Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҳамасола 16 ноябр таҷлил мегардад, на танҳо як ҷашни расмӣ, балки таҷассумгари давраи сарнавиштсоз дар таърихи навини тоҷикон аст. Маҳз дар ин санаи таърихӣ, дар фазои мураккаби ҷанги дохилӣ, Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо эҳсоси баланди масъулият роҳбарии кишварро ба ӯҳда гирифт ва Тоҷикистонро аз хатари парокандагӣ наҷот дод. 16 ноябр санаи оғози фаъолияти Эмомалӣ Раҳмон дар мақоми Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (соли 1992) ва сипас ба ҳайси Президент (соли 1994) мебошад, ки ин давраи наҷоти миллат ва барқарорсозии давлатдории тоҷикон аст.
Рӯзи Президент расман бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 апрели соли 2016 “Дар бораи ворид намудани илова ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи рӯзҳои ид” ” эълон гардид. Ин иқдом эътирофи расмии саҳми таърихӣ ва хизматҳои бузурги Пешвои миллат дар таҳкими давлатдории миллӣ, ба даст овардани сулҳ ва ваҳдати миллӣ ва таъмини истиқлолияти воқеии кишвар мебошад. Аз ин лиҳоз, арҷгузорӣ ба ин рӯз, арҷгузорӣ ба Истиқлолият, Сулҳ ва Ваҳдати миллӣ мебошад.
Дар қатори дастовардҳои бунёдӣ, яке аз самтҳои калидии сиёсати Пешвои миллат таҳкими мақоми забони тоҷикӣ ба ҳайси забони давлатӣ буд ва мемонад. Президент Эмомалӣ Раҳмон, ки муаллифи асари пурарзиши “Забони миллат - ҳастии миллат” мебошанд, ин рукни давлатдориро шиносномаи миллати азизам арзёбӣ намудаанд. Забон, чуноне ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат борҳо таъкид намудаанд, ҳастии миллат ва пулест, ки насли имрӯзаро бо гузаштаи пуршарафи таърихӣ мепайвандад. Ин таъкид нишон медиҳад, ки таҳкими забони тоҷикӣ на як тадбири сиёсӣ, балки рисолати миллию фарҳангӣ дар назди Пешвои миллат будааст. Аз ин рӯ, ҳадафи асосии ин мақола таҳлили мушаххас, қатъӣ ва пайвастаи тадбирҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар тақвияти қонунӣ, расмӣ ва амалии забони тоҷикӣ дар даврони истиқлолият мебошад, то саҳми бузурги ӯ дар ҳастии забоншиносии миллат ба таври илмӣ ва ҷиддӣ равшан гардад.
Таҳкими мақоми забони тоҷикӣ дар давраи Истиқлолият, пеш аз ҳама, аз тариқи созмондиҳии қонунгузории комил ба амал омад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, на танҳо ташаббускори ин раванд буд, балки ба сифати кафили риояи Қонуни асосӣ ва волоияти забони давлатӣ нақши ҳалкунанда бозид.
Қабули Қонуни нави Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” аз 5 октябри соли 2009 яке аз дастовардҳои бузургтарини ин давраи давлатдорӣ мебошад. Қабули ин қонун, ки 20 сол пас аз қабули Қонуни қаблӣ сурат гирифт, талаботи замони Истиқлолият ва ҳувияти тозаи миллиро инъикос кард. Қонуни нав ба таври қатъӣ истифодаи забони тоҷикиро дар тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ - аз идоракунии давлатӣ ва қонунгузорӣ то илму фарҳанг, таҳсилот, таблиғ ва хизматрасонӣ ҳатмӣ намуд. Дар муқоиса бо қонуни соли 1989, ин қонун мақоми забонро дар муносибатҳои байналмилалӣ, номгузории маҳалҳо, ҳуҷҷатгузории техникӣ ва робитаҳои расмии давлатӣ ба таври ҷиддӣ тақвият дод. Ин қонун натиҷаи бевоситаи таваҷҷуҳ ва дастурҳои Президент буд, ки ба мақоми забони давлатӣ ба ҳайси воситаи ягонасозандаи миллат баҳои баланд доданд.
Барои татбиқи самарабахши Қонуни забон ва танзими меъёрҳои забонӣ, бо иқдоми Пешвои миллат дар соли 2008 Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуд. Ин ниҳод масъулияти меъёрикунонии забон, пешгирӣ аз истифодаи ғайримеъёрии вожаҳо, танзими қоидаҳои имло ва риояи қонун дар соҳаи номгузорӣ ва истилоҳотро ба ӯҳда дорад. Кумита нақши асосиро дар ташаккул ва тасдиқи вожаҳои нави илмию техникӣ мебозад, ки ин ба забони тоҷикӣ имкон медиҳад дар баробари рушди илму техникаи ҷаҳонӣ қадам занад ва ҳамчун забони илму техникаи муосир ташаккул ёбад.
Дастгирии забон танҳо бо қонун маҳдуд нашуда, ба тариқи Барномаҳои давлатии миёнамуддат амалӣ карда шуд, ки аз ҷониби Ҳукумат бо ташаббуси Президент қабул шудаанд. Ин барномаҳо маблағгузории самтҳои мушаххас, аз қабили таҳқиқоти илмӣ, нашри китобҳои дарсӣ, таҳияи фарҳангҳо ва тарғиби забонро дар бар мегиранд, ки тасдиқи таваҷҷуҳи пайвастаи давлат ба ин соҳа мебошад. Маҳз ташаббус ва иродаи сиёсии Президент Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки забони тоҷикӣ пас аз давраи буҳронӣ бо заминаҳои қонунгузории мустаҳкам таъмин гардад ва аз ҷиҳати ҳуқуқӣ ба мақоми арзандаи забони давлатӣ ва миллӣ барояд.
Саҳми Президент Эмомалӣ Раҳмон дар таҳкими забони тоҷикӣ на танҳо дар қабули қонунҳо, балки дар таъмини амалии риояи онҳо ва муқаррар намудани меъёри баланди фарҳанги забонӣ дар идоракунии давлатӣ зоҳир мегардад. Ин раванд бевосита аз ибрати шахсӣ ва талаботи қатъии Пешвои миллат сарчашма мегирад.
Яке аз омилҳои муҳимтарини таҳкими забони давлатӣ ин истифодаи намунавии забони тоҷикӣ аз ҷониби худи Президент мебошад. Президент Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша дар ҳамаи суханрониҳо, мулоқотҳои дохилӣ ва байналмилалӣ ба забони тоҷикӣ сухан мегӯяд. Ин амал на танҳо эҳтироми волоиятӣ ба забони давлатиро нишон медиҳад, балки ҳамчун меъёри ҳатмии рафтор барои тамоми мансабдорони баландпоя ва ходимони давлатӣ хизмат мекунад. Муносибати эҳтиромонаи ӯ ба ҳар як вожа, интихоби ибораҳои фасеҳ ва истифодаи сарватҳои забони классикӣ ва муосир барои аҳли зиё ва доираҳои расмӣ манбаи омӯзиш шудааст.
Барои татбиқи воқеии Қонуни забон, Президент тақозо намудааст, ки забони тоҷикӣ дар тамоми идораҳо забони аслӣ ва ягонаи ҳуҷҷатгузорӣ бошад. Таъкиди доимӣ ба он, ки қонунҳо, санадҳои меъёрию ҳуқуқӣ, қарорҳо ва фармонҳо бояд ба забони тоҷикӣ бо сифати баланд ва меъёри дуруст таҳия ва тасдиқ гарданд. Ин талабот ба ташаккули услуби расмии забони давлатӣ мусоидат кард. Мубориза бо истифодаи бемавқеи вожаҳои бегона ва унсурҳои ғайристандартӣ дар нутқи расмӣ, ки аз ҷониби Президент дар вохӯриҳо бо зиёиён ва масъулин борҳо таъкид шудааст. Ин тадбир ба тозагии забон хизмат мекунад.
Таҳкими забони тоҷикӣ тавассути дастурҳои Президент дар самти номгузории маҳалҳо, кӯчаҳо ва муассисаҳо (топонимика) низ ба таври ҷиддӣ амалӣ гардид. Бо ташаббуси Президент як қатор номҳои ҷуғрофӣ ва таърихӣ, ки маънои миллӣ доштанд, барқарор карда шуданд. Таъкид ба он, ки номгузориҳои нав бояд ба фарҳанг, анъана ва арзишҳои забони тоҷикӣ мувофиқат намоянд, на ба тақлиди кӯркӯрона аз вожаҳои бегона. Ин иқдом ба ҳифзи ҳувияти миллӣ тавассути забон нигаронида шудааст. Нақши Президент дар ин самт нақши сарвар ва назоратчӣ аст, ки тавассути тақозоҳои қатъӣ ва намунаи шахсӣ, забони тоҷикиро аз сатҳи ҳуқуқӣ ба сатҳи амалии давлатдорӣ бардошт.
Нақши Президент дар рушди забони тоҷикӣ бо дастгирии ҷиддии соҳаҳои илмӣ, фарҳангӣ ва табъу нашр пайвастагии ногусастанӣ дорад. Сарвари давлат ба таври пайваста таъкид медоранд, ки “Фарҳанг ҷавҳари ҳастии миллат аст” ва забон ин ҷавҳарро ҳифз мекунад.
Бо таваҷҷуҳ ба он, ки забони давлатӣ бояд ба ҳайси забони илм ва технологияи муосир хизмат кунад, Президент ба масъалаи истилоҳотсозӣ диққати махсус медиҳанд. Бо дастгирии бевоситаи Пешвои миллат, Академияи миллии илмҳо ва муассисаҳои илмӣ таҳқиқотро оид ба меъёрикунонии забон, таҳияи қоидаҳои имло ва ташаккули истилоҳоти нав дар соҳаҳои мухталифи илм, иқтисод, тиб ва ҳуқуқ интенсивона пеш бурданд. Ин раванд имкон дод, ки барои мафҳумҳои нави техникӣ ва илмӣ аз захираҳои дохилии забон вожаҳо сохта шаванд ва забони тоҷикӣ аз истифодаи бемавқеи калимаҳои бегона пок нигоҳ дошта шавад.
Таҳкими забон аз тариқи дастрас гардонидани сарчашмаҳои фарҳангӣ ва адабӣ ба наслҳои нав амалӣ мегардад. Бо ташаббус ва дастгирии молиявии давлат, нашри осори пурарзиши адабиёти классикии тоҷику форс дар ҳаҷми калон роҳандозӣ шуд. Ин имкон дод, ки сарвати забон ва услуби баён аз нав барои хонандагони имрӯза дастрас гардад. Дастгирии нашри асарҳое, ки ба таърих, фарҳанг ва забони тоҷикӣ бахшида шудаанд нишондиҳандаи таваҷҷуҳи давлат аст. Таҳия ва нашри асарҳои илмию публитсистии Президент, аз ҷумла “Забони миллат - ҳастии миллат”, на танҳо як асар, балки барномаи амал дар самти таҳкими забон гардид.
Бо ташаббуси Президент, забони тоҷикӣ дар баробари фарҳанги волои миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ гардид. Эҳё ва таҷлили васеи Наврӯз, Меҳргон, Сада ва дигар ҷашнҳои бостонӣ бо забони тоҷикӣ, ҳамчун рукнҳои тақвиятдиҳандаи забон ва ҳувияти миллӣ, бо ташаббуси Пешвои миллат ба амал омад. Дастгирии равобити фарҳангӣ бо кишварҳои ҳамзабон ва ба ин васила, муаррифии забон ба ҳайси забони фарҳанги ғании минтақа иқдоми дигар мебошад. Бо шарофати сиёсати фарҳангии Президент, забони тоҷикӣ аз мақоми расмӣ ба мақоми забони илм, адабиёт ва фарҳанги воло баромад ва асосҳои устувори рушди дохилии худро пайдо кард.
Саҳми Президент дар таҳкими забони тоҷикӣ дар доираи ҳудуди кишвар маҳдуд нашуда, тавассути дипломатия ва муаррифии фарҳанг дар арсаи байналмилалӣ низ зоҳир мегардад, ки ин нишонаи давлатдории комил ва ҳувияти мустақил мебошад. Президент дар сафарҳои хориҷӣ, мулоқотҳои сатҳи олӣ ва суханрониҳо дар назди созмонҳои байналмилалӣ забони тоҷикиро ҳамчун забони расмии дипломатияи кишвар бо ифтихор истифода мебарад. Истифодаи забони давлатӣ дар сатҳи байналмилалӣ на танҳо эҳтироми воло ба забон аст, балки нишон медиҳад, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон як давлати соҳибистиқлол бо фарҳанг ва соҳиби забони пурғановати худ мебошад.
Дастгирии Пешвои миллат аз барномаҳое, ки ба омӯзиши забони тоҷикӣ дар хориҷа (донишгоҳҳо ва марказҳои фарҳангӣ) мусоидат мекунанд, муҳиммияти стратегии забонро ҳамчун мероси фарҳангии минтақа тасдиқ менамояд. Сарвари давлат ба таври пайваста ба ваҳдати фарҳангии ҷаҳони форсизабон таваҷҷуҳ зоҳир намуда, таҳкими забони тоҷикиро ҳамчун рукни ягонагии фарҳангии Тоҷикистон бо кишварҳои ҳамзабон арзёбӣ мекунад. Ташаббусҳо оид ба баргузории ҳамоишҳои илмӣ ва фарҳангӣ дар мавзӯи забон ва адабиёти тоҷику форс, нақши забони тоҷикиро дар дохили кишвар ва берун аз он тақвият бахшиданд.
Таҳлили мушаххас ва ҳамаҷонибаи саҳми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар таҳкими забони давлатӣ ба таври возеҳ нишон медиҳад, ки масъалаи забон дар сиёсати ӯ мақоми меҳварӣ ва сарнавиштсоз дорад. Президент бо ташаббуси қабули Қонуни нави забон (2009) ва таъсиси Кумитаи забон, заминаи қонунии мустаҳкам барои волоияти забони давлатӣ фароҳам овард. Тавассути ибрати шахсӣ ва талаботи қатъӣ дар идоракунии расмӣ, забони тоҷикӣ аз сатҳи ҳуқуқӣ ба сатҳи амалии давлатдорӣ ва муоширати расмӣ баромад. Дастгирии табъу нашри адабиёти классикӣ ва илмӣ, ташаккули истилоҳот ва нақши шахсии ӯ дар баланд бардоштани ҳисси ифтихори миллӣ нисбат ба забон, ба ғанӣ гаштани сарвати забон мусоидат намуд. Саҳми Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, на танҳо дар ҳифзи забон, балки дар таҳкими мақоми он ҳамчун рамзи истиқлолият ва шиносномаи миллат бебаҳост. Забони тоҷикӣ дар даврони роҳбарии ӯ ба забони ҳамаҷонибаи давлатӣ, илмӣ, фарҳангӣ ва дипломатӣ табдил ёфт. Аз ин рӯ, таҳкими забони тоҷикӣ, ки ба сиёсати пайвастаи Пешвои миллат такя мекунад, барои ояндаи миллат ва пойдории давлатдории тоҷикон ҳамчун мероси волои истиқлолият боқӣ хоҳад монд.
Судуров С.А., ходими калони илмии шӯъбаи ИДМ – и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ
