Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ифодаи олии яке аз гаронбаҳотарин арзишҳои умумибашарӣ – озодии инсон мебошад. Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баромади хеш таҳти унвони «Роҳи раҳоӣ аз буҳрони азими ҳамагонӣ» дар санаи 19 марти соли 1993 таъкид намуда буданд: «Набояд фаромӯш кард, ки озодии инсон нахустзаминаи ҷомеаи ҳуқуқбунёд аст. Маҳз озодии инсон шаклу мазмуни соҳибихтиёрии миллӣ ва давлатиро муайян мекунад ва давлатҳо ҳамон вақт пешқадам қаламдод мешаванд, ки ба озодии инсон мадад расонанд».
Ҳайати комиссия таҳти роҳбарии Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо дарназардошти манфиатҳои миллӣ ва ба эътидол овардани вазъи сиёсии кишвар барои ҳарчи зудтар таҳия намудани Конститутсия ва дар он ба инобат гирифтани арзишҳои пазируфтаи ҷомеаи ҷаҳонӣ, аз қабили муҳимтарин принсипҳои демократӣ ва кафолати таъмини амалишавии ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд дар як муддати начандон тӯлони корҳои назаррасро анҷом доданд.
Конститутсия ҳуҷҷати барномавии сиёсӣ буда, ҳадафҳои стратегӣ дорад ва асосҳои бунёдии ҳаёти ҷомеа ва давлатро муайян мекунад. Ин хусусияти муҳимми конститутсия аз он вобастагӣ дорад, ки он то чӣ андоза ҷавобгӯи талаботи ҳар як марҳилаи нави таърихӣ мебошад. Яке аз ҳадафҳои муҳимми қабули Конститутсияи нави Тоҷикистон ба талаботи замона ва пеш аз ҳама ба меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мувофиқ гардонидани меъёрҳои конститутсионӣ маҳсуб мешуд. Ба ин масъала Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи махсус медоданд ва дар Иҷлосияи XVIII Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид ба он намуда буданд, ки «як қатор бахшҳои муҳимми Қонуни асосии ҷумҳурӣ ва дигар қонунҳое, ки дар заминаи онҳо таҳия гардидаанд, кӯҳна шудаанд ва ба меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ рост намеоянд. Аз ин рӯ, имрӯз барои мо вазифаи аз ҳама муҳим ин тайёр намудан ва қабул кардани Қонуни асосии кишварамон мебошад».
Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни гузориши худ 30 сентябри соли 1993 дар иҷлосияи 48-уми Ассамблеяи генералии Созмони Милали Муттаҳид ҳамчунин иброз доштанд, ки «ҳоло дар Тоҷикистон кор аз болои таҳияи лоиҳаи Конститутсияи нав идома дорад, ки дар он ҳамаи масъалаҳои ба таъмини ҳуқуқҳои инкорнашавандаи инсон дахлдор ба эътибор гирифта мешавад».
Тамоми ҷаласаҳои гурӯҳи кории таҳияи лоиҳаи Конститутсия дар мадди назар ва иштироки бевоситаи Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифта, ҳар як таклифу пешниҳодҳои воридшуда аз нуктаи назариявӣ ва амалии татбиқи он, ҷавобгӯ будани он ба манфиатҳои миллӣ, таъмини амалишавии ҳуқуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таъмини соҳибихтиёрии воқеӣ ва пешрафти ҷомеа мавриди баррасӣ ва муҳокима қарор дода мешуд.
Сарвари давлат як қатор хусусиятҳои аввалиндараҷаи Конститутсияи нави Тоҷикистонро муайян намуда, пешниҳодҳои муфидро манзур карданд, ки онҳо аз тарафи Комиссияи конститутсионӣ ва гурӯҳи корӣ ба асос гирифта шуданд, аз ҷумла се ақидаи асосӣ ва аввалиндараҷа, ки асоси фаъолияти Комиссияи конститутсионӣ ва гурӯҳи кории он мегарданд:
Якум, «Қонуни асосӣ моҳиятан ҳуҷҷати ҳуқуқӣ мебошад. Дар айни замон Қонуни асосӣ умдатарин санади сиёсию иҷтимоӣ, иқтисодӣ, фарҳангию ахлоқӣ буда, бурду бохти кишварро дар зимни рушди миллӣ ва ҳам идеалҳои ҷомеаро инъикос мекунад».
Дуюм, «Конститутсия ҳуҷҷати ҳуқиқиест, ки иштироки бевоситаи мардумро дар интихоб кардани шакли ҳокимияти сиёсӣ, таъсис додану рӯйи кор овардани мақомоти олии давлатӣ ва ҳам масъулияти онро дар назди халқ ба чаҳорчӯбаи қонун медарорад».
Сеюм, «Қонуни асосоӣ ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро низ муайян намуда, доираи татбиқи онро танзим мекунад».
Тавре дар маърӯзаи Сарвари давлат дар Иҷлосияи XIX Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 июли соли 1994 қайд мешавад: «Дар тӯли зиёда аз ду моҳи муҳокимаи лоиҳа бештар аз ҳаштуним ҳазор пешниҳод аз ҷониби мардуми кишвар ва ҳамватанони бурунмарзиамон ба Шӯрои Олӣ ворид шуд». Вобаста ба ин Сарвари давлат лоиҳаи Конститутсияи Тоҷикистонро халқӣ номида, аз ҷумла иброз доштанд, ки «онро кулли ҳамватанони мо дар шаҳру деҳоти Тоҷикистон ва берун аз он мавриди муҳокима қарор дода, такмилу пурра карданд».
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми табрикии хеш ба муносибати Рӯзи Конститутсия 5 ноябри соли 2002 изҳор намуданд: «Аҳамияти таърихии ин санади асосии меъёрию ҳуқуқӣ, ки сиёсати давлат ва ҳуқуқҳои шаҳрвандонро дар тамоми ҷанбаҳои ҳаёт муқаррар намудааст, ниҳоят бузург аст. Аввалан, он дар шароите таҳия ва ба муҳокимаи умум гузошта шуда буд, ки гурӯҳҳои гуногуни сиёсӣ ҳанӯз барои амалӣ гардидани ҳадафҳои худ вобаста ба сохтори давлатдорӣ талош доштанд. Сониян, бо дарназардошти иродаи аксарияти мардуми кишвар мураттаб ва қабул гардидани Конститутсия ба нофаҳмиҳо ва саволҳои сершумори онҳое, ки ба ояндаи Тоҷикистон чандон эътимод надоштанд, ҷавоби амиқ дод.
Роҳи интихобкардаи мо, яъне эъмори ҷомеаи ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ мувофиқи иродаи кулли мардум мебошад. Ба шарофати сиёсати пешгирифтаамон дар мамлакат сулҳу субот ва ваҳдати комил таъмин гардид, ки имрӯз таҳким ва ҳифзи онҳо қарзи шаҳрвандии ҳар фарди ҷомеа ба шумор меравад».
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо дар суханрониву баромадҳои хеш ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таъмини волияти он аҳамияти махсус зоҳир намуда, аз ҷумла дар паёми табрикотии хеш ба муносибати 24-умин солгарди қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба муҳиммияти он ибрози андеша намуда, аз ҷумла қайд намуданд, ки « Бисту чор соли амали Коститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон собит сохт,ки қонуни асосии зиндагии давлат ва ҷомеаи мо аз имтиҳони ҷиддии ҳаёт гузашт ва дурустии мақсаду вазифа ва арзишҳое,ки Конститутсия ба онҳо асос ёфтааст,исбот гардид».
Дар маҷмӯъ гуфтан мумкин аст, ки Конститутсия ба сифати қонуни олии давлат принсипҳои муҳимтарини ҳаёти ҷомеаро муайян намуда, муносибатҳои вобаста ба татбиқи ҳокимияти сиёсӣ ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро танзим намуда, дар таърихи начандон тӯлонии худ барои эҳтиром гузоштан ба арзишҳои пазируфташудаи инсонӣ ба монанди риоя ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ва таъмини шароити мусоид барои зиндагии арзандаи ҳар шахс фазои мусоиди ҳуқуқӣ ба вуҷуд оварда, аз ҷониби коршиносони байналмилалӣ яке аз беҳтарин конститутсияҳо эътироф шуд.
Маҳмудзода М.А, Академики АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқ, проффесор, Ҳуқуқшиноси шоистаи ҶТ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Институти кимиёи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон 3- адад.
