Сада дар қатори дигар ҷашнҳои ниёгонамон ба монанди ҷашнҳои Наврӯз, Меҳргон ва Тиргон ҳамешаинъикоскунандаи хулқу атвори ориёитаборон буда, дар онҳо расму русуми қадимаи гузаштагонамон баён гардидааст, ки барои нигоҳ доштани хотираи таърихӣ ва дигар анъанаҳои сунатии мо дар ҳаёт нақши босазое дорад. Ин аст, ки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳануз соли 2017 дар Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олӣ изҳори андеша намуда буданд, ки «Суннату оинҳои нек ва ҷашнҳои миллии мо, мисли Наврӯз, Меҳргон ва Сада дар давоми таърих барои тарғиби ахлоқу маънавиёти созанда хизмат намудаанд. Аз ин рӯ, зарур аст, ки дастовардҳои маънавию моддии мардуми шарифи мо ба Феҳристи мероси ғайримоддии башарияти ЮНЕСКО ворид гардида, нақши тамаддунсози миллати тоҷикро минбаъд низ боло баранд».
Воқеан ҳам, ҳамин тавр шуд, ҷомеаи ҷаҳонӣ на танҳо ҷашнҳои сунатӣ, балки пешниҳод ва 5 ташаббуси бузурги Президенти маҳбуби кишварамонро ҳамчун дастури роҳнамо аз минбари баланди СММ барои мардуми ҷаҳон қабул ва баррасӣ намуданд, ки ин ифтихору саодатмандии миллати тоҷик дар замони соҳибистиқлолӣ мебошад.
Бояд тазаккур дод, ки ҷашни Сада идест, ки дар муқобили сардиҳои сарди зимистон хеле гарму гуворост ва дар лаҳзаҳои сояторики зиндагӣ меҳри хоссае дар замири инсон пайдо мекунад.
Нахустин бор ин ҷашнро дар замони соҳибистиқлолӣ 30 январи соли 2018 ба таври расмӣ дар Тоҷикистони азизамон таҷлил намуданд. Аслан, мафҳуми «Сада» вожаи тоҷикӣ-форсӣ буда, маънояшро аз шумораи «100» мегирад ва ин ҷашн пас аз 100 рӯзи ҷамъоварии ҳосил ва панҷоҳ рӯз то оғози расидан ба ҷашни Наврӯзи рост меояд, ки онро 50 шабу50 рӯз ҳисоб намуда, Сада мегӯянд. Аз ин бармеояд, ки ба ҷашнҳои Сада ва Наврӯз намуди гӯштини тоҷикӣ низ пайванди ногусастанӣ дорад. Зеро дар бисёр миндақаҳои кишварамон таёрӣ ба майдондорӣ аз Сада оғоз меёбад.
Дар бораи Сада ва таърихи пайдоиши он аз қадиммулаём то ҳануз ривоятҳои гуногуни таърихӣ, ҳикояву хотираҳои зиёде мавҷуд аст, ки ҳато аксари мардум ба онҳо боварӣ доранд. Махсусан , афсонаи пайдо шудани море дар пеши роҳи шоҳи сулолаи Пешдодиён -Ҳушанг паҳлавон ва ҳаво додани санге ба сӯи он ва пайдо шудани оташу гармию рушноӣ чандин асрҳо боз аз забони ровиёну мардуми оддӣ ҳамчун ҳақиқати ҳол шунида мешавад.
Шояд ин ҳама ривояте бошад, ки дар тафаккури мардуми мо мақому мартабае пайдо намудааст, ки ташбеҳу асоснокуниҳои зиёдеро дар бар мегирад. Ҳато аз «Шоҳнома»-и Ҳаким Абдулқосим Фирдавсӣ сар карда, то «Осор-ул-боқия»-и Абурайҳони Берунӣ, «Наврӯзнома»-и Умари Хайём ва дигар сарчашмаҳои таърихию фарҳангиамон баҳсу мунозира ва андешаҳои зиёде дар бораи Чашн Сада баррасӣ гардидааст. Аммо ба андешаи мо, чунин ривоятҳо шояд фарзияе бошанд, ки барои заминаи пайдоиши Сада пойдевори бузурге гузошта, дар мантиқи дарки он моҳияти асосии ин ҷашнро падид орад. Яъне ин арҷгузорӣ ба оташи пок, гармӣ ва рӯшноӣ ба инсоният мебошад, ки он ба поён расидани чиллаи зимистон ва омад-омади баҳори навро далолат менамояд. Дар ин давраи гузариш оғози таёрӣ ба кишту кори деҳқон, тозаву озода намудани замину хонадон ва корҳои хоҷагӣ сар мешавад. Дар ин ҷашн аз ҳама бештар оҳангарону чуянгарон, афзолгарону устоҳои дуредгар серкортар мегарданд.Зеро онҳо барои таёрӣ ба поксозию рубу чини гирду атроф, олоту анҷоми гуногунро таёр менамоянд.
Ачибаш ин ки бузурге онро чунин тасвир намудааст: « Сада ҳеҷ гоҳ ба ҳеҷ як аз ақвом ё адёни бостон иртиботе надошта ва ҳамвора ҷашни ҳамагонӣ ва баргирифта аз шароити иқлимӣ ва рӯйдодҳои кайҳонӣ будааст». Дарвоқеъ, он ба ягон дину мазҳаб вобастагӣ надошта, мардумро ба тозагӣ, муҳаббати эҳёи гармии қалбу бартарии рушноӣ ба торикӣ далолат менамояд. Фарорасии ин ҷашн бештар ба рӯзи 30 январ рост меояд, ки онро бештар деҳқону паҳлавонон хеле зиёд интизорӣ мекашанд.
Дар баробари ин, ҷашни Садаро оғози рӯйдодҳои нави зиндагӣ дониста, аз замони Шоҳ Ҳушанги паҳлавон мардум дар қатори дигар эҳёгариҳои зиндагӣ, рӯзҳои нави майдондорию паҳлавониро оғоз менамуданд.Албата санаву маъракаҳои муҳимми баргузории гӯштингирӣ дар гузашта ба ҷашнҳои Сада ва Наврӯз ҷашну хурсандиҳои мардумиву сайрҳои баҳорӣ рост меомад, ки маъмулан онро дар майдонҳои васеъ бо ширкати паҳлавонони бисёр аз гӯшаву канори шаҳру вилоятҳои кишвар барпо менамуданд. Ин суннати зебо имрӯз ҳам идома дорад. Мусобиқаҳо бо тарзу усулҳои анъанавӣ баргузор мегарданд. Масалан, дар навоҳии ҷануби кишвар, дар Кӯлобу Қаротегину Дарвоз паҳлавонон ба ду гурӯҳ ҷудо шуда, гирди майдонро як бор мегаштанду ба ҷойҳои худ рафта менишастанд. Бо ин амал онҳо иштироки худро дар мусобиқа маълум месохтанд, ки ин аз давраи Сада сар мешуд.
Мавриди қайд аст, ки гӯштини тоҷикӣ ҳамчун анъанаи ҷашни Сада ва Наврӯз ба онҳо шукӯҳу шаҳомати дигар мебахшад. Гӯштингирӣ ягона намуди варзиши паҳлавонӣ ва ё худ анъанае мебошад, ки махсусан, мардум ба хотири гӯштин ин ҷашнҳоро бесаброна интизорӣ мекашанд.
Қайд кардан месазад, ки нақши ин ҷашни бузург дар бедории паҳлавонон ва аз нав эҳё намудани анъанаҳои ниёкон ҷойгоҳи махсус дорад. Аз замонҳои қадим Ҷашни Садаро мардуми тоҷик деҳа ба деҳа дар алоҳидагӣ ҷашн мегирифтанд.
Сада дар замони соҳибистиқлолии Ватани азизамон аз қабили ҷашнҳои бузурге мебошад, ки имконияти бартарӣ доштани некӣ ба бадӣ ва рӯшноӣ ба торикиро талқин намуда, баракати нави зиндагиро эҳё менамояд. Ба ҳама муборак бошад Ҷашни Садаи пурифтихор
Муҳаммад Абдураҳмон Наврӯз, - узви вобстаи АМИТ, доктори илмҳои сиёсӣ, профессор
Ман, ҳамчун ҷавони хушбахту саодатманди даврони Истиқлолияти давлатӣ, бо эҳсосоти гарму самимӣ ва бо дили пурифтихор хабари мушарраф гардидани Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба ҷоизаи байналмилалии сулҳ ба номи Лев Толстой пазируфтам. Ин рӯйдоди таърихӣ барои ҳар як шаҳрванди мамлакат, хоса барои мо ҷавонон, манбаи ифтихор, илҳом ва нерӯи тоза гардид.
