Бояд қайд намуд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Сарқонун - 6 ноябри соли 1994 дар ҶумҳурииТоҷикистон қабул карда шудааст ва дар моддаи 1-уми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин омадааст:

«Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад. Тоҷикистон давлати иҷтимоӣ буда, барои ҳар як инсон шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро фароҳам меорад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Тоҷикистон ҳаммаъноянд».

Дар муддати беш аз 34 соли Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар чунин мӯҳлатҳо таѓйиру иловагиҳо ворид карда шудаанд: 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016, ки тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардидаанд.

Чи тавре, ки маълум аст, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз чунин бобҳо иборат мебошад:

Боби 1. Асосҳои сохтори конститутсионӣ (моддаҳои 1-13)

Боби 2. Ҳуқуқ, озодӣ,вазифаҳои асосии инсон ва шаҳрванд (моддаҳои 14-47)

Боби 3. Маҷлиси олӣ (моддаҳои 48-63)

Боби 4. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (моддаҳои 64-72)

Боби 5. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон (моддаҳои 73-75)

Боби 6. Ҳокимияти маҳаллӣ (моддаҳои 76-80)

Боби 7. Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (моддаҳои 81-83)

Боби 8. Суд (моддаҳои 84-92)

Боби 9. Прокуратура (моддаҳои 93-97)

Боби 10. Тартиби тағйири конститутсия (моддаҳои 98-100).

Дар ин ҷо бояд қайд намуд, ки мувофиқи нишондодҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти зарурияти пешомада чунин чорабиниҳои зарурӣ метавонанд ба ҷо оварда шаванд:

1. Тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз эълони натиҷаи раъйпурсии умумихалқӣ ва таѓйиротҳо аз рӯзи интишори расмиаш эътибори ҳуқуқӣ пайдо мекунанд.

2. Қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрию ҳуқуқие, ки то ворид намудани «Тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон» амал мекарданд, дар он қисме, ки ба тағйиру иловаҳо мухолиф нестанд, амал мекунанд.

3. Интихоби пай дар пайи Президент барои ду муҳлат, ки дар қисми чоруми моддаи 65 пешбинӣ шудааст, баъд аз ба охир расидани ваколати Президенти амалкунанда оғоз меёбад.

4. Судяҳои ҳамаи судҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки то эътибор пайдо кардани «Тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон» интихоб ва ё таъйин шудаанд, ваколати худро то анҷоми муҳлаташон нигоҳ медоранд. Баъд аз эътибори ҳуқуқӣ пайдо кардани тағйиру иловаҳо судяҳо ба муҳлати 10 сол интихоб ва ё таъйин мешаванд.

22 майи соли 2016 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон раъйпурсии умумихалқӣ оид ба ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ва мутобиқи моддаи 31-уми Қонуни Конститутсионии ҶТ „Дар бораи раъйпурсии ҶТ“ бо қарори Комиссияи марказии интихобот ва раъйпурсӣ аз 23 майи соли 2016 раъйпурсии умумихалқӣ оид ба ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузоргардида ҳисобида шуд». Ба ҷонибдорӣ аз ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон 3 миллион 814 ҳазору 477 нафар раъй додаанд, ки 94,5%-и овоздодагонро ташкил намуд.

Зарур ба ёдоварист, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои самаранок пеш бурдани корҳои таҳқиқотӣ ба олимон тоҷик имкониятҳои васеъро фароҳам овардааст. Дар ин ҷо месазад чанде аз фаъолиятҳои илмии Шӯъбаи илмҳои биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро баён намоем.

Самтҳои асосии фаъолияти Шуъбаи илмҳои биологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон:

Ø гузаронидан ва ҳамоҳанг сохтани тадқиқотҳои илмӣ оид ба самтҳои афзалиятноки бунёдӣ ва амалии илм ҳамчун заминаи рушди фаъолиятҳои инноватсионӣ дар илми биология;

Ø таҳия ва амалисозии лоиҳаҳои инноватсионӣ, ки барои рушди илми биология дар мамлакат равона карда мешаванд;

Ø ҳавасмандгардонии фаъолиятҳои илмию техникӣ ва инноватсионӣ дар бахши илмҳои биология;

Ø дастгирӣ ва танзими пешниҳодҳо дар соҳаи истифодаи оқилонаи захираҳои генеткӣ дар кишвар, таҳияи лоиҳаҳои инноватсионӣ дар соҳаи биология;

Ø ташкил намудани намоиши дастовардҳои олимони Шӯъбаи илмҳои биология;

Ø густариш додани донишҳо оид ба дастовардҳои илмию техникӣ, коркарди маҳсулот ва ҳалли масъалаҳои истифодаи оқилонаи гуногунии набототу ҳайвонот дар кишвар;

Ø таъсиси базаи лоиҳаҳо, дастгирии машваратӣ, тайёр намудан ва амалисозии лоиҳаҳои афзалиятноки инноватсионӣ дар бахши истифодабарии самараноки захираҳои табийии кишвар;

Ø амалисозии лоиҳаҳо доир ба ҳифзи гуногунии биологӣ, тайёр намудани олимони ҷавон;

Ø мустаҳкам намудани алоқаи илм бо истеҳсолот баҳри таъмин намудаи амнияти озӯқавории мамлакат ва тиҷоратикунонии натиҷаҳои илми биология дар Тоҷикистон.

Ҳамин тавр бояд қайд намуд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон имрӯзҳо дар амалӣ намудани барномаҳои илмӣ ва рушди минбаъдаи илми ватанӣ, тақвиятёбии иқтисодиёти кишварамон нақш ва манзалити махсусро иҷро намуда, баҳри пешбурди корҳои илмӣ ва гулгулшукуфии мамлакати биҳиштосоямон мусоидат менамояд.

Шукур, ки Тоҷикистон кишвари биҳиштосои мост,

Сарқонуни он бахту иқболу ҳам дурнамои мост.

Ваҳдати миллӣ мақсаду талошу ҳам мароми мост,

Пешвои муазами миллат роҳбару роҳнамои мост!

Қурбоналии ВАТАН

МИРЗОРАҲИМЗОДА А.К. - ноиби праезиденти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои биологӣ, профессор,

ПАРТОЕВ Қ. - мудири озмоишгоҳи генетика ва селексияи растаниҳои Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании АМИТ, доктори илмҳои кишоварзӣ, профессор.

"Конститутсия дар моддаҳои худ таъкид мекунад, ки давлат бояд ба рушди илм ва маориф сармоягузорӣ кунад. Илм – ин нерӯи муҳаррик барои тараққиёти иқтисодӣ ва иҷтимоӣ мебошад, ва бе риояи қонунҳои асосӣ, мо наметавонем ба дастовардҳои бузург ноил шавем."

Эмомалӣ Раҳмон!

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар суханрониҳои худ, хусусан дар ҷашни Рӯзи Конститутсия, аҳамияти ин ҳуҷҷати муқаддасро таъкид мекунад. Конститутсия ҳамчун пойгоҳи давлатдорӣ, сулҳ, ваҳдат ва пешрафти кишвар тавсиф мекунад. Конститутсия ҳуҷҷати асосии давлатӣ мебошад, ки ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон, сохтори ҳукумат ва принсипҳои идоракунии давлатро муайян мекунад. Конститутсия пойгоҳи қонунӣ барои рушди устувор ва барқарории сулҳ дар Тоҷикистон мебошад. Он ҳуқуқҳои шаҳрвандонро ҳимоя намуда, кӯмак мерасонад, то ки мо ҷомеаи боадолат бисозем.

Рӯзи Конститутсия дар Тоҷикистон яке аз ҷашнҳои муҳими миллист, ки ҳар сол 6-уми ноябр таҷлил карда мешавад. Ин рӯз ба хотири қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 1994 вобастагӣ дорад. Дар солҳои охир, тағйироту иловаҳои муайян ба Конститутсия ворид шудаанд, ки он бо талаботҳои муосир мутобиқ гардидааст. Риояи Конститутсия дар ҳаёти ҳаррӯзаи мо муҳим буда, ҳар сол онро ҷашн гирифта мешавад.

Конститутсияи Тоҷикистон дар замони муқовимати шаҳрвандӣ (1992-1997) қабул шуд, вақте ки кишвар ба ҷустуҷӯи сулҳу субот буд. Қабули он дар соли 1994 як қадами муҳим барои барқарор кардани тартиботи ҳуқуқӣ ва демократия дар Тоҷикистон буд. Ин рӯз бо баргузории чорабиниҳои идона, семинарҳо ва маъракаҳои таълимӣ дар мактабҳо ва муассисаҳо ҷашн гирифта мешавад.

Конститутсия ҳамчун пойгоҳи ҳуқуқӣ барои ҳаёти ҷомеа хидмат мекунад. Он ҳуқуқҳои инсон, озодии баён, адолат ва баробариро ҳимоя мекунад. Дар Тоҷикистон, Конститутсия беш аз 100 модда иборат буда, он аз тарафи Президенти кишвар ба имзо расидааст.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар моддаи 41-ум ҳуқуқи шаҳрвандонро ба таҳсил ва гирифтани маълумоти миёна ва олии касбӣ эътироф мекунад. Ин ҳуҷҷат илмро ҳамчун асоси рушди ҷомеа ва иқтисодиёт тавсиф мекунад, зеро илм ба халли масъалаҳои муосир, аз қабили технология, тандурустӣ ва муҳити зист кӯмак мекунад.

Дар солҳои баъди Истиқлолият (пас аз 1991), Тоҷикистон ба рушди соҳаҳои илмӣ, аз ҷумла академияи илмҳо, таваҷҷуҳ зоҳир кард. Конститутсия таъкид мекунад, ки давлат бояд ба таҳқиқоти илмӣ ва инноватсияро дастгирӣ намояд, то ки кишвар дар ҷаҳони муосир рақобатпазир бимонад.

Президенти Тоҷикистон, Эмомалӣ Раҳмон, дар суханрониҳои худ борҳо гуфтааст: "Илм – калиди пешрафт аст, ва Конститутсия ба мо имкон медиҳад, ки ба ин соҳа сармоягузор бошем.

Дар Тоҷикистон, ҷашнҳои Рӯзи Конститутсия бо мавзӯҳои маориф ва илм ҳамроҳ мешаванд, ва барномаҳои давлатӣ ба таҳсили ҷавонон дар соҳаҳои фаннӣ равона шуда, Академияи милли илмҳо дар рушди технологияҳои инноватсионии нав нақши муҳим мебозад. Конститутсия ба мо роҳ барои ояндаи равшан, ба ҷавонон имкониятҳои таҳсил ва инноватсия фароҳам меорад, то ки Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ мавқеи баланд дошта бошад.

Ин рӯз барои аҳолии кишвар муҳим аст, зеро он на танҳо гузашти таърихии давлатро нишон медиҳад, балки барои илму маърифат дар соҳаи ҳуқуқи шаҳрвандон низ аҳамияти калон дорад.

Тиллозода Ҳаким – мудири сектори Филиали Агентии АХБРЯ АМИТ

дар вилояти Суғд, номзади илмҳои химия, дотсент Эрматов Комилҷон

Таърих гувоҳаст, ки чандин солҳо пеш Ҷумҳурии Тоҷикисон муддате вазъи ногувор дошту, халқи парешон, сарсону саргардон. Ин ваъиятҳои ногувору ваҳшатангез хисороти зиёдеро ба миён оварда ба хоҷагии халқ зарари зиёдеро ворид сохт. Ҳазорон –ҳазор нафар ҳамватанони мо қурбонии ин фоҷеа шуданду қисмате маҳрум аз манзилҳои истиқоматӣ гаштанд. Ба ин душвориҳо миллати тоҷик нигоҳ накарда, ба субҳи умеду орзуҳои ширини деринтизор умед доштанду мунтазири рӯзҳои некӯ хотирмон буданд.

Бешубҳа 16 – ноябри соли 1992 Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон фазои нави сиёсӣ буда, дар таърихи давлатдории миллати тоҷик саҳифаи ҷадидеро боз намуд. Маҳз ҳамин Иҷлосияи тақдирсоз боис гашт, ки сулҳу суботу осоиштагиро таъмин намуда, дастгоҳи нави давлатиро, ки омили пешрафт, тараққиёт ва шукуфоҳии ҷомеа мебошад, рӯйи кор овард.

Оре, Иҷлосияи ХVI Шӯрои Олӣ санаде буд, ки воқеанҳам тақдири имрӯзу ояндаи миллатро нур бахшид, чунки маҳз дар ҳамин Иҷлосия буд, ки фарзанди фарзонаи милат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикисон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикисон таъин гардида, бо ёд кардани савганди садоқат ва хизмат ба халқу миллати хешро ба дӯши худ гирифт. Фарзанди содиқи Ватан мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои ба даст овардани Истиқлолият, дар фазои сулҳу субот ҳаёт ба сар бурдани халқи тоҷик қаҳрамониҳои зиёд нишон дода, ҷони худро нисор намуда, тамоми вазъиятҳои ногуворро аз байн бурд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикисон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо гузаштани нахуст қадамҳояш бо нишон додани ҷасорату далерию абармардӣ исбот сохта бо ҳамгироии мардуми кишвар ба эҷоди давлати тозабунёд шарафёб гашт. Сиёсати хирадмандонаи сарвари давлат назми ҷомеаро ба вуҷуд оварда, мардумро ба ояндаи дурахшон бовар кунонид.

Маҳз вожаи Истиқлолияту озодӣ Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикисонро водор намуд, ки дар андак вақт сохтори давлатро ба меъёрҳои дунявӣ созгор намояд. Тоҷикисонро шинохтани тамоми кишварҳои ҷаҳон далели равшании афкори хирадмандонаи роҳбарияти давлати Тоҷикисон аст. Тасдиқи рамзҳои давлатӣ, пули миллӣ, бунёди муассисаҳои фарҳангӣ, фароғатӣ, тиҷоратию таълимӣ, сохтмонҳои азими кишвар, бунёди роҳу пулҳо, нақбҳо неругоҳҳои азими кишвар боварии халқи тоҷикро ба ояндаи дурахшон зиёд гардонид. Ифтихор аз он дорем, ки соҳиби Ватани обод ва давлати мустақил ҳастем.

Лозим ба ёдоварист, ки ҳамаи заҳмату меҳнати шабонарӯзии сарвари давлати Тоҷикистонро қадр карда, ба ӯ унвони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -- Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро сазовор донистанд. Бо дар назардошти саҳми арзанда ва хизматҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -- Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули давлатдории навини кишвар, эҳёи давлати миллӣ, таъмини сулҳу ваҳдат ва баланд бардоштани нуфузу эътибори Тоҷикистон дар арсаи байналмиллалӣ зарур шуморида шуд, ки дар қонуни Ҷумҳурии Тоҷикисон "Дар бораи рӯзҳои ид" ( 15. арели соли 2016) ҳамасола рӯзи 16 ноябр Рӯзи Президент ҷашн гирифта шавад.

Аз рӯйи назари коршиносону соёсатшиносон, бузургдошти Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба маънои дарки яҳамияти калидии ин ниҳоди давлатӣ дар ҳифзу тараққии давлатдории миллии мо ва ҳамчунин ҷашни қадрдонию сипос ба тамоми он арзишҳои баланди давлати миллӣ ва шаҳрвандие мобошад, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кафили конститутсионии онҳо фаъолият мекунад.

Ин аст, ки Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашни ифтихории ҳар як шаҳрванди худшиносу ватандӯсти Тоҷикистони навин аст. Ҳарчанд дар кишвар ҷашнҳои гуногуни миллию давлатӣ бо анъана ва суннатҳои миллӣ хеле зиёданд ва сокинони кишварамон онҳоро бо тарзҳои гуногун пешвоз мегиранд, аммо миёни ҳамаи ҷашнҳо Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон байни сокинони кишвари офтобиву шукуфоямон нақш ва мақоми хос дорад. Зеро ҷашн гирифтани ин санаи шукӯҳманд моро огоҳ ба он месозад, ки самимияту эҳтироми хосса ва арҷгузориҳои худро дар ин рӯзи муборак ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -- Пешвои миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳусни баён намоем.

Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашни бузурги умумимиллӣ, рамзи муҳаббату вафодорӣ, тантанаи хираду бузургдошти миллат аст. Воқеан Президент ва Пешвои мо шахсияти муборизи сиёсӣ ва лидери умумимиллӣ шинохта шудааст, ки боиси ифтихору сарфарозии ҳар як сокини Тоҷикистон ва тоҷикони ҷаҳон мебошад. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар давоми 34- соли соҳибистиқлолӣ сарзамини ниёгони моро ба як диёри ободу зебо, амну осуда ва пешрафта табдил доданд. Тамоми паҳлуҳои сохтори давлатиро ба инобат гирифта, талош бар он доранд, ки бозҳам рӯ ба тараққиёту пешрафт дошта бошад.

Бояд тазаккур дод, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста халқу миллатро барои бунёдкориву созандагиҳо ва пешрафт даъват менамоянд. Сиёсати пешгирифтаи фарзона фарзанди миллат тамоми сокинони кишварро гирди ҳам оварда, барои боз ҳам дар арсаи байналмиллали баланд бардоштани сулҳу озодӣ ва давлати мустақили пешрафта арзи ҳасти дошта бошад. Хушбахтона гузаштан ба низоми президентӣ натанҳо боиси наҷоти миллату давлат, балки омили рушди устувори тамоми соҳаҳои идораи давлатӣ, аз ҷумла иқтисодиёт, сиёсат, фарҳанг, маориф ва дигар соҳаҳо гардид.

Дастовардҳои сарвари давлат ва халқи тоҷик аз он иборат аст, ки Тоҷикистон дар зарфи 34 - соли соҳибистиқлолӣ дар низоми маориф бунёд кардану таъсис додани муассисаҳои таҳсилоти олӣ, муассисаҳои таҳсилоти ибтидоиву миёнаи касбӣ, мактабҳо, муассисаҳои таълимии намуди нав, яъне гимназия, литсей, мактабҳои байналмиллалӣ ва муассисаҳои томактабӣ далели возеҳи иқдоми созандаи Ҳукумати мамлакат мебошад.

Мо кормандони соҳаи маориф ҳамаи хизматҳои нишондодаи Пешвои худро ба назар гирифта қадр менамоем ва ҷавобан ба ғамхориҳои ин шахсияти таърихии миллатамон дар рушди минбаъдаи кишвари азизамон саҳми арзандаву назаррас хоҳем гузошт. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва тамоми сокинони кишварро ба ин рӯзи мутантан Рӯзи Президент ва дигар идҳои миллиамон табрику таҳният гуфта, дар рушду нумӯи ин мулки аҷдодиамон дастовардҳову музафариятҳои беназирро таманно менамоям.

Ходими илмии озмоишгоҳи фарматсефтика ва пизишкии

таҷрибавӣ МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ Абирова Б.М.

Дар таҳқиқи масъалаҳои муосири давлатдорӣ ва ҳуқуқи инсон, калимаи «дунявият» мавқеи марказӣ дорад. Он аз калимаи лотинии saeculum гирифта шуда, дар луғатҳо ба маънои “дунё”, “замон” ё “аср” оварда шуда, шакли secularism-и он принсипи бо дунё будан, замонавӣ буданро ифода мекунад. Аммо ҳамчун мафҳуми сиёсӣ ва ҳуқуқӣ он ба ҷудо будани дин аз давлат ишора мекунад. Асарҳои муҳақиқони ҷаҳонӣ нишон медиҳанд, ки ин мафҳум пас аз давраи Ренессанс (дар Аврупо) ва пайдоиши давлатҳои миллӣ ва демократӣ ба ҳайси заминаи ҳуқуқӣ ва сиёсӣ эътироф гардидааст. Дар ҷаҳони муосир, таҳкими ҳуқуқу озодиҳои инсон ва эҷоди фазои иҷтимоиву сиёсие, ки дар он шаҳрвандон метавонанд бо озодӣ ва бо эҳтиром ба арзишҳои умумибашарӣ зиндагӣ кунанд, ба яке аз масъалаҳои афзалиятноки давлатдории муосир табдил ёфтааст. Дар ин асно, мафҳуми «дунявият»-яъне ҷудо будани давлат аз дин, кафолати озодии виҷдон ва эътиқод нақши муҳимро ишғол мекунад. Ҷумҳуриҳои муосир, махсусан онҳое, ки дар марҳилаи гузариш ба низоми демократӣ қарор доранд, ҳадафгузорӣ менамоянд, ки тавассути принсипи дунявият суботи сиёсӣ, таҳаммулпазирӣ ва рушди устуворро таъмин намоянд.

Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон низ принсипи дунявият аҳамияти калидӣ дошта, ба он дар асоси принсипҳои гумманистӣ диққати махсус зоҳир мегардад. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 6 ноябри 1994 сол (бо тағйиру иловаҳо дар 1999, 2003 ва 2016) қабул гардида, дар моддаи 1 он мафҳуми мазкур бо чунин ҷумла оварда шудааст: «Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад». Ин ҷумла ҳамчун сутуни ҳуқуқии давлатдорӣ роҳандозӣ шудааст ва нишон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон принсипи давлати дунявиро ҳамчун унсури муҳими сохтори конститутсиониаш эътироф намудааст. Калимаи «дунявӣ» дар ин ҷо ҳамчун як унсури мухтасари сохтори давлат дохил шудааст, ки вазифаи муайян дорад, яъне нишон додани он, ки давлат барои ҳамаи шаҳрвандон, новобаста аз эътиқод, миллат ё дину мазҳаб, баробар ва бидуни ғараз хидамат ва амал мекунад. Дар таҳқиқоти ҳуқуқии миллӣ инчунин қайд шудааст, ки Конститутсия асоси ҳуқуқии таъмини давлати дунявӣ мебошад ва дар он меъёрҳо оид ба озодии виҷдон ва мухолиф набудани дин бо давлат ба назар гирифта шудаанд. Бар асоси таҳлилҳои илмӣ ва амалии Ҷумҳурии Тоҷикистон, давлати дунявӣ дар кишвар чунин принсипҳоро фаро мегирад:

- Давлат, сохтор ва мақомоти он аз дин мустақиланд ва вазифаҳои худро дар асоси конститутсия ва қонунҳо иҷро мекунанд.

- Давлат аз ташкилотҳои динӣ ҷудо буда, ва ташкилотҳои динӣ низ аз давлат ҷудо аст

- Мафкураи ягон дин ё мазҳаб ҳамчун мафкураи давлатӣ ва ҳатмӣ эътироф карда намешавад.

- Меъёрҳои динӣ аз меъёрҳои ҳуқуқӣ ҷудо буда набояд, ки меъёри динӣ ба Қонун ё Конститутсия чолиш оварад.

Конститутсия барои арзи принсипи дунявӣ заминаи ҳуқуқиро муҳайё мекунад. Масалан, моддаи 26-и Конститутсия чунин муқаррар мекунад: «Ҳар кас ҳуқуқ дорад муносибати худро нисбат ба дин мустақилона муайян намояд, алоҳида ва ё якҷоя бо дигарон динеро пайравӣ намояд ва ё пайравӣ накунад, дар маросим ва расму оинҳои динӣ иштирок намояд.» Ин қонунгузорӣ озодии виҷдон ва эътиқодро кафолат медиҳад. Илова бар ин, таҳқиқоти илмӣ нишон медиҳанд, ки дар Тоҷикистон модели махсуси давлати дунявӣ ба вуҷуд омадааст, ки ҳамзамон бо эҳтироми арзишҳои динӣ ва ҳифзи озодии виҷдон, инчунин бо нигоҳи миллӣ ва арзишҳои эҳёшуда ҳамоҳанг аст. Модели дунявӣ дар Тоҷикистон ҳамчун ҷузъи муҳими шинохти миллӣ ва сохтори давлатӣ арзи вуҷуд мекунад. Яъне, ғояи “давлати дунявӣ” дар таҳаввули давлатсозӣ нақши муҳим мебозад. Бинобар ин, дар Тоҷикистон принсипи давлати дунявӣ метавонад бо чунин имкониятҳо тавсиф шавад, аз ҷумла, кафолати баробарии ҳуқуқӣ ва озодиҳои шаҳрвандон новобаста аз дину мазҳаб, сабки ҳамзистии динӣ-фарҳангӣ, ки дар он ташкилотҳои динӣ метавонанд иштирок намоянд, таҳким ва мустаҳкамсозии истиқлоли давлат ва ҳифзи ҷавобгории шаҳрвандон дар низоми ҳуқуқӣ.

Дар заминаи иҷтимоӣ-фарҳангӣ, давлати дунявӣ дар Тоҷикистон имконият фароҳам меорад, ки шаҳрвандон баробарии ҳуқуқӣ дошта, дар фаъолияти фарҳангӣ ва ҷамъиятӣ иштирок кунанд. Ин низом ҳамзамон эҳтироми арзишҳои динӣ ва фарҳангӣ, инчунин эҳёи анъанаҳои миллӣ ва таҳкими ҳамзистии осоишта байни гурӯҳҳои гуногуни аҳолиро таъмин мекунад. Ин модел дар амал нишон медиҳанд, ки ҳамзистии динӣ-фарҳангӣ дар Тоҷикистон бо назардошти арзишҳои миллӣ ва эҳтироми озодиҳои шаҳрвандон амалӣ мегардад ва давлати дунявӣ ҳамчун кафолати адолати иҷтимоӣ ва баробарӣ хизмат мекунад.

Бо вуҷуди ин, татбиқи принсипи дунявӣ бо мушкилот низ ҳамроҳ аст. Аз ҷумла, таҳдидҳои ифротгароӣ, бегонапарастӣ ва хурофот метавонанд баъзан озодиҳои шаҳрвандон ва суботи иҷтимоиро халалдор кунанд. Аз ин рӯ, принсипи давлати дунявӣ дар Тоҷикистон ҳамзамон ба ҳифзи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва мубориза бо таҳдидҳои ифротгароӣ равона мебошад. Дар ҳамин замина, баланд бардоштани сатҳи огоҳии ҳуқуқӣ ва фарҳангии шаҳрвандон барои таҳкими давлати дунявӣ ва ҳамзистии осоишта муҳим арзёбӣ мегардад. Рушди дунявият дар Тоҷикистон ба таҳкими муҳити ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ барои озодона эътиқоди динӣ доштан ё надоштан, пешбурди ҳамзистии динӣ ё мазҳабӣ бо эҳтироми арзишҳои миллӣ ва кафолати устувории ҷомеа тавассути риояи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон вобаста аст. Бинобар ин, мавҷудияти давлати дунявӣ ҳамчун механизми таъмини ҳамзистӣ, ҳифзи субот ва рушди устувор нақши муҳим дорад .

Хулоса, принсипи давлати дунявӣ дар Тоҷикистон на танҳо пояи ҳуқуқии давлатдорӣ мебошад, балки воситаи муҳими таъминкунандаи баробарӣ, озодии виҷдон ва ҳамзистии осоиштаи иҷтимоӣ ва фарҳангӣ мебошад. Иҷрои дурусти ин принсип ба таҳкими истиқлол, пешгирии аз хурофоту бегонапарастӣ ва рушди устувори ҷомеа мусоидат мекунад. Аз ин ҷиҳат, давлати дунявӣ ҳамчун унсури стратегии давлатдорӣ дар заминаи ҷаҳони муосир аҳамияти беназир дорад ва барои тадбиқи ҳамаҷиҳатаи он бояд ҳамзамон бо таълими ҳуқуқӣ, ташаккули фарҳанги шаҳрвандӣ бо ҳамгироии арзишҳои миллӣ амалӣ гардад.

Гулҳаё Мадимарова, - ходими пешбари илмии шуъбаи Аврупои Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёти истифодашуда:

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон. Боби 1-Моддаи 1

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон. (1994, бо тағйиру иловаҳо 1999, 2003, 2016). Душанбе: Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон. [https://www.wipo.int/wipolex/edocs/lexdocs/laws/en/tj/tj001en.htm])

Hélène Thibault. Transforming Tajikistan State-building and Islam in Post-Soviet Central Asia. Bloomsbury Publishing.-2018

Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 ноябри соли 1994 яке аз рӯйдодҳои бузургу таърихӣ дар роҳи ташаккули давлатдории миллӣ ба ҳисоб меравад. Ин санади олии ҳуқуқӣ, ки дар натиҷаи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардид, пояи давлатдории навини тоҷиконро гузошт ва Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мустаҳкам намуд.

Конститутсия ба низоми идоракунии ҷумҳурии президентӣ асос гузошта, барои аввалин бор дар таърихи давлатдории тоҷикон усули таҷзияи ҳокимият, волоияти қонун, ва бартарияти ҳуқуқҳои инсонро муқаррар кард. Он ҳуҷҷати воқеан демократӣ буда, орзуву омоли таърихии халқи тоҷикро дар роҳи адолат, ваҳдат ва озодӣ инъикос мекунад.

Бо гузашти солҳо, барои такмили низоми ҳуқуқӣ ва мутобиқсозии он ба талаботи замон, ба Конститутсия се маротиба (солҳои 1999, 2003 ва 2016) тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд, ки онҳо ба таҳкими давлати ҳуқуқбунёд, адолати судӣ ва ҳифзи ҳуқуқҳои инсон равона гардиданд.

Имрӯз Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун рамзи ваҳдат, озодӣ ва соҳибистиқлолии миллӣ хизмат мекунад. Он на танҳо қонуни асосии давлат, балки пояи маънавии ҳамбастагии миллат мебошад, ки ҷомеаро ба эҳтироми қонун, ватандӯстӣ ва меҳнати созанда ҳидоят менамояд.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон давлатро ҳамчун соҳибистиқлол, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона муаррифӣ мекунад ва инсонро - бо тамоми ҳуқуқу озодиҳояш - дар маркази фаъолияти мақомоти давлатӣ қарор медиҳад.

Имрӯз, дар арафи ҷашни 35 - солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, мо ифтихор мекунем, ки ин ҳуҷҷати сарнавиштсоз барои пойдории сулҳу амният, рушди иқтисодиву иҷтимоӣ ва таҳкими Ваҳдати миллӣ хизмат менамояд.

Конститутсия қонунест, ки ваҳдати сиёсӣ ва ҳуқуқии халқро таъмини мекунад. Он халқро ҳамчун воҳиди ҳуқуқӣ ва сарчашмаи ягонаи ҳокимияти давлатӣ эътироф намуда, меъёрҳое муқаррар мекунад, ки аз таҳрифи ваҳдати сиёсии миллат пешгирӣ мекунад. Конститутсия ба рушду инкишофи ҳаёти ҷамъиятӣ бо эҳтироми гуногунандешӣ ва мафкуравиҳои сиёсӣ кафолат медиҳад.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади олии ҳуқуқӣ ва шиносномаи давлату миллат ҷойгоҳи муҳим дорад. Он Тоҷикистонро дар дохил ва арсаи байналмилалӣ муаррифӣ намуда, заминаи қонунии сохтори сиёсӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодии кишварро фароҳам овардааст. Қабули Конститутсия дар давраи душвори пас аз истиқлолият амри таърихӣ буд, ки иродаи мардум ва андешаҳои нерӯҳои гуногуни сиёсиву ҷамъиятиро муттаҳид сохт. Маҳз ин ҳуҷҷат пояи давлатдории нав, Ваҳдати миллӣ ва суботи сиёсиро таъмин намуда, барои рушди устувори ҷомеа ва пешрафти давлати соҳибистиқлоли тоҷикон шароити заруриро фароҳам овард.

Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол ҳамчун санади тақдирсоз истиқлолияти давлатии кишварро аз ҷиҳати ҳуқуқӣ мустаҳкам намуд ва Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, демократӣ ва сулҳҷӯёна ба ҷаҳониён шинос кард. Дар ҷомеае, ки мардум дорои маърифати баланди ҳуқуқӣ ҳастанд, ҳуқуқҳои конститутсионӣ ҳифз шуда, сатҳи зиндагӣ ва зиндагии шоиста таъмин мегардад.

Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд, ки «Мо бояд эҳтироми ин санади танзимгари ҳаёти ҷомеаро омӯзем, аз имконоти он ҳарчӣ бештар истифода барем ва дар ниҳояти кор ба он муваффақ шавем, ки риояи ҳатмии он барои ҳар як шаҳрванди мамлакат ҳам фарзу ҳам суннат гардад.

Қонунҳое, ки бо асоси Конститутсия қабул шудаанд, ҳаёти ҷомеа ва фаъолияти давлатро танзим намуда, заминаи рушди босуръати иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангии Тоҷикистонро фароҳам оварданд. Қонунҳои миллӣ ба мисли «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» нақши муҳим дар тарбияи насли наврас ва баланд бардоштани сифати зиндагӣ доранд. Ҳамзамон, тамоми қонунгузории кишвар навсозӣ шуда, муносибатҳои нави ҷамъиятӣ пурра танзим гардиданд.

Хулоса Конститутсия рамзи Ваҳдат, соҳибистиқлолӣ ва худшиносии миллист, ки ҷомеаро ба эҳтироми қонун ва ватандӯстӣ ҳидоят мекунад. Он барои рушди устувор ва суботи сиёсӣ шароити мусоид фароҳам оварда, насли имрӯзу фардоро барои зиндагии озодона ва созанда раҳнамоӣ мекунад.

Давлатова Мунзифа – Докторант PhD-и Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

«Қабули Конститутсия яке аз дастовардҳои муҳим ва бузурги миллати соҳибтамаддуни мо мебошад. Маҳз тавассути ни санади тақдирсоз ва роҳнамо халқи мо тавонист ба шоҳроҳи пешрафту тараққиёти соҳаҳои гуногуни ҳаёти худ барояд».

Эмомалӣ Раҳмон

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки таҳти роҳбарии бевоситаи Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 6 - уми ноябри соли 1994 дар шароити басо мураккаби таърихӣ қабул гардид, бузургтарин дастоварди миллати соҳибтамаддуни тоҷик маҳсуб меёбад. Ин қонуни асосӣ ҳамчун санади тақдирсози миллати кӯҳанбунёди тоҷикони тамоми дунё барои миллати мо давлати дар низоми демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягонаро ба ҷо гузошт.

Ба шарофати арзишҳои асосии конститутсионӣ миллати тоҷикро дар арсаи ҷаҳон шинохтаву эътироф намудаанд. Ҳамин аст, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо яке аз панҷ Конститутсияҳои беҳтарини давлатҳои аъзои ин ташкилоти байналмилалӣ эътироф гардидааст.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дастоварди беназирест, ки имрӯз мардуми Тоҷикистон таҳти сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо татбиқи арзишҳои он, пояҳои давлатдориамонро боз ҳам устувору қавӣ мегардонанд. Ин санади сарнавиштсоз дар қуллаи баланди низоми ҳуқуқӣ ва қонунгузории мамлакат истода, таҷассумгари орзуву ормонҳои халқи тоҷик буда, барои рушду нумӯи кишварамон, аз ҷумла, раванди демократикунонӣ, ҳуқуқбунёдии ҷомеа ва дунявияти кишвари азизамон нақши арзишманд дорад.

Дар заминаи Конститутсия адолати ҳуқуқӣ, яъне волоияти ҳуқуқ, ки тартиботи давлатӣ ва муносибати давлатро бо ҷомеа дар замири эътирофу эҳтироми манфиатҳо таъмин менамояд, устувор гардида, пойдории адолати иҷтимоӣ мақсаду мароми тамоми мақомоти давлатӣ ва махсусан ҷомеаи шаҳрвандӣ гардид.

Дар асоси талаботи меъёрҳои Конститутсия санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ дар кишвар бо маром идома дода шуда, нахустин санадҳои танзимкунандаи муносибатҳои вобаста ба ташакулёбии рукнҳои давлатдорӣ, фаъол намудан ва таҳкими сохтори давлатӣ ба тавсиб расида, мақоми нави ҳокимияти давлатӣ мутобиқ бо меъёрҳои ҷаҳонӣ гардид.

Тавре Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар яке аз суханрониашон иброз намудаанд, «Конститутсия барои аз байн бурдани хатаре, ки ба Истиқлолияти давлатӣ таҳдид менамуд, шароити зарурии ҳуқуқӣ муҳайё намуда, ба­рои аз нобудӣ наҷот додани давлати тозаистиқлоли тоҷикон ва аз паро­кандагӣ раҳоӣ бахши­дани миллати тоҷик асос гузошт. Конститутсия нишо­наи нахустин ва муҳимтарини соҳиб­истиқ­лолии давлат буда, аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ва кишварҳои дигар эъ­ти­роф гардидани соҳибихтиёрии он аз ҳамин ҳуҷҷати тақдирсоз сар­чашма мегирад. Конститутсия ҳамчун бахтномаи миллат ва санади бунёдии сиё­сӣ роҳи минбаъдаи пешрафту тараққиёти давлати озоду демократии моро муайян менамояд». Воқеан ҳам, қонуни асосии кишвар аз тарафи давлатҳои абарқудрати дунё эътироф гардида, меъёрҳои он мутобиқ бо санадҳои байналмилалӣ гардонида шудаанд.

Бешубҳа, қабули Конститутсияи кишвар ислоҳоти ҳуқуқиро ба миён овард ва нахустин санади танзимкунандаи тамоми муносибатҳои ҷамъиятӣ ба вуҷуд омад. Ин санади таърихӣ манфиатҳои миллати тамаддунофари тоҷикро дар худ инъикос намудааст. Ин санад аз конститутсияҳои қаблии кишвар тафовут дорад. Аз ин рӯ, арзиши Конститутсияи имрӯза дар пойдории давлати мустақили мо беҳамто мебошад. Ин санад аз ҷониби халқи дорои фарҳанги волои бостонӣ бо дарки баланди масъулиятпазирӣ қабул гардидааст.

Дар Конститутсияи кишвар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати демокративу дунявӣ эътироф гардида, халқро сарчашмаи ягонаи ҳокимияти давлатӣ донистааст. Муҳимтар аз ҳама ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро дар сатҳи олӣ қарор додааст. Ин меъёр меъёри умумиътирофшудаи ҷомеаи башарӣ буда, дар санадҳои муҳими байнамилалӣ таҷассуми худро ёфтааст.

Халқи Тоҷикистон дорои анъанаҳои кӯҳан буда, онҳоро дар тӯли ҳазорсолаҳо ҳимоя ва истифода намудааст. Анъанаҳои миллӣ дар сарзамини тоҷикон аз қадим нақши муҳим мебозанд. Бо дарназардошти аҳамияти анъанаҳои миллӣ дар танзими ҳаёту фаъолияти мардуми кишвар дар Тоҷикистон қонуни махсус дар бобати танзиму анъанаҳо ва ҷашну маросимҳо қабул гардид. Ин далели он аст, ки дар шароити Тоҷикистон амалӣ шудани Конститутсия дар заминаи суннатҳои миллӣ сурат мегирад. Ин бори дигар аз хусуси хислати миллӣ доштани конститутсияи кишвар гувоҳӣ медиҳад.

Инсон дар ҷомеаи демократӣ воқен, озод буда метавонад. Аз ин рӯ, яке аз нишонаҳои муҳими давлати демократӣ ин эътирофи дахлнопазирии ҳаёт, қадр, номус ва дигар ҳуқуқҳои фитрии инсон мебошанд, ки дар моддаи 5-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон эътироф шудаанд. Аввалин маротиба дар таърихи инкишофи конститутсионии мамлакат ҳуқуқҳои фитрии инсон чун ҳуқуқҳои дахлнопазир аз ҳама гуна фишор ва ҷудонопазир аз табиати инсон эълон мешаванд. Бар замми ин, ҳуқуқу озодиҳои инсон чун арзиши олӣ аз ҳамаи дигар арзишҳои ҷомеа волотар эълон мешавад, бевосита амалӣ гардида, мақсад, мазмун ва татбиқи қонунҳо ва мақомоти ҳокимияти давлатиро муайян менамояд. Конститутсия бар иловаи ин эълон менамояд, ки ҳифзи ватан, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, ҳифзи тамомияти арзии он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванд мебошад. Ин вазифаҳо ҳам вазифаи конститутсионӣ ва ҳам вазифаи маънавии ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон мебошанд.

Баҳри амалӣ гардидани меъёрҳои конститутсионӣ дар кишвар мақомоти махсус - Суди конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шудааст. Мақсади асосии назорати конститутсионӣ ин таъмин намудани мутобиқати ҳамаи санадҳои ҳуқуқӣ ба Конститутсия чун қонуни асосии давлат мебошад. Маҳз тавассути назорат дар кишвар асосҳои сохтори конститутсионӣ ва ҳифзи ҳуқуқу манфиатҳои қонунии шаҳрванд амалӣ карда мешавад.

Бо пешрафти ҷамъият ва ба вуҷуд омадани муносибатҳои нави давлатдорӣ зарурияти ворид намудани тағйиру иловаҳо ба қонуни асосии кишвар ба миён омад. Тавассути райъпурсии умумихалқӣ ба Конститутсияи кишвар се маротиба 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тағйиру иловаҳо ворид гардидаанд, ки ин ҳама баҳри пешрафти ҷомеаи шаҳрвандӣ фаҳмида мешавад.

Дар баҳои ин ҳама дастовардҳои бузургу нодир ва гаронбаҳои даврони соҳибистиқлолӣ ҳар яки моро мебояд, ки пеш аз ҳама худамон намунаи нангу номуси ватандорӣ бошем, мардуми кишварро ба ободу пешрафтагардонии сарзамини аҷдодӣ даъват намоем, пеши роҳи бегонапарастӣ ва хиёнатро ба манфиатҳои давлату ҷамъият гирем, воло будани манфиатҳои давлату ҷамъиятро пайваста эҳсос намоем, дар ҳифз ва риояи ҳар як меъёри Конститутсия ҷаҳду талош намуда, ҳамеша ҳушёру зирак ва ватандӯсту ватанпарвар бошем.

ПОЯНДА БОД БАХТНОМАИ МИЛЛАТИ ТОҶИК — КОНСТИТУТСИЯИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН!

Докторанти PhD-и Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи

А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Саидов Шаҳбоз Ҳалимҷонович.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон санади муҳими ҳуқуқӣ ва сиёсиест, ки асоси давлати соҳибистиқлол, демократӣ ва ҳуқуқбунёди тоҷиконро ташкил медиҳад. Қабули он 6 ноябри соли 1994 дар шароити ниҳоят ҳассоси таърихӣ сурат гирифта, оғози марҳалаи нави давлатсозӣ ва ваҳдати миллӣ гардид. Ин рӯз ҳамчун рамзи устувории давлатдории миллӣ ва ифодаи иродаи озоди мардум ба таърих ворид шуд. Конститутсия ба ҳайси Қонуни асосии кишвар, роҳнамо ва меъёри волои танзими ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва ҳуқуқии ҷомеа хизмат мекунад.

Дар таҳия ва қабули Конститутсия нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бениҳоят бузург аст. Дар оғози солҳои навадум, вақте ки кишвар аз буҳрони шадиди сиёсӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ ранҷ мебурд, маҳз бо ташаббус ва роҳбарии оқилонаи Пешвои миллат раванди сулҳу субот оғоз ёфт. Ӯ бо иродаи қавӣ ва андешаи давлатӣ тавонист миллати парокандаро муттаҳид созад ва ба роҳи рушди конститутсионӣ раҳнамоӣ намояд. Маҳз бо сиёсати дурандешонаи Эмомалӣ Раҳмон Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон комиссияи кориро барои таҳияи Конститутсия таъсис дод, ки бо иштироки олимон, ҳуқуқшиносон ва намояндагони мардумӣ лоиҳаи онро таҳия намуданд.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарназардошти арзишҳои умумибашарӣ, анъанаҳои миллӣ ва таҷрибаи ҳуқуқии ҷаҳонӣ таҳия гардида, аз муқаддима, 10 боб ва 100 модда иборат аст. Дар он самтҳои асосии фаъолияти давлат, ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, сохтори ҳокимияти давлатӣ, муносибатҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, инчунин рамзҳои давлатӣ муқаррар шудаанд. Муқаддимаи Конститутсия ҳамчун санади рамзӣ ва идеологӣ ормонҳои халқ, арзишҳои истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва мақсади олии ҷомеаро инъикос мекунад.

Тибқи моддаи якуми Конститутсия, Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад. Ин таъриф, ки моҳияти давлати муосири тоҷиконро муайян мекунад, самти рушди минбаъдаи сиёсӣ ва иҷтимоии кишварро нишон медиҳад. Ҳокимият дар Тоҷикистон ба халқ тааллуқ дорад ва он онро мустақиман ё тавассути вакилони интихобкардааш амалӣ менамояд. Принсипҳои асосии Конститутсия – соҳибихтиёрии халқ, волоияти қонун, баробарии шаҳрвандон, ҷудоии ҳокимиятҳо ва ваҳдати миллӣ мебошанд.

Пас аз қабули Конститутсия, Тоҷикистон ба марҳалаи нави рушд ворид гардид. Бо роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қонунгузории кишвар такмил ёфт, асосҳои давлатдории ҳуқуқбунёд гузошта шуд ва дар ҷомеа фазои сулҳ, субот ва ҳамдигарфаҳмӣ пойдор гардид. Ҳукумати ҷумҳурӣ бо такя ба меъёрҳои Конститутсия сиёсати ҳуқуқиву иҷтимоиро ба таври муназзам ба роҳ монд, ки дар натиҷа пояҳои сохтори сиёсӣ устувор гардиданд.

Бо гузашти солҳо, бо дарназардошти тағйирёбии муҳити сиёсӣ ва иҷтимоии ҷаҳонӣ, ба Конститутсия се маротиба ислоҳот ворид карда шуд солҳои 1999, 2003 ва 2016. Дар соли 1999, тибқи тағйирот, низоми парлумонии дупалата таъсис ёфт, ки ба таҳкими фаъолияти қонунгузорӣ мусоидат намуд. Тағйироти соли 2003 ҳуқуқҳои шаҳрвандонро васеъ намуда, принсипҳои демократиро тақвият бахшид. Тағйироти соли 2016 бошад, дорои аҳамияти таърихӣ буда, мақоми Пешвои миллатро ҳамчун рамзи ваҳдат ва кафили истиқлолияти давлатӣ дар сатҳи конститутсионӣ муқаррар намуд.

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳама давру марҳалаҳо татбиқи Конститутсияро ҳамчун шарти муҳими пойдории давлат дониста, дар суханрониҳои худ борҳо таъкид намудаанд, ки “Конститутсия на танҳо санади ҳуқуқӣ, балки оинаи ҳастии давлат ва миллат аст, ки роҳи рушди устуворро нишон медиҳад.” Маҳз дар заминаи татбиқи меъёрҳои Конститутсия Тоҷикистон тавонист пас аз ҷанги шаҳрвандӣ ба як давлати муосир, дорои низоми устувори сиёсӣ ва сатҳи баланди амният табдил ёбад.

Конститутсия ҳуқуқ ва озодиҳои инсонро ҳамчун арзиши олӣ эътироф мекунад. Моддаҳои 14 то 48 ҳуқуқи шаҳрвандонро ба озодӣ, таҳсил, меҳнат, моликият, ҳимояи судӣ ва иштироки сиёсӣ кафолат медиҳанд. Пешвои миллат пайваста барои таъмини волоияти қонун, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон ва эҳтироми Конститутсия дар тамоми сатҳҳо иқдом менамоянд. Бо ташаббуси ин фарзанди фарзонаи миллат, ҳар сол 6 ноябр ҳамчун Рӯзи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷлил мегардад, ки ин рамзи эҳтиром ба арзишҳои ҳуқуқӣ ва истиқлолияти давлат мебошад.

Дар айни замон Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо қонуни асосии кишвар, балки санади стратегиест, ки рушди ҷомеа ва давлатро барои солҳои дароз муайян мекунад. Он таҷассуми ормонҳои миллӣ ва сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат мебошад, ки Тоҷикистонро ба роҳи сулҳ, ваҳдат ва пешрафт раҳнамоӣ кард. Бо роҳнамоии Эмомалӣ Раҳмон ва татбиқи пайгиронаи меъёрҳои Конститутсия, Тоҷикистон имрӯз ҳамчун давлати ҳуқуқбунёд, демократӣ ва устувор шинохта шудааст.

Конститутсия барои таъмини волоияти қонун, таҳкими ҳокимияти давлатӣ, рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳифзи ҳуқуқи инсон заминаи боэътимод фароҳам овардааст. Ин санад мардумро ба ваҳдат, эҳтироми арзишҳои миллӣ ва риояи қонун даъват менамояд. Риоя ва иҷрои дақиқи он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди мамлакат аст, зеро Конститутсия на танҳо ҳуҷҷати ҳуқуқӣ, балки рамзи сарнавишти давлат ва миллат мебошад.

Дар ҷамъбаст метавон гуфт, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон натиҷаи саъю кӯшишҳои пайвастаи фарзандони фарзонаи миллат аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Маҳз бо заҳмату хирадмандӣ ва иродаи устувори Пешвои миллат имрӯз Тоҷикистон ба марҳалаи нави рушд ворид шудааст, сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ пойдор гардида, арзишҳои конститутсионӣ дар ҳаёти ҷомеа ба таври воқеӣ татбиқ мешаванд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои наслҳои имрӯзу фардо ҳамчун санади муқаддас, рамзи истиқлолият ва кафили давлатдории миллӣ боқӣ хоҳад монд.

Муалифон: Ҳамроев У.Х. н.и.ф.-м. муовини директор оид ба илм

ва таълими ИА АМИТ, Аюбов Д.К. ходими илмии ИА АМИТ.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 6 -уми ноябри соли 1994 қабул гардидааст, санади муҳими ҳуқуқӣ ва сиёсии таҳкими давлатдорӣ ва рушди мамлакат мебошад. Дар ташаккули ин санади тақдирсоз Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон нақши муҳим бозидаанд.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон-санади олии ҳуқуқӣ, ки аз ҷониби коршиносони ватанӣ ва байналмилалӣ, аз ҷумла мутахассисони Федератсияи Россия, ИМА ва кишварҳои Аврупо баҳои баланд гирифтааст, яке аз панҷ беҳтарин дар байни давлатҳои узви созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо эътироф шудааст. Он асосҳои ҳуқуқии давлат, тамомияти кишвар, манфиатҳои миллӣ, ҳадафҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, инчунин асосҳои иҷтимоӣ ва иқтисодии ҷомеаи Тоҷикистонро муайян менамояд ва заминаи ташкили қонунгузории мувофиқ бо меъёрҳои байналмилалӣ гардида, ҳадафи худро ҳимояи ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон новобаста аз миллат, минтақа, забон ва дин гузошт.

Ин санади олии ҳуқуқӣ на танҳо истиқлолияти Тоҷикистонро мустаҳкам кард, балки барои рушди ҳамоҳангии ҷомеа тибқи стандартҳои байналмилалӣ замина гузошт. Конститутсия инчунин барои рафъи таҳдидҳои истиқлолият шароити ҳуқуқӣ фароҳам овард ва аз тақсимшавӣ дар кишвар пешгирӣ карда, заминаи мустаҳкам барои расидан ба ваҳдати миллӣ гардид.

Қабули Конститутсия дар давраи мураккаби сиёсӣ барои расидан ба ризоияти миллӣ, ҳаёти орому осоиштаи халқҳои ҷумҳурӣ ва фаъолияти муқаррарии ҳокимияти давлатӣ ва сохторҳои он талаб карда шуд. Илова бар ин, Конститутсия Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун давлати ҳуқуқӣ ва демократӣ ба таври ниҳоӣ ва расмӣ мустаҳкам намуда, бо ин роҳ истиқлолияти давлатии ҷумҳуриро дар арсаи ҷаҳонӣ ба таври ҳуқуқӣ муқаррар намуд. Конститутсияи соли 1994 кафолати минбаъдаи ҳифз, рушд ва таҳкими истиқлолият аст.

Хусусияти дигари Конститутсия ин аст, ки меъёрҳои он дар муқоиса бо дигар қонунҳои замони шӯравӣ халқро ҳамчун ягона манбаи ҳокимият меҳисобанд, ки метавонад дар ҳаёти сиёсии давлат иштирок кунад ва фикри худро инъикос кунад. Таъкид гардид, ки давлат фаъолияти озоди иқтисодӣ, ҳифзи ҳуқуқии шаклҳои гуногуни моликият ва рушди соҳибкориро кафолат медиҳад.

Дар Сарқонун таъкид шудааст, ки ҳама дар назди қонун ва суд баробаранд. Давлат ҳуқуқ ва озодиҳои ҳар як аъзои ҷомеаро, новобаста аз миллат, нажод, ҷинс, эътиқод, эътиқоди сиёсӣ, маориф, вазъи иҷтимоӣ ва моликияташро кафолат медиҳад. Он баробарии байни мард ва занро кафолат дода, меъёрҳои он барои рушди ташаббуси шаҳрвандӣ шароити мусоид фароҳам меоранд. Муҳимтар аз ҳама, инсон, ҳуқуқ ва озодии ӯ ҳамчун арзиши олӣ эътироф шудааст.

Дар бораи Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол сухан ронда, мо бори дигар аҳамияти онро дар таҳкиму ҳифзи соҳибихтиёрии давлатӣ, истиқрори сулҳу ризоият дар кишвар, бунёду рушди давлати демократӣ тавассути меъёру принсипҳои бунедии он дарк мекунем.

Муҳим ин ки Конститутсия ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба талаботи замон ҷавобгӯ аст ва доимо такмил дода мешаванд. Дар давраи истиқлолият ба Конститутсияи Тоҷикистон тавассути раъйпурсии умумихалқӣ дар солҳои 1999, 2003 ва 2016 тағйиру иловаҳои дахлдор ворид карда шуданд. Тартиб, сохтори идоракунии давлатӣ ва ҷамъиятӣ, асосҳои ҳуқуқии тамоми соҳаҳои ҳаёт, ҳадафҳои сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, афзалияти ҳуҷҷатҳои ҳуқуқии байналмилалӣ, асосҳои иқтисодӣ ва иҷтимоии рушди ҷомеа маҳз аз меъёрҳои Конститутсияи амалкунанда бармеоянд.

Тавре, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд: “Конститутсия ҳамчун дастоварди бузурги мардуми Тоҷикистон заминаҳои ҳуқуқии эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявии тоҷиконро фароҳам оварда, шакли олии ифодаи ҳуқуқии давлатдории миллӣ, ҳимояи манфиатҳои миллӣ ва ҳифзи ҳуқуқи ҳар як шаҳрванди мамлакат мебошад”.

Ҳамин тариқ, бо итминон метавон гуфт, ки Конститутсияи ҳозираи Ҷумҳурии Тоҷикистон кафили ҳифзи соҳибихтиёрии давлатӣ буда, ба талаботи замон ҷавобгӯ аст ва манфиатҳои асосии халқи тоҷикро ифода менамояд.

ДАВЛАТОВА ФАРИДА - ходими хурди илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва

Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ