Ассамблеяи Байнипарламентии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (АБИ ИДМ) аз соли 1992 фаъолият мекунад ва ҳамчун яке аз созмонҳои муҳими минтақавӣ барои ҳамоҳангсозии фаъолияти қонунгузории кишварҳои пасошӯравӣ хидмат менамояд. Ин платформа имконият медиҳад, ки масъалаҳои муҳими сиёсӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва фарҳангӣ дар сатҳи байнипарламентӣ муҳокима шаванд. Дар доираи ҷаласаи 58-уми пленарии Ассамблеяи Байнипарламентии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (АБИ ИДМ), ки дар шаҳри Санкт-Петербург баргузор гардид, мавзӯъҳои муосир, аз қабили рақамикунонии соҳаи маориф, истифодаи технологияҳои зеҳни сунъӣ, баҳодиҳии кадастрии давлатӣ ва таҳкими амнияти наздисарҳадӣ, мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Иштироки Тоҷикистон дар ин чорабинӣ аз талоши кишвар барои ҳамроҳ шудан ба равандҳои ҷаҳонӣ ва минтақавӣ, инчунин таҳкими мавқеи худ дар арсаи байналмилалӣ шаҳодат медиҳад.

Сафари расмии Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба шаҳри Санкт-Петербурги Федератсияи Русия, ки рӯзҳои 17-18 апрели соли 2025 яке аз рӯйдодҳои муҳими сиёсӣ ва дипломатии Тоҷикистон аст. Ин сафар дар доираи иштирок дар ҷаласаи навбатии Шуро ва ҷаласаи 58-уми пленарии (АБИ ИДМ) баргузор гардид ва бо мулоқотҳои муҳим бо роҳбарони парламентҳои кишварҳои узви ИДМ, аз ҷумла Русия, Узбекистон ва Қазоқистон ҳамроҳ буд. Илова бар ин, иштирок дар чорабиниҳои фарҳангӣ, аз қабили гулгузорӣ дар Оромгоҳи ёдгории Пискарёв ва ҷаласаи тантанавии бахшида ба 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ аҳамияти таърихӣ ва гуманитарии ин сафарро таъкид мекунад. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ ҳамчун намояндаи олирутбаи Тоҷикистон на танҳо мавқеи кишварро дар муҳокимаҳои мазкур муаррифӣ намуд, балки дар ташаккули рӯзномаи муштараки ИДМ низ саҳм гузошт.

Яке аз лаҳзаҳои муҳими сафар вохӯрии Рустами Эмомалӣ бо Раиси Шурои Федератсияи Маҷлиси Федералии Федератсияи Русия Валентина Матвиенко буд. Ин мулоқот ба баррасии вазъи кунунӣ ва дурнамои муносибатҳои Тоҷикистону Русия, ки дар заминаи шарикии стратегӣ ва ҳампаймонӣ рушд мекунад, бахшида шуд. Дар ҷараёни суҳбат масъалаҳои афзалиятнок, аз қабили сармоягузории муштарак, ҳамкориҳои саноатӣ, энергетика ва густариши равобити фарҳангӣ, мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифтанд. Таъкид гардид, ки робитаҳои байнипарламентӣ, аз ҷумла фаъолияти Комиссияи муштарак оид ба ҳамкорӣ миёни Маҷлиси миллии Тоҷикистон ва Шурои Федератсияи Русия, дар таъмиқи муносибатҳои дуҷониба нақши муҳим доранд. Ҷонибҳо ба зарурати истифодаи босамари зарфиятҳои мавҷуда дар самтҳои сармоягузорӣ, саноат ва илму фарҳанг ишора намуданд.

Мулоқот бо Раиси Сенати Олий Мажлиси Ҷумҳурии Узбекистон Танзила Нарбаева ба таҳкими муносибатҳои Тоҷикистону Узбекистон, ки дар солҳои охир ба сатҳи ҳампаймонӣ расидааст, нигаронида шуд. Имзои Аҳдномаи байни ду кишвар дар бораи муносибатҳои ҳампаймонӣ дар соли 2024 ҳамчун як рӯйдоди таърихӣ арзёбӣ гардид, ки заминаи мустаҳками ҳуқуқӣ барои рушди минбаъдаи ҳамкориҳо фароҳам овард. Ҷонибҳо ба густариши ҳамкориҳо дар соҳаҳои тиҷорат, энергетика, кишоварзӣ ва фарҳанг таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Илова бар ин, таъкид шуд, ки робитаҳои байнипарламентӣ дар таъмиқи муносибатҳои дуҷониба ва мусоидат ба татбиқи созишномаҳои байнидавлатӣ нақши муҳим доранд. Мулоқот бо Танзила Нарбаева инчунин имконият фароҳам овард, ки масъалаҳои минтақавӣ, аз қабили идораи захираҳои об ва таҳкими амнияти минтақавӣ, мавриди баррасӣ қарор гирад.

Дар мулоқот бо Раиси Сенати Парламенти Ҷумҳурии Қазоқистон Маулен Ашимбаев масъалаҳои рушди муносибатҳои Тоҷикистону Қазоқистон, аз ҷумла таҳкими равобити иқтисодӣ, сиёсӣ ва байнипарламентӣ, баррасӣ шуданд. Сафари давлатии Президенти Қазоқистон Қосим-Жомарт Токаев ба Тоҷикистон дар соли 2024 ва имзои Аҳдномаи ҳампаймонӣ миёни ду кишвар ҳамчун омили муҳими таҳкими дӯстӣ ва ҳамкорӣ арзёбӣ гардид. Ҷонибҳо ба раванди мусбати рушди ҳамкориҳои тиҷоратӣ, сармоягузорӣ ва фарҳангӣ изҳори қаноатмандӣ намуданд. Дар мулоқот инчунин ба зарурати тавсеаи робитаҳо дар соҳаҳои илму маориф, технологияҳои навин ва сайёҳӣ таваҷҷуҳ зоҳир гардид. Мулоқот бо Маулен Ашимбаев заминаи мусоид барои густариши минбаъдаи ҳамкориҳо дар сатҳи дуҷониба ва минтақавӣ фароҳам овард.

Муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар ҷаласаи навбатии Шурои Ассамблеяи Байнипарламентии ИДМ, ки 17 апрели 2025 дар Санкт-Петербург баргузор гардид, иштирок ва суханронӣ намуд. Дар суханронии худ ӯ ба мавқеи Тоҷикистон оид ба масъалаҳои муҳими рӯзнома, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, мушоҳидаи интихобот ва рушди қонунгузории муштарак, ишора кард. Илова бар ин, ӯ аз натиҷаҳои интихоботи парламентии Тоҷикистон дар соли 2024 ёдовар шуда, аз фаъолияти мушоҳидони байналмилалии АБИ ИДМ изҳори қаноатмандӣ намуд. Ин суханронӣ аз шаффофият ва демократӣ будани раванди интихобот дар Тоҷикистон шаҳодат медиҳад ва мавқеи кишварро дар арсаи байналмилалӣ мустаҳкам мекунад. Иштирок дар ҷаласаи Шуро инчунин имконият фароҳам овард, ки Тоҷикистон мавқеи худро оид ба масъалаҳои амнияти наздисарҳадӣ, ки бо назардошти вазъияти геополитикии минтақа аҳамияти хоса дорад, баён намояд.

Дар ҷаласаи 58-уми пленарии АБИ ИДМ, ки 18 апрели 2025 дар Қасри Таврии Санкт-Петербург баргузор гардид, Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи якчанд лоиҳаҳои қонунҳои намунавӣ иштирок намуд. Аз ҷумла, масъалаҳои марбут ба баҳодиҳии кадастрии давлатӣ, технологияҳои зеҳни сунъӣ, ворид намудани тағйирот ба ҷанбаи рақамикунонии Кодекси намунавии таълим дар давлатҳои иштирокчии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва дигар санадҳо баррасӣ гардиданд. Иштироки Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо аз талоши кишвар барои ҳамгам будан бо тамоюлҳои ҷаҳонӣ, аз қабили рақамикунонӣ ва истифодаи технологияҳои муосир, шаҳодат медиҳад. Масъалаи амнияти наздисарҳадӣ, ки дар ҷаласа баррасӣ шуд, барои Тоҷикистон, ки бо Афғонистон марзи тӯлонӣ дорад, аҳамияти хоса дорад. Дар ин замина, Тоҷикистон мавқеи худро оид ба зарурати таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ дар мубориза бо таҳдидҳои амниятӣ баён намуд.

Иштироки муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар маросими гулгузорӣ дар Оромгоҳи ёдгории Пискарёв, ки ба хотираи шаҳидони Ҷанги Бузурги Ватанӣ бахшида шудааст, яке аз лаҳзаҳои муҳими сафар буд. Гузоштани гулдаста дар назди Лавҳаи хотиравии сарбозони тоҷикистонӣ, ки дар муҳофизати шаҳри Ленинград иштирок карда буданд, рамзи эҳтиром ба қаҳрамонони тоҷик ва нишонаи ваҳдати таърихии халқҳои ИДМ дар мубориза бо фашизм мебошад. Ин чорабинӣ аҳамияти ҳифзи ёди таърихӣ ва таҳкими арзишҳои муштараки кишварҳои ИДМ-ро таъкид мекунад. Барои Тоҷикистон, ки дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ саҳми бузург гузоштааст, иштирок дар чунин маросимҳо як навъ эътирофи қаҳрамонии мардуми тоҷик ва нишонаи садоқат ба анъанаҳои таърихӣ аст.

Дар ҷаласаи тантанавии АБИ ИДМ, ки ба муносибати 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватании солҳои 1941-1945 бахшида шуда буд, Рустами Эмомалӣ суханронӣ намуда, саҳми Тоҷикистонро дар ин ғалабаи таърихӣ таъкид кард. Ӯ қайд намуд, ки аз Тоҷикистон беш аз 300 ҳазор нафар ба майдони ҷанг рафта, зиёда аз 100 ҳазор нафари онҳо ҳалок гардиданд. Илова бар ин, мардуми Тоҷикистон дар ақибгоҳ бо заҳмати зиёд барои таъмини эҳтиёҷоти ҷабҳа саҳм гузошта, даҳҳо ҳазор занону кӯдаконро аз минтақаҳои ҷангзада пазируфта, ба онҳо ғамхорӣ зоҳир карданд. Суханронии Рустами Эмомалӣ на танҳо саҳми Тоҷикистонро дар таърихи муштараки ИДМ барҷаста намуд, балки аҳамияти ҳифзи ёди таърихӣ ва таҳкими ваҳдати минтақавиро таъкид кард. Ин чорабинӣ инчунин имконият фароҳам овард, ки арзишҳои муштараки кишварҳои ИДМ, аз қабили сулҳ, ҳамбастагӣ ва мубориза бо таҳдидҳои ҷаҳонӣ, бори дигар эълон гарданд.

Мулоқотҳои дуҷонибаи Рустами Эмомалӣ бо роҳбарони парламентҳои Русия, Узбекистон ва Қазоқистон заминаи мусоид барои тавсеаи ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ фароҳам оварданд. Бо Русия Тоҷикистон дар самтҳои сармоягузорӣ, саноат, энергетика ва илму фарҳанг ҳамкориҳои наздик дорад. Бо Узбекистон ва Қазоқистон, ки бо Тоҷикистон Аҳдномаҳои ҳампаймонӣ ба имзо расонидаанд, дурнамои рушди ҳамкориҳои тиҷоратӣ, кишоварзӣ ва гуманитарӣ хеле мусбӣ арзёбӣ мешавад.

Масалан, бо Узбекистон Тоҷикистон дар самти идораи захираҳои об, рушди энергетикаи сабз ва густариши тиҷорати дуҷониба ҳамкориҳои фаъол дорад. Бо Қазоқистон, ки яке аз шарикони асосии иқтисодии Тоҷикистон дар минтақа аст, имкониятҳои зиёде барои сармоягузорӣ дар соҳаҳои саноат, технология ва сайёҳӣ мавҷуданд.

Иштироки фаъолонаи Тоҷикистон дар фаъолиятҳои АБИ ИДМ мавқеи кишварро ҳамчун узви масъулияти созмон мустаҳкам мекунад. Тоҷикистон на танҳо дар муҳокимаи масъалаҳои қонунгузорӣ, балки дар ҳалли масъалаҳои амниятӣ, рақамикунонӣ ва маориф саҳми назаррас мегузорад. Инчунин, таъкиди Тоҷикистон ба ҳифзи ёди таърихӣ ва ваҳдати минтақавӣ ба таҳкими ҳамбастагии кишварҳои ИДМ мусоидат мекунад. Тоҷикистон, ки дар минтақаи Осиёи Марказӣ ҷойгир аст, дар масъалаҳои амнияти минтақавӣ, мубориза бо терроризм ва идораи захираҳои об нақши муҳим дорад. Иштирок дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки мавқеи худро дар ин самтҳо баён намуда, барои ҳалли мушкилоти муштарак бо кишварҳои ИДМ ҳамкорӣ намояд.

Сафари муҳтарам Рустами Эмомалӣ инчунин заминаи мусоид барои густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ бо кишварҳои ИДМ фароҳам овард. Масалан, бо Русия Тоҷикистон дар самти содироти маҳсулоти кишоварзӣ, ҳамкориҳо дар соҳаи энергетика ва сармоягузорӣ дар лоиҳаҳои инфрасохторӣ имкониятҳои зиёде дорад. Бо Узбекистон ва Қазоқистон Тоҷикистон метавонад дар самти рушди тиҷорати дуҷониба, ташкили корхонаҳои муштарак ва густариши сайёҳӣ ҳамкорӣ намояд. Илова бар ин, мавзӯъҳои муҳокимаи ҷаласаи пленарии АБИ ИДМ, аз қабили рақамикунонӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ, барои Тоҷикистон имконият фароҳам меоранд, ки дар самти ҷалби технологияҳои навин ва рушди иқтисоди рақамӣ қадамҳои муҳим гузорад.

Дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ (17–18 апрели 2025) ба масъалаи ягонасозии қонунгузории кишварҳои ИДМ барои муқобила бо таҳдидҳои муосир, аз қабили ҷиноятҳои кибернетикӣ, терроризм, муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир ва савдои одамон, таваҷҷуҳи хоса зоҳир гардид. Дар доираи конфронси байналмилалии «Танзими қонунгузорӣ барои муқобила бо истифодаи зеҳни сунъӣ дар ҳадафҳои террористӣ» мавзӯъҳои марбут ба хавфҳои истифодаи зеҳни сунъӣ барои эҷоди иттилооти бардурӯғ, ҳамлаҳои автоматӣ ва ҳамоҳангсозии амалҳои террористӣ баррасӣ шуданд. Илова бар ин, зарурати таҳияи қонунҳои намунавӣ барои эҷоди чаҳорчӯбаи ягонаи Freq: 2 ҳуқуқӣ ва таҳкими амнияти кибернетикӣ, аз ҷумла ҳифзи инфрасохтори муҳим ва маълумоти шахсии шаҳрвандон, таъкид гардид. Ҳайати Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи ин масъалаҳо фаъолона иштирок намуда, аз таҳияи қонуни намунавии «Дар бораи муқобила бо истифодаи зеҳни сунъӣ дар ҳадафҳои террористӣ» пуштибонӣ кард. Тоҷикистон, ки бо таҳдидҳои амниятӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ рӯ ба рӯ аст, ба аҳамияти таҳкими амнияти кибернетикӣ ва ҳамоҳангсозии қонунгузорӣ барои муқобила бо ҷиноятҳои трансмиллӣ таъкид намуд. Қарор дар бораи таҳияи қонуни намунавӣ ва супориш ба Кумитаи доимии АБИ ИДМ барои омода намудани тавсияҳо оид ба амнияти кибернетикӣ аз талоши муштараки кишварҳои ИДМ барои муқобила бо таҳдидҳои муосир шаҳодат медиҳад. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро ҳамчун узви фаъоли созмон мустаҳкам кард.

Масъалаи амнияти ҳарбӣ дар доираи таҳкими амнияти дастаҷамъии кишварҳои ИДМ мавриди муҳокима қарор гирифт. Чораҳо барои ҳамоҳангсозии амалҳо дар доираи Шартномаи амнияти дастаҷамъӣ (СААД), модернизатсияи нерӯҳои мусаллаҳ, мубодилаи иттилооти иктишофӣ ва баргузории машқҳои муштараки ҳарбӣ баррасӣ шуданд. Илова бар ин, масъалаи ҳифзи сарҳадоти кишварҳои ИДМ, махсусан дар шароити ноустувории геополитикӣ, таваҷҷуҳи хоса дошт. Тоҷикистон, ки бо Афғонистон марзи тӯлонӣ дорад, дар муҳокимаи масъалаҳои амнияти ҳарбӣ мавқеи фаъолона ишғол намуд. Рустами Эмомалӣ эҳтимолан ба зарурати таҳкими сарҳадот ва ҳамоҳангсозии амалҳо дар доираи СААД таъкид карда, пешниҳод намуд, ки машқҳои муштараки ҳарбӣ дар соли 2026 барои баланд бардоштани омодагии кишварҳои ИДМ ба таҳдидҳои беруна баргузор гарданд. Ҳайати Тоҷикистон инчунин аз ташаббуси эҷоди низоми ягонаи мубодилаи иттилоот дар бораи таҳдидҳои эҳтимолӣ пуштибонӣ кард.

Тавсияҳо барои таҳкими ҳамкориҳои ҳарбӣ ва таҳияи қонуни намунавии «Дар бораи амнияти дастаҷамъӣ дар шароити чолишҳои муосир» аз аҳамияти стратегӣ барои ИДМ, махсусан барои Тоҷикистон, ки дар минтақаи ноором ҷойгир аст, шаҳодат медиҳанд. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро дар таъмини амнияти минтақавӣ мустаҳкам кард.

Иштирокчиёни ҷаласа зарурати ҳифзи манфиатҳои миллии кишварҳои ИДМ дар арсаи байналмилалӣ, махсусан дар шароити фишори таҳримҳо ва ноустувории сиёсӣ, баррасӣ намуданд. Натиҷаҳои мушоҳидаи интихоботҳо, аз ҷумла интихоботи президентӣ дар Беларус (26 январи 2025) ва интихоботи парлумонии Тоҷикистон (2 марти 2025), мавриди муҳокима қарор гирифтанд. Илова бар ин, масъалаҳои таҳкими дипломатияи парлумонӣ ва муқобила бо дахолати хориҷӣ ба равандҳои сиёсии кишварҳои ИДМ бардошта шуданд. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи натиҷаҳои мушоҳидаи интихоботи парлумонии Тоҷикистон иштирок намуда, аз шаффофият ва мувофиқати онҳо ба стандартҳои байналмилалӣ изҳори қаноатмандӣ кард. Тоҷикистон инчунин аз резолютсияи пуштибонӣ аз истиқлолияти кишварҳои ИДМ ва дахолат накардан ба корҳои дохилии онҳо пуштибонӣ кард. Қабули резолютсия дар бораи истиқлолият ва таҳкими дипломатияи парлумонӣ аз талоши кишварҳои ИДМ барои ҳифзи манфиатҳои худ дар арсаи байналмилалӣ шаҳодат медиҳад. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро ҳамчун узви фаъоли ИДМ мустаҳкам кард.

Дар доираи ҷаласа ба 80-солагии Ғалаба дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ (1941–1945) таваҷҷуҳи зиёд дода шуд. Иштирокчиён дар маросими гулгузорӣ дар Оромгоҳи ёдгории Пискарёв иштирок намуда, хотираи қурбониёнро гиромӣ доштанд. Дар ҷаласаи тантанавӣ чораҳо барои ҳифзи хотираи таърихӣ, муқобила бо таҳрифи таърих ва дастгирии собиқадорон муҳокима шуданд. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ ва ҳайати Тоҷикистон дар маросими гулгузорӣ фаъолона иштирок намуда, ба хотираи сарбозони тоҷикистонӣ, ки дар муҳофизати Ленинград саҳм гузошта буданд, эҳтиром гузоштанд. Дар ҷаласаи тантанавӣ Рустами Эмомалӣ ба аҳамияти ҳифзи ҳақиқати таърихӣ ва муқобила бо таҳрифи таърих таъкид карда, саҳми Тоҷикистонро дар Ғалабаи Бузург барҷаста намуд. Тоҷикистон инчунин аз ташаббуси баргузории форуми байналмилалии ҷавонони «Хотираи Ғалаба» дар соли 2026 пуштибонӣ кард. Декларатсияи бахшида ба 80-солагии Ғалаба ва ташаббусҳои марбут ба ҳифзи хотираи таърихӣ аҳамияти ваҳдати кишварҳои ИДМ-ро дар нигоҳдории мероси муштарак таъкид мекунанд. Саҳми Тоҷикистон дар ин чорабиниҳо садоқати кишварро ба арзишҳои таърихӣ нишон дод.

Дар ҷаласа масъалаҳои марбут ба фаъолияти дохилии АБИ ИДМ, аз қабили аз нав интихоб шудани Дмитрий Кобитский ба вазифаи Котиби генералии Шурои АБИ ИДМ, тасдиқи буҷаи соли 2025 ва рақамисозии кори Ассамблея баррасӣ шуданд. Ҳайати Тоҷикистон аз интихоби дубораи Дмитрий Кобитский ва тасдиқи буҷаи АБИ ИДМ пуштибонӣ кард. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба аҳамияти рақамисозии кори Ассамблея, аз ҷумла ҷорӣ кардани платформаҳои электронӣ барои баргузории ҷаласаҳо, таъкид карда, онро ҳамчун роҳи баланд бардоштани самаранокии кор арзёбӣ намуд. Тасдиқи буҷа ва тавсияҳо барои рақамисозии АБИ ИДМ аз талоши созмон барои мутобиқ шудан ба шароити муосир шаҳодат медиҳанд. Пуштибонии Тоҷикистон аз ин ташаббусҳо нияти кишварро барои мусоидат ба рушди Ассамблея нишон медиҳад.

Масъалаҳои ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ ва Кумитаи Байналмилалии Салиби Сурх, инчунин нақшаҳои баргузории форумҳои экологӣ ва иқтисодӣ баррасӣ шуданд. Таваҷҷуҳ ба ҳамкориҳои гуманитарӣ, аз ҷумла мубодилаи таҷриба дар соҳаи тандурустӣ ва маориф дода шуд. Тоҷикистон аз ташаббусҳои марбут ба рушди устувор ва амнияти экологӣ пуштибонӣ карда, ба аҳамияти ҳамкориҳо дар соҳаи идораи захираҳои об ва муқобила бо тағйирёбии иқлим таъкид намуд. Муҳтарам Рустами Эмомалӣ пешниҳод кард, ки Тоҷикистон дар баргузории форуми экологӣ дар доираи раёсати худ дар ИДМ саҳм гузорад. Тасдиқи нақшаи чорабиниҳо барои солҳои 2025–2026 ва резолютсия дар бораи тавсеаи ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ аз талоши ИДМ барои баланд бардоштани нақши худ дар арсаи ҷаҳонӣ шаҳодат медиҳад. Саҳми Тоҷикистон дар ин муҳокимаҳо мавқеи кишварро ҳамчун узви фаъоли минтақа мустаҳкам кард.

Дар ҷаласаи Шурои АБИ ИДМ 17 апрели 2025 Рустами Эмомалӣ пешниҳод намуд, ки ҷаласаи навбатии Шуро ва 59-уми пленарии Ассамблеяи Байнипарламентии ИДМ моҳи ноябри соли 2025 дар шаҳри Душанбе баргузор гардад. Ин пешниҳод, ки аз ҷониби Раиси Шурои АБИ ИДМ Валентина Матвиенко ва дигар иштирокчиён бо ҳавас пуштибонӣ шуд, ҳамчун идомаи анъанаи баргузории ҷаласаҳои АБИ ИДМ дар кишварҳои раисони ИДМ арзёбӣ гардид. Матвиенко ин пешниҳодро «таклифе, ки рад карда намешавад» номида, аз Тоҷикистон барои даъват изҳори сипос намуд. Секретариати Шуро вазифадор гардид, ки санаи дақиқи чорабиниро муайян намуда, тавассути каналҳои дипломатӣ ба аъзои Шуро хабар диҳад. Илова бар ин, дар доираи муҳокимаҳои АБИ ИДМ масъалаи таҳияи стандартҳои универсалии байналмилалӣ барои мушоҳидаи интихоботҳо ва референдумҳо, ки дахолати хориҷиро истисно мекунанд, баррасӣ шуд. Парламентариҳои ИДМ аз созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ, Иттиҳоди Байнипарламентӣ, БРИКС ва дигарон, даъват намуданд, ки ба ин раванд ҳамроҳ шаванд. Ин ташаббус ба ҳифзи истиқлолияти сиёсии кишварҳои ИДМ ва таъмини шаффофияти равандҳои интихоботӣ нигаронида шудааст.

Пешниҳоди муҳтарам Рустами Эмомалӣ барои баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе нишонаи нақши роҳбарикунандаи Тоҷикистон дар доираи раёсати худ дар ИДМ дар соли 2025 мебошад. Ин ташаббус аз омодагии кишвар барои қабули чорабиниҳои сатҳи баланди байналмилалӣ ва таҳкими мавқеи худ ҳамчун маркази муколамаи минтақавӣ шаҳодат медиҳад. Рустами Эмомалӣ эҳтимолан аҳамияти ин чорабиниро барои пешбурди афзалиятҳои Тоҷикистон, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисодӣ ва ҳамкориҳои гуманитарӣ, таъкид намуд.

Дар масъалаи таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо, Тоҷикистон мавқеи фаъолона ишғол карда, аз зарурати чаҳорчӯбаи ягонаи ҳуқуқӣ барои пешгирӣ аз дахолати хориҷӣ ба равандҳои сиёсӣ пуштибонӣ намуд. Бо назардошти таҷрибаи мусбати мушоҳидаи интихоботи парлумонии Тоҷикистон дар соли 2025, ки аз ҷониби АБИ ИДМ мувофиқи стандартҳои байналмилалӣ эътироф шуд, Тоҷикистон барои мубодилаи таҷриба дар ин самт омодагӣ изҳор кард.

Пешниҳоди баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе як қадами стратегӣ барои баланд бардоштани нуфузи Тоҷикистон дар арсаи минтақавӣ ва байналмилалӣ мебошад. Ин чорабинӣ ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки афзалиятҳои раёсати худ дар ИДМ, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисоди рақамӣ ва пешбурди ҳамкориҳои гуманитарӣ, пешниҳод намояд. Илова бар ин, баргузории ҷаласа дар Душанбе ба таҳкими дипломатияи парлумонии Тоҷикистон мусоидат намуда, имконият фароҳам меорад, ки мулоқотҳои дуҷониба бо намояндагони кишварҳои ИДМ барои тавсеаи ҳамкориҳои иқтисодӣ ва сиёсӣ истифода шаванд.

Ташаббуси таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо аҳамияти хоса барои Тоҷикистон дорад, зеро он ба ҳифзи истиқлолияти сиёсии кишвар ва пешгирӣ аз фишорҳои хориҷӣ нигаронида шудааст. Ин ташаббус инчунин бо сиёсати Тоҷикистон дар таъмини шаффофияти равандҳои интихоботӣ ва риояи стандартҳои демократӣ мувофиқ аст. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, аз қабили СММ ва БРИКС, метавонад ба Тоҷикистон имкон диҳад, ки таҷрибаи худро дар ин самт мубодила намуда, мавқеи худро дар арсаи ҷаҳонӣ мустаҳкам кунад.

Пешниҳоди баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе ва пуштибонӣ аз таҳияи стандартҳои мушоҳидаи интихоботҳо аз нақши роҳбарикунандаи Тоҷикистон дар ИДМ ва талоши кишвар барои таҳкими мавқеи худ дар муколамаи минтақавӣ ва байналмилалӣ шаҳодат медиҳад. Ин ташаббусҳо ба Тоҷикистон имкон медиҳанд, ки афзалиятҳои худро пеш бурда, дар ҳалли масъалаҳои муҳими ҷаҳонӣ саҳм гузорад.

Ҳайати Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ нақши фаъол ва созанда бозид. Муҳатарм Рустами Эмомалӣ Тоҷикистонро дар сатҳи баланд намояндагӣ намуда, дар муҳокимаи масъалаҳои амният, ҳамоҳангсозии қонунгузорӣ, ҳамкориҳои сиёсӣ ва ҳифзи хотираи таърихӣ саҳми назаррас гузошт. Пешниҳоди ӯ барои баргузории ҷаласаи навбатии АБИ ИДМ дар Душанбе, инчунин таъкид ба афзалиятҳои раёсати Тоҷикистон дар ИДМ дар соли 2025, нияти кишварро барои таҳкими нақши худ дар Иттиҳод таъкид мекунад. Иштироки ҳайат дар чорабиниҳои ёдбуд ва пуштибонӣ аз қонунҳои намунавӣ оид ба амнияти кибернетикӣ ва муқобила бо терроризм равиши мутавозини Тоҷикистонро ба ҳалли вазифаҳои гуманитарӣ ва стратегӣ нишон дод.

Сафари муҳтарам Рустами Эмомалӣ боиси иҷрои чунин ҳадафҳо гардид:

- таҳкими равобити байнипарламентӣ. Мулоқотҳо бо роҳбарони парламентҳои кишварҳои узви ИДМ барои густариши ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷониба мусоидат карданд;

- ифодаи мавқеи Тоҷикистон. Иштирок дар ҷаласаҳои Шуро ва пленарии АБИ ИДМ ба Тоҷикистон имкон дод, ки мавқеи худро оид ба масъалаҳои муҳими минтақавӣ, аз қабили амният, рақамикунонӣ ва маориф баён намояд;

- ҳифзи ёди таърихӣ. Чорабиниҳои фарҳангӣ, аз қабили гулгузорӣ дар Оромгоҳи Пискарёв ва иштирок дар ҷаласаи тантанавии бахшида ба 80-солагии Ғалаба, аҳамияти ваҳдати таърихии кишварҳои ИДМ-ро таъкид карданд;

- рушди ҳамкориҳои иқтисодӣ ва гуманитарӣ. Муҳокимаҳо бо намояндагони кишварҳои узв ба густариши равобити тиҷоратӣ, сармоягузорӣ ва фарҳангӣ нигаронида шуда буданд.

Сафари Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба шаҳри Санкт-Петербург як рӯйдоди муҳими сиёсӣ, дипломатӣ ва фарҳангӣ буд, ки мавқеи Тоҷикистонро дар арсаи минтақавӣ ва байналмилалӣ мустаҳкам кард. Иштирок дар ҷаласаҳои Ассамблеяи Байнипарламентии ИДМ, мулоқотҳои дуҷониба бо роҳбарони парламентҳои кишварҳои узв ва чорабиниҳои фарҳангӣ аҳамияти ин сафарро дар таҳкими ҳамкориҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва таърихӣ нишон дод.

Мулоқотҳо бо намояндагони Русия, Узбекистон ва Қазоқистон заминаи мусоид барои тавсеаи равобити дуҷониба ва бисёрҷониба фароҳам оварданд. Иштирок дар чорабиниҳои фарҳангӣ, аз қабили гулгузорӣ дар Оромгоҳи Пискарёв ва ҷаласаи тантанавии бахшида ба 80-солагии Ғалаба, аҳамияти ҳифзи ёди таърихӣ ва ваҳдати кишварҳои ИДМ-ро таъкид кард.

Таҳлили муфассали масъалаҳои баррасишуда дар ҷаласаҳои АБИ ИДМ нишон дод, ки Тоҷикистон таҳти роҳбарии муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар муҳокимаи мавзӯъҳои муҳими амният, қонунгузорӣ, сиёсат ва хотираи таърихӣ саҳми назаррас гузошт. Пешниҳоди баргузории ҷаласаи навбатии АБИ ИДМ дар Душанбе ва пуштибонӣ аз ташаббусҳои стратегӣ, аз қабили таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо, мавқеи Тоҷикистонро ҳамчун узви фаъол ва масъули ИДМ мустаҳкам кард.

Баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе дар моҳи ноябри 2025 як имконияти беназир барои Тоҷикистон аст, то нақши худро ҳамчун маркази муколамаи минтақавӣ ва байналмилалӣ таҳким бахшад. Ин чорабинӣ ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки афзалиятҳои раёсати худ дар ИДМ, аз қабили таҳкими амнияти минтақавӣ, рушди иқтисоди рақамӣ ва пешбурди ҳамкориҳои гуманитарӣ, ба таври васеъ муаррифӣ намояд. Душанбе ҳамчун мизбони чорабинии сатҳи баланд метавонад ҷалби сармоягузориҳои хориҷӣ, густариши сайёҳӣ ва таҳкими равобити дипломатӣ бо кишварҳои ИДМ ва берун аз он мусоидат кунад.

Ташаббуси таҳияи стандартҳои байналмилалии мушоҳидаи интихоботҳо барои Тоҷикистон аҳамияти стратегӣ дорад, зеро он ба ҳифзи истиқлолияти сиёсии кишвар ва таъмини шаффофияти равандҳои демократӣ нигаронида шудааст. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ дар ин самт метавонад ба Тоҷикистон имкон диҳад, ки таҷрибаи мусбати худро дар баргузории интихоботҳои шаффоф мубодила намуда, обрӯи худро дар арсаи ҷаҳонӣ баланд бардорад. Илова бар ин, ин ташаббус ба Тоҷикистон имкон медиҳад, ки дар ташаккули меъёрҳои ҷаҳонии демократӣ саҳм гузорад, ки ин барои кишваре бо мавқеи муҳими геополитикӣ дар Осиёи Марказӣ муҳим аст.

Дар маҷмӯъ, сафари Рустами Эмомалӣ ва ташаббусҳои пешниҳодшуда, аз қабили баргузории ҷаласаи АБИ ИДМ дар Душанбе, барои Тоҷикистон имкониятҳои нав барои таҳкими мавқеи худ дар ИДМ ва арсаи байналмилалӣ фароҳам оварданд. Ин рӯйдодҳо ба рушди иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии кишвар мусоидат намуда, Тоҷикистонро ҳамчун шарики боэътимод ва фаъол дар минтақа муаррифӣ мекунанд.

Рустам ҲАЙДАРЗОДА, - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои фалсафа, профессор

Дониёр САНГИНЗОДА, - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор