора шуд, ки аз ҷониби Ҳукумати ҷумҳурӣ «...дар ин марҳала барои тақвияти заминаҳои моддиву техникии илми ватанӣ маблағгузориро зиёд карда, ба ин мақсад 1 миллиарду 607 миллион сомонӣ ҷудо намуда, сохтори Академияи илмҳоро мукаммал гардонида ва соли 2020 онро ба Академияи миллии илмҳо табдил додаанд.

Дар давраи соҳибистиқлолӣ дар соҳаҳои мухталифи иқтисодиву иҷтимоии кишвар, аз ҷумла дар соҳаи илму маориф аз ҳисоби буҷети давлатӣ ва сармояи хориҷӣ беш аз 1400 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи 36 миллиард сомонӣ амалӣ карда шуд.

Ҳоло дар мамлакат боз 724 лоиҳаи сармоягузории давлатӣ ба маблағи умумии 152 миллиард сомонӣ амалӣ шуда истодааст, ки аз ин шумора даҳҳо лоиҳа ба соҳаи илм равона гардидааст.

Агар соли 1992 ба соҳаи илм ҳамагӣ 58 ҳазор сомонӣ маблағ равона гардида бошад, дар соли 2023 ба ин соҳа 180 миллион сомонӣ ҷудо гардида, дар буҷети соли 2024 зиёда аз 225 миллион сомонӣ пешбинӣ карда шудааст».

Дар ин вохӯрӣ Пешвои миллат оид ба маблағгузорӣ ва ҳавасмандсозиҳои дигари давлатӣ барои соҳаи илм, ки яке аз масъалаҳои асосӣ мебошад ва Ҳукумати мамлакат ба он таваҷҷуҳи ҳамешагӣ зоҳир менамояд маълумот дода, таъкид карданд, ки « маблағгузории соҳаи илм танҳо дар соли 2024-ум ба 225 миллион сомонӣ расонида шуд, ки назар ба соли 2023-юм 45 миллион сомонӣ зиёд мебошад.

Маоши миёнаи кормандони Академияи миллии илмҳо соли 2003-ум ҳамагӣ 45 сомонӣ буд ва соли 2023 ба 2438 сомонӣ расонида шуд, яъне қариб 54 баробар афзоиш дода шуд.

Аз моҳи июл дар баробари дигар соҳаҳо маоши кормандони илм боз 40 фоизи дигар зиёд карда мешавад».

Дар мулоқот Президенти мамлакат истифодаи самарабахши натиҷаҳои илми бунёдӣ ва амалиро яке аз омилҳои муҳимми рушди устувори ҳар як давлат ҳисобида мулоҳизаҳои ҷолиб баён намуда, таъкид карданд, ки: «Як камбудии дигари аксари олимони кишвар ин аст, ки онҳо ғайр аз забони русӣ забонҳои дигари илми муосири ҷаҳониро намедонанд ва аз дастовардҳои навтарини олимони дунё сари вақт огоҳ намешаванд.

Ҳол он ки дар шароити кунунии ҷаҳонишавӣ донистани забонҳои асосии илми муосири ҷаҳонӣ яке аз шартҳои ба сатҳи байналмилалӣ баромадани натиҷаҳои таҳқиқоти илмӣ ва дастрасӣ ба дастовардҳои илмии кишварҳои пешрафта маҳсуб мешавад.

Аз ин рӯ, аз роҳбарони муассисаҳои илмӣ талаб карда мешавад, ки дар ин самт тадбирҳои муассир андешанд». Дар баробари ин Пешвои миллат қайд намуд, ки «Масъалаи дигаре, ки мехоҳам махсус хотирнишон созам, мутобиқ ба манфиатҳои миллӣ, риояи принсипҳои дунявият, асосҳои сохти конститутсионӣ, таҳкими минбаъдаи сулҳу ваҳдати миллӣ ва ифтихори ватандорӣ анҷом додани корҳои илмиву таҳқиқотӣ ва таълифи асарҳои илмӣ мебошад.

Фаромӯш набояд кард, ки барои мо меъёрҳои муқарраркардаи Конститутсия ва арзишҳои миллии таърихиву фарҳангӣ ҳамеша афзалият доранд.

Олимону зиёиёни мо ҳамчун неруи огоҳу пешсафи ҷомеа бояд дар корҳои илмӣ ва эҷодиёти худ ба ин меъёру арзишҳо таваҷҷуҳ ва эҳтироми хосса зоҳир карда, аз бегонапарастиву тарғиби ғояҳои носолим қатъиян худдорӣ кунанд».

Президенти мамлакат ҳамзамон дар ин вохӯрӣ аз инъикоси ғояҳои давлатдории миллӣ ва арзишҳои ҳувиятсози халқамон дар китобҳои дарсии фанҳои ҷомеашиносиву гуманитарӣ, раванди таълим, таносуби соатҳои фаннӣ, усулҳои фаъоли таълим, роҳҳои самараноки омӯзиши фанҳои табииву риёзӣ ва ташаккули зеҳни фаъоли хонандагону донишҷӯён ёдрас шуда, Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ ва Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбиро вазифадор намуд, ки ба масъалаи забономӯзӣ, касбомӯзӣ ва мутобиқ ба бозори меҳнати дохиливу берунӣ омода кардани ҷавонону калонсолоне, ки дар муассисаҳои зертобеи онҳо таҳсил мекунанд, чораҷӯӣ намоянд. Дар баробари ин Пешвои миллат аз олимон даъват ба амал овард, ки олимони мо чун ҳамеша рисолати худро дар назди миллату давлат бо садоқати баланди ватандорӣ иҷро намуда, дар ҳифзи дастовардҳои истиқлол, муқаддасоти миллӣ таҳкими хотираи таърихиву фарҳангии миллати тоҷик ва муаррифии шоистаи Ватани азизамон – Тоҷикистон саҳми арзишманди худро мегузоранд.

«Мо бояд ҳамеша ба имконоту неруи худ такя кунем, Ватани биҳиштосоямонро сидқан дӯст дорем, заҳмат кашем, кишвари маҳбубамонро бо дастони хеш ва бо нерӯи зеҳнии худамон боз ҳам обод кунем, ба якдигар ғамхору меҳрубон бошем, ҳамдигарро дар лаҳзаҳои душвору вазнин дастгирӣ намоем.

Ба миллати тоҷдорамон, ба давлати соҳибистиқлоламон ҳамеша содиқ бошем, доим дар хотир дошта бошем, ки миллати тоҷик ба туфайли забону фарҳанг, илму дониш ва маърифати баланди хеш дар мураккабтарин давраҳои таърихи беш аз шашҳазорсолаи худ аз байн нарафт, зинда монд ва минбаъд низ зиндаву ҷовидон хоҳад монд». Илова бар ин, Пешвои миллат дар масъалагузории навбатӣ, таваҷҷуҳи аҳли илм ва маорифи кишварро ба масъалаи омӯзиши илму дониш, аз худ кардани забонҳои хориҷӣ, тарбияи шогирдон ва соҳибкасбу соҳибҳунар гардонидани наврасону ҷавонон ҷалб намуда, таъкид карданд, ки «Имрӯз замоне расидааст, ки мо бояд беш аз ҳар вақти дигар зираку ҳушёр бошем, давлатдории миллии худ ва манфиатҳои давлату миллатамонро ҳимоя намоем, амнияти давлат ва ҷомеа, сулҳу субот ва ваҳдати миллиро ҳамчун пояи устувори давлати озоду соҳибихтиёрамон эҳтиёт ва ҳифз кунем».

Дар фарҷоми ин мулоқот Пешвои миллат ба нақшу мақоми аҳли илм ва маорифи кишвар баҳои дода, таъкид карданд, ки «Бовар дорам, ки шумо – олимону донишмандон ва омӯзгорону зиёиёни муҳтарам – бо таҳқиқоти арзишманди илмии худ ва мавқеи созандаатон дар рушду пешрафти давлат саҳми бештар мегузоред ва минбаъд низ рисолати ватандории худро бо садоқат ба Тоҷикистони маҳбуб ва мардуми шарафманди он иҷро менамоед»

Ҳамин тавр, Президенти мамлакат дар суханрониҳои хеш дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар ба ҳама паҳлуҳои илм ва маориф дахл намуда, таваҷҷуҳи аҳли зиё, олимону адибон ва равшанфикрони кишварро бештар ба ҳаллу фасли масъалаҳои: ҳифзи ҷомеаи кишвар аз таъсири зуҳуроти манфии ҷаҳони муосир, аз ҷумла фарҳангу маънавиёти бегона, дар рӯҳияи худшиносиву ватандӯстӣ, ифтихори ватандорӣ, эҳтироми забони модарӣ, таърих, суннату анъанаҳо, расму ойинҳо ва либоси миллӣ тарбия кардани наслҳои наврасу ҷавон қарз ва вазифаи муҳимтарини ҳар яки мо, ҷалби ҳарчи бештари ҷавонон ба илмомӯзӣ ва густариши тафаккури илмӣ миёни онҳо, инчунин, фароҳам овардани тамоми шароити зарурӣ дар ин самт вазифаи муқаддаси зиёиёни кишвар ва дар навбати аввал, кормандони соҳаи илму маориф мебошад.

Зеро бори дигар хотиррасон месозам, ки дар замони мо, яъне давраи шиддати рӯзафзуни рақобату мухолифатҳо танҳо давлатҳое ҳастии худро ҳифз карда, пеш рафта метавонанд, ки миллати босаводу огоҳ, низоми пешрафтаи илмиву инноватсионӣ ва олимону навоварони донишманд дошта бошанд, ҷалб намуданд.

Баргузории ҳар як мулоқоти Президенти мамлакат бо аҳли илм ва маорифи кишварро метавон ҳамчун барномаи мукаммали бунёдӣ ҷиҳати ҳалли масъалаҳои мубрами илм ва маориф арзёбӣ намуд. Кулли масоили дар мулоқотҳо баррасишуда таҳти назорати бевоситаи Пешвои миллат қарор гирифта, тавассути таҳияи нақша-чорабиниҳо ва ҳидояту ғамхориҳои пайвастаи Сардори давлат дар амал татбиқ шудаанд. Бинобар ин, ба роҳ мондани омӯзишу таҳқиқи масъалаҳои мубрами илмӣ дар заминаи матни суханрониҳои Президенти мамлакат дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар, аз бисёр ҷиҳат барои фароҳам овардани тамоми шароити зарурӣ ва ҷалби ҳарчи бештари ҷавонон ба илмомӯзӣ ва густариши тафаккури илмӣ миёни онҳо дар ин самт вазифаи муқаддаси зиёиёни кишвар ва дар навбати аввал, кормандони соҳаи илму маориф мебошад. Зеро давраи шиддати рӯзафзуни рақобату мухолифатҳо танҳо давлатҳое ҳастии худро ҳифз карда, пеш рафта метавонанд, ки миллати босаводу огоҳ, низоми пешрафтаи илмиву инноватсионӣ ва олимону навоварони донишманд дошта бошанд.

Зоир Ҷурахон Маҷидзода, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор, Мудири Шуъбаи Ҳуқуқи давлатии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон