Тағйирёбии глобалии иқлим ва гармшавии мунтазами ҳарорати ҳаво яке аз мушкилот ва хатарҳои ҷиддии экологӣ ба ҳисоб меравад, ки тайи даҳсолаҳои охир ба минтақаи Осиёи Марказӣ ва махсусан ба Тоҷикистон таъсири назаррас расонидааст. Таъсири ин раванд дар шакли обшавии босуръати пиряхҳо, камшавии захираҳои обӣ ва афзоиши хавфи хатарҳои пиряхӣ эҳсос мешавад.
Дар ҳамин замина, ҳодисаи 25-уми октябри соли 2025 дар ҳудуди деҳаи Сафедоби ҷамоати деҳоти Қалъаи Лаби Об ноҳияи Тоҷикобод, ки дар он пораи аз пиряхи Деҳдал канда шуда, аз тариқи дара поён лағжидааст, ҳамчун бонги хатар ва нишонаи равшани паёмадҳои тағйирёбии иқлим арзёбӣ мешавад.
Пиряхи Деҳдал аз ҷониби мутахассисони Маркази илмӣ-таҳқиқотии ва экологияи муҳити зисти Осиёи Марказӣ (Душанбе) дар якҷоягӣ бо Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо истифода аз ҳавопаймоҳои бесарнишин таҳқиқ карда шуда (солҳои 2019,2020 ва 2023), корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ дар ин минтақа минбаъд низ идома хоҳанд ёфт.
Дар нишебии шимолии қаторкӯҳи Пётри Якум, дар ҳудуди ҳавзаи дарёи Сурхоб, тақрибан панҷоҳ пиряхи хурд ҷойгиранд. Аз ҳама бузургтарини онҳо пиряхи Деҳдал буда, пиряхи набзӣ (surging- eng, пульсирующий-ru, пиряхе ки бо давраҳои тезҳаракатии муваққатӣ тавсиф мешавад) ба шумор меравад. Деҳдал ба навъи пиряхҳои мураккаби водигӣ тааллуқ дошта, дар ҷараёни шаклгирии он як шохоби хурд аз тарафи рости пирях ба он ҳамроҳ мегардад, ки морфологияи умумии системаи яхбандиро мураккабтар месозад. Забони пирях аз болои дараи тангу нишеб ва санглох овезон буда, нишонаҳои равшани таъсири гравитатсонӣ ва раванди шикасту лағзиши яхро нишон медиҳад.
Тибқи тасвирҳои моҳвораии Sentinel-2 (10 м), пиряхи Деҳдал то 17 сентябри соли 2025 дар ҳолати оромӣ қарор дошта, баъдан ба ҳаракат омадааст. То 22 сентябри соли ҷорӣ забонаи он дар водии дарёи Дара пеш рафта, то наздикии деҳаи Сафедоб расидааст.
Дар баробари ин, ҳаракати сегментии пирях ба қайд гирифта шуда, суръати максималии он рӯзи 25 октябри соли 2025 мушоҳида гардидааст. Ҳамин тариқ, ҳаракати пиряхи Деҳдал то санаҳои 27 октябр идома ёфта, дар натиҷа забонаи пирях дар маҷмӯъ тақрибан то 4500 метр поён ҳаракат намудааст.
Бояд кайд кард, ки ин ҳодисаи мазкур дар пиряхи Деҳдал бори аввал нест. Пиряхи мазкур ҳамчун пиряхи набзонии фаъол буда, ҳаракати он дар солҳои 1890, 1974, 2015-2016 дар адабиётҳо сабт гардидааст. Бори охир ҳаракати фаъоли пиряхи мазкур дар солҳои 2015-2016 ба қайд гирифта шуда буд, ки дар он як ҳодисаи классикии фурӯпошӣ рух дод.
НАШР ДАР РӮЗНОМАИ "ҶУМҲУРИЯТ"
Боиси зикри хос аст, ки бо шарофати Истиқлолияти давлатӣ ва бо талошу заҳматҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамкориҳо дар соҳаҳои мухталиф бо кишварҳои пешрафтаи ҷаҳон рушди бесобиқа намудааст. Дар замони имрӯз яке аз соҳаҳои афзалиноки кишвар ин соҳаи илм мебошад, ки рушди бомайлон намуда истодааст. Имрӯз мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки дар пайравӣ аз сиёсати илмпарваронаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳз президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт барои пешрафти илмӣ ватанӣ ва дар сатҳи ҷаҳонӣ муаррифӣ намудани он талошҳои зиёд намуда истодаанд. Бо боварии комил метавон гуфт, ки ҳамкориҳои илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо муассисаҳои илмии Ҷопон дар оянда густариш ёфта, дар соҳаи илм натиҷаҳои бузургро ба бор меорад.
ҶАЛАСАИ ТАНТАНАВӢ БАХШИДА БА 30-ЮМИН СОЛГАРДИ ТАЪСИСЁБИИ ҲИЗБИ ХАЛҚИИ ДЕМОКРАТИИ ТОҶИКИСТОН
10 уми декабри соли 2024 дар Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ” бахшида ба 30-юмин солгарди таъсисёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҷаласаи тантанавӣ бо иштироки кормандон баргузор гардид, ки онро директори Марказ Шерализода Н.Ш. оғоз намуда, дар бораи таърих, барнома ва оинномаи он бо маърӯза баромад кард. Аз ҷумла қайд гардид, ки Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали таъсис ёфтанаш бунёди ҷомеаи ҳуқуқбунёду декмократиро ҳадафи ниҳоии худ қарор дода, тамоми қишрҳои ҷомеъаро дар худ муттаҳид намуд.
Дар меҳвари барномаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон таҳкими манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон самти афзалиятноки фаъолият ба шумор рафта, ба хотири таъмини амнияти миллӣ, пешгирии ифротгароию терроризм ва дигар равияҳои тафриқаангези динию мазҳабӣ, ки ба арзишҳои миллии мо бегонаанд дар доираи қонунҳои амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон пайваста талош меварзад, ки аз ҳар як аъзои ҳизб садоқати комилро дар иҷрои уҳдадориҳои хизмативу шаҳрвандӣ тақозо менамояд.
Сипас собиқадорони ҳизб ва олимону коршиносони Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ дар бораи нақш ва ҷойгоҳи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар рушди илм, ташаббусҳои байналмилалӣ кишвар дар самти обу иқлим баромад намуданд.
Дар партави сиёсати ятимпарваронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи дастури президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо ибтикору иқдоми роҳбарияти Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар санаи 10 декабри соли 2024 кумаки хайриявӣ ба 275 дастпарвари мактаб-интернати ҷумҳурияви низомаш махсуси Ҳисор расонида шуд.
Маводи кумаки хайриявӣ аз ҷониби директори Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, Ҳайдарзода Рустам Ҷӯра ва директори Агентии амнияти ХБРЯ АМИТ Мирсаидзода Илҳом ба маъмурияти мактаб-интернат супорида шуд.
Бояд гуфт, ки муассисаҳои таҳқиқоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳти роҳбарии президенти АМИТ, профессор Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт чунин иқдомро идома хоҳанд дод.
“ХИРАДМАНДОН” ДАР ОЗМУНИ ҲИЗБӢ ДАВРИ ШАҲРӢ БЕҲТАРИН КУМИТАИ ИҶРОИЯИ ИБТИДОӢ ИНТИХОБ ГАРДИД
Имрӯз (10.12.2024) бахшида ба 30- солагии Рӯзи таъсисёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон бо ибтикори Кумитаи иҷроияи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе ҳамоиши тантанавӣ баргузор гардид.
Ёдовар мешавем, ки чандест бо ташаббуси Кумитаи иҷроияи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе байни кумитаҳои иҷроияи Ҳизби Халқии Демократӣ дар вазорату идораҳои давлатӣ озмуни ҳизбӣ даври шаҳрӣ аз рӯи номинатсияи “Беҳтарин Кумитаи иҷроияи ибтидоӣ” эълон гардида буд. Имрӯз дар арафаи таҷлили 30- солагии Рӯзи таъсисёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон озмуни мазкур ҷамъбаст гардид.
Дар озмуни мазкур КИИ “Хирадмандон”- и ҲХДТ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон барои фаъолияти намунавӣ, риояи Оинномаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар фаъолияти корӣ, ҷалби аъзои нав ба сафи ҳизб дар даври шаҳрии озмуни ҳизбӣ дар номинаи «БЕҲТАРИН КУМИТАИ ИҶРОИЯИ ИБТИДОӢ» ғолиб омада, бо Диплом ва нишони 30- солагии Рӯзи таъсисёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон сарфароз гардонида шуд.
Бояд гуфт, ки бо ҳидоятҳои Раиси муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фаъолияти КИИ “Хирадмандон”- и ҲХДТ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон зери роҳбарии президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар таблиғу ташвиқи ғояҳои созандаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон нақши муассирро мебозад.
ҲАМОИШИ ИЛМИИ ОЛИМОНИ ҶАВОНИ ИФСҲ АМИТ БАХШИДА БА 30-СОЛАГИИ ТАЪСИСЁБИИ ҲИЗБИ ХАЛҚИИ ДЕМОКРАТИИ ТОҶИКИСТОН ТАҲТИ УНВОНИ "ҲИЗБИ ХАЛҚИИ ДЕМОКРАТИИ ТОҶИКИСТОН ВА РУШДИ ДАВЛАТДОРИИ НАВИНИ ТОҶИКОН!
Вобаста ба 30-солагии рӯзи таъсисёбии ҲХДТ имрӯз аз ҷонибиолимони ҷавони Институти фаслафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ ҳамоиши илмӣ баргузор гардид.
Дар ҳамоиши илмӣ муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои таърих, профессор Қурбонова Ширин, Масъули кор бо магистрон, докторантони PhD ва унвонҷӯёни Институт номази илмҳои педагогӣ Абдумуминзода Ситора, Раиси Шурои олимони ҷавони Институт Юсуфзода Шодоб ва докторантону магистантон иштирок ва суханронӣ намуданд.
Сараввал масъули кор бо магистрон, докторантони PhD ва унвонҷӯёни Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ номази илмҳои педагогӣ Абдумуминзода Ситора ҷаласаи ифтитоҳиро оғоз намуда, ҳозиринро барои ин рӯзҳои таърихӣ шодбош гуфтанд.
Баъдан муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои таърих, профессор Қурбонова Ширин суханронӣ намуда, қайд намуданд, ки боиси ифтихор ва сарфарозист, ки имрӯз мо дар фазои Ваҳдати миллӣ ва рушду шукуфоии Ватани маҳбубамон аз 30-солагии таъсисёбии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҷашн мегирем.
Тоҷикистон, ки дар як марҳилаи нави тараққиёт, давраи созандагиву бунёдкорӣ қарор дорад, аъзо ва ҷонибдорони Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳти сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Раиси муаззами ҲХДТ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри ободии диёри хеш заҳмату меҳнат карда истодаанд.
Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон чун ҳизбе ба майдони сиёсат омад, ки ба ҷомеаи феълии Тоҷикистон такя дошт ва эълон кард, ки ҷонибдори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва адолатпарвари иҷтимоист”.
Инчунин, Раиси Шурои олимони ҷавони Институт Юсуфзода Шодоб дар бораи фаъолият ва дастовардҳои Ташкилоти ҳизбии "Хирадмандони"-и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон суханронӣ намуданд.
Имрӯз (09.12.2024) бо Фармоиши Вазири мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон генерал-полковник Шералӣ Мирзо презденти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт барои ҳамкориҳои судманд бо медали ҷашнии 25- солагии таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон сарфароз гардонида шуд.
Инчунин, як зумра аз кормандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон барои ҳамкории судманд бо Ифтихорномаи Вазири мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон қадршиносӣ гардиданд.
09 декабри соли равон дар толори Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови АМИТ ҷаласаи назоратии назди президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон баргузор гардид. Дар баргузории ҷаласа як қатор масъалаҳои мубрам мавриди баррасӣ қарор гирифтанд.
Зимни баромад президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт афзуд, ки мо бояд, дар омоданамоии кадрҳои баландихтисоси илмии кишвар кушиш ба харҷ дода, дар ҳамкорӣ бо ниҳодҳои илмии давлатҳои дӯсту шарики кишвари азизамон Тоҷикистон равобитҳоро ҷоннок ба роҳ монем. Дар доираи ин олимони ҷавонро дастгирии ҳамаҷониба намуда, барои дар пешбурд ва рушди илми тоҷик саҳми арзандаи хешро гузорем.
Ҳамзамон барои олимону муҳақиқони ҷавон шароити хуби корӣ омода намуда, дар тамоми ниҳодҳои илмӣ – таҳқиқотӣ шароит барои қабули олимону муҳаққиқони хориҷи кишвар фароҳам оварда, омӯзиши забонҳои хориҷиро байни олимону кормандон дар сатҳи зарурӣ ба роҳ мондан лозим меояд.
Таъкид гардид, ки олимони соҳибмактаби Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро бояд дар тайёр намудани кадрҳои баланди илмӣ бисёр ҷиддӣ ва серталаб бошанд, то ки онҳоро дар сатҳи баланди илмӣ тайёр намуда, барои дар бозори меҳнат мавқеъ ёфтанашон ҳам дар дохил ва ҳам дар сатҳи байналмилалӣ роҳнамоӣ намоянд.
Дар идомаи ҷаласа президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт оид ба иҷрои Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи сари вақт иҷро намудани соҳаҳои иҷтисодиёту иҷтимоиёти ҷумҳурӣ барои фаъолияти мунтазам ва самарабахш дар давраи тирамоҳу зимистони солҳои 2024 - 2025” суханронӣ намуда, ба роҳбарияти ниҳодҳои илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дастурҳои мушаххас доданд.
06 декабри соли равон президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар ҳошияи сафари корӣ ба Доншгоҳи Сукубаи Ҷопон ташриф оварда, бо ректори донишгоҳ Нагата Кёсуке мулоқоти судманд анҷом доданд.
Зимни мулоқот президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт таъкид дошт, ки Донишгоҳи Сукуба бо таҳқиқоти байнисоҳавӣ, равишҳои инноватсионӣ ва ҳамкории фаъоли байналмилалӣ машҳур мебошад. Боиси хушнудист, ки Шумо анъанаҳои таҳсилоти пешрафта ва тадқиқотро бо таваҷҷӯҳи махсус вобаста ба мушкилоти мубрами ҷаҳонӣ дастгирӣ менамоед.
Гуфта шуд, ки мо метавонем дар оянда ҳамкориҳои илмиро байни муассисаҳои илмӣ - таҳқиқотии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Донишгоҳи Сукуба дар самти илмҳои бунедӣ ва амалӣ аз ҷумла биология ва биотехнология густариш диҳем.
Ҳамзамон дар доираи ин ҳамкорӣ олимону муҳақиқони Институти ботаника, физиалогия ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон метавонанд бо олимони Донишгоҳи Сукуба дар соҳаи биологияи экологӣ таҳқиқот гузаронад.
Ҳамчунин дар рафти мулоқот ба самти тадқиқотҳои кайҳонӣ таваҷҷуҳи хоса равона гардид. Зикр шуд, ки азбаски Донишгоҳи Сукуба бо Агентии тадқиқоти аэрокосмосии Ҷопон фаъолона ҳамкорӣ мекунад, олмону муҳақиқони Институти астрофизикаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, метавонанд дар таҳияи технологияҳо барои таҳқиқи кайҳон, системаҳои моҳвораӣ ва омӯзиши иқлими Замин иштирок кунанд.
Зимни мулоқот таъкид гардид, ки як аз самтҳои дигари ҳамкориҳои мо дар оянда ин дар самти физика ва химия, аз ҷумла тадқиқот дар соҳаи механикаи квантӣ, маводшиносӣ, нанотехнология ва фотоника хоҳад буд.
Дар доираи ин бояд озмоишгоҳи физикаи атмосфераи Институти физикаю техникаи ба номи А С. У. Умароваи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамкориҳоро бо олимони Ҷопон дар соҳаҳои зерини физикаи атмосфера аз ҷумла, тадқиқоти атмосфера аз рӯи барномаи АЭРОНЕТ, интиқоли фаромарзии ифлосшавӣ дар атмосфера ва таъсири ифлосшавӣ ба сифати ҳаво, мушкилоти тағйирёбии иқлим ва обшавии пиряхҳо, инчунин санҷиши лазерии атмосфера ба роҳ монанд.
Ҷонибҳо зимни суханронӣ ба масъалаи тадқиқот дар соҳаи зеҳни сунъӣ ва технологияҳои иттилоотӣ таваҷҷуҳи хоса равона намуданд. Албатта Донишгоҳи Сукуба бо таҳияи алгоритмҳои омӯзиши мошинӣ, маълумоти калон ва робототехника машғул мебошад. Донишгоҳи Сукуба инчунин дар соҳаи биниши компютерӣ, коркарди забони табиӣ ва системаҳои мустақил тадқиқот мегузаронад. Ҳамаи ин таваҷҷӯҳи зиёди илмиро ба вуҷуд меорад ва мо метавонем дар оянда олимони ҷавони худро барои омӯхтани таҷриба ба ин донишгоҳ ҷалб намоем.

