Иди Меҳргон, дар баробари Иди Наврӯз, Иди Сада яке аз ҷашнҳои муҳими фарҳангӣ, ҷашни аҷдодии мардуми форсизабон ба ҳисоб меравад. Меҳргон ба монанди Иди Наврӯз таҷассумгари суннатҳои бостонӣ ва инкишофи тамаддуни башарист.

Меҳргон ҷашни фаровонию ҷамъоварии ҳосилот дар фасли тирамоҳмебошад. Калимаи «меҳр» ба маънои рушноӣ, дӯстӣ, муҳаббат ва гармӣомада, дар ин рӯз кишоварзон ба ҷамъоварии ҳосил шурӯъ мекарданд. Ин ҷашн рӯзи 16-и меҳр, ки онро рӯзи Меҳр меноманд, баргузор мегардад. Дар сарчашмаҳои таърихӣ бо номи Митракона ё Митра зикр шудааст ва таърихи беш аз чаҳорҳазорсола дорад. «Иди Меҳргон дар баробари Сада ва Наврӯз дар сарзамини ориёӣиди бузург ҳисобида шуда, бо риояи расму оинҳои қадимаи ориёӣгузаронида мешудаст».

«Доир ба пайдоиши иди Меҳргон ривоятҳои гуногун низ то ба мо омада расидаанд. Меҳр номи Офтоб буда, дар ойини Сосониён дар Меҳрмоҳтоҷеро, ки сурати Офтоб дар он буд, ба сар мегузоштанд. Муаллифи «Шоҳнома»-и безавол Абулқосим Фирадавсӣпайдоиши ин ҷашнвораро ба замони салтанати Ҷамшеду Фаридун мансуб медонад. Вале ба таври мушаххас таҷлили иди Меҳргон аз давраи ҳукмронии Сосониён ба ҳукми анъана даромадааст. Писари шоҳ Шопури Сосонӣ– Ҳурмуз дар ин самт қадамҳои аввалинро гузошт ва бо гузашти замони муайян Меҳргон шукӯҳу шаҳомати хоса пайдо намуд, ки дар замони салтанати Сомониён ба авҷи баланд расид.»

«Мутобиқи солшумории яздигурдӣ, ки бо ибтикори шоҳЯздигурди Шаҳриёр давоми асрҳои IV-VI тақвими маъмурии шоҳони Сосонӣбуд, моҳи панҷуми сол Меҳр ном дошт. Ин моҳ дар байни мардуми мо бо номи Мизон ҳам маъмул буда, давомнокиаш 30 рӯз аст ва аз 23 сентябр то 22 октябр давом мекунад».

«Меҳргон тибқи андеша ва эътиқоди ниёгони мо дар рӯзи аввали моҳи Меҳр ва оғози фасли тирамоҳ таҷлил карда мешудааст. Он дорои эътидоли кайҳонӣ буда, дар ин айём рӯзу шаб баробар мешавад ва ба ин сабаб номи ин моҳро Меҳр гузоштаанд.

Мувофиқи ойини гузашта­гонамон, дар рӯзҳои ҷашни Меҳргон маросимҳои зиёде сурат мегирифтанд, зеро дар давраҳои бостон шуғли аксарияти одамон кишоварзӣ буд. Аз ин рӯ, пас аз ҷамъоварии ҳосил барои баргузор кардани ҷашну шодӣ ва истироҳати кишоварзон замони муносиб будааст.»

Ҳар сол бо дарназардошти ин ки Меҳргонро бештар ба унвони ҷашни кишоварзон мешиносанд, дар ҷашнгоҳҳо намоишгоҳи анвои гуногуни меваю сабзиҷот, консерву оби мева ва таҷҳизоти кишоварзӣ ба маърази тамошо гузошта шуда, базму тамошоҳо барпо мешавад.

Дар бораи мавҷудияти «Иди Меҳргон» дар ноҳияҳо ва водиҳои дигари Тоҷикистони имрӯза низ маълумотҳои зиёде мавҷуданд. Дар рӯзи Иди Меҳргон мардум дастархон меоростанд ва занони ҳунарманд аз ҳафт намуди зироат нону ғизо пӯхта бо ҳафт меваи меҳргонӣ, ки неъмати худовандӣ ва боиси бақои инсонӣ аст хони идона, меоростанд. Дар рӯйи дастархони ҷашнӣ ширинӣ аз ҳар намуди меваҷот, ҳамчунин таомҳое, ки бо зироатҳо тайёр мешаванд ба монанди: ширбиринҷ, далда, мошкичири ва ғ. мегузоштанд. Сарчашмаҳои кӯҳани таърихӣ шаҳодат медиҳанд, ки мардум дар ин рӯз пироҳани идонаи арғувонӣ пӯшида, ҳамдигарро бо беҳтарин таманниёт табрик менамуданд.

Дар манобеи хаттӣ, аз ҷумла «Авасто», «Шоҳнома»-и А.Фирдавсӣ, «Таърихи Бухоро»-и Наршахӣ, «Сиёсатнома»-и Низомулмулк, «Наврӯзнома»-и Умари Хайём ва дар дигар асарҳо дар бораи ин ид маълумоти зиёд оварда шудааст. Мардумшиносӣ машҳур Н.А.Кисляков қайд намудааст, ки «Меҳргон дар баробари Сада ва Наврӯз дар сарзамини ориёӣ иди бузург ҳисобида шудааст».

Истиқлоли давлатии Тоҷикистон барои эҳёи расму оинҳои миллӣ, аз ҷумла Меҳргон марҳалаи тозаеро боз намуд. Таҷлили иди Меҳргон тибқи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 5-уми августи соли 2009 таҳти рақами 538, дар тамоми гӯшаю канори кишварамон бо шукӯҳу шаҳомат ба роҳмонда шудааст.

Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз мулоқотҳояш бо зиёиёни кишвар ҷашни Меҳргонро аз ҷашнҳои бостонии тоҷикон хонда, чунин иброз доштанд «Меҳргон яке аз кӯҳантарин ҷашнҳои мардуми ориёинажод буда, гузаштагонамон онро ҳамчун ситоишу ниёиши Меҳр ё Митро ва рамзи аҳду паймон ва дӯстиву муҳаббати ойини меҳрпарастӣ таъбир кардаанд. Меҳргон иди ҷамъоварии ҳосили рӯёндаи деҳқон, иди фаровонӣ, шодию нишот, дӯстию рафоқат, ваҳдату ягонагӣва меҳру садоқат аст.»

Таҷлили расмии Меҳргон ва дигар ҷашнҳои миллӣгувоҳи равшани он аст, ки миллати кӯҳанбунёди мо рӯба омӯзишу эҳёи арзишҳои гузаштаи фарҳангии худ овардааст ва ҳифзу гиромидошти онҳоро вазифаи бошарафи хеш медонад. Оид ба пайдоиш ва густаришу бузургдошти Меҳргон мутафаккирони барҷастаи Шарқу Ғарб чунин ибрози назар намудаанд. Иди Меҳргон ҷашни покизагию фаровонҳосилӣ, ризқу рӯзии мардум, хони пурнозу неъмат, қаноатмандию нишотро бо худ ҳамроҳ меоварад ва он шукӯҳу ҷалоли дурахшони тамаддуни ниёгони мост.

Иброҳимова С. Ҳ. - ходими калони шӯъбаи онтология, гносеология ва мантиқи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ