Дар дунёи имрӯза, ки иқтисодиёти ҷаҳонӣ бо суръати тез пеш меравад, сармоягузорӣ барои рушди кишварҳо нақши калидӣ мебозад. Тоҷикистон, бо захираҳои табиии фаровон, аз қабили об, маъданҳо ва манзараҳои зебои кӯҳистон, имкониятҳои зиёд барои ҷалби сармоя дорад. Манфиатҳои миллии мо – ин пеш аз ҳама рушди иқтисод, эҷоди ҷойҳои корӣ, таъмини амнияти энергетикӣ ва беҳбуди сатҳи зиндагии мардум аст. Манфиатҳои миллии Тоҷикистон дар Стратегияи миллии рушд то давраи соли 2030 хуб муайян шудаанд: рушди устувор, таъсиси ҷойҳои корӣ, таъмини амнияти энергетикӣ ва диверсификатсияи иқтисод. Барои мисол, лоиҳаи НБО Роғун на танҳо барои таъмини барқ, балки барои содироти он ба кишварҳои ҳамсоя, ба монанди Афғонистон ва Покистон, муҳим аст. Ин метавонад даромади миллиро зиёд намуда, коҳиши вобастагиро ба муҳоҷират кӯмак расонад.
Дар шароити глобализатсияи иқтисодӣ ва рушди тези технологияҳо, масъалаҳои фазои сармоягузорӣ ва таъмини манфиатҳои миллии мамлакатҳо ба яке аз мавзӯъҳои ҳалкунандаи илмӣ-амалӣ табдил ёфтаанд. Монографияи илмии доктори илми иқтисод, профессор, мушовири президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Қодирзода Фарҳод Анвар, ки бо номи "Фазои сармоягузорӣ ва масъалаҳои институтсионалии таъмини манфиатҳои миллии мамлакат" нашр шудааст, ба ин мавзӯъи муҳим таҳлили амиқ ва ҳамаҷонибаро пешниҳод мекунад. Ин монография, ки дар соли 2025 дар Душанбе чоп шудааст ва аз 160 саҳифа ибор буда, на танҳо барои олимони иқтисод, балки барои сиёсатмадорон, сармоягузорон ва донишҷӯёни макотиби олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва берун аз он манбаи арзишманд аст. Муаллиф бо дастовардҳои илмӣ ва амалии худ тавонистааст мавзӯъро бо диди нав ва амалии миллӣ баррасӣ намояд, ки ин монографияро ба яке аз асарҳои нодир дар адабиёти тоҷикӣ табдил додааст.
Сохтори монография ба таври мантиқӣ ва илмӣ ташкил ёфтааст, ки ба хонанда имкон медиҳад мавзӯъро аз умум ба хусусӣ пайгирӣ кунад. Дар муқаддима муаллиф ҳадафҳои таҳқиқотро равшан муайян карда, аҳамияти фазои сармоягузорӣ барои таъмини манфиатҳои миллии Тоҷикистонро, хусусан дар заминаи Стратегияи миллии рушд то давраи соли 2030, шарҳ медиҳад. Ин қисмат на танҳо заминаи назариявиро мустаҳкам месозад, балки масъалаҳои амалиро низ бо омори навтарин (аз ҷумла ҳисоботҳои Бонки Ҷаҳонӣ ва IMF барои солҳои 2023-2025) ғанӣ гардондааст. Чунин оғози мукаммал хонандаро ба омӯзиши бобҳои асосӣ тайёр мегардонад.
Боби 1 Самтҳои назариявии таҳлили фазои сармоягузорӣ ба таҳқиқи концепсияҳои асосӣ бахшида шудааст. Муаллиф бо такя ба назарияҳои классикӣ (аз қабили кори Дуглас Норт дар бораи институтҳо) ва муосир (таҳлили Джозеф Стиглитс), фазои сармоягузориро ҳамчун омили калидии рушди устувор муайян мекунад. Ин боб бо мисолҳои ҷаҳонӣ ва таҳлили иқтисодии содда (масалан, моделҳои хароҷотҳои транзаксионӣ) ғанӣ аст, ки онро барои хонандагони гуногунфаҳмиро мувофиқ месозад. Дастоварди асосӣ ин аст, ки муаллиф назарияро ба шароити кишварҳои рӯ ба рушд, аз ҷумла Тоҷикистон, мутобиқ кардааст, ки ин ба монография арзиши илмии баланд медиҳад.
Дар боби 2 Нишондиҳандаҳои сармоягузорӣ дар хоҷагии ҷаҳони муосир: хавҳо ва таҳдидҳо, муаллиф ба таҳлили вазъи глобалӣ пардохтааст. Ӯ хавфҳои геосиёсӣ (масалан, таъсири ҷанги Украина ва тағйироти иқлимӣ) ва таҳдидҳои иқтисодиро (вобастагӣ ба сармояи Чин ва Русия) бо омори дақиқ баррасӣ мекунад. Ин боб на танҳо мушкилотро нишон медиҳад, балки роҳҳои пешгирии онҳоро низ пешниҳод менамояд, ки ин монографияро аз таҳқиқотҳои тасвирӣ фарқ мекунад. Муаллиф бо истифода аз графикҳо ва ҷадвалҳо (аз манбаъҳои OECD ва EBRD) таҳлилро намоён месозад, ки хонанда метавонад онро барои таҳқиқоти худ истифода барад.
Боби 3 “Шохисҳои институтсионалии амнияти сармоягузории хориҷӣ” яке аз қисматҳои пурқувватари монография аст. Дар инҷо муаллиф масъалаҳои институтсионалӣ, аз қабили коррупсия, норасоии шаффофият ва монеаҳои бюрократӣ дар Тоҷикистонро амиқ баррасӣ мекунад. Бо такя ба Қонуни "Дар бораи сармоягузорӣ" (2011) ва фаъолияти Кумитаи Давлатии Сармоягузорӣ ва Идораи Моликияти Давлатӣ (SCISPM), муаллиф пешниҳодҳои амалиро барои таъмини амнияти сармоя медиҳад. Ин боб бо мисолҳои воқеӣ аз минтақаҳои озоди иқтисодии ҷумҳурӣ аст, ки онро ба як роҳнамои амалӣ табдил медиҳад.
Боби 4 Таҷрибаи байналмилалии таъмини амнияти сармоягузории хориҷӣ: муносибати институтсионалӣ ба муқоисаи таҷрибаи кишварҳои пешрафта (Сингапур, Гурҷистон) ва ҳамсоя (Қазоқистон, Ӯзбекистон) бахшида шудааст. Муаллиф на танҳо таҷрибаро тавсиф мекунад, балки онро барои шароити Тоҷикистон мутобиқ месозад, масалан, пешниҳоди ҷорӣ кардани низоми рақамии бақайдгирии тиҷорат ба мисли Эстония. Ин боб дар монография нишон медиҳад ва нишон медиҳад, ки муаллиф дорои дониши васеъи байналмилалӣ мебошад.
Дар боби 5, ки Хусусиятҳои танзими фаъолияти сармоягузорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ном гузошта шудааст, муаллиф ба вазъи дохилӣ таваҷҷуҳ мекунад. Ӯ хусусиятҳои миллӣ, аз қабили вобастагӣ ба энергетика (лоиҳаи Роғун) ва кишоварзӣ, ва мушкилоти андозӣ ва гумрукиро таҳлил карда, бо такя ба Барномаи миёнамуҳлати рушд (2021-2025), тавсияҳои мушаххасро барои диверсификатсияи сармоя ва рушди сабз пешниҳод мекунад, ки ин ба манфиати миллии кишвар мувофиқ аст.
Ба ҷойи хулоса, муаллиф на танҳо натиҷагирӣ мекунад, балки пешрафти ояндаро барои Тоҷикистон тасаввур мегардонад, ки ин монографияро бо умедҳои мусбат ба охир мерасонад. Рӯйхати адабиёти истифодашуда хеле васеъ аст (аз 100 манбаъи зиёд, аз ҷумла ҳисоботҳои байналмилалӣ ва адабиёти тоҷикӣ), ки нишондиҳандаи таҳқиқоти амиқи муаллиф аст.
Дар маҷмӯъ, монография як асари нодир ва арзишманд аст, ки бо услуби равшан, таҳлили илмӣ ва аҳамияти амалӣ фарқ мекунад. Профессор Қодирзода Фарҳод Анвар тавонистааст мавзӯъро на танҳо назариявӣ, балки бо диди миллӣ ва байналмилалӣ баррасӣ кунад, ки ин барои рушди илми иқтисоди кишвар мусоидат мекунад. Нашри ин монография дастоварди бузурги илмии соли 2025 аст!
ШИРИН ҚУРБОНОВА - сарходими илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих.
