(дар ҳошияи сафари расмии Сарвазири Покистон ба Тоҷикистон 2- 3 июли 2024)

Санаи 2-уми июли соли 2024 Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон муҳтарам Шаҳбоз Шариф бо сафари расмӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ташриф овард. Меҳмони олиқадро дар Фурудгоҳи байналмилалии Душанбе Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон Қоҳир Расулзода ва дигар шахсони расмӣ истиқбол карданд.Меҳмони олиқадр паз аз дидору мулоқотҳо 3-уми июл аз Тоҷикистон ба Қазоқистон барои иштирок дар ҷаласаи сарони кишварҳои узви Созмони Ҳамкориҳои Шанхай (минбаъд СҲШ) сафар хоҳад кард. СҲШ як созмони сиёсӣ, иқтисодӣ ва байналмилалии АвруОсиё аст. Он бузургтарин созмони минтақавӣ дар ҷаҳон аст, ки тақрибан 60% минтақаи АвруОсиё ва 40% аҳолии ҷаҳонро фаро мегирад. СҲШ вориси Панҷгонаи Шанхай мебошад, ки соли 1996 миёни Ҷумҳурии Халқии Хитой, Қазоқистон, Қирғизистон, Русия ва Тоҷикистон ташкил шудааст. Дар 15 июни соли 2001 раҳбарони ин кишварҳо ва Ӯзбекистон дар шаҳри Шанхай мулоқот карданд, то созмони нави ҳамкориҳои амиқи сиёсиву иқтисодиро эълон намоянд.

Покистон 9 июни соли 2017 дар ҷаласаи 17 – уми Шурои сарони давлатҳои СҲШ дар Остонаи Қазоқистон расман ба узвияти комилҳуқуқи СҲШ пазируфта шуд. Дохил шудани Покистон як марҳалаи муҳими сиёсати хориҷӣ, таҳкими ҳамкориҳои он бо кишварҳои узви СҲШ ва имкон додани нақш дар суботи минтақа муҳим арзёбӣ мегардад.

Тибқи барнома Сарвазири Ҷумҳурии Исломии Покистон Шаҳбоз Шариф бо Президенти Тоҷикистон, Раиси Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон мулоқот намуда, санадҳои зерин ба имзо расид:

— Барномаи ҳамкорӣ байни Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Исломии Покистон барои солҳои 2025-2026;

— Протоколи нияти ҳамкорӣ байни Вазорати саноат ва технологияҳои нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати федералии корҳои баҳрии Ҷумҳурии Исломии Покистон дар бораи густариши ҳамкорӣ дар содирот ва воридоти молҳо ва маҳсулоти саноатӣ;

— Cозишнома оид ба ҳамкории илмӣ байни Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Академияи илмҳои Покистон;

— Харитаи роҳ байни Кумитаи рушди сайёҳии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Корпоратсияи рушди сайёҳии Ҷумҳурии Исломии Покистон;

— Ёддошти тафоҳуми иловагӣ байни Агентии авиатсияи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Маъмурияти авиатсияи граждании Ҳукумати Ҷумҳурии Исломии Покистон оид ба хизматрасонии алоқаи ҳавоӣ;

— Ёддошти тафоҳум миёни Донишгоҳи миллии Тоҷикистон (Душанбе, Тоҷикистон) ва Донишгоҳи Панҷоб (Лаҳор, Покистон)

— Ёддошти тафоҳум оид ба ҳамкорӣ байни Федератсияи крикети Тоҷикистон ва Шурои крикети Покистон.

Пас аз анҷоми маросими имзои санадҳо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва муҳтарам Шаҳбоз Шариф нишасти матбуотӣ ороста, натиҷаҳои мулоқоту музокироти Тоҷикистону Покистонро неку самарабахш арзёбӣ намуданд.

Мавриди зикр аст, ки Тоҷикистон аз байни манотиқи Осиёи Миёна ягона кишваре ҳаст, ки бо Покистон пайванди ҷуғрофии наздик дорад.

Муносиботи дипломатӣ миёни Тоҷикистон ва Покистон 6 июни 1992 барқарор шуд. Соли 1993 Сафорати Ҷумҳурии Исломии Покистон дар Душанбе боз гардида, фаъолияти он аз ибтидои 1994 оғоз шуд. Тибқи сарчашмаҳо Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳури Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1994 то кунун ҳафт бор ба Покистон сафар анҷом додаанд. Инчунин, бори охир моҳи марти соли 2017 барои ширкат дар нишасти сарони СҲШ ба Покистон сафар кард.

Бо даъвати Ҳукумати Покистон Президенти Тоҷикистон рӯзҳои 2 ва 3 июн 2021 ба Покистон сафар намуда бо Сарвазир, Президент ва дигар раҳбарияти олии ин кишвар дидору мулоқот карданд, ки дар натиҷа 12 санади ҳамкорӣ дар соҳаҳои мухталиф миёни ҳар ду давлат ба имзо расид. Дар ин зинм, санаи 14 декабр соли 2022 сафари расмии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Покистон бо баргузории маросими истиқболи расмии меҳмони олимақом дар қароргоҳи Сарвазир сурат гирифт. Ба ифтихори сафари расмӣ ва пазироии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Покистон қароргоҳи Сарвазири ин кишвар низ бо шукӯҳи хоса омода гардид.

Қайд кардан ба маврид аст, ки дар 11 моҳи соли 2020 гардиши мол байни ду кишвар ба 16,2 млн. мерасид, ки аз он содирот 6,6 млн. доллар ва воридот 9,6 млн. долларро ташкил медиҳад. Тибқи омори нав дар даҳ соли охир табодули тиҷоратии ҳар ду кишвар то 100 миллион доллари амрикоӣ расидааст ва тарафҳо талош доранд,то онро афзоиш дода ба 500 миллион доллар расонанд.

Кишвари Покистон узви фаъоли СММ, СААРК, СҲИ (ЭКО), Созмони ҳамкории Шанхай ва СТҶ мебошад.

Аз рӯи сарчашмаҳои гуногун дар ин кишвар зиёда аз 1.2 миллион қавми тоҷиктабор умр ба сар мебаранд, ки аксари онон аз даврони ҳокимияти сулолаи муғулон инҷоро ватани доимии худ қарор додаанд. Бояд қайд кард, ки бештари гузаштагони сулолаи муғулони инҷо ба касби тиҷорат, сарбозӣ, илму дониш,меъморӣ, дин ва ирфон машғулият доштанд, ки то имрӯз осорашон боқӣ мондааст.

Тоҷикистон ва Покистон якҷоя метавонанд бо ҳам масири аслии энергетикии хуберо барои эҷоди ҳамкорӣ ва рушди ҳамгироии минтақавӣ ба вуҷуд оваранд, ки тавассути он ҳамаи сарзаминҳо аз сарватҳои инҷо истифода хоҳанд кард. Бо эҷоди равобит байни Тоҷикистон ва Покистон метавон масири тиҷоратӣ дар байни дигар манотиқ низ тақвият ёфта, густариш ёбад.

Қобили зикр аст, ки кишвари Покистон кишоварзӣ буда, воҳиди пулиаш руппия, содироти асосии он нафт, чарм, либос, матоъ, пахта, биринҷ, хӯрокворӣ ва молҳои ороишӣ мебошанд. Воридот бошад маҳсулоти мошинсозии ва вазнин ва саноати химия, таҷҳизоти нақлия, сӯзишвориҳо ва равғанҳои молиданӣ ташкил медиҳад.

Бояд қайд кард, ки баргузории нахустин Комиссияи муштараки байниҳукуматии Тоҷикистону Покистон дар моҳи октябри соли 2002 дар Исломобод муносибатҳо байни тарафайн рушд кард. Ҷумҳурии Тоҷикистон низ талош дорад, то бо истифода аз бандари Гводари Покистон дарвозаҳои тиҷоратиашро ба тамоми кишварҳои олам густариш диҳад.

Кишварҳои минтақаи Осиёи Ҷанубӣ аз ҷумла Покистон аз манобеъ ва захираҳои табии кишвари Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки яке аз умдатарин кишварҳои дорои захираҳои табии ва тавлиди барқ аст, хуб истифода кунад. Дар ин кишвар 8,000 пиряхҳоест, ки истифодаи дурусти онҳо метавонанд ба аҳолии кишвар ва сайёра манфиат бирасонанд. Тоҷикистон 4% иқтидори гидроэнергетикаи ҷаҳонро доро буда, саввумин тавлидкунандаи барқ ба шумор меравад.

Яке аз дигар самтҳое ки Тоҷикистон ва Покистонро бо ҳам наздик месозад, ин амалисозии лоиҳаи КАСА-1000 мебошад, ки ҳамоҳангсозии асосии он Тоҷикистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Покистон мебошанд. Бояд қайд кард, ки ҳадафи асосии лоиҳаи КАСА-1000 ин тавлид ва интиқоли барқи обӣ аз Осиёи Миёна ба Осиёи Ҷанубӣ мебошад. Бо амалисозии ин лоиҳа кишвари Покистон 1300 мегаватт барқ дарёфт менамояд, ки бо ин васила равобити минтақавиро тақвият мебахшад.

Кишварҳои Тоҷикистон ва Покистон метавонанд дар бахши кишоварзӣ ва саноат низ ҳамкории худро низ рушд ва тақвият диҳанд. Зеро ҳар ду кишвар дорои манобеи хуби кишоварзӣ ва саноатӣ ҳастанд, ки иборат аз киштикартошка, пахта, шолӣ, меваҷот, гугирдсозӣ, семент, либосворӣ, зарфсозӣ, тубсозӣ ва ғайра мебошанд.Тоҷикистон метавонад дар бахши коркарди ғизо ва нассоҷӣ аз таҷриба ва саноати Покистон истифода намояд. Зеро ин кишвар дар тавлид ва коркарди маҳсулоти пахтагин дар ҷаҳон ҷойи саввумро ишғол мекунад.

Аз 1 то 2 июни соли 2021 дар Покистон дуввумин конференсияи умумии Ассамблеяи Парлумонии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (ECO-economic Cooparation Organization) таҳти унвони “Мусоидат ба шарикони парлумони барои ҳамгироии минтақавӣ” баргузор гардид. Дар конференсияи дурӯза роҳбарону намояндагон аз Туркия, Эрон, Афғонистон, Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон, Узбекистон ва Покистон ширкат варзиданд.

То ибтидои соли 1992 дар чаҳорчубаи СҲИ ҳамкориҳо миёни давлатҳои аъзои Созмони мазкур дар маҷмӯъ шакли дуҷонибаро доштанд. Дертар аз соли 1992 фаъолияти СҲИ бо воридшавии ихтиёрии ҳафт кишвари аъзои нави Созмон, фаъолтар шуд. Тӯли 12 соли охир, кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд. Коршиносони соҳа ЭКО-ро ба АСЕАН медонанд, зеро он ташкилоте мебошад, ки дорои амалисозии тиҷорат дар байни кишварҳои соҳибихтиёр мебошад.

Мавриди зикр аст, ки 20 декабри соли 2011 дар Покистон ҷаласаи якуми Шурои сарпарастони Бунёди Илмии СҲИ баргузор шуд. Бояд қайд кард, ки моҳи марти соли 2017 сарони давлатҳои аъзо дар Саммити 13-уми худ дар шаҳри Исломободи Покистон шиори «Дидгоҳи СҲИ 2025»-ро, мавриди баррасӣ қарор дода, тасдиқ карданд.

Муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаи Тоҷикистону Покистон дар чаҳорчубаи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ дар ҳоли тағйирёбӣ қарор дошта, сафари роҳбарони ҳарду ҷониб нек арзёбӣ мегардад. Инчунин, ҳамкориҳои гуногунҷанба миёни ҳар ду кишвар дар минтақа дар ҳоли рушд қарор дорад.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон ва Покистон якҷоя метавонанд ҳамкориҳои бештари худро дар чаҳорчубаи форуму лоиҳаҳои мазкур масири аслии рушди иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва энергетикиро тавсеа бахшида, шароитҳои созгору хуберо барои эҷоди ҳамкорӣ ва рушди ҳамгироии минтақавӣ фароҳам созад. Лозим ба ёдоварист, ки ҳар ду кишвар чун аъзои фаъоли СҲШ метавонанд дар пешбурди сулҳу субот, иқтисод, тиҷорат, саноат ва сайёҳӣ саҳми муҳим ва муассир гузоранд.

Кишварҳои аъзои СҲШ дурнамои худро дар бораи расидан ба амнияту сулҳи пойдор бо унсуру моделҳои хос, аз ҷумла тарғибу ташвиқи фарҳанг, рушду пешрафти иқтисод, фаъолсозии лоиҳаву барномаҳои муассири пазируфташудаи худ, ҳамкории муштарак, пайвастшавӣ ва раҳоӣ аз таҳдиду хатарҳо кору фаъолияти муштарак барқарор намуда, минтақа ва ҷаҳонро ба самти созандагиву сулҳофаринӣ ҳидоят намоянд. Инчунин, дипломатияи мардумиро тавсеаву тақвият бахшанд.

Мирсаид Раҳмонов Ходими илмии шӯъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқ Институти Омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо Академияи миллли илмҳои Тоҷикистон