Тағйирёбии глобалии иқлим ва гармшавии мунтазами ҳарорати ҳаво яке аз мушкилот ва хатарҳои ҷиддии экологӣ ба ҳисоб меравад, ки тайи даҳсолаҳои охир ба минтақаи Осиёи Марказӣ ва махсусан ба Тоҷикистон таъсири назаррас расонидааст. Таъсири ин раванд дар шакли обшавии босуръати пиряхҳо, камшавии захираҳои обӣ ва афзоиши хавфи хатарҳои пиряхӣ эҳсос мешавад.
Дар ҳамин замина, ҳодисаи 25-уми октябри соли 2025 дар ҳудуди деҳаи Сафедоби ҷамоати деҳоти Қалъаи Лаби Об ноҳияи Тоҷикобод, ки дар он пораи аз пиряхи Деҳдал канда шуда, аз тариқи дара поён лағжидааст, ҳамчун бонги хатар ва нишонаи равшани паёмадҳои тағйирёбии иқлим арзёбӣ мешавад.
Пиряхи Деҳдал аз ҷониби мутахассисони Маркази илмӣ-таҳқиқотии ва экологияи муҳити зисти Осиёи Марказӣ (Душанбе) дар якҷоягӣ бо Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо истифода аз ҳавопаймоҳои бесарнишин таҳқиқ карда шуда (солҳои 2019,2020 ва 2023), корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ дар ин минтақа минбаъд низ идома хоҳанд ёфт.
Дар нишебии шимолии қаторкӯҳи Пётри Якум, дар ҳудуди ҳавзаи дарёи Сурхоб, тақрибан панҷоҳ пиряхи хурд ҷойгиранд. Аз ҳама бузургтарини онҳо пиряхи Деҳдал буда, пиряхи набзӣ (surging- eng, пульсирующий-ru, пиряхе ки бо давраҳои тезҳаракатии муваққатӣ тавсиф мешавад) ба шумор меравад. Деҳдал ба навъи пиряхҳои мураккаби водигӣ тааллуқ дошта, дар ҷараёни шаклгирии он як шохоби хурд аз тарафи рости пирях ба он ҳамроҳ мегардад, ки морфологияи умумии системаи яхбандиро мураккабтар месозад. Забони пирях аз болои дараи тангу нишеб ва санглох овезон буда, нишонаҳои равшани таъсири гравитатсонӣ ва раванди шикасту лағзиши яхро нишон медиҳад.
Тибқи тасвирҳои моҳвораии Sentinel-2 (10 м), пиряхи Деҳдал то 17 сентябри соли 2025 дар ҳолати оромӣ қарор дошта, баъдан ба ҳаракат омадааст. То 22 сентябри соли ҷорӣ забонаи он дар водии дарёи Дара пеш рафта, то наздикии деҳаи Сафедоб расидааст.
Дар баробари ин, ҳаракати сегментии пирях ба қайд гирифта шуда, суръати максималии он рӯзи 25 октябри соли 2025 мушоҳида гардидааст. Ҳамин тариқ, ҳаракати пиряхи Деҳдал то санаҳои 27 октябр идома ёфта, дар натиҷа забонаи пирях дар маҷмӯъ тақрибан то 4500 метр поён ҳаракат намудааст.
Бояд кайд кард, ки ин ҳодисаи мазкур дар пиряхи Деҳдал бори аввал нест. Пиряхи мазкур ҳамчун пиряхи набзонии фаъол буда, ҳаракати он дар солҳои 1890, 1974, 2015-2016 дар адабиётҳо сабт гардидааст. Бори охир ҳаракати фаъоли пиряхи мазкур дар солҳои 2015-2016 ба қайд гирифта шуда буд, ки дар он як ҳодисаи классикии фурӯпошӣ рух дод.
27-уми феврали соли равон дар доираи нақшаи баргузории вохуриҳои Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон нимаи дуюми рӯз вохурӣ бо олимону кормандони Институти ботаника физиология ва генетикаи растанӣ ва Маркази инноватсионии геология ва тиб баргузор гардид.
Зимни вохурӣ Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт нахуст аз фаъолияти кори баанҷомрасидаи институт ва марказ натиҷагирӣ намуда, барои дар оянда ноил шудан ба дастовардҳои нав ба нав ва ба таври шоиста муаррифӣ кардани илми тоҷик дастурҳои мушаххас доданд. Зимнан ба олимону кормандони ин ниҳодҳо барои корҳои самараноку назаррасро ба анҷом расониданашон изҳори қаноатмандӣ намуда, онҳоро барои ноил гаштан ба дастовардҳои нав тавсеаҳои муфид доданд.
Ҳамзамон ба роҳбарияти институт ва марказ барои фароҳам овардани шароити мусоид ба кормандон, харидории озмоишгоҳҳои нав бо технологияи ҳозиразамон, фаъол намудани кори китобхонаҳо, дастгирии ҷавонон ва зиёд намудани сафи олимон аз ҳисоби ҷавонон, омӯзиши таҷрибаи бойи олимони соҳибмактаб, пурзур намудани идеологияи ҷавонон, иштироки фаъол дар конференсияҳои байналмилалӣ, иштирок дар озмуну олимпиадаҳои дохилу хориҷ, омӯзиши забонҳои хориҷӣ, дастуру супоришҳо доданд.
23- юми феврали соли равон Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт аз Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ дидан намуда, бо олимону кормандони ин ниҳод вохӯрю суҳбатҳо анҷом дод.
Зимни вохурӣ Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қ.Х. саравал ҷамъомадагонро ба муносибати рӯзи таъсисёбии 31 – умин солгарди Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон муборакбод намуда, аз қаҳрамониҳои Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти таърихӣ таъсиси ин ниҳоди бузург ёдовар шуда, ба ҳозирин маълумоти мукаммал доданд.
Ҳамзамон дар бораи пешравию ба муваффақиятҳо ноил гаштани марказ роҳбарияти академия доир ба масъалаҳои баҳтару хубтар гардонидани шароити корӣ, омода намудани олимони ҷавон ва номзадони илм, харидории технологияҳои ҳозиразамон, таъсиси маҳфилҳои инфиродии олимони соҳибмактаб барои омӯхтани таҷрибаи бойи ин олимон, омоданамоии кадрҳои баландихтисоси донандаи технологияи муосир дар сатҳи олӣ, мубориза бар зидди ҷангҳои иттилоотӣ, баланд бардоштани илми тоҷик, истифодаи оқилонаи технологияи муосир, ҷоннок намудани интизоми меҳнат, навиштанни китобу манаграфияҳои илмӣ ва чопи онҳо дар журналҳои тақризшавандаи дохилу хориҷи кишвар ибрози ақида намуда, ҷиҳати бартарафсозии мушкилотҳои мавҷуда ба масъулин дастурҳои мушаххас доданд.
ЧОРАБИНӢ БАХШИДА БА РӮЗИ ТАЪСИСЁБИИ ҚУВВАҲОИ МУСАЛЛАҲ ДАР ИНСТИТУТИ АСТРОФИЗИКАИ АМИТ
23 – феврали соли равон дар Институти астрофизикаи АМИТ бахшида ба 31 – солагии таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иштироки роҳбарияти Институт, кормандони илмӣ, магистрантон, докторантони PhD чорабинӣ баргузор гардид.
Дар оғози чорабинӣ директори Институти астрофизика Қоҳирова Гулчеҳра Исроиловна ҳамаи кормандонро ба 31 – солагии таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон табрику таҳният гуфта, иброз намуданд, ки Қувваҳои мусаллаҳи кишвар бевосита таҳти сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон замоне таъсис дода шуд, ки раванди тезутундшавии вазъи сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар дар ҳолати но устувор қарор дошта, барои он ягон заминаи моддиву техникӣ вуҷуд надошт. Яъне ташкили Артиши миллии мо дар заминаи холӣ, аз сифр шурӯъ шуд. Аз ин рӯ, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли масъалаҳои мустаҳкам намудани иқтидори мудофиавии кишвар диққати махсус зоҳир намуда, онро аз рӯзҳои аввали таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳ таҳти назорати пайвастаи худ қарор додаанд. Зеро ин қувва таъминкунандаи амнияти кишвар буда, оромию осоиштагии мардум ва суботи ҳар як давлат аст.
Дар идомаи чорабинӣ Муовини директор оид ба илм ва таълим Раҳматуллоева Фируза Ҷамшедовна оид ба раванди таъсисёбии Қувваҳои мусаллаҳ, аввалин гузашти низомӣ, иқтидори мудофиавии кишвар, ки кафили сулҳу оромии ватан аст, суханронӣ намуда ҳозиринро ба ин рӯз табрик намуд.
Зимнан раиси Иттифоқи касабаи Институт Буриев Анварҷон Маҳмадалиевич зикр намуд, ки хизмат дар сафи Артиши миллӣ ва ҳифзи давлату миллат, марзу буми кишвар барои ҳар як шаҳрванде, ки онро сарбаландона иҷро намудааст, ифтихори бузург аст. Маҳз ҷавонон бояд Ватанро ҳамчун модари худ, ҷони худ дӯст дошта, ба савганди худ содиқ монда, онро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз намоянд.
Ходими калони илмии Институт Нарзиев Мирҳусен дар суханронии худ, қайд намуд, ки 18-уми декабри соли 1992 аз ҷониби Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомали Раҳмон «Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба имзо расида, он дар заминаи «Фронти халқӣ» ва қувваҳое, ки Ҳукумати конститутсиониро ҷонибдорӣ мекарданд, таъсис дода шуд.
Дар фарҷоми чорабинӣ директори Институти астрофизика Қоҳирова Гулчеҳра Исроиловна ҳамаи кормандонро ба ин рӯз бори дигар табрик намуда ба кишвари азизамон Тоҷикистон сулҳу оромӣ, осмони соф ва ба ҳар як фарди кишвар хонаи обод ва осоиштагӣ таманно намуданд.
22-юми феврали соли равон дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бахшида ба 31- солагии таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иштироки олимону меҳмонон, роҳбарони сохторҳои гуногун, магистрантон, докторантони PhD дар толори калони академия чорабинии тантанавӣ баргузор гардид.
Дар оғози чорабинӣ Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт олимону меҳмононро ба муносибати 31-умин солгарди таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон табрику таҳният намуда, иброз дошт, ки Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар имрӯз дар радифи дигар аркони давлатӣ аз ҷумлаи он сохторҳое мебошанд, ки дар самти ҳифзи оромӣ, сулҳу субот, ягонагии кишвар, марзу бум, тартиботи дохилӣ ва дигар масъалаҳои муҳими давлатдорӣ нақши калидӣ дорад. Боиси ифтихор аст, ки Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар ба анъанаҳои касбии ифодагари сифатҳои баланди ватандӯстию хештаншиносӣ ва савганди ҳарбии худ содиқ монда, аз рӯзи аввал, яъне баробарӣ ташкилшавӣ дар чунин як марҳила ва давраи мураккаби сарнавиштсоз, ки пояҳои истиқлолияти давлатӣ ва якпорчагии ватанро хатарҳои зиёд таҳдид мекард, бетараф намонданд.
Дар идомаи чорабинӣ ходими калони илмии Институти омӯзишии масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо, полковник Холназаров Назар зимни суханронии хеш қайд кард, ки Артиши миллӣ ситоди боэътимоди давлату миллат буда барои ҳифзи марзу буми Ватан афсарону сарбозони содиқро тарбия менамояд. Зимнан қайд гардид, ки Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон зодаи даврони соҳибистиқлолӣ буда, дар шароити бисёр ҳам мураккабу ҳассос таъсис ёфтааст. Бинобар ин мо бояд шукронаи истиқлолият, сулҳу субот, оромиву осоиштагӣ ва шукронаи ин хонаи обод намоему, дар ободтар гаштани Ватани азизамон саҳми хешро гузорем.
Зимнан Муовини раиси КИИ “Хирадмандон”- ҲХДТ дар АМИТ, доктори имлҳои таърих – Ширин Қурбонова дар суханронии худ доир ба таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон зикр дошт, ки айни замон Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳадди ташаккули худ расида, бобати ҳифзи марзу буми мо ба як ниҳоди муташаккил табдил ёфтааст. Тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон” Артиши миллӣ дар зада гардонидани таҷовузи душман ва шикаст додани таҷовузкор; ҳифзи фазои ҳавоии давлат; муҳофизати мусаллаҳонаи сарҳади давлатӣ ва дигар мушаххасоти давлатӣ масъул мебошад. Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи меъёрҳои мавҷудбуда ниҳоди ҳарбии давлатист ва вазифадор дар ҳифзи тамомияти арзии мамлакат мебошад.
Дар фарҷоми чорабинӣ ба муносибати 31-солагии таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор афсарони хизматнишондодаи ҷумҳурӣ бо ташаббуси роҳбарияти академия бо ифтихорнома ва туҳфаҳои хотирмон сарафароз гардонида шуданд. Ҳамзамон барои болидарӯҳии иштирокчиён дар охири чорабниӣ барномаи фарҳангиву фароғатӣ баргузор гардид.
Имрӯз (21.02.2024) Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт аз Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳо”- и АМИТ дидан намуда, ҳамзамон бо олимону кормандони марказ вохӯрии судманд анҷом дод. Дар оғоз Президенти АМИТ Хушвахтзода Қ.Х. оид ба ҳисоботи пешниҳоднамудаи роҳбарияти Марказ ва аз корҳои баанҷомрасонидаи кормандони Марказ натиҷагирӣ намуда, баҳри баланд бардоштани корҳои ба Марказ нигаронидашуда ба масъулин дастурҳои зарӯрӣ доданд.
Ҳамзамон оид ба Соли 2025 соли умумиҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо эълон гардидан аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро аз 03.03.2021 ёдовар шуданд: Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба вазъи имрӯзаи пиряхҳои Тоҷикистон андешаронӣ намуда, вазъи ба ин монанд дар пиряхҳои Помир низ ба вуҷуд омада истодааст. Обшавии бузургтарин пиряхи воқеъ дар хушкӣ – пиряхи Федченко дар Тоҷикистон, ки зиёда аз 75 километр дарозӣ дорад, намунаи возеҳи ин гуфтаҳо мебошад. Дар ин рабт Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод карданд, ки соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон гардида, санаи Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо муайян карда шавад ва пешниҳод пазируфта шудааст.
Президенти Аакадемияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ба масъулини марказ оид ба амалӣ намудани корҳо дар ин самт дастуру супоришҳои мушаххас доданд.
Имрӯз (21.02.2024) Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт аз Институти физикаю техникаи АМИТ дидан намуда, ҳамзамон бо олимону кормандони институт вохӯрии судманд анҷом дод. Дар оғоз Президенти АМИТ Хушвахтзода Қ.Х. аз ҳисоботи пешниҳоднамудаи маъмурияти институт натиҷагирӣ намуда, барои бартарафнамоии камбудию норасоии ҷойдошта супоришҳои мушаххас доданд.
Дар раванди вохурӣ дар бораи дар амал татбиқ намудани нуқтаҳои муҳими Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, амалӣ намудани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба “Бистсолаи омӯзиши фанҳои табиатшиносӣ дақиқ ва риёзӣ” ва дар ин равия омода намудани олимони ҷавон, навиштани китобҳои илмию дарсӣ, навиштани мақолаву манаграфияҳо ва чопи онҳо дар журналҳои бонуфузи тақризшавандаи дохилу хориҷии кишвар, омӯхтани таҷрибаи бойи олимони соҳибмактаб, таъсиси маҳфилу семинарҳои омӯзишӣ барои омӯзиши таҷрибаи олимони соҳибмактаб, омода намудани шароити корӣ барои кормандони илм, дастгирии ҷавонон дар самти ҳимояи номзадию докторӣ, харидории технологияи ҳозиразамон ба масъулин машваратҳои лозимӣ доданд.
20- уми феврали соли равон бо мақсади беҳтару хубтар гардидани шароити корӣ дар ниҳодҳои зертобеи академия Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо олимону кормандони Институти Химияи ба номи В.И.Никитин вохурӣ намуд. Дар оғози суханронӣ роҳбарияти академия доир ба вазъи фаъолияти корӣ дар институт ва дар оянда беҳтару хубтар гардидани интизоми меҳнат байни кормандони ин ниҳод, фикру андешаҳои худро баён намуда, ба масъулин ҷиҳати бартарафсозии камбудиҳои мавҷуда дастуру супоришҳои мушаххас доданд.
Ҳамзамон зимни суханронӣ Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт доир ба рушду пешрафти илми тоҷик, ба даст овардани натиҷаҳои назаррас дар соҳаи химия, шарҳу тавзеҳи Паёми Пешвои миллат, дар амал тадбиқ намудани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи “Бистсолаи омӯзиши фанҳои табиатшиносӣ дақиқ ва риёзӣ”, ташкили шуроҳои дисертасионӣ ва ҷоннок намудани кор дар ин самт, таъсиси дастаҳои олимпӣ аз ҳисоби магистрантон, докторантони PhD, ибрози андеша намуданд.
Дар ибтидо қайд гардид, ки мо бояд барои рушду пешрафти илми тоҷик стратегияи рушди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон - ро омода намуда, дар якҷоягӣ бо олимони соҳа барои пешрафти илми тоҷик иқдомҳои навро рӯи кор оварем.
рӯз (20.02.2024) вохӯрии Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо олимону кормандони Институти математикаи ба номи А.Ҷураев АМИТ баргузор гардид. Нахуст Президенти АМИТ Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт оид ба Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон намудани солҳои 2020-2040, ки ба институти маскур ҳам рабт дорад, ибрози ақида намуда, аз олимону кормандони соҳа даъват ба амал оварданд, ки барои дар амал татбиқ намудани фармони маскур чораҳои зарӯрӣ андешида дар ин муҳлати муайяншуда омода намудани олимони ҷавонро ба олимони пуртаҷриба дастур доданд.
Ёдовар мешавем, ки Институт аз соли 1973 дар заминаи шуъбаи математика бо Маркази ҳисоббарории АМИТ таъсис ёфтааст, аз таъсис ёфтани институт то имрӯз садҳо олимон дар ин даргоҳи муқаддас омода, шуда ба бозори меҳнат равона шудаанд, ҳамзамон Президенти АМИТ барои тақвиати корҳо дар самти илм омоданамоии кадрҳои илмӣ аз ҳисоби ҷавонон омӯхтани таҷрибаи бойи олимони пуртаҷриба ва барои пешбурди кори самтҳои гунонгуни институт ба масъулин достурҳои мушаххас доданд.
