Наврӯз як ҷашни суннатӣ аст, ки бо баробар шудани шабу рӯз, маъмулан 20-ум ё 21-уми март ҷашн гирифта мешавад. Ин рамзи оғози соли нав аз рӯи тақвими шамсӣ буда, барои бисёре аз мардумон, аз ҷумла туркҳо, форсу курдҳо ва дигар мардумон ҷашни муҳиме шуморида мешавад. Наврӯз ба маънои зиндашавии табиат, бозгашти гармӣ ва оғози давраи кишту кори баҳорист. Ин ҷашн решаҳои амиқи фарҳангӣ дошта, бо урфу одатҳои сершумор, аз қабили омода кардани таомҳои мардумӣ, ороиши хона, баргузории чорабиниҳои идона ва ҷамъомадҳо бо наздикон алоқаманд аст.

Наврӯз яке аз муҳимтарин ва дӯстдоштатарин ҷашнҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистонамон арзёбӣ маҳсуб меёбад. Дар ин рӯз дар тамоми манотиқи Тоҷикистон садои карнай-сурнай ва дутор баланд шуда, мардумро ба ид даъват мекунад. Ҳама, сокинони кишвар ба тантанаҳои идона мебароянд. Ҳамдигарро мехмондорӣ менамоянд, туҳфаҳо медиҳанд, хамдигарро бо фарорасии фасли баҳори нозанин табрик мекунанд.

Мафҳуми калимаи НАВРӮЗ ба забони тоҷикӣ «Рӯзи нав» тарҷума мешавад. Умуман, ин ҷашн аз замони зардуштӣ сарчашма мегирад. Сарфи назар аз исломишавии минтақа дар асрҳои 7-9, ин ҷашн то ба имрӯз омада расидааст. Ҷашни Наврӯз расму ойинҳои гуногунро дар бар мегирад. Пеш аз ид дар урфият аст, ки хонаҳоро тоза карда, ашёи кӯҳнаро шикаста мепартоянд. Бо шохаҳои дарахтони мевадиҳанда ороиш додани хона низ анъана шудааст. Ин барои он карда мешавад, ки сол пурфайзу баракат ояд.

Дастархони зебо оростан дигар анъанаи Наврӯзист. Ҷойи асосиро дар дастархони идона “Сумалак” ишғол мекунад. Сумалак шириние мебошад, ки дар ҳар хонадон омода мешавад ва ғизои асосӣ дар фасли баҳор маҳсуб мешавад. Он аз гандуми сабзида тайёр мешавад.

Воқеан, Наврӯз ҷашни эҳтиром аз ҷойгоҳи табиат ва бузургдошти сайёраи Замин аст, ки баъди карахтии сармои зимистон ба мисли инсон аз хоб бедор мешавад ва андешаи ӯро ба таҳрик меорад. Наврӯз ин набзи сайёраи Замин буда, дар гирди Офтоб як даври пурраи соли астрономиро паси сар мекунад ва дар моҳи фарвардин ба ҷойгоҳи аслии худ бармегардад.

Ёдовар бояд шуд, ки Наврӯз аз қадимтарин ва зеботарин ҷашнҳои ҷаҳон аст. Он бар пояи тасаввуроти амиқи фалсафӣ ва ҷаҳоншинохтие устувор гаштааст, ки ҳар кадом намоди давом ва бақои инсон дар рӯи Замин, аз ҷумла тоҷикон ва ориёитаборон, маҳсуб мешавад. Собиқаи таърихӣ ва фарҳангии ин ҷашни инсонсоз далели он аст, ки ҳамеша ҷонибдори саодату пирӯзии насли башар буда, инсонро ба сӯйи ҳамдигарфаҳмию вафодорӣ, некуиву меҳрварзӣ, хирадмандию ақлгароӣ, собитқадамию устуворӣ, хештандорию худогоҳӣ, худшиносию ҳувиятписандӣ ҳидоят намудааст ва бо гузашти садаҳои зиёд суннату оинҳои Наврӯз имрӯз ҳам на танҳо дархури ҷомеа мебошанд, балки дар таҳрики худогоҳию худшиносии милливу мардумӣ нақши беназир доранд. Маҳз ҳамин нукта боис гардид, ки мақоми марбутаи Созмони Милали Муттаҳид – ин мақоми баландпояи сиёсии башарӣ Ҷашни Наврӯзро ба сифати ҷашни ҷаҳонӣ шинохт ва таҷлили саросарии он дар минтақаҳои гуногуни сайёра хислати ҳамагонӣ пайдо намуд.

Ба шарофати Истиқлоли давлатӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзишҳои зиёди миллии моро аз нав эҳё намуданд, ки дар миёни онҳо Наврӯз ҷойгоҳи хос дорад. Дар Тоҷикистон баъди расмиву давлатӣ гардидани ин Ҷашн ҳамасола тамоми сокинони кишвар, аз хурд то бузург, ба таҷлили Наврӯз бо руҳияи баланди идона омодагӣ мегиранд.

Боиси ифтихор ва шодмонии бузург аст, ки ҷашни қадимаю суннатии мардуми тоҷик Наврӯз чанд сол ин ҷониб дар саросари ҷаҳон бо шукӯҳу шаҳомати хосса қайд мегардад.

Воқеан, Наврӯз ҷашнест созандаву сулҳовар, муттаҳидкунандаи инсонҳо ва таблиғкунандаи дӯстию рафоқат, баробарӣ, адолату додгустарӣ ва таъминкунандаи ахлоқи ҳамидаи инсонӣ. Имрӯз Наврӯз дар бештари кишварҳои олам таҷлил карда мешавад, зеро бо ташаббуси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сарварони як зумра аз давлатҳои дигар 30-юми сентябри соли 2009 ЮНЕСКО Наврӯзро ба рӯйхати ёдгориҳои ғайримоддии инсоният ворид сохт. Дар ин асно, дар заминаи пешниҳоди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Созмони Милали Муттаҳид 23-юми феврали соли 2010 дар иҷлосияи 64-уми Ассамблеяи генералӣ қароре ба тасвиб расонд, ки тибқи он 21-уми мартро ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон намуд. Мувофиқи он Наврӯзи Аҷам ҳамасола дар тамоми ҷаҳон ҷашн гирифта мешавад ва ҷиҳати таҷлили шоистаи он тадбирҳои амалӣ роҳандозӣ мегарданд. Баъди таъкидҳои пайвастаи Роҳбари давлат, баргузории чорабиниҳои пуршукӯҳ, интишори китобҳои илмию оммавӣ ва маҷмуаҳои ашъори шоирон имконият фароҳам оварда шуд, ки мардум ба асолати ин Ҷашн бештар ошноӣ пайдо намоянд ва меҳру муҳаббаташон зиёдтар гардад. Ин аст, ки хурду бузурги кишвар интизори истиқболи Наврӯз мебошанд ва бо чорабиниҳои хотирмон тантанаҳои идонаро ҷамъбаст менамоянд.

СУЛТОНОВ ҶАСУРБЕК ДАВЛАТБОЕВИЧ- магистранти курси 1-уми ихтисоси 1-260101( идораи давлатӣ) - и Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Сулҳу дӯстиву ҳамҷаворӣ сафо оварад,

Ҷангу душманиву ҷудоӣ бало оварад.

Бибояд ҳама баҳри сулҳи халқи ҷаҳон

Бигирад сабақ зи сулҳи қирғизу тоҷикон.

Осиё аз қораи бузургтарин дар ҷаҳон маҳсуб ёфта, минтақаҳои Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубии он бо хусусиятҳои хосси ҷуғрофӣ, фарҳангӣ, таърихӣ ва манобеъи табиии худ аз мавзеъҳои стратегӣ маҳсуб мешаванд. Робитаҳои миёни мардумони ин манотиқи аз даврони бостон бо истифода аз Шоҳроҳи Бузурги Абрешим оғоз шуда, бо рафту омади мардумон тавсеа ёфтаанд. Ҳамин тариқ, бо фурӯпошии Иттиҳоди Шуравӣ кишварҳои Осиёи Марказӣ истиқлолият дарёфт намуда, равобиташонро бо давлатҳо дар асоси принсипу қонунҳои миллии худ ба роҳ мондаанд.

Давлатмардону мардуми Тоҷикистони навин бо эҷоди мактаби сулҳофарин ва ташаббусҳои созандааш рушду тавсеаи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии давлатро бо доштани Истиқлолият ва таҳкими робитаҳои байни давлатҳо шарти асосӣ дониста, барои тақвият ва таҳким бахшидан ҳамаи онон пайвасат талош менамоянд. Ҳамин тавр, масоили мубрами аҳли сайёраро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар мавриди таваҷҷӯҳи хос қарор дода, 23 сентябр соли 2024 зимни суханронӣ дар Ҳамоиши Оянда-и СММ дар шаҳри Ню-Йорки Штатҳои Муттаҳидаи Амрико пешниҳод намуданд, ки тавассути қатъномаи махсуси Созмони Милали Муттаҳид «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» қабул карда шавад.

Президенти Тоҷикистон чун як абармарди сиёсати кишвар бо машварату роҳнамоиҳои созандаву саривақтӣ баҳри зиндагии озоду орому осоиштаи мардуми сайёра бахшида, ба ҳайси кишвари сулҳофарину созанда, диёри фарзонагони илму адабу тамаддуну маърифат, макону манбаи кӯҳҳои осмонбӯсу обҳои тозаву чашмаҳои мусаффо шинохта шуда машҳури ҷаҳон гаштааст.

Ҳамин тавр, муносибатҳои дипломатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон 14 январи соли 1993 бар асоси пайвандҳои бисёрсолаи дӯстӣ ва ҳусни ҳамҷаворӣ барқарор шуданд. Ҳар ду кишвари ҳамсоя ва дӯст бо эҷоди тамосҳои сиёсӣ дар сатҳи олӣ ва баланд ҳамкориашонро идома дода, роҳбарон борҳо аз кишварҳои якдигар боздидҳои расмӣ ва корӣ анҷом додаанд.

Дар заминаи он муколамаи сиёсии байни ду кишвар густариш ёфта, Шӯрои ҳамоҳангсозии байнидавлатӣ, Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба баррасии маҷмӯи масъалаҳои ҳамкориҳои дуҷониба, Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба делимитатсия ва демаркатсияи Сарҳади давлатии Тоҷикистону Қирғизистон ва Шӯрои вазирони корҳои хориҷӣ ташкил шуда, дар таҳкими робитаҳо бештару беҳтар кору фаъолияти худро ба роҳ монданд.

Президенти Тоҷикистон аз аввалин рӯзҳои ба сари қудрат омадан бо шиори “Ман ба шумо сулҳ меорам” ҳамеша ба ҷонибдори сулҳу осоиштагӣ халқи худ ва мардуми аҳли сайёра тасмиму иродаи қавӣ дар замири худ нигоҳ дошта, дар тамоми сиёсатҳои худ, барои таҳкими ваҳдат ва ҳалли мушкилоти мавҷуда бо роҳҳои дипломатӣ кӯшиш намуда, пайваста ҷоннисориҳо мекунад. Яке аз намунаҳои равшан талошҳои пайвастааш ҳалли баҳсҳои марзӣ бо Қирғизистон мебошад, ки дар давоми солҳои охир бо ташвиқу тарғиби афроди нобарору нобакор боиси нофаҳмиҳо миёни мардуми ҳар ду кишвар шуда, қариб буд, ки ҳар ду ҳамсоя ва дӯстро ба ҷангу ҷидол кашида, хоку хун яксон намояд.

Вале тавассути роҳбарии оқилона, хираду ҷасорат, сабру садоқат ва риояи манфиатҳои миллӣ роҳбарони ҳар ду кишвар, ба хусуси Президенти Тоҷикистон бо унвони доштаи худ чун Асосгузори сулҳу ваҳдат роҳи сулҳро пеш гирифта, санаи 12-13 марти соли 2025 ба Ҷумҳурии Қирғизистон сафари давлатӣ анҷом дода, ба хотири ҳифзи наслҳои оянда сулҳу аҳдномаи дӯстӣ баста, заминаро барои таҳкими амну субот дар минтақа кафолати ҳаёти орому осуда фароҳам омад.

Бо роҳбариву роҳнамоии оқилонаи чунин фарзонагони миллат муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистон ба марҳилаи нави рушд ворид шуд, ки омили муҳими суботу ҳамдигарфаҳмӣ, сулҳ ва дӯстии пойдор миёни на танҳо ин ду кишвар, балки барои тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ ва ҷаҳон арзёбӣ мегардад.

Кишварҳои Тоҷикистон Қирғизистон дар чаҳорчӯби созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла СММ, ИДМ, СҲШ, СААД, САҲА ва МҲТБО ҳамкориҳои зич дошта, аз таҷрибаи ҷонибдории ташаббусҳои байналмилалии ҳамдигар фаровон истифода мебаранд. Дар соли 2018 Қирғизистон дар баробари 190 кишвари узви СММ қатъномаи Созмони Милали Муттаҳидро, ки бо ташаббуси Тоҷикистон зери унвони "Конфронси СММ оид ба бознигарии миёнамуддати фарогири ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор”, 2018-2028”, пешниҳод шуда буд, дастгирӣ кард.

Тоҷикистонниз лоиҳаи қатъномаро таҳти унвони “Табиат марзро намешиносад: ҳамкории фаромарзӣ - омили калидии ҳифз ва истифодаи устувори гуногунии зистӣ", ки бо ташаббуси ҷониби Қирғизистон дар ҷаласаи 75-уми Маҷмаи Умумии СММ қабул гардид, ҷонибдорӣ намудааст.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон бо принсипҳои дӯстӣ ва ҳусни ҳамҷавории Тоҷикистону Қирғизистон, ки дар асоси он мардумони тоҷику қирғиз аз қадимулайём мезистанд ва меофариданд, минбаъд низ ба рушди пайвастаи тамоми муносибатҳои дуҷониба мусоидат хоҳанд кард[1].

Зимнан, Осиёи Ҷанубӣ бо кишварҳои ҷудогона тақсимбандии географӣ шуда, давлати Покистон дар соли 1947 истиқлолият ба даст оварда, иқтисодиёти заифро аз мусталикадорони англис мерос гирифт. Роҳбарияти он дар натиҷаи мудирияти дуруст тавонистанд, ба комёбиҳои назаррас ноил гашта, онро ба мамлакати стратегӣ ва кадидии минтақа ва ҷаҳон табдил диҳад.

Дар ин зимн, лоиҳаи интиқоли нерӯи барқи Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ (CASA-1000) яке аз лоиҳаи минтақавист, ки ба маблағи 1,2 миллиард доллари амрикоӣ барои расонидани манфиатҳои пайвастшавӣ миёни кишвари Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Покистон мебошад. Санги асоси лоиҳа дар моҳи майи соли 2016 аз ҷониби раҳбарони кишварҳои Қирғизистон, Тоҷикистон, Афғонистон ва Покистон сурат гирифт ва интизор меравад, то охири соли 2025 ба натиҷаи ниҳоӣ расад. CASA-1000 аз бузургтарин лоиҳаи энергетикии Осиёи Марказӣ ва Осиёи Ҷанубӣ мебошад, ки хати баландшиддати интиқоли нерӯи барқро пайваст ба минтақа таъмин намуда, натанҳо барои чор давлат муфид буда, балки барои такмил додани низоми интиқоли барқ ва ҳавасмандгардонии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ ҷиҳати устуворнамоии ҳамкориҳои байниминтақавӣ мусоидат менамояд.

Ин қадами аввалин дар роҳи ташкили бозори минтақавии нерӯи барқи захираҳои бузурги энергетикии Осиёи Марказиро барои рафъи камбуди нерӯи барқ дар Осиёи Ҷанубӣ дар асоси мутақобилан судманд истифода хоҳад шуд, ки то ба имрӯз Қирғизистон, Тоҷикистон ва Покистон татбиқи CASA-1000-ро идома дода, корҳои сохтмонӣ қариб ба анҷом расидаанд[2].

Мавриди зикр аст, ки 14 марти 2025 дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бахшида ба сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон ҳамоиш зери унвони «Ҳамсоягии нек ҳадафи Пешвои миллат» баргузор гардид. Маликшо Неъматзода ходими давлатӣ ва дипломати шинохтаи тоҷикзимни суханронӣ таъкид намуд, ки ташаббусҳои сулҳофаронаи Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳким бахшидани амнияти минтақавию ҷаҳонӣ ва робитаҳои дӯстии мардумони кишварҳо беназир мебошад.

Ба андешаи ӯ муносибатҳои некуҳамсоягӣ дӯстӣ ва бародарии мардуми ҳарду кишварро таҳким бахшида, қадами созанда барои ҳамзистии осоишта мебошад. Дар ин чорабини мазкур директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо Ҳайдарзода Рустам суханронӣ намуда, таъкид кард, ки созишномаи марзии баимзорасида натиҷаи талошҳои пайвастаи роҳбарияти олии ду кишвар буда, барои таъмини субот, амният ва рушди ҳамсоягии нек хидмат хоҳад кард.

Ҳамчунин дар ин ҳамоиш собиқ котиби матбуоти Президенти Тоҷикистон ва мудири Шуъбаи ИДМ-и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ Сайидзода Зафар ва сарходими илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии ҳамин Институт Қурбонова Ширин ширкат намуда,оид ба саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳқими амнияти минтақавӣ ва сулҳу субот суханронӣ карданд.

Бояд қайд кард, ки созмону форумҳои минтақавӣ ва кишварҳои ҷаҳон, аз ҷумла вазорати корҳои хориҷии Покистон роҳбарият ва халқҳои бародари Тоҷикистон ва Қирғизистонро бо ин созишномаи барҷастае, ки хотимаи баҳси тӯлонии марзиро нишон медиҳад, шодбошӣ дода, қайд намудааст, ки “Мо итминон дорем, ки ин чорабинии таърихӣ давраи нави ҳамкорӣ ва пешрафтро дар минтақа мекушояд»[3].

Бо шарофати сиёсати хирадмандонаю башардӯстона ва талошҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Роҳбарияти олии Ҷумҳурии Қирғистон муносибатҳои байни ду халқи бародару ҳамсоя - тоҷикону қирғиз дар партави қаринаҳои пешинаи таърихии худ ва робитаҳои дӯстии устод Мирзо Турсунзодаву Чингиз Айматов маншаъ гирифта, бо рафту омад ва хешу табории мардумони якдигар идома меёбад.

Дар воқеъ, бо тавофуқномаи сулҳу аҳдномаи дӯстии ду кишвар лаҳзаҳои пур аз шодию фараҳ ва чеҳраҳои шукуфон, чашмони пур аз ашки шодии шаҳрвандони бонангу номуси ин ду халқи "бо ҳам ҳамсояву хеш" чунин мисраъҳои шеърии шоири ширинкалом Саъдии Шерозиро ба хотир меорад:

Душманамро бад намехоҳам, ки он бадбахтро,

Ин уқубат бас, ки бинад дӯст ҳам зонӯи дӯст.

Ҳамин тавр, Турсунзодаву Чингиз Айтматов сулҳу дӯстиву пайванди ҳамсоягиро аз арзишҳои олии башарӣ дониста, заминаи рушди ҳаёти фараҳбахшу файзбахши мардумон меҳисобанд.

Набояд фаромӯш кард, ки тамоми қавму мардумони Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикону қирғизҳо аз даврони қадим бо доштани рафту омад бо ҳам пайванди наздик дошта, дар заминаи эпоси халқии қирғиз «Манас» чун тағову ҷиян бо ҳам хешу таборӣ дошта, зиндагӣ ва кору фаъолият мекарданду хоҳанд кард.То ба имрӯз дар Қирғизистон тоҷикони зиёде ва дар Тоҷикистон қирғизон бародарона умр ба сар бурда, бародарвор кору фаъолият мекунанд. Ҳаминтавр, ду миллати ҳамсоя ва дӯст решаи ҳамбастагиро қавитар намуда, заминаи хубро баҳри оромиву ободии минтақа ва ҷаҳон фароҳам сохтанд.

Хулоса, Тоҷикистону Қирғистон чун узви фаъол дар созмону форумҳои минтақавиву ҷаҳонӣ, аз ҷумла СММ, ИДМ ва СҲШ робитаҳои ҳасана дошта, бо имзои ин аҳдномаи таърихӣ пайванду орзуву умед ва ормонҳои халқу миллатро дар рӯҳияи ҳамдигарфаҳмӣ, ягонагӣ, таҳаммулгароӣ ва сулҳу субот амалӣ намуда, дар озодиву оромиву ободиро минтақа ва ҷаҳон саҳми сазовор хоҳанд гузошт.

Бояд қайд кард, ки 13 марти 2025 аз рӯйи натиҷаҳои гуфтушунидҳо сарони давлатҳои Тоҷикистон ва Қирғизистон бо Изҳороти муштарак доир ба таҳкими минбаъдаи дӯстӣ ва ҳамсоягии наку ва Шартнома байни дар бораи сарҳади давлатӣ имзо гузоштанд, ки аз ҷониби кишварҳову созмонҳои ҷаҳон мавриди шодмониву қардонӣ гардид.

Зимнан, дабири кулли Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил Сергей Лебедев Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси Шурои сарони давлатҳои ИДМ Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Садир Жапаровро бо имзои Шартнома байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар бораи сарҳади давлатӣ самимона табрик гуфта, изҳори боварӣ намуд, ки баимзорасии Шартнома заминаи зарурии рушди минбаъдаи ҳамкории дуҷонибаи бисёрҷанба буда, ба манфиатҳои аслии ду кишвар, инчунин Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил хоҳад буд[4].

Бешак бародарӣ, дӯстӣ ва дастгирии якдигар байни халқҳои тоҷику қирғиз таърихи тӯлонӣ дошта, аз наслҳо ба наслҳо инкишоф ёфта, дар партави дӯстии Мирзо Турсунзода ва Чингиз Айтматов чун як пайванди башарӣ дар партавӣ хираду маърифатпаварӣ дар ободӣ, осоиштаву ором зистану кору фаъолият мекунанд.

Ҳамин тариқ, аз барқароршавии сулҳу муросо ва муносибатҳои дӯстонаи Тоҷикистону Қирғизистонро бо хурсандию самимияти баланд пазироӣ намуда, самимона онро дӯст дошта, дар чаҳорчӯби созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла СММ, ИДМ, СҲШ, СААД, САҲА ва МҲТБО ҳамкориҳои наздик дошта, аз таҷрибаи ҷонибдории ташаббусҳои байналмилалии ҳамдигар фаровон истифода мебаранд.

Дар заминаи он Тоҷикистону Қирғизситон метавонанд дар ҳамкорӣ бо кишварҳои калидии минтақа бо шумули Россия, Узбекистон, Қазоқистон ва Туркманистону Озарбойҷон пайваста табодули андешаҳои созанда намуда, рафту омадро миёни мардумони якдигар бештар ба роҳ монда, тиҷорату иқтисод ва туризмро рушд дода дипломатия мардумиро тавсеа диҳанд. Дар ин зимн, Покистону Ҳиндустону Эрону Чин чун узви фаъоли Созмони ҳамкории Шанхай ба ҳайси кишварҳои калидии минтақа дар эҷоди ҳамгироии энергетикиву саноатии кишварҳо ва коҳиш додани муноқишаҳо бештару беҳтар мусоидат хоҳанд намуд.

Хулоса, кишварҳоро зарур меояд то сулҳу дӯстиву ҳамҷавории Тоҷикистону Қирғизистон дарси ибрат гирифта, аз ҷангу душманиву ҷудоӣ, ки сабабгори балову бебаракист, даст кашида, баҳри сулҳи халқи ҷаҳон, баҳри ободиву осудагиву оромии аҳли сайёра ташаббусгору саҳмгузор бошанд.

Адабиёти истифодашуда

1. Муносибатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон https://mfa.tj/tg/main/view/141/munosibathoi-tojikiston-bo-qirgiziston

2. Мирсаид РАҲМОНОВ.CASA-1000: АРЗИШҲОИ СТРАТЕГӢ ВА МОНЕАҲОВУ ПЕШРАФТҲОИ БАРҚАРОРСОЗИИ ОН 16 Июл 2024https://amit.tj/tj/casa-1000-arzishkhoi-strategi-va-moneakhovu-peshraftkhoi-barkarorsozii?page=62

3. Покистон имзои Шартнома байни Тоҷикистон ва Қирғизистонро оид ба сарҳади давлатӣ истиқбол менамояд//https://khovar.tj/2025/03/pokiston-imzoi-shartnoma-bajni-to-ikiston-va-ir-izistonro-oid-ba-sar-adi-davlat-isti-bol-menamoyad/

4. Дабири кулли ИДМ: «Шартнома дар бораи сарҳади давлатӣ ба таҳкими муносибатҳои некуҳамсоягии Тоҷикистону Қирғизистон мусоидат менамояд» Март 14, 2025 23:05https://khovar.tj/2025/03/dabiri-kulli-idm-shartnoma-dar-borai-sar-adi-davlat-ba-ta-kimi-munosibat-oi-neku-amsoyagii-to-ikistonu-ir-iziston-musoidat-menamoyad/

Мирсаид РАҲМОНОВ, - ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Наврӯз, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шарофати истиқлолияти давлатӣбо тамоми ғановату рангорангии он эҳё гардид, ҳоло ба ҷашни милливу давлатии мо – тоҷикон ва рамзи худшиносиву ифтихори миллӣ, ваҳдату ҳамдилии мардум ва пайванди наслҳо табдил ёфтааст.

Эмомалӣ Раҳмон

Наврӯз яке аз қадимтарин идҳои тоҷикон ба шумор меравад. Тавре, ки дар китобҳои таърих омадааст, аввалин касе, ки ин идро ҷашн гирифт шоҳ Ҷамшед буд. Наврӯз ҷашни қадимист, ки дар рӯзи баробаршавии баҳорӣ, одатан 20 ё 21 март ҷашн гирифта мешавад. Ин ҷашн оғози соли навро аз рӯи тақвими офтобӣифода мекунад ва рамзи таҷдиди табиат ва инчунин инсоният мебошад. Наврӯз решаҳои амиқи таърихӣдорад ва зиёда аз 3000 сол боз вуҷуд дорад ва ҷашни он бисёр кишварҳоро дар бар мегирад, Аз ҷумла Тоҷикистон, Эрон, Афғонистон, Озарбойҷон, Узбекистон, Қазоқистон ва ғайра.

Таҳқиқотҳо нишон медиҳанд, ки иди Наврӯзбарои таҷлили офариниши ҷаҳон ва эҳёи табиат пас аз зимистон таъсис дода шудааст. Бо мурури замон маънои Наврӯз васеъ шуда, рамзи ваҳдат ва ҳамбастагии халқҳо, ҳамбастагии оилаҳо ва ҷомеаҳо гардид. Ҷашни Наврӯз бисёр анъанаҳо ва расму оинҳоро дар бар мегирад, яке аз анъанаҳои барҷастаи он омода кардани мизи ҳафтсин- ҳафтшин-ҳафт мим мебошад, ки ҳар кадоми онҳо маънои рамзии марбут ба ҳаёт ва табиатро доранд. Масалан ба мизи ҳафтсин ин унсурҳо дохил мешаванд: санҷид, себ, сабза, суманак, сир, сирко ва сипанд.

Қайд бояд кард, ки тозакунӣ ва ороиши хонаҳо пеш аз ид, ин рамзи тоза кардани ташвишҳои кӯҳна ва кушода будан ба оғози нав мебошад. Ҳамчунин хӯрокҳои гуногуни миллӣ дар ин ҷашн омода карда мешаванд ва оилаҳо барои хӯроки умумӣ ҷамъ меоянд, ки рамзи ваҳдат ва робитаи байни наслҳо мебошад. Дар рӯзҳои ид, дидани дӯстон ва оила маъмул аст, ки ба таҳкими робитаҳо ва анъанаҳои иҷтимоӣ мусоидат мекунад.

Дар ҷашни наврӯзӣ одамон дар чорабиниҳои гуногуни фарҳангӣ, аз ҷумла консертҳо, рақсҳо ва намоишҳои театрӣ иштирок мекунанд, ки фазои шодӣ ва фароғатро ба вуҷуд меоранд.

Боиси хушбахтист, ки мардуми куҳанбунёди тоҷик тавонист ҷашнҳои муқаддаси миллиамон, яъне Наврӯз, Меҳргон ва Садаро дар тули асрҳо нигоҳ дошта, то ба имрӯз бирасонад ва онро ҷаҳонӣ гардонанд. Ҷашни Наврӯз арзишҳои чун сулҳ, оштӣ ва ҳамбастагиро тақвият дода, дӯстии миёни қавму миллатҳои гуногунро афзоиш медиҳад.

Наврӯз дар Тоҷикистон бо шарофати Истиқлол шукӯҳу шаҳомати тоза пайдо кард ва ба яке аз ҷашнҳои бузургу муқаддаси миллии мардуми тоҷик табдил ёфт. Имрӯз Наврӯз ҳамчун ҷашни фарҳанги ҷаҳонӣ ҷашн гирифта мешавад. Он аз ҷониби UNESCO ҳамчун мероси фарҳангии ғайримоддии инсоният эътироф шудааст, ки аҳамияти онро барои халқҳо ва фарҳангҳои гуногун таъкид мекунад. Ҷашни Наврӯз рамзи ҳамбастагӣ ва сулҳ гардид, ки умед ба ояндаи беҳтар ва ҳамоҳангии байни халқҳоро инъикос мекунад.

Хулоса Наврӯз на танҳо як ҷашн аст, балки вақти умед, навсозӣва эҳё аст. Он рамзи ягонагии одамон, робитаи онҳо бо табиат ва анъанаҳои фарҳангӣмебошад. Дар ҳар як кишвар ҷашни Наврӯз пур аз расму оинҳо ва рамзҳои беназир аст, аммо моҳияти он бетағйир боқӣмемонад,яъне ҷашни ҳаёт ва умед ба оянда.

Махмедов Муҳаммадҷон, - ходими хурди илмии Шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Наврӯз яке аз ҷашнҳои қадимтарин ва муҳимтарин дар фарҳанги халқҳои Осиёи Марказӣ, Эрон, Осиёи Ҷанубӣ ва Қафқоз ба шумор меравад. Ин ҷашн таърихи ҳазорсолаҳо дошта, рамзи эҳё, сарсабзӣ ва ҳамгироии мардумон мебошад. Наврӯз на танҳо як ҷашни миллӣ, балки як унсури муҳими фарҳангии миллатҳои гуногун мебошад.

Наврӯз ҳамчун як ҷашни муштарак ба таҳкими дӯстӣ, ҳамкорӣ миёни кишварҳои шомил ба ҳавзаи фарҳангии он, чӣ дар гузаштаи таърихӣ ва чӣ дар шароити муосир мусоидат кардааст ва ҳамеша омили муттаҳидкунандаи миллатҳои гуногуни ҷаҳон будааст.

Наврӯз барои кишварҳое, ки онро таҷлил мекунанд, як василаи муаррифии фарҳанги миллии худ дар сатҳи байналмилалӣ мебошад. Баргузории чорабиниҳои байналмилалии Наврӯз барои шиносоии ҷаҳон бо арзишҳои фарҳангии ин кишварҳои ҳавзаи фарҳангии он шароити мусоид фароҳам месозад. Наврӯз ҳамчун ҷашни ваҳдат ва эҳёи табиат ба коҳиши ихтилофҳо ва густариши сулҳ дар ҷаҳон мусоидат менамояд. Баргузории ҳамоишҳои муштараки наврӯзӣ миёни кишварҳо метавонад барои наздик кардани кишварҳои мубтало ба мушкилоти сиёсӣ ва низоъҳои минтақавӣ кумак расонад. Наврӯз на танҳо ҷашни миллии як миллат ё як минтақа, балки як падидаи муҳими фарҳангии байналмилалӣ мебошад. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз аз нигоҳи рушду таҳкими равобити дипломатӣ, сулҳ ва ҳамгироии минтақавӣ нақши муҳим дорад. Наврӯз неруи муттаҳидкунандаи халқу миллатҳо, тамаддунҳо буда, тавре дар боло ишора кардем, на ҳамчун ҷашни суннатии як ва ё якчанд халқу миллатҳо ба шумор меравад, балки имрӯз мақоми байналмилалӣ дошта, дар аксарияти кишварҳои ҷаҳон таҷлил карда мешавад. Ҷашн гирифтани он дар сатҳи ҷаҳонӣ на танҳо ба ҳифзи арзишҳои фарҳанги қадимӣ, балки ба тақвияту густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ низ кумак мерасонад.

Тавре маълум аст, 30 сентябри соли 2009 Созмони UNESCO Наврӯзро ҳамчун мероси ғайримоддии фарҳангии башарият ба Феҳристи мероси ҷаҳонии худ шомил кард. Баъдан, 23 феврали соли 2010, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид бо қатъномаи худ 21 мартро ҳамчун Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон намуд. Ин иқдом мақоми байналмилалии Наврӯзро ба расмият даровард ва онро ҳамчун як ҷашни фарҳангии ҷаҳонӣ муаррифӣ кард. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз яке аз муҳитҳои асосии ҳамгироии тамаддунҳо ва таҳкими равобити дипломатӣ дар сатҳи байналмилалӣ ба ҳисоб меравад. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз ҳамчун як падидаи фарҳангии муштарак таърихи чандинҳазорсола дорад, аммо дар сатҳи байналмилалӣ он расман дар соли 2010 эътироф гардид. Ҳавзаи наврӯзӣ ба он кишварҳо ва минтақаҳое ишора мекунад, ки ҷашни Наврӯзро ҳамчун як суннати аҷдодӣ ва ҷашни расмии миллӣ таҷлил мекунанд. Ин кишварҳо дорои таъриху фарҳанги муштараканд ва Наврӯзро ҳамчун як ҷашни эҳёву таҷдиди табиат, густраиши некукорӣ, ҳамбастагӣ ва сулҳ таҷлил менамоянд. Ба ҳавзаи фарҳангии Наврӯз Тоҷикистон, Эрон, Ӯзбекистон, Афғонистон, Озарбойҷон, Қирғизистон, Қазоқистон, Туркманистон, Туркия, Покистон, Ҳиндустон (махсусан минтақаи Кашмир), Чин (дар минтақаи уйғурнишин) ва Ироқ (дар минтақаи курдҳо) шомиланд. Ҳавзаи фарҳангии Наврӯз як падидаи фарҳангии бузургест, ки садҳо миллион одамонро дар саросари ҷаҳон муттаҳид мекунад. Он ҳамчун ҷузъи муҳими мероси фарҳангии инсоният, василаи ҳамкории созанда ва рамзи сулҳ дар сатҳи байналмилалӣ шинохта мешавад. Бисёре аз давлатҳои шомил ба ҳавзаи фарҳангии Наврӯз ин ҷашнро ҳамчун як абзори таҳкими ҳувияти миллӣ, пешбурди дипломатия ва рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ бо кор мегиранд. Наврӯз имрӯз на танҳо як ҷашни суннатӣ, балки як василаи муҳим дар сиёсатгузории дохилӣ ва хориҷии кишварҳои ҳавзаи фарҳангии Наврӯз мебошад. Давлатҳо Наврӯзро барои баланд бардоштани обрӯю эътибори худ дар арсаи ҷаҳонӣ истифода мебаранд, ки ин нақши онро дар сиёсат боз ҳам афзунтар мегардонад. Дипломатияи фарҳангӣ ба василаи муаррифии ҳувияти миллӣ ва таҳкими равобити байналмилалӣ тавассути анъанаҳо, расму оин ва ҷашнҳо, дар сиёсати ҷаҳонӣ нақши бориз дошта, дар ин раванд, Наврӯз ҳамчун як ҷузъи муҳими мероси умумибашарӣ ва ҳамчун ҷашни байналмилалӣ дар таҳкими дипломатияи фарҳангии ҷаҳонӣ нақши муҳим мебозад. Ин ҷашн ба таҳкими робитаҳои байнидавлатӣ, рушди ҳамкориҳои фарҳангӣ ва муаррифии тамаддуни наврӯзӣ мусоидат мекунад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон - ватани аслии таърихии таҷлили Наврӯз - дар ташаккул, ҳифз ва густариши ин ҷашни бостонӣ нақши муассир дорад. Ин ҷашн барои тоҷикон на танҳо як иди миллӣ, балки як қисми ҳувияти фарҳангӣ ва василаи таҳкими ҳамкориҳои байналмилалӣ бо кишварҳои ҳавзаи наврӯзӣ ва ҷаҳон мебошад. Дар овони соҳибистиқлолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон Наврӯзро ҳамчун як ҷашни миллию давлатӣ ба расмият даровард ва онро бо шукӯҳу шаҳомати таърихияш эҳё ва ҳар сол таҷлил мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷлили ин ҷашнро аз соли 1993 дар асоси Қарори Шӯрои Вазирони Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 17 марти соли 1993, № 121 "Дар бораи чораҳои оид ба 21-22 марти соли 1993 гузаронидани "Иди Наврӯз" амалӣ менамояд. Барои тоҷикон ва тоҷикистониён, Наврӯз рамзи эҳёи табиат, ғалабаи рӯшноӣ бар зулмат, некӣ бар бадӣ, покдилӣ, дӯстӣ, сулҳ ва ҳамбастагии мардум ба ҳисоб меравад. Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз аввалин кишварҳое аст, ки дар шомил кардани Наврӯз ба Феҳристи мероси ғайримоддии фарҳангии UNESCO (соли 2009) ва эътирофи он ҳамчун Рӯзи байналмилалӣ аз ҷониби СММ (соли 2010) саҳми муассир бардоштааст. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои ҳавзаи Наврӯз – Эрон, Афғонистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон, Озарбойҷон ва Туркия – робитаҳои зичи фарҳангӣ дорад ва дар чорабиниҳои наврӯзии байналмилалӣ фаъолона иштирок мекунад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Наврӯзро ҳамчун як неруи рушди таҳкими ҳамкориҳои минтақавӣ ва рамзи дӯстӣ ва сулҳ миёни халқҳо тарғиб менамояд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳавзаи фарҳангии Наврӯз нақши умда дошта, ҳамчун кишвари дорои таърихи бойю қадима дар таҷлили ин ҷашн, ба хотири рушди мероси фарҳангии Наврӯз, густариши ҳамкориҳои байналмилалӣ ва муаррифии шоистаи арзишҳои миллӣ саҳми бузург дорад.

Шарифов Искандар - ходими илмии Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мусақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Наврӯз — яке аз қадимтарин идҳои тоҷикон ба шумор меравад. Тавре, ки дар китобҳои таърихӣ омадааст аввалин касе, ки ӯро ҷашн гирифт, шоҳи форсҳо бо номи Ҷамшед буд.

Мутобиқи тақвими аҷдодиамон ва низоми ҳаракати сайёраҳо 21-уми март ҳудуди шабу рӯз баробар шуда, рӯзи аввали баҳор, Наврӯз фаро мерасад. Иди Наврӯз бо ташабусс ва сайю кӯшиши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва бо Қарори Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид ба як иди ҷаҳонӣ табдил ёфта, ба унвони иди баҳор ва эҳёи табиат дар кулли кишварҳои Осиёи Марказӣ ҷашн гирифта мешавад.

Иди Наврӯз дар Тоҷикистон бо руҳи сиёсӣ доир карда, ба таври расмӣ ҳар сол 21-24 март ҷашн гирифта мешавад, ки расман рӯзҳои истироҳатӣ мебошанд.

Бо таваҷҷуҳ ба ин, ки мардумони Осиёи Марказӣ равобити хуби таърихӣ доштанд, ҷашни Наврӯз дар миёни кишварҳои туркзабонӣ минтақаи Осиёи Миёна, ба вижа Узбекҳо, Кирғизҳо, Қазоқҳo ва Туркменҳо низ дар натиҷаи равобити фарҳангӣ, иҷтимоъӣ ва иқтисодӣ ва мавқеъи ҷуғрофиёӣ густариш ёфтаааст.

Ҳоло, ки дар шаҳрҳои марказӣ, Самарқанд, Бухоро, Насаф, Термeз, Деҳнав, ки мардуми Тоҷик аз қадимулайём сукунат доранд ва мардуми таҳҷоии ин мантиқ тоҷик ҳастанд, сунат ва анъаноти Наврӯз ҳифз шуда, мардуми ӯзбек низ бо чунин расм аз наврӯз таҷлил ба амал меоранд. Дар манотиқи мухталифи Ӯзбекистон ҳамчун ғизои наврӯзӣ саману ё суманак, омода карда мешавад ки мардуми ин кишвар сумалак мегӯянд.

Калимаи «Наврӯз» маънои «Рӯзи нав» дорад. Ин иди баҳор, якум рӯзи соли нав, баробарвақтии байни рӯзу шаби баҳор мебошад. Дар ҳар як шаҳру деҳот ин идро одамон бо расму русуни гуногун ҷашн мегиранд.

Қадимтарин манбаъи иди Наврӯз — ин китоби муқаддаси зардуштиён «Авесто» мебошад. Решаи аниқ аз қадимтарини таърихӣ то 3000 сол пеш аз милод рост меояд. Таърихи гузаштаи Наврӯз, чи хеле, ки дар «Наврӯзнома» (Китоби Наврӯзии) Умари Хайём дар давраҳои таърихи шоҳигарии форсҳои давраи Пешдодиён, дар «Шоҳнома» гузоштаи ин ид алоқа бо шоҳигарии Ҷамшед пайвастагӣ дорад.

Чӣ тавре, ки маълум аст, дар 21 март дар баҳор шабу рӯз баробар шуда, ба 12 соати тақсим мешавад. Вақте, ки Ҷамшед тахти тилогини худро сохт (аз рӯи достон якумин тахти дар таърихи одамизот вуҷуд дошт) дар вақти баромади офтоб дар кӯҳи баланд бардошта ва тилло дар нурҳои офтоб ҷилло дода, равшанӣ мисли офтоб медод. Ин рӯзро Наврӯз номиданд, ва ҳамчун аввалин соли нав ҷашн мегирифтанд. Дар «Наврӯзнома» гуфта шудааст, ки Ҷамшед ин рӯзро Наврӯз номида, ӯро ба расму оин дохил кард. Шоҳону одамон ин идро ҷашн мегирифтанд. Дар ин мероси халқӣ ҳамчун бузкашӣ, пойга, гуштини паҳлавонҳо, тухмзанак, буҷулбозӣ ва арғамчинбозӣ мекунанд.

Аҳамияти калон барои ороиши дастархони идона ҳатман хӯрокворӣ гузошта мешавад. Таомҳое, ки бо ҳарфҳои «С» ва «Ш» сар мешавад гузошта мешуд. Ҳамчун қойда дар ид 2 намуди дастархон оро дода мешавад: Ин «Ҳафтсин» ва «Ҳафтшин» мебошад. Дар алифбои форсӣ «Син» ва «Шин» ҳарфҳои «С» ва «Ш» мебошад. Дар дини зардуштӣ ва исломӣ рақами 7-ро ҳамчун рақами муқаддас мешуморанд.

Эҳёи Иди Наврӯз ин яке аз рисолатҳои асосии мардуми тоҷику форсзабон мебошад, ки тавассути худшиносии таърихӣ дар гунбази ҳозиразамонаи сиёсӣ ба рушди ҷомеаи кишвари маҳбубамон мусоидат намуда, ҳамчун ситораи раҳнамо дурахшон мебошад ва ҳар як фарди соҳибақл ва ватандӯст бояд кӯшиш ба харч диҳад, ки ин рисолат дар наслҳои ояндаи миллат боз ҳам пурзӯр гардад.

Директори Маркази инноватсионии биология ва тибби АМИТ, д.и.б., дотсент Сатторов Ҷ.С.

Эй дуст, биё, боз ба Наврӯз расидем,
Нав қисса бипардоз, ба Наврӯз расидем.

Дар пардаи гул бод наво карда парешон:

Эй мурғи хушовоз, ба Наврӯз расидем

Дар даврони соҳибистиқлолии Тоҷикистон Наврӯз ҳамчун мероси фарҳанги миллӣ ва ҷашни муқаддаси ниёгон мазмуну шукӯҳи тоза пайдо кард. Боиси ифтихор аст, ки ҷашни Наврӯз ҳамасола дар сарзамини камназирамон дар фазои мубораки истиқлолу ваҳдати миллӣ бо самимияти хосса ва шукргузории том таҷлил мегардад.

Ҷашни наврӯз яке аз кадимтарин чашнҳои чаҳони аст. Он ҳануз пеш аз замони зардушти маълум буд, ҳануз то асри VII пеш аз милод зикр шуда буд. Дар давлати Ҳахоманишинҳо ( асриVI- IV пеш аз милод) ва Сосониён (асрхоиIII- VII пеш аз милод) Наврӯз чашни асоси ба хисоб мерафт. Дар бораи ин ид муаррихи Юнони кадим Страбон навиштаст. «Дар замонхои кадим сокинони Сирдарё ва Амударё дар маъбади оташ чамъ омада, кайфу сафо намуда, оташро ситоиш карда, беморихоро табобат мекарданд. Чунин дониста мешавад, ки пайдоиши ин ид аз Эрониёни Бостон буда, бо парастиши офтоб ва номи Зарушт алокаманди дорад. Қадимтарин сарчашмае, ки дар он ҷашни Наврӯз зикр шудааст, китоби «Авесто» мебошад.

Иди Наврӯз моҳи сентябри соли 2009 аз ҷониби Кумитаи ҳифзи мероси фарҳангии Созмони Миллали Муттаҳид расман ба феҳристи ЮНЕСКО ба рӯйхати мероси ғайримоддии фарҳанги башарият дохил карда шуд. 19 – уми феврали соли 2010 Маҷмааи умумии Созмони Миллали Муттаҳид қатъномаеро қабул кард, ки тибқи он ҷашни Наврӯз мақоми байналмилалӣ касб намуд. Истиқболи “Рӯзи байналмилалии Наврӯз” баъд аз қатъномаи Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи байналмилалӣ ҷашн гирифта мешавад. 21 – 24 март дар Тоҷикистон ҷашни Иди байналмилалии Наврӯз баргузор мегардад.

Дар асоси хулосаҳои донишмандон, мардумшиносон ва фолклоршиносони тоҷик ва дигар олимони ҳавзаи Наврӯз аз миёни рамзҳои наврӯзӣ, ки аз гулҳои бойчечак, сиёҳгӯш, лола, гули зард, шохи дарахти ғунчадор ва паррандаҳои асотирии симурғ ва парасту иборатанд, суманак ва гули наврӯзӣ ҳамчун рамзи истиқболи ҷашни Наврӯзи байналмилалӣ, Соли нави миллӣ ва пайки омад - омади баҳори файзбор дар ҷумҳурӣ қабул гардид.

Минбаъд суманак ва гули наврӯзӣ ҳамчун рамзи миллӣ барои ҷашнгирии Соли нави миллӣ ва Наврӯзи байналмилалӣ истифода хоҳад гашт. Донишмандон бар он ақидаанд, ки суманак дар ҳамаи минтақаҳои Тоҷикистон маъмул буда, ҳамчун рамзи сарсабзӣ ва хуррамӣ дар арафаи Соли нави миллӣ ва ҷашни Наврӯз омода мешавад. Суманак инчунин ифодагари пайдо шудани заминдорӣ ва кишоварзӣ дар миёни қабилаҳои ориёӣ буда, муносибату муҳаббати деҳқонро ба гандум, ки ризқу рӯзии одам аст, ифода менамояд. Дар зарфи гирд омода кардани суманак рамзи коиноту замин буда, ҷовидонагии табиату инсонро тасвир месозад.

Айёми баҳор омад, Наврӯз муборак бод,
Илҳоми ҳазор омад, Наврӯз муборак бод.

Кардем видоъ бо дай, нӯшед зи ҷоми май,
Шодӣ ба канор омад, Наврӯз муборак бод.

Хокироева А.Н - ходими хурди илмии Маркази инноватсионии биология ва тибби АМИТ

“Мо аз умқи таърих набояд хокистар, балки шуъла бардорем. Таърих сабақомӯз аст ва ягон халқу миллат бе арҷ гузоштан ба гузаштаи хеш ба қадри истиқлолият ва ойини давлатдориаш расида наметавонад”.

Эмомалӣ Раҳмон

Наврӯз аз куҳантарин ва шукуҳмандтарин ҷашни миллии ниёкони аҷдодиамон маҳсуб меёбад. Маҳз ба шарофати кӯшишҳои гузаштагонамон, ки дар тӯли садсолаҳо ба харҷ додаанд, забону фарҳанг ва ҳувияти миллии мо - тоҷикон то - имрӯз пойдору устувор монд. Бо вуҷуди мушкилоти рӯзгор, харобкориҳо ва таъсиру фишори аҷнабиён, аҷдоди мо ин арзишҳои волои миллиро аз умқи ҳазорсолаҳо ба ояндагон ҳамчун ганҷи бебаҳо ба мерос гузоштаанд.

Наврӯз ҷашни баҳор ва эҳёи табиат буда, яке аз ҷашнҳои дӯстдоштатарини мардуми ориёитабор, ки аз қадимулайём аз гузаштагони дурамон ба мо мерос мондааст, маҳсуб меёбад.

Дар замони соҳибистиқлолӣ Наврӯзро на танҳо дар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз, балки дигар миллатҳо ҳам бо диду назари ҷадиду анъанаҳои хоси минтақаи худ таҷлил менамоянд. Мардуми тамаддунпарвару донишманди тоҷик аз замонҳои қадим иди Наврӯзро ҳамчун ҷашни оғози соли нав, рӯзи нав бо орзуву ормонҳо, бо дилу нияти нек, бо либоси идона истиқбол намуда, таманно менамуданд, ки пайю қадами соли нав бо файзу баракат шавад.

Ҷашни Наврӯз ва истиқлолу озодӣ - ин ду мафҳуми барои ҳар яки мо азизу муқаддас - дар таърихи навини тоҷикон бо ҳамдигар пайванди амиқ пайдо кардаанд, зеро Наврӯз ҳамчун шиносномаи таъриху фарҳанги миллии мардуми куҳанбунёду тамаддунсози тоҷикро ба ҷаҳониён муаррифӣ намуд. Аз ҷониби дигар, маҳз неъмати соҳибистиқлолӣ имкон фароҳам овард, ки Наврӯз бо ин ҳама шукӯҳу шаҳомат ва расму ойинҳои неку созандааш дар сарзамини мо дигарбора эҳё ва таҷлил гардад. Бино бар ин, ҳар яки моро зарур аст, ки бо истифода аз суннату анъанаҳои неки миллиамон ба хотири шукуфоиву рушди кишвари азизамон ва таҳкими дастовардҳои даврони истиқлоли давлатӣ минбаъд низ талоши созанда намоем ва тамоми имконияту неруи худро ба бунёдкориву созандагии Ватани маҳбубамон – Тоҷикистон- равона созем (аз суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон. Наврӯз 2024).

Дар воқеъ, рӯ овардан ба ойинҳои ниёгон ва дубора эҳё намудани расму русуми аҷдодӣ бе муҳобот метавонад, дар тарбияи наврасону ҷавонон таъсири амиқ гузорад. Онҳоро аз шомил шудан ба ҳар гуна гурӯҳу ҳаракатҳои хатарзо даҳшатафкан эмин медорад.

Боиси сарфарозист, ки риояву дар ҳаёт татбиқ намудани расму ойинҳои наврӯзӣ барои ояндаи миллат ва бақои инсоният дастури нодиру беназир аст. Дар ҳақиқат эҳсоси ватандориву ватанпарастӣ, ҳувияти миллӣ, худшиносӣ ва худогоҳӣ низ аз эҳтироми таъриху фарҳанг сарчашма мегиранд. Зикр намудани он бомаврид аст, ки Наврӯзи имсола бо хусусиятҳои хоси худ аз дигар Наврӯзҳои ватани соҳибистиқлоламон бо он фарқ мекунад, ки бо пешниҳоди Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби СММ, бо тарафдории аксари кишварҳои ҷаҳон, 21- уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” муқаррар карда шуд, ки ин падидаи нек мебошад.

Лоиқи зикри хос аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳаллу арзёбии масъалаҳои муҳимтарини вобаста ба ояндаи инсоният муносибати дурбинона ва ҷиддӣ доранд. Бо пешниҳоди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Созмони Милали Муттаҳид соли 2003-ро Соли байналмилалии оби тоза, солҳои 2005-2015-ро Даҳсолаи байналмилалии амалиёти “Об барои ҳаёт”, соли 2013-ро Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об, солҳои 2018-2028-ро Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” ва соли 2025-ро “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон кард. Ҳамчунин, тибқи қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ, аз соли 2025 ба баъд ҳар сол 21-уми март ҳамчун “Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо” таҷлил мешавад. Навиди дигар ин аст ва боиси ифтихору сарбаландии тоҷикони олам мебошад, ки бо мақсади гиромидошти суннатҳои миллӣ, эҳёи расму ойинҳои бостонии мардуми тоҷик ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» илова ворид гардидааст, ки бар тибқи он ҳар сол 1-уми июл “Иди Тиргон” ҷашн гирифта мешавад. Мардуми тамаддунофару соҳибдили тоҷик минбаъд низ суннатҳои ахлоқиву маънавӣ ва иҷтимоиву фарҳангии “Сада”, “Наврӯз”, “Тиргон” ва “Меҳргон” - ро бо тамоми нозукиҳои хоси ориёӣ пос дошта, ба наслҳои оянда ба мерос мегузорад.

Ҳамин тавр метавон гуфт, ки ҷашн гирифтани Наврӯзи байналмилалии оламафрӯз барои баланд бардоштани ҳисси худшиносию худогоҳии миллӣ, хештаншиносӣ, аз нав эҳё намудану ба замони муосир мутобиқ намудани расму ойинҳои ниёгонамон заминаи боэътимод мегузорад.

Наврӯзатон фирӯз бод,

Ҳар рӯзатон Наврӯз бод!

Давлиёрова Сафаргул Тешаевна, - ходими пешбари илмии Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои фалсафа, дотсент

Тоҷикон аз қадим мардуми фарҳангофар, тамаддунсоз, соҳибдавлат буда, бунёд ва таҷлили ҷашнҳои мавсимӣ ё тақвимӣ аз арзишҳои пурэъҷози онон маҳсуб меёфт. Онҳо зери мафҳуми ҷашн амали сутудан, парастидан, ниёиш, анҷоми расму ойинҳои динӣ ва анъанаҳои миллӣ, баргузории базму сурро, ки ба инсонҳо хурсандӣ, шодӣ ва тараб меовард, мефаҳмиданд. Махсусан, ба ин ҷашнҳои мавсимӣ чор ҷашни бостонии ниёконамон, ки онҳоро донишмандон ба чаҳор подшоҳони зиндагисоз ва фарҳангустари Пешдодиён: ҷашни Садаро ба Ҳушанг, ҷашни Наврӯзро ба Ҷамшед, ҷашни Тиргонро ба Ораши камонгир ва ҷашни Меҳргонро ба Фаридун нисбат медоданд, шомил мешуданд.

Дар мавриди таърихи пайдоиш, анъанаву суннатҳои ин ҷашнҳо аз қадим то ба имрӯз иттилоъ ва маводи фаровон захира шудааст, ки як кохи бегазандро ташкил дода, тамоили ҳувиятшинохтӣ доранд. Бо вуҷуди ин, ҷанбаҳои мухталифи онҳо пурра таҳқиқ карда нашудаанд. Тақозо мегардад, ки вобаста ба тағйироту дигаргуниҳое, ки дар ҷомеаи имрӯзаи инсонӣ рух медиҳанд, андешаи нав, диди тоза доир ба ҳикмати ҷомеасозӣ ва зиндагиофарии ин ҷашнҳо баён карда шаванд.

Бояд зикр дошт, ки аз ҷанбаи фалсафӣ ҳар як ҷашни аҷдодиамон як унсурро, ки таркиби чор унсурро ташкил медиҳанд, ба сифати унсури зиндагиофар ва ҷомеасоз эътироф гардад:

- дар ҷашни Сада унсури меҳвари оташ маҳсуб меёбад, ки рамзи пирӯзии некӣ бар бадӣ, гармӣбар сардӣ мебошад;

- дар ҷашни Наврӯз унсури асосӣ хок (замин) пиндошта мешавад, ки покиза нигоҳдорӣ ва коркарди дурусти он маншаи фаровонии ҳосил мегардад.

- дар ҷашни Тиргон об ба сифати унсури ҷавҳарӣ эътироф карда мешавад, зеро дар фасли гармо, рӯзҳои тафсони тобистон об ва бориши борон ба фаровонии ҳосил мусоидат менамояд;

- дар ҷашни Меҳргон унсури муҳим ҳаво эътироф мешавад. Ин ҷашн даврае, таҷлил карда мешавад, ки гармои тафсони тобистон ҳарорати худро паст карда, ҳавои мусоид ва файзбахши тирамоҳ ҷойи онро иваз менамояд ва ғайра.

Ин хусусиятгирии ҷашнҳои аҷдодӣ аз он далолат мекунанд, ки чор унсур асоси пайдоиши ҳаёт, пайвандгари силсилабандии фаслҳои сол, фаровонгардии неъматҳо барои инсонҳо мебошад. Бинобар ин, ҷашнҳои аҷдодии мо моҳиятан тақвимӣ, тарғибгари фарҳанги кишоварзӣ, ташаккулдиҳандаи фазилатҳои ахлоқӣ ва диди зебоипарастии мардум ба ҳисоб мераванд.

Мувофиқ ба сарчашмаҳои таърихӣ калимаи «наврӯз» дар забони форсии қадим ва миёна (паҳлавӣ) дар шакли «нукруч», «науграуч» ё «наугруз» шарҳу тавзеҳ дода шудааст. Бо забони имрӯзаи тоҷикӣ он маънои рӯзи навро ифода мекунад, ки дар арсаи байналмилалӣ маҳз бо ҳамин номи тоҷикиаш, ки ба забонҳои туркӣ ва ғайри онҳо ягон қаробате надорад, истифода бурда мешавад.

Дар бораи пайдоиши Наврӯз байни муҳаққиқон андешаҳои гуногун вуҷуд дорад. Дар ин бобат китобу таълифоти зиёди ҷудогона ба нашр расида, нуктаи назари донишмандон мавриди таҳлилу муқоиса қарор гирифтаанд, ки зикри муфассали онҳо таҳқиқоти комили алоҳидаро талаб мекунад. Аммо мувофиқ ба маълумоти сарчашмаҳои муътамади таърихӣ мебояд ба он андеша бештар такя кард, ки ҳақиқатан мардумони тоҷику форс Наврӯз гуфта, рӯзеро меномиданд, ки он рӯз Аҳурамаздо олами ҳастиро офарид. Маънои Наврӯз - рӯзи нав, расидани Офтоб ба аввали бурҷи ҳамал, оғози фасли баҳор мебошад.

Дар осори хаттии аҳди Сосониёнбаромади ҷашни Наврӯз бевосита ба шоҳи пешдодиён - Ҷамшед иртибот дода мешавад. Баъдан ин нуктаро донишмандони бузурги тоҷику форс, аз ҷумла Абулқосим Фирдавсӣ, Абурайҳони Берунӣ, Умари Хайём ва дигарон тасдиқ намуда, нисбати пайдоиши ҷашни Наврӯз ва ба шоҳ Ҷамшед рабт доштани он маълумоти дақиқ додаанд. Масалан, Умари Хайём дар китоби “Наврӯзнома”-и худ менависад, ки Ҷамшед рӯзеро дарёфт, ки Офтоб баъди 365 шабонарӯз ба «рубъи аввали дақиқаи Ҳамал» баргашт. Бо ин далел ӯ тақвим ё худ солшумории офтобӣ сохта, рӯзи нахустини бозгашти Офтобро ҷашн гирифт. Пас, аз он давра то ҳоло ин рӯз Наврӯз ном ниҳода шуд ва ҳамчун оғози рӯзи нав, эҳёи табиат, рӯзи шуруъи шукуфтану рустаниҳо таҷлил карда мешавад. Абурайҳони Берунӣ низ қайд мекунад, ки Ҷамшед рӯзи нахустини бозгашти Офтобро рӯзи наҷот аз нестӣ ҳисобида, онро Наврӯз номид [Ризо Шаъбонӣ. Одоб ва русуми Наврӯз. - Душанбе: Пайванд, 2008.-С.27] Табарӣ низ Наврӯзро ба давраи подшоҳии Ҷамшед мансуб медонад.

Воқеан, фалсафаи Наврӯз ифодакунандаи мавзуҳое мебошад, ки шаклан ва мазмунан бо фитрату офариниши инсон тавъаманд. Чунки Наврӯзро рӯзи тавлиди сайёраи Замин ва тулуъи Офтоб, меҳвари чархи гарданда, ки субъекти фаъолаш инсон мебошад, меноманд. Дар робита бо ин, ойинҳои наврӯзӣ инъикоскунандаи мавзуҳои ҳастӣ ва нестӣ, мақоми инсон дар ҷомеа, риояи принсипҳои адолати иҷтимоӣ, идеяи бозгашт ба оғоз ва ғайра ба ҳисоб мерафтанд. Ин мавзуҳо дар расму ойинҳои ҷашнӣ, аз ҷумла ҳафт син, фраваршиҳо, бозгашт ба оғоз ва Фарри каёнӣ таҷассум мегардиданд. Махсусан, «ҳафт син» ифодакунандаи масъалаи офариниши олами ҳастӣ аз тарафи Аҳурамаздо, офариниши шаш гавҳари муқаддасро бозтобӣ мекунад.

Ҳамзамон, додгустарӣ, адолат ва қомуси илму маърифат низ реша аз Наврӯз мегиранд ва инкишофу таназзулашон низ алоқамандии зич бар Наврӯз доранд. Аз ҷумла, агар пайванди ногусастании инсон бо табиат рамзи пойдории Наврӯз бошад, пас инсон бо баробари поён ёфтани шабҳои сарду дилгиркунандаи зимистон ва омадани баҳор дардҳои кӯҳнаро аз қалб ва фикрҳои ғаразнокро аз тафаккур берун мекунад. Бо амали неки расми хонатаконӣ вай бо табиат ҳамроҳ мешавад. Тақвими қадимаи наврӯзӣ ба ворисони имрӯзаи ориётабор дар мисоли толеънома, пешбинии ояндаи нисониятро бозгӯ менамояд.

Дар масири таърихи таҳаввули инсоният ҳарчанд Наврӯз бо чанд дину мазҳабҳои гуногун рӯ ба рӯ гардид, вале бо ҳар кадомашон мувофиқа мекард, аз ин лиҳоз, барои Наврӯз қавми арабу дини Ислом низ бегона набуд. Чӣ тавре ки муаррихи эронӣ Ризо Шаъбонӣ дар ин хусус менависад: «Аъроб иди Наврӯз ва иди Меҳргонро аз куҳантарин замонҳо мешинохтанд. Аз ҷумла, Олусӣ навишта буд, ки «мардуми Мадина пеш аз ислом ду ид доштанд: Наврӯз ва Меҳргон ва чун Расули акрам (с) ба Мадина омад, бар одобу русуми эшон дар ин ду ид огоҳ шуда, гуфт: «Худои таборак ва таъоло ба ҷои ин ду ид беҳтар аз онҳоро барои шумо арзонӣ доштааст, ки явмулфитр ва явмуннаҳр аст», ин амр нишонаи он аст, ки аъроб бо эрониён улфати куҳан доштанд ва ҳатто дар бархе аз мазоҳири маданӣ аз онон пайравӣ мекарданд» (Р.Шаъбонӣ. “Одоб ва русуми Наврӯз”// Пайванд. -Душанбе, 2011, саҳ. 143).

Дар замони давлатдории хилофати Уммавиён (661-750) низ бо мақсади дар байни мардумони Варорӯд пайдо намудани обрӯ ва пешниҳоди ҳадяҳои беҳисоб, ки ба таври яқин даромади муфту ғанимат ҳам ба хилофат ҳисоб меёфт, барои гузарондани иди Наврӯз муқобилат намекардаанд.

Дар ин маврид андешаҳои гуногун аз ҷониби донишмандон матраҳ шудааст. Аз ҷумла, пажуҳишгари эронӣ Муҳаммадризо Тоҷдинӣ менависад: «Дарборҳои нахустини халифаҳои ислом ба Наврӯз эътиное надоштанд ва ҳатто ҳадяҳои ин ҷашнро ба унвони хироҷи солона мепазируфтанд. Вале хулафои уммавӣ барои афзудани даромади худ, ҳадяҳои Наврӯзро маъмул донистанд ва амирони онҳо барои ҷалби манфиатҳои худ мардумро ба ҳадяҳои наврӯзӣ ва эҳдои туҳфаҳо даъват мекарданд. Вале баъдҳо ин маросим аз тарафи халифаҳои уммавӣ дигар ба баҳонаи гарон омадани эҳдои туҳфаҳо бар мардум аз байн бурда шуд. Вале дар тамоми ин муддат, эрониён маросими ҷашни Наврӯзро барпо медоштанд ва дар замони хилофати Аббосиён (750-1258) ва дар натиҷаи зуҳури Абумуслими Хуросонӣ ва рӯйи кор омадани халифаҳои Аббосиён ва нуфузи Бармакиён (Оли Бармак) ва дигар вазирони эронитабор ва ташкили силсилаи давлатҳои Тоҳириён ва Саффориён ва ба вижа Сомониён ҷашнҳои мардуми таҳҷоӣ, аз ҷумла Наврӯз равнақ ёфтанд» (faraj.tj/index/php/tj/tarikh/13408-sajri-ta-rikhii-navr-z-dar-eron.html).

Ҷашни Наврӯз дар замони Сомониён мавқеи хоссаро пайдо карда буд. Наврӯзро бо тамоми ҷузъиёташ Сомониён таҷлил менамуданд. Дар эҷодиёти шоирони он давра низ васфи баҳору Наврӯз хеле бо нафосату рангин тасвир меёфт. Баъд аз асрҳои XII-XIII якбора бо иллати вусъат ёфтани идеологияи хурофотии руҳониёни мутаассиб ва ҳимояти онҳо аз ҷониби амирони қабоили турк илму фарҳанг тадриҷан рӯ ба завол меовард. Ҳатто барои таҷлили ҷашни Наврӯз ҳам бисёр монеаҳо эҷод мегардад, вале мардуми таҳҷойӣ - тоҷикон нагузоштанд, ки ин падидаи фарҳанги миллиашон нобуд шавад ва аз саҳифаи таърих нопадид гардад.

Дар даврони шӯравӣ дар Тоҷикистон баргузории ҷашни Наврӯз дар сатҳи давлатӣ мамнӯъ гардида буд. Он танҳо чун ҷашни мардумӣ дар минтақаҳо бо баробари фарорасии фасли баҳор ва мавсими кишту кор таҷлил карда мешуд. Хушбахтона, бо шарофати Истиқлол ва таъсиси давлатдории миллӣ мардуми тоҷик Наврӯзро ҳамчун ҷашне, ки аз зиндашавии табиат дарак медод, чун ҷашни зиндагисоз, ки покизагиву оростагӣ, ваҳдату сарҷамъиро дар байни инсонҳо талқин мекард, ба ҷашни байналмилалӣ табдил ёфт ва бо ташаббуси бевоситаи Пешвои миллат, президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон ин падидаи фарҳангиро ба рӯйхати мероси ғайримоддии ЮНЕСКО ҳамчун бозёфти нодири тоҷикон дохил карданд, ки имрӯз он хусусияти байналмилалӣ касб кард.

Наврӯз ҳақиқатан куҳантарин ҷашни аҷдодии тоҷикон, арзиши волои фарҳангии ин миллат аст, ки бо мазмуни фалсафӣ гирдгардии даврии табиат, зиндашавӣ, шинохти воқеии олами ҳастиро ифода мекунад. Падидаи воқеии кайҳонӣ буда, аз фарорасии фасли баҳор, сабзишу наврустани сабзаву растанӣ, айёми кишту кори деҳқонӣ пайк медиҳад, маншаи ташаккули фарҳанги ахлоқӣ-зебоипарастӣ, покизакорӣ ва ободкорӣ мебошад.

Аз ин рӯ, аз ин фаҳмиши чаҳор хусусиятгирии фалсафии Наврӯз мушаххас мегардад:

1) гирдгардии даврии табиатро бозгӯ мекунад;

2) шинохти воқеии олами ҳастиро ифода медорад;

3) пайкест аз фарорасии фасли баҳор, айёми шукуфтану рустанҳо;

4) манбаи ташаккули фарҳанги ахлоқӣ-зебоипарастӣ, покизасозию ободкорӣ дар ҷомеаи инсонист.

Ҳамзамон, мазмун ва моҳияти фалсафии Наврӯз дар он ифода меёбад, ки ин ҷашн ҳанӯз аз аҳди қадим ба ягон дину мазҳаб, идеологияи расмӣ вобастагӣ надошт, балки такя ба қонунҳои табиат мекард ва рамзу суннатҳои он ба зуҳуроти табиат робитаи мустақим доштанд. Махсусан, ҳифз кардани обу оташ ва ҳавою хок ҳамчун унсурҳои зиндагиофар, дуруст коркард ва истифода бурдани замин, оғоз намудан ба парвариши анвоъи гуногуни зироат ва ғайра аз идеяҳои зиндагисози ин ҷашн маҳсуб меёфтанд.

Ба фаҳмиши дигар, Наврӯз дар худ ақидаҳои космологии аҷдодони гузаштаро, ки аз идеяҳои созандаи фарҳанги ориёӣ ба ҳисоб мерафтанд ва минбаъд онҳо дар ташаккули тамаддуни ҷаҳонӣ нақши муассир бозиданд, таҷассум медошт. Суннатҳои Наврӯз бошанд, хотираи зиндаи таърихи тоисломии мардуми тоҷик буданд.

Ҳамин тавр, дар асоси ин чанд далели тасдиқкунанда месазад чанд нуктаи муҳимро зикр намуд, ки воқеан Наврӯз ба ҳаёти маънавии инсоният, бахусус халқҳои ҳавзаи он як таҳаввулоти ҷиддиеро ворид кард:

1. Дар арсаи вусъати тоза касб кардани бархӯрди тамаддунҳо ва аз байн рафтани арзишҳои моддию маънавӣ Наврӯз дар асл падидаи муттаҳидкунанда, пайвандагари қавму халқиятҳо мебошад. Даъвати инсонҳо ба ваҳдату ҳамзистӣ, ба роҳ мондани ҳамкории тарафайн, вусъат додани раванди муколамаи фарҳангҳо аз тамоили умумибашарӣ доштани рамзу суннатҳои Наврӯз далолат мекунад. Бинобар ин, арзиши умумибашарӣ касб кардани суннатҳои Наврӯз нагузошт, ки он ҳамчун бозёфти фарҳангии тоҷикон новобаста аз монеаҳо ва бархурдҳои фарҳангӣ вижагии ҷомеасозӣ, зиндагиофарии худро аз даст диҳад, балки ба он мусоидат кард, ки арзишҳои он насл ба насл мерос монда, шиори фараҳмандкунандаю хушояндро дар байни халқиятҳо бо мазмуни “Ҳар рӯзатон Наврӯз бод!” вирди забонҳо гардонад.

2. Мафҳумҳои калидии ба Наврӯз тавъамбуда – сулҳ, ваҳдат ва тозакорӣ ба ҳисоб мераванд. Аз ин рӯ, Наврӯз ғояи сарҷамъ кардан, ба ваҳдат овардани инсонҳоро ташвиқ мекунад. Бинобар ин, ваҳдати мардумони ҷаҳон ва тоҷикони бурунмарзӣ аз беҳтарин кӯшишҳоест, ки ҳангоми таҷлилии ин ҷашн ба эътибор гирифта мешавад. Аз ин рӯ, ташаббуси тоҷикон бо ҳамзабонони худ дар мавриди ба ҷашни байналмилалӣ табдил додани он дуруст ва мантиқӣ мебошад. Ба он хотир, ки ба маънии куллӣ “Наврӯз – намоди сулҳ аст”.

3. Суннатҳои наврӯзӣ: маҳалҳо, манзили зистро аз чангу ғубор, ифлосӣ тоза кардан, либоси тозаву идонаи ба фарҳанги наврӯзӣ мувофиқ ба бар кардан, ҳашарҳои ҷуйбортозакунӣ, ниҳолшинонӣ, ободонии боғу гулгаштҳо, нармкунии бехи дарахтон, ташкилу баргузор кардани бозиҳои варзишӣ аз қабили гуштингирӣ, бузкашӣ, дави миллӣ, мусобиқаҳои велосипедронӣ, баргузор кардани намоиши муаррифии либосҳои миллӣ, ташкили озмунҳои ҳунарӣ ва касбӣ, ки зимнан рӯҳияи маънавиятгустарӣ ва зебоипарастӣ доранд ва ғайра барои ташаккули фарҳанги экологӣ, зебоишиносӣ, беҳдошти саломатии инсон, пешгирӣ аз паҳншавии бемориҳои сирояткунанда, дар маҷмуъ ҳаёти солими ҷомеаи инсонӣ асари нек доранд;

4. Наврӯз – муҳаббату ба ҳам меҳрубон будани инсонҳоро тарғиб мекунад. Бо ин шева дӯстиро байни аҳдбастагон қавӣ мегардонад, кинаандӯзию ба ҳамдигар муносибати хусуматомезонадоштаро сифати ношоистаи инсонӣ мешуморад. Бо суннати инсоншинохтии худ талқин менамояд, ки нафароне, ки то имрӯз бо сабабе бо ҳам қаҳрӣ ҳастанд, дар рӯзи ҷашни Наврӯз бидуни ҳеҷ баҳонае оштӣ шаванд, аз гуноҳи якдигар гузашт кунанд. Ошиқон бошанд, бо тақдими гул изҳори муҳаббаташонро боз ҳам ошкоротар баён намоянд, аз қудрати бузурги Наврӯз, ки метавонад одаму оламро ба кулли тағйир диҳад, илҳом гиранд.

5. Наврӯз - куҳантарин ҷашни аҷдодии тоҷикон мебошад. Бинобар ин, имрӯз аз дигар кишварҳои ҳавзаи Наврӯз дар Тоҷикистон онро бо иҷро ва риояи тамоми рамзу суннатҳояш хубтару беҳтар ва дар сатҳи давлатӣ таҷлил мекунанд, ки ин амал ба василаи боло бурдани ҳувият ва худшиносии миллии мардуми тоҷик ва ифтихор доштан аз гузаштаи миллат мусоидат карда истодааст. Махсусан, ҷашни Наврӯзро рамзи эҳёи табиат ва тамоми мавҷудоти ҷаҳон медонанд. Бо расми хонатаконӣ мардум дар аёми Наврӯз ҳавои наврӯзӣ ва баҳориро ҳамроҳ бо шӯру шодӣ ба хонаҳои худ меоваранд. Ба маънои дигар, бо зоҳир ва ботини пок ба рӯзу соли нав ворид мешаванд. Кӯдакону занон ва духтарон либоси нав ва рангоранг мепӯшанд ва ба ин ҷашн шукуҳу ҷалол меафзоянд.

Агар ғизоҳои маъмули наврӯзӣ - суманак, кочӣ, бот ё ҳалво, шир ба изофаи равған, боҷ ё далила ва ғайра, ки аз гандум, орд ва шир тайёр карда мешуданд ба неруи нав ба зиндагӣ бахшанд, пас иҷрои намуди бозиҳои наврӯзӣ: алвончак, буҷулбозӣ, санчиқ ё қолбозӣ, кабкҷанг, хурӯсҷанг, тухмҷанг, бузкашӣ, гуштингирӣ ва ғайра завқи эстетикии мардум, хусусан насли наврасу ҷавонро тақвият медоданд. Дар баъзе аз минтақаҳои Тоҷикистон суннатҳое мисли оташафрӯзӣ ва ё «аловпарак» низ роиҷ буд, ки мардум зимни иҷрои ин расм аз болои оташ парида, бо овози баланд садо мекарданд, ки «сурхии ту аз ман ва зардии ман аз ту». Ҳамзамон, тифли навтаваллудшударо, ки ба рӯзи ҷашн мувофиқ меомад Наврӯз ном мениҳоданд.

6. Дар баробари рамзу суннатҳои қаблан зикршуда вижагирии дигари Наврӯз он буд, ки мардуми тоҷик Наврӯзро иди кишоварзон эътироф мекарданд. Зеро аз ин рӯз шурӯъ карда, деҳқонон ба кишту кори баҳорӣ оғоз мекарданд. Тавассути ҷуфти гов донаи аввалинро ба замини кишт карда, ин расмро чуфтбаророн меномиданд, ки то имрӯз дар минтақаҳои куҳистони кишвар ин анъана ба шукуҳу шаҳомати хосса баргузор карда мешавад.

7. Наврӯзро тоҷикон на танҳо бо хондани шеър ва сароидани таронаи идона, иҷрои рамзу суннатҳои дерина, балки тавассути ороста доштани дастурхони ҷашнӣ бо тантана таҷлил мекарданд. Хони наврӯзӣ бо гузоштани анвои гуногуни мева, сабза, тасвири ҷонварон ва ашёҳои рангоранг, ки ҳар кадом рамзе аз ойини наврӯзӣ ҳаст оро дода мешуд, ки ҳақиқатан диққатҷалбкунанда буда, аз фарҳанги баланди дастархондории тоҷикон далолат мекард.

8. Ранги сафед бошад, барои тоҷикон ранги аслии ҷашни Наврӯз маҳсуб меёфт, зеро шоҳони Сосонӣ дар бомдоди рӯзи Наврӯз бози сафед ба ҳаво сар медоданд ва бо хӯрдани шири навдӯшида рӯзи худро оғоз мекарданд. Ё худ ранги сафедро - рамзи покӣ, тозагӣ, сулҳ, ва осмони соф меҳисобанд. Анвоъи ғизо, ашё, пӯшок ва ороиши хонаҳои мардум низ ҷилои ранги сафедро доштанд. Либоси ба баркардаи духтарон низ аз матои ранги сафеддор дӯхта мешуд. Анвоъи ғизои рӯйи хони наврӯзӣ гузошта, низ ранги сафед доштанд. Масалан, шакар, панир, мост, ғизоҳои аз шир ва биринҷ таҳияшуда, аз маҳсулоти гӯштӣ бештар гӯшти мурғ ва моҳӣ, аз меваҷот: себ, сир ва санҷид, ки мағзи сафед доштанд ва ғайра.

Дар маҷмуъ, дар таърихи фарҳанги тоҷикон ҳеҷ падидаи фарҳангие ба мисли ҷашни Наврӯз дорои шумори рамзҳо ва суннатҳои ба ин андоза ғанӣ нест. Наврӯз падидаи комилан мифологӣ ва мазҳабӣ нест, балки як фарҳангест муназзаму том ва пеш аз ҳама падидаи табии кайҳонӣ, рамзи бозгашт ба фасли нави зиндагӣ, оғози кишту кори баҳорӣ мебошад. Барои он ҳамчун ҷашни тақвимӣ, парастиши замин, экологияи он ва умуман экологияи табиат муҳим аст. Аз ин рӯ фалсафаи Наврӯз - фарҳанги ҳувиятсоз буда, фазои олами моддӣ ва маънавии мардумро муайян менамояд, ба вай рӯҳияи оптимистӣ эҳдо менамояд. Зеро инсон бо тамоми арзишҳои созандаву гуманистиаш дар фикри ривоҷ додани арзишҳои Замин мебошад.

Наврӯз - нишоне аз ғолибияти нур бар зулмат, рамзи офариниши дубораи табиат, эҳёи баҳор, муждаи шукуфа ва бориши борон, ҷашни кишту кор, паёмовари ҳамдилӣ ва ҳамбастагӣ, нишонаи ҳуввияти фарҳангӣ ва миллӣ мебошад. Наврӯз - давоми муборизаи умумимиллӣ барои мондагорӣ ва рушди фарҳанги миллист. Он пайвандгари гузашта, имрӯза ва ояндаи мардумони ҳалқаи наврӯз мебошад.

Бобоҷон Самиев - мудири шуъбаи фалсафаи фарҳанги Институи фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Равобити дуҷонибаи сиёсиву иқтисодию фарҳангӣ бо давлатҳои аъзои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил аз муҳимтарин самтҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад ва метавон гуфт, ки ҳамкориҳои кишвари мо бо мамлакатҳои аъзои ИДМ дар тӯли ҳамаи солҳои гузашта дар сатҳи баланданҷом мегиранд.

Сатҳи баланди муносибатҳои сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангӣ ва равобити дӯстонаи Тоҷикистонро бо кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, пеш аз ҳама, гузаштаи начандон дур, ки ин ҷумҳуриҳо аъзои низоми воҳиди сиёсӣ ва иқтисодӣ буданд, боис гаштаанд. Имрӯзҳо, бо ин ки ҳар як аз ҷумҳуриҳои собиқ давлати мустақил гаштаанд, шаҳрвандони ин кишварҳо бо ҳам бо риштаҳои маҳками умумияти иҷтимоиву фарҳангӣ пайванд мебошанд.

Дар сояи истеъдоди баланди сиёсатмадорӣ, назари борикбин ва жарфнигарии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон асосҳои назариявӣ ва ҳуқуқии сиёсати хориҷӣ бо муҳтавои прагматикӣ ва воқеъбинона, ки самтҳои асосӣ, роҳу василаҳои татбиқи манфиатҳои дарозмуддати миллии Ҷумҳурии Тоҷикистонро муайян мекунад, ба вуҷуд оварда шуданд. Истеъдоди сиёсии Эмомалӣ Раҳмон дар ин воқеият низ зоҳир гардидааст, ки ӯ аз ибтидо суботи сиёсиву иқтисодии Тоҷикистон ва суботи кишварҳои ҳамсоя, минтақа ва, умуман, ҷаҳонро дарк намуд. Бар асоси ин фалсафа, ки моҳиятан диалектикаи тавсеаи давлат мебошад, Сарвари давлати тоҷикон аз нахустин рӯзҳои ба сарварии Тоҷикистон расидан равобити ҳамаҷониба, зич ва дӯстона бо ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шӯравии собиқро аз муҳимтарин ва афзалиятноктарин самти сиёсати хориҷии Тоҷикистон муайян намуд. Зеро бо диди амиқи сиёсӣ дарк менамуд, ки иҷрои вазифаҳои душвору печидаи бунёд ва таҳкими Тоҷикистони соҳибистиқлол ва эҷоди қудрати иқтисодии он бидуни ҳамкории сиёсию иқтисодии густурда бо кишварҳои пасошӯравӣ, ки то дирӯз дар фазои ягонаи иқтисодӣ қарор доштанд ва бо ҳазорон риштаҳои дар тӯли даҳсолаҳо шаклгирифта ба ҳамдигар пайваст мебошанд, имконнопазир аст. Бо талошу кӯшиши пайгиронаи Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон дар созмонҳои ҳамгироӣ - чи дар фазои пасошӯравӣ ва чи дар минтақа ва ҷаҳон, - аз ҷумлаи СММ, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони Аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони ҳамкории Шанхай, Машварати ҳамкорӣ ва эътимод дар Осиё ва дигар созмону ниҳодҳои ҳамгироӣ, симои вижа ва ширкати фаъолона дорад. Бо ба тарзи саҳеҳ мушаххас намудани самтҳои тавсеаи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ва бо дар назар гирифтани мавқеияти ҷуғрофию геосиёсӣ, манфиатҳои миллӣ ва инчунин омилҳое, аз қабили равобити фарҳангиву таърихӣ, арзишҳои умумибашарӣ ва яксон будани манфиатҳо, Эмомалӣ Раҳмон равобити дӯстонаи Тоҷикистонро бо ҳамаи кишварҳо танзим намуд.

Аз ҷумла ҶумҳурииТоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон ду ҳамсояи пайванд бо муносибатҳои ҳасанае мебошанд, ки аз оғози роҳандозии равобити дипломатӣ дар таърихи 14 январи соли1993 то имрӯз аз ҳамкории умедбахш бархурдор мебошанд. Усули асосӣ ва самтҳои ҳамкории ду ҷонибро Аҳднома оид ба асосҳои муносибатҳои байнидавлатӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон, ки 12 июли соли1996 имзо шудааст, Аҳднома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба муносибатҳои неки ҳамсоягӣ ва мушорикат, ки 26 майи соли2004 ба имзо расида буд, муқаррар намудаанд.

Дар ин қарина 12-13 марти соли 2025 Президенти ҶумҳурииТоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон сафари давлатӣ анҷом доданд, ки дар амри густариши самтҳои гуногуни муносибатҳои байнидавлатии дуҷониба, бидуни муболиға, марҳалаи нав боз кард. Барои ба сатҳи сифатан нав боло бурдани онҳо дар арсаҳои гуногун шароити хубе фароҳам гашт. Дар ҷараёни музокироти сатҳи олӣ масоили вобаста ба муносибатҳои Тоҷикистону Қирғизистонва дурнамои рушди он дар фазои дӯстиву созандагӣ ва рӯҳияи ҳамдигарфаҳмию ҳамсоягии нек ботафсил баррасӣ гардид. Махсусан иштироки маҷозииПрезиденти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон Садир Жапаров дар маросими ифтитоҳи ду гузаргоҳи наздисарҳадии воқеъ дар шаҳри Исфараи вилояти Суғди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ноҳияи Ботканти вилояти Ботканти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳим арзёбӣ мегардад, ки дар рушду тавсеаи муносибатҳои дуҷониба нақши басо муҳим дошта, дар саҳифаҳои таърихи навтарини ду давлати ба ҳам дӯстто абад ба ҳарфҳои заррин навишта хоҳад шуд. 16 асноди дуҷонибае, ки дар чаҳорчӯбаи сафари давлатии Сарвари давлат, Пешвои муаззами миллат Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистонба имзо расидаанд, дарак аз он медиҳанд, ки аҳду паймонҳои умдаю ҷиддӣ ба даст омадаанду дар миёни онҳо Аҳднома дар бораи марзи давлатӣ санади воқеан таърихӣ ва натиҷаю зуҳуроти баръалои фарҳанги баланди сиёсии гузашту муросо маҳсуб меёбад. Зиёда аз ин, ин санади деринтизор комилан дархури манфиатҳои ҳар дукишвар ва мардуми дӯсту бародар аст. Аз баимзорасии Аҳдномаи марзи давлатӣ ягон ҷонибба ҳеҷ ваҷҳбой надодааст, балки яқинанкомёб гаштааст.

Барои Осиёи Марказӣ таъмини амнияти минтақавӣ аҳамияти ҳаётӣ дорад. Баҳсу мунозираҳои марзии миёни Тоҷикистону Қирғизистон тайи солҳои дароз барои суботи минтақа хатари воқеӣ доштанд. Ва инак, хатар аз байн бурда шуд.

Имрӯз аз касе пӯшида нест, ки он доираҳои муайяни ҷаҳонӣ, ки паси пардаи «исломисозӣ» қарор доранд, ҳам ба дини ислом ва ҳам ба ифротиёнидинӣ назари хуб надоранд. Барои онҳо назарияи «исломисозӣ» ва истифода аз ифротиёни динӣ танҳо барои эҷоди «ҳарҷу марҷи ҳидоятпазир» лозим ҳастанд. Барои ин доираҳо маълум шуд, ки идораи ҳарҷу марҷ мувофиқтар ва судовартар аз идораи назм аст. Назарияпардозоне, ки дар хидмати ин доираҳо ҳастанд, ҳатто як назарияи комили «ҳарҷу марҷи ҳидоятпазир ва созанда»-ро ба вуҷуд овардаанд. Ҳифзутаъмини суботу амният ва мусоидат ба рушди мин-баъдаи равандҳои ҳамгироӣ дар минтақа аз афзалиятҳои равобити сиёсии ҷамоҳири Тоҷикистону Қирғизистон мебошанд. Зимни мулоқоти сарони ду кишвар ба масъалаи муборизаи муштарак бо терроризм, ифротгароӣ, зуҳуроти тундравӣ, ҷиноятҳои муташаккили фаромарзӣ, киберҷинояткорӣ ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир диққати махсус дода шуд. Дар ин пасманзар сафари давлатии Сарвари давлат, Пешвои миллат ба кишвари ҳамҷавор, бидуни муболиға, саҳми назаррасест ба таъмини бақодорӣ ва таҳкими амнияти минтақавӣ дар Осиёи Марказӣ.

Зафар Сайидзода, - мудири Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои таърих

Акбар Салимов - ходими калони илмии Шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Тағйирёбии муносибатҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон нишон медиҳад, ки кишвари мо марҳалаи ташаккул ва мавқегирӣ дар ҷомеаи ҷаҳониро сипарӣ намуда, дар давраи боз ҳам устувор намудани обрӯ ва нуфузи байналмилалии хеш қарор дорад. Таҳия ва амалӣ намудани сиёсати хориҷии «дарҳои кушода» зери роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, ки имконияти ҳамкории самаранок ва мутақобилан судмандро бо давлатҳои пешбар, созмонҳои байналмилалӣ ва муассисаҳои молиявӣ фароҳам меорад, далели ин гуфтаҳост.

Сиёсати хориҷӣ омили асосии рушди бомуваффақияти ҳар давлат маҳсуб меёбад. «Ҳадафҳои асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар дурнамои дарозмуддат, тавре ки зикр шуд, бо мақсади ҳифзи манфиатҳои олии кишвар бояд аз фароҳам овардани шароити мусоиди берунӣ барои рушди устувори гуногунарсаи кишвар, инкишофи минбаъдаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси давлати соҳибистиқлолу соҳибихтиёр, дарёфти ризоият ва манфиатҳои мутақобила бо кишварҳои хориҷӣ ва созмонҳои байналмилалӣ дар ҷараёни ҳалли вазифаҳое иборат бошанд, ки онҳоро афзалиятҳои сиёсати хориҷии давлатамон муайян мекунанд».

Дар марҳалаи муосир дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон доштани робитаи ҳасанаи наздик ва собит ба кишварҳои ҳамсоя ва минтақа ба хотири эҷоди камарбанди боварӣ ва амниятӣ дар тӯли марзҳои кишвар ва таъмини сулҳу оромӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ аз авлавиятҳо ба шумор меравад. Аз ҷумла, ҳамкориидуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон дар марҳалаи соҳибистиқлолӣ аз 14 январи соли1993 бо барқарор намудани муносибатҳои дипломатӣ оғоз гардида, имрӯз Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Қирғизистон ва Сафорати Ҷумҳурии Қирғизистон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолият менамоянд.

Пояи қарордодиву ҳуқуқии муносибатҳои дуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон беш аз 100 санадро дар бар гирифта, самтҳои аслии ҳамкориро ба танзим медароранд ва дар он принсипҳои асосии муносибатҳои дуҷонибаи ду давлат дар арсаи байналмилалӣ муайян шудаанд. Санадҳои асосие, ки самтҳои аслии ҳамкориро ба танзим медароранд ва дар онҳо приниспҳои асосии муносибатҳои дуҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон муайян шудаанд, Аҳднома оид ба муносибатҳои асосии байнидавлатӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон аз 12 июли соли 1996 ва Аҳднома байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон оид ба муносибатҳои некуҳамсоягӣ ва ҳамшарикӣ аз 26 майи соли 2004 мебошанд.

Бояд гуфт, ки сафари давлатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Қирғизистон 12 марти соли 2025 дар ҳамкории ду кишвари ба ҳам дӯст саҳифаи тамоман нав боз кард. Ҳамзамон, 16 санади нави ҳамкорӣ ба имзо расид, ки ин барои барқарор ва тағйирёбии муносибатҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон аз рӯйдоди таърихӣ арзёбӣ мегардад.

Дар ҷараёни музокироти хоссаи сарони ду кишвар дар фазои дӯстӣ ва ҳусни тафоҳум, ки ба робитаҳои навини байнидавлатии ду кишвар хосанд, масъалаҳои муҳимтарини рушду таҳкими ҳамкории дуҷониба дар ҳамаи арсаҳои манфиатҳои муштарак ба таври амиқ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намуданд, ки «Пеш аз ҳама, имзои санади таърихӣ – Шартнома оид ба сарҳади давлатӣ мебошад. Ҳамчунин дигар санадҳои дуҷониба қабул шуданд, ки заминаи ҳуқуқии ҳамкории ҷонибҳоро комилтар мекунанд.

Дар гуфтушунидҳо мо афзалиятҳои ҳамкории муштаракро дар ояндаи наздик муайян карда, бар аҳамияти идомаи муколамаҳои мунтазами сиёсӣ дар сатҳҳои олӣ ва баланд таъкид намудем.

Таваҷҷуҳи асосӣ ба татбиқи амалии тадбирҳо доир ба таҳкими бахши тиҷоратию иқтисодии шарикии мо нигаронида шуд. Тоҷикистон ва Қирғизистон дар ин самт имконоти бузург доранд.

Бо дарназардошти ин, мо аҳамияти фаъолтар намудани кори Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба баррасии маҷмӯии масъалаҳои ҳамкории дуҷонибаро таъкид намудем ва ба мувофиқа расидем, ки онро ба Шӯрои байниҳукуматӣ табдил дода, ҳамраисони Шӯроро дар сатҳи сарвазирон таъин менамоем.

Мо бар аҳамияти истифодаи мутақобилан судманд аз имконоти транзитӣ-нақлиётии ҳамдигар бо мақсади таъмини рушди устувори иқтисодиёти ду кишвар ва дар маҷмуъ минтақа таъкид намудем. Дар рафти гуфтушунид мо ба робитаҳои фарҳангию гуманитарӣ низ таваҷҷуҳ зоҳир карда, барои рушди ҳамкорӣ дар соҳаҳои илму маориф, фарҳанг, сайёҳӣ, сиёсати ҷавонон ва варзиш андешаҳои худро баён намудем. Дар ин самт барои таҳкими ҳамоҳангии кори хадамоти махсус ва дигар идораҳои дахлдор ба мувофиқа расидем. Кишварҳои мо таҷрибаи дастгирии ташаббусҳои ҳамдигарро дар доираи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ идома медиҳанд. Дар маҷмӯъ натиҷаҳои гуфтушунидҳои имрӯза ба мо имкон медиҳанд, ки ба рушди муносибатҳои кишварҳоямон бо назари нек нигарем».

Дар ҷараёни гуфтушунидҳо масоили вобаста ба дурнамои рушди муносибатҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон батафсил баррасӣ шуд.

Инчунин, ба масъалаҳои афзун намудани робитаҳои иқтисодиву тиҷоратӣ ва истифодаи имконоти ҳарду кишвар дар ин самт таваҷҷуҳи хос зоҳир гардид. Дар рафти гуфтушунидҳо сарони давлатҳо ба қарор омаданд, ки Шурои байниҳукуматӣ бо роҳбарии сарвазирон таъсис дода шавад.

Дар мулоқот ба идораҳои дахлдор супориш дода шуд, ки барои барқарор кардани ҳаракати ҳавоӣ байни кишварҳо, инчунин хатсайрҳои нақлиёти мусофиркаш, аз ҷумла байни ноҳияҳои наздисарҳадӣ чораҳои амалӣ андешанд.

Ҳамчунин имконоти бузурги ҳамкории байниминтақавиро дар комплекси агросаноатӣ таъкид гардид. Густариши муносибатҳо дар бахши ояндадори саноат, ташкили корхонаҳои муштарак, ҳамкорӣ дар соҳаҳои кишоварзӣ, энергетика, татбиқи лоиҳаҳои минтақавӣ, пеш аз ҳама КАСА-1000, истифодаи захираҳои об, рушди робитаҳои нақлиёту коммуникатсия, истифодаи мутақобилан судманди имконоти транзитӣ ва нақлиётӣ аз масъалаҳои муҳими музокироти сатҳи олии ду кишвар буд.

Маврид ба зикр аст, ки роҳбарони ду давлат борҳо аз кишварҳои якдигар боздидҳои расмӣ ва корӣ анҷом дода, ҳамкориҳои сиёсии байни ду кишвар дар Шӯрои ҳамоҳангсозии байнидавлатӣ, Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба баррасии маҷмӯи масъалаҳои ҳамкориҳои дуҷониба, Комиссияи байниҳукуматӣ оид ба делимитатсия ва демаркатсияи сарҳади давлатии Тоҷикистону Қирғизистон ва Шӯрои вазирони корҳои хориҷӣ фаъолият доранд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон дар чаҳорчӯбаи созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, ҳамкории зич дошта, ташаббусҳои байналмилалии ҳамдигарро ҷонибдорӣ менамоянд. Ин аст, ки соли 2018 Ҷумҳурии Қирғизистон дар радифи 190 кишвари аъзои Созмони Милали Муттаҳид қатъномаи Созмони Милали Муттаҳидро, ки бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон зери унвони «Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба бознигарии миёнамуддати фарогири ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», 2018-2028», пешниҳод шуда буд, дастгирӣ намуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон лоиҳаи қатъномаро таҳти унвони «Табиат марзро намешиносад: ҳамкории фаромарзӣ — омили калидии ҳифз ва истифодаи устувори гуногунии зистӣ», ки бо ташаббуси ҷониби Ҷумҳурии Қирғизистон дар ҷаласаи 75-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид қабул шуд, ҷонибдорӣ намуд.

Ҳамин тариқ, Ҷумҳурии Тоҷикистон бар он аст, ки принсипҳои дӯстӣ ва ҳусни ҳамҷавории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон, ки дар асоси он мардумони тоҷику қирғиз аз қадимулайём мезистанд, минбаъд низ ба рушди муносибатҳои дуҷониба ва бисёрҷониба мусоидат менамояд. Инчунин, тағйирёбии муносибатҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Ҷумҳурии Қирғизистон дар марҳалаи муосир равнақ ёфта, барои амалӣ гардидани сиёсати сулҳҷӯёнаи дуҷониба ба марҳалаи сифатан нав ворид мешавад.

Маврид ба таъкид аст, ки бо назардошти равандҳои муосир сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон боз ҳам бештар хусусият ва муҳтавои прагматикӣ ва воқекъбинонаро рушд медиҳад, ки он албатта, ба татбиқи пайгиронаи ҳадафҳои милливу давлатии кишвар мусоидат мекунад. Махсусан, дар ду даҳсолаи охир Тоҷикистон якчанд тадбирҳоро роҳандозӣ кард, ки онҳо ба сифати омилҳои рушди сиёсати хориҷӣ ҷумҳуриро ба дастовардҳои муҳим дар ин раванд комёб гардонданд.

Таҳкими ҳамкорӣ бо кишварҳои минтақа аз як тараф дар заминаи умумиятҳои таърихӣ, фарҳангӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ сурат гирад, аз ҷониби дигар, дар заминаи муносибати дӯстонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сарварони кишварҳои Осиёи Марказӣ тақвият меёбад. Чунин сиёсат дар доираи созмони минтақавию байналмилалӣ, аз ҷумла СММ, СҲШ, СААД, ИДМ, СҲИ, СҲИ, Машвари ҳамкорӣ ва тадбирҳои боварӣ дар Осиё сурат гирифта, ҳадафи рифоҳи умумӣ ва таъмини амнияти минтақавиро пайгирӣ менамоянд.

РАҲМОНЗОДА А.Ш. – н.и.т., ходими пешбари илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

«Наврӯз яке аз маҳбубтарин ҷашнҳои таърихӣ ва фарҳангии миллати тоҷик буда, ҳамчун рамзи офариниши ҳаёт, оғози тозаи зиндагӣ аз давраҳои дур ба мо омада расидааст»

Эмомалӣ Раҳмон

Дар таърихи фарҳанги мардуми эронитабор ҳеч як анъана ва расму ойине чун ҷашни хуҷастапай ва фархуидаи Наврӯз азизу арчманд нест. Наврӯз пайвандгари насли имруз бо расму ойин, арзишҳои эстетики, меҳру садоқат ва анъаноти ниёгон мебошад. Наврӯз ягона ҷашни миллии мост, ки тайи ҳазорсолаҳо бо ҳама истисмори душманон аз байн нарафта, маҳбубият ва ҳашомату азамати хешро нигоҳ дошта меояд. Ин ҷашни ниёгонамонро аҷнабиён ҳатто натавонистанд дар давоми ин ҳама гирудор ва кашмакашу қатлу ғорати ориёитаборон аз байн бибаранд. Наврӯзро мардуми ориёӣ тайи ҳазорсолаҳо ҳамчун ҷашни баҳору рӯзи наву соли нав таҷлил мекарданд. Бо ҳама фишору таҳдидҳо аз таҷлили ин ҷашни зебо даст накашидаанд. Бо сахтгириҳо тоҷикон ба ҳар навъе онро аз нобудӣ нигаҳ дошта, дигарбора эҳё намуданд.

Имрӯз бо ба даст овардани Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон Наврӯз дар кишвари мо шукӯҳу шаҳомати нав пайдо кард ва дар ниҳоят ба иди миллии мардуми тоҷик табдил ёфт. Вобаста ба ин, метавон гуфт, ки эҳё гардидани ҷашнҳои мардумӣ ба монанди Меҳргон ва Сада аз баракати Наврӯз аст, зеро Наврӯз яке аз ҷашнҳои хеле қадимаи мардуми тоҷик ба ҳисоб рафта, дар баробари дигар кишварҳои ориётабор, ки имрӯз иди Наврӯзро ҷашн мегиранд, тоҷикон низ бо тамоми шукӯҳу шаҳомат омад - омади ин ҷашни аҷдодиро интизор мешаванд. Қадами тозаи Наврӯз муборак бошад, Ҷашни фархундаву фирӯз муборак бошад. Дар фарҷоми сухан мехоҳам аз таҳти дил ҳамаи ҳамдиёрон ва тоҷикони тамоми дунёро бо иди миллӣ ҷашни байналмиллаии Наврӯз табрику муборакбод намуда, ба хонадони ҳар яки онҳо сулҳу субот ва хурамиро таманно менамоям. Ҳар рӯзатон Наврӯз бод, Наврӯзатон фирӯз бод!

Комрон Бобоев – Мудири шуъбаи амнияти химиявӣ, доктор фалсафа (PhD), ходими калони илмии Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ