Занони тоҷик бо рӯҳи озод, иродаи қавӣ, афкори наҷибу ҳамида ва муҳаббату садоқати бепоён дар ҳама давру замон бори ҳастии миллатро кашидаанд.

Эмомалӣ Раҳмон

Мақолаи зерин дар бораи нуфуз ва андешаи занони донишманд алайҳи зуҳуроти тундгароии замони муосир дониста шуда, инчунин дар адвори мухталифи таҳким ва поягузории муносибатҳои таърихӣ-иҷтимоӣ мебошад. Тундгароии яке аз ҷиддитарин таҳдид ба тамаддуни муосир буда, бештар аз ҳама ба субот ва рушди мусолиҳатомези ҷомеаи башарӣ хатар дорад. Аз ин рӯ, нақши бонувони донишманд дар муқобили зуҳуроти тундгароии замони муосир яке аз масоили мубрами муосир дониста мешавад. Зеро танҳо занони донишманд метавонад бо илму дониши амиқ ва таҷрибаи пухтакор алайҳи амалҳои нописандида, ва тундгарой ки маъмулан дар шакли амали ифротии таҳрибии иҷтимоӣ зоҳир шуда, ба амнияти давлат ва рушди босуботи ҷомеа таъсир мерасонад, садди роҳи онҳо гарданд.

Мусаллам аст, ки фақат занони донишманд метавонанд, дар пойдории сулҳу субот, озодии маънавӣ, бартараф намудани догмаҳо, ки барои пешбурди ҷомеа ва ҳуқуқи занон монеа меоварданд, ҳам муборизаи зеҳнӣ ва ҳам муборизаи ҷисмонӣ баранд. Нақши занони донишманд дар марҳилаҳои гуногуни муносибатҳои иҷтимоӣ басо муҳим аст.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ ҳангоми зиёрати марқади Шамси Табрезӣ 8-уми июли соли 2010 дар ноҳияи Айнӣ, таъкид намуд, ки «Имрӯз афроди тундраве ҳастанд, ки огоҳона ё бар асари дуруст нашинохтани асолати миллӣ ва динии мо мехоҳанд мардуми мусулмонро дар хоби ғафлат ва таҳти таъсири афкори хурофотӣ нигоҳ дошта, бо сӯистифода аз сатҳи начандон баланди маърифати диниву маънавии як қисми мусулмонон майдони фаъолияти худро густариш диҳанд ва дар зери ниқоби дин ғаразҳои сиёсӣ ва ҳадафҳои нопоки худро амалӣ намоянд» [9, 263].

Воқеан, барои муқобилияти муассир бо тундгароии динӣ омӯзиши амиқи заминаҳои иҷтимоӣ, идеологӣ, иҷтимоӣ-фарҳангии зуҳур ва густариши он, тадбирҳои пешгирикунанда, монанди огоҳ намудан, бартараф кардан ва қатъи ин падидаи манфӣ дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ аҳаммияти муҳим пайдо мекунад. Мутаассифона, бисёре аз занон ва духтарон низ ба ин ин роҳи номатлуб гирифтор шудаанд. Имрӯз масъалаи духтарони чавон аз нигоҳи тафаккури онҳо, муносибат ба дину мазҳаб ва оинҳо ташвишовар аст. Ташаккули идеологии ҷавонон қариб ба ҳоли худ гузошта шудааст.

Албатта боиси таассуф аст, бонувони тоҷик низ ба қатори ин гуруҳои ифротӣ бо сабабҳои номатлуб гирифтор шуданд. Пас бонувони донишманди тоҷик имрӯз муваззаф ҳастанд, садди роҳи ингуна амалҳои тундгароиро бо тамоми нерӯ ва илму фаъолияти худ гиранд. Асосан мехостам шаш омили асосиеро номбар намоям, ки бонувони донишманд дар муқобили зуҳуроти тундгароии замони муосир истодагирӣ намоянд:

1. Татбиқи тадбирҳои мушаххас оид ба ҷалби духтарон ба таҳсил ва пешгирии барвақт аз раванди таълим дур мондани онҳо.

2. Худшиносии миллӣ - сарманшаи меҳанпарастӣ ва маърифат аст

3. Арзишҳои миллӣ поягузори аъмоли фазоил дар ҷомеа

4. Баланд бардоштани сатҳи маърифати сиёсӣ, динӣ, фарҳангӣ ва ҳуқуқии занон ва пешгирии шомилшавии онҳо ба фаъолияти ифротгароӣ.

5. Тақвияти нақши оила дар таъмини суботу ҳамдигарфаҳмӣ, ваҳдату ҳамбастагӣ дар ҷомеа, пешгирии шомилшавии ҷавонон ба созмону гурӯҳҳои ифротӣ ва террористӣ

6. Гузаронидани чорабиниҳо ҷиҳати баланд бардоштани савияи дониши ҷавондухтарон ва ноболиғон оид ба чораҳои худҳимоя, эҳтиёткорӣ дар муомила бо дигарон, вокуниш ба ҳамлаҳои ифротгароён ва усулҳои ҷалби занон ба созмонҳои ифротӣ ва террористӣ.

Бояд гуфт, ки аз давраи антиқа сар карда, то замони муосир занон новобаста бар он, ки пойбанди қонун ва низоми давлатдории даври хеш бошанд ҳам, тавонистанд нуфузи нотакрори хешро дар масоили басо муҳими рӯзгор ба сомон расонанд. Ба вижа, занон саъю талош намуданд, ки дар ҷомеа муносибатҳои иҷтимоиро ҳифз намоянд. Аз таърихи занони файласуфи Аврупо барои мо муссалам ҳастанд, ки чи гуна тавонистанд дар баробари мардон барои озодӣ, баробарҳуқуқии занон дар муносибатҳои иҷтимоӣ ва соҳиби дониши кофӣ ва маълумоти олӣ алайҳи беадолатии низоми давлатдории даври худмуборизаи зеҳнӣ баранд. Ба қатори ин занони мубориз Симона де Бовуар (1908-1986), Гипатия Александрия,(тав.350 — 370, ваф.415), Ханна Арендт 1906-1975 ва дигарон дохил мешуданд. Ин бонувон дар замони фалсафаи антиқа бештар саъю талош намуданд, ки дар муносибатҳои иҷтимоӣ озод бошанд ва дар баробари мардон барои гирифтани дониши саҳеҳ низ бояд таҳсил намоянд.

Барои мисол, яке аз асосгузорони фалсафаи антиқа дар рӯйхати занони озодандеш Гипатия Александрия мебошад, ки тавониста буд, дар байни олимони даври хеш шуҳрат ва мартабаи махсусеро сазовор бошад. Ин аввалин зане, буд дар таърихи урупо, ки бо афроди тундгарои он давр баҳри ҳуқуқи мусовӣ доштан баҳри андарёфтани илму дониш дар баробари мардон , талош мекард. Ба шарофати тафаккури ғайриоддӣ, Гипатия тавонист дар атрофи худ як доираи зеҳнӣ ҷамъ кунад, ки дар он олимону мутафаккироне умед доштанд, ки ниятҳои онҳо дар доираи ҷустуҷуйи фалсафа вусъат меёбад. Ин зани далер ва шуҷоъ дар асри хеш ҳамчун донишманди асил аввалин шуда, бо кашфиётҳои илмии худ,махсусан алайҳи поймол гардидани ҳуқуқи занон, инқилоб ва таҳаввулеро ба вуҷуд оварда буд. Далелҳое мавҷуданд, ки Гипатия гидрометрро ҳамчун асбоби муайянкунии зичии моеъ таҳқиқ намуда, астурлобро барои муайян кардани арзу тӯл дар астрономия ва планисфераро ҳамчун тасвири кураи осмонӣ дар ҳавопаймо, ки кас метавонад бо он ғуруб ва болоравии ҷисмҳои осмониро ҳисоб кунад, дар арсаи ҷаҳонбинии илмӣ таҳқиқ намудааст. Гипатия шогирди Кратс буда, ба мисли ӯ файласуфи равоқӣ шуд» [2, 15] Фалсафае, ки Гипатия таълим медод, ба мероси Афлотун ва Арасту, инчунин файласуфи ирфонӣ Плотин ва риёзидон Пифагор асос ёфтааст. Якҷоя шудани чунин ақидаҳои таъсирбахш, мактаби навафлотуния (неоплатонизм) ро ташкил медод. Таъсири Гепартия аз доираҳои илмӣ хеле фаротар буд. Вай аз ҷониби бисёре аз шахсиятҳои барҷаста дар тамоми давру замонҳо ҳамчун зане эътироф карда шуд, ки доир ба нобаробарҳуқуқии заноне, ки мутобиқи анъанаҳои шахшудаи он замон ҳисобида мешуданд, мубориза мебурд.

Дар марҳилаҳои гуногуни таърихӣ занони донишманд бо таҳаммулоти сангине муборизаҳои шадидро аз сар гузарониданд ва қурбон шудаанд. Ин бонувон дар замони фалсафаи антиқа бештар саъйю талош намуданд, ки дар муносибатҳои иҷтимоӣ озод бошанд ва дар баробари мардон барои гирифтани дониши саҳеҳ низ бояд таҳсил намоянд.

Воқеан, дар давраҳои гуногун мавқеъҳои гуногуни сиёсӣ, зеҳнӣ ва иҷтимоиро ишғол мекарданд. Шуҷоати занон ва духтарони тоҷик низ дар арсаи зиндагӣ дар шаклҳои гуногун равнақу ривоҷ ёфтааст. Дар таърихи рушди миллати мо занҳое низ буданд, ки барои озодӣ ва шарафи миллат мубориза мебурданд ва шоирону мутафаккирони мо низ чунин занони далер ва боғайратро ситоиш мекарданд. Дар шумули ин бонувон - Гурдофарид, Зебунисо, Робияи Балхӣ, Нодира, Рухшона, Томирис Маликаи Бухорхудот мебошанд, ки на танҳо мақбули тоҷикзабонҳо, балки мақбули намояндагони дигар миллатҳо низ шудаанд. Онҳо дар арсаи ҷаҳонбинии фалсафӣ ва тафаккури шарқӣ байни фалсафа ва дин роҳи ҳамоҳангиеро ҷустуҷӯ кардаанд. Ин бонувон ҳадаф доштанд, ки рушди тафаккури зеҳнӣ барои шинохти масоили фалсафӣ ва иҷтимоӣ ва тақвияти андешаю афкори инсон хизмат менамояд. Онҳо мехостанд, ки занҳо пойбанди «догма» нашуда, балки масоили диниро низ дар меҳвари кашфиётҳои илмӣ касб намоянд. Яъне матолиби диниро бо илму дониши саҳеҳ ҳамоҳанг созанд. Онҳо дониши илмиро бо динӣ тавъам месохтанд.

Падидаҳои манфури муосир экстремизм, фундаментализм, радикализм ва терроризми динӣ - мазҳабӣ ба зуҳуроти хатарноктарини глобалӣ табдил ёфта, на танҳо барои минтақа, балки барои кулли манотиқи ҷаҳонӣ бори гарон шудаанд. Шаҳрвандон ба вижа бонувони донишманди тоҷик вазифаи хосро иҷро менамояд. Асолати таърихии зиёиён маҳз аз ҳамин назар муайян мешавад. Намояндагони он бо истифода аз тамоми имкониятҳо ин идеологияро ба сари мардум алалхусус бонувони ҷавон ва наврасон бор кардан мехоҳанд. Дар чунин шароит зиёиёни эҷодкорро зарур аст, ки дар асарҳои худ моҳияти иртиҷоии ифротгароии динию сиёсӣ ва барои пойдории давлату пешравии миллат хавфнок ва зарароварро ба омма ифшо намоянд. Сабаби пайдоиш ва паҳн гардидани ин гуна падидаҳои номатлуб аз он шаҳодат медиҳад, ки сатҳи пасти шароити зиндагӣ, бехабар будан аз маърифати ҳуқуқӣ ва худшиносӣ, таълиму тарбияи нокифояи насли наврас, хусусан ҷавонон боиси шомил шудани онҳо ба гуруҳи ифротгаро мегардад. Дар чунин вазъият масъулияти азими таърихӣ ва рисолати шаҳрвандии мо аст, ки истиклолияти миллӣ ва осоиштагии ҷомеаи худро аз чунин пайомадҳои манфӣ ва таъсири қувваҳои моҷароҷӯ эмин нигоҳ дорем.

Қайд кардан ба маврид аст, ки стратегияи миллии муқовимат ба экстремизм ва терроризми хушунатомез барои солҳои 2016-2020 аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон моҳи ноябри соли 2016 ба имзо расида, он нақши чорабиниҳоро бо тадбирҳои мушаххас оид ба пешбурд ва таҳкими нақши занон дар пешгирии ифротгароии хушунатомез дар бар мегирад. Ин чорабинихо барои баланд бардоштани маърифати шарвандон ҷиҳати хавфи экстремизми зуровар, инчунин тадбирҳои баланд бардоштани иштироки занон дар ҷомеа мусоидат намуд. Бояд, қайд намуд, ки мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва ҳукуматҳои маҳаллӣ метавонанд дар пешгирии ифротгароии хушунатомез саҳмгузор бошанд. Бояд, масъалаи мубориза бо терроризм, ифротгароӣ ва тундгароӣ ба таври ҷиддӣ назар намоянд. Дар ин ҷо барои татбиқи мақомоти давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ, ташкилоту муассисаҳои динӣ, ҳизбҳои сиёсӣ ва воситаҳои ахбори омма якчоя бо мутобиқат амал намоянд.

Дар ин ҷо қайд кардан ба маврид аст, ки нақши фарҳанг, ташвиқоту тарғиботи таълиму тарбияи насли наврас дар ҳамин раванд дар таҳкими эҳсоси ватандорӣ, худшиносии миллӣ, эҳтиром ба таърихи ниёгон ва дар пешгирӣ аз низоъҳои иҷтимоӣ ниҳоят бузург аст. Беҳуда нест, ки қувваҳои манфиатҷӯй дар оғози амалҳои ғаразноки худ аввал арзишҳои фарҳангӣ-маънавӣ (ахлоқию динӣ)-ро коҳиш дода, фалаҷ месозанд, баъдан ҳисси нобоварӣ ва таҳдид намуда, ба амалҳои зишт ва хавфноки худ даст мезананд. Аз ин рӯ ҳадаф ва вазифаи асосии омӯзиши зуҳуроти тундгароӣ, дар чунин омилҳои асосӣ дида мешаванд: Заминаҳои асосии сабаб ва пайдоиши зуҳуроти номатлуб, аз қабили тундгароӣ ва ифротгароӣ аз руи омилҳои зайл ба назар мерасанд:

1. Дар самти баланд бардоштани самаранокии чораҳои муқовимат ба истифодабарии интернет бо мақсадҳои экстремистию террористӣ: андешидани тадбирҳои иловагӣ доир ба тақвияти истифодабарии имкониятҳои интернет ҷиҳати шарҳи сиёсати давлатӣ дар соҳаи муқовимат ба экстремизм ва терроризм, пешбурди ташвиқоти васеи зиддиэкстремистӣ ва фаъолияти профилактикӣ дар ин соҳа

2. Роҳандозӣ намудани тадқиқотҳои ҳамаҷонибаи сабабҳо ва сатҳи паҳншавии иштироки занон дар экстремизми хушунатомез, фош кардани бепоягии қолибҳое, ки унсурҳои экстремистӣ ҷиҳати коркарди равонии занон истифода мекунанд

3. Васеъ намудани иштироки занон дар муқовимат ба экстремизм ва терроризм, такмили кор ва баланд бардоштани донишҳои кормандон дар самти баҳисобгирии ҷанбаҳои гендерӣ

4. Миқдори семинар-тренингҳо ва вебинарҳо бо ҷалби коршиносон ва кормандони амалие, ки дар самти пешгирӣ ва муқовимат ба экстремизм ва терроризм фаъолият менамоянд, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, воситаҳои ахбори омма, намояндагони ҷамоаҳои маҳаллӣ, созмонҳои ҷавонон, занон ва ташкилотҳои динӣ

Ҳамин тариқ, дар шароити ҷаҳоншавию душвор гардидани муносибатҳои байналмилалии сиёсию иқтисодӣ ба масъалаҳои ҳифзи симои миллию мазҳабӣ, пос доштани арзишҳои маънавӣ, баланд бардоштани сатҳи фарҳангӣ-сиёсӣ ва маърифати ҳуқуқии аҳолии кишвар, хусусан ҷавонон диққати махсус зоҳир намудан ба мақсад хеле мувофиқ аст. Бинобар ин маъсулияти аввалиндараҷаи бонувони донишманди кишвар, омӯзгорон, мураббиён ва дигар фаъолони ҷомеаро зарур аст, ки дар маҷрои ҷаҳонишавӣ бо дарки масъулияти худшиносӣ арзишҳои миллӣ, аз қабили ватандустӣ ва арзишҳои волои инсонӣ барои таълиму тарбияи наврасон, ҷавонон дар руҳи ватандӯстӣ, худогоҳиву худшиносӣ, инчунин ҷалби онҳо дар корҳои созандагиву ободкорӣ, ҳифзи дастовардҳои истиқлолият, таҳким бахшидани ваҳдати миллӣ саҳмгузор бошем. Танҳо илми фалсафа ва мантиқ метавонад тафаккури илмии ҷавонон ва бонувони донишмандро тақвият дода, садди роҳи ҳамагуна ҳарактҳои тундрои гардад.

Бандалиева Ш.Н. - н.и.ф., ходими калони илмии Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ