“Агар мо раванди зуҳур ва таърихи ташаккули истиқлоли миллатамонро амиқан баррасӣ намоем, равшан хоҳем дид, ки роҳ ба сӯи истиқлолият душвору тӯлонӣ, пур аз шебу фароз ва саршор аз муборизаву иштибоҳот ва равандҳои ихтилофомезу зиддиятнок будааст. Вале дар ниҳоди миллати мо омилҳои бунёдии эҳёи тадриҷии истиқлолият ҳамеша вуҷуд дошт, ки асолату ҳуввияти устувор ва амалан шикастнопазири таърихӣ, суннатҳои беш аз сеҳазорсолаи давлатдорӣ, арзишҳои бузургу созандаи иҷтимоӣ, фарҳангу маънавиёти ғанӣ ва ғайра дар асл шоҳсутунҳои ҳаёти фаъол ва таърихии миллати мо будаанд”

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон.

Истиқлолияти давлатӣ дастоварди бузург дар таърихи давлатдории тоҷикон мебошад. «Истиқлолият» мафҳуми арзишманд ва дар навбати худ калиде мебошад, ки ноил гардидан ба он шарафи бузург барои ҳар як миллат аст. Истиқлолияти давлатӣ ба он мусоидат намуд, ки рушди босубот дар кишвар таъмин гардад, сатҳи некуаҳволии аҳли ҷомеа беҳтар ва натиҷаҳои бузург дар ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ ба даст оварда шавад.

Тоҷикистон давоми 34 соли Истиқлолият дар партави сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташабусҳои ҷаҳонии ин шахсияти тавоно тавонист ҷойгоҳи шоистае дар арсаи байналмилалӣ барои худ касб намояд, чунонки акнун ҳеҷ гуна тасмимгирии дастаҷамъиро дар минтақа бе ҳузури фаъоли Тоҷикистон наметавон тасаввур кард.

Имрӯз аз баракати истиқлол миллатеро бо номи тоҷик ва кишвареро бо номи Тоҷикистон кулли мардуми сайёра мешиносад ва дар арсаи ҷаҳонӣ мақоми хосаеро дорост. Ҷумҳурии Тоҷикистон 9-уми сентябри соли 1991 Истиқлолияти давлатии худро эълон кард ва бо ин саҳифаи наве дар ҳаёти мардуми мо кушода шуд. Тоҷикистон соҳиби Истиқлолият гардид. Ба роҳ мондан ва татбиқи се ҳадафи стратегӣ дар даврони истиқлолият барои кишвар имконият фароҳам овард, ки вазъи иҷтимоӣ ва иқтисодӣ дар кишвар рушд ёбад ва такони ҷиддие дар сатҳи некуаҳволии ҷомеа ба амал ояд. Албатта, Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, ки таърихи 34-сола дорад, ба он мусоидат намуд, ки дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии кишвар дастовардҳо ва комёбиҳои беназир ба даст оварда шаванд. Чунонки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти мамлакат, Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: «Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони истиқлолият давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад».

Таҷрибаи башарӣ собит месозад, ки озодӣ ва истиқлол бо осонӣ ба даст намеоянд. Вобаста ба масъалаи мазкур, Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин зикр намудаанд: “Агар мо раванди зуҳур ва таърихи ташаккули истиқлоли миллатамонро амиқан баррасӣ намоем, равшан хоҳем дид, ки роҳ ба сӯи истиқлолият душвору тӯлонӣ, пур аз шебу фароз ва саршор аз муборизаву иштибоҳот ва равандҳои ихтилофомезу зиддиятнок будааст. Вале дар ниҳоди миллати мо омилҳои бунёдии эҳёи тадриҷии истиқлолият ҳамеша вуҷуд дошт, ки асолату ҳуввияти устувор ва амалан шикастнопазири таърихӣ, суннатҳои беш аз сеҳазорсолаи давлатдорӣ, арзишҳои бузургу созандаи иҷтимоӣ, фарҳангу маънавиёти ғанӣ ва ғайра дар асл шоҳсутунҳои ҳаёти фаъол ва таърихии миллати мо будаанд”.

Дар таҳкими истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хело назаррас мебошад.

Аз рӯзи роҳбари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сохти конститутсионӣ барқарор ва сулҳу ваҳдат пойдор гардид. Ҳамзамон, яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадӣ таъсис дода шуда, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлатӣ таҳти назорати доимӣ қарор гирифт. Сиёсати хирадмандонаи Президенти кишвар оромӣ ва суботи сиёсиро таъмин намуда, тоҷикони дунёро зери парчами сулҳу дустӣ муттаҳид кард.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар асари таърихии хеш “Тоҷикон дар оинаи таърих” қайд намудаанд: “Фарзандони фидоию бономуси миллати мо дар ҳама давру замон, дар ҷое бо хираду фарҳанги воло, дар ҷое бо муросою мадоро талошҳои истиқлолхоҳӣ бурдаанд, ки ин омилҳо бо ифтихори миллӣ ва эҳсоси ватандорӣ пайванди ногусастанӣ доранд”.

Дар даврони истиқлолият Тоҷикистон аъзои чандин созмонҳои байналмилалӣ гардид. Равобити дуҷониба ва бисёрҷонибаро қариб бо тамоми кишварҳои дунё ба роҳ монда, баҳри боз ҳам рушд намудани сиёсати хориҷӣ, иқтисодиёт, иҷтимоиёт ва дигар соҳаҳои мухталикишвар корҳои арзандае ба сомон расонида шуд. 

Исмоилов Ризо Ахмадович - ходими калони илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 9 сентябри соли 1991 эълон гардид, дастоварди бузурги таърихии халқи тоҷик буда, рушди сиёсӣ-ҳуқуқӣ ва маънавии муосири онро муайян намуд. Аз ҳамин лаҳза зарурати ташаккули низоми тарбияи ҳуқуқӣ ба вуҷуд омад, ки бар асоси арзишҳои истиқлол бунёд меёбад ва ваҳдати миллӣ, рушди устувор ва таҳкими давлати ҳуқуқбунёдро таъмин месозад. Арзишҳои истиқлол ҳамчун омили муҳим дар раванди ташаккули шуури ҳуқуқӣ, тарбияи масъулияти шаҳрвандӣ ва таҳкими волоияти қонун баромад мекунанд.

Моҳият ва мазмуни арзишҳои истиқлол. Арзишҳои асосии истиқлол дар шароити Тоҷикистон аз инҳо иборатанд:

- соҳибихтиёрии давлатӣ ва ваҳдати миллӣ;

- волоияти Конститутсия ва қонунҳо;

- ҳуқуқу озодиҳои демократии инсон;

- эҳтиром ба суннатҳои миллӣ ва асосҳои маънавии ҷомеа;

- сулҳу субот, ва амният ҳамчун муҳимтарин афзалиятҳо.

2.Тарбияи ҳуқуқӣ ҳамчун институти иҷтимоӣ. Тарбияи ҳуқуқӣ низоми чорабиниҳои мақсаднокест, ки ба ташаккули шуури ҳуқуқӣ, эҳтиром ба қонун ва омодагӣ ба риояи меъёрҳои ҳуқуқӣ равона шудаанд. Барои Тоҷикистон он аҳаммияти махсус дорад, зеро воситаи таҳкими истиқлол ва таъмини рушди устувори ҷомеа мебошад.

3. Нақши арзишҳои истиқлол дар ташаккули тарбияи ҳуқуқӣ:

1) Ҷанбаи идеологӣ. Арзишҳои истиқлол ҷаҳонбинии ҷавононро ташаккул дода, дар онҳо ҳисси масъулият нисбат ба сарнавишти давлатро тарбия мекунанд. Истиқлол ҳамчун арзиши олии давлатӣ ва маънавӣ пазируфта мешавад. Он рамзи эҳёи давлатдории тоҷикон, таҳкими ҳувияти миллӣ ва пайванди таърихист. Истиқлол дар ҷавонон ҳисси ватандӯстӣ, ваҳдат ва масъулиятро нисбат ба сарнавишти кишвар бедор месозад. Дар ин замина, нақши хос ба идеологияи ваҳдати миллӣ ва ризоияти шаҳрвандӣ тааллуқ дорад, ки ба ҳамгироии ҷомеа ва тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи садоқат ба Ватан равона шудааст.

Ҷанбаи идеологии арзишҳои истиқлол дар омилҳои зерин зоҳир мешавад:

- ҳувияти миллӣ – истиқлол рамзи эҳёи давлатдории тоҷикон ва таҳкими худшиносӣ ва хотираи таърихии миллат мебошад;

- эҳёи давлатдорӣ – истиқлол пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ омили асосии эҳёи давлатдории тоҷикон гардид, ки ба мардум имкон дод сарнавишти сиёсиву ҳуқуқии худро мустақилона муайян намоянд;

- нигоҳдории забон ва фарҳанг – истиқлол мақоми забони давлатӣ (тоҷикӣ)-ро мустаҳкам намуда, рушду густариши фарҳанг, суннатҳо ва арзишҳои маънавиро таъмин кард;

- пайванди таърихӣ – ҳувияти миллӣ бар асоси дарки таърихи ҳазорсолаи халқи тоҷик ва саҳми он дар тамаддуни ҷаҳонӣ (Рӯдакӣ, Ибни Сино, Фирдавсӣ, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров ва дигарон) шакл мегирад;

- мустақилият дар сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ – истиқлол ҳуқуқи мардумро барои мустақилона ҳал намудани масъалаҳои давлатдорӣ, иқтисод, маориф, амният ва муносибатҳои байналмилалӣ таъмин намуд;

- қувваи муттаҳидсозанда – ҳувияти миллӣ дар шароити истиқлол ба унсури ҳамгироии ҷомеа ва таҳкими сулҳу ризоияти шаҳрвандӣ табдил ёфт.

Бо ибораи дигар, истиқлол дар ҳувияти миллӣ тавассути забон, фарҳанг, таърих, ҳуқуқ ба рушди мустақил ва худшиносӣ ҳамчун ҷузъи ягонаи халқи тоҷик зоҳир мегардад.

2) Ҷанбаи ҳуқуқӣ. Онҳо дар Конститутсия ва қонунҳо мустаҳкам шудаанд, ки асоси меъёрии тарбияи ҳуқуқиро фароҳам меорад. Истиқлол дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (с. 1994) ҳамчун пояи соҳибихтиёрӣ, тартиботи ҳуқуқӣ ва рушди демократӣ сабт гардидааст. Конститутсия волоияти қонун, мустақилияти низоми ҳуқуқии миллӣ ва кафолати ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро тасдиқ намуд. Истиқлол заминаи ташкили институтҳои миллӣ – судҳо, прокуратура, адвокатура ва қонунгузории мутобиқ ба манфиатҳои давлат ва ҷомеа гардид. Ҳамзамон, он зарурати тарбияи эҳтиром ба қонун, рушди шуури ҳуқуқӣ ва таҳкими фарҳанги ҳуқуқиро ба вуҷуд овард.

Ҷанбаи ҳуқуқии арзишҳои истиқлол дар омилҳои зерин зоҳир мешавад:

- волоияти Конститутсия – Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон истиқлолро ҳамчун арзиши олӣ муқаррар намуда, асосҳои давлатдории демократӣ, ҳуқуқбунёд ва иҷтимоиро муайян кард;

- соҳибихтиёрӣ ва мустақилияти қонунгузорӣ – истиқлол ба Тоҷикистон имкон дод низоми ҳуқуқии миллии худро таъсис диҳад ва қонунҳои миллӣ, мутобиқ ба манфиатҳои давлату мардумро қабул намояд;

- кафолати ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд – истиқлол имконият фароҳам овард, то низоми ҳуқуқу озодиҳо ташаккул ёбад ва ҳифзи шахсият ва шарафи инсон таъмин гардад;

- ташкили институтҳои миллӣ – судҳо, прокуратура, адвокатура ва мақомоти назорати конститутсионӣ таъсис дода шуданд;

- қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ – истиқлол зарурати тарбияи эҳтиром ба қонун, рушди шуури ҳуқуқӣ ва таҳкими фарҳанги ҳуқуқиро ба миён овард.

Ҳамин тавр, ҷиҳати ҳуқуқии арзишҳои истиқлол дар тасдиқи волоияти Конститутсия, мустақилияти қонунгузорӣ ва бунёди давлати ҳуқуқбунёди демократӣ зоҳир мегардад.

3) Ҷанбаи тарбиявӣ. Ҷанбаи тарбиявии истиқлол дар ташаккули шуури ҳуқуқӣ, ватандӯстӣ ва эҳтиром ба қонун таҷассум ёфтааст. Тавассути низоми маориф, фарҳанг, васоити ахбори омма ва фаъолияти институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ арзишҳои сулҳ, ризоият, таҳаммул ва масъулияти шаҳрвандӣ интиқол меёбанд. Истиқлол ба унсури робитаи байнинаслӣ табдил ёфта, ба ҷавонон хотираи таърихии мубориза барои давлатдорӣ ва аҳаммияти сулҳу суботро интиқол медиҳад.

Ҷанбаи тарбиявии истиқлол дар он ифода меёбад, ки истиқлол ҳамчун арзиши олӣ на танҳо пояи сиёсӣ ва ҳуқуқӣ, балки манбаи тарбия ва худшиносии миллӣ мебошад. Дар заминаи он дар шаҳрвандон, бахусус ҷавонон, сифатҳои муҳим ташаккул меёбанд:

тарбия намудани ҳисси ватандӯстӣ ва масъулият – истиқлол ҷавононро водор месозад, ки худро соҳиби давлат ва масъул барои сарнавишти он бидонанд.

- эҳтиром ба қонун ва тартиботи ҳуқуқӣ – истиқлол зарурати тарбияи эҳтиром ба Конститутсия, қонунҳо ва арзишҳои ҳуқуқиро ба вуҷуд овардааст.

- паҳн кардани арзишҳои сулҳ, ваҳдат ва таҳаммул – истиқлол замина барои тарбияи ҷавонон дар рӯҳияи сулҳпарварӣ, ризоияти шаҳрвандӣ ва ҳамзистии осоишта фароҳам овардааст.

- ҳифзу эҳёи забон ва фарҳанги миллӣ – тавассути истиқлол ҷавонон ба омӯзиши таърих, суннатҳо ва фарҳанги миллӣ ҷалб шуда, дар рӯҳияи худшиносӣ ва ифтихори миллӣ тарбия меёбанд.

- пайванди байни наслҳо – истиқлол ҳамчун рамзи таърихӣ ва арзиши муқаддас ба ҷавонон таҷрибаи муборизаи гузаштагонро барои давлатдорӣ ва аҳамияти сулҳу суботро интиқол медиҳад.

Яъне, ҷанбаи тарбиявии истиқлол бештар дар ташаккули шахсияти ватандӯст, қонунмадор, худогоҳ ва масъули шаҳрвандӣ таҷассум меёбад.

4. Аҳаммияти амалии арзишҳои истиқлол дар тарбияи ҳуқуқӣ. Дар амал арзишҳои истиқлол тавассути барномаҳои давлатӣ оид ба тарбияи ҷавонон, курсҳои таълимӣ дар бораи Конститутсия ва ҳуқуқи инсон, фаъолияти институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ амалӣ мегарданд. Суханрониҳо ва паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон – Пешвои миллат хеле муҳим ва арзишманданд, ки дар онҳо афзалияти истиқлол, давлати дунявию ҳуқуқбунёд ва эҳтиром ба қонун таъкид мешавад. Ин андешаҳо ба асоси методологии тарбияи ҳуқуқии насли нав табдил меёбанд.

Арзишҳои истиқлоли давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон асоси низоми ташаккули тарбияи ҳуқуқиро ташкил медиҳанд. Онҳо дар ҷанбаҳои идеологӣ, ҳуқуқӣ ва тарбиявӣ таҷассум ёфта, на танҳо сиёсати давлат, балки рушди маънавию ахлоқии ҷомеаро низ муайян месозанд. Амалӣ шудани онҳо ба таҳкими ҳувияти миллӣ, тартиботи ҳуқуқӣ, қонуният ва рушди устувори давлати ҳуқуқбунёд мусоидат менамояд.

Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн-мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсашиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

Истиқлолияти сиёсӣ яке аз маҳфумҳои асоси дар низоми муносибатҳои байналмилалӣ ба шумор меравад. Он қобилияти давлатро барои муайян намудани сиёсати дохилӣ ва хориҷии худ бе дахолати қувваҳои беруна инъикос мекунад. Истиқлолият ҳамеша мавзуи муборизаи халқҳо ва давлатҳо буд ва таъмини он яке аз вазифаҳои муҳимтарини сохтумони миллӣ боқи мемонад.

Дар адабиёти илмӣ истиқлолияти сиёсӣ ҳамчун суверенитети давлат маънидод мегардад, ки дар волоияти ҳокимият дар дохили кишвар ва худмухторӣ дар фаъолияти хориҷӣ зоҳир мегардад (Жан Боден, Гоббс, Руссо).Мутобиқи Оиномаи СММ(1945), принсипи истиқлолият ва баробарии давлатҳо яке аз аз унсурҳои асосии ҳуқуқи байналмилалӣ ба шумор меравад. Аломатҳои асосии истиқлолият чунинанд;

Якпорчагии ҳудудӣ ва дахлнопазири сарҳадҳо

Волоияти ҳокимияи миллӣ дар дохили давлат

Ҳуқуқ ба муайян намудани самтҳои сиёсӣ ва иқтисодии худ

Эътирофи дигар субъектҳои муносибатҳои байналмиалӣ.

Таърихи истиқлолият бо раванди деколонизатсия, инқилобҳо ва ҳаракатҳои озодихоҳии миллӣ иртиботи қавӣ дорад. Дар асри 18 ҷанг барои истиқлолиятхоҳӣ дар Америкои Шимиолӣ солҳои 1775-1783 ба таъсис ёфтани Штатҳои Муттаҳидаи Америка оварда расонд. Дар асри 19 бошад мавҷи ҳаракатҳои озодихоҳӣ дар Америкои Лотинӣ бо роҳбарии Боливар ва Сан Мартин муборизони асосии истиқлолхоҳии давлатҳои Венесуэла, Колумбия, Аргентина, Чили, Перу ва Боливия шинохта шудаанд. Дар асри 20-ум бошад суқути империяҳои мустамликавӣ ба ташаккули як қатор давлатҳои мустиқил дар қораи Африқо ва Осиё гардид. Баъди парокандашавии ИҶШС дар соли 1991 дар ҳудуди он 15 ҷумҳуриҳои мустақил бунёд ёфтанд, ки яке аз онҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Ин мисолҳо нишон медиҳанд,ки истиқлолият одатан ё тавассути дигаргуниҳои инқилобӣ ва ё тавассути музокироти дипломатӣ ба даст оварда мешуд. Дар замони муосир истиқлолияти сиёсӣ бо чолишҳои зиёде ру ба ру гаштааст.Дар асри 21чунин таҳдидҳо ба истиқлолияти давлатҳо таъсиргузоранд, аз қабили; равандҳои глобализатсионӣ-вобастагии иқтисодӣ ва технологӣ сатҳи воқеии суверенитетро коҳиш медиҳад. Ҷангҳои гибридӣ бошанд, ба ҷойи таҷовузҳои класикии низомӣ, аз ҳамлаҳои киберӣ, технологияҳои иттилоотӣ ва фишори иқтисодиро истифода менамоянд. Дар ин қатор созмонҳои байналмилалӣ, аз як тараф агар истиқлолияти давлатҳои хурдро муҳофизат намоянд, аз ҷониби дигар озодии амалкарди онҳоро маҳдуд месозанд. Неколониализм бошад ин вобастагии иқтисодӣ ва фарҳангии кишварҳои ру ба рушдро аз қудратҳои бузург нишон медиҳад.

Истиқлолияти сиёсӣ арзиши бунёдӣ дар низоми байналмилалӣ боқӣ монда, шарти асосӣ ва муҳимтарин рушди давлат ба шумор меравад. Бо вуҷуди ин, дар шароити муосир мазмуни он тағир меёбад, суверенитети мутлақ ҷойи худро ба ҳамдигарвобастагӣ медиҳад. Барои ҳифз ва таҳкими истиқлолият, давлатҳо бояд пеш аз ҳама ба устувории дохилӣ, худкифоии иқтисодӣ ва сиёсати хориҷии чандириро муттаҳид созанд.

Дар шароити имрӯза, дар ҷаҳон қариб, ки 3000 қавмияту халқиятҳо арзи вуҷуд доранд ва қисме аз онҳо то ҳол талабҳои истиқлолхоҳӣ ва худмуайянкуниро идома медиҳанд. Ин муборизаҳо метавонанд ба шакли дипломатӣ, сиёсӣ ва низомӣ таҷассум ёбанд. Дар ин ҷо мо фаъолтарини онҳоро дар сатҳи ҷаҳонӣ бо сарчашмаҳо барои тафсил нишон медиҳем. Авввлан дар қораи Аврупо- ин Шотландия буда, ҳаракати истиқлолияти сиёсии фаъоле дорад, пас аз раъйпурсии соли 2014 ва натиҷаи Brexit даъватҳо барои раъйпурсии дуввум афзоиш ёфт. Талаботи истиқлолият ҳануз дар сатҳи тақсимшуда боқӣ мондааст.Дигар минтақаи давлати Испания, ин Каталония буда ҳаракати барҷаста бо раъйпурсии тафреҳӣ дар соли 2017, намунаи таъсиргузории талаботи минтақавист, ҳарчанд маркази Испания муқовимат дорад. Дар ин давлат инчунин Баскҳо дар минтақаҳои Галисия ва Валесия чунин ҳаракатҳои далелӣ вуҷуд, аммо асоситаринашон Каталония Баск ва Наварра ба ҳисоб мераванд.

Дар қораи Африқо-Шарқи наздик ва Осиё бошад пеш аз ҳама бояд аз фаластиниҳоро ёдовар шуд. Гарчанде ин давлат аз тарафи СММ эътироф шудааст, аммо то ҳол давлатҳои абрқудрати ҷаҳонӣ онро эътироф намекунанд ва аз тарафи давлати Исроил ҳудудҳояш забт шуда истодааст. Курдистон яке аз қавмияҳои зиёдтарини ин минтақа ба ҳисоб меравад, қавмиятҳои курд дар ҳудудҳои Туркия, Эрон, Сурия ва Ироқ барои эҷоди давлати мустақил ва худмухторӣ мубориза доранд. Балуҷистон- ин мардум аслан дар ҳудудҳои Эрон ва Покистон зиндагонӣ дошта, ҳаркатҳои миллӣ бо сарпарастии иқтисодӣ ва ҳуқуқӣ ҷараён дорад ва дар баъзе ҳолатҳо бо ҳаросафкании ифротӣ истифода мешавад. Вест Папуа, яке аз минтақаҳои Индонезия , ҳаракатҳои ба мисли Papuan Lives ва Matter United Liberation Movement for West Papua барои истиқлол аз Идонезия ҳаракат доранд, аммо норавшани ва фишорҳои давлатӣ вуҷуд дорад. Дар қораи Африқо бошад аввалан Амбазония-минтақаи англофон, ки мехоҳад аз Камерун ҷудо шавал, ҳоло муноқишаҳои низомиро ба вуҷуд овардааст. Дигар минтақае, ки мехоҳад соҳибихтиёр бошад ин Биафра дар Нигерия мубориза дорад, то ки Ҷумҳурии Биафраро созмон диҳад, ҳоло бошад ҷанги пастсатҳи идома дорад ва дигар минақае, ки дар ин қора ҳатто истиқлолиятро ба даст оварда аммо то ҳол аз тарафи як қатор давлатҳо бо расмият шинохта нашудааст ин Сомалиленд мебошад, ки дар шимоли давлатӣ Сомалӣ ҷойгир аст.

Дар давлати Чин бошад, аз тарафи шимол минтақаи Мунташтии Хитой, аз ҷумла Инҳоиҳои Мотомон ё”Пан- Монголизм” ва дар ғарб бошад Шуҳураҳои мустақилияти Уйғурҳо (Шарқи Туркистон) ҳаракатҳо барои истиқлол доранд, аммо ба таври густурда мубталои қатталабӣ ва фишорҳои давлатӣ қарор доранд

Дар Мадҳеш (Непал) Ҷанубии Малуку, каренҳо ва дигар гуруҳҳои маҳалии африқовию осиёи бо кӯшишҳои худмуайянкунӣ барои худро муаррифӣ намудан ҳаракатҳо доранд.

Дар маҷмӯъ дар миқёси ҷаҳон, ҳар як мубориза ва ҳаракат мазмунаш гуногун буда, аз пурра озодӣ то худмуайянкунии маҳдуд ва ё худмухтории географиро талқин менамояд. Ҳар кадом дорои пояи таърихӣ, фарҳангӣ ва сиёсӣ буда, дар сатҳи байналмилалӣ, муқовимати амиқро ба вуҷуд овардааст.

Истиқлолият арзиши олӣ ва муқаддаси ҳар як миллат мебошад, ки боиси худшиносӣ, озодӣ ва соҳибихтиёрӣ мегардад. Барои халқи тоҷик истиқлолияти давлатӣ натиҷаи муборизаи таърихӣ, ҷаҳду талошҳои сиёсӣ ва орзуву ормонҳои чандинасраи миллӣ фаҳмида мешавад. Бо суқути Иттиҳоди Шӯравӣ соли 1991 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси давлати мустақил арзи вуҷуд намуд. Дар санаи 9-сентябри соли 1991- иҷлосияи Шӯрои Олии Тоҷикистон Истиқлолияти давлатиро эълон намуд. Ин руйдод дар заминаи таҳаввулоти геополитикӣ ва сиёсӣ дар ҷаҳон сурат гирифт ва ба оғози марҳилаи нави давлатдории тоҷикон асос гузошт. Давлатдорӣ ва истиқлолият аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфта шуда, Тоҷикистон 2-марти соли 1992 аъзои Созмони Милали Муттаҳид гардид.

Марҳилаи аввали истиқлолият бо буҳрони шадиди сиёсӣ ва ҷанги шаҳвандӣ (1992-1997) ҳамроҳ буд, ки омилҳои асосии он нобаробарии гурӯҳҳои сиёсӣ ва иҷтимоӣ, таъсири омилҳои хориҷӣ ва норасоии таҷрибаи идоракунии мустақилона ба нооромии давлат оварда расонид.

Бо вуҷуди ин бо ташаббусу заҳматҳои шабонарузии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии мардуми кишвар Созишномаи истиқрори сулҳ (27-июни соли1997) имзо гардид, ки сулҳу ваҳдат ва рушди давлати миллиро таъмин намуд.Махсусан қайд кардан ба маврид аст, ки маҳз бо шарофати хизматҳои шоёни Сарвари хирадманди кишвар Эмомалӣ Раҳмон ва хиради бузурги сиёсии ӯ Тоҷикистон ба сарзамини сулҳу салоҳ табдил ёфт.

Истиқлолият барои Тоҷикистон на танҳо падидаи сиёсӣ, балки пояи худшиносии миллӣ ва рушди ҳамаҷониба буда ва он чунин арзишҳоро таъмин намуд;

Суверенитети давлатӣ- ҳаққи худмуайянкунӣ ва сиёсати мустақилона

Сохтумони давлат-таъсиси Конститутсия нави Ҷумҳурии Тоҷикистон

Пайдоиши рамзҳои давлатӣ-Парчам, Нишон ва Суруди миллӣ

Ҳувияти миллӣ ва фарҳангӣ – эҳёи арзишҳои таърихву маънавӣ

Сиёсати хориҷӣ – ҳамгироии Тоҷикистон ба ҷомеаи ҷаҳонӣ

Дар тули зиёда аз 30 сол Тоҷикистон ба як давлати мустақил ва шинохташудаи ҷаҳонӣ табдил ёфт.Дар соҳаи иқтисодиёт Тоҷикистон гузариш аз иқтисоди фармонбар ба иқтисоди бозориро таъмин намуд. Дар соҳаи энергетика бошад, ин амали намудани тарҳи истифодаи“энергияи сабз”, ки бо истифода додани садҳо НБО-ҳои хурду бузург, аз ҷумла НБО Роғун таъмин мегардад.Дар самти амният ва сулҳ бошад, таҳкими қувваҳои мусаллаҳро таъмин намуда сиёсати сулҳпарваронаро бо ҳамаи давлатҳои ҷаҳон пеша намудааст. Илму маорифи кишвар ва низоми таълим рушд намуда, робитаҳои байналмилали руз то руз ру ба афзоиш дорад. Дар арсаи байналмилалӣ бошад, Тоҷикистон бо роҳбари фидокори худ Пешвои миллат Э.Раҳмон ташаббускори як қатор пешниҳодҳои ҷаҳонӣ дар соҳаи об ва иқлим, инчунин амнияти минтақавӣ мебошад.

Чи хеле, ки маълум аст имрузҳо мо дар остонаи 34-солагии Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон қарор дорем. Ин сана барои ҳар як шаҳрванд рамзи ифтихор, худшиносӣ ва ваҳдати миллӣ мебошад. Дар тӯли се даҳсолаи охир Тоҷикистон роҳи пумашаққат, вале пурифтихорро тай намуд ва имрӯз ҳамчун давлати мустақилу рушдёбанда дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардидааст.

Бедилзода Ҳ - мудири шӯъбаи масоили сиёсии муносибатҳои байналмилалии

ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

ДУШАНБЕ, 09.09.2025 /АМИТ «Ховар»/. Истиқлолияти давлатӣ барои ҳар як кишвар на танҳо рамзи озодӣ, балки заминаи асосии рушду нумуи сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ маҳсуб меёбад. Ҷумҳурии Тоҷикистон 9 сентябри соли 1991 истиқлолияти худро ба даст овард ва бо ин рӯйдод саҳифаи нави таърихи миллӣ боз шуд.

Истиқлоли давлатӣ ҳамчун олитарин дастоварди таърихии миллати тоҷик, роҳро барои ташаккули давлатдории муосир, таҳкими суботи сиёсӣ ва рушди иқтисодиву иҷтимоии ҷомеа боз намуд.

Тоҷикистон имрӯз ҳамчун кишвари мустақил дар масири устувори демократия ва дунявият ба пеш ҳаракат дорад.

Дар баробари ин, барои ҳалли масъалаҳои иҷтимоӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум тадриҷан нақшаҳои муҳимми давлатӣ татбиқ карда мешаванд. Ҷиҳати рушди низоми маориф ва тандурустӣ, дастгирии ҷавонон ва ҳифзи оила ҳамчун пояи ҷомеа, тадбирҳои бузургу самаранок амалӣ мегарданд.

Роҳбари давлат дар солҳои соҳибистиқлолӣ ба рушди соҳаи фарҳанг ва маънавиёт низ таваҷҷуҳи хоса зоҳир менамоянд. Таҷлили ҷашнҳои таърихӣ, аз ҷумла 1100-солагии Давлати Сомониён, эҳёи ҷашнҳои миллӣ, хусусан Наврӯз, Сада, Меҳргон, Тиргон ва ғайра дар ин давра барои таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ ва муаррифии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ нақши калидӣ мебозанд.

Яке аз вазифаҳои мушкилтарини давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон дар солҳои аввали истиқлол барқарорсозии иқтисод ва рушд додани он ба ҳисоб мерафт. Зеро солҳои аввали соҳибистиқлолӣ барои кишвар бисёр душвор буданд.

Аммо бо гузашти замон, бо талошҳои Роҳбарияти давлат ва иродаи мардуми тоҷик, Тоҷикистон тавонист аз ин буҳронҳо барояд ва заминаи устувори рушди иқтисодиро ба вуҷуд оварад.

Пас аз соли 1997 дар Тоҷикистон ислоҳоти иқтисодӣ оғоз гардид. Дар солҳои 2000-ум як қатор барномаҳо ва стратегияҳо қабул гардиданд, ки ҳадафи асосии онҳо барқарорсозӣ ва таҳкими иқтисоди миллӣ буданд. Тоҷикистон тадриҷан ба иқтисоди бозорӣ ворид шуда, раванди хусусигардонии корхонаҳо вусъат ёфт. Бо мақсади таъмини тараққии бештар қонунгузории иқтисодӣ такмил дода шуда, заминаи дурусти фаъолияти соҳибкорӣ фароҳам оварда шуд.

Илова бар ин, ҷиҳати ба вуҷуд овардани низоми бонкии муосир ва устувор гардондани арзиши пули миллӣ, назорати таваррум ва ҷалби сармояҳои хориҷӣ як қатор тадбирҳои муҳим амалӣ шуданд.

Он солҳо бо мақсади танзими дурусти рушди иқтсодӣ санадҳои зарурӣ коркард ва қабул карда шуданд, ки барои пешрафти иқтисоди кившар мусоидат намуданд. Стратегияи миллии рушд барои давраҳои миёнамуҳлат ва дарозмуҳлат, аз ҷумла «Стратегияи миллии рушд то соли 2015» ва «Стратегияи миллии рушд то соли 2030», ки ҳадафҳои асосии иқтисодӣ ва иҷтимоиро муайян мекарданд, қабул гардиданд. Ҷиҳати таъмини амнияти озуқаворӣ ва беҳтарсозии сатҳи зиндагии мардум ба соҳаи кишоварзӣ таваҷҷуҳи махсус равона карда шуд.

Бояд таъкид кард, ки кишоварзӣ яке аз соҳаҳои муҳим барои иқтисоди Тоҷикистон аст, зеро қисми зиёди аҳолӣ дар деҳот зиндагӣ мекунанд. Ислоҳоти замин, ворид намудани шаклҳои нави хоҷагидорӣ, беҳтар намудани технологияҳои обёрӣ ва рушди пахтакорӣ ба пешрафти соҳа мусоидат карданд. Имрӯз Тоҷикистон ба яке аз содиркунандагони маҳсулоти кишоварзӣ, аз ҷумла пахта ва меваҷот табдил ёфт.

Дар замони истиқлоли давлатӣ аз тарафи Пешвои миллат ҳадафҳои асосии стратегии кишвар муайян гардида, ҷиҳати амалисозии онҳо тамоми чораҳо андешида мешаванд.

Бо дарки он ки соҳаи нақлиёт дар рушди иқтисодӣ нақши калиди дорад, Пешвои миллат баромадан аз бунбасти коммуникатсиониро ҳамчун яке аз вазифаҳои муҳимтарини стратегии давлат қарор доданд.

Ҳамин тавр, дар давоми се даҳсолаи истиқлол садҳо километр роҳҳои нав сохта шуда, даҳҳо нақб ва пул ба истифода дода шуданд. Иншооти муҳиме чун нақби «Истиқлол», «Шаҳристон», «Хатлон» ва дигар роҳҳои байналмилалӣ Тоҷикистонро ба шабакаи нақлиётии минтақавӣ пайвастанд.

Ҳадафи дигари стратегии давлат соҳаи энергетикаро дар бар мегирад. Бо назардошти он ки Тоҷикистон дорои захираҳои бузурги обӣ буда, имкониятҳои васеъ барои истеҳсоли неруи барқ дорад, дар давраи истиқлолият чандин нерӯгоҳҳои барқӣ, аз ҷумла «Сангтӯда-1», «Сангтӯда-2», «Помир-1» ва марҳалаҳои аввалини НБО «Роғун» сохта шуданд. Неругоҳҳои дигари барқию обӣ навсозӣ карда шуданд. Имрӯз Тоҷикистон на танҳо эҳтиёҷоти дохилии худро таъмин мекунад, балки ба кишварҳои ҳамсоя низ нерӯи барқ содир менамояд.

Бо дарназардошти тараққиёти рӯзафзуни иқтисоди ҷаҳон ва талаботи кишвар Роҳбари давлат саноатикунонии босуръати мамлакатро низ ҳадафи стретегӣ қарор дода, дар ин замина шароити мусоидро барои ҳалли ин вазифаи муҳим фароҳам оварданд.

Ёдовар мешавем, ки дар солҳои аввали истиқлол, саноат қариб пурра аз кор монда буд. Аммо имрӯз ба шарофати татбиқ гардидани сиёсати саноатикунонии босуръат, солҳои охир рушди назарраси иқтисодӣ ба назар мерасад. Имрӯз Тоҷикистон дар соҳаи истеҳсоли алюминий, семент, коркарди маъданҳо ва маҳсулоти кишоварзӣ пешравиҳои бузург дорад.

Бо мақсади инкишофи ҳамаҷонибаи иқтисоди кившар тадбирҳои зиёди муосир андешида ва амалӣ мегарданд. Аз ҷумла, имрӯз рушди бозори дохилӣ, ташаккули бозорҳои озод, афзоиши ширкатҳои хусусӣ ва робитаҳои тиҷоратӣ бо дигар кишварҳо иқтисоди Тоҷикистонро ба бозори ҷаҳонӣ пайвастанд. Имрӯз бахшҳои хизматрасонӣ ва туризм ба соҳаҳои муҳимми иқтисодӣ табдил ёфтаанд.

Умуман, дар замони истиқлол ба шарофати татбиқ гардидани сиёсати дурусти Пешвои миллат, Тоҷикистон ба дастовардҳои бузурги иқтисодӣ ноил шудааст. Аз ҷумла, афзоиши солонаи ММД ба ҳисоби миёна 6–7%, коҳиши сатҳи камбизоатӣ аз 83% дар солҳои 1990 то тақрибан 25–27% дар солҳои охир, сохтмони садҳо мактаб, беморхона ва дигар иншооти иҷтимоӣ, рушди шабакаи энергетикӣ ва табдил ёфтани Тоҷикистон ба кишвари содиркунандаи барқ, ҷалби сармоягузориҳои хориҷӣ муҳимтарини онҳоянд.

Сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар самти таҳким додани ҳамкории иқтисодӣ низ самаранок роҳандозӣ гардидааст.

Тоҷикистон бо даҳҳо кишвари хориҷи робитаҳои иқтисодии судмандро барқарор кардааст. Лоиҳаҳои бузурги инфрасохторӣ бо сармоягузории давлатҳои хориҷӣ татбиқ шуданд. Тоҷикистон узви созмонҳои муҳимми иқтисодӣ, аз ҷумла Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони Аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, Созмони ҳамкории Шанхай ва ғайраҳо мебошад. Ин ҳамкорӣ имкон фароҳам овард, ки кишвар ба бозори ҷаҳонӣ ворид шавад ва иқтисоди худро мутобиқ ба меъёрҳои байналмилалӣ рушд диҳад.

Истиқлоли давлатӣ ва амалишавии сиёсати оқилона барои Тоҷикистон имконият дод, ки иқтисодиёти миллии худро бар асоси манфиатҳои миллӣ ва бо назардошти шароити ҷаҳонӣ рушд диҳад. Бо вуҷуди мушкилоти зиёд, кишвар тавонист иқтисоди худро барқарор созад, сатҳи зиндагии мардумро баланд бардорад ва ба ҷомеаи байналмилалӣ ҳамроҳ гардад.

Дастовардҳои иқтисодии замони истиқлол далели возеҳи сиёсати дурандешона ва заҳматҳои пайвастаи Пешвои муаззами миллат ва мардуми шарифи кишвар мебошанд. Дар шароити ҷаҳони муосир, ки пур аз таҳдид ва рақобати шадид аст, Тоҷикистон бо такя бо захираҳои дохилӣ, ҳамкории байналмилалӣ ва сиёсати хирадмандона, метавонад ояндаи иқтисодии худро боз ҳам бештар таҳким бахшад.

Дастовардҳо нишон медиҳанд, ки саҳми Пешвои миллат дар таҳкими истиқлол ва рушди иқтисодии Тоҷикистон тақдирсоз аст. Маҳз бо талошҳои Сарвари давлат аз вартаи ҷанг баромада, ба давлати мустақилу пешрафта табдил ёфт.

Сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат — сулҳофар, ваҳдатсоз ва давлатсоз — омили асосии пойдории истиқлолияти давлатӣ ва рушду ободии Тоҷикистон мебошад.

Фарида ҚУРБОНЗОДА, ходими илмии шуъбаи ИДМ, Институти омӯзиши давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

ДУШАНБЕ, 09.09.2025. /АМИТ «Ховар»/. Ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ ҳанӯз ибтидои кор аст. Аз ҳама мушкил таҳкимбахшӣ ва аз хатарҳои дохилию хориҷӣ эмин нигоҳ доштани истиқлолият мебошад. Таҳдидҳое, ба монанди терроризм, экстремизм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир ва сарчашмаҳои маблағгузории он, қочоқи яроқу аслиҳа, ҷинояткории муташаккили фаромиллӣ, муҳоҷирати ғайриқонунӣ, ба воситаи интернет ва дигар абзорҳои ахбори умум воридшавии мафкураи бегона ба зеҳни ҷомеа барои Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон хатарзо мебошанд.

Ин неъмати бузург баробари ба даст овардан нуру зиё, меҳру вафо, ободию озодӣ, ҳамфикрию ҳамзистӣ ва осоиштагиву абадиятро ба мардуми бузурги тоҷик ва Тоҷикистон овард.

Истиқлол волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷдори тоҷик аст. Сию чор сол муқаддам муҳимтарин воқеаи таърихии сарнавишти миллати тоҷик ба вуҷуд омад:

Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон гардид. Ин ҳодисаи фараҳбахш аввали моҳи сентябри соли 1991 ба вуқуъ пайваст ва 9 сентябр расман Рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Аз ҳамон вақт то имрӯз ин санаи муборак барои миллати тоҷик иди муқаддас маҳсуб мешавад.

Дар паҳнои замонҳо миллати мо аз шебу фарози таърих ва озмоишҳои сахту сангин гузашта бошад ҳам, дастовардҳои фарҳанги асил, ҳувияти миллӣ, забони ноби модарӣ, илму адабиёти оламгирашро нигоҳ доштааст. Ба ҳамагон маълум, ки ниёгони мо бо талқини афкори пурарзиши «Пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек» беҳтарин ва равшантарин орзуву омоли инсоният ва рукнҳои ахлоқи ҳамидаро басе орифона ифода намудаанд, ки ин каломи пурҳикмат давоми асрҳо барои ташаккули арзишҳои солими башардӯстона хизмат намудааст.

Бешак, маҳз чунин тамаддуни пешрафта, суннату оинҳои дорои ҷанбаи ҳаётӣ, тафаккури зиндагисоз ва маърифати баланди ақлонии ниёгони мо буд, ки онҳо ба ганҷинаи тамаддуни башарият аз Зардушту Монӣ сар карда, то Рӯдакиву Фирдавсӣ, Абуалӣ Синову Носири Хисрав, Умари Хайёму Имом Fаззолӣ, Шайх Аттору Ҷалолиддини Балхӣ, Саъдиву Ҳофиз, Хоҷа Камолу Мавлоно Ҷомӣ, Сайидою Бедил барин садҳо нобиғаҳои илму адабу фарҳангро ато кардаанд.

Мақсади асосии низоми демократӣ дар ҷомеаи мо, пеш аз ҳама, таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон, фароҳам овардани шароит барои меҳнат ва зиндагии осуда, волоияти қонун, пойдории адолат ва иштироки фаъоли мардум дар идоракунии давлат мебошад, ки ба анъанаву суннатҳои давлатдории миллӣ, арзишҳои ахлоқиву фарҳангии миллат ва дастовардҳои тамаддуни башарӣ такя мекунанд.

Тавассути истиқлол Тоҷикистон тоҷикони ҷаҳонро ба ҳам овард ва дари худро ба ҳаммиллатони бурунмарзӣ боз намуд.

Худшиносии маънавиасос миллатро аз вартаи ҳалокат наҷот мебахшад.

Самараи неки истиқлол аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон — манбаи омӯзиши сулҳхоҳони ҷаҳон гардид, ки боиси ифтихори ҳар қавми тоҷикмиллат аст. Мо бояд аз ин миллати баруманд биболему барои боз ҳам машҳуртар гардидани он кӯшишу ғайрат намоем.

Тафаккури таърихӣ имкон медиҳад, ки барои моҳияти ҳодисаҳо, мазмунан дуруст дарк кардани рӯйдодҳои пешин ва бардошти сабақи дуруст барои имрӯзу фардо тасмимҳои бехато ва дуруст гирифта шаванд.

Дар таърих борҳо шудааст, ки худшиносии маънавиасос миллатро аз вартаи ҳалокат наҷот бахшидааст. Агар миллат ва фардҳои он маърифати таърихии маънавиасос дошта бошанд, бо донишу илмҳои пешқадами замон мусаллаҳ гарданд, пас, ин гуна миллат аз уҳдаи иҷрои ҳама гуна вазифаҳои мушкил баромада метавонад. Фаромӯш набояд кард, ки маънавиёт шаҳсутуни худшиносист.

Худшиносии миллии даврони истиқлолияти давлатӣ ва худшиносӣ дар умум дар заминаи шинохти таърихӣ, фарҳангӣ, фалсафӣ, диниву мазҳабӣ, дар асоси шинохти хусусияти миллӣ, дарки мазмун, моҳият ба шакли дурусти мусбат амалӣ мешавад.

Истиқлолияти давлатӣ дар таърихи миллати мо марҳалаи нав аст. Моро зарур аст, ки хешро амиқу аниқ шиносем, анъана, урфу одат ва ҷашну маросимамонро эҳтиром намоем.

Худшиносӣ асоси илмӣ дорад. Агар худшиносии ҳар тоҷик аниқ ташаккул ёбад, пояи илмӣ дошта бошад, он гоҳ фард-фарди тоҷикон таъриху забони ватанашонро меомӯзанд ва дӯст медоранд. Ватанро мисли модар бояд дӯст дошт ва мисли гавҳараки чашм ҳифз кард. Имрӯз раванди умумиҷаҳонии муҳоҷирати меҳнатӣ ба воқеият табдил ёфтааст. Қисме аз ҳамватанони мо ба зарурати рӯзгор дар Федератсияи Русия, Қазоқистон ва дигар давлатҳо ба ҳайси муҳоҷири корӣ кор мекунанд. Аз онҳо пурсед, ҳатман аз сӯзу сози Ватан ва фироқи он ҳарф мезананд. Охир, қиблаи мусофир Ватан аст! Руҳаш, чашмонаш, дилаш пазмони Ватан аст.

Дар назди таърих сию чор сол муҳлати андак аст, аммо барои давлату миллати тоҷик ин давра ҳамчун таърихи даврони истиқлолият унвон мешавад. Таърихе, ки пур аз ифтихор ва талошу меҳнати бунёдкорона барои пойдории Истиқлолияти давлатию миллӣ аст. Миллати тоҷик, ки баъди зиёда аз ҳазор сол соҳиби давлат гардид, бо шарофати заҳмати софдилона дар самтҳои сиёсию иқтисодӣ, иҷтимоию фарҳангӣ ба дастовардҳое ноил шуд, ки давоми садсолаҳо ба даст наоварда буд.

Тоҷикистон имрӯз соҳибистиқлол аст ва бад-ин симмат роҳу равиши тараққиёт, пешбурди сиёсати дохилӣ ва хориҷиашро мустақилона амалӣ менамояд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳдудаи ҷуғрофиест, ки дар он халқияту миллатҳои гуногун паҳлуи ҳам зиндагӣ ва фаъолият доранд ва онҳо барои ҳамдигар бояд на танҳо ҳамватан, балки ҳамтақдиру ҳамфикру ҳаммавқеъ бошанд. Зеро ҳаводиси хунине, ки дар гӯшаҳои гуногуни ҷаҳон рӯй медиҳанд, бори дигар собит менамоянд, ки ҳамраъйии шаҳрвандони мамлакат ва муттаҳидӣ дар мубориза бо таҳдиду хатарҳои террористӣ натиҷабахш аст.

Сарфи назар аз мухталифии афкори сиёсӣ ва фарқи зиёд дар сатҳи зиндагиву вазни иҷтимоӣ моро бояд як чиз муттаҳид намояд–масъулияти ҳифзи истиқлоли Ватану ваҳдати миллат. Бояд ҳамеша дар ёд дошт– барои мо вазифае муҳимтар аз нигаҳдорӣ ва таҳкими Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон нест!».

Зубайдулло ДАВЛАТОВ, ходими калони илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти

омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Истиқлолият, ҳолати бунёдии давлатдории имрӯзаи миллати тоҷик мебошад, ки ҳадафҳои воло, миллӣ, таърихӣ ва инсонии мардумро таҷассум менамояд. Ба маънои васеи замон, санги меҳвари истиқлолияти воқеӣ, ин таҳияи бомуваффақияти таҳаввули асосии иҷтимоию сиёсии дорои решаҳои қавии маънавӣ ва унсурҳое мебошад, ки аз ҳуввияти миллӣ ва фарҳанги маънавии халқ сарчашма мегиранд.

Истиқлолияти мо рамзи миллату кишвари озодидӯст, соҳибихтиёрии давлат буда, намунаи равшани ватандӯстӣ мебошад. Тоҷикистон дар тӯли 34 соли соҳибистиқлолӣ сарфи назар аз мушкилоту монеаҳои зиёд тавонист рушди босуботи давлати моро таъмин намуда, мавқеашро дар арсаи ҷаҳонӣ баланд бардорад, пояҳои давлатдории соҳибистиқлоли худро таҳким бахшад ва тамоми нерӯю захираҳоро барои фароҳам овардани шароити мусоид баҳри зиндагии шоистаи халқаш равона созад.

Маълум аст вақте, ки дар оила фазои боварибахш, рӯҳияи болида ва муносибатҳои пайвандон бо ғамхорӣ ва меҳрубонии якдигар тавъаманд, ин нишонаи истиқлолият аст. Яъне, фазои амну осоиштаи Ватан ин ҳама саодатро ба кошонаи хонавода ҳадя месозад ва ин раванд аз муҳити хонавода то маҳал, аз маҳал то ноҳия, аз ноҳияву шаҳр то вилояту ҷумҳурӣ рафта мерасад. Пайвандӣ соҳибихтиёрӣ бо манофеи умумимиллӣ ниҳоят зич мебошад. Вақте ки мардум дар атрофи ғояи миллӣ ва ормонҳои мардумӣ сарҷамъ мегарданд, метавонанд бо ифтихор аз соҳибистиқлолӣ сухан гӯянд.

Дар акси он агар бо тафаккури музофотӣ ҳарф аз мушкилоти кишвар зананд, манфиате нахоҳад дошт. Дар таърихи пурфоҷиаи миллат, ҳангоми ғояи миллӣ дучори ҳуҷумҳои фикрӣ ва идеологии бегона қарор гирифтан, бешак хеле маҳрумияту шикастҳоро дидем. Вақте тафаккури миллӣ осеб мебинад, ҳарфи ватандорӣ ба гӯшаҳои фаромӯшӣ меравад. Аз ин рӯ, миллати сарбаланди тоҷик баъди суқути Иттиҳоди Шӯравӣ нагузошт, ки андешаи миллиаш зиён бинад ва коҳиш ёбад. Ҳуҷумҳои пай дар пай хисороти гаронро ба миён оварда бошад ҳам, вале тафаккури миллӣ ба ҳамон маҷрои шинохти мардумӣ ва аҳамияти таърихиву миллатсозӣ баргашт.

Маҳз иродаи қавии сиёсии Пешвои миллат буд, ки андешаи миллӣ тақвият ёфта, аз ҳуҷумҳои идеологию фарҳангӣ эмин монд. Баъди он ҳама, таърих умумиятро бо мавзуи «Оқибатҳои ҷаҳл» шиносонид ва бар соҳиб-тафаккури бедор арзиши маърифат аён шуд. Ҳамин тавр, мо ба қадри маърифату хирад ва ҳикмат расидем, дарк намудем, ки миллат ва давлати дар уқёнуси кишварсозӣ заврақрони ҳикмату хирадбуда, албатта, ба соҳили мурод мерасад. Ҳакиме гуфтааст: «Оне, ки хирад ва ҳикмат меофарад, фарзанди башарият ва абадият хоҳад буд, зеро аз ӯ маърифати ҷовидонӣ мерос хоҳад монд. Маърифате, ки мутааллиқ ба қавму ҳудуде набуда, балки дар хизмати башар қарор хоҳад гирифт». Дуруст аст, ки кишварҳо бо он афроди ҳикматмеҳвару маърифатпешаву маорифпарварашон овозадор шуданд. Номи онҳо ҳаргиз аз ёди таърих зудуда нахоҳад шуд, зеро дар тафаккури башар тантана ва бар ҷаҳл қиём карданду ба ҷои бефитратӣ маърифатро пешаи худ намуданд.

Қайд намудан ба маврид аст, ки файзи Истиқлол бо ибтикору роҳнамоии Пешвои миллат, дар таърихи начандон тӯлонӣ барои мо дастоварду сар-баландиҳои зиёде овардааст ва минбаъд низ ба бор хоҳад овард. Албатта бо боварии комил гуфта метавонем, ки мо Истиқлолияти комили сиёсӣ ба даст овардаву зери партави он осудаву осоишта зиндагӣ хоҳем кард.Ташаккулёбӣ ва рушди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявт давраи қонунии инкишофи тамаддун ба ҳисоб меравад, ки дар натиҷаи он на танҳо вусъатёбии вазифаҳои иҷтимоии давлат, балки аз тарафи давлат ба худ гирифтани масъулият барои беҳбуди ҳаёти шаҳрвандонаш, дарки зарурати таъмини ҳуқуқҳои иҷтимоии онҳоро дар назар дорад.

Ҳоло ҳифзи Истиқлолияти давлатӣ дар асри муборизаҳои иттилоотӣ ва бархӯрди фарҳангӣ аз таҳкими ҳуввияти миллӣ, тақвияти тафаккури давлатмеҳвар, посдории анъанањое, ки реша дар умқи таърих ва давлатсозии миллӣ доранд, ибтидо мегирад. Дар ин маврид пайравӣ аз сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат асоси устуворт ва идеологии арзишҳои миллист.

Истиқлолияти давлатӣ вазифаҳои асосӣ дорад, ки пойдорӣ ва бақои кишвар дар устувории онҳо метавонад пойбаро монад. Ноил гардидан ба ин муқаддасоти мардумӣ мақсад ва вазифаҳои давлатсозиеро муайян менамояд, ки дар маҷрои истиқлолхоҳӣ бақои кишварро мушаххас месозанд. Дар қатори чунин вазифаҳо, метавон муттаҳидгардонӣ, сафарбарсозӣ, тарбиявӣ ва ташаккулдиҳиро номбар кард. Вазифаи муттаҳидгардонии истиқлолият дар он таҷассум меёбад, ки миллат ва халқҳои маскуни давлатро барои ояндаи бузург ва шукуфо ба ҳам меорад. Вазифаи сафарбарсозии истиқлолият бошад, дар ба тақдир ва ҳаёти Ватан бо эҳсоси масъулият шарик будани шаҳрвандони мамлакат, новобаста ба мансубияти миллӣ, забонӣ, нажодӣ ва динӣ зоҳир мегардад. Рисолати тарбиявии истиқлолият бозгӯи ифтихор аз мероси пурғановати ниёгон аст, ки дар асоси арзишҳои маънавию анъанаҳои нек ҷамъ гардидааст. Вазифаи ташаккулдиҳии истиқлолият, пеш аз ҳама, пайванд ба рушди касбият ва тавонмандии зеҳнии қишри солимфикру ҳушманди кишвар мебошад.

Ба андешаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, арзишҳои Истиқлолияти кишварро чун гавҳараки чашм бояд эҳтиёт намоем. Пеш аз ҳама, он рӯзҳои вазнин ва сангинеро, ки ба сари миллат омад, ҳаргиз фаромӯш накунем. Дарк намоем, ки агар истиқлолият бошаду бақои он бо ғояи миллӣ таъмин нашавад, заволи давлатро ба вуҷуд меорад. Давоми сию чор сол бунёдкорӣ, созандагӣ ва тараққиёти соҳавию сохториро наметавон нодида гирифт. Агар 34 солро аз лиҳози рушд ва раванди барқарории давлат таҳлил намоем, даҳ соли аввали он ҷанги дохилӣ буд, сипас даҳ соли дигар пайи бартараф намудани оқибатҳои низои дохилӣ ва таҳияи нақшаҳо барои оянда сипарӣ шуд ва акнун, чордаҳ сол мешавад, ки ба сӯи рушди устувор қадам гузоштаем. Яъне, аз соли 2010 рушди Тоҷикистони навин оғоз ёфт, ки дар ин муддат ба пешрафти бесобиқае ноил гардидем.

Истиқлоли мо силсилаи суббот ва меъёрҳои куллӣ аст, ки дар диди мо, афкори мо устувор аст. Мо иродаи соҳибистиқлолӣ ихтиёр кардаем, ки худро аз нобудӣ наҷот диҳем. Мисли он, ки нафаре хона месозад, аввал тарҳи хонаро муқаррар мекунад, дар ибтидо ӯ чигуна хона сохт буд, минбаъд низ ҳамон тариқ хонаи хешро сохта метавонад. Мо ҳоло амали худро дар хонасозӣ мебинем ва ин амал дар вуҷуди мост, ки таърихи мо онро тасдиқ мекунад.

Андом ва идроки ҳиссӣ нисбати эҳсоси мо, иртиботи ҷомеаро қудрати тафаккур намедиҳад ва натиҷагирии он беинтиҳо аст ва бояд донист, ки огоҳиҳои кӯҳану навини бедумбол ба истиқрори истиқлоли мо ибтикори нав медиҳад. Истиқлоли мо, ба мо пирӯзиҳои мутаъолӣ, моҳвораи иҷтимоӣ, аз қабили камолҷӯӣ, майл ба хайру некӣ, навҳи дустӣ, соири андешаҳоро додааст ва хоҳад дод.

Ҳар падида дар роҳи такомули худ ниёзҳо дорад, ки бо беҳтарин вижа таъмин мегардад. Мисли он ки ҳеҷ мавҷудоте нест, ниёз ба чизе надошта бошад. Тӯли 34 соли соҳибистиқлолӣ дарк намудем, ки мо ниёз ба шинохт дорем ва ҳоло мебинем, ки ин ниёзи мо чи гуна таъмин мегардад. Маъмулан барои касби огоҳии милливу шинохти худ манобеи он лозим аст, монанди он ки бидуни чашм чизҳои диданиро наметавон дид ва бидуни гӯш шуниданиҳоро наметавон шунид. Ин аст, ки манобеи истиқлол аз шинохт ва ҳуввияти миллӣ ихтиёр дорад. Арзишноктарин омили шинохт ва ҳуввияти миллӣ, ки ниёзи аввалиндараҷаи мост, ин андешаи имрӯз ва фардои миллату давлат аст. Муҳим имрӯз доштани ҳуввияти миллӣ аст, ки мо метавонем тариқи он ниёзҳои худро амалӣ намоем ва дар асоси қонуни сартосарии ҳидоят роҳи саодату такмили худро бо кӯмаки ҳуввияти миллӣ ва шинохти худ тай намоем.

Бояд қайд намоем, ки ҷиҳати дигари шинохти соҳибихтиёрӣ маънои истиқлоли андеша ва истиқлоли хирадро дорад, то ки дар иҷрои вазифа содиқ ва меросбари аслӣ бошем, рӯ ба илм орем, таҳаввулот дар омӯзишу маориф ва талош ба рисолати касбӣ намоем.

Ҷаҳони имрӯз, ки саҳнаи муборизаи ақлҳо иборат аст, кишвари мо бо тафаккури миллӣ ба майдони таърих омад ва худро аз тариқи забони дигарон насохт, бо дили худ, бо дониши худ ва шинохти худ имрӯз қодир аст дар домони ҳастии худ, бо иттиҳоди нерӯҳои худ дар муқобили тӯфони қудратҳо рӯ ба рӯ истад. Ҳар қавм, ҳар миллат танҳо дар сурати як фазилат, бо унвонии зарурат метавонад аз таъсири қудратҳои мавҷуд раҳоӣ ёбад ва рисолати азими худро дар миёни қавмҳо, миллатҳо ташвиқ диҳад. Раҳоии мо аз қудратҳои мавҷуд, аз низомҳои сиёсиву иқтисодӣ ва аз ҳадафҳои фарогири мо чун иттиҳоди муқаддас иборат аст. Авлавиятдортарин ниҳод ва таҷассумгари истиқлоли мо, ин ҳуввияти миллии мост, ки ҳалқаи парешони миллатро ба ҳам пайваст намуд. Маҳз дарахти ҳуввиятшиносӣ аз ин гуна иттиҳоди муштарак, аз чашмаҳои таърих, таҷриба ва ифтихороти миллӣ об мехӯрад.

Дар чунин иттиҳод ҳеҷ кас худро таҳқиршуда намедонад. Тоҷикистон кишваре аст, ки аз лиҳози таърихӣ давраҳои заррини тараққиро, ба вижа дар арсаҳои фарҳангӣ таҷриба кардааст. Бо ин ҳама маънӣ, ин кишвар метавонад роҳи рушду беҳбудӣ ва муқаддам дошта бошад.

Воқеан ҳам, ҳуввияти миллӣ, дар намоиши бузурги хештаншиносӣ таҷассумгари истиқлоли мо гардида, дар роҳ ба сӯи сафедиву сарфарозӣ ба мо имкон дод, ки ба оламиён ва ба таърих нишон диҳем, то чӣ сон қавми тоҷик аз аҳди маъҷӯзии таърих берун омад, миллат гардид, давлат сохт ва итминон дорад, дар такя бо нерӯҳои азими худ ба қуллаҳои балантарини камоли истиқлол хоҳад расид.

Саидзода М.Ё. – ходими хурди шуъбаи Ҳуқуқи давлатии ИФСҲ АМИТ

Истиқлолият, ҳолати бунёдии давлатдории имрӯзаи миллати тоҷик мебошад, ки ҳадафҳои воло, миллӣ, таърихӣ ва инсонии мардумро таҷассум менамояд. Ба маънои васеи замон, санги меҳвари истиқлолияти воқеӣ, ин таҳияи бомуваффақияти таҳаввули асосии иҷтимоию сиёсии дорои решаҳои қавии маънавӣ ва унсурҳое мебошад, ки аз ҳуввияти миллӣ ва фарҳанги маънавии халқ сарчашма мегиранд.

Истиқлолияти мо рамзи миллату кишвари озодидӯст, соҳибихтиёрии давлат буда, намунаи равшани ватандӯстӣ мебошад. Тоҷикистон дар тӯли 34 соли соҳибистиқлолӣ сарфи назар аз мушкилоту монеаҳои зиёд тавонист рушди босуботи давлати моро таъмин намуда, мавқеашро дар арсаи ҷаҳонӣ баланд бардорад, пояҳои давлатдории соҳибистиқлоли худро таҳким бахшад ва тамоми нерӯю захираҳоро барои фароҳам овардани шароити мусоид баҳри зиндагии шоистаи халқаш равона созад.

Маълум аст вақте, ки дар оила фазои боварибахш, рӯҳияи болида ва муносибатҳои пайвандон бо ғамхорӣ ва меҳрубонии якдигар тавъаманд, ин нишонаи истиқлолият аст. Яъне, фазои амну осоиштаи Ватан ин ҳама саодатро ба кошонаи хонавода ҳадя месозад ва ин раванд аз муҳити хонавода то маҳал, аз маҳал то ноҳия, аз ноҳияву шаҳр то вилояту ҷумҳурӣ рафта мерасад. Пайвандӣ соҳибихтиёрӣ бо манофеи умумимиллӣ ниҳоят зич мебошад. Вақте ки мардум дар атрофи ғояи миллӣ ва ормонҳои мардумӣ сарҷамъ мегарданд, метавонанд бо ифтихор аз соҳибистиқлолӣ сухан гӯянд.

Дар акси он агар бо тафаккури музофотӣ ҳарф аз мушкилоти кишвар зананд, манфиате нахоҳад дошт. Дар таърихи пурфоҷиаи миллат, ҳангоми ғояи миллӣ дучори ҳуҷумҳои фикрӣ ва идеологии бегона қарор гирифтан, бешак хеле маҳрумияту шикастҳоро дидем. Вақте тафаккури миллӣ осеб мебинад, ҳарфи ватандорӣ ба гӯшаҳои фаромӯшӣ меравад. Аз ин рӯ, миллати сарбаланди тоҷик баъди суқути Иттиҳоди Шӯравӣ нагузошт, ки андешаи миллиаш зиён бинад ва коҳиш ёбад. Ҳуҷумҳои пай дар пай хисороти гаронро ба миён оварда бошад ҳам, вале тафаккури миллӣ ба ҳамон маҷрои шинохти мардумӣ ва аҳамияти таърихиву миллатсозӣ баргашт.

Маҳз иродаи қавии сиёсии Пешвои миллат буд, ки андешаи миллӣ тақвият ёфта, аз ҳуҷумҳои идеологию фарҳангӣ эмин монд. Баъди он ҳама, таърих умумиятро бо мавзуи «Оқибатҳои ҷаҳл» шиносонид ва бар соҳиб-тафаккури бедор арзиши маърифат аён шуд. Ҳамин тавр, мо ба қадри маърифату хирад ва ҳикмат расидем, дарк намудем, ки миллат ва давлати дар уқёнуси кишварсозӣ заврақрони ҳикмату хирадбуда, албатта, ба соҳили мурод мерасад. Ҳакиме гуфтааст: «Оне, ки хирад ва ҳикмат меофарад, фарзанди башарият ва абадият хоҳад буд, зеро аз ӯ маърифати ҷовидонӣ мерос хоҳад монд. Маърифате, ки мутааллиқ ба қавму ҳудуде набуда, балки дар хизмати башар қарор хоҳад гирифт». Дуруст аст, ки кишварҳо бо он афроди ҳикматмеҳвару маърифатпешаву маорифпарварашон овозадор шуданд. Номи онҳо ҳаргиз аз ёди таърих зудуда нахоҳад шуд, зеро дар тафаккури башар тантана ва бар ҷаҳл қиём карданду ба ҷои бефитратӣ маърифатро пешаи худ намуданд.

Қайд намудан ба маврид аст, ки файзи Истиқлол бо ибтикору роҳнамоии Пешвои миллат, дар таърихи начандон тӯлонӣ барои мо дастоварду сар-баландиҳои зиёде овардааст ва минбаъд низ ба бор хоҳад овард. Албатта бо боварии комил гуфта метавонем, ки мо Истиқлолияти комили сиёсӣ ба даст овардаву зери партави он осудаву осоишта зиндагӣ хоҳем кард.Ташаккулёбӣ ва рушди давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявт давраи қонунии инкишофи тамаддун ба ҳисоб меравад, ки дар натиҷаи он на танҳо вусъатёбии вазифаҳои иҷтимоии давлат, балки аз тарафи давлат ба худ гирифтани масъулият барои беҳбуди ҳаёти шаҳрвандонаш, дарки зарурати таъмини ҳуқуқҳои иҷтимоии онҳоро дар назар дорад.

Ҳоло ҳифзи Истиқлолияти давлатӣ дар асри муборизаҳои иттилоотӣ ва бархӯрди фарҳангӣ аз таҳкими ҳуввияти миллӣ, тақвияти тафаккури давлатмеҳвар, посдории анъанањое, ки реша дар умқи таърих ва давлатсозии миллӣ доранд, ибтидо мегирад. Дар ин маврид пайравӣ аз сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат асоси устуворт ва идеологии арзишҳои миллист.

Истиқлолияти давлатӣ вазифаҳои асосӣ дорад, ки пойдорӣ ва бақои кишвар дар устувории онҳо метавонад пойбаро монад. Ноил гардидан ба ин муқаддасоти мардумӣ мақсад ва вазифаҳои давлатсозиеро муайян менамояд, ки дар маҷрои истиқлолхоҳӣ бақои кишварро мушаххас месозанд. Дар қатори чунин вазифаҳо, метавон муттаҳидгардонӣ, сафарбарсозӣ, тарбиявӣ ва ташаккулдиҳиро номбар кард. Вазифаи муттаҳидгардонии истиқлолият дар он таҷассум меёбад, ки миллат ва халқҳои маскуни давлатро барои ояндаи бузург ва шукуфо ба ҳам меорад. Вазифаи сафарбарсозии истиқлолият бошад, дар ба тақдир ва ҳаёти Ватан бо эҳсоси масъулият шарик будани шаҳрвандони мамлакат, новобаста ба мансубияти миллӣ, забонӣ, нажодӣ ва динӣ зоҳир мегардад. Рисолати тарбиявии истиқлолият бозгӯи ифтихор аз мероси пурғановати ниёгон аст, ки дар асоси арзишҳои маънавию анъанаҳои нек ҷамъ гардидааст. Вазифаи ташаккулдиҳии истиқлолият, пеш аз ҳама, пайванд ба рушди касбият ва тавонмандии зеҳнии қишри солимфикру ҳушманди кишвар мебошад.

Ба андешаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, арзишҳои Истиқлолияти кишварро чун гавҳараки чашм бояд эҳтиёт намоем. Пеш аз ҳама, он рӯзҳои вазнин ва сангинеро, ки ба сари миллат омад, ҳаргиз фаромӯш накунем. Дарк намоем, ки агар истиқлолият бошаду бақои он бо ғояи миллӣ таъмин нашавад, заволи давлатро ба вуҷуд меорад. Давоми сию чор сол бунёдкорӣ, созандагӣ ва тараққиёти соҳавию сохториро наметавон нодида гирифт. Агар 34 солро аз лиҳози рушд ва раванди барқарории давлат таҳлил намоем, даҳ соли аввали он ҷанги дохилӣ буд, сипас даҳ соли дигар пайи бартараф намудани оқибатҳои низои дохилӣ ва таҳияи нақшаҳо барои оянда сипарӣ шуд ва акнун, чордаҳ сол мешавад, ки ба сӯи рушди устувор қадам гузоштаем. Яъне, аз соли 2010 рушди Тоҷикистони навин оғоз ёфт, ки дар ин муддат ба пешрафти бесобиқае ноил гардидем.

Истиқлоли мо силсилаи суббот ва меъёрҳои куллӣ аст, ки дар диди мо, афкори мо устувор аст. Мо иродаи соҳибистиқлолӣ ихтиёр кардаем, ки худро аз нобудӣ наҷот диҳем. Мисли он, ки нафаре хона месозад, аввал тарҳи хонаро муқаррар мекунад, дар ибтидо ӯ чигуна хона сохт буд, минбаъд низ ҳамон тариқ хонаи хешро сохта метавонад. Мо ҳоло амали худро дар хонасозӣ мебинем ва ин амал дар вуҷуди мост, ки таърихи мо онро тасдиқ мекунад.

Андом ва идроки ҳиссӣ нисбати эҳсоси мо, иртиботи ҷомеаро қудрати тафаккур намедиҳад ва натиҷагирии он беинтиҳо аст ва бояд донист, ки огоҳиҳои кӯҳану навини бедумбол ба истиқрори истиқлоли мо ибтикори нав медиҳад. Истиқлоли мо, ба мо пирӯзиҳои мутаъолӣ, моҳвораи иҷтимоӣ, аз қабили камолҷӯӣ, майл ба хайру некӣ, навҳи дустӣ, соири андешаҳоро додааст ва хоҳад дод.

Ҳар падида дар роҳи такомули худ ниёзҳо дорад, ки бо беҳтарин вижа таъмин мегардад. Мисли он ки ҳеҷ мавҷудоте нест, ниёз ба чизе надошта бошад. Тӯли 34 соли соҳибистиқлолӣ дарк намудем, ки мо ниёз ба шинохт дорем ва ҳоло мебинем, ки ин ниёзи мо чи гуна таъмин мегардад. Маъмулан барои касби огоҳии милливу шинохти худ манобеи он лозим аст, монанди он ки бидуни чашм чизҳои диданиро наметавон дид ва бидуни гӯш шуниданиҳоро наметавон шунид. Ин аст, ки манобеи истиқлол аз шинохт ва ҳуввияти миллӣ ихтиёр дорад. Арзишноктарин омили шинохт ва ҳуввияти миллӣ, ки ниёзи аввалиндараҷаи мост, ин андешаи имрӯз ва фардои миллату давлат аст. Муҳим имрӯз доштани ҳуввияти миллӣ аст, ки мо метавонем тариқи он ниёзҳои худро амалӣ намоем ва дар асоси қонуни сартосарии ҳидоят роҳи саодату такмили худро бо кӯмаки ҳуввияти миллӣ ва шинохти худ тай намоем.

Бояд қайд намоем, ки ҷиҳати дигари шинохти соҳибихтиёрӣ маънои истиқлоли андеша ва истиқлоли хирадро дорад, то ки дар иҷрои вазифа содиқ ва меросбари аслӣ бошем, рӯ ба илм орем, таҳаввулот дар омӯзишу маориф ва талош ба рисолати касбӣ намоем.

Ҷаҳони имрӯз, ки саҳнаи муборизаи ақлҳо иборат аст, кишвари мо бо тафаккури миллӣ ба майдони таърих омад ва худро аз тариқи забони дигарон насохт, бо дили худ, бо дониши худ ва шинохти худ имрӯз қодир аст дар домони ҳастии худ, бо иттиҳоди нерӯҳои худ дар муқобили тӯфони қудратҳо рӯ ба рӯ истад. Ҳар қавм, ҳар миллат танҳо дар сурати як фазилат, бо унвонии зарурат метавонад аз таъсири қудратҳои мавҷуд раҳоӣ ёбад ва рисолати азими худро дар миёни қавмҳо, миллатҳо ташвиқ диҳад. Раҳоии мо аз қудратҳои мавҷуд, аз низомҳои сиёсиву иқтисодӣ ва аз ҳадафҳои фарогири мо чун иттиҳоди муқаддас иборат аст. Авлавиятдортарин ниҳод ва таҷассумгари истиқлоли мо, ин ҳуввияти миллии мост, ки ҳалқаи парешони миллатро ба ҳам пайваст намуд. Маҳз дарахти ҳуввиятшиносӣ аз ин гуна иттиҳоди муштарак, аз чашмаҳои таърих, таҷриба ва ифтихороти миллӣ об мехӯрад.

Дар чунин иттиҳод ҳеҷ кас худро таҳқиршуда намедонад. Тоҷикистон кишваре аст, ки аз лиҳози таърихӣ давраҳои заррини тараққиро, ба вижа дар арсаҳои фарҳангӣ таҷриба кардааст. Бо ин ҳама маънӣ, ин кишвар метавонад роҳи рушду беҳбудӣ ва муқаддам дошта бошад.

Воқеан ҳам, ҳуввияти миллӣ, дар намоиши бузурги хештаншиносӣ таҷассумгари истиқлоли мо гардида, дар роҳ ба сӯи сафедиву сарфарозӣ ба мо имкон дод, ки ба оламиён ва ба таърих нишон диҳем, то чӣ сон қавми тоҷик аз аҳди маъҷӯзии таърих берун омад, миллат гардид, давлат сохт ва итминон дорад, дар такя бо нерӯҳои азими худ ба қуллаҳои балантарини камоли истиқлол хоҳад расид.

Саидзода М.Ё. – ходими хурди шуъбаи Ҳуқуқи давлатии ИФСҲ АМИТ

Ба ҳамагон маълум аст, ки ҳамаи рӯйдодҳои бузурги сиёсӣ ва воқеаҳои муҳимми таърихӣ дар давлатдории навини миллии тоҷикон нақши умда дошта, аз як ҷониб бо далели бадастории Истиқлоли давлатӣ ва аз тарафи дигар, ба ҳаёту фаъолияти абармарди сиёсат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон робитаи мустақим доранд.

Пешвои муаззами миллат ҳамчун як фарзанди барӯманди халқи азизи Тоҷикистон ҳанӯз аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Сарвари давлат аз пуштибонии гарму самимии мардуми шарифи кишвар, дуои хайри падарону модарон, собиқадорону пирони рӯзгор ва махсусан, дастгирии фаъолонаи ҷавонони ватандӯсту бонангу номус руҳу неруи тоза гирифта, дар самти бартараф намудани мушкилоти ниҳоят душвору сангини сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоии кишвар, эҳё ва ҳифзи арзишҳои миллӣ бо иродаи мустаҳкам ва азми қавӣ қадамҳои устувор ва матин гузоштанд.

Дар ин ҷода ҳақ ба ҷониби Пешвои миллат аст, ки дар суханрониашон ба муносибати савгандёдкунии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи 30 октябри соли 2020 аз мардуми кишвар сипосгузорӣ карда, аз ҷумла таъкид намуданд, ки «...ихлосу эътимоди мардум масъулияти маро барои ба ҷо овардани рисолати бузурги давлатдорӣ, яъне роҳбарӣ кардани давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон, ҳифзи сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ, ваҳдати миллӣ, таъмин намудани фаъолияти муназзаму босамари рукнҳои давлатдорӣ, амнияти ҷомеа ва давлат, волоияти қонун, рушди бомароми иқтисодиву иҷтимоии кишвар ва муҳимтар аз ҳама, боз ҳам беҳтар гардонидани шароити зиндагиву рӯзгори сокинони мамлакат бамаротиб меафзояд».

Бояд ин нуктаро таъкид кард, ки ҳангоми интихоб шудани Роҳбари давлат ба вазифаи Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон кишвари мо рӯзҳои бисёр сангину мудҳишро аз сар мегузаронд, зеро оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ аланга зада, тару хушкро баробар месӯхт. Бо шуҷоати сиёсӣ, эҳсоси баланди масъулият дар назди мардум, садоқат ба кори худ, мусолиҳа бо рақибони сиёсӣ, азхудгузаштанҳо ва ҷонфидо будан ба Ватан ин шахсияти барҷаста тавонистанд, ки зимоми давлатдориро ба даст гирифта, барои хомӯш кардани алангаи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ бо тамоми ҳастии худ саъю талош намоянд ва ба мардуми ҷафокашидаи тоҷик ваъда диҳанд, ки «Ман ба шумо сулҳ меорам». Ин шиор маромномаи ба даст овардани сулҳи тоҷикон ва таъмини ваҳдати миллӣ ва минбаъд пояи мустаҳкаме барои роҳандозии сиёсат дар самти эҳё ва ҳифзи арзишҳои миллӣ гардид.

Якдиливу ҳамраъйӣ ва ҳамбастагиву пайвандгарӣ, ки зодаи сулҳу оштӣ аст, бо сиришти азалии мардуми куҳанбунёд ва фарҳангофарини тоҷик ҳамқисмат аст. Ин хосияти умда ва азалии мероси фарҳангӣ ва мадании бостонии тоҷикон, ба мисли «Авасто», «Занд»-у «Позанд», «Худойнома», «Менӯи хирад», «Бундаҳишн» ва амсоли он мавриди ситоишу ниёиш қарор гирифта, дар оромишу осоиш зиндагӣ кардан яке аз рукнҳои асосии тарзи ҳаёти солими ниёгони мо будааст. Ниёгони хирадсолори мо барои ҳар қисмати зиндагии худ рамзҳое доштанд, ки ба он бовар мекарданд ва сарнавишти худро ба онҳо вобаста медонистанд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари хирадманд, соҳибтаҷриба ва таҳлилгари воқеъбину дурандеш ҷавҳари ҳикмати ниёгонро ба хубӣ эҳсос карда, барои таҳким бахшидани худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ, дар шароити кунунӣ дар назарияи ваҳдати миллӣ ба тафаккури навини миллӣ асос гузоштанд, ки дар ҷавҳари он эҳсоси амиқи ҳамбастагӣ ва муттаҳидии миллат ва расидан ба саодати зиндагӣ қарор гирифта, дар даврони Истиқлоли давлатӣ ба ҳадафҳои меҳварии сиёсати Пешвои миллат табдил ёфт.

Ин ҳама вобаста ба он аст, ки тоҷикон, табиатан, мардуми фарҳангофар, тамаддунсоз буда, аз қадим халқу хонадонњои ҳукмрони он ҳар яке барои рушди тамаддуни ҷаҳонӣ саҳми босазо гузоштаанд. Бо вуҷуди борҳо аз даст додани истилоли сиёсӣ ин мардум фарҳанги худро аз бегонашавӣ ҳифз кардаанд, давра ба давра такмилу сайқал додаанд. Бахусус, баъди сарнагун гаштани давлати Сомониён тули қариб ҳазор сол, ки мардуми таҳҷоӣ зери зулм ва таъқибҳои қабилаҳои саҳроӣ ранҷу машаққат кашид, маҳз фарҳанг ва унсурҳои хосси он - забон, хат ва алифбо, бар замми ин осори нобу пурарзиши илмии бузургонаш нагузошт, ки халқи тоҷик номи худро аз саҳифаи таърих маҳв созад.

Бавижа, даҳсолаи охири асри XX дар таърихи фарҳангпарваронаи мардуми тоҷик чун саҳифаи дурахшоне бозтобӣ мешавад. Сабаби асосӣ дар он аст, ки миллати тоҷик ба Истиқлоли давлатӣ соҳиб гардида ва зимоми давлатдориро ба ихтиёри худ гирифта, аз лиҳози сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ мустақилияти худро таъмин сохт.

Бо сабабҳои болозикр, Истиқлоли давлатӣ барои мардуми таҳаммулгарову тамаддунсоз ва фарҳангсолори тоҷик ҳамчун неъмати бебаҳо, падидаи муттаҳидкунанда, унсури хоси устувор нигоҳ доштани ягонагии марзии давлатдории миллӣ арзиши басе баландро касб кард. Истиқлоли давлатӣ ҳидоятгари аҳли ҷомеа ҷиҳати арҷ гузоштан ба мероси ниёгон, бахусус, анъанаву расму русуми аҷдодӣ, суннатҳои аслӣ ва эҳтиром доштан ба муқаддасоти миллӣ гардид. Бавижа, ба сифати сарчашмаи ташаккулёбии андешаи миллӣ, ҳуввият, шинохти миллӣ Истиқлоли давлатӣ хизмати мондагор кард. Ин падида шароит созгор намуд, ки андеша, тафаккури даврони шуравии аҳли ҷомеа нисбат ба анъанаву суннатҳои аҷдодӣ тағйир ёбад. Хусусан, дар даврони шуравӣ забони шевои тоҷикӣ ба ҳукми забони хонагӣ, муносибатҳои байнихонаводагӣ даромада, он барои бештари шаҳрвандон, аз ҷумла, аҳли зиё, олимону муҳаққиқони соҳаҳои илмҳои табиатшиносиву дақиқ ва тиб ҷиҳати таълиф намудани китобҳои дарсиву асарҳои илмӣ-таҳқиқотӣ қобили қабул дониста намешуд. Ҳатто дар маҷлису ҷамъомадҳо аз истифодаи ин забон худдорӣ мекарданд. Ҳимоятгарони ин забони ноб дар он даврон танҳо донишмандони ҷомеашинос, олимони соҳаҳои адабиёту забоншиносӣ ихлосмандон ва омӯзгорони забони модарӣ буданд.

Ҳамин тавр, Истиқлоли давлатӣ аз расидан ба истиқлоли забонӣ оғоз гардида, дар самти ҳифзи арзишҳои фарҳанги миллӣ чунин самараҳоро ба бор овард:

Ааввалан, андешаи миллиро ба сифати рукни асосии давлатдории миллӣ ва забони ноби тоҷикиро ба сифати забони давлатӣ, расмӣ-ҳуҷҷатгузорӣ табдил дод, ки ин дастоварди бегазанд яке аз самараҳои нахустини дастёбӣ ба истиқлоли сиёсӣ ва фарҳангӣ ба ҳисоб меравад.

Дуюм, дар даврони ҳукмронии идеологияи шуравӣ ҷашни солгарди донишмандони бузург, ба мисли устод Рӯдакӣ, ибни Сино, Ҳофиз, Ҷомӣ ва дигарон бояд бо роҳбарони ҳизбӣ дар марказ мувофиқа карда мешуд. Истиқлоли давлатӣ ин мушкилиро аз байн бардошт ва мероси фарҳанги миллиро натиҷаи раванди ягонаи таърихӣ арзёбӣ карда, ба арзишҳои он аз нигоҳи нав - аз дидгоҳи таърих ва меъёру арзишҳои умумибашарии гуманистӣ баҳо дод.

Сеюм, дар қиёс бо низоми давлатдории шуравӣ даврони Истиқлоли давлатӣ барои миллати тоҷик нигоҳи нав, тафаккури нави созанда ва рисолати ояндабинона доштанро нисбат ба дарки моҳияти худ, Ватан, марзу бум, арзишҳои фарҳангӣ, муқаддасоти миллӣ, назму тартиби давлатдорӣ ва ғайраро асос гузошт.

Чаҳорум, Истиқлоли давлатӣ тарҳи нави давлатдории миллиро бозтобӣ дошта, фазои мустақили сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро бароямон фароҳам овард, то дар асоси такя намудан ба арзишҳои волои фарҳанги гузашта унсурҳои муҳимми онро ба бозёфтҳои фарҳангии тамаддуни муосири ҷомеаи пешрафта омезиш дода, шароити мусоидро барои зиндагии маънавии шоиста баро кулли мардум таъмин намоем.

Истиқлоли давлатӣ барои ҷомеаи муосири Тоҷикистон, пеш аз ҳама, раванд аст, он равандест, ки ташаккул ва комилшавии шуурнокӣ, таҳаввули ҳувияти миллиро тақозо дорад. Аз ҷанбаи равонӣ-фарҳангӣ Истиқлоли давлатӣ ифодакунандаи падидаи худшиносист, ки шаҳрвандонро ҳушдор дод, ки асли хешро шиносанд, муҳофиз ва такмилдиҳандаи арзишҳои фарҳанги миллӣ дар пешорӯйи бархурди тамаддунҳо бошанд.

Дар даврони Истиқлоли давлатӣ, махсусан, пажуҳиш ва бо хатти муосир ба нашр расонидан ва дастраси мардум гардонидани осори хаттии ниёгон ҷиҳати қавӣ гардонидани хотираи таърихии мардум, инчунин таъсиси китобхонаҳо, осорхонаҳо, кохҳои фарҳангӣ, марказҳои омӯзишии ҳозиразамон ва бо воситаҳои технологии муосир ҷиҳозонидани онҳо барои ташаккул додани донишҳои замонавӣ ва ҷаҳонбинии илмии аҳли ҷомеа, ташаккул додани тафаккури техникӣ ва забондонии насли наврасу ҷавон бо мақсади муаррифӣ кардани арзишҳои фарҳанги миллӣ дар арсаи байналмилалӣ, баргузор кардани ҳамоишҳои илмӣ ва рӯзҳои фарҳангии кишвар дар мамлакатҳои хориҷӣ ва ғайра аз иқдомҳои наҷиб ва шоиста мебошанд. Маҳз бо ҳамин сабабҳо Истиқлоли давлатӣ ва сарварии Пешвои муззами миллат аз болои раванди таъмини он барои миллати тоҷик имкониятро барои эҳё ва ҳифзи арзишҳои миллӣ фароҳам сохтанд.

Нозим Маҳмадизода - доктори илмҳои фалсафа, профессор, директори Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон