Истифодаи комёбиҳои илмӣ дар амалия ва истеҳсолот метавонад нақши созандаи тараққиёти имрӯзаи Тоҷикистони соҳибистиқлол гардад. Инро бахусус Пешвои муаззами миллат, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни мулоқоти ахири худ бо аҳли илм ва маорифи кишвар таъқид намуданд.
Пешвои миллат қайд намуданд, ки илм яке аз омилҳои асосии рушди кишвар буда, олимон захираи бузурги зеҳнии ҷомеа мебошанд. Бе саҳми илм рушди иқтисод ва баланд бардоштани рақобатпазирии он ғайриимкон аст. Аҳамияти сармояи инсонӣ, аз ҷумла сатҳи баланди маориф ва фарҳанг асоси муваффақияти кишвар аст. Дар ин росто илму техника дар таъмини рушди устувор ва пешрафти ҷомеа нақши калидӣ мебозанд.
Тадқиқоти илмӣ ва навоварӣ ба ҳалли бисёр проблемахое, ки дар назди Точикистон истодаанд, мусоидат мекунанд. Онҳо ба беҳтар шудани сифати зиндагӣ, имкон додани рушди устувор ва ҳалли мушкилоти марбут ба тағирёбии иқлим, таъмини энергия ва амнияти озуқаворӣ мусоидат мекунанд. Илм двигатели прогресс гардида, ба мамлакат ёрй мерасонад, ки ба душворихои нав мутобик шавад ва захирахои онро самаранок истифода барад.
Дар солҳои истиқлолият дар Тоҷикистон бисёр пажӯҳишгоҳҳо ва марказҳои илмӣ таъсис ёфта, рушди ҳамаҷонибаи илмро таъмин намуданд. Дар баробари душвориҳои солҳои 90-ум қарни гузашта Ҳукумати кишвар тавонист муассисаҳои илмиро нигоҳ дорад ва тақвият бахшад, ки ин ба Тоҷикистон имкон дод, ки марҳалаи рушди иқтисодиро оғоз кунад. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки бидуни тадқиқоти илмӣ ва татбиқи натиҷаҳои онҳо дар амалия дар соҳаҳои мухталифи иқтисодиёт, аз ҷумла энергетика, кишоварзӣ, саноат ва ғайра ба нишондиҳандаҳои баланд ноил шудан ғайриимкон аст.
Илм ва техника дар навсозии мамлакат нақши асосӣ мебозанд. Ҷорӣ намудани технологияи навин ва дастовардҳои илмӣ имкон медиҳанд, ки инфрасохтор такмил дода, ҳосилнокии меҳнат баланд ва ҷойҳои нави корӣ таъсис дода шаванд. Сармоягузорӣ ба рушди тадқиқот ва технологияҳо ба фароҳам овардани шароит барои инноватсия ва рушди иқтисодӣ мусоидат мекунад.
Комёбихои илм ба сифати хаёти ахолй бевосита таъсир мерасонанд. Масалан, рушди технологияи мобилӣ ва интернет, беҳтар намудани хизматрасонии тиббӣ ба шарофати ваксинаҳои нав ва рушди инфрасохтор ҳама аз ҷониби тадқиқоти илмӣ ва навовариҳои технологӣ имконпазир аст. Дар Тоҷикистон тайи даҳсолаҳои охир бисёр роҳҳо, нақбҳо, пулҳо ва нерӯгоҳҳои барқи обӣ сохта шуданд, ки ба ягонагии қаламрав ва беҳтар шудани дастрасии нақлиёт мусоидат намуд.
Навоварӣ дар тиб ва нигахдории тандурустй ба бехтар шудани саломатии ахолй ёрй мерасонад. Чорй намудани технологиям нави тиббӣ, кор карда баромадани ваксинаю доруворӣ имкон медиҳад, ки ба муқобили бемориҳо самаранок мубориза бурда, сифати ёрии тиббӣ бехтар карда шавад. Рушди телемедицина ва технологияҳои рақамӣ дар соҳаи тандурустӣ дастрасии ерии тиббиро барои сокинони минтақаҳои дурдаст таъмин менамояд.
Ҳукумати Тоҷикистон инноватсия ва иқтидори илмии кишварро фаъолона дастгирӣ намуда, маблағгузориро афзоиш дода, барои олимон шароити мусоид фароҳам меорад. Ин ташкили технопаркҳо, ҳавасмандгардонии шарикии давлатӣ ва хусусӣ дар таҳқиқоти илмӣ ва инноватсия, инчунин ҷорӣ кардани Қонун дар бораи тиҷоратикунонии натиҷаҳои фаъолияти илмӣ ва илмӣ-техникиро дар бар мегирад.
Ба рушди олимони ҷавон ва ҷалби ҷавонон ба таҳқиқоти илмӣ диққати махсус дода мешавад. Таъсиси стипендияҳо, грантҳо ва ҷоизаҳо барои олимони ҷавон ба ҷалби онҳо ба фаъолияти илмӣ мусоидат мекунад ва рушди тадқиқоти навро ҳавасманд мекунад. Инчунин фароҳам овардани шароит барои рушди касбӣ ва рушди касбии олимони ҷавон тавассути таъмини дастрасӣ ба лабораторияҳо ва таҷҳизоти муосири илмӣ муҳим аст.
Пешвои миллат қайд намуданд, ки сарфи назар аз дастгирии давлат, натиҷаҳои таҳқиқоти илмӣ на ҳамеша ба талаботи замон ҷавобгӯ мебошанд. Саҳми илм дар маҷмӯи маҳсулоти дохилии кишвар ҳамагӣ 0,1% - ро ташкил медиҳад, ки талаботи давлатро қонеъ намекунад. Барои ҳалли ин масъала ислоҳоти ҷиддӣ, аз ҷумла таҷдиди сохтори муассисаҳои илмӣ, баланд бардоштани самаранокии фаъолияти онҳо ва беҳтар кардани сифати тайер кардани кадрҳои илмӣ зарур аст.
Ҳамкории байни муассисаҳои илмӣ ва корхонаҳои истеҳсолӣ низ бояд тақвият дода шавад. Таъсиси лоиҳаҳои муштарак, ки ба ҷорӣ намудани таҳияҳои илмӣ дар истеҳсолот нигаронида шудаанд, метавонад ба баланд бардоштани рақобатпазирии корхонаҳои тоҷикистон ва таъсиси ҷойҳои нави корӣ мусоидат намояд. Давлат бояд чунин ташаббусҳоро фаъолона дастгирӣ намуда, барои татбиқи онҳо шароити мусоид фароҳам оварад.
Бояд ба ҷорӣ намудани дастовардҳои илмӣ дар соҳаи кишоварзӣ диққати махсус дода шавад. Ин соҳаи асосии Тоҷикистон буда, амнияти озуқаворӣ ва шуғли қисми зиеди аҳолиро таъмин менамояд. Истифодаи технологияҳои муосири кишоварзӣ, таҳияи навъҳои нави зироатҳо ва усулҳои мубориза бо ҳашароти зараррасон ва касалиҳои растанӣ метавонад ҳосилнокӣ ва сифати маҳсулоти кишоварзиро ба таври назаррас баланд бардорад.
Тадқиқоти илмӣ дар соҳаи оберӣ ва идоракунии захираҳои об низ нақши муҳим мебозад. Дар шароити тағиребии иқлим ва норасоии захираҳои об, идоракунии самараноки захираҳои об муҳим мегардад. Таҳия ва татбиқи усулҳои инноватсионии оберӣ, истифодаи оқилонаи об ва беҳтар кардани инфрасохтори обтаъминкунӣ ба рушди устувори кишоварзӣ мусоидат мекунад.
Татбиқи дастовардҳои илмӣ ба саноат ва энергетика ба рушди ин соҳаҳо мусоидат намуда, истиқлолияти энергетикии кишварро таъмин менамояд. Сохтмони нерӯгоҳҳои нави барқи обӣ, рушди манбаъҳои алтернативии энергия ва баланд бардоштани самаранокии энергетикии равандҳои истеҳсолӣ ҳама равиши илмӣ ва ҳалли инноватсиониро талаб мекунанд. Инчунин рушди таҳқиқоти энергетикӣ, ки ба таҳияи технологияҳо ва маводҳои нав нигаронида шудаанд, ки метавонанд дар бахши энергетика истифода шаванд, муҳим аст.
Ҳамкории байналмилалӣ дар соҳаи илму технология дар Рушди Тоҷикистон нақши муҳим дорад. Мубодилаи таҷриба, таҳқиқоти муштарак ва иштирок дар лоиҳаҳои байналмилалии илмӣ ба олимони тоҷик имкон медиҳад, ки ба донишу технологияҳои пешрафта дастрасӣ пайдо кунанд. Инчунин рушди шарикӣ бо марказҳои пешрафтаи илмӣ ва донишгоҳҳои ҷаҳон, ки ба баланд бардоштани сатҳи таҳсилот ва илм дар кишвар мусоидат мекунанд, муҳим аст.
Истифодаи дастовардҳои илмӣ дар амал ва истеҳсолот қисми ҷудонашавандаи стратегияи Рушди Тоҷикистон мебошад. Дар шароити рақобати ҷаҳонӣ ва пешрафти босуръати технологӣ, кишвар бояд таҳияҳои илмиро дар соҳаҳои гуногуни ҳает фаъолона ҷорӣ намояд, то рушди устувор ва сифати баланди зиндагии шаҳрвандони худро таъмин намояд. Ҷалби ҷавонон ба илм, дастгирии инноватсия ва истифодаи самараноки захираҳои илмӣ вазифаҳои калидӣ барои ноил шудан ба ин ҳадафҳо мебошанд.
Тоҷикистон бояд сармоягузорӣ ба илму технологияро идома дода, олимони ҷавонро дастгирӣ намуда, барои фаъолияти инноватсионӣ шароит фароҳам оварад. Танҳо бо ин роҳ кишвар метавонад ояндаи худро таъмин намояд ва ба рушди устувори иқтисодӣ, баланд бардоштани сифати зиндагӣ ва шукуфоии миллат ноил гардад.
Саидзода Ҳалим Азиз – Мудири Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Имом Мираҳмади Шарофиддин-Сармутахассиси Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти АМИТ
Саидов Давлатёр Маҳмадсалимович – Мутахассиси пешбари Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон