Иҷлосияи 16-уми Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи Тоҷикистон нақши сарнавиштсоз дошта, аз ҷумла воқеаҳои бузургу беназири таърихии миллати тоҷик маҳсуб меёбад. Боиси ифтихору мояи сарфарозист, ки мардуми шарафманди Тоҷикистон яке аз санаҳои муҳими таърихӣ 33-юмин солгарди Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар фазои сулҳу оромӣ ва дастовардҳои беназир таҷлил менамоянд. Дар таърихи давлатдории муосири мардуми шарафманди тоҷик ин санаи муқаддас мақому ҷойгоҳи хоссаи худро дорад ва чун рӯзи фаромушнашаванда бо ҳарфҳои заррин дар таърих нақш мегузорад.
Дар тӯли 33 соли пас аз Иҷлосияи сарнавиштсози таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар кишвар фазои ваҳдату ягонагӣ, сулҳу оромиш ва иттиҳоди сиёсиву маънавии мардум фароҳам омад. Раванди созандагиву бунёдкорӣ беш аз пеш густариш ёфта, манофеъ ва арзишҳои миллӣ мавриди пуштибонӣ қарор гирифтанд. Забон, таърих ва фарҳанги тоҷикон дар сатҳи сиёсати давлатӣ мавқеи арзанда пайдо кард. Бунёди сиёсати давлатӣ бар пояи маънавият, арзишҳои инсонпарварӣ ва орзуву омоли мардум гузошта шуд.
Дар партави ҳамин сиёсати дурбинона ва хирадмандонаи Пешвои миллат, халқи тоҷик қудрати созандагӣ ва эҳсоси ягонагии сарнавишти таърихии худро амиқ дарк намуд. Маҳз ҳамин сиёсат боиси он гардид, ки мардум бо ҳамовозӣ ва иттиҳод ба корҳои ободониву офаринандагӣ, эҳёи маънавият ва рушди андешаи миллӣ рӯ оварданд.
Тоҷикистони соҳибистиқлол дар шароити мураккаби таърихӣ ташкил ёфт ва ҳаёти нави худро оғоз намуд, вале дар чунин давраи ҳассос қувваҳои гуногуни сиёсӣ гирдиҳамоии шадидро ба вуҷуд оварда,соҳибистиқлолии ҷумҳуриро зери хатар гузоштанд.
Мардуми бегуноҳи ҷумҳурӣ бо қатъият талаб мекарданд, ки ин вазъият зудтар барҳам дода шавад. Дар чунин шароити мураккаб, ки сухан дар бораи таъсис ёфтан ва ё аз байн рафтани Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон мерафт, даъват намудани Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ (даъвати дувоздаҳум) ва аз вартаи буҳрони сиёсӣ баровардани мамлакат вазифаи аввалиндараҷа гардид.
Бояд гуфт, ки 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар замоне сурат гирифт, ки Ҷумҳурии тозаистиқлоли Тоҷикистон дар шароити ниҳоят мураккаби таърихӣ, қарор Дар чунин давраи ҳассос қувваҳои гуногуни сиёсӣ роҳҳои ғайриконститутсиониро пеш гирифта, гирдиҳамоии шадидро давом дода, соҳибистиқлолии ҷумҳуриро зери хавф ва хатар гузошта буданд. Гурӯҳҳои ғайриконститутсионӣ истеъфои шахсони олимақоми кишварро тақозо мекарданд. Дар як давраи кӯтоҳ дар Тоҷикистон раисони Шӯрои Олӣ, аз ҷумла Қ.Аслонов, С.Кенҷаев, А.Искандаров аз вазифаашон сабукдӯш карда шуданд. Ва оқибат нерӯҳои оппозитсионӣ барои пеш бурдани фаъолияти Президенти Ҷумҳурӣ Р.Набиев халал расонданд. Ҳатто баъзе ташкилотҳои қудратӣ низ мақоми бетарафиро ишғол намуда, дар охир ӯро аз вазифааш сабукдӯш карданд. Ҳамин тавр, бо роҳи ғайриконститутсионӣ моҳи майи соли 1992 зери фишори сахти мухолифин Ҳукумати муросои миллӣ ташкил ёфт. Мутаасифона, ин ҳукумат аз ӯҳдаи вазифааш набаромад ва дар мамлакат ҷанги шаҳрвандӣ сар шуд. Мардуми бегуноҳи ҷумҳурӣ бо қатъият талаб мекарданд, ки ин вазъияти тоқатнофасро зудтар барҳам дода шавад.
Хулоса, Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон воқеаи воқеан таърихиву беназир буд, ки дар сарнавишти халқи тоҷик нақши тақдирсоз гузошт. Маҳз ба шарофати ин иҷлосия, мардуми тоҷик аз вартаи ҷанги шаҳрвандӣ наҷот ёфта, ба роҳи сулҳу субот ва созандагӣ қадам гузоштанд. Иҷлосияи таърихии Хуҷанд на танҳо истиқлолияти давлатии Тоҷикистонро таҳким бахшид, балки заминаи устувори ваҳдати миллӣ, оромӣ, ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва бунёди ҷомеаи шаҳрвандиро гузошт.
Бобоев К.О – Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ,
доктор фалсафа (PhD), Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ
