Баъди аз байн рафтани давлати Шуравӣ, 9 сентябри соли 1991 Қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи эълон шудани истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул гардид, ки дар таърихи миллати тоҷик оғози дигаргунсозиҳои нав дар самти бунёди давлати мустақили миллӣ заминаи сиёсиро фароҳам овард.

Давраи ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар Тоҷикистон аз муқовиматҳои сиёсие, ки баъдтар ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расониданд, рост омад. Баъзе аз қувваҳо ва гурӯҳҳо аз ин вазъият истифода намуда, барои амалӣ намудани нақшаҳои ғасб кардани ҳокимияти давлатӣ дар мамлакат шурӯъ намуданд. Вазъияти сиёсӣ ҳамчунон тезутунд гашта буд, ки ҳатто ба ном "ҳукумати мусолиҳаи миллӣ" имконияти таъмин намудани роҳбарии давлат ва ҷомеаро надошт. Давлате, ки нав истиқлолияти худро ба даст оварда буд, ба ҷанги шаҳрвандӣ ҷалб карда шуда, дар натиҷа дар ҷомеа бетартибиҳо, беқонуниятӣ ва сиёсати бесарусомонӣ ҳукумфармо буд.

Дар тӯли таърих басо марҳилаҳое шудаанд, ки барои наҷоти халқе, қавме ва ё миллате зарурати пешво ва сарвари дурандешу соҳибтадбир пеш омадааст. Чунин зарурат ва озмоишро таърих аввали солҳои 90-уми асри гузашта барои миллати куҳанбунёди мо ҳам раво дид. Марҳилае буд, ки миллати мо дар вартаи нобудӣ, пошхӯрӣ ва Тоҷикистони азизи мо дар ҳолати тақсимшавӣ, давлати навбунёди мо дар вазъияти барҳамхӯрӣ қарор дошт. Дар чунин марҳилаи тақдирсоз таърих барои миллати мо шахси тавонову ҷасур ва дурбину дурандеш муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро эҳдо намуд, ки тақозои сарнавишти наҷотхоҳи миллати мо буд.

Иҷлосияи 16-уми таърихии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки моҳи ноябри соли 1992 дар вазъияти таҳдиди хатари парокандашавии давлат ва миллат баргузор гардид, дар сарнавишти давлатдории миллии тоҷикон нақши воқеан таърихӣ бозид. Зеро он Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикстон-сарвари нави давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон, шахсияти бузурги давлатсоз, адолатпарвар, сулҳовару сулҳофар, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро интихоб намуд. Ҳокимияти давлатӣ дар симои Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон эҳё гардид ва ба барқарор намудани институтҳои давлатдорӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ ва амалӣ кардани ҳуқуқу озодӣ ва манфиатҳои қонунии инсон замина гузошт.

Сардори давлати навтаъсиси тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон савганди садоқат ба миллату давлат ёд карда, қотеона ба ҷомеаи ҷаҳонӣ башорат доданд, ки Ватани аҷдодиамонро обод, давлати ҳуқуқбунёд ва демократӣ барпо намуда, ҳуқуқу озодӣ ва манфиатҳои қонунии шаҳрвандон ва давлату ҷомеаро зери ҳимояи қонун қарор медиҳанд.

Барои ба таври воқеӣ ҳимоя намудани ҳуқуқу озодиҳои инсон, манфиатҳои қонунии давлат ва ҷомеаи навини Тоҷикистони соҳибихтиёр шакли нави давлатдорие, заруриятро талаб мекард, ки бархурди чунин манфиатҳо бошад. Барои эҷоди он заминаи боэътимоди ҳуқуқӣ лозим буд, ки шакли давлатдории моро муайян намояд ва он ҳам бошад, қабл аз ҳама, қабули Конститутсияи нави давлати соҳибистиқлоли демократӣ ва дунявӣ буда метавонист.

Аз ҳамон рӯзи аввали ба вазифаи олии давлатӣ-Раиси Шӯрои Олӣ интихоб шудан муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барномаи стратегии худро эълон дошт. Пеш аз ҳама ба халқ сулҳ овардан, яъне ҷанги шаҳрвандиро хомӯш карда, ҳаёти осоиштаи халқро таъмин намудан буд. Дигар ин ки тарафдории худро ба низоми давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ эълон намуданд.

Ии чунин маънӣ дошт, ки барои Тоҷикистон танҳо роҳи демократию дунявӣ, ки бештар хоси ҷомеаҳои пешрафта ва мутамаддин мебошад, мувофиқ аст.

Бинобар ин ҳайати комиссияи конститутсионӣ таҳти роҳбарии Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъсис дода шуда буд. Дар натиҷаи баҳсу мунозираҳо дар гурӯҳи корӣ оид ба таҳияи Конститутсия ду лоиҳа яке бо номи «Конститутсияи ҷумҳурии президентӣ» ва дигаре «Конститутсияи ҷумҳурии парламентӣ» таҳия гардид. Дар натиҷаи муҳокимаҳо бо пешниҳоди бевоситаи Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон лоиҳаи «Конститутсияи ҷумҳурии президентӣ» ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гардид.

Бо назардошти тағйироту илова, фикру ақида ва дархосту пешниҳодҳои мардум 6 ноябри соли 1994 тавассути овоздиҳии умумихалқӣ Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шуд.

Дар Конститутсияи аз ҷониби халқи Тоҷикистон бо пешниҳоди Ҷаноби олӣ ба таври райпурсӣ қабулшуда мансаби Президенти таъсис дода шуда, Ҷумҳурии Тоҷикистон шакли идоракунии президентиро муқаррар намуд ва муҳтарам Эмомали Раҳмон дар ҳамин рӯзи қабули Конститутсия аз тарафи халқи Тоҷикистон якдилона Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуданд.

Дар давлатҳои ҷаҳон шаклҳои гуногуни идораи давлатӣ мавҷуданд, аз қабили намуди парлумонӣ, парлумонӣ-президентӣ ё нимпрезидентӣ-омехта, ҳокимияти монархӣ, ниҳоди президентӣ ва ғайр. Бояд қайд намуд, ки идораи давлатӣ дар намуди ниҳоди президентӣ, ба рушди давлати ҳуқуқбунёду демократи ва дунявӣ равона карда шуда, ба фаъолияти мунтазами рукнҳои ҳокимияти давлатӣ ва робитаи он ба ҷомеаи муосири мутамаддин мусоидат менамояд.

Таъсиси институти президентӣ дар Тоҷикистон марҳилаи нави рушди давлатдории миллӣ ва далели шинохти институтҳои давлатию-сиёсии кишварҳои демократӣ мебошад. Ин пурзӯр намудани ҳокимияти иҷроия, баланд бардоштани самаранокии он, қабули фаврии қарорҳои идоракунӣ, такмили ва таҳкими механизми иҷрои қонунҳо, таҳкими низоми давлатӣ, қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ мебошанд. Маҳз ҷорӣ кардани институти президентӣ дар Тоҷикистон боис ба рушди устувор ва пешрафти бемайлон ва бесобиқаи идораи давлатӣ-идораи сиёсат, иқтисод ва дигар соҳаҳо гардид.

Идораи президентӣ имконият медиҳад, ки сарвари давлат ба ҳама сохторҳои давлатӣ таъсири якхела расонад ва дар пайдо намудани мавқеи худ дар низоми ҳокимияти давлатӣ нақши асосӣ гузорад.

Таҷрибаи ҷаҳонӣ гувоҳ аст, ки дар низоми давлатдории аксари давлатҳо Президент нақши ҳалкунанда дошта, таърихи беш аз дусадсола дорад ва имрӯз дар зиёда аз 130 давлати ҷаҳон савари давлат ҳамчун Президент номгузорӣ мешавад.

Дар арсаи давлатдории ҷаҳонӣ бори аввал мансаби президентӣ чун мансаби давлатӣ дар Штатҳои Мутаҳидаи Амрико соли 1787 ҳангоми қабули Конститутсияи ин кишвар таъсис дода шуд ва аввалин Президент ходими давлатии амрикоӣ падар-асосгузори Штатҳои Мутаҳидаи Амрико Ҷорҷ Вашингтон мебошад ва асосгузори ниҳоди амрикоии президентӣ дар солҳои 1789-1797 ба ҳисоб меравад.

Дар таҷрибаи давлатдории Франсия ва Федератсияи Россия низ ниҳоди президентӣ комёбӣ ба ҳисоб рафта, дар самти идоракунии ҳокимияти давлатӣ нақши муҳимро иҷро менамояд.

Ҳамин тариқ, дар ҷаҳони муосир идораи давлатӣ дар намуди ниҳоди президентӣ унсури ҷудонашавандаи таҷрибаи сиёсии ҷаҳонӣ оид ба давлатдорӣ ба шумор меравад.

Чуноне дар боло қайд гардид, Тоҷикистон ҳамчун узви ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ бо роҳбарии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шакли президентии идоракунии ҳокимияти давлатиро интихоб намуд, ки дар конститутсия асосҳои сохтори давлатӣ муайян карда шуда, Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона эълон гардид.

Мутобиқи талаботи моддаи 64 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳомии Конститутсия ва қонунҳо, ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, кафили истиқлолияти миллӣ, ягонагӣ ва тамомияти арзӣ, пойдориву бардавомии давлат, муратабии фаъолияти мақомоти давлатӣ ва ҳамкории онҳо, риояи қарордодҳои байналмилалии Тоҷикистон мебошад.

Ба салоҳияти Президенти кишвар муайян намудани самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, дар дохили кишвар ва муносибатҳои байналмилалӣ Тоҷикистонро намояндагӣ кардан, таъсис ва барҳам додани вазорату кумитаҳо, муайян намудани низоми пулӣ, таъсис намудани Шӯрои амният таъин ва аз вазифа озод намудани судяҳои суди ҳарбӣ, суди Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, судҳои вилоят, шаҳри Душанбе, шаҳру ноҳия, Суди иқтисодии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, судяҳои иқтисодии вилоятҳо, шаҳри Душанбе ва ваколатҳои дигареро, ки Конститутсия ва қонунҳо муайян кардаанд, дохил мешавад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба нақши мақомоти судӣ ҷиҳати мустаҳкам кардани қонуният, тартиботи ҳуқуқӣ, муҳофизати ҳуқуқу манфиатҳои шаҳрвандон, давлат ва ташкилоту муассиса таваҷҷӯҳи хоса зоҳир менамоянд.

Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали сарвари давлати тоҷикон инхоб шуданашон, ки давраи барои халқи Тоҷикистон аз ҳама ҷиҳат ниҳоят мушкил буд, ҷанги шаҳрвандӣ нооромиҳо дар ҷомеа қарор дошт ва мардум гурезаю саргардон буда, муҳтоҷи як пора нон буданд, хиради пайғамбарона намуда, гуфта буданд, ки «Ман ба Шумо сулҳ меоварам». Тамоми хираду қуввваи худро барои ба даст омадани сулҳи бебозгашт Пешвои муаззами миллат сарф карданд ва оқибат 27 июни соли 1997 Созишномаи сулҳ байни Ҳукумат ва Мухолифин ба имзо расид, ки ба ҷанги дохилӣ хотима бахшид, ки ин сулҳест, ки дар ҷаҳон ҳамто надорад. Пешвои миллат барои нигаҳ доштани сулҳу оромии на танҳо кишвари хеш, балки минтақа ва ҷаҳон пешсаф мебошанд.

Халқи Тоҷикистон бо роҳбарии оқилонаи роҳбари хирадманди худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳиби саноат, роҳҳои нақлиётӣ, Неругоҳҳо, Осорхонаи миллӣ, Кохи Наврӯз ва даҳҳо боғчаю варзишгоҳҳо, осишгоҳу санаторияҳ шуда, ҳазорҳо гектар боғҳо бунёд, миллионҳо метри мурабаа манзил соха шудаанд ва дигар корҳо ба анҷом расонида шудаанд. Артиши миллӣ, мақомотҳои қудратӣ ва дигар бахшҳои ҳифзи ҳуқуқ таъсис дода шуданд. Пешравиҳои зикршуда дар соҳаҳои, хоҷагии халқ ва саноат ва дигар соҳаҳо барои зиндагии хубу ором ва амнияти мардуми азизи Тоҷикистон равона карда шудааст, ки ин ҳама инқилоб ба ҳисоб меравад.

Ин ҳама амалҳои созандаю эҳёгари миллат ва давлатсоз будани Қаҳрамони Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳбарии давлати Тоҷикистонро то ба имрӯз сарбаландона ва бомувафаққият ба иҷро расонида, барои ободию амнияти мардуми азизи Тоҷикистон пайваста хизмат менамоянд ва барои хизматҳои шоён ва пурмасъул ба мукофоти олии давлатӣ, Қаҳрамони Тоҷикистон сарфароз гардида, аз 25 декабри соли 2015 ба унвони олии «Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ ва Пешвои миллат» мушарраф шуданд.

Оқилият, бузургӣ, дурандешӣ, хислатҳои пағамбаронаи Пешвои муаззами миллат, дар давоми давлатдории мо собит сохтанд, ки шакли интихобнамудаи Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба иидоракунии давлатӣ дар шакли ниҳоди президентӣ беҳтарин шакли идораи давлатӣ ба ҳисоб рафта, бо сарварии Асосгузори Ваҳдати миллӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба эҳёи давлати ҳуқуқбунёд асос гузошта, фаъолияти мунтазами рукнҳои ҳокимияти давлатиро таъмин намуда, ба марҳилаи нави рушди давлатдории миллӣ, таҳкими низоми давлатӣ, қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ, аз ҷониби давлатҳои ҷаҳони эътироф гардидани Тоҷикистон, дар ташкилотҳои байнамилалӣ соҳиби обрую эътибор гирифтани давлати мо, дар хориҷи кишвар ҳимоя кардани манфиатҳои давлат ва шаҳрвандони мамлакат мусоидат намуд ва ҷорӣ гардидани ниҳоди президентӣ дар Тоҷикистон ба рушди устувор ва пешрафти бемайлон ва бесобиқаи идораи давлатӣ ва дигар соҳаҳо гардид.

Аз ин рӯ, рӯзи 16 ноябр ҳамчун Рӯзи Президент ҷашн гирифта мешавад. Зеро аз ҳамин рӯз, ки Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарвари давлати Тоҷикистон интихоб гардиданд ва бо пешниҳоди Асосгузори Ваҳдати миллӣ ниҳоди президентӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ шуд, сулҳу салоҳ, амният дар саросари Тоҷикистон таъмин гардида, ободкорию созандагӣ, давлатсозӣ ва пешравӣ дар ҳамаи ҷабҳаҳои давлатдории тоҷикон таъмин гардид.

Мо хизматҳои бепоёни Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қаҳрамони Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро қадр менамоем ва ҳамеша бо Пешвои муаззам, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳид ҳастем.

Рӯзи Иди Президентро барои ҳамаи халқи Тоҷикистон муборакбод менамоем.

Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн - Мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

Қодирзода Тоҳир Қамар ходими пешбарӣ илмии шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, судяи дараҷаи олии тахассусӣ, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ

Давлат дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун субъекти мустақил баромад намуда, тавассути василаҳои гуногун шинохту муаррифии он роҳандозӣ карда мешавад. Шахсиятҳои шинохтаи таърихӣ, дастовардҳои бузурги фарҳангию дорои моҳияти умумибашарӣ, зарфиятҳои табиию иқлимӣ, захираҳои бойи табиӣ ва ғ. метавонанд дар шинохту муаррифии давлат нақши босазо дошта бошанд. Дар ин радиф нақш ва мақоми шахсиятҳои сиёсӣ махсусан муҳим аст. Тавассути нуфузу обрў ва мавқеи устувори сиёсию ташаббускории онҳо миллатҳо ва давлатҳо муаррифӣ мешаванд. Ин масъала дар замони муосир аҳаммияти хос пайдо намудааст. Ҳамин аст, ки муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали ба сифати Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва баъдан Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуданашон дар баробари дигар масъалаҳо ба масъалаи ташаккули обру ва эътибори байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон диққати аввалиндараҷа медиҳанд. Дар симои Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрўз ҷаҳониён Тоҷикистонро мешиносанд.

Обруву эътибори байналмилалии давлат яке аз омилҳои калидӣ ва таъсиргузор дар ташаккули хисси худшиносию худогоҳӣ, махсусан ҳувияти миллӣ мебошад. Имрўзҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун субъекти мустақили муносибатҳои байналмилалӣ зери роҳбарии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳалли мушкилоти ҷаҳонӣ, аз ҷумла дар масоили мубориза бар зидди таҳдиду хатарҳои ҷаҳони муосир, аз қабили ифротгароӣ, терроризм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, ҷиноятҳои трансмиллӣ, масъалаҳои марбут ба оби ошомиданӣ, таҳкими сулҳ ва ғ. саҳми назаррас доранд.

Ташабусҳои Пешвои миллат аз ҷониби СММ дар саросари ҷаҳон пазируфта шудаанд. Тибқи ин ташабусҳо соли 2003 «Соли байналмилалии оби тоза», солҳои 2005-2015 Даҳсолаи байналмилалии «Об барои ҳаёт», соли 2013 «Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об», солҳои 2018-2028 «Даҳсолаи об барои рушди устувор» ва соли 2025 соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва санаи 21 - март Рӯзи байналмилалии пиряхҳо эълон гардида, дар заминаи он хазинаи боэътимоди махсус барои ҳифзи пиряхҳо таъсис дода мешавад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон афзоиши бошиддати низоъҳои мусалаҳонаро дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон ба назар гирифта, санаи 23 сентябри соли 2024 дар шаҳри Ню-Йорк, зимни суханронии хеш дар Ҳамоиши байналмилалии «Саммити Оянда» пешниҳод намуданд, ки тавассути қатъномаи махсуси СММ “Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда” қабул карда шавад.

Ин пешниҳоди муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар собит месозад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷонибдори ҳарчи зудтар хотима додани низоъҳои гуногун дар тамоми минтақаҳои ҷаҳон буда, хоҳони аз байн бурдани пайомадҳои нангини онҳо мебошад. Пешниҳоди навбатии роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баланд бардоштани обруву эътибори байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсири мусбат расонида, бори дигар собит месозад, ки Тоҷикистон кишвари сулҳдўст ва миллати тоҷик миллати сулҳпарвар аст. Боварии комил дорем, ки пешниҳоди навбатии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷониби давлатҳои аъзои СММ бо як иттифиқи орро пазируфта мешавад.

Хулоса Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули обруву эътибори байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон таваҷуҳи махсуси хешро равона намудаанд. Ташаккули обруву эътибори байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хирадмандонаи пешвои миллат дар замони соҳибистиқлолӣ мебошад.

Муродов С.А. – номзади илмҳои сиёсӣ, мудири Шуъбаи сиёсатшиносии ИФСҲ АМИТ

Бунёди давлати соҳибистиқлол барои халқи бузурги тоҷик аз ҷумлаи дастовардҳои беназир дар тӯли таърих мебошад, ки натиҷаи талош, ҷонисориҳо, иттиҳод ва фидокориҳои ин халқ аст. Расидан ба истиқлолияти комили сиёсӣ, имкониятҳои фарохро барои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти бунёдкориҳо, рушд ва созандагӣ ба миён овард. Истиқлолияти давлатӣ барои ба вуқӯъ омадани дигаргуниҳои куллӣ дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии мардуми Тоҷикистон заминаҳои устувор фароҳам овард. Соҳибихтиёрии давлатӣ ба мардуми тоҷик дар масири таърих бори дигар имкон дод, ки баъд аз қарнҳо ба эҳёи дубораи давлатдории миллӣ шурӯъ намояд. Вале мутаасифона солҳои аввали Истиқлолияти давлатӣ мо натавонистем, ки ин неъмати бебаҳоро ба таври дахлдор ҳифз намоем.

Ҳодиса ва воқеаҳое, ки бо назардошти омилҳои гуногун ибтидои солҳои 90-уми қарни гузашта дар рӯзгори ҷомеаи Тоҷикистон ба миён омадаанд, кишварро ба гирдоби ҷанги тахмилии шаҳрвандӣ кашиданд. Вазъияти мазкур боиси ба бӯҳронҳои шадиди сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва маънавӣ гирифтор шудани тамоми самтҳои фаъолияти ҳаёти ҷамъиятӣ гардид. Авзои онрӯзаи Тоҷикистон то ба ҳадде пешгӯинашаванда ва мурраккаб буд, ки хатари парокандашавии миллат, заволи давлат ва ба қисматҳо ҷудо гардидани ҳудуди Тоҷикистон пеш омада буд. Дар чунин лаҳзаҳои ҳассоси таърихӣ зарурати андешидани тадбирҳои қатъӣ бобати хомӯш намудани ҷанги шаҳрвандӣ, ба ҳам овардани миллати тоҷик, баргардонидани гурезагони иҷборӣ ва рӯ ба сӯйи корҳои созандагӣ ҳидоят намудани шаҳрвандони мамлакат ба миён омадаанд.

Дар ҳамин росто баргузории Иҷлосияи тақдирсоз XVI-уми Шӯрои Олӣ заминаҳои мусоиди интихоби роҳбарияти олии сиёсии кишвар ва қабулу қонуну санадҳои меърии тақдирсозро асос гузошт. Муҳимтарин дастоварди бузурги ин иҷлосияи таърихӣ интихоби Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун фарзанди бонангу номус ва вафодори миллат, далеру шуҷоъ, покзамиру нексиришт ва ҳуввияти баланди миллидошта ба ҳайси Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад. Ӯ дар ҳоле ҳокимиятро ба даст гирифт, ки халқи тоҷик дар ҳолати яъсу ноумеди қарор дошта, умед ба сӯи фардои ҳаёт норавшан буд. Вазифа ва ҳадафҳое, ки пешорӯ меистоданд, пойдории давлати соҳибистистиқлоли Тоҷикистон, таҳмини ҳар чи зудтари сулҳу субот, нигоҳ доштани якпорчагӣ ва давлати мустақили тоҷикон маҳсуб мешуданд. Эмомалӣ Раҳмон дарк менамуд, ки аз иҷроиши қарорҳои Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон минбаъдаи давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон, таъмини воқеии волоияти қонун, пойдории қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ, фаъолити босамари мақомоти давлат, анҷом додани ислоҳоти иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ ва рушди минбаъдаи ҷомеа гардид.

Аз рӯзҳои аввали кори Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дарки маъсулияти баланди шаҳрвандӣ барои тақдири минбаъдаи давлати Тоҷикистон эҳсос мешуд. Дар Иҷлосия санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла қонунҳо дар бораи авфи умуми гурезагон, имтиёзҳо барои маъюбони ҷанги шаҳрвандӣ ва оилаҳое, ки саробони худро аз даст додаанд, инчунин беш аз 70 қонуну қарорҳои дахлдор қабул шудаанд, ки минбаъд барои мустаҳкам намудани асосҳои сохтори конститутсионии ҷумҳурӣ, волоияти қонун,фаъолияти мунтазами мақомоти давлат, аз он ҷумла, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, заминаи боэътимод гузоштаанд. Санадҳои меъёрии ҳуқуқии қабулкардаи Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва иқдомоти пайдарпайи роҳбарияти сиёсии дар Иҷлосияи интихобгардида, барои хотима гузоштан ба ҷанги шаҳрвандӣ, таъмини сулҳу суботи ҷомеа, таҳкими ҳокимияти давлатӣ,тақвияти Истиқлолияти давлатӣ ва бунёдкориву созандагӣ заминаи боэътимоди ҳуқуқӣ гузоштанд.

Ҳанӯз дар рафти Иҷлосия, алалхусус дар боромадҳои Сарвари нави давлат Эмомалӣ Раҳмон ҳадафҳои асосӣ ва стратегии давлати Тоҷикистон, аз ҷумла арзишҳои пазируфташудаи фарҳанги ҳукуқӣ муайян шуданд. Эъмори давлати ҳуқуқбунёди демократӣ ва дунявӣ ташкили ҳокимияти нави давлатӣ, ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрванд, амнияти ҷомеа ва давлат,зиндагии арзандаи ҳар як сокини ҷумҳурӣ, ривоҷи соҳибкорӣ ва шаклҳои дигари фаъолияти озоди иқтисодӣ, гуногунандешии сиёсӣ ва мафкуравӣ, гузаштан ба низоми нави сиёсӣ, фаъолияти озоди иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва ҳизбҳои сиёсӣ, волоияти қонун, риояи меъёрҳои ҳуқуқи байналмиллалӣ, сиёсати хориҷӣ дар асоси эҳтироми принсипҳои аввалиндараҷаи ҳуқуқи байналмиллалӣ, пеш аз ҳама,дахолат накардан ба кори ҳамдигар ва эҳтироми манфиатҳои тарафайн дар маҷмӯъ аз ҷумлаи он арзишҳои ҳуқуқӣ буданд, ки ҳанӯз дар рафти фаъолияти Иҷлосияи XVI Шурои Олии мамлакат эълон шуда будаанд.

Ҳамин тариқ қабл аз қабули Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳанӯз дар Иҷлосияи таърихии XVI Шурои Олӣ бо ташаббуси бевоситаи Раиси он Эмомалӣ Раҳмон бунёди давлати ҳуқуқбунёди демократӣ чун самти стратегии инкишофи минбаъдаи кишвар муайян мешавад.Ин ғоя дар матни КонститутсияиҶумҳурии Тоҷикистон соли 1994 сабт гардид.

Аввалин маротиба дар масири таърих шаҳрвандони Чумҳурии Тоҷикистон имкон пайдо намудаанд, ки аз тариқи раъйпурсии умумиҳалқӣ Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлолро қабул намоянд. Кабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 уми ноябри соли 1994 яке аз арзишмадтарин ва нодиртарин дастоварди Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои аввали соҳибихтиёрии давлатӣ ба шумор мервад. Конститутсияи Тоҷикистон вазъи ҳуқуқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро муайян кардааст. Мувофиқи он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти иҷрои (Ҳукумат) аст. Президент ҳомии Конститутсия ва қонунҳо, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, кафили истиқлоияти миллӣ, ягонагӣ ва тамомияти арзӣ, пойдориву бардавомии давлат, мурраттабии фаъолияти мақомоти давлатӣ ва ҳамкории онҳо, риояи қарордодҳои байнамиллалии Тоҷикистон мебошад.

Бори нахуст рӯзи 16 -уми ноябри соли 1994 дар вазъияти идона дар хусуси шурӯъ ба иҷрои вазифа Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба халқи Тоҷикистон савганд ёд намуд, ки тамоми ҳастиву фаъолияти хешро барои рушду пешрафти давлати Тоҷикистон, таъмини шароити зиндагонии арзандаи ҳар фард, ҳифзи сарзамин, истиқлолияти сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангии кишвар мебахшад.Гузашти солҳо собит намуд, ки дарвоқеъ Асосгузори сулҳу вахдати миллӣ- Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар натиҷаи амалӣ сохтани сиёсати бобарор, хирадмандонаву дурандешонаи хеш бо дарназардошти манфиатхои миллӣ барои рушду пешрафти тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ хизматҳои беназирро анҷом дод. Ин ҳама сулҳ, ваҳдат, ободӣ, рушд, амният, ҷовидонагии давлати миллии мо натиҷаи заҳмату талошҳои Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ва марҳилаи муҳими тақдирсози таърихи навини халқи тоҷик мебошад.

Ба хотири арҷгузорӣ ва эҳтиром ба мансаби олии давлатӣ – Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун рамзи садоқат ба Ватан, Президент ва миллат, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти таҷрибаи байналмиллалии ва воқеияти ҳаёти ҳуқуқии Тоҷикистон лоиҳаи Конуни Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ворид намудани илова ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид-ро ба баррасии Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Чумҳурии Тоҷикистон пешниҳод намуд. Дар лоиҳаи пешниҳодшуда, масъалаи ба рӯзҳои ид илова намудани таҷлили Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон санаи 16 ноябр пешбини шуд. Ҳамин тариқ лоиҳаи мазкур 14 марти соли 2016 аз ҷониби маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардида, Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон онро 15 апрели соли 2016 ҷонибдорӣ намуд. Ба ин хотир ҳар сол мардуми шарафманди тоҷик 16 уми ноябрро ҳамчун ҷашни фархунда, чун рамзи садоқат ба Президент – садоқат ба Ватан таҷлил менамоянд.

Воқеан хизматҳои шахсияти беназири Пешвои Миллат Эмомалӣ Раҳмон дар бунёди давлати миллии тоҷикон, барқарории ҳокимияти сиёсии давлатӣ ва истиқлолият, пешгирии хатари нобудшавии миллат, хомӯш намудани оташи ҷанги дохилӣ ва барқарроркунандаи сохтори фалаҷгардидаи ҳокимият хеле бузург аст.

Мо бояд дар роҳи таҳкими ниҳоди президентӣ гомҳои фаротар гузошта, аз гузаштаи худ ифтихор ва дар роҳи эҳёи он, рушду инкишофи Ватани азизамон кӯшишу талошҳо намоем. Бо назардошти иқдому ташаббусҳои созандаи бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таҳмини сулҳу ваҳдати сартосарӣ, оромиву субот, сарҷамии миллат, расидан ба ҳадафҳои стратегии мамлакат, қабули қонунҳои миллӣ, бо азму иродаи қавӣ ва устуворона иброз менамоем, ки ӯ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат ва поягузори низоми навини давлатдорӣ ва ҳуқуқии миллии Тоҷикистон мебошад.

Алиназаров Кифоят Ғуломназаровна ходими илмии Институти фалсафа, сиёсатшиноси ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

16 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи 16-уми тақдирсози Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, вакилони мардумӣ дар шароити барои ҷумҳуриамон ниҳоят мураккаб, тақдири минбаъдаи миллатро ба сиёсатмадорӣ ҷавон ва огоҳ аз вазъи ҷамъиятиву сиёсии ҷумҳурӣ Эмомалӣ Раҳмон бовар намуданд. Маҳз дар ҳамин ҷаласа шакли идораи президентӣ мувақатан боз дошта шуда, аз ҷониби вакилон шакли идораи ҷумҳурии парламентӣ дастгирӣ гардид. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, аз лаҳзаи аввали ба ҳайси Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидан, самти минбаъдаи фаъолияти парлумонро ҳамчун мақомоти созандаву ваҳдатофар ва манбаи қабули қонунҳои дар ҳақиқат ифодакунандаи иродаи халқ мушаххас намуданд. Маҳз дар ҳамин иҷлосия Аз ҷониби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳи минбаъдаи фаъоляти давлат – давлати демокративу ҳуқуқбунёд мушаххас гардида, ба шароити истиқлолияти давлатӣ таҳия ва қабул намудани Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалагузорӣ карда шуд.

6 ноябри соли 1994 халқи Тоҷикистон, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба таври райъпурсӣ қабул намуд. Тибқи Конститутсияи мамлакат Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми олии қонунгузори мамлакат муқаррар гардида, иҷлосияҳои он ба таври даъватӣ баргузор мегардиданд. Интихоботи вакилон ба даъвати якуми Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 25-уми феврали соли 1995 баргузор гардид.

Бояд зикр намуд, ки дар ин марҳила бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонов ва дастгирии сохторҳои байналмилалӣ ба таври мусолиҳаомез ҳал намудани низоъи мусаллаҳонаи дохилӣ пеша гардида, аввалин музаффариятҳо дар ин роҳ ба даст омада буданд.

Дар ин давра собит гашт, ки парламенти даъватӣ дигар ба талаботи замон ҷавобгӯ набуда, барои дар сатҳу сифати баланд қабул намудани қонунҳо зарурати ташкили парламенти касбӣ ба миён омад.

Бо дастуру роҳнамоии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон 26 сентябри соли 1999 дар мамлакатамон райъпурсии умумихалқӣ баргузор гардида, ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тағйиру иловаҳо ворид гардид. Тибқи ин тағйиру иловаҳо Маҷлиси Олӣ ҳамчун мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ду маҷлис – Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон пазируфта шуда, барои ба сатҳу сифати баланд ва мутобиқ ба меъёрҳои байналмилалӣ қабул гардидани қонунҳо шароит фароҳам оварда шуд. Маҷлиси Олӣ ба мақомоти доимоамалкунанда табдил ёфта, он ҳамчунин мақомоти олии намояндагӣ ва қонунгузори Ҷумҳурии Тоҷикистон дониста шуда, хислати касбӣ доштани фаъолияти он муайян карда шуд.

27 феврали соли 2000 интихоботи вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ва вакилони парлумони касбӣ интихоб гардиданд.

Баъдан, аз чор се ҳиссаи аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таври ғайримустақим дар маҷлисҳои якҷояи вакилони халқи ВМБК ва шаҳру ноҳияҳои он, вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳои он, шаҳри Душанбе ва ноҳияҳои он, шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ бо овоздиҳии пинҳонӣ интихоб гардида, аз чор як ҳиссаи аъзои онро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таъин намуд.

27 марти соли 2000 аввалин ҷаласаи Иҷлосияи якуми Маҷлиси намояндагон ва 17 уми апрели ҳамон сол Иҷлосияи якуми Маҷлиси миллӣ баргузор гардида парлумони касбӣ дар мамлакат расман ба фаъолият шурӯъ намуд.

Яке аз хусусиятҳои хоси Маҷлиси миллӣ аз он иборат мебошад, ки аъзои он аксаран аз намояндагони воҳидҳои марзиву маъмурӣ иборат мебошанд. Аз ин рӯ, Маҷлиси миллӣ зимни фаъолияти худ манфиати намояндагони воҳидҳои марзиву маъмуриро ба назар гирифта, назару андешаи онҳоро ҳангоми ҷонибдорӣ намудани қонунҳо ба эътибор мегирад.

Хусусияти хоси парлумони доимоамалкунандаи касбӣ аз он иборат мебошад, ки ҳизбҳои сиёсӣ дар маъракаи интихоботӣ ба таври озод иштирок намуда, вобаста аз овозҳои бадастомада дар парлумон курсиҳоро ба даст меоранд. Ҳизбҳои сиёсӣ дар пешрафти кори парлумони касбии Тоҷикистон нақши бузург доранд, зеро маҳз онҳо иродаву манфиатҳои табақаи гуногуни ҷомеаро зимни қабули қонунҳо ҳифз менамоянд.

Аз соли 2000-ум инҷониб Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷаласаҳои нахустини ҳайати нави Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон иштирок намуда, ҷиҳати баланд бароштани сатҳу сифати қонунҳо ва ба талаботи замон ҷавобгу будани онҳо ба вакилони тозаинтихоб дастуру ҳидоятҳои судманро ироа менамоянд.

Зикр кардан бомаврид аст, ки дар таъсиси парлумони касбӣ ва дар сатҳи Конститутсионӣ муқаррар намудани мақому мартабаи он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши баѓоят калон доранд. Чунончи:

Тибқи моддаи 67 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон пеш аз шурӯи вазифа дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон савганд ёд мекунад. Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар хусуси ба вазифа таъин ва ё озод намудани Сарвазири ҷумҳурӣ ва дигар аъзои Ҳукумат барои тасдиқ ба ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон пешниҳод мегардад.

Барои иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро берун аз ҳудуди он бо ризояти Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон истифода мебарад, номзадии раис, муовинон ва судяҳои Суди конститутсионӣ, Суди Олӣ, Суди олии иқтисодиро барои интихоб ва бозхонд ба Маҷлиси миллӣ пешниҳод менамояд, бо ризоияти Маҷлиси миллӣ Прокурори генералӣ ва муовинони ӯро таъин ва озод менамояд. Раиси Бонки миллӣ ва муовинони ӯро таъин ва озод намуда, фармонро барои тасдиқ ба Маҷлиси намояндагон ирсол менамояд.

Бояд қайд намуд, ки тибқи Конститутсия халқ соҳибихтиёрии худро бевосита ва ё ба воситаи вакилони худ амалӣ мегардонад. Вакилони Маҷлиси намояндагон ва аъзои Маҷлиси миллӣ ифодакунандаи соҳибихтиёрии халқ мебошанд. Бинобар ҳамин эълон шудааст, ки аз номи тамоми халқи Тоҷикистон фақат Президент, Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ дар ҷаласаҳои якҷояи худ ҳуқуқи сухан гуфтан доранд (моддаи 6). Маҷлиси Олӣ ягона мақомоти дастаҷамъиест, ки аз номи халқи Тоҷикистон ҳуқуқи сухан гуфтанро дорад.

Ҳаминро илова кардан зарур аст, ки Президент дар бораи вазъи кишвар дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон маълумот медиҳад, масъалаҳое, ки заруру муҳим мешуморад, ба муҳокимаи ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон пешниҳод менамояд (моддаи 70). Ҷиҳати амалисозии ин меъёри Конститутсия, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар сол бо Паёми худ дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ“ баромад менамояд, ки ин аз арҷгузорӣ ва мавқеи хоссаи конститутсионии парлумони касбӣ аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон гувоҳӣ медиҳад.

Ҳамаи мисолҳои овардашуда, аз мавқеи баланди конститусионии парламенти касбӣ дар сатҳи конститутсия гувоҳӣ медиҳад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар иҷлосияи якуми Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати шашум таъкид намуданд, ки « ... аъзои Маҷлиси миллиро зарур аст, ки ҳангоми қабули қарорҳо ва таҳияву ҷонибдорӣ кардани қонунҳо заминаҳои иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ ва самаранокии онҳоро дар рушди шаҳру ноҳияҳо, шаҳраку деҳот ва беҳдошти зиндагии мардум ҳаматарафа омӯзанд ва дар ин раванд, зарурат, аҳаммият ва сатҳу сифати амалишавии онҳоро низ аз мадди назар дур насозанд».

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар паёми худ ба Маҷлиси Олӣ аз 26 январи соли 2021 дар назди вакилони мардумӣ вазифа гузошт, ки «фаъолияти онҳо набояд бо қабули қонуну қарорҳо маҳдуд гардад. Яъне вакилон вазифадоранд, ки дар ҳамкорӣ бо мақомоти татбиқкунандаи қонунҳо ҷиҳати ба талаботи рӯз мутобиқ намудани онҳо саҳм гузоранд ва бо истифода аз ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ лоиҳаи қонунҳои ба талаботи рушду пешрафти ҷомеа мувофиқро омода ва пешниҳод намоянд».

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо парламенти касбӣ ҳамкории зич дорад, зеро ӯ ҳуқуқи ташаббуси қонунгузориро доро буда, ба ғайр аз ин ба воситаи намояндаи ваколатдори худ дар Маҷлиси Олӣ дар ҳамаи ҷараёнҳои қонунгузорӣ ширкат меварзад. Ҳамчунин дилхоҳ қонун пас аз имзои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон қувваи қонунӣ пайдо мекунад. Бевосита бо ташаббус ва дастгирии Президенти мамлакат дар фаъолияти парламенти касбии доимоамалкунанда таҷрибаи таҳияи ҳуқуқи миллӣ роҳандозӣ гардид, ки самараи онҳо барои таъмини шароити арзандаи зиндагии сокинони кишварамон беназир аст.

Бо роҳнамоиҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯз Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аъзои фаъоли Ассамблеяи Байнипарлумонии ИДМ, ҳамчунин аъзои созмонҳои бонуфузи байналхалқии Ассамблеяи САҲА, Иттиҳоди Байнипарламентии ҷаҳон, Иттиҳоди парламентҳои Осиё барои сулҳ, Иттиҳоди парламентии давлатҳои аъзои Созмони Ҳамкории Исломӣ, Ассамблеяи парламентҳои Осиё ва Парламентҳои Аврупо, Ассамблеяи Парламентии Созмони Ҳамкориҳои Иқтисодӣ ва Ассамблеяи парлумонии Осиё гардид.

Маврид ба зикр хос аст, бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли ҷорӣ бинои нави Парламенти мамлакат ба истифода дода шуд, ки бо тамоми шароити муосири кории байналмилалӣ ҷавобгу мебошад. Дар бинои мазкур дар баробари иҷрои вазифаҳои хизматӣ аз ҷониби вакилони Маҷлиси намояндагон ва аъзои Маҷлиси миллӣ, муҳиммтарин чорабиниҳои сатҳӣ байналмилалӣ гузаронида мешавад. Дар санаи 10-11 октябри соли 2024 баргузор гардидани Конференсияи байналмилалии парламентӣ таҳти унвони «30 солагии Клнститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва иштироки раисони парламенти 7 давлати ҷаҳон, далели бевоситаи маҳбубияти парлумони мамлакат мебошад.

Бояяд қайд намуд, ки зимни сафарҳои давлативу расмӣ ба дилхоҳ кишвари ҷаҳон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи густариш додани робитаҳои байнипарлумониро ба роҳ монда, дар дустии халқҳои ҷаҳон бо халқи тоҷик тавассути намояндагони халқ нақши муҳимеро бозида истодааст. Ҳамзамон, ин иқдоми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон боиси ташаккул ёфтани дипломатияи байнипарлумонӣ гашта истодааст, ки дар таҷрибаи муосири ҷаҳон ба таври васеъ истифода мешавад.

Бояд қайд намуд, ки бо мақсади баланд бардоштани нақши Парламент дар мамлакат бо дастгирии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» илова ворид карда шуда, ҳар сол дар мамлакат 26 сентябр – Рӯзи Маҷлиси Олӣ – парламенти Ҷумҳурии Тоҷикистон қайд карда мешавад.

Ҳамин тариқ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон асосгузори парламенти касбӣ дар мамлакат буда, дар ташаккули ин мақоми олии қонунгузор ва дипломатияи парламентарии кишварамон нақши асосиро бозид, ки ин ба баланд гардидани сатҳу сифати қабули қонунҳо ва густариши ҳамкориҳои байналмилалии он мусоидат намуда истодааст.

Ходими калони илмии Шӯъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ Идизода Ф.Ф.

Истиқлолият бузургтарин дастоварди таърихии миллати тоҷик мебошад, ки орзуву ормони ҳазорсолаи ниёгони мо ба ҳисоб меравад. Посдоштани ин неъмат барои насли имрӯзи миллат қарзи шаҳрвандӣ ба шумор меравад. Ҳар яки моро зарур аст, ки шукронаи ин неъматро ба ҷо овардан ва онро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз намоем.

Пас аз ба даст омадани Истиқлолияти давлатӣ Тоҷикистони азизи моро ҷомеаи ҷаҳони эътироф намуд ва аз тарафи бузургтарин созмонҳои бонуфузи ҷаҳони ҳамчун миллати дорои давлати мустақил буда эътироф намуданд.

Нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳифзи амнияти сиёсии кишвар, истиқлоли давлатӣ ва бунёди давлатдории навини тоҷикон бузург аст. Маҳз заҳмату талошҳои шабонарӯзии Пешвои муаззами миллат буд, ки Тоҷикистони тоза истиқлоли ба хоку хун кашида аз вартаи парокандашавӣ наҷот ёфт.

Таърих гувоҳ аст, ки солҳои 90-уми асри гузашта миллати тоҷик дар натиҷаи кашмакашиҳои дохилӣ ба парокандашавии миллӣ рубару шуд. Мардуми осоишта аз тарси ҷони худ ба кишварҳои ҳамсоя паноҳ бурданд. Дар он солҳо Тоҷикистон ҳамчун кишвари ноамн дар сархати воситаҳои ахбори омма қарор гирифта буд. Зиёда аз150 ҳазор нафар шаҳрвандони кишвар ҳалок гардиданд, бисёр занҳо бе сарпаноҳу кудакон ятим монаданд.

Мо ҳеҷгоҳфаромӯш намекунем, ки дар солҳои 1992-1994 бо вуҷуди монеаҳои зиёд аз ҷониби баъзе аз кишварҳои хориҷӣ Пешвои муаззами миллат тавонист, ки пеши роҳи хунрезиҳо гирифта шавад. Маҳз ҳамин хиради азалии Пешвои сулҳофари мо буд, ки 16- уми ноябри соли 1992 зимоми Роҳбари кишваро ба душ гирифта ва тавонист, ки мардуми фирори аз кишварро баргардонад, амният ва зиндагии осудаи онҳоро таъмин намояд.

Аввалин иқдомҳои таърихии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи навини тоҷикон ин ташкил ва қабули Конститутсияи Тоҷкистони соҳибистиқлол ва дар асоси он амал намуда соли 1997 ба Тоҷикистони азизамон сулҳу субот ва оромию ваҳдати миллӣ пойдор гардид.

Андешаи фалсафӣ ва илмии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба истиқрори сулҳ чунин аст: «Истиқрори сулҳ ва таъмини ваҳдати миллӣ, бе муболиға яке аз бузургтарин дастовардҳои мо дар охири саддаи ХХ мебошад, ки ин аз сиришти сулҳпарварона ва ақлу заковати халқи тоҷик шаҳодат медиҳад. Рисолати сулҳпарварии миллати тоҷик дар пурихтилофтарин давраҳои таърих ва бархӯрди тамаддунҳои гуногун низ ҳамеша бар суботу оромии кишвар равона гардида буд».

Собиқ Президенти Ҷумҳурии Федералии Олмон Йоханнес Рау, дар бораи хизматҳои Пешвои миллат андешаронӣ намуда, иброз медорад, ки “ Тоҷикистон ба сафи иттиҳоди зиддитеррористӣ бетаъхир ворид гардид, мо барои ин сипосгузорем. Тамоми кӯшишҳои ҳамарӯзаи Эмомалӣ Раҳмон барои суботи вазъи сиёсӣ ва ризоияти миллӣ дар дохили мамлакат намунаи ибрати давлатҳои дигар мебошад.”

Оре, дар кутоҳтарин муддат бунёди як давлате, ки дар ҷаҳон ҳамчун кишвар дар ҳоли рушд ва суботи сиёсии комил қарор дорад кори саҳлу осоне нест. Ҷуръат, ҷасорат масъулият, донишу хирад ва инсондӯстии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки ӯ мардумро дар атрофи сиёсати созандаи худ муттаҳид созад ва дар муқобили душманон ва бадхоҳони миллат манфиатҳои миллиро ҳифз намояд.

Истиқбол аз Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи давлатдории навини тоҷикон падидаи тозае мебошад, ки воқеан барои гиромидошти арзишҳои миллии мо аҳамияти ҳаматарафа дорад. Таҷлили ин рӯз на танҳо маънои эҳтиром ба шахсияти барҷастаест, ки тамоми ҳастии худро барои ободии кишвар ва беҳдошти зиндагии мардум сарф менамояд, балки нишонаи шинохт ва гиромидошти арзишҳои миллӣ ва нишонае аз қадрдонии миллати мо нисбат ба Пешвои муаззами миллат ва омили дигари ваҳдату якпорчагӣ ва рамзи муттаҳидии тамоми мардум, қадам гузоштан дар роҳи амалисозии нақшаву барномаҳои ояндасози ин марди шариф аст.

Хулоса:. Президент баёнгари ягонагии давлат буда, ҷумҳуриро дар муносибатҳои байналмилалӣ намояндагӣ мекунад, ҳуқуқи аз номи тамоми халқи Тоҷикистон сухан гуфтанро дорад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон ва Раиси Шӯроиамнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон масъулияти таъмини қобилияти мудофиавии Тоҷикистон ва омодагии доимии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба душ дорад.

Аз ҷониби мардум пазируфтани Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат ва таҷлил аз Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон рамзи садоқат ва вафодорӣ ба Ватан, Президент ва миллат буда, дар сатҳи баланд пешвозгирии ин санаи муқаддас нишонаи шукргузорӣ аз озодиву соҳибихтиёрӣ ва эҳтиром гузоштан ба арзишҳои давлатдориву соҳибистиқлолӣ арзёбӣ мегардад. Зеро мардуми мо Истиқлолияти давлатиро ба осонӣ ба даст наовардааст. Аз ин рӯ, бояд ба қадри сулҳу субот ва ободии Ватан бирасем ва ба Ватан хизмати софдилонаву содиқона хидмат намуда ҳама дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро сармашқи зиндагии худ қарор диҳем.

Раҳимзода Алишер Орзу н.и.ф-м Директори Интистути математикаи ба номи А. Ҷӯраеви АМИТ

Ба вуҷуд омадани шахсиятҳои бузург дар таърихи инсоният комёбии бузург буда, дар рушду инкишофи ҷомеа нақши хоса доранд. Бузургии ин гуна ашхос аз он иборат аст, ки онҳо манфиатҳои ҷамъиятиро аз манфиатҳои шахсию гурӯҳӣ боло гузошта, баҳри рушду нумуъи ҷомеа хизмат менамоянд. Дар масири инкишофи таъриху маданият бисёр шахсиятҳое буданд, ки бо истеъдодҳои махсуси суханварии худ тавонистанд мардумро дар атрофи худ муттаҳид намуда, онҳоро ба ҷасоратмандӣ, мардонагӣ, қаҳрамонӣ ҳидоят намоянд.

Тавре, ки Марк Тулий Ситсерон навиштааст: «Дар олам ду навъи санъат: санъати лашкаркаши хуб ва санъати суханварии хуб мавҷуд аст, ки инсонро метавонад ба зинаи баландтарини шараф ва ифтихор расонад». Таъсири нутқ ва иқтидори суханварии шахсиятҳои бузург мардумро аз фалокат ва дигар дасисаҳои сиёсӣ наҷот дода, ба роҳи дуруст ҳидоят намудааст. Ба зумраи чунин ашхос пеш аз ҳама сарварони сиёсӣ ва роҳбаладони маънавӣ дохил шуда метавонанд.

Аз ин рӯ, дар шароити тағйирпазирии ҷомеа ва вусъат бахшидани муносибатҳои байналмилалӣ масъалаи баланд бардоштани тарбияи касбии кадрҳои эҷодкор ва суханвар муҳиммияти хосса пайдо мекунад. Бояд гуфт, ки намунаи илмию амалӣ дар тарбияи кадрҳои баландихтисоси соҳаи риторикаи сиёсӣ баромадҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбарҳои баланди байналмилалӣ ва дигар вохӯриҳояшон бо қишрҳои гуногуни ҷомеа шуда метавонанд.

Баромадҳои Президенти кишвар аз минбарҳои сатҳи ҷаҳонӣ натиҷаи заҳматҳои зиёди шабонарӯзӣ ва эҳсосу дарки ҷавобгарии шахсиро баён менамояд. Сарвари давлат ҳамеша таваҷҷуҳи хосса ба нутқ, фасоҳати забон ва тарзи баёни нишонрас дорад. Ӯ ҳамчун сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ ва суханвари касбӣ бо забони ноби тоҷикӣ нутқи хеле ҷаззоб, оммафаҳм ва пурмӯҳтаво дорад, ки дар он аз ғановати фарҳанги ниёгон ва суханронии мардумони оддӣ истифода намуда, нутқи худро зебою таъсиррасон менамояд. Дар баробари ин, риторикаи сиёсии ӯ баёнгари ҷаҳонбинии васеъ ва таҷрибаи бойи суханварӣ мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун суханвари сатҳи ҷаҳонӣ дар ҷаззобияту лутфи пурмуҳтавои сухани воло, дили гарму дидаи кушод ва эҳтироми хоссаи хушсуханӣ дорад, ки ин ҳама эътирофу эҳтироми ӯро дар байни омма афзун гардонидааст. Чуноне ки доктори илмҳои сиёсӣ Ятимов С.С. қайд менамоянд: “Пешвои миллат аз камтарин роҳбарони озмудашудаи сиёсии олам аст, ки дар доираи матни гузориш ва гуфтугӯи озод, бо такя ба далелу рақам ва мисолҳои баҳснопазир, бо қудрати маънавӣ ва фарҳанги волои суханварӣ сомеонро тасхир мекунад. Ва моҳияти давлатдории хешро ба дилу дидаи омма мерасонад. Иқрор бояд гашт, ки ин кори чандон саҳл нест”.

Тавре маълум аст, Пешвои миллат дар давроне ба ҳайси сарвари сиёсӣ фаъолиятро оғоз намуд, ки Тоҷикистон баъди ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ ба нооромиҳои сиёсӣ рӯбарӯгардида буд. Аз вазъи дохилии кишвар қувваҳои манфиатдори хориҷӣ истифода намуда, дар кишварамон оташи ҷанги таҳмилиро фурӯзон намуданд. Нахустин комёбии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин буд, ки тавонист дар Иҷлосияи XVI - уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун чеҳраи сиёсӣ бо як шуҷоату мардумсолорӣ худро муаррифӣнамуда, аввалин нутқи сиёсии худро бо ҳисси баланди миллӣ ва боварӣ ба оянда пешниҳод намояд. Далели ин садҳо барқияҳое мебошанд, ки ба иҷлосия ва садову симо меомаданду қариб як хел шурӯъ мешуданд: «Аз суханронии аввалини Шумо дар дили мо шӯълаи умед фурӯзон гашт...».

Албатта, дар нутқи Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олӣ ифтихори ватандорӣ, дурандешӣ, ҳисси баланди масъулият ва қотеияту матонат дида мешуд ва чунин хусусиятҳояш ба сарвари давлати тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки дар сухани худашон содиқ монда, барои хотима бахшидан ба низоъ ва хусумати дохилӣ, таҳкими сулҳу салоҳ ва ваҳдати миллӣ миёни мардуми кишвар комёб гарданд.

Баҳсу муколамаҳои байни тоҷикон, гуфтугӯ ва ба Ватан баргардонидани гурезаҳо, пойдор намудани ваҳдати миллӣ - ин ҳама ба дастовардҳои Президенти кишвар ва мардуми шарафманди Тоҷикистон вобастагӣ дорад. Роҳбари давлат бо баёни содаю самимӣ, маҳорати хоси суханварӣ, лаҳни маслиҳатомез ба ҳамватаноне, ки дар айёми нооромии кишвар хоки Тоҷикистонро тарк намуда буданд, суханронӣ менамуд. Маҳз суханронии Сарвари давлат дар мавриди бозгашти фирориён самимӣ садо дода, ба қалби ҳазорон нафаре, ки бо амри тақдир берун аз хоки Тоҷикистон зиндагӣдоштанд, шуълаи умеду боварӣбахшида, сабаби ба Ватан баргаштани ҳамватанон гардид. Воқеан ҳам, то имрӯз дар нутқи Президенти кишвар ҳамеша таъкиди сулҳу ваҳдат ва ягонагии миллӣ ҷойгоҳи худро дорад.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки суханварӣ ва суханронии Пешвои миллат бо забони давлатӣ дар тамоми нишастҳои сатҳи ҷаҳонӣ, алалхусус дар минбари баланди СММ аз назари муқоисавӣ ба дигар баҳсҳои сиёсӣ хеле пурмуҳтаво буда, касбияти баланди мантиқи забондонӣ ва доштани ҳисси баланди худшиносии миллии сарвари сиёсиро нишон медиҳад. Нутқи Президенти кишвар дар Созмони Милали Муттаҳид ҳамеша такони ҷиддии иҷтимоию сиёсиро дар арсаи байналмилалӣ ба вуҷуд меоранд. Албатта, таъсир ва арзиши риторикаи сиёсии Пешвои миллат на танҳо барои дурнамо ва рушди иқтисодию иҷтимоӣ, сиёсӣ ва маънавии миллатамон, балки барои ҳимояи арзишҳои умумиинсонӣ аз аҳамият холӣ нест. Нутқ ва баромадҳои Пешвои миллат ҳамеша пурарзиш, боварибахш ва маънии ҳимояи манфиатҳои миллиро дошта, барои мардум таъсири хосса дорад.

Бояд гуфт, ки яке аз самтҳои амалишавии риторикаи сиёсии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Паёмҳои ироа намудаи он кас ба Маҷлиси Олӣ инъикос меёбанд. Суханрониҳое, ки сарвари давлат дар Паёмҳои ҳарсолаи худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа менамоянд, ба самтҳои афзалиятноки сиёсати дохиливу хориҷӣ, мақсадҳо ва вазифаҳои муҳиму стратегии кишвар, дарки падидаву ҳодисаҳои гуногуни ҷаҳон, ҳалли мушкилоти мухталифи минтақавӣ ва байналмилалӣ бахшида шудаанд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки Паёмҳои Президенти кишвар ҳамеша таҳаввулоти бузурги иқтисодию иҷтимоӣ ва сиёсию фарҳангиро дар ҷомеа ба вуҷуд меоранд. Зеро, сабки хоси суханрониҳои Пешвои миллат дар ҳамаи самтҳои ҳаёт тавони бузурги инъикоси воқеиятро доранд.

Хулоса, риторикаи сиёсии Пешвои миллат дар ҳифзи манфиатҳои ҳаётан муҳими миллӣ, мустаҳкам намудани ваҳдат ва баланд бардоштани мақоми шахс, ҷомеа ва давлат муҳиммияти хосса дорад. Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон поягузори мактаби суханвариест, ки дар маҷмуъ, барои таъмини амният, ҳимояи манфиатҳои миллӣ ва дурнамои давлатдорӣ мақому манзалати махсус дорад. Шунидани суҳбату баромадҳои Пешвои миллат, ки муҳтавои онҳо ба меъёрҳои илмию амалӣ мутобиқанд, барои мактаби суханварии тоҷик дарси таҳлилу омӯзиш мебошад.

Фазилат Саидова - номзади илмҳои сиёсӣ, ходими калони илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Ба истиқболи 16-ноябр Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» рӯзи 16-ноябр ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шудааст. 15-апрели соли 2016 вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо пешниҳоди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба қонуни мазкур рӯзи президентро ворид гардонданд, ки дар асоси он ҳар сол дар кишвари азизу маҳбуби халқи тоҷик таҷлили он ҷашни муҳим ва бузургдошт ба роҳ монда шудааст.

Маҳз дар ҳамин санаи мубораки таърихӣ саргузашти миллати тоҷик аз чанд ҷониб тақдирсоз ва фаромӯшнашаванда гардидааст. 16-ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, ки дар он мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати Раиси Шӯрои Олӣ интихоб гардиданд. Пас аз ду сол 6-ноябри соли 1994 дар баробари қабул гардидани Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷонибдории халқи кишвар Президенти мамлакат интихоб гардиданд. Тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон идоракунии президентӣ оғоз гардид ва дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тартибу шартҳои ба мансаби олии ҳокимияти давлатӣ интихоб шудан ва лаҳзаи ба фаъолият шурӯъ намудани Президент муқаррар гардидааст.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин бор ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон даст дар болои Конститутсия бинобар садоқату вафодорӣ ба таъмин намудани ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, кафолати шаъну шарафи ҳар як сокини кишвар, ҳифзи сарзамини биҳиштосои Тоҷикистон, истиқлолияти сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангии мамлакат ва хизмати софдилона ба халқу Ватани хеш савганд ёд намуданд.

Замоне ки фарзанди барӯманди тоҷик ва номбардори халқ мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба роҳбарӣ қадам гузоштанд, вазъияти кишвар дар он лаҳзаҳо хеле муташанниҷ ва даҳшатангез буд. Ҳамин тавр, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсе шуданд, ки дар марҳилаи мураккабтарини миллату давлат масъулияти сарварии кишварро ба дӯши худ гирифтанд, ва ҷони худро дареғ надошта, бо заҳмату талошҳои зиёд, бо тадбирҳои хирадмандона ва дурандешона, матонату заковат, ҷасорату мардонагӣ ва қавииродагии беҳамтои худ тавонистанд ба ҷанги шаҳрвандӣ хотима бахшида, давлатро аз несту нобудшавӣ раҳо намоянд.

Ҳамин тавр, бо азму талоши зиёд, чусту чолокӣ ва иродаи қавии бевоситаи сарвари давлат мардуми парешон сарҷамъ гардида, садҳо ҳазор ғарибон ва гурезагон ба ватан баргардонда шуданд. Дар як муддати кӯтоҳ Пешвои муаззами миллат кишвари харобгаштаро обод гардонда, иншоотҳои назаррасро ба вуҷуд оварданд.

Чуноне ки Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд: «Тамоми ҳаётамро, орзую андешаҳоямро фикру зикрамро фидои имрӯзу фардои неки халқи азизам ва Тоҷикистони маҳбубам месозам».

Имрӯзҳо пойтахти диёри нозанинамон Душанбе сарсабзу хуррам ва гул- гул шукуфон гардидааст. Инчунин, ҳар як гӯшаву канори Тоҷикистони биҳиштосои мо низ ободу зебо гардидааст. Як қатор биноҳои замонавӣ, биноҳои таълимиву тандурустӣ, корхонаву мақомотҳо низ сохта шуда ба истифода дода шудаанд. Ба ҳамаи ин дастовардҳо маҳз бо сиёсати хирадмандона, дурандешона ва саъю кӯшишҳои Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сазовор гаштаем.

Ҳамзамон, бо шарофати сарвари давлат Ҷумҳурии Тоҷикистон чун давлати соҳибистиқлол ва мутамаддин дар арсаи байналмилаллӣ низ эътироф гардидааст. Ҳамкориҳои самарабахш бо дигар давлатҳо аз сари нав барқарор шуданд, ки он боиси рушду тараққиёти иқтисодиёти кишвар гардид.

Дар айни замон, мардуми шарифи Тоҷикистон Пешвои муаззами миллатро ҳамчун наҷотбахши давлату миллат, кафили сулҳу ваҳдат, эҳёгари фарҳанги миллӣ, ватандӯсту ватанхоҳ, бунёдгузори мактабдории муосири миллӣ эътироф намуда, ба ҷойгоҳи Пешвои миллат расиданашонро аз самими қалб бо ҷону дил пазируфтаанд.

Симои Пешвои муаззами миллат чун шахси сулҳофару сулҳпарвар, тамаддунофар, пойдоркунандаи давлат, ба ҳам пайвасткунандаи миллат, нексиришту нексират, ғамхору адолатпеша дар қалби ҳар як фарди тоҷик таҷассум гардидааст.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 11-декабри соли 1999 барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдор намудани сулҳу осоиш дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон мукофотонида шудаанд.

Ба сарвари давлати Тоҷикистон шаъну шарафи ҳам зоҳирӣ ҳам ботинӣ, маҳорати хуби идоракунӣ, фикрронии оқилонаву хирадмандона, дарки вазъиятҳои гуногуни кишвар муносиб мебошанд, ки хизмату фаъолияти хешро сидқан нисбат ба халқи худ иҷро менамоянд.

Дар давоми 33 сол сипарӣ гардидани ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, шахсияти Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо хизматҳои барҷаста, дастовардҳои назаррас ва муқаддасоти миллӣ дар дохили кишвар ва берун аз он машҳуру маъруф гардидаанд.

Мо мардуми шарифи Тоҷикистон бо чунин роҳбари раҳнамо, оқилу доно ва одилу хайрхоҳ ифтихор мекунем, ва умедворем, ки рушду нумӯи давлат, ояндаи дурахшон, сарсабзии кишвар доимо насиби диёри номдорамон мегардад.

Муҳиммияти таҷлили Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар он аст, ки кулли хурду бузурги кишвар фаъолияти пурсамар ва ибратбахши Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро бояд қадр намоянд. Ҷашни Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тантанаи соҳибистиқлолӣ, тинҷиву амонӣ, сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, волояти қонун, озодии шаҳрвандон, фароҳам овардани шароити зиндагии арзанда, пойдориву устувории давлат, таъмини рушди иқтисодиву иҷтимоӣ, якдилии кулли мардуми кишвар сарсабзиву хуррамии диёри нозанинамон мебошад.

Аюбӣ Фируза – номзади илмҳои иқтисодӣ, ходими пешбари шӯъбаи таҳқиқоти институтсионалии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Давлат ҳимоякунандаи манфатҳои миллӣ, идоракунандаи соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ, таъмингари амнияту субот дар ҳар як кишвар аст. Пас, агар давлат ҳамаи ҳуқуқ ва имкониятҳои худро барои баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ, рушди сармояи инсонӣ, таъмини ҳаёти арзанда равона кунад, риояи ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон харкатери иҷтимоӣ касб мекунад. Аз мазмуни мафҳуми «иҷтимоӣ» ибораҳои «сиёсати иҷтимоӣ», «алоқаҳои иҷтимоӣ», «давлати иҷтимоӣ» ва ғайра ташаккул меёбанд. Бинобар ин, аз фаҳмиши илмӣ давлати иҷтимоӣ - тартиби ташкили ҳамкориҳои иҷтимоии ниҳодҳои давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ буда, баробарии тарафҳоро тавсиф менамояд.

Умуман, имрӯз дар илмҳои иҷтимоӣ се модели тавсифи давлати иҷтимоӣ маъмул гаштааст. Якум, молели либералӣ, ки асоси онро принсипи индивидуалӣ ташкил медиҳад, ки ҳар як аъзои ҷомеа барои тақдири худ ва оилааш ҷавобгар мебошад. Дуюм, модели корпоративӣ, ки муассиса ва ё ташкилот оид ба вазъи моддӣ ва сарнавишти коргарони худ ҷавобгариро ба уҳда дорад. Сеюм, модели бештар эътирофшуда ин ба уҳдаи давлат вогузор гаштани таъмини ҳаматарафаи аъзои ҷомеа мебошад.

Дар шароити кунунӣ дар низоми идоракунии мактаби таҳаммулгароии Пешвои миллат модели сеюми тавзеҳдода мавриди татбиқ қарор дорад. Далели ин гуфтаро моддаи якуми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон - Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда, инкишофи озодонаро, ки бевосита аз принсипҳои асосии давлати иҷтимоӣ мебошанд, таъмин мекунад, исбот менамояд.

Табиист, ки дар ҳар як ҷомеае, ки тибқи риояи принсипҳои демократия бунёд мегардад тарзи ягонаи ҳаллу баррасии масъалаҳои марбут ба низоми идоракунии ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ вуҷуд надорад. Аз ин рӯ, сиёсати низоми идоракунии ҷомеа бояд дар асоси ба эътибор гирифтани манфиати тамоми қишрҳои аҳолӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ташаккул ёбад. Дар ин сурат зарурати ҷалби фаъолонаи шаҳрвандон ҷиҳати рушди ҳаёти сиёсии ҷомеа пеш меояд. Чунки донишҳои соҳавӣ, маҳорату малакаи корбарии онҳо барои таҳия ва мукаммал гардидани қонунҳо, таҳия намудани барномаҳои амалии ниҳодҳои давлатӣ, ташкилоту созмонҳои ҷамъиятӣ, ки дар рушди низоми идоракунӣ нақши муҳим мебозанд, аз аҳамият холӣ намебошанд.

Дар баробари ин, барои устувории Истиқлолияти давлатӣ, баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ, паст кардани сатҳи камбизоатӣ, эҳё, густариш ва муаррифии арзишҳои миллӣ, баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа, ба сифати роҳбар таъйин намудани занони фаъол ва сарвар дар мақомоти гуногуни идоракунии ҷомеа нақши хосса гузошт. Инчунин, дастгирӣ ва ҷалб кардани ҷавонон барои таҳсил дар муассисаҳои таълимӣ ва илмии хориҷи кишвар, омӯзиши забонҳои хориҷӣ, азбар кардани воситаҳои навини технологӣ аз ҳадафҳои дигар маҳсуб меёбанд. Дар ин замина ғамхориҳои зиёд ба табақаҳои камбизоати аҳолӣ - ятимон, пирону барҷомондагон карда, дар бунёди мактабҳо, шифохонаҳо, бунёди неругоҳҳо, роҳҳо ва таъмири онҳо саҳм гузошт, ки бешак, ба рушди низоми иҷтимоии ҷомеа муҳим мебошанд.

Аз оғози фаъолияти мактаби идоракунии Эмомалӣ Раҳмон дар ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангии ҷомеаи Тоҷикистон ба ҷуз аз ҳизбҳои сиёсӣ мақоми хосаро ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва ҳаракатҳои оммавию сиёсӣ бозиданд. Аммо дар тафовут аз ҳизбҳои сиёсӣ кӯшиши ҳаракатҳои оммавию сиёсӣ соҳиб шудан ба ҳокимиятро надоштанд. Мақсади асосии онҳо муаррифии фарҳанги миллӣ, таҳкими худшиносӣ, арҷ гузоштан ба муқаддасоти давлатӣ, рушди устувори соҳаҳои ҳаётбахши ҷомеа ва расидан ба зиндагии шоиста ба ҳисоб мерафт.

Масъалаҳои асосии барномаҳои ҳаракатҳои оммавию сиёсиро масоили марбут ба фарҳанг ва забон ташкил медоданд. Барои расидан ба ҳадафҳои худ пайравони онҳо кушиш мекарданд, ки ба кишварҳои ҳамзабони худ ҳамбастагӣ пайдо карда, забони миллиро мақоми давлатӣ диҳанд. Ниҳоят, 22 июли соли 1989 онҳо ба мақсади худ расида, ба забони тоҷикӣ мақоми забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дода шуд. Воқеан, ин рӯйдод ҳамчун санаи таърихӣ, ки рӯшанӣ аз забони расмию давлатдорӣ гаштани забони тоҷикӣ медиҳад, нақши меҳварии худро дар рушди фарҳанг ва ҳаёти сиёсии ҷомеаи Тоҷикистони муосир гузошт. Аммо як нуктаро набояд фаромӯш кард, ки барои дар амал татбиқ кардан ва ба забони расмию давлатдорӣ табдил додани забони тоҷикӣ корнамоиҳо ва ҷонфидоиҳои ҳамарӯзаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон беназир аст. Зеро бо ибтикор ва ташаббуси мондагорашон баъдан 5 октябри соли 2009 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатӣ» ба имзо расонида шуд, ки ин рӯйдоди таърихӣ дар кишвар ҳамасола ҳамчун «Рӯзи забон» таҷлил карда мешавад.

Ба назари мо, дастоварди арзишманду мондагоре, ки Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати бунёди мактаби давлатдавлатдории миллӣ ба он муваффақ гашта, Тоҷикистонро аз нобудӣ наҷот бахшид - тарҳрезӣ кардани модели сулҳофарӣ, ба сулҳ даъват кардани мухолифин, тавассути музокира ҳал кардани низоъҳои миллӣ ва дар маҷмӯъ худро ҳамчун кафили сулҳу амнияти кишвар эълон намудан, мебошад. Маҳз, дар натиҷаи ҷаҳду талош ва ҷонбозиҳои Эмомалӣ Раҳмон Созишмномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расида, модели сулҳофарии ӯ ҳамчун мактаби омӯзанда дар тамоми ҷаҳон дастгирии худро пайдо кард.

Фарҳанги давлатдории Эмомалӣ Раҳмон «дар миёни мардум ва дар паҳнои ҷаҳон ба масобаи низоми матину қавианосирӣ ва комилиёри сиёсӣ шинохта шуд, ки боризтарин далели он ба сулҳу салоҳ расидани тоҷикон, ба ҳам омадани ҷамъи парешон ва обҳои порагашта буд, ки дар авроқи таърихи ҷаҳони муосир ба ҳукми падидаи нодири сиёсӣ арзёбӣ гардид. Ва ин издиҳоми ҷамъияти тоҷикон, ки акнун хатари нобудиро паси сар гузошта ва амнияти хешро дар иқтидор ва дар сидқу сафои Сарвари худ дарёфта буданд, бар пояи ҳадафи олии Президент ва барномаи амали эшон устувор буд. Дар шуури ҷомеа бар мабнои ҳадаф ва марому мақсади Президент мафкураи ваҳдатсиришти миллӣ ба вуҷуд омад ва ормонҳои миллии мардум дар шахсият ва сиёсати Эмомалӣ Раҳмон мисдоқи воқеии худро пайдо намуд». (Салимӣ Н. Ганҷҳои ихлосу муҳаббат (Андар фазилат ва корномаҳои Эмомалӣ Раҳмон - пешвои ормонии миллати тоҷик). Эмомалӣ Раҳмон «Дин ва ҷомеа», маҷмуи суханрониҳо, очерку мақолаҳо, табрикномаҳо. – Душанбе: «Шарқи озод», 2013.- С.395.)

Ниҳоят, дар таърихи давлатдории миллӣ Эмомалӣ Раҳмон чеҳраи баргузидаи сиёсӣ, эҳёкунандаи миллати тоҷик, бунёдгузори давлати муосири тоҷикон, наҷотбахши тамомияти арзӣ, таъминкунандаи амнияту суботи ҷомеа, муаррификунандаи забон, арзиш, муқаддасот, мардонагӣ, футуват ва фазилати шоистаи мардуми тоҷик дар арсаи байналмилалӣ аст. Инчунин, дар рушд ва инкишофи давлати миллии тоҷикон баъд аз ҳазорсолаҳо талошу хизматҳои Асосгузори сулҳу вахдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мондагор мебошад ва ин марҳилаи таърихии давлатдориро месазад давраи «Маданияти давлатдории Эмомалӣ Раҳмон» ё худ «Мактаби сиёсии Эмомалӣ Раҳмон» унвон дод.

Агар ба таври мушаххас арзёбӣ намоем хусусиятҳои муҳими сиёсати созандаю бунёдкоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро дар ҷомеаи муосири Тоҷикистон ибтикороти зерин ташкил медиҳанд:

- фароҳам овардани фазои амну солим барои рушди фаъолияти созанда;

- ҷонибдорӣ аз принсипҳои демократии идоракунии давлат бо назардошти фарҳанг ва психологияи миллӣ;

- муҳайё кардани фазои гуногунандешагӣ, озодии виҷдон ва матбуот;

- тақвияти таҳаммулпазирӣ, эътирофи ҳуқуқи халқҳои сокини Тоҷикистон ва расму русуми онҳо;

- муҳайё кардани шароит барои фаъолияти бисёрҳизбӣ ва манъи ҳизбҳои хусусияти ифротгароӣ ва тундагароидошта;

- нигаҳдории принсипи дунявияти давлат;

- ба роҳ мондани равобити гуногунвекторӣ бо кишварҳои хориҷӣ, сиёсати дарҳои боз;

- пойдории ваҳдати миллӣ, якпорчагӣ ва дӯстии халқҳо дар қаламрави ҷумҳурӣ;

- рушди босуботи иқтисоди миллӣ, ҳимояи бозори дохилӣ, асъори миллӣ;

- давра ба давра кам намудани сатҳи камбизоатӣ дар кишвар;

- ҳимояи қишрҳои камбизоати ҷомеа ва ғамхорӣ дар ҳаққи онҳо;

- танзими оила ва ҳимояи иҷтимоии он;

- танзими расму оин, кам намудани хароҷотҳои зиёдатӣ ва бо ин роҳ ғанӣ гардонидани буҷаи оилавӣ;

- самти афзалиятнок эълон намудани рушди маориф ва наздикшавӣ ба ҷомеаи технологӣ;

- ҳимояи манфиатҳои геополитикии Тоҷикистон ва амнияти дохилӣ ва берунии он;

- танзими равандҳои муҳоҷират, ба бозори меҳнати дохилӣ ҷалб намудани шаҳрвандон.

- ҳимояи ҳаёт, тандурустӣ, ташкили фароғати мусоиди шаҳрвандон бо нигоҳдории хусусиятҳои миллӣ - этникӣ (табдили Тоҷикистон ба яке аз кишварҳои демократии тараққикардаи озод, соҳибихтиёр ва ҷолиби сайёҳӣ) ва ғайра.

Назаров С. Котиби илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Иҷлосияи шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи муосири халқи тоҷик нақши бориз ва созанда гузошта аст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханронии худ ба ифтихори 25-солагии ин иҷлосияи таърихӣ таъкид намуда буданд, ки он «дар таърихи навини Тоҷикистон гардиши куллӣ ба хотири наҷоти миллат ва давлат буда, роҳи минбаъдаи пешрафти давлат ва халқи Тоҷикистонро муайян кард»[1].

Воқеан, имрӯз, таҳлили роҳи сисолаи ҷумҳурии мустақил ва соҳибихтиёри Тоҷикистон нишон медиҳад, ки сарчашмаи дастовардҳои назарраси дар ин фосила ба даст омада, пеш аз ҳама, суботу ваҳдати ҷомеа, эъмори аркоми давлатдории навини миллӣ, раҳоӣ аз бӯҳрони иҷтимою иқтисодӣ ва фарҳангӣ маҳз ҳамин иҷлосияи таърихӣ мебошад. Ба назари мо, аҳаммияти ин иҷлосия дар таърихи навини миллат на камтар аз қабули Эъломияи истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон аст.

Зеро аз қабули Эъломияи соҳибистиқлолии Тоҷикистон, яъне 9 сентябри соли 1991 то Иҷлосияи таърихии XVI - ноябри соли 1992 муддати 14 моҳ барои таҳким ва устувории истиқлол, эъмори давлати наву муосир ягон кори арзанда ва ҷиддие ба сомон нарасид. Илова ба ин, кишвари тозаистиқлол бо кӯшиш ва сайъу талоши гурӯҳҳои ҷудогона ва пуштибонии ҳомиёни берунаи онҳо ба гирдоби муборизаҳои сиёсӣ, ҳокимиятталошӣ, майдоннишинӣ ва оқибат ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ кашида шуд.

Авзои сиёсии ҷумҳурӣ то ба ҳадде вазнин буд, ки президент ва Шӯрои Олӣ ҳамчун мақомоти олии давлатӣ барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, гирифтани пеши роҳи ҷанги шаҳрвандӣ амал ва қарори тақдирсозе қабул карда натавонистанд. Ҳукумати муросои миллӣ, ки бо фармони президент 9 майи соли 1992 дар ҳайати 24 нафар, аз ҷумла 8 нафар намояндаи мухолифин ташкил ёфта буд, низ барои пешгирии ҷанг, оромсозии авзои сиёсӣ ва танзими фаъолияти мақомоти давлатӣ кореро ба анҷом нарасонид. Ба замми он, ин ҳукуматро на ҳама минтақаҳои кишвар эътироф карданд ва сокинони вилоятҳои Ленинободу (ҳоло Суғд) Кӯлоб (ҳоло бахше аз вилояти Хатлон), инчунин мардуми водии Ҳисор онро ҳамчун ҳукумати ғайриконститутсионии дар натиҷаи табаддулоти давлатӣ ташкилёфта пазируфтанд. Хатари порашавию нестшавии миллату кишвар ба миён омад ва ҳамон шабу рӯз амалан ҷумҳурӣ ба ду ҷониб тақсим шуда буд. Бо ҳисоби коршиносон дар он давра, аниқтараш охири соли 1991 дар ҷумҳурӣ на камтар аз 70 ҳизбу ҳаракат, созмону иттиҳод ва ҷамъияту гурӯҳҳои сиёсӣ мавҷуд буданд[2].

Албатта, чунин вазъияти таҳдидовар неруҳои солими ҷомеа, сиёсатмадорон, кормандони давлатӣ, як қатор вакилони мардумӣ, олимону адибон ва сокинони одии ҷумҳуриро бетераф монда наметавонист. Онҳо тавассути васоити ахбор, пеш аз ҳама рӯзнома ва садою симо аз роҳбарият ва мақомоти салоҳиятдори ҷумҳурӣ ҳарчи зудтар хотима гузоштан ба ҷанги шаҳрвандӣ ва муноқишаи мусаллаҳонаро талаб менамуданд.

Он вақт, ки идораи президентӣ комилан фалаҷ шуда буд, ҳалли мушкилоти ба миён омада танҳо дар ваколат ва салоҳияти мақоми олии ҳокимияти давлатӣ - Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Танҳо Шӯрои Олӣ метавонист иродаи халқ, ба вижа неруҳои солими ҷомеаи кишварро амалӣ созад, вале мутаассифона дар он шароите, ки дар маркази ҷумҳурӣ ба миён омада буд, ҷамъ овардани вакилон ва таъмини амнияти иҷлосияю иштирокчиёни он ва фаъолияти бидуни фишору таъзиқ ғайриимкон буд. Аз ин рӯ, пешниҳоди баргузоршавии иҷлосияи навбатии Шӯрои Олӣ берун аз пойтахт, пеш аз ҳама дар шаҳри бостонии Хуҷанд ҷонибдорони зиёде пайдо намуд. Вакилони мардумии вилоятҳои Кӯлобу Қӯрғонтеппа ва сокинони ин минтақаҳо низ ин даъватро пурра дастгирӣ намуданд.

Ҳамин тавр 9 ноябри соли 1992 Президиуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи даъват намудани иҷлосияи шонздаҳуми даъвати дувоздаҳуми Шӯрои Олӣ 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд қарор қабул намуд. Рӯзи 10 ноябр «Изҳороти муштараки Раёсати Шурои Олӣ ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳама шаҳрвандони Тоҷикистон»[3] тавассути расонаҳои хабарӣ паҳн гардид.

Иҷлосияи шонздаҳуми даъвати дувоздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мушкиливу ташвишҳои зиёде бошад ҳам, 16 ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби колхози ба номи Урунхоҷаеви ноҳияи Хуҷанд ба кори худ шуруъ намуд. Рӯзи аввал дар Иҷлосия аз 230 нафар вакилони халқ 193 нафар иштирок доштанд, 3 нафар вакилон вафот карда буданд, 4 нафар бо сабабҳои гуногун дар оғози ҷаласа ҳузур надоштанд, ки баъдан ҳамроҳ шуданд ва 30 нафари дигар умуман ба кори иҷлосия ҳозир нашуданд.

Ҳайати Шурои Олии даъвати дувоздаҳум (даъвати охирин) дар натиҷаи интихоботи умумихалқӣ 29 марти соли 1990 бо 230 нафар вакилони мардумӣ ташкил ёфта, то 6 декабри соли 1994 ҳамчун мақомоти олии намояндагӣ фаъолият кардааст. Таҳлил нишон медиҳад, ки ҳайати вакилони Шурои Олии даъвати дувоздаҳум новобаста аз он ки аксарияти ғолиб (221 нафар ё 96%)-ро коммунистон ташкил медоданд, нисбат ба даъватҳои пешина гуногунтар буд ва бори нахуст ба парламент намояндагони ғайриҳизбӣ (9 нафар ё 4%) низ роҳ ёфтанд. Аммо дар байни вакилони коммунист низ ягонагӣ набуд ва ин ҷудоӣ ҳанӯз ҳангоми интихоботи президентӣ дар иҷлосияи чоруми Шурои Олӣ 30 ноябри соли 1990 ба вуқуъ омада буд[4].

Иҷлосия корро аз ташкили комиссияи муросо барои баррасии рӯзномаи Шӯрои Олӣ оғоз намуд. Аммо, дар ибтидо ҳангоми баррасии масъалаи раисикунанда ва ширкати даъватшудагон дар ҷаласаи Шӯрои Олӣ баҳси доманадор ва талошҳои гуногун ба миён омад. Бинобар ин рӯзи дуюм, 17 ноябр бо мақсади аз байн бурдани ихтилоф доир ба ҷараёни иҷлосия ва ба маҷрои муайян ворид намудани он Маҷлиси машваратӣ бо ширкати вакилони халқ, аъзои ҳукумат, шахсиятҳои шинохтаву барӯманд, собиқадорон, олимону адибон, намояндагони азҳобу созмонҳо, ҷамъиятҳо, рӯзноманигорон ва инчунин намояндагони як қатор кишварҳои ИДМ доир гардид.

Дар Маҷлиси машваратӣ бештар аз ҳама доир ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, қабули конститутсияи нав, барқарор намудани ҳокимияти конститутсионӣ ва интихоби роҳбарияти нави сиёсӣ, ҳалли масъалаи фирориён, ҳолати вазнини иқтисодию иҷтимоии ҷумҳурӣ садо дод ва аз Шурои Олӣ қотеъона талаб гардид, ки оид ба ин ва дигар масоили мубрам қарорҳои дахлдор ва созанда қабул намояд.

Ҳамин тавр, ҷаласаи машваратии рӯзи 17 ноябр дебочаи ҷиддие барои таъмини рафти муназзами ҷаласаи шонздаҳуми Шурои Олӣ ва мураттабсозии рӯзномаи он гардид. Новобаста аз ҷой доштани ақидаву андешаҳои гуногун ва мухолифи ҳам, кӯшишҳои ба манфиати шахсони алоҳида ва ё қувваҳои ҷудогона мувофиқ сохтани маҷрои иҷлосия, бори нахуст дар ин машварат манфиати кишвару миллат бар манфиатҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию гурӯҳӣ ва шахсони алоҳида пирӯз омад.

18 ноябри ноябри соли 1992 баъди танаффуси якрӯза иҷлосияи шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон кори худро идома дод. Намояндагони халқ дар нимаи дуюми рӯз пас аз мубоҳисаҳои тӯлонӣ рӯзномаи иҷлосияро бо баррасии 23 масъала тасдиқ намуданд. Аз ин пас, то 2 декабри соли 1992 Иҷлосия кори худро бетанаффус идома дода, дар ин муддат 74 санади ҳуқуқӣ, аз ҷумла 15 қонун, 52 қарор, 6 фармон ва 1 изҳорот қабул намуд[5].

19 ноябри соли 1992 иҷлосия тибқи рӯзнома кори худро идома дода, масъалаҳои бозхонди раиси Шӯрои Олӣ ва интихоби раиси нави парлумонро баррасӣ намуд. Дар натиҷаи интихобот тариқи овоздиҳии пинҳонӣ намояндаи халқ, раиси кумитаи иҷроияи вилояти Кӯлоб Эмомалӣ Раҳмон бо ҷонибдории 186 нафар намояндагони халқ раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид.

Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳузури вакилони мардумӣ сухан намуда, аз боварӣ ва эътимоди онҳо изҳори сипос кард ва таъкид намуд, ки аввалан натиҷаи овоздиҳӣ нишонаи ҳамфикрӣ ва ваҳдати дохилии мақомоти олии намояндагии кишвар мебошад. Раиси Шурои Олӣ дар нахустин суханронӣ ба тарзи мухтасар барнома ва мақсаду мароми худро ҳамчун Сарвари тозаинтихоби давлат манзур намуда, иброз намуд, ки пеш аз ҳама барои муътадил гардидани вазъи ҷамъиятию сиёсии ҷумҳурӣ ва қатъи хунрезӣ тадбирҳо хоҳад ҷуст[6].

Ҳамин тавр, метавон рӯзҳои 16 -19 ноябри соли 1992-ро ҳамчун ибтидои гардиши куллӣ дар таърихи замони соҳибистиқлолӣ сабт намуд. Дар ин чаҳор рӯз ҳодисаҳое ба вуқуъ омаданд, ки ҳар яке дорои аҳаммияти бузурги таърихӣ ва созанда буданд. Аввалан, ҷамъ омадани вакилони мардумӣ ва ба кори худ шуруъ намудани иҷлосияи Шурои Олӣ, дуюм пирӯзии манфиати кишвару миллат бар манфиатҳои қавмию маҳаллӣ, мазҳабию гурӯҳӣ дар маҷлиси машваратӣ ва сеюм барқарор намудани ҳокимияти конститутсионӣ ва интихоби роҳбарияти нави олии ҷумҳурӣ қадамҳои ҷиддӣ ва сарнавиштсоз барои миллату кишвар гардиданд.

Даҳсол муқаддам дар суханронии худ ба ифтихори таҷлили бистсолагии баргузоршавии Иҷлосия шонздаҳуми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуда буданд, ки «маҳз ҳамин иҷлосия сарнавишти миллати тоҷикро дар як давраи бисёр ҳассоси таърихӣ муайян намуда, давлати моро аз хатари аз байн рафтан ва миллатамонро аз пароканда шудан наҷот бахшид»[7].

Воқеан, Иҷлосияи шонздаҳуми Шурои Олӣ рисолати таърихии худро то охир ба анҷом расонид ё бо таъкиди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «дар давраи басо душвори сиёсии ҷомеа бо мақсади таъмини ҳарчи зудтари сулҳу ваҳдати миллии тоҷикон, наҷот додани миллат аз вартаи бӯҳрони сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ, ҳифзи якпорчагии давлати мустақили тоҷикон, муҳайё намудани шароит ва заминаи мусоид барои барқарор намудани иқтисодиёти бар асари ҷанги шаҳрвандӣ харобгашта ва рушди минбаъдаи Тоҷикистон баргузор гардида буд»[8].

Ҳамин тавр, Иҷлосияи шонздаҳум дар таърихи муосири халқи тоҷик ҳамчун падидаи наҷотбахш ва сарнавиштсоз дорои нақши бузурги таърихӣ мебошад, ки он пеш аз ҳама дар иҷрои корҳои зерин зоҳир мегардад:

- наҷоти миллат ва истиқлоли давлатӣ;

- ибтидои баҳамоии миллат ва ҷомеаи кишвар;

- барқарорсозии сохти конститутсионӣ ва азнавсозии сохтори давлатӣ;

- такмил ва таҳкими низоми конститутсионии ҳокимияти давлатӣ;

- ибтидои эътидоли вазъи сиёсӣ, хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ, ризоят ва оштии миллӣ;

- ҳалли мушкилоти иқтисодиву иҷтимоӣ, танзими муносибатҳои иқтисодию иҷтимоӣ;

- таҳкими оину русуми давлатдорӣ, пеш аз ҳама ташкил ва қабули рамзу нишонҳои давлатдории навини миллӣ;

- муроҷиат ба ҷомеа ҷаҳонӣ ва сарони давлатҳо барои инкишофи равобити неки ҳамсоягӣ ва ҳамкорӣ;

- интихоби роҳбарияти нави олии ҷумҳурӣ.

Муҳимтарин ва арзишмандтарин рисолати таърихии Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ ин барқарорсозӣ ва таҳкими ҳокимияти конститутсионӣ дар ҷумҳурии тозаистиқлол ва наҷоти миллат ва кишвар аз вартаи нестӣ ва парокандагӣ мебошад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз 19 декабри соли 1992 дар мусоҳибаи худ бо хабарнигори «Садои мардум» доир ба нақш ва мақоми ин иҷлосия дар таърихи навини тоҷикон ишора намуда, онро бешак иҷлосияи таърихӣ, ҳалкунандаи тақдири миллати тоҷик ва давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон номиданд[9].

Бешак, Иҷлосияи таърихии XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистонро мо метавонем ҳамчун «муҳимтарин зуҳуроти тақдирсози таърихи муосири халқи тоҷик арзёбӣ намоем»[10] . Зеро маҳз санадҳои меъёрии ҳуқуқии дар Иҷлосия шонздаҳуми Шурои Олӣ қабул шуда ва сиёсати роҳбарияти нави сиёсии интихоб намудаи он заминаи асосии баромадани ҷумҳурӣ аз буҳрони ҷиддии сиёсию иқтисодӣ ва рӯ овардан ба эҳё ва эъмори давлати нави соҳибистиқлол гардид.

Насрулло УБАЙДУЛЛО, доктори илмҳои таърих, профессор, Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши АМИТ

Баробари соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон, миллати моро роҳбаре насиб гашт, ки бо кирдору амалҳоиволою ҳамидаи хеш тавонист мардуми парешонгаштаи тоҷикро муттаҳид сохта, дар кишвар сулҳу ваҳдатро пойдор намояд ва оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандиро хомӯш созад.Аз ин рӯ, санаи 16 ноябр тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» рӯзи Президент муайян карда шудааст ва мо ҳамасола рӯзи 16-уми ноябрро ҳамчун «Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҷашн мегирем. Мақсад аз Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян кардани рӯзи 16 ноябр дар он ифода меёбад, ки ибтидо аз ҳамин рӯзи тақдирсозу муайянкунандаи рушди минбаъдаи бомароми Тоҷикистон марҳилаи нави муҳимми давлатӣ, яъне тибқи Конститутсияи давлати соҳибихтиёр дар Ҷумҳурии Тоҷикистон идоракунии президентӣ оғоз ёфта, Президенти тозаинтихобгардида ба иҷрои вазифа худ шурӯъ намудааст. Ин рӯзи таърихӣ чун таҷассумгари орзую омоли неки мардум, кафили сулҳу оромӣ, меҳру муҳаббат, адолату шафқат, хираду пешрафт ва ваҳдату ҳамдилии ҷомеа мебошад.

Таҳлилҳо аз далолат менамоянд, ки дар таҷрибаи байналмилалӣ таҷлил намудани «Рӯзи Президент» ё «Сарвари давлат» ба ҳукми анъана даромада, дар давлатҳои пешрафтаи дунё «Рӯзи Президент» ҷашн гирифта мешавад. Аз ҷумла, дар Қазоқистон (1 декабр), дар ИМА (душанбеи сеюми моҳи феврал), дар Исландия (14 май), дар Британияи Кабир (8 июн ҳамчун «Рӯзи Малика») ва дар дигар давлатҳо чунин ҷашн роҳандозӣ гардидааст. Аз ин рӯ, таҷрибаи байналмилалӣ дар баргузории «Рӯзи Президент» собит менамояд, ки муқаррар намудани ин ҷашн аз корнамоиҳои шахсиятҳои таърихӣ ва сиёсӣ, ки ба бунёди низоми давлатдорӣ ва эҳёи ниҳоди президентӣ замина гузоштаанд, вобаста мебошад.

Баргузории «Рӯзи Президент» дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба корнамоиҳои Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагии амиқ дошта, дар бунёди ниҳоди президентӣ ва ба ин васила дар ташаккули давлати соҳибихтиёр ва демокративу ҳуқуқбунёд заминаҳои сиёсиву ҳуқуқӣ гузоштааст. Инчунин идоракунии шакли президентӣ ба мо барои вазъи сиёсӣ ва ҳуқуқӣ ҳамчун бунёди давлати соҳибистиқлол сулҳ ва ваҳдати миллиро ба вуҷуд оварда, бо мақсади тақвияти асосҳои сохтори конститутсионӣ, таҳкими демократия, таъмини рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, ҳифзи арзишҳои таърихии давлатдории миллӣ, фароҳам овардани шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодона барои ҳар як инсон мусоидат намудааст.

Зеро саҳми муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешрафти Тоҷикистон бағоят бузург буда, номи ӯ дар баробари сарварони эътирофшудаи миллии ҷаҳонӣ, чун Ҷорҷ Вашингтон, Авраам Линколн, Мао Тсез Дун, Уинстон Черчилл, Маҳатма Гандӣ, Шарл де Голл, Махатхир Муҳаммад, Мустафо Камол, Франклин Рузвелт, Ли Куан Ю, Муҳаммад Алӣ Ҷиноҳ ва дигар давлатмардони сатҳи байналмилалӣ меистад. Ёдовар шудан аз ин сиёсатмадорони номдор дар қаринаи нақши шахс дар таърихи давлату давлатдорӣ тасодуф нест, зеро, ки эшон барои миллату давлати хеш хидматҳои барҷастаеро анҷом додаанд. Онҳо натанҳо мақому нақши ҷаҳонии кишвари худро тақвият бахшида, ҷаҳиши стратегиро дар иқтисод, иҷтимоиёт, сиёсат ва фарҳанг барномарезӣ ва амалӣ намудаанд, балки дар шароити хеле мураккаб ва тақдирсоз тавонистаанд роҳи саҳеҳ, роҳи расидан ба ормонҳои инсониву миллии ҳамватанони худро дарёфта, ҳамчун нерӯи муттаҳидкунандаи давлату миллат дар густариши идеяҳои ваҳдатофарин ва ояндасоз нақши муассир гузоранд.

Ба ҳамин маънӣ, дар садаи ХХ мардуми кишварҳои мухаталифи олам, Шарл де Голл - президенти Фаронса, Мутафо Камол - раҳбари Туркия, Уинстон Черчилл - сарвазири Британияи Кабир, Маҳатма Гандӣ - пешвои миллии Ҳиндустон, Франклин Рузвелт - президенти ИМА, Махатхир Муҳаммад - роҳбари Малайзия, Ли Куан Ю - сарвазири Сингапур, Муҳаммад Алӣ Ҷиноҳ - асосгузори Покистон, Дэн Сяопин - раҳнамои мардумии Чин ва дигаронро чун пешвои миллӣ – шахсиятҳои баргузидаи миллатсоз мешиносанд. Ин сарварон, аз як сӯ дар замони худ, дар заминаи иттиҳоди миллат, пешрафти давлат ва кишварашон ба муваффақиятҳои бузург расида, аз сӯйи дигар, барои рушду такомули миллати худ дар замонҳои баъд заминаи устувор ва ҷиддӣ муҳайё сохтаанд. Ҳамин хизматҳои эшон дар назди халқу ватан аст, ки ин сарварони миллӣ соҳиби обрӯву эътибори байналмилалӣ гардидаанд. Гуфтан ба маврид аст, ки миқёси фаъолияти онҳо маъмулан аз доираи кишварҳояш берун баромада, ташаббус ва тадбирандешиҳои байналхалқии ин роҳбарон ба пешрафти кишварҳои дигари ҷаҳон низ таъсири мусбат бахшидааст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ аз зумраи чунин давлатмардону сиёсатмадорон барои мардуми тоҷикистонию минтақаи Осиёи Марказӣ дар миқёси байналмилалӣ мебошад.

Ҳамин тавр, тӯли солҳои сипаригашта, дар натиҷаи заҳмату талошҳои Сарвари давлат ва Пешвои миллатамон тамоми рукнҳои давлатдорӣ барқарор шуда, сулҳ ва ваҳдати комили миллӣ пойдор, рушди устувори иқтисодиву иҷтимоӣ таъмин, худшиносиву худогоҳӣ таҳким ёфт ва ҳисси ватандӯстии тамоми қишрҳои ҷомеа афзуд. Президенти кишвар аз рӯзҳои нахустини ба даст овардани истиқлоли давлатӣ бо такя ба хиради волои хеш ва равиши сиёсати «дарҳои кушода» бо аксари кишварҳои ҷаҳон муносибатҳои дӯстона, ҳамкориҳои баробарҳуқуқ ва мутақобилан судманд ва бо як қатори онҳо робитаҳои шарикии стратегиро барқарор намудаву минбаъд онҳоро таҳким бахшид. Бо боварии том гуфта метавонем, ки сулҳу ваҳдат дар мамлакат пояҳои устувор дорад ва дар кори боз ҳам пойдору устувор гардонидани дастовардҳои иқтисодию иҷтимоии Тоҷикистони соҳибистиқлол тадбирҳои судманд амалӣ мегарданд. Ҳар як фарди бонангу номуси Тоҷикистонро зарур аст, ки ин дастовардҳоро ҳифз намуда, дар мубориза алайҳи хатарҳои глобалии ҷаҳонӣ саҳмгузор бошад. Аз ҷиҳати таҳлили сиёсӣ маълум аст, ки яке аз омилҳои ба сулҳу субот нарасидани кишварҳои ҷангзада, ин вуҷуд надоштани лидери сиёсӣ дар ин ҷомеаҳо мебошад. Асоси пойдории сулҳу амнияти Ватан ва осудагии халқу кишвари мо Пешвои миллат аст, ки ба шарофати ин родмарди асил имрӯз мо зиндагии осуда дорем ва идҳову ҷашнҳои кишварро бо хотири ҷамъу болида таҷлил мекунем.

Таъмини сулҳу ваҳдати сартосарӣ, оромиву субот, сарҷамъии миллат, расидан ба ҳадафҳои стратегии мамлакат, қабули қонунҳои миллӣ – ин ҳама бо азму иродаи қавӣ ва иқдому ташаббусҳои созандаи бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Пешвои маҳбуби миллат поягузори низоми навини давлатдорӣ ва ҳуқуқии миллии Тоҷикистон мебошад. Сулҳи тоҷикон на танҳо давлату миллатро наҷот дод, балки дар дили насли ҷавони тоҷик умед ба ояндаи нек, хушбахтӣ, ифтихори миллӣ ва ваҳдати ногусастаниро зинда намуд. Пешниҳодҳои созандаву саривақтии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз минбари баланди Созмони Милали Муттаҳид бо забони шевою ширини тоҷикӣ дар масъалаҳои гуногуни глобалӣ боиси ифтихори тамоми тоҷикони ҷаҳон гаштааст.

Раиси олимони ҷавони Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ Миршариф Маҷидӣ

16-уми ноябр ҳамасола ҳамчун Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.

Муайян гардидани “Рӯзи Президент” асосҳои ба худ хосро доро мебошад зеро аз ҳамин санаи тақдирсоз рушди Тоҷикистон ва марҳилаи нави давлатдорӣ оғоз ёфт.

Сиёсати давлатдории навини кишвар, ба даст овардану таъмин намудани сулҳу ваҳдати сартосарӣ ва болоравии обруву эътибори мақоми Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо дар арсаи ҷаҳонӣ ба фаъолияти босамару хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобастагӣ калон доранд.

Президент чеҳраи шинохтаи ин ё он давлату миллат буда, ифодакунандаи ягонагӣ, муттаҳидӣ ва ҳамгироӣ дар ҷомеа мебошад, ки тавассути ифодаи иродаи мардум ҳокимиятро соҳиб гаштааст. Ниҳоди президентӣ ҳамчун ниҳоди иҷтимоию сиёсӣ ва конститутсионию ҳуқуқӣ шинохта мешавад.

Дар солҳои мушкили пойдоршавии давлати миллӣ маҳз Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд таҳкурсии онро мустаҳкам намуда, хатари ба сари тоҷикон омадаро байн бардоранд. Маҳз, 16-уми ноябри соли 1994 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аввалин бор ҳамчун Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар назди халқу Ватан савганд ёд карданд. Дар ҳамин сол дар аввалин Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол ќабул гардида, давлати соҳибихтиёри мо ба шакли идоракунии президентӣ гузашт.

Хушбахтона, гузаштан ба шакли идоракунии президентӣ на танҳо боиси наҷоти давлату миллат, балки омили рушди устувори тамоми соҳаҳои идораи давлатӣ, аз ҷумла иқтисодиёту сиёсат, фарҳангу маориф ва дигар соҳаҳо гардид.

Арҷ гузоштан ба таърих ва хизматҳои шоистаи фарзандони фарзонаи миллат василаи ифтихори миллӣ буда, насли ҷавонро барои шинохти арзишҳои муҳими давлатдорӣ роҳнамоӣ мекунад.

Дар ин маврид шахсиятҳои барҷастаи арсаи сиёсат доир ба фидокориҳои роҳбари давлати тоҷик ибрози ақида намудаанд. Аз ҷумла, Президенти Федератсия Русия Владимир Путин ибрози андеша намудаанд « Эмомалӣ Раҳмон яке аз симоҳои барҷаста буда, дар байни сиёсатмадорони Иттиҳоди давлатҳои мустақил мавқеи намоёнро ишғол мекунад. Ин беҳуда нест. Тамоми ҷидду ҷаҳди ӯ аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистон раванди сулҳ тавре пойдор аст, ки назираш дар ҳеҷ як мамлакате, ки чунин вазъияти муташанниҷ дошт, дида намешуд. Ҳар он чи оид ба ин масъала дар Тоҷикистон амалӣгардидааст, мисоли хубест барои бисёр халқҳову мамолики дигар».

Нақши иҷлосияи таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи халқи тоҷик бо дастовардҳои бузурге сабт гардид. Пеш аз ҳама бо қабули санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ ба барқарор кардани пояҳои сохти конститутсионии кишвар ва ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии Тоҷикистон замина гузошта, дурнамои кишвари соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона муаррифӣ гардид.

Кишвар дар ин рӯзҳо пойбанди моҷарои дохилӣ буд. Дар ин лаҳзаҳои ҳассос Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ, дар шаҳри Хуҷанд ба қатъият изҳор намуданд: «Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гул-гулшукуфии Ватани азизам садоқатмандона меҳнат мекунам. Барои ноил шудан ба ин нияти муқаддас, агар лозим шавад ҷон нисор мекунам, чунки ман ба ояндаи неки Ватанам ва ҳаёти хушбахтонаи халқи азияткашидаам бовар дорам».

Пешвои миллат бар савганди худ содиқ монд, тамоми нерӯву ғайрат ва ҳам ҳастияшонро барои ояндаи дурахшони Ватан, пойдории сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва зиндагии пурсаодати халқи азизашон сарф намуданд.

Ҷонибҳои ба сулҳи тоҷикон манфиатдорро борҳо дар давлатҳое, ки ҳамчун нозир дар ин раванд иштирок менамуданд, гирди ҳам овард. Дар он шабу рӯз бо дарназардошти ноустувор будани вазъи сиёсии кишвар баргузории чунин вохӯриҳо кори саҳл набуд.

27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид. Маҳз ин рӯйдоди муҳими таърихӣтавонист, ки тоҷиконро ба сулҳу ваҳдат оварад, барои устувор гардонидани пояҳои давлатдории миллӣ ва навини тоҷикон дар шароити ниҳоят мураккаби сиёсӣ замина фароҳам созад. Пешвои миллат барои таъсису ҳастии як миллати мустақилу воҳид иқдом намуд ва рисолати ниҳоят бузургеро дар назди таърих ба анҷом расонд.

Сарвари давлат изҳор дошт, ки мо вазифадорем, аввал амнияти давлатамонро таъмин намоем, артишро созмон дода, милиса, кумитаи амнияти миллӣ, дигар сохторҳои ҳифзи ҳуқуқро мустаҳкам намоем, зеро давлате, ки худро муҳофизат ва ҳифзи ҳуқуқи шаҳрвандонашро таъмин карда наметавонад, аслан арзише надорад.

Дар як муддати кӯтоҳдар ҳамаи шаҳру ноҳияҳо мақомоти қудратӣ аз нав созмон ёфта, Артиши миллӣтаъсис гардид ва барои мустаҳкам намудани сарҳадҳои ҷанубии кишвар чораҳои мушаххас андешида шуд.

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷашни бузурги умумимиллӣ, рамзи муҳаббату вафодорӣ, тантанаи хираду мардумсолорӣ, бузургдошти Ватану миллат аст. Воқеан Президент ва Пешвои мо шахсияти боризи сиёсӣ ва лидери умумимиллӣ шинохта шудааст, ки боиси ифтихору сарфарозии ҳар як сокини Тоҷикистон ва тоҷикони ҷаҳон мебошад.

Иҷлосияи 1 6 - уми Шӯрои Олӣ аз лиҳози моҳияти худ ба Эъломи­яи истиқлолияти Тоҷики­стон баробарарзиш аст. Агар Эъломия давлатеро бо номи Тоҷикистони соҳибистиқлол эълон дошта бошад, пас Иҷло­сияи 16-ум ҳамин давла­тро аз фаношавӣ нигоҳ дошта, миллати тоҷикро аз гирдоби нобудӣ берун кашид ва а дар он шахсияте, ки тамоми ҳастияшро барои пешрафти давлату миллат бахшиданд, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ин­тихоб гардид.

Нақши иҷлосия дар хотима бахшидан ба ҷанги дохилӣ, пешгирии фоҷиаи миллӣ, харобшавии асосҳои иқтисодию ҷамъиятӣ ва сиёсии давлат, таҳкими сулҳу салоҳ, ҳамдигарфаҳмӣ, ҳамкории гурӯҳҳои гуногун, ташкилотҳои ҷамъиятиву ҳизбҳои сиёсӣ, таъмини фаъолияти муътадил ва таҳкими мақомоти давлатии Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон хеле калон аст. Қарорҳои аввалини он бо мақсади ба эътидол овардани вазъияти сиёсиву иҷтимоии кишвар буд, ки он барои ҳарчӣзудтар ба сулҳи комил ноил гардидани кишвари маҳбубамон мусоидат намуд.

Дар як давраи муайян нишондиҳандаҳои иқтисодӣ тағйир ёфта, суръати пастравӣ боздо­шта шуд ва ба бунёди низоми давлатдории миллӣ, ки меҳвари онро соҳибихтиёрӣ, демократӣ, ҳуқуқбунёдӣ, дунявӣ ва ягонагӣ ташкил медиҳад, асос гузошта шуд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тариқи раъ­йпурсии умумихалқӣ қабул гардид ва баъдан барои такмили сохтори Маҷлиси Олӣ ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон заминаҳо гузошта шуд.

Давраи навини давлатсозию давлатдории мустақилона роҳи ислоҳоти иқтисодӣ, дигаргун сохтани шакли моликият, ташаккули иқтисодиёти миллӣ ва сохторҳои нави идоракунии онро пеш гирифта, ба густариши муносибатҳои бозоргонӣ ва пайвастани низоми иқтисоди Тоҷикистон ба набзи иқтисоди ҷаҳонӣ роҳ кушод.

Бо шарофати самараи Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олӣ таҳти роҳбарии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақому эътибори Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳон устувор гардид.

Аз рӯзи баргузории Иҷлосияи таърихии 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд 33 сол сипарӣ гардид ва метавон қайд намуд, ки давраи навини қонунгузории кишвар аз ин иҷлосияи тақдирсоз оғоз гардида, дар маҷмуъ тадбирҳои муҳими сарнавиштсози миллат дар асоси он амалӣ гардиданд.

Дар Иҷлосия ҳукумате таъсис ёфт, ки таҳти сарварии ПЕшвои миллат муњтарам Эмомалӣ Раҳмон дар як муддати кӯтоҳ тавонист оташи ҷанги дохилиро хомӯш намояд, сохтори фалаҷгардидаи ҳокимияти давлатӣ, хусусан мақомоти ҳифзи ҳуқуқро барқарор сохта, Артиши Миллӣ ва нерӯҳои посбони сарҳадро таъсис дода, аксарияти гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷбориро ба Ватан баргардонанд.

Хушбахтона, давлат ва миллати мо дар ҳассостарин лаҳзаи таърихӣ роҳбари худро пайдо намуд.

Ш.Каримов, А, Маъруфов, А.Саидмуродов, шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ