Перейти к основному содержанию
Ҳангоми обшавӣ пиряхҳо на танҳо об, балки боз моддаҳои органикиро, ки тӯли ҳазорсолаҳо дар дохилашон ҷамъ шудаанд, хориҷ мекунанд. Ҳангоми ба дарёҳо ҷорӣ шудан ин моддаҳо барои микробҳо ғизо шуда, ҳазм мешаванд ва ба атмосфера гази карбон бароварда мешавад. Омӯзиши таркиби химиявии пиряхҳо барои фаҳмидани шароити гузаштаи иқлим, пешгӯии тағйироти оянда ва арзёбии таъсири фаъолияти инсон ба сайёра маълумоти пурарзиш медиҳад.

Мавҷудияти элементҳои химиявӣ дар қабати пиряхҳо бо равандҳои ташаккул ва табдилёбии пиряхҳо зери таъсири процессхои иқлимӣ, вулканӣ, кайҳонӣ, хокию геологӣ, биологӣ, физикӣ ва антропогенй муайян карда мешавад. Ба ин таркиб макро ва микроэлементҳоро дохил мешаванд. Макроэлементҳои асосии Сl¯ Na+, K+, Mg2+ ва SO2- пайдоиши баҳрӣ ва ионҳои Fe, Al, Ca ва Mn, пайдоиши континенталиро доро мебошанд. Дар таркиби пиряхҳо инчунин доимо ионхои HCO2, NO2, NH4 ва HРO4 мавҷуд мебошад.

Cu, Zn, Pb, Cd, Hg, Co, Ni, V, Cr ва гайра ба микроэлементхои дар пиряххо мавчудбуда дохил мешаванд. Мавҷудияти онҳо асосан бо таъсири антропогенӣ алоқаманд аст. Таркиби кимиёвии пиряххои кухӣ бо сабаби ивазшавии равандҳои обшавию яхбандӣ дар қабати фирну ях, алока бо маводи морена ва чинсхои кухӣ, инчунин наздик будани дигар манбаъхои махаллии ифлосшавӣ дар фазою вақт якбора тағйир меёбад.

Як қатор элементҳои дар боло қайд кардашуда дар таркибӣ ҳамаи организмҳои зинда, дар миқдори муайян дида мешаванд. Масалан хлор аз як тараф гази заҳролуд буда, аз тарафи дигар, унсури кимиёвиест, ки бидуни он ҳаёт ғайриимкон аст. Вай амалан дар ҳама ҳуҷайраҳои бадани инсон мавҷуд буда, дар баробари калий ва натрий, ба кори узвҳои ҳозима мусоидат менамояд, функсияи мушакҳоро дастгирӣ ва ба интиқоли сигналҳо байни ҳуҷайраҳои асаб, кӯмак мекунад.

Илова бар ин, хлор ба ҳуҷайраҳои сурхи хун дар мубодилаи оксиген ва гази карбон, инчуни барои хориҷ кардани токсинҳо аз бадан кӯмак мекунад.

Талаботи ҳаррӯзаи хлор ба ҷинс, синну сол, саломатӣ ва тарзи ҳаёти инсон вобаста аст. Миқдори зарурии он барои кӯдакон аз 0,3 то 1,7 грамм, наврасон - то 3,1 грамм ва калонсолон - то 3,2 грамм муайян шудааст. Хлори зиёдатӣ ё гиперхлоремия як ҳолати хатарнокест, ки дар он миқдори хлориди хун аз 107 ммоль/л зиёд яке аз сабабҳои лахташавии хун мегардад.

Натрий, калий, магний ва фосфат (фосфор) барои бадани инсон ҳаётан муҳиманд: натрий ва калий мувозинати об ва кислотаю асосҳоро ба танзим дароварда, импулсҳои асабро идора менамоянд, магний дар кори ферментҳо ва кашиши мушакҳо иштирок карда, фосфат барои нигоҳ доштани равандҳои энергетикӣ ва рушди мувозинати скелет муҳим мебошад.

Оҳан ва алюминий дар бадани инсон нақшҳои гуногун доранд: оҳан барои интиқоли оксиген зарур буда, алюминий як унсури эҳтимолан заҳролуд ҳисобида мешавад, ки нақши тасдиқшудаи биологӣ надорад ва назорати истеъмолро талаб намекунад

Норасоии оҳан боиси камхунӣ, хастагӣ ва дигар мушкилоти саломатӣ мегардад, дар ҳоле ки оҳани зиёдатӣ метавонад ба заҳролудшавӣ оварда расонад.

Металлҳои вазнине, ки ҳангоми таҳлилҳо муаян карда мешаван, барои саломатии инсон заррарнок буда, ба ҳар гуна касалиҳои даруни оварда мерасонанд.

Таҳлили химиявии яхҳои пирях имкон медиҳад, ки таркиби атмосфераи гузаштаро фаҳмем, ифлосшавии онвақтаро муайян кунем, тағирёбии иқлимро пайгирӣ кунем ва микроорганизмҳои қадимиро омӯзем.

Таҳлили таркиби ҳубобчаҳои дар қабати ях мавҷудбуда дар бораи консентратсияи газҳои дар гузаштаи дур вуҷуддошта (масалан, CO2, CH4) маълумот медиҳад.

Муайян кардани металлҳои вазнин, пеститсидҳо ва дигар ифлоскунандаҳои дар ях мавҷҷудбуда барои муайян кардани манбаъҳои глобалии ифлосшавӣ ва тақсимоти онҳо кӯмак мекунад. Таркиби изотопии об (масалан, таносуби дейтерий ба гидроген, H2O/H2O) ва оксиген дар ях, тағйирёбии ҳароратро дар гузашта ошкор мекунад.

Ёрова Бибигул ходими хурди илмии Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ