Ба истиқболи 16 ноябр - Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Ман аз саҳифаҳои куҳани таърихи диёр, аз осори шаҳристонҳои вайронаву нимвайронаи сарзамини аҷдодӣ, аз миёни гарду чанги асрҳо нақши гузаштаро меҷӯям. Мехоҳам пораҳои шикастаро васл кунам, риштаҳои гусастаро бо ҳам бипайвандам, ҳақро аз ботил, ростро аз дурӯғ ҷудо карда, аз сабақҳои таърих панде биомӯзам.

Эмомалӣ Раҳмон

Дар таърихи башар мақому манзалати шахсиятҳои барҷаста аз рисолати назди миллату ватани худ анҷомдода муайян ва равшан мегардад. Дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоӣ ва фарҳангии Точикистони соҳибистиқлол хизматҳои Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар баробари барқарор намудани сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, инчунин дар посдории таъриху эҳёи арзишҳои миллӣ ва шинохти миллати тоҷик ҳамчун миллати тамаддунофар беназир мебошад.

Пушида нест, ки дар раванди ҷаҳонишавӣ ва пешрафти технологияхои навин, ки таъсири давлатҳои абарқудрат торафт зиёд шуда истодааст, ҳеҷ як ҷомеа ва ё кишваре наметавонад аз таъсири ин раванд дар канор монда бошад. Аз ин рӯ, дар ин давраи ҳассос нигоҳ доштани соҳибистиқлолии давлат, устувор нигоҳ доштани арзишҳои миллӣ хеле нигаронкунанда мебошад. Бо шарофати сиёсати хирадмандонаву фарҳангпарваронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баробари ташаккулу таҳаввул ёфтани давлатдории миллӣ эҳёи дубораи арзишҳои таърихиву фарҳангии миллати куҳанбунёду тамаддунофарамон, ки яке аз пурарзиштарин дастовардҳои даврони соҳибистиқлолӣ мебошад, бомаром идома дорад.

Лозим ба ёдоварист, ки дар ҳар як паёму суханрониҳои худ Пешвои миллат оид ба ҷаҳонишавӣ ва таъсири он ба маънавиёти ҷавонон ёдрас шуда, аз саҳифаҳои бою рангини таърихи халқи тоҷик бо самимияту муҳаббат ва садоқати беандоза ҳарф мезананд. Ҳар сухан ва андешаи Пешвои миллат изҳори меҳр ба таърих ва арҷгузорӣ ба гузаштагону абармардони миллат мебошад. Дар муқаддимаи китоби худ «Чеҳраҳои мондагор» роҳбари давлат бо ифтихор қайд менамоянд, ки «Ман ҳар гоҳ дар фурсати муносиб, фориғ аз кори давлатдорӣ ба омӯзиши сарнавишти миллат, зиндагӣ ва осори шахсиятҳои бузурги халқи азизам машғул шуда, китобҳои зиёдеро мутолиа менамоям ва аз сарчашмаҳои гуногун дар бораи таърихи миллатамон маълумот мегирам. Сабақҳои ибратомузи таърих, гузаштаи пурифтихор, шахсиятҳои тавонову фарзандони бузурги халқ роҳи гузаштаро пешоруямон қарор дода, чун ҳаками одил гиреҳи бурду бохти силсилаи давлату давлатдориҳои тоҷиконро бароямон мекушоянд».

Мусаллам аст, ки заминаи воқеии худшиносии миллиро қабл аз ҳама бунёди давлати соҳибистиқлол, устувории ваҳдати миллӣ, ҳифзи тамаддуну мероси фарҳангии халқи тоҷик ва поси хотири шахсиятҳои тавонову фарзандони бузурги миллат ташкил медиҳад. Истиқлолияти давлатӣ ва сиёсати хирадмандонаи сарвари давлат барои эҷоди тафаккури навини миллӣ ва ҳифзи асолати фарҳангию миллӣ заминаи устуворе фароҳам овард. Пос доштани таъриху фарҳанг, расму оин, забону ҳунар аз рукнҳои асосии худшиносии миллӣ буда, чи хеле ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо таъкиду иброз медоранд, ки «То даме, ки худшиносии миллӣ, пос доштани хотираҳои таърихӣ, ифтихор аз мансубияти миллӣ дар шуури ҳар яки мову шумо падид наояд, то даме, ки ҳар кадоми мо манфиати миллиро ҳамчун қарзи муқаддаси шаҳрвандӣ эҳсос накунем ва эҳтиром нагузорем, то даме, ки хидмат ба Ватан ва миллат бароямон ба арзиши олии зиндагӣ табдил наёбад, мо ҳамчун давлати соҳибистиқлоли миллӣ ба камол намерасем». Воқеан ҳам огаҳӣ аз таъриху фарҳанг, шинохти чеҳраҳои баргузидаи илму адаби тоҷик ба мо имкон медиҳанд, ки ҳисси ифтихори миллиамон боло гирад, дарси ватандориву худшиносиро аз корнамоии гузаштагонамон омузему ба наслҳои баъдӣ мерос гузорем.

Мавриди зикр аст, ки дар самти худшиносии миллӣ асари муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён» нақши муассир дошта, қадами тоза ва ҷиддӣ дар роҳи шинохти худогоҳии миллӣ дар замони Истиқлол мебошад. Осори Пешвои миллат моро водор менамояд, ки аз гузаштаи дурахшон ва тираи худ сабақ бардорему хотири бузургонамонро пос дорем. Дар ин раванд махсусан баргузор намудани ҷашнвораҳои сатҳи ҷаҳониву давлатӣ, аз ҷумла ҳазораи «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ, Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, 700-солагии Мир Саид Алии Ҳамадонӣ, Камоли Хуҷандӣ, Абӯалӣ ибни Сино, Носири Хусрав, Абдураҳмони Ҷомӣ, Аҳмади Дониш, инчунин бузургдошти қаҳрамонони Тоҷикистон - академик Бобоҷон Ғафуров, Нусратулло Махсум, Шириншо Шоҳтемур, Мирзо Турсунзода ҷиҳати эҳёи хотираи таърихии тоҷикон аҳамияти хоса доранд. Ҷашнҳои мутантани 1100-солагии давлати Сомониён, 2700-солагии Авасто, 1310-солагии Имоми Аъзам Абӯҳанифа, Соли бузургдошти тамаддуни ориёӣ, 2500-солагии Истаравшани таърихӣ, 2700-солагии Кӯлоби бостонӣ, 3000-солагии Ҳисори Шодмон, бузургдошти Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ ва ғайра бевосита бо ташаббуси Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо тантана ва шаҳомати хос таҷлил карда шуданд. Баргузории чунин ҷашнвораҳо моро бори дигар ба мероси маънавию фарҳангии гузаштагонамон ошно сохта, барои густариши худшиносии миллӣ баҳри нашъунамои миллат ва давлати Тоҷикистон заминаи устуворро фароҳам меоваранд. Пешвои муаззами миллат дар баробари роҳандозии чорабиниҳои дар боло зикршуда, суханрониҳои худ аз минбарҳои гуногуни сатҳи давлативу байналмилалӣ, боз китобу мақолаҳои таҳлилии зиёде ба чоп расонидаанд, ки бениҳоят муҳим ва арзишманд мебошанд.

Лозим ба ёдоварист, ки дар инкишофи андешаи миллии халқи тоҷик асарҳои арзишманди Пешвои миллат: «Тоҷикон дар оинаи таърих», «Тоҷикистон дар остонаи фардо», «Ҷавонон – созандагони миллат», «Аз Ориён то Сомониён», «Истиқлолият неъмати бебаҳост», «Тоҷикистон: даҳ соли истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва бунёдкорӣ”, «Истиқлолияти Тоҷикистон ва эҳёи миллат», «Сарнавишти миллати соҳибтамаддун», «Мероси Имоми Аъзам ва гуфтугӯи тамаддунҳо», «Чеҳраҳои мондагор», «Уфуқҳои Истиқлол», «Забони миллат – ҳастии миллат», «Нигоҳе ба таърих ва тамаддуни ориёӣ» нақши бориз доранд. Ҳанӯз соли 2009 дар сатрҳои нахустини китоби пурмуҳтавои худ зери унвони «Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён» оид ба нақши хештаншиносӣ ва бозшиносии арзишҳои миллӣ дар устувории давлат, чунин суолҳои тақдирсоз ва омӯзандаро инъикос намудаанд: «Мо кистем, аз куҷоем ва дар кадом дудмон сабзидаем? Нахустаҷдодамон киҳо буданд, аз куҷо омаданд ва дар кадом бум ошён доштанд? Ташаккули фарҳангу тамаддун ва давлату давлатдории тоҷикон кай оғоз ёфта ва аз кадом сарчашма ибтидо мегирад? Мақому ҳиссаи таърихии миллати мо дар пайдоишу пешрафти тамаддуни муштараки ориёинажодҳо то куҷост? Забони модарӣ, расму оини аҷдодӣ, мероси таърихию фарҳангӣ ва усули давлатдории мо бунёди миллӣ дорад ё аз дигар халқиятҳои соҳибтамаддун ба мо гузашта? Андешаҳои дар боло зикршуда ва садҳо суоли дигар, ки дар марҳилаи худшиносӣ, истиқлолияти миллӣ ва эҳёи давлатдории навини тоҷикон дар пешоруйи мо қарор мегиранд, ҳар фарди ҷӯяндаву бедордилро ба гузаштаҳои дури таъри хи халки тоҷик ҳидоят менамоянд».

Маълум аст, ки забони адабии тоҷикӣ яке аз рукнҳои муҳими худшиносии миллӣ ба шумор рафта, василаи он метавон ҳофизаи таърихиву фарҳангиро пос дошт ва пайванди хешро бо адабиёту фарҳанг ва илму дониши дар тӯли ҳазорсолаҳо офаридаи халқамон эҳсос намуд. Маҳз дар замони Истиқлолият бо ибтикори Пешвои миллат забони тоҷикӣ мақоми давлатиро соҳиб гашта, ҷиҳати рушди он як катор санаду барномаҳои давлатӣ роҳандозӣ шуд ва 5-уми октябр – Рӯзи забони давлатӣ эълон гардида забони сиёсат, илму маориф, қонунгузорӣ, муносибатҳои дипломатӣ, тиҷорат ва дигар васоити иртибот қарор ёфт. Пешвои миллат дар китоби худ «Забони миллат-ҳастии миллат» дуруст қайд менамоянд, ки «Танҳо забон аст, ки дар ҳама давру замон таърихи воқеӣ ва ростини миллатро дар ҳофизаи худ нигоҳ медорад». Ин китоб моро ба сайри таърихии ташаккул ва таҳаввули забони точикӣ бурда аз он дарак медиҳад, ки ҳифзи забону адаб ва фарҳанги бостонии миллатамон ба дӯши ҳар як фарди ватандусту худогоҳ мебошад. Воқеан ҳам забон падидаи фарҳанги миллӣ буда ҳамчун марвориди қаъри баҳр барои имрузу фардои мо мероси гаронбаҳо, арзишманд ва нодир мебошад. Боиси ифтихор аст, ки ба ҳамаи душвориҳои сиёсӣ-иқтисодӣ, иҷтимоӣ-маънавӣ нигоҳ накарда Пешвои миллат бо як масъулияти баланд, саъю кӯшиши пайваста ва оқилонаи худ дар пажӯҳиши тамаддуни бостон, ки сарчашма аз бузургдошти фарҳанги ориёӣ мегирад дар ташаккули худшиносии миллӣ ва бозгашт ба асолати фарҳангии аҷдоди хеш ҳамчун эхёгар ва равшангари роҳи таърихи халқи тоҷик хизмати босазо гузоштанд.

Ҳамин тариқ, дар марҳилаи сифатан нави давлатдории мо, тоҷикон, таълиф ёфтани асари гаронбаҳои Пешвои миллат аз як ҷиҳат, барои муаррифии забони тоҷикии мо хизмати бузургро ба анҷом расонида бошанд, аз ҷониби дигар, арҷгузорӣ ба забони миллат, ҳалли як қатор масъалаҳои баҳсталаби забоншиносии тоҷик ва бозгӯи қудрату манзалат, ҳифзи асолати забони тоҷикӣ аз гузашта то ба имрӯз аст. Таваҷҷӯҳи хоса ба маърифати таърихи гузаштагон, мероси маданиву фарҳангӣ ва зеҳнии миллатамон ва таблиғи арзишҳои мазкур аз ҷониби Пешвои миллат барои боло будани ҳуввияти миллии наслҳои оянда роҳу саҳифаи навро бозкушод.

Хулоса аз таърих омӯхтану сабақ гирифтан ва ояндаи давлату миллати хешро дурахшон дида тавонистан яке аз хислатҳои бузурги сарвари мамлакатамон маҳсуб меёбад. Ин ҳама ҷоннисориву ватандустии Пешвои миллат мо- ҷавонону насли ояндаро ҳушдор месозад, то ин ки арзишҳои таърихиву фарҳангии миллати куҳанбунёдамонро гиромӣ дорему ҳуввияти миллиамонро инкишоф дода, баҳри хифзу муаррифии мероси аҷдодиамон фаъолу мубориз бошем.

Холиқова Шоира, ходими пешбари илмии Шуъбаи Шарқии Наздик ва Миёнаи Институти омузиши масъалаи давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИ, номзади илмҳои филологӣ

Дар ҳошияи сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон, 11-12 ноябри 2024

12 ноябри соли равон дар шаҳри Баку Ҷумҳурии Озарбойҷон Конференсияи 29 - уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим (COP – 29) баргузор гардид, ки дар он сарони 80 давлат, аз ҷумла Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ иштирок карданд.

Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим (СОР -29) дар асоси изҳороти олимон дар бораи идомаи партовҳои рекордии гази карбон ба атмосфера баргузор мешавад. Ҳадафи асосии конфронси COP тибқи Созишномаи Париж - ин маҳдуд кардани миқдори гази карбон дар ҷаҳон то 1,5 дараҷаи Селсий мебошад. Дар конфронс ҳайатҳои 198 кишвари ҷаҳон, ки Конвенсияи чаҳорчӯбаи СММ дар бораи тағирёбии иқлимро имзо кардаанд, ширкат меварзанд ва то 22 ноябр соли 2024 ба нақша гирифта шудааст.

Дар ин ҳамоиш Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи иштирокчиёни чорабиниро ба масъалаҳои таҳдидҳои иқлимӣ ва оқибатҳои он ҷалб намуда, ҳамагонро ба пурзӯр намудани талошҳо барои ҳалли мушкилоти иқлим даъват намуданд. Сарвари давлат изҳор намуданд, ки истифодаи самараноки манбаъҳои барқароршавандаи энергия ба коҳиши партовҳои газҳои гулхонагӣ ва рушди иқтисоди сабз мусоидат мекунад. Имрӯз 98 дарсади нерӯи барқи кишвар аз ҳисоби гидроэнергетика, яъне энергияи сабз истеҳсол шуда ва саҳми Тоҷикистон дар партовҳои газҳои гулхонаӣ кам буда, аз рӯи ин нишондод Тоҷикистон дар ҷаҳон дар ҷои 130-ум қарор дорад.Вобаста ба ин, дар бораи «Стратегияи рушди иқтисоди сабз», ки аз ҷониби Тоҷикистон қабул шудааст, Президенти кишвар иброз намуданд: “Мо ният дорем, ки то соли 2032 истеҳсоли энергияро дар кишвар аз манбаъҳои таҳдидшаванда пурра таъмин намуда, Тоҷикистонро то соли 2037ба як кишвари сабз табдил диҳем.”.

Масъалаи дигаре, ки дар ин ҳамоиш матраҳ гардид, ин ҳифзи пиряхҳо буд. Бо ташаббуси Тоҷикистон Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид соли 2025 – ро “Соли ҳифзи пиряхҳо” эълон намуданд. Мутобиқи ин Қатънома дар назди Созмони Милали Муттаҳид Хазинаи байналмилалии мақсадноки эътимодро ҷиҳати ҳифзи пиряхҳо таъсис медиҳад ва моҳи майи соли 2026 дар шаҳри Душанбе гузаронидани конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо ба нақша гирифта шудааст. Ҳамчунин бо ташабусси Тоҷикистон ва Фаронса аз ҷониби СММ солҳои 2025 – 2034 ҳамчун “Даҳсолаи амал барои дастгирии илмҳои яхшиносӣ” эълон шудааст. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд: “ Таҳти сарпарастии Созмони ҷаҳонии обуҳавошиносӣ ва дар ҳамкорӣ бо дигар шарикони рушд дар шаҳри Душанбе Маркази ҳамоҳангсозии минтақавӣ оид ба яхшиносӣ таъсис дода шавад.”

COP - 29, ки дар Озарбойҷон баргузор мешавад, як нишасти таърихӣ барои суръат бахшидани амалҳо ва ноил шудан ба ҳадафҳои тағирёбии иқлим хоҳад буд ва барои кишварҳои ширкаткунанда имконият медиҳад, ки ҳалли мушкилотҳои бӯҳрони иқлимиро ба ӯҳда гирифта ва чораҳои мушаххас андешида, ташабуссҳои худро пешниҳод намоянд.

Қурбонзода Фарида - ходими илмии Шуъбаи ИДМ – и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба истиқболи 16 ноябр - Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Баъд аз интихоб намудани фарзанди фарзонаи миллат Асосогузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мардуми кӯҳанбунёди халқи тоҷик сулҳу субот, шукуфои давлат ва беҳбудии мардумии худро интихоб намуданд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буданд, ки барои халқи заҳматкаши хеш ҷони худро дареғ надошта, нигаҳдории тамомияти арзии кишвар, дифоъ аз душманони дохиливу хориҷӣ, баландшавии сатҳи зиндагии аҳолӣ кӯшиш намуданд. Мубориза бар зидди фасод, хазинадуздӣ, қонуншиканӣ, терроризмро ба роҳ монда ин ва дигар зуҳуроти манфиро аз байн бурданд.

Кӯшиш ва ибтикори ватандӯстонаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки миллати тоҷикро имконияти ифтихор аз тоҷик ва тоҷикистонӣ будан даст дод. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз Истиқлолидавлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва миллати хеш аз олитарин минбарҳои сиёсии ҷаҳон бо ифтихор ҳарф мезананд ва барои ояндаи некӣ миллат бо боварии комил меболанд.

Танҳо имрӯз, вақте ки халқи тоҷик озодии ҳақиқиву Истиқлоли давлатиро ба даст оварда, онро бо дилу ҷон ҳифз намуда, устувор сохта аст, ба шарофати ҷидду ҷаҳди бузурги Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барқарориву пойдории сулҳу ризоияти шаҳрвандӣ имконпазир гардид. Андешаву ташаббус ва татбиқи барномаи баргардонии гурезагон, ки бевосита аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар татбиқи хоставу орои мардуми кишвар тарҳрезӣ ва амалӣ гардид, барои созандагии ватану миллат, равона кардани қувваю нерӯи тамоми тоҷикону тоҷикистониёни дохиливу хориҷӣ он тадбири ҳакимонае буд, ки дар таҳқиму пойдории давлату миллати тоҷик нақши пайвандгарро бозид. Дар ҳошияи ин тадбирот ба давлати навтаъсиси тоҷикон муяссар гардид, ки таърихи қадимии тоҷиконро эҳёву барқарор, мақому мартабаи абармардони миллат, фарҳанг ва тамаддунсози онро ба тамоми ҷаҳон муаррифӣ намуда, бори аввал дар тамоми ҷаҳон ҷашнҳои байналмиллалии 1100-солагии давлати Сомониён, соли тамаддуни Ориёӣ, соли Рӯдакӣ, ҷашнвораи Борбади Марвазӣ, арҷгузории 800 солагии Мавлоно Ҷалолуддин Балхии Румӣ, 2500-солагии шаҳри Истаравшан, 2500-солагии Хуҷанд, 2700-солагии шаҳри Кӯлоб, бузургдошти Имои Аъзам Нуъмон ибни Собит, 600 – солагии Мавлоно Абураҳмони Ҷомӣ, 100 солагии Шаҳидӣ, 3000-солагии шаҳри Ҳисор ва ғайра бошукӯҳ ва густурда таҷлил карданд[1].

Нақши Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар равшан сохтани ҳадафҳои асосӣ ва усулҳои сиёсати хориҷӣ ва дипломатияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон бисёр муассир ва корсоз аст. Вижагии сурату сират гирифтани сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистони навин ин аст, ки заминаи назариявии он бахши муҳимми ҳаёти давлатӣ на дар доираи коршиносон ва назарияпардозон, балки раҳораҳ, ҳангоми анҷоми фаъолиятҳои пурталошу пӯёӣ дипломатии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон эҷод шудааст[5,39].

Ҳисси роҳбарӣ ва ватандӯстӣ, бо замми он Пешвои миллӣ дар вуҷуди муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар лаҳазоти бӯҳронӣ хеле равшан ва ба пуррагӣ намудор гардид. Ба ғайр аз ин, ба Сарвари давлати ҷавону ҷаззоб на танҳо шаъну шарафи ботинӣ, балки омилҳои берунӣ, яъне ҷаззобият, маҳорати ба худ моил кардан, рафтору кирдор, сурати зоҳирии зебо, сабру тоқат ва дарки тамоми душвориҳои вазъияти роҳбаре, ки идоракунии давлатро дар шароити илоҷнопазир ба дасти худ гирифта буд, мусоидат кард.

Дар таърихи навини Тоҷикистон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ҳамчун роҳбари шинохташудаи давлатӣ, балки чун пешвои ҳақиқии миллат ташаккул ёфтааст. Ин боиси хушҳолист ва ифтихори воқеист.

Ибтикорҳои созандаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон ва мардуми он натиҷаҳои марҳилаи 33-солагии рушди ҷумҳуриро ҳамчун як давлати мустақилу соҳибистиқлол ҷамъбаст намуданд.

Эътирофи байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон бинобар кӯшишу заҳмати бепоёни Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар солҳои Истиқлоли давлатӣ бо номи Президент иртиботи мустақим дорад. Дар арзи 20 соли охир кишвари мо ба узияти комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ табдил ёфт, узвияти бисёре аз созмонҳои бонуфузи байналмиллалиро касб намуд, ки хидмати асосӣ дар ин роҳ ба Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мутааллиқ аст[4].

Эътирофи байналмиллалии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 сентябри соли 1991 оғоз шуд. Асосҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистони соҳибистиқлол, ки иборат аз мароми татбиқи сиёсати хориҷии соҳибистиқлолу баробарҳуқуқ, мусолиматомез ва тарафайн муфид мебошад, дар Эъломияи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон тарҳрезӣшуда буд: «Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муносибатҳои байналмилал ба сифати субъекти мустақили ҳуқуқи байналмилалӣ амал мекунад ва дар фаъолияти хеш барои сулҳи пойдор, нобудии силоҳи ҳастаӣ, роҳ надодан ба истифодаи нерӯ дар ҳаллу фасли мунозира ва ихтилофоти байни давлатҳои соҳибистиқлол ҷаҳд менамояд, ба ҳамкории байни давлатҳо дар ҳалли масоили ҷаҳоние, ки дар рӯ ба рӯйи инсоният қарор доранд, рушд мебахшад[4].

Ҷумҳурии Тоҷикистон худро дар назди ҳамаи шарикон ва бидуни ҳамагуна пешрафт барои имзои бевоситаи баробарҳуқуқва мутақобилан судманди созишномаву шартномаҳои дуҷониба ва бисёрҷониба, ки манфиатҳои ин ё он давлати мустақилро маҳдуд намесозанд, кишвари кушода эълон мекунад»[7].

Маҳз тарҳрезӣва татбиқи чунин барномаи сиёсӣ аз ҷониби Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон боис гардид, ки имрӯз Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро зиёда аз 180 кишвари ҷаҳон расман эътироф кардаанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо эътирофи асноди асосии муносибатҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Оинномаи Созмони Миллали Муттаҳид, Қатъномаи ниҳоии Хелсинкӣ ва санадҳои дигар сиёсати дохилӣ ва хориҷии худро поягузорӣ менамояд, инсон, ҳифзи ҳуқуқ ва озодии онро сарфи назар аз мансубияти миллӣ, динӣ, нажодӣ ва ҷинсӣ арзишҳои олӣ мешуморад.

Яке аз вижагиҳои мумтози сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонсиёсати «дарҳоикушод»-и эъломнамудаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Сиёсати хориҷии шаффоф ва усули «дарҳои кушод» мусоидат ба он намуданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистонузви шоистаи созмонҳои байналмилалӣгардад ва равобити сиёсӣ ва ҳамкориҳои судмандро бо аксари давлатҳои ҷаҳон ба роҳандозад. Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистондар арсаи сиёсати ҷаҳон симои хоси хешро дорад ва ҳамчун узви соҳибэътибори ҷомеаи ҷаҳони шинохта шудааст[5,49].

Соли 1993 – 12 созмони байналмиллалӣ аз қабили Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкорӣдар Аврупо, Хазинаи байналмиллалии асъор, Бонки ҷаҳонӣ, Бонки бозсозӣ ва рушди Арупо, дар соли 1994 – 8 созмони байналмиллалӣ, соли 1995 – ду созмони байналмиллалӣва соли 1996 – ду созмони дигар дар Ҷумҳурии Тоҷикистон намояндагиҳои хешро ифтитоҳ намуда, ба фаъолият шуруъ карданд[8].

Пешвои миллат муҳтарамЭмомалӣ Раҳмон доимо ва ҳамаҷониба ҷонибдору муҳофизи манфиатҳои миллии кишвари тоҷикон, таҳиягари машшу мароми ба миллат манфиатноки сиёсати хориҷӣбуда, ҳамеша дар суханрониҳои худ оид ба муносибатҳои байналмилалӣ иброз ва зикр менамоянд, ки «ҳар гуна сиёсати давлат дар ниҳоят аз ҳифзи манфиатҳои миллӣ иборат аст. Маҳорати сиёсатмадор дар арсаи байналмилалӣ дар дарёфти тавозуни дуруст ва одилонаи манфиатҳои кишварҳои мухталиф зоҳир мегардад».

Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле хуб дарк намуданд, ки дар марҳалаи эҳё ва муттаҳидсозии давлати навини тоҷикон, ба он обрӯву эътибори собиту устувор бахшидан бидуни ширкату фаъолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бонуфузтарин иттиҳодия ва созмонҳои байналмилалӣ ғайриимкон аст. Бинобар ин Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон яке аз самтҳои муҳимми сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро иборат аз ширкати он дар фаъолияти Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил маҳсуб мешавад. Иттиҳоди Давлатҳои Мустақилимрӯз баёнгари умумияти миллионҳо нафар сокинон дар ҳудуди собиқ Иттиҳоди Шуравист ва ҷавобгӯи хостаҳову манфиатҳо, орзуву омоли ҳамгироии онҳо мебошад.

Фаъолияти ҳаррӯзаи муфиди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки бонуфузтарин ва пуркортарин ташкилотҳои байналмилалӣ аз рӯзҳои аввалини ташкилшавии кишвари соҳибистиқлоли тоҷик бо он ҳамкории судманди созандаи башаргароёнаву эҳёгар намуданд. Бинобар обрӯву эътибори шахсияти Пешвои Миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро Созмони Милали Муттаҳид ҳамчун сарварии расмии сиёсии давлату миллати тоҷик эътироф намуда ҳамроҳи ӯ ҷиҳати эҳёву барқарории Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолиятро оғоз кард. Дар арзи 31соли ҳамкории Ҷумҳурии Тоҷикистон бо Созмони МилалӣМуттаҳид «Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон 18 маротиба дар иҷлосияҳои Маҷмаъи умумии ин созмони бонуфузи байналмилалӣ иштирок ва суханронӣ кардаанд ва бо ироаи пешниҳодҳои муфассал дар бораи манфиатҳои минтақавӣва байналмилалӣ таваҷҷӯҳи аҳолии сайёраро ба масоили Ҷумҳурии Тоҷикистон, Осиёи Марказӣ ва Афғонистон ҷалб намудаанд»[9;3].

Маҳз бинобар дар арсаи байналмилалӣ ба даст овардани обруву эътибори бесобиқа аз тарафи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, фаъолияти сиёсии байналмилалии сулҳофарину мутавозини ӯ имрӯз дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сафоратҳои Арабистони Саудӣ, Британияи Кабир ва Ирландияи Шимолӣ, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, Федератсияи Русия, Беларусия, Озарбойҷон, Олмон, Фаронса, Покистон, Ҳиндустон, Туркия, Афғонистон, Эрон, Чин, Ҷопон, Кореяи Ҷанубӣ, Қазоқистон Ӯзбекистон, Туркманистон ва Қирғизистон фаъолият мекунанд. Сафорати баъзе аз кишварҳои дигар низ кушода меёбанд. Чунин ҳайати дипломатии бонуфуз дар як кишвари кӯчак, ки ҳамагӣ 33 соли истиқлолият дорад, намоёнгари дар муддати кӯтоҳтарин сазовори эътирофи умум гардидани самти сиёсати байналмилалии он мебошад, ки низ саҳми бечуну чарои Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон аст.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон – Қаҳрамони ҷумҳурӣ, фарзанди фарзонаи миллат Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз нахустин рӯзҳои фаъолияти хеш масъалаи муттаҳидии ҷомеаро дар раъси ҳамаи корҳо қарор дод ва дар тӯли 30 сол сиёсати мазкур, яъне сиёсати сулҳу созишро пеш мебаранд. Ин сиёсати дохиливу хориҷии татбиқ намудаи ӯ кишвари қадима ва тозаҷавони тоҷиконро дар як муддати кӯтоҳвоҳиду муттаҳид, фарҳангу таърихи онро – мақбули ҷаҳон, мақому мартаби Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар арсаи ҷаҳон вижаву мубрам намуданд. Имрӯз мардуми кишвар бо қаноатмандиву ифтихороти беандоза аз Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хоҳишманди он аст, ки доимо ҳамроҳи ин халқи бузургвор бошанд ва ҷиҳати пешрафту рушду нумуи он фаъолияти созанда намоянд.

Итминон аст, ки Тоҷикистони азиз бо сарварии Президенти кишвар, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар солҳои наздик, бо бархӯрдорӣ аз рӯҳияи кӯшандаи мардум, дар сояи давлати демокративу ҳуқуқбунёд ва дар ҳамкориҳои густурда бо мамлакатҳои ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ ба пешрафтҳои бештаре аз ҳоло даст меёбад ва дар сафи кишварҳои мутараққии ҷаҳон мақоми шоистаи хешро касб менамояд.

Раҳмонзода Азимҷон Шералӣ, муовин оид ба илм ва таълими директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои таърих

РӮЙХАТИ АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Ғаффорӣ В., Сайидзода З.Ш. ЭмомалӣРаҳмон дар оинаи замон / В. Ғаффорӣ., З. Ш. Сайидзода. – Душанбе: «ЭР-граф», 2012. – 372 с.

2. Заявленик о государственной независимости Республики Таджикистан /Дипломатия Таджикистана. Информационный бюллетень. -2002. -№2. –С. 175.

3. Сайидзода З.Ш., Саидов Ф.З. Сиёсати давлатии Президент Эмомалӣ Раҳмон ва рушди устувори Тоҷикистон / З.Ш.Саидзода., Ф.З. Саидов. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2012. – 144 с.

4. Сайидзода З.Ш., Холов А.С.. Нақши сиёсии Президенти ҷумҳурӣЭмомалӣ Раҳмон дар рушди босуботи Тоҷиткистон / З.Ш. Сайидзода., А.С. Холов. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2014. – 144 с.

5. Сайидзода З.Ш. Фаъолияти байналмилалии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон: бозгашти давлати миллии тоҷикон ба арсаи сиёсати ҷаҳонӣ: Монография. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2016. – 2016 с.

6. Шарифзода А, Ғафуров А. Спасатель нации./ А. Шарифзода., А. Ғафуров. – Д., 2012. – 320 с.

7. Шарифзода А., Асадов А. Таджикистан – 20. Под.ред. Саймиддинова Д., Фаттоева С./ А. Шарифзода., А. Асадов. – Душанбе: Ирфон, 2011. – С.195

8. Шарифзода А., ҚосимӣЗ.7 Соли ЭмомалӣРаҳмон (бо забони тоҷикӣ, русӣ ва англисӣ)./ А. Шарифзода., З. Қосимӣ. –Душанбе, 2013. – 366 с.

9. Эмомали Рахмон и мировое сообщество. (бо забонҳои тоҷикӣ, русӣ ва англисӣ). –Душанбе: «Ирфон», 2011. – 372 с.

Ба истиқболи 16 ноябр - Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Мардуми бофарҳанг, созанда ва ободкори Тоҷикистон ҳар сол 16-уми ноябрро ҳамчун Рӯзи Президент бо шукӯҳу шаҳомати бузург ва дастовезҳои меҳнатӣ ҷашн мегиранд. Ба ин муносибат, мардуми саховатпеша ва бонангу номуси Тоҷикистон ҳам дар маҳалҳо ва ҳам дар маркази ҷумҳурӣ, вилоёт ва ноҳияҳо даст ба ободкориву созандагӣ зада тибқи роҳнамудҳо ва ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдат, Пешвои миллат, Президенти дӯстдоштаашон Эмомалӣ Раҳмон барои ташкили ҳаёти осуда ва ором, ба хотири ободии маҳалҳои зисташон саъю кӯшиш менамоянд.

Ободкориву созандагӣ ва эҷодкорӣ имрӯзҳо дар ҷумҳурӣ ба як ҳаракат, ҷумбиш ва ё мусобиқа табдил ёфтааст. Ҳар як нафаре, ки имконият дорад, кӯшиш ба харҷ медиҳад, ки гӯшае аз деҳа, ҷамоа, ноҳия ва шаҳри хешро ободу зебо гардонад, Дар натиҷаи дилсӯзӣ ба ватан ва эҳтиром ба Пешвои миллат, мардум дар маҳалҳои зисташон ба сохтмони пулҳо, макотиб, ҳаммом, каналу ҷӯйборҳо, ҳамвору қирпӯш кардани роҳҳо, ташкили боғҳо ва парвариши ниҳолҳои мевадору бе мева, кабудизоркунӣ, сохтмони манзилҳои зисти ҳозиразамон ва тозаву озода нигоҳ доштани хонаву маҳалҳои зисташон аз таҳти дил меҳнат мекунанд. Дар раъси ин ҳаракат худи Ҷаноби Олӣ-Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон истодаанд.
Банда чанд соле пеш дар сафорати Тоҷикистон дар Теҳрон ифои вазифа мекардам. Ҳар сол ақаллан як бор Президени мӯҳтарами мо ба Ҷумҳурии Исломии Эрон ҷиҳати ширкат дар ин ё он чорабинии аҳамияти байналхалқӣ дошта ва ё бо даъвати раҳбарияти Эрон бо сафарҳои корӣ, давлатӣ, дӯстона ва ғайра ташриф меоварданд.

Дар бозгашт Президенти мамлакат дар борхонаи ҳавопаймо (багажное отделение) аз ин кишвар дарахтҳо, гулу гиёҳҳои зебо ва камёбро баъзан ҳамчун тӯҳфа аз ҶИЭ ва бештар ҳолатҳо харидорӣ намуда ба Тоҷикистони азиз меоварданд. Ҳамчунин, ҳар сол бо супориши Пешво мутахассисини соҳаи боғдорӣ ва кабудизокунии ҷумҳурӣ ба Ҷумҳурии Исломии Эрон омада, тавассути роҳи заминӣ бо мошинҳои боркаши калонҳаҷм ба шаҳру навоҳии Эрон сафар карда, аз он ҷо дарахтони гароннарх ва гулу гиёхҳои зебу зинатбахшро харидорӣ намуда ба Душанбе меоварданд.

Ҳоло ин сарсабзиҳои Душанбешаҳр, гулкории чаманистонҳо ва боғҳои истироҳатӣ, сабзу зебо гардонидани хиёбонҳо ва майдонҳои атрофи идороту муассисаҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ худ аз худ ба амал наомадаанд, балки бо Сардорӣ ва ҳидояту пешниҳодҳои Асосгузори сулҳу ваҳдат ва меҳнати зиёди дастандаркорони соҳаҳои мухталиф ба вуҷуд омадаанд. Мо бе ягон муболиға метавонем шаҳри Душанберо шаҳри гулҳо ва дарахтони зебо номгузорӣ намоем. Ҳамаи ин ободиҳо, созандагиҳо, сарсабзиҳову зебогиҳо бо шарофати Ҷаноби Олӣ буда, аз завқи баланди Пешвои миллат дарак медиҳанд.

Асосгузори сулҳу ваҳдат, Пешвои миллат дар бисёре аз суханрониҳояшон мардумро ба ободу зебо гардонидани ватани аҷдодияшон, маҳалли зисташон даъват намуда, борҳо фармудаанд,ки мо бояд барои ояндагони худамон як Ватани ободу зебо ва сарсабзу озода ба мерос гузорем ва ин ватани маҳбубро, ки номаш Тоҷикистон аст, сидқан дӯст дорем.

Ҳар як сафари Пешвои миллат ба шаҳру ноҳияҳо ва деҳоти кишвар-ин башоратест аз сохтмони мактаб, роҳҳо, бунгоҳҳои тиббӣ, идороти фарҳангӣ, китобхонаву музей, тӯйхонаҳо, обод гардонидани гӯшае аз ноободиҳо, бо чашми дигар нигоҳ кардан ба шароити хонаву дар ва маҳалли зист, хулоса, монанд ва наздик кардани деҳот ба шаҳр мебошад.

Ҳоло шаҳри Душанберо шинохта намешавад. Дар тамоми гӯшаву канор ва маркази шаҳр сохтмонҳои гуногун бо суръат ҷараён дорад. Касоне, ки чанд сол қабл аз Душанбе бар асари нооромиҳои солхои навадум аз кишвар рафта буданд ва ҳоло барои дидорбинӣ бо хешу таборашон ба ин ҷо омадаанд, ҳайрон шуда ҳатто роҳгум мезананд.

Амнияти Душабешаҳр ва тамоми кишвар, боз як падидаи ноёбест дар минтақа. Ду-се сол қабл шаҳри Душанбе аз ҷониби созмонҳои муътабари умумиҷаҳонӣ дар қатори 10 шаҳри дорои амнияти комил ворид карда шуда буд. Дар ҳақиқат ҳамин тавр ҳам ҳаст. Мо агар солҳои 90-умро бо имрӯз муқоиса намоем, фарқ аз замин то осмон мебошад. Дар ин масъала низ нақши асосиро Президенти кишвар бозида, дар як муддати кӯтоҳ амнияти ому томро на танҳо дар Душанбе, балки дар тамом қаламрави мамлакат таъмин намуданд.

Моро лозим ва зарур аст, ки дастовардҳои Истиқлолияти давлатиямонро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз ва эҳтиёт намуда, зиракии сиёсиро аз даст надода, ба созандагӣ, ободкорӣ ва зебову сарсабз гардонидани кишварамон идома диҳем.

Н.Холназаров, ходими калони илмии Шуъбаи Шарқии Наздик ва Миёнаи Институти омузиши масъалаи давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон фазои нави сиёсӣ буда, дар таърихи миллати тоҷик саҳифаи наверо боз намуд. Ҳама пешрафту нумӯи давлатдории миллии феълии тоҷикон аз файзу баракти Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумҳури Тоҷикистон сарашма мегирад.

Зеро маҳз ҳамин Иҷлосия чун субҳи босафо бар шоми торики миллат ғолиб омада, ба хушбахтии мардум заминаи мусоид фароҳам овард. Ва барои дигар сокинони манотиқи гуногуни кишварро ба дурандешиву бунёдкорӣ ҳидоят намудан, як навъ аз худкунии асосҳои давлату давлатдории муосир ва гузаштан ба ҷомеи демокративу дунявӣ рӯ овардан заминаи асосӣ гардид. Дар ин росто, баҳри оромии кулл ва ҳифзи сарватҳои зеҳниву маданӣ саҳми муассири худро гузошт ва шодию нишот, дӯстиву рафоқат пайдо гардид.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид доштаанд: «Иҷлосияи шонздаҳум имконият дод, ки тамомияти арзии Тоҷикистон ҳамчун кишвари ягонаи мустақил ҳифз карда шавад».

Воқеан ҳам, Иҷлосияи таърихию сарнавиштсози XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти барқарор намудани сохти конститутсионӣ, таъмини амнияти миллӣ, пойдорӣ ва таҳкурсии давлатдории миллӣ, рушди муносибатҳои иқтисодию иҷтимоӣ ва байнал-милалӣ заминаи муҳим ва мусоид фароҳам овард. Яке аз ҷараёнҳои хеле муҳим дар он солҳо, ки барои рушди давлатдорӣ мусоидат мекард, ин пойдории сулҳу ваҳдат ва дар ин замина фароҳам овардани шароит маҳсуб меёфт. Иҷлосияи таърихии XVI Шурои Олӣ дар пойдории сохт ва низоми ҳуқуқии кишвар, қонуният ва рушди қонунгузории миллии кишвар нақши барҷаста ва муассир гузошт.

Маҳз ҳамин Иҷлосияи тақдирсоз бақои миллатро таъин намуда, дастгоҳи нави давлатиро, ки омили пешрафту тараққиёти ҷомеа мебо-шад, рӯи кор овард. Дар ин Иҷлосия ба Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ваколати Сардори давлат дода шуд. Ба ӯҳдаи Сардори давлат таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои шаҳрвандон, Конститутсия ва Қонунҳои ҶТ вогузор гардид.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақш ва мавқеи Иҷлосияро ба сифати рӯйдоди сарнавиштсози миллат муайян намуданд, ки он дар кишвар гардиши куллиеро ба вуҷуд овард: «Иҷлосияи ХVI Шурои Олӣ, ки моҳи ноябри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд баргузор шуд, ба ташкили давлату ҳукумати нави Тоҷикистон замина гузошт».

Маҳз дар Иҷлосияи тақдирсоз муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷониби намояндагони мардуми кишвар ба ҳайси Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардиданд ва Сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат назми ҷомеаро ба вуҷуд оварда, мардумро ба ояндаи дурахшон раҳнамун сохт.

Бо шарофати Иҷлосияи Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз ба даст овардани истиқлолият бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ Қонуни асосии кишварро таҳия ва қабул намуд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон самтҳои асосии пешрафти ҳокимияти давлатӣ ва таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсону шаҳрвандро мушаххас ва муайян намуд.

Иҷлосияи XVI заминаи сохти давлатдории навини тоҷикон, бунёди давлати демократии дунявии ҳуқуқбунёдро ибтидо гузошт ва он оғози ваҳдати миллӣ, сулҳи пойдору суботи сиёсиву иҷтимоӣ ва фазои озоди бунёдкориву созандагӣ ба ҳисоб рафта, ба беҳокимиятӣ, хатари нестшавии халқи тоҷик нуқта гузошт ва якпорчагии марзу буми кишварро таъмин намуд.

Маҷидзода Р.М., н.и.ф. Ходими илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Дар ҳошияи сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон, 11-12 ноябри 2024

Дар сиёсати бисёрҷанбаи бомуваффақияти хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон муносибатҳои сиёсӣ ва дипломатӣ бо Ҷумҳурии Озарбойҷон мавқеи махсусро ишғол менамояд. Албатта, дар рушди ҳамкориҳои дуҷониба муносибатҳои дӯстонаи шахсии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Озарбойҷон Илҳом Алиев нақши муҳим доранд. Муносибатҳои самимии дӯстона дар рушду инкишоф ва самаранокии сафарҳои мутақобилаи сарони давлатҳо зоҳир мешаванд.

Дар робита ба ин, бояд қайд кард, ки сафари навбатии кории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба кишвари Озарбойҷон, ҷиҳати иштирок дар Конфронси 29-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим дар таърихи 11 –уми ноябри соли равон аз нигоҳи рушди босуръати муносибатҳо хеле муҳим аст. 12 ноябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар чорабинии сатҳи баланд оид ба амалишавии қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи эълони cоли 2025 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, аз ҷониби Тоҷикистон роҳандозӣ ва мизбонӣ мешавад, иштирок ва суханронӣ намуданд.

Ҳамзамон аз Павилиони миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳошияи Конфронс бо мақсади муаррифии ташаббусҳои ҷаҳонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба масъалаҳои тағйирёбии иқлим, ҳифзи пиряхҳо ва захираҳои об ва дар ин замина барои ҷалби таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба осебпазирии кишвари мо ва ташвиқи сармоягузорон ба тақвияти ҳамкории муассиру босамар омода гашта буд, дидан намуданд. Дар дар Конфронси 29-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим, ки бо иштироки сарони 80 давлат ва Дабири кулли СММ дар Боку баргузор гардид, суханронӣ намуданд. Зеро ҷомеаи ҷаҳони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳатарм Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун ташаббусгарии асосии масъалаҳои тағйирёбии иқлим, ҳифзи пиряхҳо ва захираҳои об мешиносанд. Инчунин дар маросими кушодашавии Павилиони об барои иқлим иштирок ва суханронӣ намуданд.

Конфронси 29-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим тавре маълум аст, дар шаҳри Бокуи Ҷумҳурии Озарбойҷон баргузор гардид ва Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз иштирок дар Ҳамоиши муштараки ғайринавбатии арабию исломӣ дар Арабистони Саудӣ баргузор гардида буд, дар таърихи 11-уми ноябр озими Ҷумҳурии Озарбойҷон шуданд. Ин сафари корӣ ба Ҷумҳурии Озарбойҷон боз як саҳифаи наве дар густариши муносибатҳои дуҷониба мебошад.

Муносибатҳои дипломатӣ миёни ду кишвар 29 майи соли 1992 барқарор карда шудааст, ки барқарории муносибатҳои дипломатии ду кишвар аз имтиҳони сангин гузашта, се даҳсоларо паси сар намуданд. Дар ин давра миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Озарбойҷон дар маҷмӯъ беш аз 70 санадҳои ҳамкорӣ ба имзо расидаанд, ки муносибатҳои дуҷонибаро ба танзим медароранд. Аз ҷумла, 15 марти соли 2007 “Созишномаи дӯстӣ ва ҳамкорӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Озарбойҷон” ба имзо расидааст, ки яке аз ҳуҷҷатҳои поягузор ва калидии муносибатҳои сиёсии ду кишвар маҳсуб меёбад.

2 октябри соли 2006 дар шаҳри Душанбе сафорати Ҷумҳурии Озарбойҷон таъсис ёфта, пас аз як сол сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Озарбойҷон ба фаъолият оғоз кардааст. Ҳамкориҳои дуҷонибаро муносибатҳои таърихии дӯстӣ, муносибатҳо дар соҳаҳои сиёсӣ, гуманитарӣ ва ғайра зич алоқаманд мекунанд. Ҳамзамон имрўз муносибатњои Озарбойљон ва Тољикистон марњилаи баланди рушдро паси сар мекунанд. Аз ҷумла, масъалаҳои марбут ба соҳаи нақлиёту логистика, ҳамкориҳои саноатӣ, лоиҳаҳои сармоягузорӣ самтҳои муҳими ҳамкории кишварҳо мебошанд.

Дар густариши муносибатҳои сиёсию дипломатии ду давлати дӯсту бародар, муносибатҳои дӯстонаи шахсии Президенти Ҷумҳурии Озарбойҷон Илҳом Алиев ва Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон нақши муҳим доранд. Президенти Ҷумҳурии Озарбойҷон Илҳом Алиев то кунун шаш маротиба аз Тоҷикистон дидан кардааст. Раисиҷумҳури Озарбойҷон дар соли 2023 ду бор ба Тоҷикистон сафар анҷом додааст. Аз ҷумла рӯзҳои 5-6 апрели соли 2023 ба Тоҷикистон сафари давлатӣ анҷом дода, дар ҷаласаи Шӯрои машваратии сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки 14 сентябри соли соли 2023 дар Душанбе баргузор шуд, ба ҳайси ягона меҳмони фахрӣ бо даъвати Эмомалӣ Раҳмон ширкат дошт. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон рӯзи 24 ноябри соли 2023 барои ширкат дар нишасти сарони давлату ҳукуматҳои Барномаи вижаи СММ барои иқтисоди кишварҳои Осиёи Марказӣ – СПЕКА ба Озарбойҷон сафар кори анҷом дода буданд. Инчунин дар таърихи 22-23 – уми майи соли 2024 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Ҷумҳурии Озарбойҷон сафари корӣ анҷом доданд. Зимни сафари мазкур 14 санади нави ҳамкорӣ ба маблағи умумии 700 млн доллари амрикоӣ дар бахшҳои гуногун бо иштироки сарони ду давлат ба имзо расиданд. Ҳамзамон, Эъломия дар бораи шарикии стратегӣ миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Озарбойҷон ба имзо расид, ки марҳилаи нави ҳамкориҳои мутақобилан судмандро барои густариши робитаҳои сиёсӣ – дипломатии ду кишвар боз кард.

Тавре дида мешавад, Тоҷикистон ва Озарбойҷонро равобити таърихӣ ва муносибатҳои сатҳи баланде, ки дар солҳои истиқлолият ба вуҷуд омадаанд ва ба таъбири Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “муносибатҳое, ки аз санҷиши замон гузаштаанд, ба ҳам мепайвандад”.

Дар баробари ин, раҳбарони ҳарду кишвар тасмим доранд, ки ҳамкориро ба сатҳи боз ҳам баландтар расонанд. Ба ин маъно, сафари кории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон ба рушди минбаъдаи муносибатҳо ва расидан ба ҳадафҳои гузошташуда мусоидат хоҳад кард.

Сафарҳои тарафайн барои вусъати босуръати ҳамкорӣ имкониятҳои муҳим ба вуҷуд меоваранд. Сафари давлатии Президент Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон низ ба таҳкими ҳамкориҳои кишварҳо ва манфиатҳои миллию иқтисодии дуҷониб буд.

Искандар ШАРИФОВ, ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил - и Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупо и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

13-уми ноябри соли 2024 дар Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон семинари илмӣ баргузор гардид.

Дар семинар доктори илмҳои физика ва математика Қобилов М. М дар мазуъи "Математическое моделирование структуры волны фильтрационного горения газов с учётом изменения давления" баромад намуданд, ки дар он докторон, ходимони илмӣ ва инчунин магистрон иштирок варзиданд.

Дар охири асри ХХ пас аз пош хўрдани Иттиҳоди Шўравӣ Тоҷикистонро ғаму андўҳ, ҳаракатҳои миллӣ ва хавфи аз байн рафтани миллат ва давлати тоҷикон фаро гирифта, мардум дилшикаставу парешонхотир гашта буданд. Бераҳмиву бетартибӣ, ҷаҳолату нодонӣ, садои тиру туфанг дар фазои кишвар ба дили мардум тухми ноумедӣ мекошт. Мардум аз ҳаёти осоишта маҳрум гашта, ҷон ба каф гирифта, тарки Ватан менамуданд. Тоҷикистон солҳои ҷанги шаҳрвандӣ лаҳзаҳои душвортаринро аз сар мегузаронид.

Дар чунин шароити Иҷлосияи ХVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон даъвати дувоздаҳум дар қасри “Арбоб”-и Хуҷанд баргузор гашта, фаъолияташро аз 16 ноябр то 2 декабри соли1992[4]. идома ёфт. Санадҳои ҳуқуқии дар он қабулшуда, дар ҳифзи давлатдории миллӣ ва инкишофи давлати демократӣ дар Тоҷикистон нақши ҳалкунанда бозиданд.

Маҳз Иҷлосияи ХVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи давлатдории навини тоҷикон нақши калидӣ бозида, роҳи ояндаи дурахшон ва тараққиёти халқи тоҷикро муайян намуд. Дар ин Иҷлосия масъалаи асосии кишвар ҳал гардид, ки он интихоби Сарвари давлат буд, то кишварро аз вартаи фисқу фасод ва нобасомониҳо раҳо намояд. Хушбахтона, дар Иҷлосия аз ҷониби вакилони халқ фарзанди фарзонаи миллат Эмомалӣ Раҳмон ба сарварӣ пазируфта шуд. Барои таъмини ниятҳои мардум дар кишвар барқарор гардидани сулҳ масъалаи аз ҳама муҳим ба шумор мерафт. Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон ба иҷрои таклифу дархост ва талаби мухолифин баҳри ба даст овардани сулҳ, хотима додани ҷанги шаҳрвандӣ омода будани хешро ифода кард ва доимо таъкид менамуд: «Мо ба хотири созандагӣ ба музокирот ба ҳамаи нерӯҳое, ки барои наҷот додани Тоҷикистон аз буҳрони сиёсиву иқтисодӣ манфиатдоранд, омода ҳастем. То он даме, ки мо сулҳу оромиро дар хонаи хеш барқарор насозем, силоҳро гузошта, ба кори созандагӣ шурӯъ накунем, кӯмаки ягон ҳамсоя ҳоли моро беҳ намесозад. Танҳо бо иттиҳод мо метавонем, Тоҷикистонро аз хатари ҳалокат ва парокандагӣ наҷот дода, онро ба давлати пешрафта ва соҳибистиқлол мубаддал гардонем»[1,5].

Дар он иҷлосия сарвари давлати мо фарзанди фарзонаи миллат, ҷавонмарди ҷасуру қавиирода Эмомалӣ Раҳмон ба арсаи сиёсат баромад. Бо шунидани нахустин суханҳои самимию умедбахш ва қатъии Эмомалӣ Раҳмон дар чеҳраи аҳли толор, ки руҳафтодаю маъюс буданд, шарораи умед дурахшид. Эмомалӣ Раҳмон аз сари минбар ба мардум бо самимияту садоқат иброз дошт: «Ман ба хонадони Шумо Сулҳ меорам... То як гуреза дар хориҷи мамлакат азобу дарди ғарибӣ мекашад, ман ҳамчун Роҳбари давлат ором буда наметавонам...» [2,16]. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон ба мардум муҷдаи ҳаёт оварданд. Иҷлосияи ХVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои миллати тоҷик муҳим буда, тақдири халқро ҳал намуд. На танҳо тифли дар гаҳворабударо наҷот дод, балки тақдири ояндаи ўро низ муайян сохт.

Дар Иҷлосияи тақдирсоз баҳри таҳкими давлату давлатдорӣ 74 санади ҳуқуқӣ, аз ҷумла 15 қонун, 52 қарор, 6 фармон ва як изҳорот қабул карда шуд. Ин Иҷлосия баҳри халқи тоҷик ва тамоми тоҷикистониён тақдирсоз буда, аҳамияти таърихию умумиҷаҳонӣ касб намуд, зеро ба шарофати ин Иҷлосияи таърихӣ оташи ҷанги хонумонсўзи шаҳрвандӣ ба тадриҷ хомўш шуда, ҳукумати қонунӣ барқарор гардид ва дар қаламрави Тоҷикистон пойдевори сулҳу субот гузошта шуд. Истиқлолияти сиёсии давлати тоҷик 9-уми сентябри соли 1991 расман эълон шуда бошад ҳам, амалӣ гардидани он аз иҷлосияи тақдирсози миллат- иҷлосияи ХVI Шурои Олии Тоҷикистон сарчашма мегирад.

Дар Иҷлосия Қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи гурезаҳо», «Дар бораи аз ҷавобгарии ҷиноӣ, интизомӣ ва маъмурӣ озод кардани шахсони давраи ҷангӣ» баррасӣ ва қабул карда шуданд. Иҷлосияи VI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Парчам ва Нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро тасдиқ намуд. Бо шарофати Иҷлосияи таърихӣ халқи тоҷик ҳамчун қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳонӣ баробарҳуқуқӣ, дӯстии тамоми миллату халқиятро эътироф карда, Сарқонуни нави мамлакатро қабул кард. Эмомалӣ Раҳмон бо фаъолияти ҳамарӯзаи созандаи худ собит намуд, ки бовариимардумро сазовор аст ва сулҳу оромиро ба кишвар бозгардонд ва миллати тоҷикро аз нав муттаҳид намуда, давлати тоҷиконро аз вартаи нобудӣ наҷот дод.

Маҳз ҳамин сиёсати созанда имкон додааст, ки насли ояндасоз, яъне ҷавонони нерӯманду худогоҳ ва тавоно дар идоракунии давлат қадам гузошта, бо дарки масъулияти баланди шаҳрвандӣ ва эҳсоси волои ватанпарастӣ Тоҷикистонро дар радифи давлатҳои дар ҳоли пешрафт қарордошта баробар созанд. Натиҷаи меҳнати фидокорона ва иқдомҳои қаҳрамононаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон муҳимтарин комёбиву дастовардҳои кишварамон дар тӯли 30 соли баъд аз Иҷлосияи шонздаҳум мебошад. Натиҷаи ин ҳама заҳмат, ҷонфидоию корнамоиҳо буд, ки Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмонро дар миёни халқи кишвар ва ҳазорон ҳазор ҳамватанони бурунмарзӣ соҳиби обруву нуфуз гардонид. Бесабаб нест, ки ӯро Пешвои миллат интихоб кардаанд, ки дар таърихи башарият камназир аст. Бузургтарин дастоварди Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон, ин бешубҳа, барқарор кардани сулҳи комил ва Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон аст.

Иҷлосияи ХVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон рӯйдодест, ки бо гузашти 30 сол аҳамияти он бештару бештар эҳсос мешавад. Ҳукумати Тоҷикистон дар роҳи фардои дурахшони кишвар ва ба давлати мутараққӣ мубаддалнамудани Тоҷикистон қадамҳои устувор мегузорад. Дар пешбурди соҳаи хоҷагии халқи кишвар, пешорўи ҷавонон роҳи васеъ ва тахту ҳамвор густурда шудааст. Маҳз ҷавонон қодир ҳастанд, ки дунёро бо заҳмату меҳнат ва бо меҳру муҳаббат ҷавонӣ эҳдо намоянд. Масъалаҳои ҳаётан муҳим, ки Иҷлосияи наҷотбахш ва тақдирсози миллат ба ҳукми қонун даровард, аз инҳо иборат буд: - ба халқ ва давлат роҳбари сазовор, Пешвои миллатро дод; - пеши роҳиаз байн рафтани миллати тоҷик гирифта шуд; - ҷанги шаҳрвандиро ба сулҳу якпорчагӣ иваз намуд; - сохтори фалаҷгардидаи ҳокимияти давлатиро барқарор намуда, ба ислоҳоти конститутсионӣ оғоз бахшид; - барои қабули Конститутсияи нави Тоҷикистон заминаи ҳуқуқӣ муҳайё намуд; - созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллиро имконпазир гардонд[3];

Имсол аз Иҷлосияи ХVI-уми Шурои Олӣ 32 сол пур мешавад. Мо бо як ифтихори баланд гуфта метавонем, ки ин Иҷлосияи тақдирсоз дар сарнавишти миллати мо нақши ниҳоят муҳимеро иҷро намуд. Дар ҳақиқат, маҳз бо заҳмату талошҳо ва ҷонбозиҳои Пешвои Миллат Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон дар охири асри ХХ аз ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ раҳоӣёфта, истиқлолияти давлатии худро эълон намуда, миллати тоҷикро дар арсаи байналхалқӣ муаррифӣ намуд. Иҷлосияи ХVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҳкими асосҳои давлатдории навини тоҷикон, ки воқеан орзуи ҳазорсолаи халқи мо баъди пош хӯрдани давлати Сомониён буд, бо роҳбарии бевоситаи сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон амал бароварда шуд.

Чилаева М.Т., доктор PhD - и шуъбаи сотсиологияи Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқӣ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Адабиёт:

1.Шарифзода А, Қосимӣ З. Эмомалӣ Раҳмон: соли маориф ва фарҳанги техникӣ.- Душанбе “Ирфон”, 2011. 578с. 2. Эмомалӣ Раҳмон. Уфуқҳои Истиқлол. Душанбе “Ганҷ”, 2018. 146с. 3.http://khatlon-ruznoma.tj/itisodivu-itimo/50-aamijati-tarihii-ilosijai-xvi-shroi-olii-umurii-toikiston.html(санаи муроҷиат 09.10.2022)

4.https://tg.wikipedia.org. (санаи муроҷиат 05.10.2022)

Дар ҳошияи сафари Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон, 11-12 ноябри 2024

Кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Озарбойҷон зиёда аз 30 сол аст, ки пайваста дар чорчӯбаи иқдомҳои муштарак дар соҳаҳои тиҷоратӣ, энергетикӣ ва нақлиётӣ шарикии стратегиро ташаккул медиҳанд.

Ташаббусҳои кишварҳои минтақа новобаста ба таҳаввулоти геополитикии ҷаҳони муосир дар самти рушди ҳамкориҳо тавассути татбиқи лоиҳаҳои муштараки ҳамкорӣ ба густариши шарикии стратегӣ мусоидатменамояд.

Бояд қайд намуд, ки ба роҳ мондани ҳамкориҳои судманди дуҷониба ва бисёрҷониба бо кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил яке аз ҷанбаҳои муҳими сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор меравад.

Дар ин самт, ҶумҳурииТоҷикистон низ аз миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ба рушди ҳамкориҳои мутақобилан судмандбо Ҷумҳурии Озарбойҷон, ки дар заминаи эътимод ва эҳтироми байниҳамдигарӣ ба вуҷуд омадааст, таваҷҷуҳи хоса медиҳад. Муносибатҳои дипломатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Озарбойҷон 29 майи соли 1992 барқарор шуда, соли 2007 Сафоратхонаи Озарбойҷон дар Душанбе ва соли 2008 Сафоратхонаи Тоҷикистон дар Боку ба фаъолият шурӯъ намуданд.

Дар муддати зиёда аз 30 соли муносибатҳои дипломатии Тоҷикистон ва Озарбойҷон механизмҳои муассири ҳамкориро бунёд намуда, кишварҳоиду ҷониб ба натиҷаҳои муштараки назарраси бахшҳои мухталифи ҳамкорӣ ноил гардиданд. Ба ин пеш аз ҳама робитаҳои наздик ва эътимодбахш дар сатҳи олӣ мусоидат мекунад.

Боиси зикр аст, ки муносибати дӯстонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳури Озарбойҷон Илҳом Алиев дар рушди муносибатҳои ду кишвар саҳми назаррас дорад. Илова бар ин, муносибатҳои самимии дӯстона дар сафарҳои пайваста ва мутақобилан самарабахши сарони ду кишвар мушоҳида мегардад. Аз ҷумла, соли 2023 Президенти Ҷумҳурии Озарбойҷон Илҳом Алиев ду маротиба ба Тоҷикистон ташриф овард. Ташрифи аввал 5-6 апрели соли 2023 сафари расмӣ буда, ташрифи дуюми И. Алиев ҳамчун меҳмони олиқадр ҷиҳати иштирок дар Ҷаласаимашваратии сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ бо даъвати Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифтааст.

Зимни мулоқоти дуҷониба Президенти ҶумҳурииТоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонва Президенти Ҷумҳурии Озарбойҷонтаъкид доштанд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистонба ҷониби Озарбойҷон бароидастгирии ташаббусҳои глобалии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои об ва иқлим, инчунин масъалаҳои амниятӣ, таҳкими ҳамкориҳо дар мубориза бо терроризми байналмилалӣ, ифротгароӣ, қочоқи маводи мухаддир ва силоҳ, киберҷинояткорӣ ва дигар шаклҳои ҷинояткории муташаккили фаромиллӣ изҳори қаноатмандӣ менамояд. Инчунин, зимни ташрифи расмии Президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев ба Ҷумҳурии Тоҷикистон миёни ду кишвар як қатор санадҳои ҳамкории иқтисодӣ низ ба имзо расиданд, ки барои зиёд намудани гардиши молу маҳсулоти миёни ду кишвар такон хоҳад дод. Зикр кардан ба маврид аст, ки дар соли 2023 гардиши мол миёни ду кишвар 6,127 млн. доллари амрикоро ташкил додааст.

Дар борабари ин, Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Озарбойҷон ҷиҳати густариши ҳамкориҳои амиқ дар чаҳорчӯби СММ, САҲА ва дигар созмонҳои байналмилалии дорои хусусияти универсалӣ ва минтақавидошта, аз ҷумла Созмони Ҳамкории Исломӣ, Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ ва Комиссияи байниҳукуматии долони байналмилалии нақлиётии Аврупо-Қафқоз-Осиё (ТРАСЕКА) ҳамкориҳои мутақобилан судмандро низ ба роҳ мондаанд.

Боиси ёдоварист, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи 22-23 майи соли ҷорӣ ба Ҷумҳурии Озарбойҷон сафари корӣ анҷом доданд. Дар ҳошияи сафари расмӣ Эъломия дар бораи шарикии стратегӣ миёни Тоҷикистон ва Озарбойҷон ба имзо расид, ки марҳилаи нави таҳкими ҳамкориҳои мутақобилан судманди миёни ду кишвар ба шумор рафта, санади ба имзорасида сатҳи муносибатҳои ҷонибҳоро расман рушд хоҳад дод. Зимни мулоқоти сарони ду кишвар доираи васеи масъалаҳои ҳамкории сатҳи олӣ, аз ҷумла масъалаи марбут ба вазъи геополитикии минтақа ва ҷаҳони муосир ва дар ин замина таҳким додани чораҳои амниятӣ ва рушди ҳамокориҳо дар ин самт, инчунин амалӣ намудани як қатор лоиҳаҳои муштараки ҳамкорӣ дар бахшҳои иқтисод, энергетика, саноат ва ҳамкориҳои гуманитарӣ, масъалаҳои марбут ба соҳаҳои кишоварзӣ, фарҳанг ва маориф баррасӣ гардиданд.

Қайд кардан ба маврид аст, ки вохӯриву мулоқоти роҳбарияти сатҳи олии ду кишвар дар доираи чорабиниҳои муҳими минтақавӣ ва байналмилалӣ марбут ба масъалаҳои мубрами ҷаҳони муосир ва боздидҳои расмӣ дар чорчӯбаи сафарҳои корӣ ба кишварҳои ҳамдигар муҳимтарин омили таҳким ва густариши муносибатҳои байнидавлатии ду кишвар ҳисобида мешавад. Вобаста ба ин, сафари кории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи 11 ноябр соли 2024 ҷиҳати иштирок дар Конфронси 29-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим, ки рӯзҳои 12-13 ноябри соли ҷорӣ дар шаҳри Бокуи Ҷумҳурии Озарбойҷонбаргузор мегардад, аз он шаҳодат медиҳад.

Қобили зикр аст, ки Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим (UNFCCC) моҳи июни соли 1992 дар Рио-де-Жанейро дар Конфронси СММ оид ба муҳити зист ва рушд қабул карда шуд. То ба имрӯз 198 давлат иштирокчии он мебошанд. Қароргоҳи Конвенсияи мазкур дар шаҳри Бонни Олмон ҷойгир аст.

Конференсияи Созмони Милали Муттаҳид (ё Конференсияи ҷонибҳои Конвенсияи СММ) оид ба тағйирёбии иқлим ҳамасола баргузор гардида, ягона форуми бисёрҷониба дар ҷаҳон ба шумор меравад, ки дар ҳошияи он бо иштироки намояндагони қариб ҳамаи кишварҳои олам санаду қарордодҳои муҳим оид ба мубориза алайҳи тағйирёбии иқлим қабул карда мешаванд. Ба ибораи дигар, Коференсияи мазкур платформае мебошад, ки дар он сарони давлатҳои аъзо, инчунин ҳайати дар музокирот ширкаткунандагони кишварҳои аъзои Конвенсияи СММ оид ба тағйирёбии иқлим ҷиҳати расидан ба мувофиқа дар масъалаи тадбирҳои пешгирии буҳрони иқлимӣ, таъсири он ва расонидани кӯмак ба ҷомеаҳои осебпазир ҷиҳати мутобиқшавӣ ба муҳити зист, мубодилаи афкор менамоянд.

Ҳамин тавр, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун қисми ҷомеаи ҷаҳонӣ барои саҳм гузоштан дар ҳалли масъалаи глобалии иқлим ташаббусҳои зиёдеро дар сатҳи ҷаҳонӣ ва минтақавӣ амалӣ намуда истода, пеш аз ҳама ҳадафи мусоидат намудан дар пешгирии оқибатҳои ногузири раванди тағйирёбии иқлим ва тақвияти ҳамкориҳо дар ҳалли масъалаҳои экологӣ, бахусус, обшавии пиряхҳо дар сатҳи минтақа ва ҷаҳонро дорад.

Салимов А.Ҳ. ходими калони илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон кишвари ташаббускор, пешоҳанг ва таъсиргузор дар пешбурди рӯзномаи чаҳонии марбут ба обу иқлим эътироф гардидааст. Дар робита ба пешниҳоди Тоҷикистон, қабул гардидани қарори Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи эълон кардани соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва 21 март ҳамчун Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо бори дигар ин амрро тасдиқ намуд.

Аҳамияти пиряхҳо ба сифати манбаъҳои асосии захираҳои об дар таъмини аҳолии сайёра бо ин неъмати табиӣ, ки сарчашмаи ҳаёт аст, хеле муҳим мебошад. Аз ин лиҳоз, обшавии босуръати пиряхҳо яке аз масъалаҳои нигаронкунанда дар сатҳи ҷаҳонӣ буда, оқибатҳои манфиро ба бор меорад. Бинобар ин, ташаббусҳои Сарвари давлати мо роҷеъ ба ҳифзи пиряхҳо ва рафъи норасоии об аз сӯи ҷомеаи ҷаҳонӣ саривақтӣ арзёбӣ шуда, аҳли башарро аз дигаргуниҳои ҷиддии табиат ҳушдор дод. Маҳз иқдоми навбатии Пешвои тоҷикон – сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати пешгирӣ аз таҳдиди обшавии пиряхҳо, кишварҳои дунёро ба андешидани тадбирҳои фаврӣ ва муҳим водор намуд.

Бояд хотирнишон сохт, ки ҳанӯз соли 2009 дар пойтахти Дания – шаҳри Копенгаген зимни суханронии Сарвари давлат дар Конфронси 15-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим, зарурати таъсиси Хазинаи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо пешниҳод шуда, ибтикори мазкур, инчунин, дар суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаҳои Маҷмаи умумии СММ, дигар чорабиниҳои муҳими минтақавию байналмилалӣ матраҳ гардида, барои пешбурди ин ташаббус бо ҳамаи шарикон ҳамкориҳои зарурӣ роҳандозӣ гашт.

Зимнан, бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон 14 декабри соли 2022 қабул гардидани Қатъномаи Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар бораи эълони соли 2025 ҳамчун Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо, басо муҳим ва боиси ифтихори ҳар як ҳамватани мост. Тавассути ин Қатънома Созмони Милали Муттаҳид ҳам Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва ҳам Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳоро эълон кард, ки он аз муҳимтарин дастоварди сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар ин айём аст. Ҳамчунин, соли 2025 дар шаҳри Душанбе баргузории Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба масъалаҳои ҳифзи пиряхҳо ба нақша гирифта шуд, ки бозгӯ аз мавқеи хос ва пешсафии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим ба шумор меравад.

Дар санади қабулшуда аз ҳукуматҳо, созмонҳои байналмилалӣ ва донорҳо ҷиҳати саҳмгузорӣ дар Фонди эътимоди ҳифзи пиряхҳо бо мудирияти Дабири кулли СММ ва ниҳодҳои дахлдори ин созмон, даъват ба амал оварда шудааст. Ҳадафи асосии Фонд, ҷалби дастгирии кишварҳо ҷиҳати вокуниши сареъ ба обшавии босуръати пиряхҳо ва оқибатҳои он аст.

Рӯйдоди муҳиму таърихӣ арзёбӣ шудани қабули Қатъномаи мазкур, яъне ташаббуси навбатии Тоҷикистон дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олӣ (23 декабри соли 2022) низ, сабаб дорад. Зеро тибқи ин қатънома, дар таърихи СММ бори аввал аст, ки як рӯзи алоҳида – Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо эълон гардид. Албатта, ҷомеаи ҷаҳонӣ рӯзҳои зиёди таърихию байналмилалӣ вобаста ба соҳаҳои гуногун дорад, аммо бояд қазоват кард, ки бо ҷонибдории 193 кишвари ҷаҳон эътироф шудани рӯзи алоҳидаи ҷаҳонии пиряхҳо ва он ҳам бо ташаббуси як давлате, ки на узви Шурои амнияти СММ асту на дорои захираҳои ҳангуфти энержию молӣ ва дигар зарфиятҳои фишороварӣ, воқеан кори саҳл нест. Ин эътироф, дарвоқеъ эътирофи нуфузи байналмилалӣ ва эътибори баланди сиёсии Пешвои тоҷикон ба шумор меравад.

Мусаллам аст, ки таъсир ба захираҳои обии сайёра, яке аз ҷанбаҳои муҳими тағйирёбии глобалии иқлим, маҳсуб меёбад. Ташвишовар он аст, ки захираҳои оби ошомиданӣ ҳамарӯза кам гардида, сифати он коҳиш меёбад. Ҳалли чунин мушкилӣ дар гӯшаҳои гуногуни ҷаҳон, ки об дар онҳо асоси рушди иҷтимоиву иқтисодӣ ба ҳисоб меравад, ҳаётан муҳим арзёбӣ мегардад. Дар ин росто зарур аст, ки дар баробари механизмҳои бешумори марбут ба вокуниш ба тағйирёбии иқлим чунин абзорҳо ва бархӯрди муносиб дар мавриди обшавии босуръати пиряхҳо ва оқибатҳои ногувори он низ, роҳандозӣ гарданд. Дигар нуктаи муҳим он аст, ки бо ибтикори Тоҷикистон ва ҳамёрон, бори нахуст дар доираи Конфронси тарафҳои Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим, яъне “COP 27”, мавзуи об ҳамчун як масъалаи алоҳида, минбаъд дар рӯзномаи тағйирёбии иқлим мавриди баррасӣ қарор мегирад ва бо ташаббуси Президенти Тоҷикистон акнун, мавзуи пиряхҳо дар платформаҳои байналмилалӣ баррасӣ хоҳад шуд. Зимнан, қобили тазаккур аст, ки 21 декабри соли 2020 Маҷмаи умумии Созмони Милали Муттаҳид дар иҷлоси 75-ум Қатъномаи А75/212-ро, ки аз ҷониби Тоҷикистон бо ҳаммуаллифии аксарияти мутлақи давлатҳои аъзои СММ пешниҳод шуда буд, бо номи “Конфронси СММ оид ба бознигарии миёнамуддати фарогири ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор”, (2018 – 2028) қабул намуд.

Инак, дар доираи татбиқи Қатъномаи мазкур дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар кишварҳо баргузории ҳамоишу конфронсҳо ва чорабиниҳои муҳим идома меёбанд, ки Тоҷикистон дар онҳо аллакай, ба сифати кишвари соҳибтаҷрибаву ташаббускор аз мавқеъ ва манзалати хос бархӯрдор буда, дар умури тадорукот мудириятро низ бар уҳда дорад. Дар доираи қатъномаҳои бо ташаббуси Тоҷикистон қабулшуда, дар минтақаҳо ва кишварҳои дунё даҳҳо сохтори минтақавию байналмилалӣ таъсис ёфтанд, ки мақсади асосии онҳо мусоидат ба масъалаҳои таъмини аҳолӣ ва бахшҳои мухталифи иқтисодӣ бо об ва беҳтар намудани ҳамкориҳо дар соҳаи об дар ҳама сатҳҳо – маҳаллӣ, миллӣ, минтақавӣ ва ҷаҳонӣ мебошад.

Чуноне дар гузоришу ҳисоботи СММ ва ниҳодҳои зертобеи он, Бонки ҷаҳонӣ инчунин, дигар сохторҳои байналмилалӣ мушоҳида мешавад, татбиқи қатъномаҳо ҷиҳати расидан ба ҳадафҳои ниҳоӣ, яъне вобаста ба таъмини оби ошомиданӣ ва беҳдошти экологии иқлим инчунин, роҳандозии ҳамкории созанда байни давлатҳо замина ва шароити муносибро эҷод мекунад. Яке аз мисолҳои возеҳ, ин тақвияти ҳусни эътимод ва фарогиру беҳтар шудани сатҳи ҳамкориҳо байни кишварҳои Осиёи Марказӣ дар масъалаҳои самаранок истифода бурдани захираҳои оби минтақа мебошад.

Қобили қайд аст, ки имрӯз дар ҷаҳон тақрибан ягон минтақае нест, ки аз мушкилоти об вобастагӣ надошта бошад ва бино ба таҳлилҳо, агар саъю талошҳои муассири муштарак анҷом дода нашавад, масоили мазкур аз ин бештар печидаву мураккаб хоҳад шуд.

Чуноне ишора намудем, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти аҳамияти мавзуи мавриди назар ва ширкати фаъол доштан дар пешбарии рӯзномаи ҷаҳонии об ва таъмини платформаи муколамаи сиёсӣ, дар ҳамкорӣ бо Созмони Милали Муттаҳид конфронсҳои байналмилалии сатҳи баландро ташкил ва мизбонӣ менамояд. Ин нишастҳоро ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳамчун “Раванди Душанбе оид ба масоили марбут ба об” эътироф намудааст. Чорабиниҳои сатҳи баланди Душанбе, ки дар ду сол як маротиба баргузор мешаванд, имконияти саривақтиро барои тавсеаи шарикӣ, пайдо намудани роҳҳалҳои оқилонаи мушкилоти марбута фароҳам меоранд ва аз ҳама муҳим, ҳусни эътимодро миёни давлатҳои ҷаҳон тақвият медиҳанд.

Мусаллам аст, ки обрӯю нуфуз ва мавқеи устувори кишвари мо дар арсаи байналмилалӣ, дар натиҷаи татбиқи сиёсати хирадмандонаву ҳусни ҳамҷавории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муяссар гардидааст. Ҷомеаи ҷаҳонӣ имрӯз эътироф кардааст, ки Пешвои миллати тоҷикон ташаббускори шаш иқдоми бузург: “Соли байналмилалии оби тоза” (2003), Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт” (2005 – 2015), “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об” (2013), Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” (2018 – 2028), Соли ҳифзи пиряхҳо (2025) ва эълони 21 март ҳамчун Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо мебошанд, ки дар сатҳи ҷаҳонӣ амалӣ мегарданд ва ҳар яки он барои аҳли башар ҳаётан муҳим ба шумор меравад.

Маврид ба зикр аст, ки соли 2021 Панели сатҳи олию баланд оид ба масъалаҳои об ва иқлим зери унвони “Пешвоёни обу иқлим” аз ҷониби Созмони ҷаҳонии обуҳавошиносӣ ва механизми “СММ – Об” таъсис дода шуд. Мақсад аз таъсиси Панел, пешбарии ҳамгироишудаи масъалаҳои обу иқлим дар рӯзномаи ҷаҳонии рушд аст. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо назардошти саҳми арзанда дар пешбурди масъалаҳои обу иқлим дар рӯзномаи ҷаҳонӣ, аз аввалин даъватшуда барои узвият дар ин Панел буданд.

Соли ҷорӣ аз 22 то 24 март дар қароргоҳи СММ – шаҳри Ню-Йорк Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Подшоҳии Нидерланд бо ҳамраисӣ Конфронси СММ оид ба бознигарии миёнамуддати фарогири раванди татбиқи ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор 2018-2028”- ро баргузор мекунанд. Ин дуюмин конфронси сатҳи ҷаҳонист, ки пас аз нахустин Конфронси оби соли 1977-и СММ (Аргентина) баргузор мегардад.

Дар ин робита, ҳанӯз моҳи апрели соли 2021 аз ҳисоби коршиносони Тоҷикистон, Нидерланд, UNDESA ва UN-Water гурӯҳи корӣ ташкил шуда, он ба таври мунтазам ҷаласаҳои худро баргузор менамояд. Дар ин раванд якчанд санадҳои дахлдор, аз ҷумла Консепсияи баргузории Конфронс, Харитаи роҳ, Стратегияи корбарӣ бо ВАО, изҳороти назариявӣ ва ғайра таҳия шуд, ки барои омодагӣ ба Конфронс ва корбарӣ бо ҷонибҳои гуногуни манфиатдор мусоидат менамоянд. Илова бар ин, дар доираи фаъолияти гурӯҳи кории тоҷикистонӣ якҷо бо вазорату идораҳои дахлдори кишвар, инчунин Кумитаи иҷроияи Фонди байналмилалии наҷоти Арал лоиҳаи мавзуъҳои интерактивии Конфронс, Нақшаи ҷалби тарафҳои манфиатдор, уҳдадориҳои ихтиёрӣ дар соҳаи об, лоиҳаи Ҳисоботи миёнамуҳлати татбиқи ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии об ва дигар санаду маълумотномаҳои марбут ба мундариҷаи Конфронс таҳия гардид.

Ҷониби мо то имрӯз, якҷо бо Нидерланд ба мақсади муаррифӣ ва тарғибу ташвиқи Конфронси мазкур якчанд ҷаласаҳои махсусро дар ҳошияи чорабиниҳои байналмилалӣ баргузор намуд. Аз ҷумла, Ҳафтаи ҷаҳонии об (августи соли 2021 дар Стокголм), Конфронси 26-уми ҷонибҳои Конвенсияи СММ оид ба тағйироти иқлим (ноябри соли 2021, Глазго), ҷаласаи Гурӯҳи дӯстони об (октябри соли 2021, Ню-Йорк), ҷаласаи СММ-Об (октбяри соли 2021, Женева), Форуми 9-уми ҷаҳонии об (марти соли 2022, Сенегал), Саммити 4-уми оби Осиё ва уқёнуси Ором (апрели соли 2022, Ҷопон), Конфронси дуюми Душанбе оид ба Даҳсолаи об (июни соли 2022), Конфронси 27-уми ҷонибҳои Конвенсияи СММ оид ба тағйироти иқлим (ноябри соли 2022, Миср).

Дар доираи омодагиҳо ба Конфронси мазкур баргузории Марафони глобалӣ бо ширкати давандаи машҳури австралиягӣ хонум Мина Гули оғоз гардид, ки он аз 22 марти соли 2022 то 22 марти соли 2023 давом мекунад. Дар ин давра, дар маҷмуъ, 200 марафон дар мавзеъҳо ва кишварҳои гуногуни ҷаҳон ташкил шуда, дар доираи он ҷалби беш аз 200 миллион нафар ва гирифтани уҳдадорӣ аз ҷониби 200 ширкати хусусӣ оид ба татбиқи амалҳо дар соҳаи об дар назар аст. Тавре маълум аст, хонум Мина Гули дар ҳошияи Конфронси дуюми Душанбе оид ба даҳсолаи об (6-9 июни соли 2022) чунин марафонро дар кишвари мо низ баргузор намуд. Дар намоишгоҳи махсус, ки дар ҳошияи Конфронси СММ-2023 дар Ню-Йорк доир мегардад, натиҷаҳои Марафони байналмилалӣ тавассути аксу видеонаворҳо ба маърази тамошобинон гузошта мешавад.

Дар ҷараёни Конфронси оби СММ-2023 қарор аст, дар баробари дигар мушкилоти марбут ба захираҳои об, ба рушди устувор ва мудирияти ҳамаҷонибаи захираҳои обӣ ҷиҳати ноил гардидан ба ҳадафҳои иқтисодию иҷтимоӣ ва муҳити зист, татбиқу тарғиби барномаву тарҳҳои марбута, инчунин таҳкими ҳамкорӣ, шарокат дар ҳама сатҳҳо ба манзури мусоидат ба татбиқи ҳадафу вазифаҳои марбут ба захираҳои обӣ, аз ҷумла ҳадафҳое, ки дар Рӯзномаи СММ оид ба рушди устувор барои давраи то соли 2030 бозтоб ёфтаанд, таваҷҷуҳи бештар зоҳир шавад. Мо умед дорем, ки баргузории нишасти мазкур дар сатҳи олӣ рӯйдоди муҳими таърихӣ дар раванди амалисозии ҳадафҳои Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор 2018-2028” хоҳад гашт. Ин дар ҳолест, ки интизориҳои ҷомеаи ҷаҳонӣ аз ин ҳамоиши таърихӣ хеле зиёд аст ва кишвари мо тавассути омодагии фарогиру ҳамаҷониба саъй мекунад, то Конфронси мазкурро дарвоқеъ, натиҷаовар гардонад. Дар ин росто, Тоҷикистону Нидерланд ҳамчун мизбонони ин ҳамоиш ба манзури муваффақ арзёбӣ шудани Конфронс, ҷалби бештари таваҷҷуҳ ва маблағгузорӣ ба соҳаи об, аз кишварҳои узви СММ ва дигар ҷонибҳои манфиатдор даъват ба амал меоранд, ки дар баробари иштироки фаъол дар кори Конфронс, инчунин уҳдадориҳои ихтиёрии худро оид ба суръатбахшӣ ба амалҳо ҷиҳати ноил гардидан ба ҳадафҳои рушди марбут ба об, эълон намоянд.

Нуруллозода Ҳангомаи Мирзошариф- раиси олимони ҷавони Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониш АМИТ

Ба истиқболи 16 ноябр - Рӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Мардуми кишварамон нисбат ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маҳбубияти бепоён доранд. Ин гуна муносибати самимона пеш аз ҳама натиҷаи хизматҳои наҷиби анҷомдодаи Сарвари давлат дар ростои истиқрори сулҳу ваҳдат, таҳкими истиқлолият ва давлатдории миллӣ, ободӣ ва беҳбуди зиндагии мардум кишвар мебошад. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар замоне (моҳи ноябри соли 1992) раҳбарии Тоҷикистонро ба ӯҳда гирифтанд, ки дар кишвар сохти конститутсионӣ комилан фалаҷ шуда буд ва ҷанги дохилӣ бо шиддат ҷараён дошт, ҳазорон нафар кушта ва гуреза шуда буданд, иқтисоду саноат нобуд гардида, сохтор ва дастгоҳи давлатӣ пурра аз байн бурда шуда буд. Дар хазинаи давлат, яъне дар собиқ сандуқи Бонки давлатӣ ҳамагӣ як доллари амрикоӣ маҳфуз буду халос Тоҷикистон ҳамчун давлат дар вартаи нобудшавӣ қарор дошт ва дар ҷомеа нобоварию ихтилоф ҷойи ваҳдату ҳамдигарфаҳмиро гирифта буд.

Ҳамин тавр, вазифаи Раҳбари ҷавони нав интихобшуда дар охири соли 1992 нигоҳ доштани Тоҷикистон аз нобудшавӣ ва муҳимтар аз ҳама гирифтани пеши роҳи хунрезӣ буд. Дар давоми солҳои 1990 то 1992 мардуми кишвар аллакай Эмомалӣ Раҳмонро, ки вакили Парлумонӣ буданд, ҳамчун сиёсатмадори дилсӯз, шуҷоъ ва дорои афкори созанда шинохта буданд. Аз ин рӯ, мардум бо чашми умед ба ӯ менигарист ва интизор дошт, ки ин фарзанди далери миллат Ватанро аз бадбахтиҳо наҷот хоҳад дод. Албатта Сарвари давлат ин умеду орзуи мардумро амалӣ карданд ва Тоҷикистон аз гирдоби бало наҷот ёфт.

Дар яке аз аввалин суханрониҳои худ Эмомалӣ Раҳмон ба мардуми кишвар муроҷиат карда, гуфта буданд, ки «Ман ба шумо сулҳ меорам» ва таъкид карда буданд, ки барои ба Ватан баргардондани тамоми ҳамватанони гуреза ва дар ғарибӣ қарор дошта кӯшиш мекунанд. Сарвари давлат ба ваъдаи худ ҷавонмардона вафо карданд, яъне сулҳ оварданд ва он тоҷикистониҳоеро, ки ба сифати муҳоҷирони иҷборӣ дар кишварҳои хориҷӣ, хусусан дар Афғонистон қарор доштанд, ба Ватан баргардонданд. Дар соли ниҳоят душвори 1993-юм бо вуҷуди мавҷудияти монеаҳои зиёд пеши роҳи хунрезиҳо гирифта шуд, Раҳбари кишвар тавонистанд, ки муҳоҷирони иҷбориро баргардонда, амният ва зиндагии осудаи онҳоро таъмин намоянд. Ҳамзамон, сохти конститутсионӣ, фаъолияти сохторҳои давлатӣ ва корхонаву муассисаҳо барқарор гардид, артиши миллӣ ва дигар ниҳодҳои зарурии давлатдорӣ ташкил дода шуданд.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистонро дар Созмони Миллали Муттаҳид, муаррифӣ карданд ва кишварамон ба сифати давлати мустақил мавқеи арзандаи худро дар арсаи байналхалқӣ ишғол намуд. Аммо пеш аз ҳама зеҳни Сарвари давлатро он замон иҷрои вазифаҳои муҳимтарин: таъмини ваҳдату амнияти мардум, фароҳам овардани оромиши иҷтимоӣ, ҳалли масоили иқтисодӣ ва суботи сиёсӣ банд карда буд. Албатта дар натиҷаи кушишу ғайрат ва шуҷоати нотакрори Сарвари давлат ин вазифаҳои аввалиндараҷа ба иҷро расиданд. Ҳамин буд, ки дар соли 1994 мардуми кишвар тавассути раъйпурсии умумихалқӣ Эмомалӣ Раҳмонро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб намуданд. Ҳамзамон, Конститутсияи давлати навбунёди мо қабул гардид. Ба сифати Президенти кишвар интихоб гардидани Эмомалӣ Раҳмон дар соли 1994, ин интихоби роҳи тараққии демократӣ, дунявӣ, озодию ободӣ ва сулҳу созандагӣ буд. Раъйи мардум ва интихоби мазкур бо гузаштани солҳо дурустии худро нишон дод. Фазои озодию мардумсолорӣ, ҳуқуқбунёдию дунявият ва тараққиписандӣ дар кишварамон устувор гардид ва ин роҳи муваффақ то имрӯз Тоҷикистонро ҳамсафар аст.

Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Сарвари давлат дар як муддати кутоҳи таърихӣ афкори сиёсӣ, мафкуравӣ ва фарҳанги мардум дар Тоҷикистон тағйир ёфт ва ин фазои ба вуҷуд омада имкон дод, ки решаҳои ҷангу низоъҳои дохилӣ барканда шаванд ва фазои муътадили корию созандагӣ дар пойтахт ва манотиқи дигари кишвар ҳукмфармо гардад. Муҳимтар аз ҳама дар натиҷаи ҷаҳду талошҳои ҷонфидоёнаи Сарвари давлат ва азму иродаи қавии мардуми кишвар ҷанги дохилӣ, ки дар натиҷаи он бештар аз 150 ҳазор нафар ҳамватанонамон ҳалок шуда буданд, хотима дода шуд. Дар Тоҷикистон сулҳу субот ва оромию ваҳдати миллӣ ҳукмфармо гардид.

Ҷуръат, ҷасорат, масъулият, донишу хирад ва инсондӯстии Пешвои миллат муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки ӯ мардумро дар атрофи сиёсати созандаи худ муттаҳид созад ва дар муқобили душманону бадхоҳон манфиатҳои миллии давлати ҷавони Тоҷикистонро ҳифз намояд. Саъю талошҳои фаровони Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар он замони ҳассос натиҷа оварданд ва Тоҷикистон ба марҳилаи сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва рушду пешрафт расид. Бояд таъкид кард, ки марҳилаи барқарории сулҳ ва созиши миллӣ дар таърихи муосир ҳодисаи фаромушнашаванда маҳсуб меёбад. Дар ин марҳила нақши Сарвари давлат бузургу нотакрор аст. Маҳз кушишҳои ҳамешагии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва матонату ватандӯстии ӯ буд, ки ба сулҳу ваҳдати миллӣ расидем ва Тоҷикистон аз вартаи нобудшавӣ наҷот ёфт.

Бешубҳа, мактаби сулҳпарвару созандаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва таҷрибаи сулҳи тоҷикон нодиру нотакрор буда, шоистаи омӯзиш ва истифодаи ҷаҳониён мебошад. Дар ҷаҳони муосир ҷангу низоъҳои зиёде мавҷуданд, ки мутаассифона ҳал карданашон муяссар намегардад. Бо таваҷҷуҳ ба ин, таҷрибаи сулҳу ваҳдати миллии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои минтақа ва ҷаҳон дар ҳалли муноқишоту низоъҳо дар ҳар шакле омӯзанда аст. Танҳо як иқдоми ҳадафмандона ва пайгиронаи Сарвари давлат, ки тамомияти арзӣ ва ризоияту ҳамдигарфаҳмии миллиро тавассути сулҳу ваҳдат таъмин намудаанд, басанда аст, то номашон дар таърих бо ҳарфҳои заррин абадан сабт гардад.

Имрӯз хеле осону роҳат дар бораи раванди музокироти сулҳи тоҷикон ва мушкилоти ба он марбут ҳарф мезанем, аммо набояд аз хотир фаромуш кард, ки ибтидои солҳои навадуми садаи бистум вазъи номусоиди амниятию сиёсӣ ва иҷтимоӣ мардуми кишвар ва ҷомеаи тоҷиконро ба гирдоби ноумедию дилсардӣ гирифтор карда буд. Ин аст, ки ҳар кас дар он вазъи харобу валангор масъулият ва рисолати раҳбариро бар уҳда намегирифт.

Ба дараҷаи Пешвои миллӣ сабзидану расидан донишу хирад, маҳорат, таҷриба ва ҷуръату масъулияти фавқулоддаро тақозо менамояд. Раҳонидани Тоҷикистон аз вартаи ҷанги шаҳрвандӣ, аз нобудию завол, хунсо кардани нақшаҳои шуми душманон, барқарор кардани хоҷагии халқи ҷумҳурӣ, ки дар ҳоли варшикастагӣ ва нобудӣ қарор дошт, сохтани давлати миллӣ ва соири иқдомоте, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тули раҳбарӣ анҷом додааст, мақоми арзандаи Пешвои миллатро ба ӯ ато фармудааст.

Имрӯз низ сиёсати давлатӣ, ки таҳти раҳбарии Пешвои миллат ҷараён дорад, муваффақ ва созанда буда, пеш аз ҳама ба беҳбудии зиндагии мардум ва ҳифзи манофеи миллӣ равона гардидааст. Бунёди НБО Роғун ва дигар иншооти энергетикию саноатӣ, роҳҳою нақбҳои сатҳи байналмилалӣ аз дастовардҳои ин сиёсат мебошанд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмонро ҳамеша бо мардум будан, аз инсонияту шарофат ҳарф задан, аз илтифоту самимият дар ҳар замоне кор гирифтан, ба дилу дидаи мардум наздик будан, ба ятимону дармондагон дасти кумак дароз кардан, аз аҳволи бепарасторон бархӯрдор будан, авлавияти сиёсати давлатиро ба самти маориф ва фарҳанг додан, амният ва манофеи миллиро саргаҳи кори давлатӣ донистан дар байни аҳолӣ соҳибмақом ва пурэҳтиром гардонидааст. Сарвари давлат новобаста аз масруфиятҳо ҳамеша бо мардуми манотиқи гуногуни Тоҷикистон мулоқот мекунанд, аз ҷараёни зиндагии аҳолӣ бархурдор мегарданд, бо халқ қарину ҳамнафас ҳастанд. Зеро аз миёни мардум баромадаанд ва рисолати худро қабл аз ҳама хидмат ба мардум ва амнияту осоиштагии ҷомеа меҳисобанд.

Аз ҳама муҳимтар, оромиш, субот ва амнияте, ки дар Тоҷикистон ҳукмфармост, далели дурустию хирадмандона будани сиёсати Пешвои миллат мебошад. Маҳз ба шарофати ин сиёсат мо фазои орому зиндагии обод дорем ва кишварамон дар ҳоли рушд кардан мебошад. Маъмулан, ҳар замон, ки мардум ва ҷомеаро хатарҳои гуногун таҳдид мекунанд, шахсияти варзидае рўйи кор меояд, ки миёни омма аз маҳбубияти вижа бархурдор буда, бо донишу хирад, маҳорату таҷрибаи сиёсӣ ҷомеаро дунболи худ бурда, кишварро ба роҳи сулҳу тарақиёт раҳнамои менамояд.

Муҳтарам, Эмомалӣ Раҳмон айнан чунин шахсият ҳастанд ва ҳамчун Пешвои миллӣ мардумро дар атрофи худ муттаҳид сохта, дар масири ҳифзу тараққии кишвар муваффақ гардидаанд.

Аз ин лиҳоз, дар марҳилаи кунунии созандагии кишвар мардуми Тоҷикистон ба шахсияти Пешвои миллат – Эмомалӣ Раҳмон ниёз дорад, то таҳти раҳбарии ӯ фазои сулҳу амният, ваҳдату ягонагии миллӣ ҳифз гардида, рушду пешрафти Ватанамон таъмин гардад.

Хулоса, бунёдкориву хирадмандии Сарвари давлат дили мо, ҷавононро дар самти ватандўстиву меҳанпарастӣ рӯҳу тавони тозае бахшид. Ҳар як ҷавон бояд ба монанди Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳисси ватандӯстиву ватанпарастии худро дар назди Миллат, Ватан ва Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, барои ободиву осоиштагии кишвари азизамон бо кору пайкори созанда собит намояд.

Аз фурсати муносиб истифода бурда кули ҳамватаноро ба муносибати рӯзи Президенти кишвар табрик мегуям.

Хоҷаев Ҳикматулло Ҳимматович Муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

(бардошт аз сафар ба ноҳияи Данғара ҷиҳати иштирок дар ҳамоиши илмӣ бахшида ба рӯзи Президент ва баргузории Иҷлосияи таърихииXVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дидан намудан аз осорхонаи Пешвои миллат).

Дар пайравӣ аз сиёсати ҷавонпарваронаи Ҳукумати Ҷумҳуриии Тоҷикистон, хусусан Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббуси Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт иқдоми наҷибе дар шакли сафар ба маконҳои илҳомбахшу таърихӣ ба роҳ монда мешавад.

Мардуми тамаддунофари тоҷик ҳамасола 16-ҳуми ноябрро ҳамчун рӯзи таърихӣ ва ҷашни фархундаву рӯзафзун яъне"Рӯзи Президент"-ро бо шукуҳу шаҳомати хосса ва баргузории конфронсу ҳамоишҳои гуногуни илмӣ ҷашн мегиранд.

Бо ин мақсадба хотири арҷ гузоштан ба хизматҳои мондагори Пешвои миллaт муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон бо ташббуси Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳовиддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар толори Қасри фарҳанги ноҳияи Данғара бахшида ба 16- ноябр Рӯзи Президент ва баргузории Иҷлосияи таърихии XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамоиши илмӣ назариявӣ доир гардид.

Ҳамоиши иилмиро Директори Муассисаи давлатии "Қасри ҷумҳуриявии фарҳанги ноҳияи Данғара Муродализода Ҷамшед ҳусни оғоз бахшида, иштирокдоронро ба муносибати ин санаҳои муҳимми таърихиву тақдирсоз самимона табрику таҳният намуданд.

Зимни суханрони Директори Муассисаи давлатии "Қасри ҷумҳуриявии фарҳанги ноҳияи Данғара Муродализода Ҷамшед қайд намуданд, ки барои мардуми сарбаланди тоҷик бахти бузургест, ки дар даврони рӯзгори нобасомон ва шикастаруҳӣ тақдир башорати баргузории Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистонро аз ҷониби фарзанди фарзонаи халқ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҳадяи таърих ва пайки наҷот муяссар гардонид.

Инчунин дар рафти ҳамоиш муовини Директори Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ Маҳманазари Ҳотам ва як гуруҳ намояндагони Институт баромад намуда, иброз доштанд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои соҳибистиқлолӣ таҳти роҳбарии оқилонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми соҳаҳои ҳаёти хоҷагии халқи мамлакат ба дастовардҳои назаррас мушарраф гардид.

Ин марди хирад ҳамчун Роҳбари фозил давлатро аз фаноёбӣ наҷот дода, мардумро муттаҳид намуда, ба қалби онҳо шуълаи умедро бедор ва бо қадамҳои устувор ба сулҳу осоиш, рушду суботи минбаъда ҳидоят намуданд.

Бунёди ҷомеаи пешрафта ва давлати аз лиҳози сиёсиву иқтисодӣ устувор мароми ҳар як кишвар буда, он дар сурати ҳукмфармо будани сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, амнияти ҷомеа, тарҳрезӣ ва амалӣ намудани корҳои бузурги созандагиву ободкорӣ имконпазир аст.

Рӯзи Президент дар қатори дигар ҷашну рӯзҳои ифтихориамон бо корнамоиҳои Пешвои миллат алоқамандии зич дошта, муқаррар шудани ин рӯз чун ҷашни алоҳида шаҳодати эҳтирому эътимоди мардуми кишвар ба шахсияти Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

Ин рӯзи тaърихиро миллaти тоҷик бaрои сaҳми бузургу шоёни Пешвои миллaт муҳтaрaм Эмомaлӣ Рaҳмон дaр тaшaккули дaвлaтдории нaвини кишвaр, эҳёи дaвлaтдории миллӣ, тaъмини сулҳу субот вa бо ҳисси бaлaнди ифтихору сaдоқaт тaҷлил менaмояд. Бигзор, кишвари азизи мо таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон боз ҳам хурраму зеботар гардад.

Иштирокдорони ҳамоиш иброз доштанд, ки бо дарки баланди масъулиятшиносӣ ва ватандӯстӣ баҳри амалӣ намудани сиёсати дурандешона, инсонпарварона ва муваффақонаи Сарвари давлат, ки рамзи иттиҳоду сарҷамъӣ ва саодату осудагии ҳар як сокини кишвар мебошад, баҳри пешрафту ободии Ватани маҳбуб заҳмати пурсамар хоҳанд гузошт.

Дар фарҷоми чорабини бо мақсади баланд бардоштани донишҳои сиёсии докторантон ва магистрантони Иниститут тарбияи онҳо дар рӯҳияи худшиносии миллӣ ва шинос намудан бо фаъолияти фарзонафарзанди миллат – Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз Осорхонаи Пешвои миллат дидан намуданд.

Аз дидан намудани Осорхонаи Пешвои миллат олимони ҷавон бо худ як ҷаҳон таассурот бардошта, маълумотҳои заруриро бо худ гирифтанд.

Мо олимони ҷавони Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳовиддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҷавобан ба ин ҳама ғамхориҳо миннатдории самимонаи хешро ба Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобастаи АМИТ доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт мерасонем, ки барои мо олимони ҷавон чунин шароитҳоро муҳайё месозанд.

Юсуфзода Шодоб Хӯҷамқул - Раиси Шӯрои олимони ҷавони Институти фаслафа сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ