Муҳимтарин вазифаҳои ҷомеа дар сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дарҷ ёфта, барои пешрафти минбаъдаи самтҳои мухталифи ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла, сиёсату иқтисодиёт, соҳаи тандурустӣ ва илму маориф роҳҳои васеъ кушодаанд.

Солҳои охир бо роҳбарии бевоситаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Рахмон олимони тоҷик дар рушди илм нақши бузург бозида, барои пешрафти он ва ворид намудани технологияи инговатсионӣ кору пайкор доранд. Набояд фаромӯш кард, ки илму олим дар ҳама давру замон қувваи пешбарандаи давлату ҷомеа буд.

Мулоқоти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли илм ва маориф гувоҳи ин гуфтаҳост, ки таваҷҷуҳи хосса ба ин қишри ҷомеа дода шуд: «дар ҷаҳони муосир танҳо кишварҳое метавонанд ҳастии худро ҳифз карда, рушд ёбанд, ки шаҳрвандонашон дорои сатҳи баланди саводнокӣ ва маърифату фарҳанг, илмдӯсту донишманд ва соҳибҳунар бошанд». Ин гуфтаҳо далолат мекунанд, ки рушду пешрафти кишвар бар пояи илму дониш, ихтироъкориву истеҳсол ва истифодаи техникаву технологияҳои муосир асос ёфтааст. Бе илм наметавон кишварро аз буҳронҳои гуногун наҷот бахшид, миллат низ маҳз бо тамаддуну илми пешрафт ва нобиғаҳояш машҳур буду ҳаст.

Дар ин мулоқот натиҷаҳои мулоқоти қаблии Пешвои миллат бо аҳли зиё,вазъи имрӯзаи илм ва дурнамои он, масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзишион, ташаккули дастгирии ташаббусҳо дар самти ихтироъкорӣ, инчунин сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмӣ дар мамлакат мавриди баррасӣ қарор дода шуд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмоннатиҷаҳои кори олимонро дар солҳои охир мавриди таҳлили амиқ қарор дода, роҳҳои ҷавобгӯ сохтани илми ватанӣ ва хизмати онро дар рушду такомули минбаъда нишон доданд, Ба ин хотир назди ҳукумати кишвар ва сохторҳои марбута вазифаҳои мушаххас гузоштанд.

Имрӯз саҳми олимони тоҷик ба илми ҷаҳонӣ кам нест. Махсусан пешрафти илми тиб ва дастовардҳои олимон дар ин соҳа дар солҳои соҳибистиқлолии кишвар ҷолиби диққат мебошанд. Ҳамин аст, ки дар амалияи тибби кишвар онҳо рӯз аз рӯз амалӣ гашта истодаанд.

Танҳо ҳаминро қайд кардан бамаврид аст, ки соли равон 44 лоиҳа тасдиқ гардида, кормандони муассисаҳои илмии соҳаи тиб аз рӯи 36 мавзуъҳои аз буҷети давлатӣ маблағгузоришавандакорҳои илмӣмебаранд.Инчунин 4 лоиҳаи Фонди Президентии тадқиқотибунёдӣ дар самтҳои гастроэнтерелогия, акушерӣва перинатологӣ, бемориҳои сил ва муҳити зист мавриди амал қарор доранд.

Дар солҳои 2023-2024 дар Шӯрои диссертатсионии МД “Пажуҳишгоҳиакушерӣ, гинекологӣ ва перинатологии Тоҷикистон” ҳимояи11 рисолаҳои номзадии илмҳои тиб гузаронида шуд, ки 4 рисола дар КОА тасдиқ кардагардида ва дар Шӯрои диссертатсионии МД “Марказии ҷумҳуриявии ҷарроҳии дилу рагҳо» дар ин давра ҳимояи 5 рисолаҳои номзадии илмҳои тиб гузаронида шуд.

Дар Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абуалӣибни Сино дар соли гузашта 75 ҳимояи рисолаи номзади илмӣ, аз он 7 рисолаи докторӣва дар соли 2024 бошад 32 ҳимояи рисола сурат гирифт.

Дар Донишкадаи таҳсилоти баъдидипломии кормандони соҳаи тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин нишондод дар соли 2023 11 рисолаи номзади илмӣва 3 рисолаи докторӣ мебошад.

Миқдори патентҳо дар муассисаҳои илмии соҳаи тиб дар соли 2023 14 адад ва дар соли равон 2 ададро ташкил доданд, дар Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абуалӣ ибни Сино 31 патент ба даст оварда шуд, ки қисман дар амалияи тиббӣмавриди истифода қарор гирифтанд.

Шумораи монография ва китобҳо дар соли 2023 37 ададро ташкил дод.

Дар ин давра дастовардҳои илмии олимони тиб назаррас буд. Аз ҷумлаи онҳо маҳсуб меёбанд:

- Ба феҳристи маҷаллаҳои Scopus ворид гардидани маҷаллаи “Паёми Сино” (Avcenna Bulletin) мебошад, ки Шуъба яке аз муассисони он мебошад. Паёми Сино аввалин маҷалла аз Тоҷикистон ва нахустин маҷаллаи тиббии Осиёи Марказӣ мебошад, ки ба ин феҳрист ворид шудааст;

- Маҷаллаи “Паёми тиббии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон”, ки нашрияи расмии Шуъба мебошад, аз 15 феврали соли 2023 такроран ба феҳристи маҷаллаҳои тақризшавандаи КОА Федератсияи Россия бо иловаи 7 ихтисос ба қайд гирифта шуд;

- Коркард ва ба таври васеъ истеҳсол ва истифода намудани маводи безараргардонандаи зиддивирусии гипохлорити натрий, ки дар давраи пандемияи коронавируси нави COVID-19 аҳамияти ниҳоят муҳими иқтисодию иҷтимоӣ дошт;

- Коркард ва сохтани намунаи саноатии дастгоҳи нафасдиҳии сунъӣ бо истифода аз ашёи хоми маҳаллӣ ва технологияҳои ватанӣ;

- Таҳияимаҳлули воридотивазкунанда барои гемодиализ бо истифода аз ашёи хоми маҳаллӣ;

- Дар ҳамкорӣ бо олимони Институи физикаю техникаи ба номи С.У. Умарови АМИТихтироъ ва бори аввал иҷро намудани ҷарроҳии нав – Криохолесистэктомия (бурида гирифтани талхадон бо истифода аз дастгоҳи криоҷарроҳӣ бо истифодаи нитрогени моеъ) бо гирифтани патенти АвруОсиёӣ;

- Кашфи генотипҳои нави ротавирусҳо ва намунаҳои нави канаи табларзаи хунин дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳҳои пешгирии сирояти онҳо;

- Муайян намудани омилҳои нави хатари норасогии гурдаи пайвандшуда (бемориҳои ғадуди сипаршакл) ва роҳҳои пешгирии он;

- Омухтани пурраи генотипҳои гепатитҳои вирусии дар Тоҷикистон даврзананда ва таҳияи нақшаҳои нави табобати гепатитҳои вирусии ҳимҷоя- В ва С; В ва Д; С ва Е;

- Пешниҳодисиндроми нав дар гепатологи - норасогии шадиди ҷигардар заминаи норасогии музмини ҷигар;

- Дар асоси таҷрибаи беш аз 20-сола пешниҳоди таснифи нави илман асоснокшудаи «Оризаҳои ҳамҷояи бемории реши рӯдаи дувоздаҳангушта»;

- Пешниҳоди ҷарроҳии думарҳилавии нуқси инкишофи ҷоғи поён ва забон- макрогнатияи поёнӣ бо макроглосия, ки сараввал резексияи қисмии забон, баъд - остеотомияи ҷоғи поён гузаронида мешавад;

- Усули такмилдодашудаи эндопротезгузории буғуми чаккаву ҷоғи поён ҳангомисаратон ва анкилози он;

- Муайянсозии таъсири манфии сирояти COVID-19 ба хунгардиши модар-ҷанин ва ҳамроҳак ва афзудани оризаҳои давраи ҳомиладорӣ, фавти дохилибатнии ҷанин ва таваллуди пеш аз мӯҳлат;

- пешниҳод ва дар амалияи тиббӣ ба таври васеъворид намудани усули нави пешгирии норасогии ҳамроҳак дар занон бо изи кӯҳнаи ҷарроҳӣ дар бачадон;

- аввалин маротиба бо муваффақият ва натиҷаи аъло иҷро шудани ҷарроҳиибартарафсозии алоими Киммерлӣ - фишурдашавии шараёни сутунмӯҳра бо мӯҳраи якумигардан ҳангоми ҳаракати сар;

- таҳияи регламенти фармокопеӣ ва шароити техникӣ оид ба истеҳсолимаводҳои фаъоли биологӣ аз шираи камол “ХОЛАГОН, “ФЕРУЛИН” “МЕВАИ ЗЕЛОЛ”; “Ширинии тути сафед”, маҳлули Ширинбия, субстрат ва хокаи Ҳинги Сайёр

- Дар асоси гиёҳҳои шифобахши ватанӣ ихтироъи моддаи фаъоли биологии «Гастрофор» барои табобати гастрит ва захми меъда (Патенти ҶТ №1360 TJ аз 31.03.2023с.; муаллифон Мироҷов Ғ.Қ., Авезов С.А., Қукбонов М.Қ. ва ғ.).

- истеҳсолимаводи фаъоли биологии "Асгиман" аз маводҳоидорои селен (Зарбати заравшонӣ, Гинго Билабо);

- пешниҳоди“Композитсияи фарматсевтӣ, ки дорои таъсири иммуномодуляторӣ, гепатопротекторӣ, қандпасткунандагӣва ангиопротекторӣ мебошад”

- таҳияи“Маҷмӯи гиёҳи дорои хосияти зиддимикробӣ, адоптогенӣ ва зиддиилтиҳобӣ” ва “Тарзи тайёр кардани ҷавҳараз сунгулаи шӯр”.

Дар 12 соли охир зиёда амалиётҳои зиёди пайвандсозии гурда, пайванди ҷигар ва пайванди мағзи устухон гузаронида шуд. Олимони трасплантологи ватанӣ дар Федератсияи Россия (Маркази илмии ҷарроҳии дилу рагҳои шаҳри Красноярск) амали пайвандсозии гурдаро бо натиҷаи хуб анҷом доданд.

Ҷиҳати амалӣ намудани супориши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати тайёр намудани доруворӣ аз растании ватанӣ 28-уми сентябри соли 2019 сехи истеҳсоли маводи доруворӣ аз растаниҳои шифобахш дар Маркази илмию тадқиқотии фарматсевтӣ кушода шуд ва 12 намуд маводи доруворӣ аз растаниҳои маҳаллӣ истеҳсол карда мешаванд.

Ҳамзамон, мавриди зикр аст, ки корманди Шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фармасевтии АМИТ Шумилина Ольга Владимировна дар соли 2024 узви вобастаи Академияи илмҳои байналмилалии илмҳои экология ва бехатарии ҳаёт дар самти тандурустӣ ва экопрофилактика интихоб гардид.

Ба андешаи Пешвои миллат имрӯз кишварҳои мухталифи дунё бар пояи илму дониш, ихтироъкориву истеҳсол ва истифодаи техникаву технологияҳои муосир ба пешрафту тараққиёти баланд ноил мегарданд. Ҳоло истифодаи «зеҳни сунъӣ» дар ҷабҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеаи ҷаҳонӣ торафт густариш пайдо менамояд. ки дастоварди олимон на танҳо пешрафти як давлату миллатро такон мебахшад, балки метавонад мавриди истифодаи башарият қарор гирад.

Олимону донишмандон вароҳбарони муассисаҳои илмиро мебояд, ки ҷавобан ба дастгириву ғамхориҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои иҷрои рисолати худ фаъолият намуда, дар ҳифзи дастовардҳои истиқлол ва муаррифии илми ватанӣ – саҳми бевосита гузоранд.

Дар мулоқот инчунин масъалаи аз сари нав таъсис додана Академияи илҳои тиб ба миён гузошта шуд. Ин маъни онро дорад, ки пеши кормандони соҳаи тиб, махсусан олимон вазифаҳои нав гузошта мешавад. Таҳқиқи корҳои нави афзалиятноки илмӣ, ҷорӣ намудани технологияи тибби муосир, ҳамоҳангсозии илм бо истеҳсолот ва тарбияи кадрҳои нав аз ҷумлаи ин гуфтаҳост. Бо ин мақсад, аз нигоҳи мо на танҳо фаъолсозии корҳои илмию таҳқиқотӣ, балкиафзалиятнокии онҳо ва дар амалияи тиббӣ истифодаи онҳо вазифаи асосӣ ба шумор меравад. Ҷорӣ намудани технологияи инноватсионӣниз аз ҷумлаи ин гуфтаҳост.

Мо –кормандони илмии соҳаи тиб бояд вобаста ба ғамхориҳои Пешвои миллат ва пеш рафтани илми ҷаҳонӣ дар соҳаи тиб ҷавоби сазовор гардонему дастовардҳои илмиро бештар намоем. Беҳуда таъкид нагардид, ки : “барои давлат миллати солим даркор аст ва барои миллати солим табибони баландихтисос заруранд».

М. Рустамова, мудири шуъбаи илмҳои тибби клиникии АМИТ