Дар раванди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар масъалаи ташакулли маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон омили муҳим ба ҳисоб меравад. Ҳоло дар кишвари азизамон барномаи сеюми таълим ва тарбияи ҳуқуқӣ барои солҳои 2020-2030 амали шуда истодааст. Масъалаи дигари муҳим, ки дар нимзоми ҳуқуқии кишвар нақши зиёд дорад, таъмини волоияти қонун буда, он меҳвари фаъолияти ҳокимияти судӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ба ҳисоб меравад.

Эмомалӣ Раҳмон

Ба шарофати Истиқлолияти давлатӣ ва пойдории сулҳу ваҳдати миллӣ дар баробари дигар дастовардҳои намоён дар умури давлатдорӣ низоми ҳуқуқии кишвар низ мутобиқ ба меъёрҳои пазируфтаи ҷаҳонӣ такмил шуда, дар сохторҳои қудративу ҳифзи ҳуқуқи кишвар дигаргуниҳои куллӣ ба амал омаданд. Албатта, таъмини рушди устувор ва таҳаввулоти сохторӣ дар ҳама бахшҳои ҷомеа, аз ҷумла мақомоти судӣ, дар заминаи қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (6 ноябри соли 1994) ба миён омад. Зеро ин санади олии ҳуқуқӣ принсипҳои ташкили низоми мақомоти олии ҳокимияти давлатӣ ва тартиби фаъолияти онҳоро муайян намуда, бори нахуст ҳокимияти давлатиро дар асоси таҷзияи он ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ қонунан муқаррар намуд.

Агар таърихи мавҷудияти судҳоро дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ба ду марҳила—то эълони ваҳдати миллӣ ва даврони баъд аз расидан ба ваҳдат тақсимбандӣ намоем, баръало равшан мегардад, ки маҳз пас аз имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар ҳаёти судҳои кишвар тағйироту пешрафтҳои зиёд ҷой доданд. Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 саҳифаи наверо дар таърихи мақомоти судии кишвар боз намуда, дар доираи ислоҳоти конститутсионӣ 26 сентябри соли 1999, яъне зимни татбиқи талаботи Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар натиҷаи раъйпурсии умуми халқӣ ба Конститутсия тағйиру иловаҳо ворид гардиданд, ки барои ҳокимияти судиро аз тобеияти ҳокимияти иҷроия баровардан асоси қонунӣ гузоштанд. Ислоҳоти баъдинаи конститутсионӣ, ки бо мақсади заминасозии ҳуқуқии раванди сифати нави рушд ва мукаммал гардонии низоми қонунгузории миллӣ анҷом пазируфт, мақом ва эътибори низоми мақомоти судии кишварро боз ҳам таҳкиму тақвият бахшид, ки бевосита самараи ваҳдату ризоияти ҳамагонӣ ба ҳисоб меравад.

Дар асоси талаботи Конститутсия ва ислоҳоти конститутсионӣ соли 1995 бобати мукаммалу мустаҳкам кардани мустақилият ва беҳтар намудани фаъолияти ҳокимияти судӣ қонунҳои конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи Суди конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи мақоми судҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи сохтори судӣ», «Дар бораи судҳои иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи судҳои ҳарбӣ» қабул гардид. Бо қабули асноди зикршуда фаъолияти судҳои иқтисодию ҳарбӣ ва Суди конститутсионӣ оғоз гардида, ба самаранокии фаъолияти ҳокимияти судӣ асос гузошта шуд. Тағйироти ҷиддии дар ҳаёти ҷомеа бамиёномадаро Сарвари давлат, воқеъбинона таҳлил намуда, 14 апрели соли 1997 Фармон «Дар бораи баъзе чораҳои таъмини мустақилияти ҳокимияти судӣ»-ро тасвиб намуда, ҳамзамон, дар мамлакат гузарондани ислоҳоти судӣ – ҳуқуқиро зарур шумурданд. Бо имзои ин фармон имконияти муҳайё намудани шароити моддӣ – техникӣ ба судҳо, бо кадрҳои баландихтисос таъмин намудани мақомоти судӣ, баланд бардоштани маоши хизматии судяҳо ва кормандони дастгоҳи судҳо ва дар ин замина пойдор гардондани мустақилияти ҳокимияти судӣ ба миён омад. Ин иқдоми саривақтии Пешвои миллат ба беҳбудии фаъолияти судяҳо, қабули қарорҳои қонунӣ ва асоснок баҳри самаранок баамалбарории адолати иҷтимоӣ дар бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ такони бузург бахшида, баъдан замина барои қабул ва марҳила ба марҳила гузарондани Барномаи давлатии ислоҳоти судӣ – ҳуқуқӣ гашт. Ташаккули муносибатҳои ҷамъиятӣ – сиёсӣ ва давра ба давра татбиқ намудани Барномаи давлатии ислоҳоти судӣ – ҳуқуқӣ тақозо мекард, ки ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тағйиру иловаҳо ворид карда шавад. Бо ҳамин мақсад, 22 июни соли 2003 тариқи раъйпурсии умумихалқӣ ба Конститутсия тағйиру иловаҳо ворид гардиданд, ки як қисми он ба мустаҳкам намудани мустақилияти ҳокимияти судӣ равона гардида, мӯҳлати ваколати судяҳо аз 5 сол ба 10 сол зиёд, синни ниҳоии ҳуқуқшиносе, ки ба вазифаи судягӣ пешниҳод мегардад 65-сола муқаррар гардид. Дастуру ҳидоятҳои Пешвои миллат зимни вохӯрию мулоқотҳояшон бо судяҳо, кормандони масъули мақомоти судӣ ба беҳтар гардидани кори судяҳо доир ба қабули қарорҳои қонунӣ ва асоснок нақши муҳим бозида, дар маҷмӯъ, ба таҳкими фаъолияти мақомоти судӣ мусоидат кардааст.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми навбатии хеш ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи таҳлили ҳамаҷонибаи самту соҳаҳои гуногун ба масъалаҳои вобаста ба ҳуқуқ, адолати судӣ, таъмини волоият ва риояи қонунҳо таваҷҷуҳ намуданд.

5 декабри соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо кормандони мақомоти судии кишвар мулоқот намуда, оид ба рушди мақомоти судӣ, иқдомоти роҳбарияти давлат барои қабулу амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти судиву ҳуқуқӣ, такмили қонунгузории моддию мурофиавӣ ва беҳдошти вазъи иҷтимоии кормандони соҳа бо таҳлилҳо андешаронӣ намуданд. Зимни мулоқот таъкид карда шуд, ки тибқи Конститутсия ҳокомияти судӣ яке аз рукнҳои мухимми давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявии мо буда, нақшу мавқеи он дар пешрафти ҷомеа хеле муҳим аст. Инчунин зикр гардид, ки бо қабули Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол, принсипу меъёрҳои ҳоимияти судӣ муқаррар ва тартиби фаъолияти он мушаххас гардид.

Дар ҷумҳурӣ Барномаи ислохоти судӣ-ҳуқуқӣ марҳила ба марҳила амалӣ мегардад. Хусусан, дар натиҷаи татбиқи мақсаднок ва бомароми ислоҳотҳои судӣ-ҳуқуқӣ дар кишвар шароити мусоиду мувофиқ барои фаъолияти ҳокимияти судӣ дар самти ба амал баровардани адолати судӣ фароҳам гаштанд. Муҳимтарин дастовардҳои ба даст овардаи ин соҳаро метавон ба таври зайл тақсимбандӣ кард:

- дар Конститутсия мустаҳкам ва муқаррар намудани ҳокимияти судӣ ҳамчун шохаи мустақили ҳокимияти давлатӣ;

- ба ҳайси таъиноти асосии ҳокимияти судӣ муқаррар намудани ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, манфиати давлат, ташкилоту муассисаҳо ва қонунияту адолат;

- шароити мусоид фароҳам овардан ҷиҳати низоми кафолати мустақилияти судяҳо ҳангоми ба амал баровардани адолати судӣ;

- муқаррар намудани кафолати дастрасии ҳар як шахс ба адолати судӣ ва ҳифзи судӣ;

- мукаммал гардонидани қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти фаъолияти ҳокимияти судӣ ва мутобиқ гардонидани он ба стандартҳои байналмилалӣ;

- таъсиси ниҳоди «коромӯз — судя» дар сохтори ҳокимияти судӣ ва мустаҳкам намудани он дар сатҳи қонунгузорӣ;

- ба салоҳияти суд вогузор намудани масъалаи маҳдуд кардани ҳуқуқҳои конститутсионии инсон ва шаҳрванд дар мурофиаи судии ҷиноятӣ.

Дар ҷараёни татбиқи Барномаи чоруми ислоҳоти судӣ-ҳуқуқӣ, бо назардошти рушди чомеа, механизми ҳифзи ҳуқуқи инсон ва таъмини волоияти қонун, эҳтироми инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои он ҳамчун арзиши олӣ баррасии саривақтии парвандаҳо, иҷрои санадҳои судӣ ва ба низоми электронӣ гузаштани судҳо тадриҷан ташаккул меёбанд.

Ҳоло ба шарофати пойдории сулҳу субот ҳокимияти судӣ имконияти ҳифзи дастовардҳои зикришударо дорад.Бинобар ин қайд кардан ҷоиз аст, ки бархурдҳои сиёсиву муборизаҳои гурӯҳӣ далолат бар он мекунанд, ки ба қадру сулҳу суботи кишвар бирасем ва баҳри ҳифзи истиқлолият саҳми муносиб гузошта, арзишҳои сулҳу ваҳдати миллиро ҳифз намоем, зеро равандҳои сиёсӣ дар ҷаҳони имрӯз нишон дода истодаанд, ки давлатҳои алоҳида бо як хатогии хурди сиёсӣ сулҳу ваҳдат ва таъмини амниятро дар дохили кишварашон аз даст дода, ба майдони ҷанг ва бархӯрди манфиатҳои гурӯҳҳои манфиатҷӯ табдил ёфта истодаанд. Ин омилҳои сиёсӣ ба мо ҳушдор медиҳанд, ки роҳу усулҳои ҳифз ва таҳкими абадияти сулҳу ваҳдати миллиро дар кишварамон омӯзем ва сулҳу ваҳдатро дар ватанамон ҷовидонӣ нигоҳ дорем. Пеш аз ҳама, мо бояд ба равандҳои сиёсӣ аз нуқтаи назари таҳлилӣ баҳои дуруст дода тавонем. Ба ҳамаи мақсаду ҳадафҳоямон танҳо дар ҳамон сурате мерасем, ки сулҳу ваҳдат дар кишварамон пойдору ҷовидон бошад. Дар воқеъ, Ваҳдати миллӣ дар пешравию ободии мамлакат нерӯю суръати баланд мебахшад ва ҳар як фарди соҳибхирад аз доштани ин неъмати бебаҳо ифтихор мекунад, зеро медонад, ки то вақте дар Ватани азизамон Сулҳу ваҳдат ҳукмфармо аст, ҳеҷ кас наметавонд ҳуқуқ ва озодии миллати тоҷикро халалдор созад. Ҳамин тариқ, ваҳдати миллӣ имконияти хуб фароҳам овард, ки кишвар ба маҷрои осоишта ва сулҳу суботи ҳамешагӣ қадам ниҳода, соҳаҳои муҳимтарини ҳаёти ҷомеа, бахусус судӣ — ҳуқуқӣ ташаккул ёфтанд.

Алиназарова Кифоят Ғуломназаровна ходими илмии шуъбаи таърихи давлат ва ҳуқуқи ИФСҲ АМИТ.

Сулҳ ва ваҳдати миллӣ аз муҳимтарин арзишҳои маънавии ҳар як ҷомеаи мутамаддин ба ҳисоб меравад. Барои миллати тоҷик, ки солҳои душвори ҷанги шаҳрвандиро паси сар кардааст, ин ду мафҳум — сулҳ ва ваҳдат — на танҳо арзиш, балки таҷрибаи зинда ва сабақи таърихӣ мебошанд.

Дар таърих бистуҳафтуми июни соли 1997 ҳамчун замони нави давлатдории Тоҷикистон созишномаи сулҳу Ваҳдати милли ба имзо расид. Мо халқи ватандӯст хуб дар ёд дорем, ки давлати тозаистиқлоли мо дар оғози соли 1991 баъд аз пошхурии давлатҳои итиҳоди Шӯравӣ дар Тоҷикистони азизамон гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ гирифтор шуда, тамоми соҳаҳои иқтисоди миллӣ фалаҷ гардид ва давлатро буҳрони амиқи сиёсӣ фаро гирифт. Раванди сулҳи тоҷикон худ воқеаи беназир аст, ки сабақҳои арзишманди он на танҳо дар дохили кишвар, балки дар саросари ҷаҳон мавриди истиқбол ва омӯзиш қарор гирифт.

Дар чунин шароити фоҷиабор, шахсияти таърихӣ — Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон — бо иродаи қавӣ, садоқат ба Ватан ва мардум дар саҳнаи сиёсӣ зуҳур карданд. Аз рӯзҳои аввали фаъолияташон, Пешвои миллат тамоми кӯшишҳоро ба харҷ доданд, то ҷанг қатъ гардад, музокироти сулҳ оғоз шавад ва мардум дубора ба сӯи якдигар баргарданд.

Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фирориёнро ба ватан баргардониданд, миллати парешон сарҷамъ омад, мамлакат обод шуд, пеш рафт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист, ваҳдату сулҳ падидор аст. Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти азизамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хонадони ҳар як точику тоҷикон сулҳу субот, тинҷиву осудаги, меҳру муҳаббат ва сарҷаъмиро таъмин намуданд. Мо ҷавонони замони истиқлолият шукри он мекунем, ки чунин сарвари далеру шуҷоъ, ватандӯсту ватанпарвар дорем.

Дар шароити имрӯза бояд ҳамаи инро ҳамчун падидаи мусбат арзёбӣ кунем”, аз он гувоҳӣ медиҳад, ки наврасону ҷавонони мо дар масири ободкориҳо ва шукуфоии Ватани азизамон –Тоҷикистон эҳсоси баланди дӯстдории миллат ва ин сарзаминро нишон медиҳанд.

Халқи ватандӯст сулҳҷӯи мо таҳти парчами ваҳдату ягонагии миллат ба ҳам омада, Ваҳдати миллиро ҳамчун рамзи асосии пешрафти ҷомеа пазируфта ва барои ҳифзу таҳкими ин арзиши гаронбаҳо то ба имрӯз бо камоли ғайрату матонат азму талош варзида истодаем.

Имрӯз Пешвои миллат ва Ҳукумати кишвар ба тарбияи насли нав, баланд бардоштани ҳисси ватандӯстӣ ва ваҳдатгароии ҷавонон таваҷҷуҳи махсус медиҳанд, зеро маҳз ҷавонон ояндасозони миллатанд. Сулҳ ва ваҳдати миллӣ имрӯз мояи ифтихор ва сармояи маънавии тоҷикон аст. Ин ду неъмати бебаҳо моро водор месозанд, ки ҳамеша дар ҳифзи онҳо бошем, қадрашонро донем ва наслҳои ояндаро дар ҳамин рӯҳия тарбия намоем.

Мо, ҷавонон ва фарзандони Тоҷикистони соҳибистиқлол, бояд бо тамоми ҳастӣ талош кунем, то сулҳу суботи ба дастомадаро нигаҳ дорем, ваҳдати миллиро таҳким бахшем ва дар рушду шукуфоии Ватан саҳмгузор бошем.

Ба кишвари азизамон осмони софу беғубор таманно дорам Рӯзи Ваҳдати миллӣ муборак ҳамватанони азиз.

Муовини директор оид ба илм ва таълими МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон н.и.т. Раҳимзода Фирӯз Акбар

Ваҳдати миллӣ яке аз арзишҳои муҳими иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангии миллати тоҷик махсусан ҷавонон ба ҳисоб меравад. Дар шароити муосир, нақши ҷавонон дар таҳкими ваҳдати миллӣ хеле калон аст, зеро онҳо на танҳо ояндаи миллат, балки нерӯи фаъоли ҷаҳони муосир ба ҳисоб мераванд. Бо ин мақсад Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2017 – ро соли «Ҷавонон» эълон намуд. Ҳамин аст, ки ғамхориҳои падаронаи пешвои миллат ба қишри ҷавони кишвар беандоза зиёд аст ва барои сатҳу сифати таҳсили ҷавонон ва дар самти варзиш нисбат ба ҷавонон таваҷуҳи беандоза доранд.

Ҷавонон ҷавобан ба тамоми ғамхориҳои роҳбари давлат нисбат ба онҳо ва ба ватану миллат ва сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ арзиш қоил буда дарк менамоянд, ки маънои ваҳдати миллӣ ҳамдигарфаҳмӣ, дӯстиву бародарӣ, эҳтироми арзишҳои миллт ва фарҳангию забонӣ, инчунин, кӯшиши якҷоя барои рушду ободии ватанро дорад.

Ҷавонони худшиносу бедор дарк мекунанд, ки танҳо дар фазои сулҳу субот ва ҳамдилию иттиҳод метавонанд таҳсил намоянд, соҳибкасб шаванд ва дар сохтани ҷомеаи пешрафта саҳм гузоранд. Воқеан ҳам тариқи паёмҳои сарвари давлат шунида мешавад, ки ҷавонони мо бояд зиракии худро аз даст надода ба ҳизбу ҳаракатҳои терористи фирефта нашаванд, таҳсили хуб намуда забонҳои хориҷиро аз худ кунанд ва мутахассиси хуб шуда ватани худро соҳиби кунанд.

Хушбахтона ҳаминтавр шуда истодааст, ки имрӯз ҷавонон дар воситаҳои ахбори омма, шабакаҳои иҷтимоӣ ва чорабиниҳои фарҳангиву сиёсӣ фаъолноки нишон дода, арзишҳои ваҳдати миллиро таблиғ ва ҳифз мекунанд. Онҳо бар зидди ҳар гуна тафриқаандозӣ, ифротгароӣ ва дигар хатарҳое, ки ваҳдати миллиро халалдор месозанд, мубориза мебаранд.

Дар замони муосир, ваҳдати миллӣ на танҳо як арзиши сиёсиву иҷтимои, балки мояи ифтихор ва нишони бедории миллии ҷавонон маҳсуб меёбад. Ҳамин тариқ, ҷавонон бояд масъулияти баланди ватандӯстӣ дошта бошанд ва ба ғояҳои солим дар роҳи таҳкими ваҳдати миллӣ ва рушду шукуфоии Тоҷикистони азиз саҳми сазовор гузоранд. Танҳо дар асоси ваҳдат ва якдилӣ метавон ба ояндаи дурахшони миллат умед баст.

Раиси олимони ҷавони Институти зоология ва паразитологияи ба номи Е.Н. Павловскийи АМИТ Сулаймони Ҳакимзод

Ваҳдати миллӣ ҳамчун арзиши олии иҷтимоӣ ва сарнавиштсоз дар таърихи навини Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми махсусро ишғол мекунад. Пас аз солҳои ҷанги шаҳрвандӣ ва нобасомониҳои сиёсӣ, маҳз Ваҳдати миллӣ кишвари моро аз вартаи нобудӣ раҳо бахшида, ба сӯйи суботи сиёсӣ, пешрафти иқтисодӣ ва эҳёи давлатдории миллӣ раҳнамун сохт.

Мафҳум ва аҳамияти ваҳдати миллӣ:

Ваҳдати миллӣ маънои ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамзистии осоишта, бахшиши кинаҳо ва якпорчагии миллатро дорад. Ин мафҳум танҳо як шиори сиёсӣ нест, балки асоси пойдории давлат ва ҳаёти осоиштаи мардум мебошад. Барои Тоҷикистон, ки кишвари бисёрмиллат ва пас аз ҷанги дохилӣ буд, ваҳдат наҷоти ҳақиқӣ гардид.

Роҳи расидан ба ваҳдат:

Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва сурат гирифт, нуқтаи аввали оғози сулҳи комил дар Тоҷикистон буд. Талошҳои беназири Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ҷонибҳои даргир дар расидан ба созиш, барои тамоми минтақаҳои ҷаҳон сабақи таърихист.

Дастовардҳои ваҳдат:

Бо шарофати ваҳдат, имрӯз Тоҷикистон кишвари орому осуда, рушдёбанда ва боэътимод дар минтақа гардидааст. Муҳити мусоиди сармоягузорӣ, рушди инфрасохтор, болоравии сатҳи маорифу тандурустӣ ва нуфузи афзояндаи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ – ҳама маҳсули сулҳу ваҳдат аст.

Масъулияти наслҳои оянда:

Имрӯз вазифаи насли ҷавон ва тамоми аҳли ҷомеа ин аст, ки ваҳдати миллиро на танҳо ҳифз намоянд, балки онро таҳким бахшида, насли наврасро дар руҳияи дӯстиву якдигарфаҳмӣ тарбия намоянд.

Хулоса Ваҳдати миллӣ на танҳо гузаштаи наздик, балки ояндаи дурахшони Тоҷикистонро низ муайян мекунад. Ҳар як шаҳрванди содиқ бояд онро ҳамчун неъмати бузурги таърихӣ қадр намуда, барои пойдории сулҳу оромӣ саҳми арзишманди худро гузорад.

Аминҷон Ҷураев-корманди Раёсати магистратура, аспирантура ва докторантураи PhD-и АМИТ.

Ваҳдати миллӣ ҳамчун «гавҳараки чашм»-и миллати тоҷик ва «маҳсули андешаи миллӣ», на танҳо унсури муттаҳидкунандаи ҷомеа, балки пойгоҳи бунёди давлати муосир ва рушди фарҳангӣ-иқтисодии Тоҷикистон аст. Ин мафҳум дар таърихи навини кишвар бо пайдоиши истиқлол, ҷанги шаҳрвандӣ ва эҳёи миллӣ алоқаманд аст. Хостам дар ин мақола ба таҳқиқи сарчашмаҳои таърихӣ, нақши сиёсӣ-фарҳангӣ ва таъсири иқтисодии ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон иброз намоям.

1. Ҷанги шаҳрвандӣ ва хатари завол

Дар оғози солҳои 90-ум, Тоҷикистон бо «гирдоби ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ» рӯ ба рӯ шуд. Ин давра «хатари заволи давлат ва парокандагии миллат»-ро ба вуҷуд овард, ки тамоми соҳаҳои иқтисодиро фалаҷ кард. Парокандагӣ «бар пояҳои ваҳдат зарари худро расонд».

2. Нақши Пешвои миллат дар Таъсиси Сулҳ

2.1. Ҳаракати «Ваҳдати миллӣ ва эҳёи Тоҷикистон»

Бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон, ин ҳаракат ҳамчун механизми «таҳкими пояҳои сулҳ» ташкил ёфт. Талошҳои пайвастаи ӯ ба имзои Созишномаи сулҳи миллӣ (27 июни 1997) оварда расонид, ки ин рӯз ҳамчун «Рӯзи Ваҳдати миллӣ» эълон шуд.

2.2. Фалсафаи сулҳ аз назари Пешво

Эмомалӣ Раҳмон ваҳдатро ба «дарахти мевадор» ташбеҳ мекунад:

«Дарахте, ки мо ба сулху ваҳдат парвариш додем, имрӯз меваҳои ширин ба самар овардааст... Мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки теша ба решаи он расад».

3. Аҳамияти Фарҳангӣ ва Сиёсии Ваҳдат

3.1. Забон ва Наврӯз ҳамчун унсурҳои якҷоякунанда

Забони тоҷикӣ: Дар давраи Сомониён ба «абзори қаввии давлатсозӣ» табдил ёфт ва мақоми қудсият пайдо кард.

Наврӯз: Ҳамчун платформаи фарҳангӣ барои «ҷамъбасти анъанаҳои миллӣ» хидмат карда, се унсури асосиро таъкид менамояд: устуравӣ кардани таърих, қудсияти забон ва рушди сулолавӣ.

3.2. Таҷрибаи Тоҷикистон дар сатҳи байналмилалӣ

Сулҳи миллӣ ҳамчун «намунаи олии ҳамдигарфаҳмӣ» аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ва дигар муассисаҳо омӯхта шудааст. Ин таҷриба барои кишварҳои гирифтори низоъҳои дохилӣ ҳамчун модели назаррас эътироф гардидааст.

4. Натиҷаҳои Иқтисодӣ ва Иҷтимоии Сулҳ

4.1. Ободӣ ва рушди устувор

Пас аз имзои созишномаи сулҳ, Тоҷикистон:

- Ба «шоҳроҳи рушди устувор» ворид шуд.

- Соҳаҳои инфраструктура, маориф ва иқтисодиёт бо ёрии ҳукумати ваҳдатгаро рушд ёфтанд.

4.2. Таъсири иҷтимоӣ

Ваҳдат ба «ифтихори миллӣ» ва «худшиносии миллӣ» мусоидат кард, ки ин барои шаклгирии ҷавонони мустақилгараванда аҳамияти калон дошт.

5. Чашмдоштиҳо барои Оянда

5.1. Таҳдидҳои муосир

Гурӯҳҳои экстремистӣ ва таъсири қувваҳои беруна метавонанд ваҳдатро халалдор кунанд. Бинобар ин, «эҳтиёти ҳифзи ин гавҳар ҳамчун чашм» тоҷиконро вазифадор мекунад.

5.2. Нақши ҷавонон

Ҷавонон ҳамчун «фарзандони истиқлол» бояд барои «таҳкими пояҳои давлатдории миллӣ» саъй кунанд. Ин дар баррасии қонунгузории миллӣ ва фаъолияти илмӣ ифода меёбад.

Хулоса Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон на танҳо «наҷоти миллат», балки «маҳсули андешаи миллӣ» аст, ки барои ташаккули давлати муосир ва эҳёи фарҳангӣ зарур будааст. Таҷрибаи Тоҷикистон нишон медиҳад, ки ваҳдат ҳамчун «самараи талошҳои хурду бузурги Ватан» метавонад кишварро аз фалокат наҷот диҳад ва онро ба масири тараққӣ гузорад. Барои нигоҳдории ин арзиш, таъсиси мактабҳои тарҷумонии забони миллӣ, ташвиқи ҳамдигарфаҳмӣ дар ҷавонон ва таҳкими муносибатҳои байналмилалӣ бояд дар маркази амалиётҳои оянда қарор гиранд.

Шодихуҷа Комилов - ходими илмии Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ

Ваҳдат ин на танҳо як мавзӯи сиёсӣ ё иҷтимоӣ, балки масъалаи ҳаётан муҳими давлату давлатдорӣ ва арзишмандтарин дастоварди ҳар як миллат, бахусус миллати шарафманди тоҷик мебошад. Зеро бе ваҳдат — сулҳ нест, бе сулҳ — тараққӣ нест, бе тараққӣ — на фардои обод ҳаст ва на ояндаи умедбахш.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, пас аз солҳои вазнини ҷанги шаҳрвандӣ тавонист бо роҳбарии хирадмандонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳи сулҳро пеш гирад ва миллатро сарҷамъ намояд. Ваҳдати миллӣ маҳсули заҳмат, меҳрубонӣ ва фидокориҳои Пешвои муаззами миллат ва садҳо ҳазор қаҳрамонони миллат мебошад.

Ҷавонон дар ҳама давру замонҳо нерӯи пешбарандаи ҷомеа буданд. Аз таърих аён, ки маҳз ҷавонон дар лаҳзаҳои душвор ва сарнавиштсоз дар баробари дигар қишрҳои ҷомеа дар паҳлуи Пешвои муаззами миллат бо қавииродагии хеш истодагарӣ намуда, барои ояндаи дурахшони сарзамини аҷдодии худ, арзишҳои миллӣ ва ҳифзи миллат аз парешонӣ мубориза бурданд. Қайд намудан ба маврид аст, ки Пешвои муаззами миллат ҳам дар сини мубораки ҷавониашон қавли «Ман ба шумо сулҳ меорам»-ро ба кулли мардуми шарифи Тоҷикистон ваъда дод ва дар як муддати кутоҳ онро амалӣ намуд.

Дар замонҳои давлатдории давлатҳои пешини тоҷикон, замоне ки тоҷикон давлати мустақили хешро доштанд, маҳз ҷавонон бо илм, фарҳанг ва эътиқод номи тоҷиконро ба оламиён муаррифӣ намуданд. Имрӯз низ насли ҷавон бояд чунин рисолати бузург ва муқаддасро бар дӯш гирад ва бо хирад, бо дониш ва бо эътиқод онро ба насли ҷавони оянда мерос гузоранд.

Ҷавонон бояд аз таърихи чӣ гуна ба даст омадани Ваҳдат воқиф бошанд, зеро ин арзиши муқаддас хело гарон — бар ивази ҷони ҳазорон нафар ҷовонони шуҷоъу ҷонсупурдаи Ватан ба даст омадааст. Пас, бо дарки баланд эҳсоси масъулият дар қалби ҳар ҷавони дурандеш ва соҳибмаърифат бояд реша давонад.

Имрӯз душманони миллат мекӯшанд, ки тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ, ғояҳои ифротӣ ва дур кардани ҷавонон аз маърифат ва фарҳанг ваҳдати моро аз байн бибаранд. Аз ҳамин лиҳоз мо ҷавонон бояд ҳушёр бошем ва бар муқобили чунин хатарҳои ҳамарӯзаи ҷаҳони имрӯз бо дониш ва ҳушёрии сиёсӣ мубориза барем.

Ҷавони асил бояд донишомӯз, созанда, муҳофизи фарҳанг ва арзишҳои миллӣ бошад. Ҳар як иқдоми нек, ҳар як амали ватандӯстона хиштест барои таҳкими Ваҳдат.

Мо имрӯз ҳама зери осмони софи ваҳдат зиндагӣ дорем. Сулҳу субот, амният, ободии шаҳрҳо ва деҳот, имкониятҳои таҳсилу кор — ҳамаи ин аз баракати ваҳдат аст. Аммо набояд фаромуш кард, ки ваҳдат як бор ба даст меояд ва агар мо онро пос надорем ҳар лаҳза метавонад

аз даст биравад. Бинобар ин, ҳар як ҷавон хоҳ донишҷӯ бошад, хоҳ хонанда, хоҳ муҳоҷир бояд инро дарк кунад: Ваҳдат – неъмати муқаддас аст! Онро бояд дӯст дошт, ҳифз кард ва ба дигарон фаҳмонд.

Ваҳдатро ҳифз мекунем — фардои обод месозем!

Абдуллозода А.Ф. ходими илмии Институти

математикаи ба номи А.Ҷӯраеви

АМИТ

(бахшида ба 28 – солагии ҷашни Ваҳдати миллӣ)

Дар марҳалаи муосир иқтисоди рақамӣ як низоми муносибатҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ мебошад, ки ба эҷод, тақсим ва татбиқи технологияҳои рақамӣ , ҳисоббарорӣ ва маҳсулоти бо онҳо алоқаманд асос ёфтааст. Иқтисоди рақамӣ пойбанди иттилооту маълумот аст ва қариб нест соҳае, ки технологияҳои иттилоотӣ ба он ворид нагаштаву таъсир нагузошта бошанд. Инчунин, иқтисоди рақамӣ ҷараёни ногузиру мусбат аст ва имконоти навро барои рушди иқтисод ба вуҷуд меоварад. Аммо дар ин раванд хавфу хатарҳо барои бозори меҳнат ва корфармоён истисно намебошад. Дар ҷаҳони муосир иқтисоди рақамӣ ба як омили калидии рушд табдил ёфтааст.

Бояд қайд намуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳалаи муосири иқтисоди рақамӣ қарор дошта, тадбирҳои муассирро барои гузариш ба рақамикунонии иқтисодиёт дар соҳаҳои гуногуни кишвар ба роҳ монда, солҳои охир ба як қатор дастовардҳо ноил гаштааст, ки рақамикунонии соҳаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла меҳнат, муҳоҷират, шуғли аҳолӣ ва таҳсилоти ибтидоии касбӣ барои беҳтар намудани хизматрасониҳои давлатӣ ба аҳолӣ ва соддагардонию шаффофияти фаъолияти сохторҳои давлатӣ мусоидат менамояд.

Яке аз дастовардҳои бузурги халқи тоҷик дар арсаи таърих ин аз байн бурдани кашмакашу низоъҳои дохилӣ ба хотири имрӯзу ояндаи миллат ва ватан, ҳалли нофаҳмиҳои гуруҳӣ, қатъи ҷанги шаҳрвандӣ ва бахшидани гуноҳҳои ҳамдигарӣ, сарҷамъшавӣ дар сари як миз, ба мувофиқа омадан дар ҳалли масъалаҳои баҳснок, ба даст гирифтани зимоми давлатдорӣ, пешгирии нестшавии миллати тоҷик ва ягона давлати тоҷикон, несту нобудшавии боигариҳои милливу иқтисоди миллӣ ва тамоми рукнҳои давлатдориву миллатсозӣ – Ваҳдати миллӣ ба ҳисоб меравад, ки соли ҷорӣ аз ин санаи муҳим 28 – солагии онро таҷлил менамоем.

Воқеан, Ваҳдати Миллӣ неъмати бузург ва муқаддасе мебошад, ки тамоми пешрафту комёбиҳои давлатамон ва саодати рӯзгори мардумамон аз он ибтидо мегирад. Ҳадафи имзои ин санади сарнавиштсоз аз муттаҳидсозӣ ва нигоҳдоштанӣ таъриху фарҳанги қадимаи миллати тоҷик иборат буда, дар татбиқи стратегияи миллӣ заминаи асосӣ гузошт. Татбиқи ҳадафҳои стратегӣ, иқтисодиёти кишвар ба монанди таъмини истиқлолияти энергетикӣ, баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ, таъмини амнияти озуқаворӣ ва саноатикунони босуръат дар ташаккули давлатдории миллӣ сарчашма мегирад.

Бо ба даст овардани Ваҳдати миллӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба якчанд дастовардҳои назарраси иқтисодиёт мушарраф гардид, ки ин дастовардҳо ба монанди ташаккули “ҳукумати электронӣ”, “энергияи сабз”, “иқтисоди сабз”, “иқтисоди рақамӣ”, ихтироъ ва татбиқи технологияҳои инноватсионӣ ва зеҳни сунъӣ мебошанд.

Маврид ба зикр аст, ки яке аз самтҳои афзалиятноки иқтисодиёти миллӣ ин гузаштан ба ҳукумати электронӣ буд, ки бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 5 ноябри соли 2003 барои татбиқи амалисозии низоми нави идоракунии корхонаҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Стратегияи давлатии “Технологияҳои иттилоотию коммуникатсионӣ барои рушди Ҷумҳурии Тоҷикистонро тасдиқ намуданд, ки барои гузаштан ба низоми муосири “ҳукумати электронӣ” мусоидат намуд. Инчунин, бо ташаббусҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Стратегияи рушди “зеҳни сунъӣ” дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 ва тибқи он то ба 5 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (минбаъд ММД) расонидани даромад дар натиҷаи ҷорӣ намудани технологияҳои “зеҳни сунъӣ” муҳим арзёбӣ мегардад.

Мақсади ноил гаштан ба ҳадафҳои стратегӣ ва рушди иқтисоди миллии кишвар Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбатии худ, солҳои 2025 – 2030 “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” эълон намуданд, ки ин ҳадаф барои вусъат бахшидани равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт мусоидат намуд. Бо ин мақсад бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 30 сентябри соли 2022 “Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040” низ тасдиқ гардидааст.

Барои татбиқи ин амал, бо ташаббусҳои созандаи Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе, муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар шаҳри Душанбе (IT) –Парки технологии муосири инноватсионӣ бо стартапҳо ва лоиҳаҳои муосири технологӣ сохта ба истифода дода шуд, ки ин технопарк барои рушди озоди иқтисодӣ ба ширкатҳо имкониятҳои беназир фароҳам меорад. Дар он мутахассисони боистеъдоди ин илми муосир метавонанд ба шарофати дастгирии ҳамаҷониба, аз ҷумла баҳисобгирии муҳосибӣ, ҳуқуқӣ, маркетингӣ ва таълимӣ ғояҳои худро ба лоиҳаҳои муваффақи тиҷорат табдил диҳанд.

Лозим ба ёдоварист, ки ҳадафи асосии Парки технологии мазкур мусоидат ба рушди иқтисодиёти рақамӣ ва расонидани дастгирии ҳамаҷониба ба резидентҳое, ки дар соҳаи IT машғуланд, мебошад.

Инчунин, бо технологияҳои замонавӣ тавассути ин Парки технологӣ бо сохторҳои давлатӣ ҳамкориҳоро ба роҳ монда, бо бахшҳои хусусӣ ҳамчун шарики боэътимод баромад намуда, ба сармоягузорӣ ва фароҳамовардани фазои мусоиди низоми идоракунӣ бахусус андоз мусоидат мекунад. Шахси масъул ё мутахассиси ин парки технологӣ метавонад тариқи барномаҳои махсус ба бозорҳои байналмилалӣ ошно гардида, аз имкониятҳои ҳамгироӣ ба экосистемаи технологии Тоҷикистон дастрасӣ пайдо намоянд. Ин омили муосир барои идоракунии корхонаҳо дар соҳаи гуногун ва рушди иқтисоди миллӣ батадриҷ таъсири мусбат мерасонад.

Натиҷаи меҳнати фидокорона ва иқдомҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ муҳимтарин комёбиву дастовардҳои кишварамон дар тўли 28 соли баъд аз бадастории Ваҳдати миллӣ Корхонаи воҳидии давлатии “Шаҳри ҳушманд” (Smart citi) – Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе ба хотири амалигардонии рақамикунонии хизматрасонӣ дар соҳаи иқтисодиёт ва пардохтҳои ғайринақдӣ ба истифода дода шуд.

Дар хулоса бояд зикр намоем, ки ин ҳама дастоварду пешравиҳо ба Ваҳдати миллӣ тавъам буда, низоми рақамикунонӣ иқтисоди миллӣ рушд намуда, буҷаи давлат ғанӣ мегардад. Дар нигоҳдории ин ҳама дастовардҳо моро месазад, ки ҳамеша дар омӯзиши илму технологияҳои замони муосир ҷаҳду талош намуда, дар фазои сулҳу субот барои рушди иқтисоди миллӣ саҳмгузор бошем. Дар робита ба гуфтаҳои боло 28 – солагии Ваҳдати миллиро ба тамоми мардуми шарафманди кишвари азизамон табрику муборакбод гуфта, боварӣ дорем таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дастовардҳои беназири иқтисодию иҷтимоӣ ва сиёсиву фарҳангӣ сазовор гардида, дар арсаи байналмилалӣ ҷойгоҳи сазоворро ноил мегардад.

МУҲАММАДАЛИЗОДА П.М, мудири шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои иқтисодӣ,

Ваҳдати миллати мо 28 сола мешавад. Ҳанӯз соли 1997 дар ин рӯзҳои гармои тобистон дар шаҳри Москва, пойтахти давлати Русия миёни Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди неруҳои мухолифи тоҷик «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ» ба имзо расид. Мушкилоте зиёде пешорӯи ба амал баровардани ин созишнома буданд. Бо вуҷуди ҳама мушкилот Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд мардумро ба ҳам оранд ва муттаҳид созанд. Соли 1992 дар Иҷлосияи таърихсози Хуҷанд Сарвари тозаинтихоби кишвар дар мавриди барномаи худ сухан ронда, эълон доштанд: Ман ба шумо сулҳ меорам! Ин замоне буд, ки дар кишвар ҷанги шаҳрвандӣ ба авҷи аълои худ расида буд. Иҷлосияи 16-ум аз он ҷиҳат тақдирсоз буд, ки дар он ҷавонмарди қавиирода ва шуҷои ватан Эмомалӣ Раҳмонро вакилони халқ Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб намуданд, ки тавонист ҷангро хотима диҳад ва дар кишвар суботро пойдор созад. Суханони таърихии Пешвои миллат пас аз 5 сол ҷомаи амал пӯшиданд.

Панҷ соли талош барои дастёбӣ ба сулҳи фарогир ва ҳамешагӣ. Панҷ соли талош барои хотима додани ҷангу вайрониҳо. Панҷ соли талош барои таъмини амнияти сартосарӣ дар ҳудуди кишвар. Панҷи соли талош барои фароҳам овардани заминаҳои зиндагии шоиста барои сокинони Тоҷикистон.

Мо шоҳид будем, шоҳидони зиндаи он солҳои пурошӯб, шоҳидони харобкории дастаҳои мусаллаҳ, шоҳидони беқонуниятӣ, шоҳидони қатлу куштор. Ва шоҳидони лаҳзае, ки марде бархост аз табори адолат ва ваъда дод, ки ман оташи ин ҷанги бародаркушро хомӯш мекунам. Ман ба ин сарзамину ин кишвари азиз сулҳ меорам, ман суботи ҳамешагиро таъмин мекунам, ман ин Ватани аҷдодии харобшударо ба гулистон табдил медиҳам!

Мардуми шарифи кишвар ба азму матонати Эмомалӣ Раҳмон бовар карданд, чун як мушти мустаҳкам атрофаш ҷамъ омада, баҳри ободии мулк талош карданд.

Моҳҳову солҳо гузаштанд. Барои ба даст овардани эътимоди ҷонибҳо дар шаҳру кишварҳои гуногун 8 даври музокироти сулҳ барпо шуд ва ин ҳашт давр зина ба зина пойдевори мустаҳками сулҳу ҳамдигарфаҳмиро гузошт. Худи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як паёми табрикии худ ба муносибати Рӯзи Ваҳдат иқрор шуда буданд: “Як нуктаи муҳимми дигарро низ таъкид бояд кард, ки баъди баргузории иҷлосия роҳи мо то расидан ба истиқрори сулҳ хеле тӯлонӣ буд ва душманону хоинони миллату давлат баъди имзои Созишномаи сулҳ боз чанд соли дигар ба хиёнату ҷиноятҳои худ идома доданд. Вале майлу иродаи қатъӣ ва ақлу хиради мардуми шарифи Тоҷикистон боис гардид, ки ҳама дар атрофи Ҳукумат муттаҳид шуда, бо вуҷуди вазъи бисёр мураккаб ва мушкилоти зиёди иқтисодиву иҷтимоии он рӯзҳо ба барқарорсозии баъдиҷангии минтақаҳои осебдида, зина ба зина обод кардану пешрафта гардонидани Ватан, давлат ва осоиши ҳар як хонадони мамлакат бо азму талоши ватандӯстона оғоз намоянд”.

Оре, ин роҳе буд дурудароз, аммо натиҷаи он сулҳу субот ва ватансозу миллатсоз буд. Ваҳдати миллӣ ба якпорчагиву баҳамоии миллат сабаб шуд. Тоҷикистон баъди имзои ин Созишнома ба марҳилаи нави таърихии худ дар замони Истиқлол ворид гардид. Силоҳҳо аз дастаҳои ҷангӣ гирифта шуданд, садои тиру туфанг хомӯш шуд.

Давраи рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва мустаҳкам кардани пояҳои давлатдорӣ оғоз гардид. Ҳисоботи омории мамлакат аз он шаҳодат медиҳанд, ки Тоҷикистони азиз ба марҳалаи рушди устувор ворид гардида, соҳаҳои саноат, кишоварзӣ, илму маориф, фарҳангу тандурустӣ, роҳсозиву коммуникатсия ва дигар соҳаву бахшҳо бомаром тараққӣ карда истодаанд.

Суботу амният дарҳои рушди иқтисодиро дар кишвар боз кард, сармоягузориҳои хориҷӣ афзуд, бунёдӣ сохтмонҳои аср оғоз шуданд. Танҳо дар панҷ соли охир ҳаҷми маҷмуи маҳсулоти саноатии кишвар аз 27 миллиард ба 53 миллиард сомонӣ расид, ки ин қариб ду баробар зиёд мебошад. Дар ин давра дар мамлакат беш аз 2040 корхонаи саноатӣ ва 74 ҳазор ҷойи корӣ таъсис дода шуд. Танҳо дар соли 2024-ум 740 коргоҳу корхонаҳои нави истеҳсолӣ бунёд гардида, дар ин бахш, дар маҷмуъ, қариб 20 ҳазор ҷойи нави корӣ ташкил карда шуд.

Тӯли ин солҳо Ҳукумати кишвар бо сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба соҳаи фарҳанг таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир карданд. Дар зарфи 33 соли охир дар кишвар 18 театр, 50 қасри фарҳанг, 14 мактаби санъат, 126 китобхона, 61 боғи фарҳангу фароғат ва 20 осорхона бунёд карда шуд. Шумораи умумии хонандагони макотиби миёнаи кишвар имрӯзҳо беш аз 2 миллиону 300 ҳазор нафарро ташкил медиҳад.

Ҳукумати кишвар дар бахши илму маориф барномаҳои калидиро роҳандозӣ кард. Имрӯз дар Тоҷикистон 65 литсейи касбҳои техникӣ мавҷуд аст, ки дар он 23 500 нафар таҳсил мекунанд. Илова бар ин, дар ин солҳо беш аз 117 ҳазор ҷавонони боистеъдоди мамлакат барои таҳсил ба донишгоҳҳои бонуфузи кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон фиристода шудаанд. Тавре Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониҳои худ иброз доштанд, “имрӯз 42 ҳазору 400 нафар ҷавонони мо дар 42 давлати мутараққии ҷаҳон таҳсили илм доранд, ки 13 ҳазор нафар ё беш аз 30 %-и онҳо духтарон мебошанд”.

Соҳаи илму маориф, аз ҷумла илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқ яке аз самтҳои муҳимми рушди кишвар ба шумор мераванд, ки бевосита ба инкишофи соҳаҳои саноат, кишоварзӣ, энергетика ва дигар бахшҳои иқтисоди миллӣ таъсири амиқ доранд. Бо дарки аҳаммияти ин соҳаҳо, Ҳукумати мамлакат барои солҳои 2020–2040 Стратегияи миллии рушди илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқро таҳия ва тасдиқ намудааст. Ҳадафи асосии ин Стратегия баланд бардоштани нақши илм дар рушди устувори миллӣ, гузариш ба иқтисодиёти донишбунёд - иқтисодест, ки на фақат ба ашё ва сарватҳои моддӣ, балки бештар ба дониш, ихтироъкорӣ ва технологияҳои муосир такя мекунад, инчунин таҳкими неруи зеҳнии кишвар мебошад. Дар доираи ин Стратегия вазифаҳои зерин пешбинӣ шудаанд: мусоидат ба ташаккул ва рушди мактабҳои илмии ватанӣ; ҷалби ҷавонон ба илм, махсусан дар риштаҳои риёзӣ ва техникӣ; муҷаҳҳазгардонии озмоишгоҳҳо ва пойгоҳҳои илмӣ бо таҷҳизоти муосир; афзоиши маблағгузорӣ ба корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ; пайваст кардани илм бо истеҳсолот ва бозори меҳнат.

Мувофиқи Стратегияи мазкур метавон самтҳои афзалиятноки рушди илмҳоро ҷудо кард: табиӣ (биология, геология, геоэкология) - ин самтҳо барои ҳифзи муҳити зист, истифодаи дурусти захираҳои табиӣ ва ҳалли мушкилоти иқлим муҳиманд; риёзӣ ва информатика - таҳкими донишу малакаҳои рақамӣ барои рақамикунонии иқтисод ва ҳалли масъалаҳои мураккаби муҳандисӣ ва иқтисодӣ зарур аст; дақиқ (физика, кимиё) - бо рушди ин фанҳо имконият фароҳам меояд, ки кишвар дар самти коркарди маъданҳо, энергетика ва технологияҳои пешрафта мустақил гардад.

Дар доираи Стратегия, барои рушди илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқ барномаҳои махсуси давлатӣ, грантҳо, озмунҳо барои олимони ҷавон ва бурсияҳо барои таҳсил дар хориҷ роҳандозӣ шудаанд. Музди меҳнати кормандони илмӣ афзоиш ёфт, лоиҳаҳои илмӣ аз ҳисоби буҷаи давлатӣ ва шарикони хориҷӣ маблағгузорӣ мешаванд.

Татбиқи Стратегияи миллии рушди илмҳои табиӣ, риёзӣ ва дақиқ барои солҳои 2020–2040 қадами муҳим дар самти ба давлати пешрафта ва мутараққӣ табдил додани Тоҷикистон мебошад. Бо роҳи афзун намудани сармоягузорӣ ба илм, таълиму тарбияи насли донишманд ва пайвастани илм бо истеҳсолот, Тоҷикистон метавонад мавқеи худро дар арсаи илмӣ ва иқтисодии ҷаҳонӣ таҳким бахшад.

Бо ташаббус ва ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар фаъолияти Академияи илмҳои Тоҷикистон тағйироти ҷиддӣ ба амал омад. Дар натиҷаи ин ислоҳот, Академияи илмҳо ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон табдил дода шуд. Ин тағйирот на танҳо ном, балки имкониятҳои илмӣ ва сохтори муассисаро низ фаро гирифт. Мақсад аз чунин ислоҳот таҳкими мақоми илм дар ҷомеа, баланд бардоштани сифати корҳои таҳқиқотӣ ва мутобиқ сохтани фаъолияти илмӣ ба талаботи рушди миллӣ мебошад.

Яке аз паёмадҳои муҳим ва мусбати ин тағйирот афзоиши музди меҳнат барои кормандони Академия мебошад. Музди меҳнат ба андозаи аз 20 то 40 % баланд шуд, ки ин ба болоравии нуфуз ва мақоми олимон, инчунин ҷалби мутахассисони ҷавон ба соҳаи илм мусоидат мекунад.

Дар маҷмуъ, иқдомҳои Пешвои миллат дар самти ислоҳоти сохтори илмӣ ба густариши фазои илмӣ-таҳқиқотӣ, эҳёи анъанаҳои илмии миллӣ ва мутобиқсозии илм ба талаботи замони муосир заминаи устувор фароҳам оварданд.

Ин навиштаро бо суханони Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба поён мебарам: Ҳамаи моро зарур аст, ки баробари шукронаву ифтихор кардан аз Ватани аҷдодиву давлати соҳибистиқлоламон тамоми талоши худро ба таҳкими ваҳдати миллӣ ва сарҷамъии миллат равона карда, ободии имрӯзу фардои кишварро таъмин намоем ва нагузорем, ки андешаҳои бегонапарастӣ, ифротгароиву тахрибкорӣ ва тундравию таассуб ба тафаккури мардуми мо бахусус ҷавонон, нуфуз пайдо кунанд.

Рӯзи Ваҳдати миллӣ ба кулли ҳамватанон муборак бошад!

Носир Сафарализода, директори Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ