Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми солонаи худ ба Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони кишвар баён доштанд, ки: “... вазорату идораҳои дахлдори соҳавӣ фаъолиятро доир ба баланд бардоштани сатҳу сифати омӯзиш, ҷустуҷӯ, иктишоф ва барои истифодаи саноатӣ омода намудани конҳои канданиҳои фоиданок вусъат бахшанд...” гузашта аз он, Сарвари давлат вазорату идораҳои дахлдорро вазифадор намуданд, ки “...ҷиҳати дарёфти маблағҳои зарурӣ барои тақвияти корҳои таҳқиқотиву геологӣ ва мушаххассозии захираҳои мавҷуда тадбирҳои амалӣ андешанд”.

Дар Паёми имсола ва мулоқот бо аҳли илму маорифи кишвар Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр карданд, ки геология яке аз соҳаҳои муҳими имрӯзи иқтисодиёт маҳсуб мешавад, ки дар рушд ва пешрафти иқтисодиёти кишвар саҳми беандоза калонро дорад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин самт чанд санади муҳимро низ ба тавсиб расонидааст, ки ояндаи рушди соҳаи геологияро муайян менамоянд. Имрӯз сиёсати давлату Ҳукумати кишвар ва барномаву стратегияи давлатӣ дар соҳаи геология бозгӯйи онанд, ки дар Тоҷикистон кадрҳои баландихтисоси илмӣ дар соҳаи геологияи канданиҳои фоиданок намерасанд. Ва аз ин лиҳоз, сатҳи омӯзишу иктишофи конҳо ва баҳодиҳии захираи онҳо дар сатҳи бояду шояд қарор надорад. Аз ҷумла, Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти рақами 309 аз 6 – уми январи соли 2022 оид ба эълом доштани солҳои 2022-2026 - "Солҳои рушди саноат”, Қарори Ҳукумати ҶТ аз 28 -уми ноябри соли 2015 таҳти рақами 728 оид ба "Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва баҳодиҳии захираҳои металлҳои камёфту нодир барои солҳои 2016-2026" ва зумра дигар фармону қарорҳои Ҳукумати кишвар худ аз зумраи он дастурҳоеанд, ки кормандони соҳаро водор месозанд то дар ин самт ҳарчи бештар кӯшиш намоянд, ки зуҳуроту конҳои нав ба навро мавриди омӯзиш ва ошкор қарор диҳанду баҳри истихроҷу истифода манзури корхонаҳои саноатии кишвар гардонанд.

Воқеан, Тоҷикистон кишвари кӯҳӣ буда, дар қаъри кӯҳҳои хамӯши мо захираи хело бузурги канданиҳои гуногуни фоиданок маҳфузанд. Баҳри омӯзишу дарёфти ин захираҳо имрӯзҳо мо - мутахассисони соҳа ва олимонро зарур аст, ки пурмаҳсул заҳмат кашем. Ба ин васила, дар амалӣ гардидани кулли барномаву стратегияҳои Ҳукумати Ҷумҳурӣ дар ин самтҳо саҳми худро гузошта тавонем.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳри амалисозии ҳадафҳои стратегии худ ба Вазорату идораҳои дахлдори соҳавӣ ҳамасола маблағҳои заруриро дастрас менамояд, ки то мо тавонем дар ҷустуҷӯву ошкор ва иктишофи конҳои нав ба нави канданиҳои фоиданоки сарзаминамон босамар заҳмат кашем.

Пешрафту рушди ҳар як соҳаи муҳими иқтисодиёти кишвар аз мавҷудияти миқдори басандаи кадрҳои баландихтисоси илми ва дар навбати худ кадрҳои баландихтисос, хусусан кадрҳои илмӣ, аз ҷалбу тарбияи мутахассисони ҷавони соҳа сахт марбут аст. Дар самти омода намудану рӯйи кор овардани кадрҳои чавони балндихтисосу маҳаллӣ дар соҳаи геологияи кишвар воқеан ҳам, мушкилот ҷой доранд. Зеро, имрӯз мо мебинем, ки дар корхонаву муассисоти илмиву истеҳсолии геологии кишвар норасоии чунин мутахассисон ба чашм мерасад. Бо назардошти рушди босуръати соҳаи истихроҷи конҳои канданиҳои маъаднии сахт, афзоиши бомарому ҷалби сармоягузорони хориҷӣ, кушода шудани корхонаву ширкатҳои зиёди истихроҷи маъдан ҳам бо сармояи ватанӣ ва ҳам хориҷиён ин масоил хусусан дар самти мутахасисони омӯзиши конҳои канданиҳои фоиданок нигаронкунанда мебошад. Хусусан, ин вазъият дар корхонаву ташкилотҳои истеҳсолиии соҳавие, ки ба омӯзишу истихроҷ кардани канданиҳои маъданӣ машғуланд, баръало эҳсос мешаванд. Чӣ дар факултаи геологияи ДМТ ва чӣ дар Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ ва чӣ дар дигар муассисоти таълимӣ, ки дар ҳоли имрӯз баҳри тайёр кардани кадрҳои ҷавони маҳаллӣ барои истеҳсолоту муассисоти илмӣ фаъолият менамоянд, сафи олимони варзидаву устодони тавоно ва кордону соҳибкасби илмӣ, ки тавонанд дар ин самт саҳмгузор бошанд, хело ангуштшуморанд.

Дар ин ҷо мехостем перомуни чанд нуқтаи муҳим, ки аз Паёмҳои Сарвари кишвар дар самти рушди соҳаи геология бармеояд, иброз дорем, ки дар ҳалли масоили ҷойдошта заруранд ва дар сурати ҳалли пурраи худро ёфтани ин паҳлуҳои масоил мо метавонем бо боварии комил дар хусуси ба даст овардани истиқлолияти комили иҷтисоди кишвар дар самти геология сухан ронем.

Донишҷӯёни курсҳои поёнии ихтисосҳои геологии кулли муассисаҳои олӣ ва миёнаи касбӣ солҳои пешин таҷрибаомӯзиҳои таълими худро пурра дар мавзеъҳои саҳроии таҷрибавӣ-таълимӣ мутобиқ ба нақшаи таълимӣ доир менамуданд. Хусусан, донишҷӯёни курсҳои поёнии факултаи геологияи ДМТ ин таҷрибаомӯзиҳоро дар мавзеъи Зиддии ноҳияи Варзоб мегузарониданд, ки то 2 моҳ (барои донишҷӯёни курсҳои 2-юм) давом мекарданд. Имрӯз муҳлати баргузории чунин таҷрибаомӯзиҳо хело кӯтоҳ карда шудаанд ва ҳеҷ як донишҷӯ наметавонад, ки дар ин 2 ҳафта барномаҳои таълимии таҷрибаомӯзиҳоро (чунин таҷрибаомӯзиҳо на кам аз 4-тоанд) аз худ намояд. Аз ин рӯ, ба андешаи мо зарур аст, ки:

- ба таҷрибаомӯзиҳо таҷдиди назар карда, мӯҳлати пурраи баргузории онҳоро барқарор намоем ва онро дар пойгоҳҳои таълимӣ ба таври бояду шояд ба роҳ монем. Баҳри гузаронидани таҷрибаомӯзиҳо мутахассисони болаёқату соҳибтаҷрибаро аз корхонаву муассисоти геологӣ ҷалб намоем.

-таҷдиди назар кардани ҳама барномаҳои таҷрибаомӯзиҳои таълимӣ ва истеҳсолӣ ва мутобиқати онҳо ба самтҳои асосии фаъолияти корхонаву муассисоти соҳавӣ.

Солҳои қаблӣ донишҷӯёни курсҳои болоӣ (3-4) таҷрибаомӯзиҳои истеҳсоливу пешаздипломии худро бевосита дар корхонаву муасиссоти илмӣ-истеҳсолии соҳавии чӣ ватаниву чӣ хориҷ аз кишвар (хосса, Русия) доир менамуданд. Аз ин рӯ, ин ҷо моро мебояд, ки:

-таҷрибаомӯзии истеҳсоливу пешаздипломии бакалаврону магистрҳоро бевосита дар чунин корхонаҳои истеҳсоливу илмӣ ба роҳ монем;

-сарварони ин корхонаву ташкилотҳо муваззаф карда шаванд, ки ҳангоми баргузории корҳои саҳроӣ-экспедитсионӣ ҷалби ҳатмии ин донишҷӯён-таҷрибаомӯзонро ба роҳ монда, рафти онро пурра таҳти назорат қарор дода, дар давраи баргузории чунин корҳо эшонро аз ҷиҳати моддӣ-молиявӣ дастгирӣ намоянд;

- ба ин васила, донишомӯзон метавонанд соҳиби таҷрибаи бойу ғанӣ ва ҳам соҳиби маблағи муайяне гарданд;

-дар ин муҳлат имконият пайдо мегардад, ки таҷрибаомӯзонро ба ҳайси 0.5 ҳисса чун техник ва техник-геолог ба кор қабул намоянд;

Солҳои пеш баҳри донишҷӯёни ихтисоси “Геология ҷустуҷӯй ва иктишофи конҳои канданиҳои фоиданок” як зумра устодони болаёқату соҳибкасб ва соҳибунвон дар хондани дарсҳои лексиониву гузаронидани дарсҳои амалӣ ҷалб карда мешуданд. Ҳоло дар факултаи геологияи ДМТ, ки махзани асосии тайёр намудани кадрҳо дар ин самти геология маҳсуб мешавад, чунин устодон камшуморанд. Ғайр аз чанд нафаре, ки дар ин самт малакаи хуби дарсдиҳӣ доранд, боқӣ устодонеанд, ки соҳиби таҷрибаи бой нестанд. Ғайр аз он, дар самти мазкур теъдоди адабиёту китобҳои дарсӣ (хусусан, бо забони давлатӣ) хело ночизанд. Аз ин рӯ, ин самт як таккони ҷиддиеро тоқазо дорад. Ҳатто аз баъзе фанҳои асосии ихтисосӣ адабиёту китобҳои дарсӣ умуман вуҷуд надоранд ва агар вуҷуд дошта бошанд, ҳам ба талаботи имрӯза ҷавобгӯй нестанд. Аз ин чост, ки моро лозим аст:

-дар хондани лектсияҳо ба донишҷӯёни ин соҳа ҷалби мутахассисони баландпояи соҳавиро аз корхонаву муасиссоти истеҳсоливу илмии кишвар ба роҳ монем, то ҷавонони маҳаллӣ аз таҷрибаи бойи чунин устодон-мутахассисон дониши назариявии хешро тақвият бахшанд;

-устодону мутахассисони соҳибкасбу ботаҷрибаро баҳри иншову таҳияи китобҳои дарсиву дастурамалҳо ҷалб намоем;

-лоақал он матни лектсияҳоро, ки устодон аз рӯйи онҳо сабақ медиҳанд, ба таври чопӣ дар сайтҳои интернетӣ ҷой додан зарур аст, то ҳама донишҷӯён тавонанд, ки аз онҳо ба таври васеъ истифода намоян

Зеро, ҳеҷ як устод наметавонад, ки ба таври пурра ва бояду шояд мӯҳтавои асосии матни лексияи худро дар чанд соате, ки ҷудо карда шудааст, ба донишҷӯйпешкаш кунад.

Ҳамин нуктаро бояд зикр намуд, ки Тоҷикистон имрӯз баҳри тайёр намудани мутахассисини ҷавон ба кадрҳои баландихтисоси илмӣ ниёз дорад.

Имрӯзҳо дар соҳаҳои мухталифи геология, хоса, геологияи канданиҳои фоиданок ҷавонони маҳаллӣ пурмаҳсул фаъолият карда истодаанд. Миёни эшон номзадони илм низ ҳастанд. Лек, барои рӯйи кор овардани кадрҳои баландихтисоси илмӣ - докторони илм, ки тавонанд чун мушовири илмӣ барои ҷавонон раҳбалад бошанду эшонро ба соҳаи илм раҳнамун созанд, дар ҳоли имрӯз дар кишвар намерасанд. Ин ҳолат низ шигифтангез ва дарднок аст, баҳри илми геологияи тоҷик!

Ва маҳз аз ин сабаб, дар самти мазкури соҳаи геология тайи 50 сол аст, ки касе рисолаи доктории худро ҳимоя нанамудааст. Гузашта аз он, маҳз бо ин сабаб, дар Тоҷикистон Шӯрои диссертатсионӣ оид ба ҳимояи рисолаҳои докторӣ фаъолият надорад. Бинобар ин, мо зарур медонем, ки:

-ташкили Шӯроҳои диссертатсионӣ оид ба ҳимояи рисолаҳои номзадӣ ва докторӣ аз рӯйи ихтисоссоти “Геологияи ҷустуҷӯй ва иктишофи конҳои канданиҳои фоиданок” ва “Минералогия ва кристаллография” тақозои замон буда, метавонад дар рушди соҳаи геология пешравиеро ба амал орад.

Хушбахтона, соли ҷорӣ роҳбарияти КОА-и назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон иқдоми хуберо пиёда намудаст, то ҳимояҳои якдафъаинаи рисолаҳои докториро дар ин самт ба роҳ монад. Ва мо метавонем, дар сурати ба таври бояду шояд ба роҳ мондани чунин иқдом сафи докторони илмро дар самти геологияи канданиҳои фоиданок афзун намуда, дар ташкили Шуроҳои диссертатсионӣ дар ин самт то ҷое мушарраф гардем. Дар сурати амалӣ гардидани ин иқдомот имконияти васеъ пайдо мегардад, то 2-3 доктори илмро дар ин самт рӯйи кор орем.

Пешниҳоди ташкил ва роҳандозии як Донишкадаи алоҳидаи соҳавӣ – Донишкадаи илмҳои геологӣ дар назди Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро низ дар айни замон қобили қабул медонем. Ва инро ҳатто метавон дар назди Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ ташкил дод.

Дар ин маврид, донишҷӯён метавонанд, ки ҳам таҳсили худро давом диҳанд ва ҳам аз таҷрибаи бойи мутахассисини корхонаҳои истеҳсоливу илмии соҳа васеъ истифода баранд. Ғайр аз он, донишҷӯён метавонанд, ки аз пояи илмӣ ва таҷҳизоти лаборатории муассисаву корхонаҳо баҳравар гардида, дониши назариявиву амалии худро ғанӣ гардонанд. Ин ҷо бояд зикр намоем, ки чунин таҷрибаро ҷумҳурии бародарии Узбекистон ҳанӯз 4 сол қабл амалӣ намуда буданд, ки натиҷаҳои хело хубу назаррасро ба даст овардаанд. Мо, ки тайи чандин бор ба Донишгоҳи илмҳои геологии Кумитаи саноати кӯҳӣ ва геологияи Ҷумҳурии Узбекистон, ки дар пояи чаҳор Институт – Институти геология ва геофизика, Институти нафту газ, Институти ашёҳои минералӣ ва Институти гидрогеология ва геологияи муҳандисӣ ташкил карда шудааст, сафар намуда будем ва худ огаҳ гаштем, ки ин иқдом натиҷаҳои хубро ба бор овардааст. Он ҷо донишҷӯён дар як вақт ҳам таҳсили илм мекунанду ҳам аз истифодаи таҷҳизоти замонавии лабораторӣ баҳравар мегарданд ва ҳам метавонанд ба ҳайси 0.5 ҳисса дар ин муассисот фаъолияти илмии худро пеш баранд. Ва ҷолиби диққат он аст, ки донишҷӯён метавонанд ҳангоми корҳои саҳроӣ-экспедитсионӣ дар ҳайати гурӯҳҳо экспедитсияҳои геологии ин муассисот ба мавзеъҳои корӣ сафарбар карда шаванд. Ба ин минвол, таҷрибаомӯзон метавонанд, ки бевосита дар амалияи корҳои саҳроӣ ба сохти геологии маҳал ошноии бештар пайдо намуда. Дар гузаронидани корҳои саҳроии геологӣ таҷрибаи кофӣ ба даст оранд.

Мо, ходимони илмии Институти геология, сохтмони ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи АМИТ, кормандони соҳаҳои мухталифи истеҳсолии геологияи кишвар ва устодони Донишгоҳу Донишкадаҳо ва коллеҷҳои соҳавиро имрӯз зарур аст, ки дар пиёда намудани сиёсати кунунии давлат, хоса дар самти амалӣ намудани Барномаҳову Стратегияҳои давлатӣ дар самти омӯзиши конҳои канданиҳои фоиданоки сарзаминамон ва хоса, дар аз худ намудани захираҳои металлҳои камёфту нодир ва элементҳои радиоактивӣ паҳлӯи ҳам истода, кадрҳои баландихтиссоси маҳаллиеро рӯйи кор орем, ки воқеан ҳам ҷавобгӯйи талаботи кунунии иқтисоди кишвар бошанд.

Фарҳод Ғафурзода, - мудири лабораторияи геодинамикаи фанерозой ва петрогенезиси ИГСЗТ ва С- и АМИТ, И.в. сарходими илмӣ, доктори илмҳои геология ва минералогия

Фирӯз Малахов, - сардори КВДҶ Экспедитсияи сангҳои қиматбаҳо ва ороишии Саридораи геологияи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, номзади илмҳои геология ва минералогия