Ироа гардидани Паёмҳои ҳамасолаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аҳли ҷомеа дар фарҳанги давлатдории тоҷикон ба як ҷузъи таркибӣ ва басо муҳим табдил ёфтааст ва дар иҷрои корҳои созанда, рушди соҳаҳои сиёсию иҷтимоӣ, иқтисодиву фарҳангӣ, илму маориф, тандурустиву муносибатҳои байналмилалӣ такони ҷиддӣ мебахшанд.

Дар паёмҳои Президенти Тоҷикистон ба масъалаҳои баланд бардоштани сифати таълим, дастгирии омӯзгорон ва тақвияти инфрасохтори таълимӣ ва рушди соҳаи илму маориф диққати махсус зоҳир мегардад.

Дар раванди ҷаҳонишавӣ рӯ овардан ба илму маориф яке аз ҳадафҳои асосии сиёсати дохилии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола дар паёми худ вазъи соҳаи илму маорифро мавриди таҳлил қарор дода, дар ин росто, бо мақсади боз ҳам рушди соҳа ба масъулон иҷрои дастуру супоришҳои мушаххасро вазифадор менамоянд.

Дар Паёми навбатии худ Сарвари давлат соҳаи илму маорифро як самти асосӣ ва стратегӣ дониста, омили муҳимтарини таҳкими давлат ва наҷоти миллат арзёбӣ намуданд.

Бояд возеҳу равшан қайд намуд, ки маҳз бо шарофати истиқлолияти давлатӣ ва ибтикори созандаву иқдоми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соҳаи илму маорифи Тоҷикистон бо суръати тамом рӯ ба инкишоф ниҳод.

Дар Паёми навбатӣ Пешвои муаззами миллат андешаҳои дар паёмҳои пешина иброздоштаашонро такмил дода, чунин зикр намуданд: «Ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тӯли беш аз се даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим таваҷҷуҳи аввалиндараҷа ва доимӣ зоҳир менамоям. Зеро хуб медонам, ки рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, ояндаи босаодати давлату миллат аз илму маорифи пешрафтае вобаста аст, ки заминаи мустаҳками онҳо имрӯз гузошта мешавад. Ба ибораи дигар, ман дастгирӣ ва таваҷҷуҳ ба ин соҳаҳои муҳимму тақдирсозро сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони миллат ва бақои давлат мешуморам. Аз ин лиҳоз, Ҳукумати мамлакат маблағгузории ин соҳаҳои калидиро мунтазам зиёд менамояд ва ҳар сол ҳаҷми умумии он беш аз 21 фоизи хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад».

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола аз буҷети давлатӣ барои соҳаи маориф маблағҳои зиёдеро ҷудо менамояд. Тавре ки дар Паёми имсола дида шуд, Сарвари давлат барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз ҳисоби буҷети давлатӣ қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки нисбат ба соли 2025-ум 25,4 фоиз ва нисбат ба даҳ соли қабл, яъне соли 2015-ум панҷуним баробар зиёд мебошад.

Ба мақсади таъмин намудани самаранокии истифодаи маблағҳои давлатӣ, инчунин, мутобиқсозии он ба стандартҳои байналмилалӣ бозбинии низоми маблағгузории муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёнаи касбӣ, яъне гузариш ба низоми сарикасӣ ё фармоиши давлатӣ тақозои замон мебошад. Сари ин масъала Сарвари давлат ба вазоратҳои маориф ва илм, молия, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ супориш доданд, ки доир ба ин масъала ба Ҳукумати мамлакат пешниҳодҳои мушаххас манзур намоянд.

Ҳамасола баланд бардоштани музди маоши кормандони соҳаи маориф далели бебаҳси таваҷҷуҳ ба ҳаёти иҷтимоии омӯзгор ва ба ин васила баланд бардоштани сифати таълиму тарбия дар муассисаҳои таълимӣ мебошад. Дар паёми имсолаи худ Сарвари давлат аз баланд бардоштани музди меҳнати кормандони сохторҳои гуногун, аз ҷумла соҳаи илму маориф мужда расонида қайд намуданд, ки бо мақсади боз ҳам беҳтар намудани сатҳи некуаҳволии мардуми кишвар ва тақвият бахшидани ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ супориш медиҳам, ки аз 1-уми сентябри соли 2026 маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шаванд.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми навбатии худ возеҳу равшан иброз намуданд, ки «мо бояд барои ҳарчи бештар омода намудани кадрҳои омӯзгорӣ, бунёди муассисаҳои таълимӣ ва ба стандартҳои ҷаҳонӣ мутобиқ гардонидани низоми таҳсил, яъне омодагӣ ба гузариш ба низоми дувоздаҳсолаи таълим аз ҳоло чораҷӯйӣ намоем». Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки «маориф ояндасози миллат аст ва рушди он мустақиман ба пешрафти тамоми соҳаҳо вобаста аст».

Сарвари давлат таъкид намуданд, ки «агар мо хоҳем, ки давлати пешрафта, Ватани обод ва зиндагии осуда дошта бошем, бояд кӯшиш кунем, ки фарзандонамон соҳиби саводу дониш ва касбу ҳунар шаванд. Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд».

Пешвои миллат таъкид намуданд, ки «Соли равон бо саъю талошҳои ҷумҳурии мо қабул шудани 11 ёдгории мероси фарҳангии Хуттали қадим (дар ноҳияҳои Ҷалолиддини Балхӣ, Данғара, Восеъ, Фархор ва Ховалинги вилояти Хатлон) ба Феҳристи мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО, қатъномаҳо дар мавриди эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун «Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ» ва бузургдошти 1050-солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 – 2027, ҳамоиши байналмилалӣ зери унвони «Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ» (аввалин эъломияи ҳуқуқи башар дар таърихи инсоният) ва дигар арзишҳо мавқеи тамаддунии тоҷиконро дар ҷаҳон боз ҳам устувор намуданд».

Президенти кишвар барои ҳифзи арзишҳои моддию ғайримоддии миллат ва муаррифии онҳо дар сатҳи байналмилалӣ минбаъд низ ба мақомҳои дахлдори соҳа супоришҳои мушаххас дода, таъкид намуданд, ки барои ворид намудани онҳо ба рӯйхати ЮНЕСКО тадбирҳои зарурӣ андешида шаванд. Аз ҷумла, аз саҳми таърихии Борбади Марвазӣ дар рушди фарҳанги ҷаҳонӣ, хоса илми мусиқӣ ва кӯшишҳо ба харҷ додани ба Феҳристи шахсиятҳои барҷастаи фарҳангии ЮНЕСКО ворид намудани номи ӯ хотиррасон шуданд.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олӣ аз хизматҳои таърихии ниёгони тоҷикон - ориёиҳо дар тамаддуни ҷаҳонӣ аз фалсафаи Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Тиргон бо далелҳои асоснокшудаи илмӣ сухан гуфтанд. Ба таъкиди Сарвари давлат, ин ҷашнҳо асоси худшиносии миллӣ ва ҳувияти таърихии моро таҷассум менамоянд. Яъне, ҳар фарди ҷомеа бояд ба ифтихори ҷашнҳои муқаддас дар роҳи пешрафти давлат ва ободии Ватан саҳми шоиста гузошта, бо анҷоми амалҳои нек, созандагиву бунёдкорӣ ва рафтори шоиста фарҳангу тамаддуни бостонӣ ва асолати миллати тоҷикро ба ҷаҳониён муаррифӣ намояд.

Аснои суханронӣ Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон як қатор пешниҳодҳоро манзури иштирокдорони чорабинӣ карданд, аз ҷумла пешниҳод гардид, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо” ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии “Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо” табдил дода шавад.

Инчунин, ба Ҳукумати кишвар ва Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастур дода шуд, ки барои дар пойтахти кишвар бунёд намудани Конун, яъне Маркази тамаддуни ориёӣ ва бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, суннату анъанаҳои башардӯстонаи он ва истифодаи онҳо барои тарбияи наслҳои оянда бунёд кардани Маркази байналмилалии Наврӯз чораҳои мушаххас андешанд.

Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва лоиҳакашӣ вазифадор карда шуданд, ки бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи ин марказҳоро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Таҳлилҳо ва арзёбиҳои хеле равшану амиқи масоили номбурда бори дигар аз таваҷҷуҳи бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба соҳаи илму маориф ва тарбияи кадрҳои илмӣ дар ҷумҳурӣ шаҳодат медиҳад.

Паёми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аҳли ҷомеа роҳнамоест, ки масъулият, азму ирода, садоқат ба Ватан, худшиносӣ, ободкорию созандагӣ ва пешрафтро аз ҳар яки мо тақозо менамояд.

Хайёл Бобоев-доктори илмҳои таърих, сарходими илмии Шӯъбаи таърихи илм ва техникаи Институти таърих,

бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 яке аз муҳимтарин санадҳои сиёсиву стратегии мамлакат маҳсуб ёфта, на танҳо натиҷаҳои рушди кишварро дар соли 2025 ҷамъбаст мекунад, балки самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии мамлакатро барои марҳилаи минбаъдаи давлатдорӣ муайян месозад. Ин Паём дар шароите ироа гардид, ки ҷаҳон бо таҳдидҳои мураккаби сиёсӣ, иқтисодӣ, амниятӣ ва иқлимӣ рӯбарӯ шуда, дар чунин вазъ муайян намудани мавқеи устувори миллӣ аҳамияти ҳаётан муҳимро доро мебошад.

Пешвои миллат ба рушди илм ва инноватсия таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, таъкид карданд, ки «бе рушди илм ва ҷорӣ намудани дастовардҳои он ба истеҳсолот пешрафти иқтисодӣ ғайриимкон аст». Ин нукта зарурати ҳамгироии илм, маориф ва истеҳсолотро нишон дода, роҳҳои гузариш ба иқтисоди донишбунёдро муайян месозад.

Дар баробаби ин муҳтарам Ҷаноби Олӣ чунин баён доштанд, ки “Ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тули беш аз се даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим доимо таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир менамоям, зеро хуб медонам, ки рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат, ояндаи босаодати давлату миллатро аз пешрафти илму маориф вобаста буда, заминаи мустаҳками он бояд имрӯз гузошта шаванд”.

Ба ибораи дигар, Пешвои муаззами миллат дастгирӣ ва таваҷҷуҳ ба ин соҳаҳои муҳиму тақдирсозро таҳкурсии ояндаи дурахшони миллат ва бақои давлат мешуморад. Бо ин мақсад Пешвои миллат дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ дар соли 2019 пешниҳод карда буданд, ки солҳои 2020 – 2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон карда шаванд.

Дар робита ба масъалаҳои дахлдор ба илмҳои криосфера Президенти кишвар иброз доштанд, ки омӯзиши пиряхҳо яке аз самтҳои муҳими илми ватанӣ ва ҷузъи сиёсати давлатии Тоҷикистон мебошад.

Охири соли 2022 ва моҳи августи соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон қатъномаҳои Созмони Милали Муттаҳид қабул гардиданд, ки мувофиқи онҳо соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва “Даҳсолаи амал барои илмҳои криосфера, 2025-2034” эълон гардиданд. Дар ин робита, аз ҳамаи сохторҳои дахлдор даъват карда шуд, ки фаъолияти илмӣ ва амалиро дар ин самт густариш дода, дастовардҳои худро дар арсаи байналмилалӣ васеъ муаррифӣ намоянд.

Пешвои миллат аҳамияти стратегӣ ва ҷаҳонии мавзуи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистонро дар соҳаи обу иқлим қайд намуда, дар робита ба ин, пешниҳод намуданд, ки Муассисаи давлатии илмии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» ба Муассисаи давлатии илмии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» табдил дода шавад.

Дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати давлатии ҷавонон ҳамчун яке аз самтҳои афзалиятнок мавриди таҳлили амиқ қарор гирифт.

Пешвои миллат бо итминон изҳор доштанд, ки «ҷавонон неруи пешбарандаи ҷомеа ва такягоҳи боэътимоди давлат мебошанд». Ин андеша нақши ҷавононро дар таҳкими давлатдории миллӣ ва таъмини ояндаи устувори кишвар таъкид менамояд. Дастгирии ташаббусҳои ҷавонон, фароҳам овардани шароити мусоид барои таҳсил ва фаъолияти касбӣ ҳамчун сармоягузорӣ ба ояндаи миллат арзёбӣ карда шуд.

Боварӣ изҳор карда шуд, ки ҷавонони бонангу номуси даврони истиқлол дар пешрафти иқтисоди миллӣ, тараққиёти давлат ва ободии Ватани маҳбуб минбаъд низ саҳми арзишманд мегузоранд.

Сарвари давлат қайд намуданд, ки сиёсати давлатии кор бо ҷавонон дар меҳвари сиёсати иҷтимоии давлат ҳамчун самти калидӣ арзёбӣ шуда, ҷиҳати самаранок амалӣ гардидан бояд аз тамоми имкониятҳо истифода карда карда шавад, зеро ҷавонон неруи асосии пешбарандаи ҷомеа буда, дорои ҳисси баланди миллӣ, худшиносиву худогоҳӣ ва ватандӯстиву ватанпарастӣ мебошанд. Онҳо бо кору фаъолияти созандаи худ дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии Тоҷикистони соҳибистиқлол саҳми бузург дошта, соҳае нест, ки ҷавонон дар он нақши фаъол надошта бошанд.

Дар маҷмӯъ, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 як ҳуҷҷати мукаммали сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ буда, роҳнамои рушди минбаъдаи кишвар ба ҳисоб меравад. Ин Паём натанҳо дастовардҳои Тоҷикистонро дар давраи муайян ҷамъбаст мекунад, балки бо муайян намудани вазифаҳои мушаххас барои ниҳодҳои давлатӣ ва ҷомеа, дурнамои равшани ояндаи ҷавонони ҳисси миллиашон баландро нишон медиҳад. Мазмун ва муҳтавои Паём гувоҳи он аст, ки Тоҷикистон роҳи рушди устувор, таҳкими давлатдорӣ ва беҳбудии зиндагии мардумро устуворона идома медиҳад.

Боқизода Адлиниссо – ходими илмии МДИ

Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

Чи хеле ки дар Паёми навбатии Асосгузори ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд карда шуд, Ҳукумати мамлакат бояд ба самтҳои афзалиятноки рушди технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, саноатикунонии босуръат, бо истифода аз технологияҳои муосир, идомаи ислоҳоти идоракунии давлатӣ, дастгирии соҳибкорӣ ва беҳтар гардонидани фазои сармоягузорӣ тақвият бахшад. Дар ин раванд, пеш аз ҳама ба пешгирӣ кардани таъсири тағйирёбии иқлим бояд эътибори аввалиндараҷа дода шавад, чунки бар асари ин раванд баландшавии бесобиқаи ҳарорати ҳаво ба амал омада, ба равандҳои дар боло номбаршуда бетаъсир намемонад.

Мувофиқи маълумотҳои аз Созмони Умумиҷаҳонии Обуҳавошиносӣ (СУО) дастрасгардида, баландшавии глобалии ҳарорати ҳаво, аз солҳои 20-уми асри гузашта сар шуда, то солҳои 60-70 - ум ба ҳисоби миёна 0,3 дараҷа зиёд ва аз ин баъд то солҳои 80-ум, қариб бетағйир монд. Аз солҳои 80-ум сар карда, ҳарорати ҳаво то айни замон, яъне то охири соли 2025, ба ҳисоби миёна аз 0,3 то 1,6 дараҷа баланд шудааст ва ин раванд ҳоло ҳам давом ёфта истодааст.

Маҳз соли 1970 олимон бори аввал дар бораи хатарҳо ва таъсири тағйирёбии иқлим ҳушдор доданд. Аммо, бо вуҷуди ин мамлакатҳои тараққикарда ба ин масъала ба таври возеҳ ва ҷиддӣ аҳамият намедиҳанд. Чунончи, ҳоло ҳам сатҳи газҳои гулхонаӣ дар сатҳи рекордӣ қарор дошта, ҳарорати ҳаво шадидтар тағйир ёфта истодааст. Уқёнусҳо гармтар ва турштар ва сатҳи оби баҳрҳо боло, пиряхҳо ва қабатҳои яхин об шуда истодаанд. Суръати ин тағйиротҳо сол то сол тезтар шуда, ниёз ба маълумоти бештари илмӣ, таҳқиқотҳои фундаменталӣ ва махсусан ба хизматрасониҳои иқлимӣ, бештар шудааст.

Дар саросари ҷаҳон, дар ҳукумат, тиҷорат ва ҷомеа ниёз ба огаҳӣ дар бораи хатарҳои марбут ба тағйирёбии иқлим пайдо шуда, он рӯз аз рӯз афзоиш ёфта истодааст. Баъзе аз ин хатарҳо метавонанд оқибатҳои мудҳиш ва зараровари иҷтимоию иқтисодӣ дошта бошанд. Аз ин рӯ, ташкилотҳои қарор қабулкунанда бояд дар бораи иқлими гузашта, ҳозира ва ояндаи маҳал, маълумоти баландсифат, саривақтӣ, мувофиқ, муосир ва боэътимод дошта бошанд. Маълумоти мазкур, дониш ва иттилооти соҳавиро дар бораи таъсир ва хатарҳои мавҷуда талаб мекунад.

Айни замон ин гуна хизматрасониҳои иттилоотӣ дар соҳаи иқлим дар аз ҷониби СУО пешниҳод карда мешаванд.

Хизматрасониҳои иқлимии СУО аз соли 2014 ба роҳ монда шуда, бо бисёр ташкилотҳо, ширкатҳо ва муассисаҳои миллӣ ҷиҳати қабули қарорҳо дар бахшҳои гуногун, ба монанди кишоварзӣ, тандурустӣ, идоракунии обу энергетика ва коҳиши таҳдиди хатари офатҳо, ҳамкорӣ ба роҳ монда шудааст. Метавонем баъзе маълумотҳоеро, ки тариқи хизматрасониҳои иқлимии СУО дастрас гардидаанд, ёдрас шавем.

Тибқи гузоришҳои СУО, дар тӯли 176 соли мушоҳидаҳои метеорологӣ, солҳои 2015 - 2025, 11 соли гармтарин ва се соли охири ин давра бошад, гармтарин дар таърих мебошанд. Масалан, аз моҳи январ то августи соли 2025, ҳарорати миёнаи ҳаво дар сатҳи Замин, нисбат ба қимати миёнаи солҳои то саноатӣ, 1,4°C баландтар буд.

Гармои шадид, бо ҳарорати хатарноки шабонарӯзӣ, ба миллионҳо нафар одамон дар саросари ҷаҳон таъсир расонида, ташкили огоҳкунии барвақтӣ ва таҳияи нақшаҳои амалиётро ҷиҳати ҳифзи саломатии одамон, тақозо менамояд. Дар ин робита, СУО ва давлатҳои аъзои он, мутобиқи ташаббуси "Огоҳкунии барвақтӣ барои ҳама", ҷиҳати тақвияти системаҳои огоҳкунии барвақтӣ дар бораи рӯйдоди гармои шадид саъю кӯшиш намуда, бо шарикон дар сатҳҳои байналмилалӣ, миллӣ ва маҳаллӣ ҷиҳати таҳияи нақшаҳои амалиёт оид ба ҳифзи сиҳатӣ дар робита ба гармои сахт, ҳамкорӣ менамоянд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, давоми се соли охир, гармои бесобиқа шадид ба қайд гирифта шуда, соли 2025 таъсири он махсусан баръало ҳис карда шуд. Аз он ҷумла, дар ин бора дар паёми навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ ёдрас карда шуд. Пешвои миллат қайд карда гузаштанд, ки ба шароитҳои номусоиди обу ҳаво ва гармои шадид дар ин сол нигоҳ накарда, кишоварзони мамлакат софдилона заҳмат кашида, фаровонии бозори истеъмолии мамлакатро таъмин карданд.

Ин раванд дар мамлакатҳои дигари дунё низ ҷой дошт. Масалан тибқи иттилои Хадамоти тағйирёбии иқлими “Коперники”-и Иттиҳоди Аврупо, моҳи июли соли 2025, пас аз июли солҳои 2023 ва 2024, сеюмин гармтарин моҳи июл дар саросари ҷаҳон буд. Дар Аврупо, аз гармои шадид махсусан давлатҳои Шветсия ва Финляндия, ки тобистони соли 2025 давраи ғайриоддии тӯлонии ҳарорати аз 30°C болотарро аз сар гузарониданд, бештар зарар диданд. Аврупои Ҷанубу Шарқӣ низ гармои шадид ва сӯхтори ҷангалзорҳоро аз сар гузаронда, дар Туркия рекорди миллии ҳароратии ба 50,5°C баробар сабт гардид.

Тибқи маълумоти таҷдидшудаи Маркази ҷаҳонии метеорологӣ дар Пекин, дар охири моҳи июли соли 2025 ҳарорати максималӣ дар баъзе қисматҳои Осиёи Ғарбӣ, ҷануби Осиёи Марказӣ, қисми зиёди Африқои Шимолӣ, ҷануби Покистон ва ҷанубу ғарби Иёлоти Муттаҳидаи Амрико аз 45°C боло рафта буд.

5 август соли 2025 Ҷопон рекорди нави ҳароратро дар сатҳи миллӣ (41,8°C) сабт карда, идораи метеорологии Ҷопон оиди ин гармои шадид огоҳӣ дод ва аз мардум даъват кард, ки дар ин робита чораҳои эҳтиётӣ андешанд.

Раёсати метеорологии Корея низ оид ба гармои шадиди тобистони соли 2025 огоҳӣ ва маслиҳатҳои дахлдор нашр кард.

Ҳамаи гуфтаҳои боло аз он шаҳодат медиҳанд, ки соли 2025 дар қатори ду соли пеш, дар ҳақиқат ҳам соли болоравии ҳарорати ҳаво ва рӯйдоди гармои шадиди тоқатфарсо дар хотирҳо мемонад. Худо накунад, ки ин раванд дар оянда ҳам давом ёфта, боиси ба мушкилиҳо дучор шудани бахшҳои гуногуни иқтисодиёти мамлакат гардад.

Шомаҳмадов А.М. Сафаров М.Т. Кормандони Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

(Дар меҳвари Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ)

Яке аз ҳадафҳои стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳалаи кунунии рушди давлатдорӣ саноатикунонии босуръати кишвар ба шумор меравад. Бо мақсади татбиқи ин ҳадаф як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, барномаҳо ва стратегияҳои давлатӣ таҳия ва амалӣ гардидаанд. Аз ҷумла, бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 январи соли 2022 №309 солҳои 2022–2026 «Солҳои рушди саноат» эълон карда шуданд. Дар натиҷаи татбиқи ин иқдомҳо, солҳои охир дар тамоми шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ раванди таъсиси корхонаҳои саноатӣ, аз ҷумла саноати хурд ва миёна, ба таври назаррас вусъат ёфтааст. Сохтмон ва ба истифода додани корхонаҳои нави истеҳсолӣ боиси афзоиши ҷойҳои корӣ гардида, дар навбати худ ба беҳтар гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва рушди устувори иқтисоди миллӣ мусоидат менамояд.

Ҳамзамон, бо дастгирии пайвастаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва саҳми соҳибкорони ватанӣ дар самти рушди инфрасохтори иҷтимоӣ, махсусан соҳаи маориф, дар гӯшаҳои гуногуни мамлакат муассисаҳои таҳсилоти томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумӣ мутобиқ ба талаботи замони муосир бунёд ва ба истифода дода мешаванд, ки ин раванд дар баланд бардоштани сатҳи маърифатнокии ҷомеа нақши муҳим мебозад.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни ироаи Паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олӣ дар бораи дастовардҳои соҳаи саноат чунин таъкид намуданд: «Бо мақсади ноил гардидан ба яке аз ҳадафҳои стратегии миллӣ – саноатикунонии босуръати кишвар, дар давраи татбиқи он (солҳои 2019–2025), яъне дар ҳафт соли охир, беш аз 2600 корхонаи саноатӣ бо таъсиси зиёда аз 87 ҳазор ҷойи корӣ сохта, ба истифода дода шуд. Танҳо дар соли 2025 400 корхонаи истеҳсолӣ фаъолияти худро оғоз намуд».

Яке аз омилҳои калидии рушди иқтисоди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон истеҳсол, истихроҷ ва коркарди канданиҳои маъдании кӯҳии фоиданок ба ҳисоб меравад. Ҳанӯз соли 1936 академик ва минералоги маъруфи рус А.Е. Ферсман пас аз таҳқиқоти густурда дар кӯҳҳои Тоҷикистон чунин хулоса бароварда буд: «Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷадвали зиндаи элементҳои химиявии Д.И. Менделеев мебошад».

Ин нукта дар суханрониҳои Пешвои миллат низ таъкид гардида, зикр ёфтааст «Дар кӯҳҳои сарбафалаки Тоҷикистон элементҳои химиявие мавҷуданд, ки ҳанӯз дар ҷадвали даврии элементҳои Д.И. Менделеев сабт нагардидаанд».

Воқеан, таҳқиқоти илмӣ нишон медиҳанд, ки дар қаламрави ҷумҳурӣ зиёда аз 400 мавзеи канданиҳои маъдании фоиданок, аз ҷумла тилло (Au), нуқра (Ag), сурма (Sb), сурб (Pb), мис (Cu), қалъагӣ (Sn), ангиштсанг (C) ва дигар намудҳо муайян карда шудаанд, ки қисми зиёди онҳо мавриди истифодаи саноатӣ қарор доранд. Мувофиқи ҳисобҳои пешакӣ, танҳо захираҳои маъдании мавзеи Учкадаи ноҳияи Айнӣ аз рӯйи тилло, нуқра, сурма, сурб ва руҳ (Zn) беш аз 10 миллиард доллари ИМА арзёбӣ мегарданд. Айни замон дар ҷумҳурӣ солона тақрибан 3 тонна тилло истихроҷ мешавад, ки конҳои бузургтарини он Ҷилав, Тарор, Чоре, Дуоба, Каманнор, Шаҳкон ва дигарон мебошанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯйи захираи нуқра дар ҷаҳон яке аз ҷойҳои пешсафро ишғол менамояд. Бузургтарин кони нуқра — Конимансури Калон ба ҳисоб рафта, солона ба ҳисоби миёна то 50 тонна нуқра истеҳсол мекунад ва захираи мавҷудаи он барои қариб 200 сол кифоя мебошад. Илова бар ин, Тоҷикистон аз ҷиҳати захираи сурма ва қалъагӣ низ мавқеи хос дорад. Захираҳои сурмадори ҷумҳурӣ тақрибан 10 фоизи ҳаҷми умумии захираи ҷаҳониро ташкил медиҳанд. Миқдори умумии захираи қалъагӣ бошад, зиёда аз 10 миллион тоннаро дар бар гирифта, арзиши он ба чандин миллиард доллари ИМА баробар аст.

Тибқи маълумоти Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти соҳаи маъдан аз 7,7 миллиард сомонӣ дар соли 2020 ба 26 миллиард сомонӣ дар соли 2025 расонида шуд, ки афзоиши ин нишондиҳанда 3,4 баробарро ташкил медиҳад. Агар дар соли 1991 дар соҳаи истихроҷ ва коркарди маъданҳои химиявӣ танҳо се номгӯйи маҳсулот (тилло, нуқра ва хокаи сурб) истеҳсол мешуд, пас дар соли 2025 шумораи онҳо ба 17 номгӯй расонида шудааст. Ҳамзамон, ҳаҷми истеҳсоли тилло нисбат ба соли 1991 ҳафт баробар, нуқра шаш баробар ва сурб нӯҳ баробар афзоиш ёфтааст

Дар маҷмӯъ, тадбирҳои амалӣ дар самти саноатикунонии босуръати кишвар, инчунин истихроҷ ва коркарди маъданҳои химиявӣ имкон фароҳам оварданд, ки ҳаҷми умумии истеҳсолоти соҳа дар соли 2025 ба 66 миллиард сомонӣ расонида шавад. Дар айни замон Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Барномаи нави саноатикунонии босуръати кишвар барои солҳои 2026–2030, инчунин Барномаи рушди истеҳсол ва ғанигардонии металлҳои ранга, нодир ва қиматбаҳо ва дигар ашёи хоми муҳими стратегиро мавриди баррасӣ қарор додааст. Амалисозии ин барномаҳо барои бунёди корхонаҳои калони саноатӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои муосири истихроҷу коркарди маъданҳои химиявӣ дар тамоми конҳои ҷумҳурӣ заминаи устувор фароҳам хоҳад овард.

Рамазон Шарипов Докторант (PhD)-и Институти ботаника,физиология ва генетикаи растании АМИТ Ҳамзамон ассистенти

кафедраи химияи биоорганикӣ ва физколлоидии МДТ "Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абуалӣ ибни Сино"

Сазовор гардонидани Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ҷоизаи байналмилалии Сулҳи ба номи Лев Толстой як рӯйдоди муҳим ва таърихӣ буда, бозгӯи эътирофи ҷомеаи ҷаҳонӣ нисбат ба сиёсати сулҳпарварона ва инсонмеҳвари Тоҷикистон мебошад. Ин ҷоиза ба саҳми барҷастаи Сарвари давлат дар барқарорсозӣ ва таҳкими сулҳи пойдор, ҳамгироии ҷомеа ва рушди муколамаи байналмилалӣ баҳои баланд медиҳад.

21 декабри соли ҷорӣ дар шаҳри Санкт-Петербурги Федератсияи Русия Ҷоизаи байналмилалии ба номи Лев Толстой ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон барои саҳми назарраси шахсии ӯ дар таҳкими сулҳ ва амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ супорида шуд. Мехоҳем таъкид намоем, ки ҳайъати доварони байналмилалии ин ҷоиза аз шахсиятҳои маъруфи ҷамъиятӣ иборат аст, ки намояндагони қитъаҳои гуногуни ҷаҳон буда, дар сатҳи байналмилалӣ бо обрӯи баланди ахлоқӣ ва фаъолияти барҷаста дар тарғиби сулҳ ва ҳамкории байни миллатҳо шинохта шудаанд.

Дар ин замина, иқтибоси Президенти Федератсияи Русия Владимир Путин қобили зикр аст, ки таъкид намуд: «Ин ҷоиза барои пешбурди сулҳ, таҳкими дӯстӣ байни миллатҳо ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон таъсис дода шудааст». Ӯ ҳамчунин изҳор дошт, ки роҳбарони Қирғизистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон барои саҳми назарраси шахсии худ дар таҳкими сулҳ ва амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ эътироф гардидаанд.

Созишномаҳое, ки 31 марти соли 2025 роҳбарони се давлати Осиёи Марказӣ ба даст оварданд, саҳифаи сифатан навро дар таърихи тамоми минтақа боз намуданд. Натиҷаи асосии онҳо фароҳам омадани заминаи устувор барои давраи нави шукуфоӣ ва субот барои мардуми минтақа мебошад. Ин ҳуҷҷатҳо аҳамияти ҳамкории муштаракро дар таъмини амният ва суботи минтақавӣ таъкид намуда, принсипҳои некҳамсоягӣ, эътимод ва ҳамкории мутақобилан судмандро таҳким мебахшанд. Роҳбарони се давлат омодагии худро барои муқовимати қатъӣ ба ҳама гуна таҳдидҳо ва чолишҳои амниятӣ эълон намуда, нияти ҳамкорӣ ҳамчун шарикон ва иттифоқчиёнро тасдиқ карданд.

Ҳамин тариқ, саҳми муҳими роҳбарони се давлати минтақа дар таъмини сулҳу субот дар Осиёи Марказӣ мавриди қадрдонӣ қарор гирифт. Имзои созишнома оид ба убури марз ва Эъломияи Хуҷанд дар бораи дӯстии абадӣ дар таҳкими ҳамдигарфаҳмӣ ва эътимод байни халқҳо нақши калидӣ бозид.

Бояд зикр кард, ки дар солҳои аввали истиқлолияти давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мушкилоти ҷиддии сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ гардид. Ҷанги шаҳрвандӣ кишварро ба буҳрони амиқ гирифтор намуда буд. Маҳз иродаи қавӣ, хиради сиёсӣ ва ҷасорати Пешвои муаззами миллат имкон фароҳам овард, ки музокироти сулҳ оғоз ёфта, соли 1997 Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расад. Ин санади таърихӣ заминаи асосии ваҳдати миллӣ ва рушди минбаъдаи давлат гардид.

Супоридани ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой, ки қадимтарин ҷоизаи башардӯстона дар ҷаҳон аст ба Президентҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон дар Санкт-Петербург дар 21-уми декабри соли 2025 тақдим карда шуд, ки дастовардҳои таърихиро дар ҳалли масъалаҳои марзӣ дар Осиёи Марказӣ эътироф мекунад ва рамзи гузариши минтақа ба сулҳ, ҳамсоягии нек ва субот мебошад.

Имзои созишномаи марзӣ дар Хуҷанд дар 31 марти соли 2025 "нуқтаи ибтидоӣ"-и давраи нав дар минтақа буд. Президент Раҳмон ҳангоми қабули ин мукофот таъкид кард, ки ин эътирофи иродаи муштарак барои сулҳ аст, ки бар асоси эътимод ва натиҷаи талошҳои муштарак, на танҳо саҳмҳои инфиродӣ асос ёфтааст. Ин достонест, ки чӣ гуна мушкилоти садсолаҳоро метавон ҳал кард ва шукуфоӣ ва суботро, на танҳо амниятро ба бор овард.

Ин мукофот на танҳо рамзи таҳкими сулҳ байни халқҳо, балки инчунин баланд бардоштани обрӯи байналмилалии кишварҳои Осиёи Марказӣ мебошад. Президенти Русия Владимир Путин, ҳамкоронашро табрик гуфта, таъкид кард, ки онҳо сазовори пайравӣ ҳастанд. Ин на танҳо як пирӯзии минтақавӣ, балки як намуна барои тамоми ҷаҳон дар шароити нооромиҳои ҷаҳонӣ аст. Ҷоизаи сулҳи Толстой ба як машъал табдил меёбад ва роҳи бунёди "Фазои эътимод ва ҳамкории судманди мутақобила"-ро нишон медиҳад.

Фаъолияти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон танҳо ба доираи миллӣ маҳдуд намешавад. Тоҷикистон бо ташаббусҳои созандаи худ дар сатҳи байналмилалӣ, аз ҷумла дар масъалаҳои обу тағйирёбии иқлим, амнияти минтақавӣ, мубориза бо ифротгароӣ ва терроризм, мавқеи устувор касб намудааст. Пешниҳодҳои Тоҷикистон дар минбарҳои Созмони Милали Муттаҳид ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ пайваста ҷонибдорӣ меёбанд ва саҳми воқеӣ дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ мегузоранд.

Қадрдонии Пешвои муаззами миллат бо ҷоизаи байналмилалии сулҳи ба номи Лев Толстой на танҳо ба шахсияти Сарвари давлат, балки ба сиёсати сулҳпарваронаи Ҷумҳурии Тоҷикистон баҳои баланд мебошад. Ин эътироф нишон медиҳад, ки роҳи интихобкардаи кишвар – роҳи муколама, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкории созанда – дар арсаи байналмилалӣ қобили қабул ва таъсиргузор аст.

Дар маҷмуъ, ин рӯйдод мояи ифтихори ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон буда, масъулияти ҷомеаро барои ҳифз ва таҳкими сулҳ, субот ва ваҳдати миллӣ боз ҳам бештар мегардонад. Сулҳ дастоварди бузург аст ва ҳифзи он қарзи муқаддаси ҳар фарди ҷомеа маҳсуб меёбад.

Тиллозода Ҳаким – мудири сектори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ дар вилояти Суғд, номзади илмҳои химия, дотсент

Эрматов Комилҷон – директори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ дар вилояти Суғд, номзади илмҳои техникӣ

«Мо бояд фаромӯш насозем, ки масъалаи об, бинобар аҳамияти ҳаётӣ ва хоса доштанаш, бояд ҳамеша чун масъалаи афзалиятнок боқӣ монад»

Эмомалӣ Раҳмон

Тайғирёбии иқлим имрӯз бо болоравии ҳарорат ва афзоиши ҳодисаҳои фавқулодаи табиӣ сабаб гардидаст, ки ин мушкил метавонад ба захираҳои об ва системаи обёрӣ мушкилоти ҷиддиро ба вуҷуд оварад. Ҳарорати миёнаи ҳаво дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоби миёна 2–3 маротиба боло рафтааст ва ин омил сабаби обшавии пиряхҳо гардидааст, ки ин метавонад ба соҳаҳои энергетика ва кишоварзӣ таъсири ҷиддӣ расонад.

Дар даҳсолаҳои охир, тағйирёбии иқлим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба обшавии зиёда аз 1000 пирях сабаб гардидааст, ки ин раванд боиси танзими захираҳои обиро ба мушкил рӯ ба рӯ созад. Тибқи маълумотҳои оморӣ, танҳо дар давраи солҳои 2020–2023 дар кишвар зиёда аз 1800 ҳолати офатҳои табиӣ ба қайд гирифта шудаанд. Ин нишондиҳанда далели таъсири воқеӣ ва шаддати тағйирёбии иқлим ба муҳити зист мебошад.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба «Тағйирёбии иқлим, баландшавии бесобиқаи ҳарорати миёнаи кураи Замин ва пайомадҳои манфии он барои ҳаёти инсон, олами ҳайвоноту наботот, пиряхҳои кишвар роҳандозии якчанд чорабиниҳои сиёсиву стратегиро амалӣ намудааст. Аз ҷумла, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим ва Созишномаи Париж, ки барои коҳиш додани партовҳои газҳои гулхонаӣ ва мутобиқшавӣ ба таъсири иқлим муҳим арзёбӣ мегардад ҳамроҳ шудааст.

Дар сатҳи миллӣ ва минтақаӣ низ ташаббусҳо дар масъалаи об ва иқлим густариш ёфтааст. Масалан, дар сессияи 81умин Комиссияи Иқтисодӣ ва Иҷтимоии Созмони Милали Муттаҳид барои Осиё ва Уқёнуси Ором (UNESCAP) ташаббус оид ба мустаҳкам намудани ҳамкории минтақавӣ дар истифодаи захираҳои об ва мубориза бо тағйирёбии иқлим қабул карда шуд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ташаббускори он ба шумор меравад.

Ҳамчунин дар асоси ҳамкорӣ бо Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид (UNDP), қарорҳои муҳим барои мутобиқ намудани бахши об ба таъсири иқлим низ бароварда шудаанд. Лоиҳаҳои Барномаи Рушди Созмони Милали Муттаҳид (UNDP) ба таҳияи Нақшаҳои Миллии Мутобиқшавӣ, аз ҷумла таҳкими иқтидори институтҳои давлатӣ ва вусъат додани иқдомҳо дар бахши об, равона шудаанд. Ин равиш нишон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон нақшаҳои миллии мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлимро бо истифода аз ҳамгироии манфиатдор ва стратегияҳои давлатӣ татбиқ менамояд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои захираҳои бузурги оби тозаи ошомиданӣ буда, ин захираҳо барои таъмини рушди устувори иқтисод кишвар нақши муҳим дорад. Қариб ҳамаи обҳое, ки дар ҳудуди кишвари мо ташаккул меёбанд, барои истифода дар соҳаи кишоварзӣ ва нӯшидан мувофиқанд. Айни замон, захираҳои об дар кишвар манбаи асосии истеҳсоли энергия ба шумор рафта, 95% — и барқ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тавассути неругоҳҳои барқи обӣ истеҳсол карда мешаванд. Захираҳои обӣ дар соҳаҳои обёришаванда ва истеҳсоли тақрибан 80%-и маҳсулоти кишоварзӣ, таъминоти оби нӯшокӣ ва санитария, саноат ва моҳипарварӣ, ки барои таъмини амнияти озуқаворӣ ва дастрасии аҳолӣ ба ғизои босифат нақши муҳим дорад, истифода мегардад. Захираҳои об дар кишвар, ҳамчунин, дар таъмини шуғлнокии аҳолӣ низ саҳмгузор аст. Рушди минбаъдаи соҳаи гидроэнергетика, соҳаҳои обёришавандаи кишоварзӣ ва саноат ҷойҳои нави кориро ташкил менамоянд.

Об дар таъмини рушди устувор ва муътадили иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар нақши калидӣ дошта, Тоҷикистонро ба яке аз кишварҳои марказии сиёсати обии минтақа табдил медиҳад.

Ҳарчанд, Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои системаи васеъ барои таъмини оби нӯшокӣ бошад, камбудиҳо низ вуҷуд доранд. Масалан, аз ҳисоби умумӣ танҳо қисми муайяни аҳолӣ ба оби бо сифат ва санитарияи дастрасӣ доранду халос. Илова бар ин, сатҳи талафоти об дар шабакаҳои таъминоти шаҳрҳо ва деҳот баланд буда, дастрасӣ ба хизматрасониҳо ва пардохтҳои ҳаққи хизматрасонӣ яке аз камбудиҳои дигар боқӣ мондааст.

Обёрӣ яке аз бахшҳои калидии истифодаи об буда, ки аз ҳисоби захираҳои умумӣ 80–90 % оби тоза барои обёрӣ истифода мегардад, ки нишон медиҳад қисми зиёди захираҳои об ба кишоварзӣ равона шудааст. Ин аз як тараф ба рушди кишоварзии босубот мусоидат менамояд, аз тарафи дигар бо нуқсонҳои самаранокӣ ва талафоти зиёд оварда мерасонад.

Барои самаранок истифода бурдани захираҳои об ва мутобиқшавӣ ба паёмадҳои тағийрёбии иқлим, зарур аст, ки идоракунӣ дар асоси принсипҳои Идоракунии Ҳавзавии Захираҳои Об таҳким дода шавад. Ин раванд ба:

истифодаи усулҳои ҳадди ақалли талафот ва сарфаи об;

беҳсозии мониторинг ва пешгӯии ҳамоҳанг дар сатҳи ҳавзаҳо;

иштирок ва ҳамоҳангсозии ҳамаи ҷонибҳои манфиатдор;

ҷорӣ намудани тарифҳои оқилона ва механизми пардохти ҳаққи истифодаи об.

Тағйирёбии иқлим, афзоиши талабот ва камбудиҳои инфрасохторӣ мушкилоти ҷиддӣ пеш меоранд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти идоракунии захираҳои об ва ҳалли мушкилоти вобаста ба он дар арсаи байналмилалӣ мавқеи фаъол дорад ва ҳамчун пешсаф дар ташаббусҳои ҷаҳонии марбут ба обу иқлим шинохта шудааст. Махсусан дар сатҳи Созмони Милали Муттаҳид, Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор ташаббусҳои муҳимеро ба роҳ мондааст, ки ҳадафашон беҳбудии идоракунии захираҳои об, мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва таъмини рушди устувор мебошад.

Бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон Созмони Милали Муттаҳид соли 2003-ро ҳамчун Соли байналмилалии оби тоза эълон намуд, ки диққати ҷомеаи ҷаҳониро ба масъалаи дастрасӣ ба оби нӯшокӣ ҷалб намуд. Даҳсолаи амалиёт «Об барои ҳаёт» солҳои 2005–2015 Ташаббуси дигаре буд, ки тавассути он кишварҳо барои ноил шудан ба ҳадафҳои рушди ҳазорсола дар бахши об ҳавасманд гардонида шуданд.

Даҳсолаи амалиёти «Об барои рушди устувор» солҳои 2018–2028 эълон гардид, ки ҳадафаш таҳкими ҳамкорӣ дар масъалаҳои об, беҳтар намудани идоракунии захираҳои об ва татбиқи Ҳадафҳои рушди устувор мебошад.

Конференсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба об (Ню-Йорк, 22–24 марти 2023) бо ҳаммуаллифии Тоҷикистон ва Нидерландия баргузор гардид, ки пас аз тақрибан 50 сол бори аввал дар чунин сатҳи баланд ба масъалаи об бахшида шуд. Ин ҳамоиш платформаи муҳими байналмилалӣ барои табодули таҷриба ва роҳандозии иқдомҳои муштарак гардид.

Ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муаррифии аҳамияти захираҳои об дар рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва экологӣ равона гардида, ҳамзамон барои таҳкими дипломатияи об дар минтақа, саҳми назаррас доранд.

Пешниҳод ва қабули як қатор ташаббусҳои муҳим дар сатҳи байналмилалӣ, аз ҷумла эълон гардидани Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2025), таъсиси Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо ва ташкили Бунёди байналмилалӣ барои ҳифзи пиряхҳо, бозгӯи равшан ва барҷастаи иродаи сиёсии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин ташаббусҳо на танҳо аз дарки амиқи мушкилоти глобалии обу иқлим шаҳодат медиҳанд, балки нишонаи хиради волои роҳбарияти олии кишвар дар ҳифзи манфиатҳои наслҳои имрӯзу фардо, таҳкими амнияти обӣ ва мусоидат ба ҳамкории байналмилалӣ мебошанд. Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарки масъулияти ҷаҳонӣ ва ҳисси баланди миллӣ ин ташаббусҳоро ба миён гузошта, Тоҷикистонро ба яке аз давлатҳои пешсаф дар масоили марбут ба об, иқлим ва пиряхҳо табдил додаанд.

Ин иқдомҳо бар асоси манфиатҳои миллӣ ва рисолати инсондӯстона пешниҳод шуда, самти стратегии сиёсати хориҷии кишварро дар арсаи байналмилалӣ муайян менамоянд.

Алиев Фирдавс – муовини директори Институти масъалаҳои об,

гидроэнергетика ва экологияи Академияи милли илмҳои Тоҷикистон

Имрӯз ҷавонони Тоҷикистон ҳамчун неруи пешбарандаи ҷомеа ба масъалаҳои ҳифзи муҳити зист ва рушди устувор беш аз ҳар вақти дигар таваҷҷуҳ зоҳир менамоянд. Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2025 барои мо – ҷавонон, ҳамчун як роҳнамо ва дастури муҳим дар самти муносибати масъулона ба табиат арзёбӣ мегардад.

Дар Паёми навбатӣ Сарвари давлат ба масъалаҳои мубрами экологӣ, аз ҷумла тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо, истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ ва коҳиш додани ифлосшавии муҳити зист таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуданд. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор буда, дорои захираҳои бойи обӣ аст, аммо тағйирёбии иқлим ва фаъолияти нодурусти инсон метавонад ба ин неъматҳои табиӣ зарари ҷиддӣ расонад. Аз ин рӯ, ҳифзи муҳити зист вазифаи умумимиллӣ ва масъулияти ҳар як шаҳрванд, бахусус ҷавонон мебошад.

Ҷавонон бояд дар татбиқи сиёсати давлатии экологӣ фаъолона ширкат варзанд, фарҳанги экологиро дар ҷомеа баланд бардоранд ва ба истифодаи технологияҳои муосир ва «сабз» мусоидат намоянд. Таъкиди Президенти кишвар ба рушди энергетикаи барқароршаванда, идоракунии самараноки партовҳо ва ҳифзи экосистемаҳо барои мо намунаи ибрат ва даъват ба амал аст.

Мо – ҷавонони Тоҷикистон, аз ташаббусҳои байналмилалии кишвари худ дар соҳаи обу иқлим ифтихор мекунем. Ин ташаббусҳо на танҳо нуфузи Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳонӣ боло мебардоранд, балки масъулияти моро дар ҳифзи табиат ва сарватҳои он бештар мегардонанд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2025 моро ба он ҳидоят мекунад, ки рушди кишвар танҳо дар асоси ҳамоҳангии инсон ва табиат имконпазир аст. Ҷавонон бояд ҳамчун ҳомии муҳити зист, ҷонибдори рушди устувор ва муҳофизи табиати Ватан фаъол бошанд, то Тоҷикистони сабз, тоза ва ободро ба наслҳои оянда ба мерос гузорем.

Исматдинов М.М - ходими илмии филиали Агентии амнияти ХБРЯ дар вилояти Суғд.

16 – декабри соли равон дар толори Парлумони Тоҷикистон ҷаласаи якуми якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати ҳафтум баргузор гардид, ки дар он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Паёми худ “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилию хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон суханронӣ намуданд. Дар Паёми худ Пешвои миллат қайд намуданд, ки рӯзи 12-уми декабри соли ҷорӣ бо ташаббуси Тоҷикистон дар ҷаласаи 7-уми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба муҳити зист қатънома доир ба «Ҳифзи пиряхҳо ва криосфера, бахусус, дар минтақаҳои кӯҳӣ» қабул карда шуд.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари баланди сатҳи байналмилалӣ - Созмони Милали Муттаҳид таклиф барои эълон намудани соли 2025“Соли байналмиллалӣ ҳифзи пиряхҳо” - ро пешниҳод намуд, ки ин яке аз иқдомҳои накӯ ва дурбинонаи сарвари давлати тоҷикон ба ҳисоб рафта, ба истифодаи сарфакоронаи об, таъмин намудани аҳолӣ бо оби нӯшокӣ дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва ҳифзи пиряхҳо равона гардидааст.

Қаламрави Тоҷикистон дорои табиати нотакрор ва муъҷизавии сайёраи Замин буда, чун осорхонаи табиӣ дар худ нигораҳоеро, чун кӯҳҳои осмонбӯс, пиряхҳои кӯҳии бузургҳаҷм, дарёҳо, кулҳо, обҳои зеризаминӣ, гирд овардааст. Захираҳои обии Тоҷикистон сарватҳои табиӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд, ки ба онҳо пиряхҳо, дарёҳо, кулҳо ва обанборҳо дохил мешаванд. Сарчашмаи асосии захираҳои обии Тоҷикистон пиряхҳо ва барфҳои доимӣ (фирнҳо) мебошанд. Пиряхҳо ва барфҳои доимӣ манбаи асосии обии Осиёи Марказӣ маҳсуб мешаванд. Пиряхҳо дар рушди ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқи бисёр мамлакатҳо нақши калидӣ доранд. Дар Тоҷикистон пиряхҳо ҷузъи табиати зебои он буда, диққати кӯҳнавардону сайёҳони зиёдро ба худ ҷалб мекунанд. Пиряхҳо дар рушди соҳаҳои хоҷагии халқ нақши калидӣ доранд. Дар айни замон, бо сабаби гармшавии глобалӣ, таназзулшавии пиряхҳо ба амал омада, онҳо назар ба он ки ташаккул ёбанд, бештар коҳиш меёбанд.

Нерӯи асосии энергетикаи Тоҷикистонро нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Мувофиқи ин нишондиҳанда, Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи иқтидори гидроэнергетикӣ дар ҷаҳон ҷои 8-умро нисбат ба ҳудуди худ ишғол менамояд. Иқтидори гидроэнергетикии Тоҷикистон аз талаботи имрӯзаи ҳамаи кишварҳои Осиёи Марказӣ ба нерӯи барқ се маротиба зиёдтар мебошад. Дар ҳоли истифодаи оқилонаи ин захира, метавон минтақаро бо нерӯи барқи арзон ва аз ҷиҳати экологӣ тоза таъмин намуд. Қисмати асосии захираҳои номбурда дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш, Кофарниҳон ва Зарафшон мутамарказ гардидаанд. Ҳукумати кишвар дар сиёсати стратегияи истифодаи оқилонаи захираҳои обиро дар амалӣ сохтани лоиҳаҳои гидроэнергетикӣ ба роҳ монда, дар ҳалли муаммоҳои минтақавӣ, аз ҷумла таъмини барқи аз нигоҳи экологӣ тоза мусоидат менамояд. Чунки дуруст истифодабарии об аз дигар давлатҳо низ вобастагӣ дорад. Боз як нуқтаи дигарро бояд қайд намоем, ки Тоҷикистон аз ҷиҳати истеҳсоли қувваи барқ аз ҷиҳати экологӣ тоза низ пешсаф мебошад, ва он 99,2% -ро дар ҳиссаи истеҳсоли гидроэнергетикии кишвар ташкил медиҳад.

Агар мо иқтидорҳои истеҳсолии қувваи барқи ҷумҳуриро таҳлил карда бароем, он гоҳ, ин нишондиҳанда тақрибан дар ҳаҷми 527 млрд. кВт соат арзёбӣ мегардад. Шароитҳои табии-иқлимӣ ва релефи ҷумҳурӣ бештар барои коркарди қувваи барқ мусоид буда, дар як дарё аз 5 то 10 адад силсила Неругоҳҳои барқии оби сохтан мумкин аст. Тасдиқи ин гуфтаҳо истифодаи захираҳои гидроэнергетикии дарёи Вахш, захираҳои гидроэнергетикии дарёи Сурхобу Хингоб ва истифодаи захираҳои гидроэнергетикии дарёи Зарафшонро мисол овардан мумкин аст.

Бояд қайд намуд, давоми солҳои охир таъсири манфии гармшавии иқлим, тасодуфан обшавии пиряхҳо мушоҳида мегардад, ки метавонад оқибатҳои номатлуберо чун, тақсимоти нодурусти об дар обанборҳои сунъӣ, неругоҳҳои барқии обӣ, киштзорҳо, маҳалҳои аҳолинишин ба миён орад

Алиев Исмоил - ходими илмӣ Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ