Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба оғози марҳилаи нави таърихӣ дар равобити байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон замина гузошт. Ин рӯйдоди тақдирсоз барои ташаккул ва тавсеаи сиёсати давлатӣ дар хориҷи кишвар заминаи устуворро поя гузошта, он дар асоси манфиатҳои миллӣ ва принсипҳои дӯстӣ, ҳамкорӣ ва эҳтироми мутақобила роҳандозӣ карда шудааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари тозаистиқлол тавонист муносибатҳои мустақим ва расмиро бо кишварҳои хориҷӣ, аз ҷумла бо давлатҳои араб ба роҳ монад. Ҳамкориҳо бо ҷаҳони араб дар солҳои истиқлол бо суръат рушд менамояд, ки он соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва илмиро дарбар мегирад. Бо гузашти вақт ин муносибатҳо ба сатҳи шарикӣ ва ҳамкориҳои стратегии нав боло рафтанд, ки ин худ бозгӯи нақши муҳими Истиқлолият дар бозкушоии дарҳои равобити байналмилалии Тоҷикистон бо ҷаҳони араб мебошад.

Қайд кардан ба маврид аст, ки соҳибистиқлолии Тоҷикистон шароити ҳуқуқиву сиёсиро барои амалисозии сиёсати хориҷӣ фароҳам орад. Зеро дар даврони аввали истиқлолият Тоҷикистон муносибатҳои дипломатиро бо бештари кишварҳои араб, аз ҷумла Арабистони Саудӣ, Кувайт, Қатар, Миср, Сурия, Амороти Муттаҳидаи Араб ва дигар давлатҳо барқарор намуд. Ҳамзамон бо кушода шудани сафоратҳои дуҷониба ва барқарории равобити дипломатӣ ва табодули ҳамкориҳои расмӣ миёни роҳбарияти кишварҳо афзоиш ёфт. Чунин раванди ҳамкорӣ Тоҷикистонро дар ҷаҳони араб ҳамчун кишвари дӯсту бародар қабул намуда, дар пуштибонии сиёсӣ ва рушди лоиҳаҳои муштараки минтақаҳо мусоидат намуд[18].

Лозим ба ёдоварист, ки кишварҳои араб, аксаран узви Созмони Ҳамкории Исломӣ ва Лигаи давлатҳои араб мебошанд, дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши муҳиму афзалиятнок доранд. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни мусоҳиба бо шабакаи маъруфи телевизионии «ал-Ҷазира ал-Мубошир» масъалаи рушди ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кишварҳои арабро ба таври муфассал шарҳ дода, чунин изҳор доштанд: «мо кишварҳои арабиро дар арсаи байналмилалӣ шарикони муҳими худ мешуморем, ба рушд ва таҳкими муносибатҳои дӯстона бо онҳо таваҷҷуҳи пайваста зоҳир менамоем. Давлатҳои араб бояд нисбат ба кишварҳои минтақаи мо ғамхории зарурӣ ва таваҷҷуҳи бештар зоҳир намоянд. Марҳилаи гузашта дар муносибатҳои мо як давраи санҷишӣ буд, аммо чунин менамояд, ки ин давраи санҷишӣ тӯл кашид - беш аз бисту ҳашт сол сипарӣ гардид. Имрӯз ҳамкориҳои мо бо кишварҳои араб дар ҳоли рушд қарор доранд, вале ҳанӯз ба сатҳи қаноатбахш нарасидаанд. Мо барои тавсеаи робитаҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва башардӯстона бо кишварҳои араб кӯшиши зиёд ба харҷ медиҳем, зеро мардуми тоҷик ва ҷаҳони араб муштаракоти таърихӣ, фарҳангӣ ва тамаддунӣ доранд. Зимни сафари пайвастаи худ ба кишварҳои арабӣ - хоҳ расмӣ ва хоҳ корӣ - ҳамеша аз ин давлатҳо даъват менамоем, ки ҳузури фаъолтар дар заминаи иқтисод ва сармоягузорӣ дошта бошанд»[10].

Ҷумҳурии Тоҷикистон бо назардошти манфиатҳои муштарак ва арзишҳои фарҳангиву таърихӣ, кишварҳои арабро на танҳо ҳамчун шарикони стратегӣ, балки ҳамчун дӯстон ва ҳамкорони умедбахш бо дурнамои мусбат медонанд[1,47]. Бинобар ин метавон гуфт, ки густариши ҳамкориҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва фарҳангӣ бо ҷаҳони араб яке аз самтҳои муҳим ва ояндадори сиёсати хориҷии давлат ба ҳисоб меравад. Бо мақсади густариши равобити сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ Тоҷикистон муносибатҳои дипломатиро бо як қатор кишварҳои калидии арабӣ ба роҳ мондааст. Аз ҷумла, бо давлатҳои Арабистони Саудӣ, Қатар, Аморати Муттаҳидаи Араб, Кувайт, Ҷумҳурии Мисри Араб ва Сурия робитаҳои расмии дуҷониба барқарор гардидаанд, ки заминаи мусоиди ҳамкориҳои гуногунҷанба ба ҳисоб мераванд[1,49].

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати “дарҳои кушод”-ро ҳамчун усули асосии муносибати байналмилалии худ эълон намудааст. Дар Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин омадааст: “Сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати «дарҳои кушода», сулҳхоҳона ва беғараз буда, зимни татбиқи он, Тоҷикистон омодааст бо ҳамаи кишварҳои дуру наздик робитаҳои дӯстона ва эътирофи манфиатҳои тарафайнро дар асоси эҳтироми ҳамдигар, баробарӣ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд густариш диҳад”[8].

Бояд тазаккур дод, ки бо истифода аз гузашти зиёда аз се даҳсолаи муфиди истиқлол, муносибатҳои Тоҷикистон бо кишварҳои араб дар шаклҳои гуногун рушд намудаанд. Ҳамкориҳои иқтисодӣ ва фарҳангӣ вусъат ёфта, асоси шарикӣ дар сатҳи стратегиро фароҳам месозанд. Ба хотири боз ҳам тавсеаи минбаъдаи ин равобит ва дурнамои рушди ҳамкорӣ самтҳои дигар низ тақвият дода шаванд. Аз ҷумла, таҳкими ҳамкориҳо дар бахшҳои илм ва фарҳанг тавассути табодули ҳайатҳои илмӣ ва фарҳангӣ, татбиқи лоиҳаҳои муштараки илмӣ ва иқтисодӣ, таъсиси форумҳои дуҷонибаи тиҷоратӣ ва фарҳангӣ, ҳамчунин фароҳам овардани заминаҳои мусоид барои таҳсили донишҷӯён дар бахшҳои мухталиф дар кишварҳои арабӣ аз самтҳои муҳими равобити дуҷониба маҳсуб мешаванд. Ин иқдомҳо на танҳо ба густариши ҳамкории амалии Тоҷикистону кишварҳои арабӣ мусоидат менамоянд, балки дар муаррифии фарҳанг ва тамаддуни қадимаи мардуми тоҷик, инчунин нақши Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар раванди эҳёи давлатдории миллӣ дар фазои пасошӯравии Осиёи Марказӣ саҳми назаррас мегузоранд.

Ин раванди оянданигарии дуруст ба Тоҷикистон замина фароҳам овардааст, ки бо ҳамаи минтақаҳои стратегӣ, аз ҷумла ҷаҳони араб, робитаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро таҳким бахшад. Аммо дар таваҷҷуҳ ба ҳадафҳои ҳамкорӣ, ки дар Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон диққати махсуси равобит бо кишварҳои ҷаҳон дода шудааст, омадааст, ки “Ҷумҳурии Тоҷикистон авлавиятҳои сиёсати хориҷии худро бо дар назардошти ҳадафҳо ва манфиатҳои волои миллӣ муайян ва амалӣ менамояд”[8].

Бахусус дар ҳамкорӣ бо кишварҳои арабии Шарқи Наздик ва Халиҷи Форс Ҷумҳурии Тоҷикистон, бо истиқбол аз алоқамандии кишварҳои арабии Халиҷи Форс, аз қабили Шоҳигарии Арабистони Саудӣ, Давлати Қатар, Давлати Кувайт, Амороти Муттаҳидаи Араб, ба сармоягузории лоиҳаҳои иқтисодии Тоҷикистон, ки аҳамияти миллӣ ва минтақавӣ доранд, ба густариши ҳамкории мутақобилан судманд бо кишварҳои минтақаи мазкур саъй менамояд”[8]. Аммо дар самти кишварҳои араби Африқои Шимолӣ бошад, “Ҷумҳурии Тоҷикистон қитъаи Африқоро ба ҳайси самти ояндадори ҳамкории мутақобилан судманд дар соҳаҳои гуногун арзёбӣ мекунад. Ба ин муносибат, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ояндаи наздик бо барқарор намудани муносибатҳои ҳамкорӣ бо кишварҳои арабии шимоли Африқо, мисли Шоҳигарии Марокаш, Ҷумҳурии Халқии Демократии Алҷазоир, Ҷумҳурии Тунис, Давлати Либия ва кишварҳои марказиву ҷанубии ин қитъа, аз ҷумла Ҷумҳурии Африкаи Ҷанубӣ, Ҷумҳурии Мозамбик ва ғайра саъй хоҳад намуд”[8]. Бо амалӣ гардидани равобити ҳасана бо ҷаҳони араб, ҳамкориҳо дар самтҳои гуногун марҳила ба марҳила рушд намуда, дар оянда дигар кишварҳои арабро фаро хоҳад гирифт. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо бисёре аз ин кишварҳо қадамҳои аввалини ҳамкории мутақобилан судмандро гузоштааст. Ин раванд на танҳо ба тақвияти робитаҳои дуҷониба бо ҳар яке аз кишварҳои араб мусоидат мекунад, балки ба таҳкими нақши Тоҷикистон дар минтақа ва дар миқёси ҷаҳонӣ низ замина мегузорад.

Мусаллам аст, ки Давлати Кувайт нахустин кишвари араб ба ҳисоб меравад, ки соли 1995 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба он сафари расмии давлатӣ анҷом доданд. Ин сафар оғози равобити дипломатӣ ва ҳамкориҳои расмии Тоҷикистон бо ҷаҳони араб ба шумор меравад[5]. Зеро аз соли 2007 равобити Тоҷикистон бо кишварҳои араб вориди марҳилаи сифатан нав шуд. Дар ин давра табодули сафари роҳбарони кишварҳо афзуда, асоси ҳамкориҳои гуногунҷанба гузошта шуд. Маҳз дар солҳои 2007–2008, дар ҷараёни сафари расмии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, як қатор созишномаҳо дар бахшҳои иқтисод, маориф, фарҳанг, энергетика ва сармоягузорӣ ба имзо расиданд, ки заминаи ҳуқуқии равобити дуҷонибаро таҳким бахшиданд[16].

Дар асоси барқарории ҳамкориҳо бо ҷаҳони араб соли 2016, соли ҷашни 25-солагии Истиқлолияти Тоҷикистон, бо сафари расмии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Арабистони Саудӣ ва имзои панҷ санади нави ҳамкорӣ дар бахшҳои илм, маориф, варзиш, алоқаи ҳавоӣ ва мубориза бо ҷинояткорӣ, як марҳилаи нави таҳкими муносибатҳои дуҷониба бо кишварҳои араб оғоз ёфта буд. Ин иқдомҳо нишонаи рушди мутақобилан судманд ва тақвияти робитаҳои байналмилалии Тоҷикистон бо ҷаҳони араб мебошад[15].

Вобаста ба доираи муносибатҳои Тоҷикистон бо Давлати Қатар бошад, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Давлати Қатарро ҳамчун яке аз кишварҳои пешрафтаи минтақаи Ховари Миёна ва ҷаҳон эътироф мекунанд. Тоҷикистон ба густариши ҳамкориҳои гуногунҷанба бо Қатар таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир намуда, онро яке аз шарикони муҳими худ дар арсаи байналмилалӣ мешиносад. Ин муносибатҳои дӯстона заминаи мусоидро барои таҳкими робитаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ байни ду кишвар фароҳам овард. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид доштанд, ки муносиботи гуногунҷанба бо Давлати Қатар ҳамеша дар маркази таваҷҷуҳи сиёсати хориҷии мо қарор дорад ва барои рушду густариши ҳамкорӣ дар соҳаҳои маорифу тандурустӣ, фарҳанг, алоқаи ҳавоӣ, бонкдорӣ, саёҳат ва амният санадҳои нав омода шудааст[14].

Бояд гуфт, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо бо Давлати Қатар, балки бо ҳамаи кишварҳои арабӣ муносибатҳои хубу судманд дорад. Кишварҳои арабӣ ба Пешвои давлати мо ҳамчун шахсияти муҳим ва пешсаф бо ташаббусҳои байналмилалӣ эҳтироми хоса доранд. Тоҷикистон дар байни кишварҳои араб ҳамчун як кишвари зебо, дорои табиати нотакрор ва фарҳанги ғанӣ шинохта шудааст. Хусусан, онҳо кишвари моро сарчашмаи оби тоза ва дорои пиряху захираҳои муҳими об мешуморанд. Аз ин лиҳоз, доираи густариши ҳамкориҳои дуҷониба бо кишварҳои араб меафзояд. Дар ин замина, сафарҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба кишварҳои араб, аз ҷумла Давлати Кувайт, нишонаи устувории дӯстӣ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд мебошанд. Дар доираи боздид аз Кувайт як қатор санадҳои муҳими ҳамкорӣ дар бахшҳои амният, илм, алоқаи ҳавоӣ, кишоварзӣ ва рушди иқтисодиёт ба имзо расид, ки таҳкими муносибатҳои дуҷониба бо кишварҳои арабро низ тақвият медиҳанд.

Ин иқдомҳо ҳамчун қадами устувору боварибахш аз ҷониби роҳбарияти сатҳи олии Тоҷикистон дар самти таҳкими муносибатҳои байнидавлатӣ бо мамолики араб арзёбӣ мегарданд.

Ҳамчунин, зимни сафари расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Амороти Муттаҳидаи Араб, якчанд санадҳои муҳими ҳамкорӣ дар бахшҳои амният, мубориза бо терроризм, интиқоли маҳкумшудагон, машваратҳои сиёсӣ, сайёҳӣ, таҳсилоти олӣ ва таҳқиқоти илмӣ ба имзо расиданд. Ҳамзамон Сарвари давлат бо роҳбарони олимақом ва намояндагони ширкату созмонҳои хайриявӣ мулоқотҳои судманд доир намуд, ки ин раванд нишонаи густариши ҳамкориҳои мутақобилан судманд байни ду кишвар мебошад[15].

Ҳамин тариқ, ҷаҳони араб бо назардошти мавқеи стратегӣ, захираҳои иқтисодӣ ва ҳуввияти фарҳангӣ ва динӣ, ҳамчун шарики муҳими минтақавӣ барои Тоҷикистон арзёбӣ мешавад. Таъмини манфиатҳои дуҷониба дар доираи ҳамкориҳо бо кишварҳои араб на танҳо барои густариши муносибатҳои иқтисодӣ ва сиёсӣ муҳим аст, балки ба таҳкими сулҳу субот дар минтақаҳои Ховари Миёна ва Осиёи Марказӣ низ мусоидат мекунад.

Таҳлилҳо нишон доданд, ки ин раванди рушди ҳамкорӣ, метавонад таъсири мусбат дар баланд бардоштани сатҳи амниятӣ ва ҳамкории минтақавӣ дошта бошад, зеро Тоҷикистон ва кишварҳои араб дар баробари дигар масъалаҳо, ҳамкориҳои амниятӣ ва мубориза бо таҳдидҳои глобалӣ, аз қабили мубориза бо терроризмро низ тақвият медиҳанд. Ғайр аз ин, ҳамкориҳои фарҳангӣ, илмӣ ва иҷтимоӣ байни кишварҳо заминаи муносибатҳои устуворро фароҳам меоранд, ки дар оянда барои рушди мутақобилан судманд мусоидат менамояд.

Натиҷаи чунин сафарҳои олимақоми тарафҳо буд, ки кишварҳои араб ба ҳайси яке аз сармоягузорони муҳими иқтисоди Тоҷикистон, бахусус дар соҳаҳои энергетика, сохтмон, инфрасохтор ва маориф ишора мешаванд. Сандуқҳои сармоягузории Кувайт, Қатар ва Арабистони Саудӣ дар чанд лоиҳаи инфрасохторӣ ва иҷтимоӣ дар Тоҷикистон саҳм гирифтанд. Бо шарофати истиқлолият ва сиёсати “дарҳои кушода”, Тоҷикистон тавонист лоиҳаҳои зиёдеро бо сармоягузории кишварҳои араб амалӣ намояд. Аз ҷумла фонди саудии рушд дар мушорикат бо якчанд бонкҳои шомили ҳавзаи бонкии Созмони ҳамкории исломӣ, аз ҷумла Бонки исломии рушд, Фонди Абузабӣ, Фонди кувайтии рушди иқтисоди араб ва Фонди СДСН, маблағгузорӣ менамояд[3,213].

Ҳамин тариқ, истиқлолияти Тоҷикистон заминаи хуби равобити дӯстӣ буда, боиси эҷоди фазои нави ҳамкорӣ гардид, ки дар он кишварҳои араб ҳамчун шарикони калидӣ дар рушду таҳкими муносибатҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ шинохта мешаванд. Ин муносибатҳо дар тӯли се даҳсолаи ахир таҳким ёфта, имрӯз ба ҳайси як рукни муҳими сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон арзёбӣ мешаванд. Ин раванд на танҳо манфиатҳои дуҷонибаро таъмин мекунад, балки боиси устувории минтақавӣ ва таҳкими сулҳу амният дар минтақа низ мегардад.

Муаррифии ташаббусҳои ҷаҳонии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соҳаҳои гуногун, ёди мероси илмию фарҳангии Ибни Сино, Абурайҳони Берӯнӣ, Абдураҳмонӣ Ҷомӣ ва садҳо донишманди тоҷикро дар ҷаҳон мефзояд. Бахусус кишварҳои дӯстро гирди давлату сарвари кишвар ҷамъ оварда ояндаи неки тоҷиконро зинда нигоҳ хоҳад дошт. Дар ҳамин раванд, тарҷумаи асари муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Тоҷикон дар оинаи таърих” ба забони арабӣ[12] ба тавсеаи равобити фарҳангӣ ва арҷгузорӣ ба таърихи муштарак бо мамолики араб мусоидат намуда, дар муаррифии Тоҷикистон дар ҷаҳони араб саҳми назаррас гузоштааст. Аз ҷумла дар маросими тақдими китоби «Тоҷикон дар оинаи таърих» Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баён намуданд, ки “Дар кишвари дӯсти Миср бо забони арабӣ чоп шудани ин китоб падидаи муҳими робитаҳои муосири илмиву фарҳангии ду кишвар буда, шоистаи таҳсин аст.. Ҷомеаи кишварҳои олами араб акнун имкони густурда пайдо карданд, ки тавассути мутолиаи тарҷумаи арабии китоб аз таърихи куҳан ва саҳифаҳои пурарзиши гузаштаи миллатамон маълумот ва таассуроти нек пайдо намоянд”[17]. Дар воқеъ, тарҷумаи китоби “Тоҷикон дар оинаи таърих” ба забони арабӣ тавонист дидгоҳи ҷомеаи арабро нисбат ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳбари воломақоми он тағйир диҳад ва дар таҳкими робитаҳои сиёсӣ, фарҳангӣ ва фарҳангшинохтӣ миёни ду ҷониб нақши муассир ва созанда ифо намояд.

Барои ёдоварӣ, арабҳо бисёри китобҳои донишмандони тоҷикро ба забони арабӣ тарҷума намуда, доимо фарҳангу тамаддуни тоҷиконро ба ҷаҳони араб муаррифӣ менамоянд. Аз ҷумла, нашри нахустини тарҷумаи арабии асари «Ёддоштҳо»-и устод Садриддин Айнӣ дар шаҳри Бейрут соли 1957 на танҳо як рӯйдоди адабӣ, балки як нуқтаи оғози равобити фарҳангии Тоҷикистону ҷаҳони араб ба ҳисоб меравад.

Чунонки, профессор Тоҷиддин Мардонӣ дар асараш “Муҳаққиқони араб дар бораи устод Айнӣ” қайд карда гузаштааст, ки мардуми араб дар оғоз бо осори устод Садриддин Айнӣ танҳо тавассути тарҷумаҳои англисӣ, франсавӣ ва олмонӣ шинос мешуданд. Вале пас аз он ки баъзе аз асарҳои муҳими ӯ, аз ҷумла «Ёддоштҳо»-и безавол, ба забони арабӣ тарҷума ва нашр гардиданд, хонандагони араб имкон ёфтанд, ки эҷодиёти Айниро мустақиман ва дар шакли забонии ба худ наздик мутолиа кунанд. Ин воқеа дар шиносоии амиқтари ҷомеаи араб бо ҳаёт, таърих ва маданияти тоҷикон саҳми назаррас гузошта, ба эҳтирому муҳаббати хосса нисбат ба шахсияти Айнӣ ва осори ӯ дар миёни доираҳои илмӣ ва адабии арабзамин асос гузошт. Дар замоне ки мардуми араб доир ба ҳаёти иҷтимоӣ ва фарҳангии мардуми Шӯравӣ, бахусус тоҷикон, маълумоти кам доштанд, ин тарҷума тавонист саҳнаи фарҳангии арабиро бо ҳаёти адибона ва воқеияти таърихии халқи тоҷик ошно намояд[9]. Таваҷҷуҳи доираҳои адабӣ ва илмии араб ба эҷодиёти Айнӣ, ки бо мақолаи таъсиргузори маҷаллаи маъруфи лубнонии «ал-Адиб» зери унвони «Номи Айнӣ ҷовидон хоҳад монд» оғоз гардид, ба ин раванд таҳрик бахшид. Баъдан, таҳқиқоти муҳаққиқони шинохтаи араб, аз қабили Ҳусайн Алӣ Маҳфуз[11] ва Ҷалил Камолуддин[4,53-57], на танҳо ба баррасии адабиёти тоҷик пардохтанд, балки шахсияти Айнӣ ва нақши ӯро дар эҳёи арзишҳои миллӣ ва иҷтимоии арабҳо мавриди таҳлил қарор доданд.

Аз ин ҷост, ки эҷодиёти Садриддин Айнӣ дар байни халқҳои Шарқ ва ҷомеаи ҷаҳонӣ мавқеи баланд пайдо кард. Инро иштирокчиёни Конференсияи дуюми нависандагони Осиё ва Африқо дар Қоҳира (1962) тасдиқ намуда, номи Садриддин Айниро дар қатори адибони бузурги ҷаҳонӣ чун Робиндронат Такур, Лу Син ва Тоҳа Ҳусейн зикр карданд. Онҳо аз саҳми Айнӣ дар бедорсозии тафаккури миллӣ ва фарҳангии халқҳои Шарқ қадрдонӣ намуданд[2,57].

Аз ин рӯ, метавон гуфт, ки Садриддин Айнӣ дар заминаи робитаҳои фарҳангии байни тоҷикон ва арабҳо ҷойгоҳи вижа ва таърихӣ дошта, на танҳо ҳамчун нависандаи миллӣ, балки ҳамчун намояндаи барҷастаи як тамаддуни куҳан дар ҳузури ҷаҳони араб муаррифӣ шудааст. Қайд кардан зарур аст, ки С. Айнӣ забони арабиро хуб медонист, аз вазъи кишварҳои араб огоҳ буд ва вожаҳои арабиро дар шеърҳояш бомаврид истифода мекард. Осори ӯ то ҳол пули робита миёни Шарқ ва Осиёи Марказӣ боқӣ монда, илҳомбахши наслҳои оянда хоҳад буд.

Ҳамин тариқ, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун як давлати фаъол, сулҳпарвар ва меҳварӣ дар Осиёи Марказӣ, аз рӯзҳои аввали истиқлолият, ҳамеша ба эҳёи риштаҳои таърихӣ, мазҳабӣ ва маънавӣ бо ҷаҳони араб таваҷҷуҳи хоса зоҳир намудааст. Дар ин асос ҳадафи стратегӣ, васеъ гардонидани муносибатҳои гуногунсоҳа ва ба ҳамдигар судманд бо кишварҳои араб, вазифаи муҳим ва афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб мешавад. Тайи солҳои истиқлолият ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мамолики арабӣ рӯ ба тавсеа ниҳода, дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва башардӯстона раванди мусбате касб кардааст[13]. Дар ин замина, изҳороти расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мусоҳибаи худ бо шабакаи телевизионии «Ал-Ҷазира ал-Мубошир», ки кишварҳои арабро “шарикони муҳими байналмилалӣ” унвон карданд, нишонгари сиёсати боварсоз ва дурнигаронаи Тоҷикистон дар баробари ҷаҳони араб мебошад. Ҳоло итминон бар он аст, ки Тоҷикистони азиз бо сарварии Президенти кишвар, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар солҳои наздик, дар ҳамкориҳои густурда бо мамлакатҳои ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ низ ба пешрафтҳои бештаре даст меёбад ва дар сафи кишварҳои мутараққии ҷаҳон мақоми шоистаи хешро касб хоҳад кард.

ОДИНАЕВ Абдуҳалим, - ходими пешбари илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва

Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Адабиёти истифодашуда:

1. Зокиров Н. Мавқеи кишварҳои арабӣ дар сиёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон//(Маводи конфронси илмию назариявии донишгоҳӣ//18.11.2016)//Душанбе, 2017. –С 108.

2. Каирская конференция писателей стран Азии и Африки, М, 1963, стр. 57.

3. Сайидзода Зафар Шералӣ (Саидов Зафар Шералиевич). Фаъолияти байналмилалии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон: бозгашти давлати миллии тоҷикон ба арсаи сиёсати ҷањонї//Монография. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2016. -С 216. Саҳ 213.

4. Ҷалил Камолуддин. Садриддин Айнӣ. Диросотун фи-л-адаб ас-суфйати // ал-Одоб. Маҷаллатун шаҳриятун таънӣ би шуун ал-фикр. ас-Сана ат-тосиату ашара. Ал-адад ар-робиъ, найсон (апрел), 1971.- с 53-57.

5. Official visit of the President of the Republic of Tajikistan to the State of Kuwait//Ministry of foreign affairs of the Republic of Tajikistan. 16.05.2016. Манбаи электронӣ//https://www.vkh.tj/index.php/en/main/view/1440/official-visit-of-the-president-of-the-republic-of-tajikistan-to-the-state-of-kuwait?utm_source=chatgpt.com

6. Адабиёт ва санъат//11январи 2018, №2 (1921).

7. Забони арабӣ: пайдоиш, таърих ва шумораи гӯяндагон//Манбаъ: Ал-Ҷазира// Манбаи электронӣ// Https://Www.Aljazeera.Net/Encyclopedia// [Санаи дархост 12/18/2024]. اللغة العربية.. أصلها وتاريخها وعدد الناطقين بها. المصدر: الجزيرة. 18.12.2024.

8. Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон//Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон//Манбаи электронӣ//https://mfa.tj/tg/main/view/988/konsepsiyai-sijosati-khorijii-jumhurii-tojikiston [Санаи дархост 27.01.2015]

9. Мардонӣ, Тоҷиддин. Муҳаққиқони араб дар бораи устод Айнӣ//Сомонаи Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ//Манбаи электронӣ// https://osiyoavrupo.tj/ru/article/mu-a-i-oni-arab-dar-borai-ustod-ayn [Санаи дархост 20.10.2023]

10. Матни мусоҳиба бо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Алҷазира Мубашер//Сомонаи Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Давлати Қатар. 04.10.2019//Манбаи электронӣ//https://tajembqatar.tj/ar/2019/10/04/1004/ نص حوار فخامة الرئيس إمام علي رحمان رئيس جمهورية طاجيكستان مع قناة الجزيرة مباشر. سفارة جمهورية طاجيكستان في دولة قطر.

11. Маҳфуз. Ҳ.А. Асар ал-луғат ал-арабия фи ал-луғат ат-тоҷикия//Бағдод, 1964-1965.

12. Маҷмуаи шоир ва тарҷумони тоҷик дар Миср ба чоп расид//Сомонаи “Адабиёт ва санъат”// Манбаи электронӣ//https://adab.tj/majmuai-shoir-va-tarjumoni-tojik-dar-misr-ba-chop-rasid/ [Санаи дархост 10.04.2025]

13. Муносибатҳои дуҷониба. Сомонаи сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Давлати Қатар//Манбаи электронӣ//https://tajembqatar.tj/ar/about-embassy/ [Санаи дархост 24.07.2025]

14. Неъматулло Қутбидинов.Вазъият ва дурнамои ҳамкориҳои Тоҷикистону Қатар//Мутахассиси пешбари Раёсати таҳлил ва ояндабинии сиёсати хориҷии МТС – и назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон//Манбаи электронӣ//mts.tj/vaziyat-va-durnamoi-ҳamkoriҳoi-toҷikistonu-қatar/ [Санаи дархост 25.01.2024]

15. Солномаи Пешвои миллат-2016//Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон// Манбаи электронӣ//https://president.tj/event/'news/12834 [Санаи дархост 10.01.2017]

16. Субҳониддин Қаландарзода. Муносибатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Амороти Муттаҳидаи Араб дар соҳаҳои илму маориф ва фарҳанг//Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ//Манбаи электронӣ//https://www.osiyoavrupo.tj/tg/post/munosibat-oi-um-urii-to-ikiston-va-amoroti-mutta-idai-arab-dar-so-a-oi-ilmu-maorif-va-far-ang [Санаи дархост 2021-08-24]

17. Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар маросими тақдими китоби «Тоҷикон дар оинаи таърих», Шарм-уш-Шайх, 16 июли соли 2009//Рӯзномаи “Ҷумҳурият”. № 90 (21 597)//Манбаи электронӣ//https://peshina.jumhuriyat.tj/index.php?art_id=2639 [Санаи дархост 18.07. 2009]

18. Умед Пудинаев. Дурнамои ҳамкориҳои Тоҷикистон ва Қатар//Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ//Манбаи электронӣ//https://osiyoavrupo.tj/tg/post/durnamoi-amkori-oi-to-ikiston-va-atar [Санаи дархост 2021-06-19]

Баъди аз байн рафтани Иттиҳоди Шуравӣ халқи тоҷик соҳибихтиёрии давлатиро ба даст овард ва дар таърихи давлатдории тоҷикон давраи нави инкишофи давлатдорӣ бамиён омад. Аз ин ҷост, ки 9 сентябри соли 1991 Қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи эълон шудани истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул гардид, ки ин сана ҳамчун рӯзи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таърихи навини он, оғози дигаргунсозиҳои нав дар самти бунёди давлати мустақилу миллӣ ва демократӣ эътироф шудааст.

Маҳз аз ҳамин давра сар карда, равандҳои демократикунонии ҷомеа, ислоҳотҳои сиёсию ҳуқуқӣ ва эҳёи арзишҳои нави миллӣ оғоз меёбанд. Давраи ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар Тоҷикистон аз муқовиматҳои сиёсие, ки баъдтар ба ҷанги шаҳрвандӣ оварда расониданд, рост меояд. Давлате, ки нав истиқлолияти худро ба даст оварда буд, ба ҷанги шаҳрвандӣ ҷалб карда шуда, дар натиҷа дар ҷомеа бетартибиҳо, беқонуниятӣ ва сиёсати бесарусомонӣ ҳукумфармо буд.

Сабабҳои сар задани муқовимати сиёсӣ, фалаҷ гардидани ҳокимияти даввлатӣ ба нестӣ омадани сохти Конститутсионии Тоҷикистон ба таври расмӣ ва аз нигоҳи тадқиқоти таърихию ҳуқуқӣ ва сиёсатшиносӣ ба таври мукаммал дар китобҳо, маърӯзаҳо, суҳбатҳо ва баромадҳои Пешвои миллат - Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҷассум ёфтааст.

Баъд аз фалаҷ гардидани сохти конститутсионӣ, мақомоти давлатӣ моҳи ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, ки он дар таърихи навини тоҷикон саҳифаи наверо кушод. Дар ҳамин иҷлосияи таърихӣ Ҳукумати нави Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуда, Сарвари давлат, Раиси Шӯрои Олии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон интихоб карда шуд.

Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввалини ба роҳбарии давлат интихоб шудан, тамоми азму иродаи худро ба масъалаҳои ҳастии халқу мамлакат – таҳкими истқлолияти давлатӣ, таъмини сулҳу субот, муттаҳид намудани халқи Тоҷикистон, истеҳкоми ваҳдати миллӣ бахшиданд ва фаъолияти сиёсии Пешвои муаззам муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчун Сарвари давлат бо ормонҳои чандинасраи миллат ва рисолати ҷамъиятию азалии халқи тоҷик мувофиқ омад.

Ба шарофати саъю кӯшиши пайваста ва фаъолияти муттасили пайгиронаи Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ғояи истиқлолияти давлатӣ ва давлати миллӣ ба яке аз самтҳои сиёсати доимии давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон табдил ёфт. Он баҳри рушди минбаъдаи сиёсати дохиливу хориҷии давлати тозаистиқлоли тоҷикон, интихоби озодонаи самтҳои дурусти рушди минбаъдаи кишвар, таъмини амнияти дохиливу хориҷӣ ва ниҳоят барои имрӯзу фардои халқу миллат, ҷомеа ва давлатдории тоҷикон заминаҳои ҳуқуқиву сиёсӣ ба вуҷуд овард.

Пешвои муаззами миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 1 декабри соли 1999 фармон «Дар бораи таҳкими ҷараёни демократикунонии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсї» ба тасвиб расониданд, ки ба туфайли он дар кишварамон муҳити мусоиди бисёрҳизбї ва гуногунандешии сиёсӣ фароҳам омад. Ин тадбир омили муҳиме гардид, ки ҳизбҳо ва ҳаракатҳои мухталиф муттаҳид гардида, фаъолияти худро ба ҳифзу таҳкими истиқлолияти давлатӣ, ваҳдати миллӣ, рушди демократия, инкишофи иқтисодиёт ва дигаргунсозиҳо дар ҷомеаи навини тоҷикон амалӣ созанд. Намояндаҳои ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, созмону ташкилотҳои ғайридавлатӣ аз ҳамкории муштараку судманд изҳори қаноатмандӣ намуда, ҷиҳати тақвияти ин робитаҳо саъю кӯшиш ба харҷ дода истодаанд.

Имрӯз дар Тоҷикистон ҳафт ҳизбҳои сиёсӣ озодона фаъолият мебаранд: Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, Ҳизби коммунистии Тоҷикистон, Ҳизби демократии Тоҷикистон, Ҳизби аграрии Тоҷикистон, Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон, Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон, Ҳизби давлат ва тараққиёт. Озодиҳои демократӣ пурра вуҷуд дошта, аҳзоби сиёсӣ дар интихоботҳои Президентӣ, Парлумонӣ, Вакили Маҷлиси вакилони халқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоят, шаҳри Душанбе, шаҳр ва. ноҳияҳо пурра ширкат меварзандва намояндагони ҳизбҳо дар парлумони мамлакат фаъолият доранд.

Барқарорсозии ҳокимияти конститутсионӣ ва он тағйироти куллие, ки дар натиҷаи баргузории Иҷлосияи таърихииXVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ падид омаданд, давраи комилан наверо дар низоми қонунгузорӣ, сиёсати ҳуқуқӣ ва мавқею мақоми Тоҷикистон, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ҳайси кишвари комилҳуқуқ эътироф гардидааст, ба миён овард.

Ҳамаи тадбирҳое, ки бо ҳидояти Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар роҳи Истиқлолияти давлатӣ, созишу Ваҳдати миллї, дар самти таҷдиди низоми қонунгузорӣ ва ҳокимияти давлатӣ роҳандозӣ шудаанд, ҳадафи онро доштанд, ки кишвари мо эъмори ҷаҳонии худро ба шоҳроҳи тамаддуни ҷаҳони муосир ворид намояд.

Низоми давлатдорие, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар натиҷаи ислоҳоти конститутсионӣ ва низоми қонунгузорӣ тарҳрезӣ намуданд, барои озодии инсон ва ҷомеа, амнияти доимӣ заминаҳои воқеӣ муҳайё карданд. Озодии инсон ва бузургдошти ҳуқуқҳои ӯ ба бунёдгузорї ва такмили ниҳодҳои муносиби умури сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеаи Тоҷикистон бо дарёфти истиқлолияти миллӣ оварда расонид.

Самараи тарғибҳои пайвастаи заминагузори ғояҳои давлатсозӣ, ваҳтадгироии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки Тоҷикистон дар арсаи сиёсати байналмилалӣ дар муддати кӯтоҳи таърихӣ дар самти беҳтар намудани сатҳ ва сифати зиндагии аҳолӣ ба дастовардҳои арзишманд ноил гардид.

Имрӯзҳо ҳар як сокини кишвари азизро таассуроти гуворо аз тадбирҳои омодагӣ ба истиқболи 34-умин солгарди Рӯзи Истиқлолияти давлатӣ фаро гирифтааст. Дар ин айёми омодагӣ ба таҷлили ҷашни Рӯзи Истиқлолияти давлатӣ ба таърих ва саргузашту сарнавишти миллатамон назар афканда, аз дастовардҳо ва бурду бохти он ёдовар шудан зарур ва ҳатмӣ мебошад. Чунки имрӯзҳо бояд тамоми мардуми кишвар, махсусан наслҳои ҷавони имрӯзу ояндасози мо аз он ифтихор намоянд, сабақ гиранд, ба мероси бузурги маънавӣ ва фарҳангии ниёгонамон арҷгузорӣ намуда, ин неъмати бебаҳо - Истиқлолияти давлатӣ, ки иттиҳоду ягонагӣ, ҳамзистиву осоиштагии миллиро ба миён овардааст, чун гавҳараки чашм эҳтиёт намоянд. Зеро ғояҳои олии Истиқлолияти давлатӣ ва эҳёи Тоҷикистон, ки саросари ҷомеаи моро имрӯзҳо фаро мегирад, ормони азалї ва ҷамъиятии халқи бунёдкори мо маҳсуб мешавад. Бояд таъкид намуд, ки рисолати мазкур муваққатӣ набуда, балки доимӣ мебошад. Бо татбиқи ҳарчи бештари ғояҳои миллӣ ва созандагӣ пояҳои давлатдории миллии мо ҳамон андоза мустаҳкам гардида, боиси болоравии камолоти маънавии мардум ва ҷомеа хоҳад гашт.

Халқи Тоҷикистон хизматҳои бузурги Қаҳрамони Тоҷикистон, Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмонро дар роҳи бунёди Истиқлолияти давлатӣ, сулҳи тоҷикон, суботу оромӣ дар ҷомеа, эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона, амалӣ намудани ислоҳотҳои бузурги иқтисодию сиёсӣ, аз ҷумла таъмини амнияти Точикистон, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таъмини амнияти озуқаворӣ, баровардани Тоҷикистон аз бунбасти коммуникатсионӣ, ба ҷомеаи ҷахонӣ ҳамчун давлати муосири демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандидошта муаррифӣ намудани Тоҷикистон , дар сатҳи қонуни конститутсионӣ қадр намуд.

Мутобиқи моддаи 2 Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 ноябри соли 2016, № 1356 «Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат» Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат шахсияти барҷастаи таърихии миллат мебошад, ки дар иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сарвари давлат интихоб гардида, дар бунёди низоми давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол, барқарорсозии сохти конститутсионӣ, ба даст овардани сулҳу ваҳдати миллӣ саҳми беназир гузошта, тибқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 дар асоси овоздиҳии умумихалқӣ аввалин Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуда, дар эъмори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ нақши созанда гузошта, миллатро аз парокандагӣ, давлатро аз нестшавӣ ва халқро аз ҷанги шаҳрвандӣ раҳо намуда, дар рушди сиёсӣ, иқтисодиву иҷтимоӣ ва таърихиву фарҳангии давлати мустақили Тоҷикистон хизматҳои бузурги тақдирсоз намудааст.

Мо бо ифтихор Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро, асосгузори Истиқлолияти давлатӣ, соҳибихтиёрии давлат ва амнияти миллӣ, рамзи пойдориву бардавомии давлатдории мустақили тоҷикон, сулҳу ваҳдати миллӣ, кафили рушди босубот ва устувори ҷомеаи Тоҷикистон эътироф менамоем ва шукрона аз он менамоем, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳбари давлати Тоҷикистон ва тамоми тоҷикон мебошанд.

Қодирзода Тоҳир Қамар - номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ, дотсент,

ходими пешбари илмии шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири

Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

9-уми сентябри соли 1991 дар таърихи Тоҷикистон санаест, ки кишвар ба сӯйи озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва истиқлолияти миллӣ қадам гузошт. Ин лаҳзаи таърихӣ на танҳо як амали сиёсӣ буд, балки рамзи тавлиди давраи нав, умед ва масъулияти нав дар назди наслҳои оянда буд. Истиқлолияти Тоҷикистон дар шароити бесуботӣ ва дигаргуниҳои ҷаҳонӣ ба даст омад.

Фурӯпошии Иттиҳоди Шуравӣ пайроҳаи мардумони Осиёи Миёнаро боз кард, ки сарнавишти худашонро муайян кунанд. Вале, роҳи Тоҷикистон дар ин росто махсусан душвор буд. Дар ин росто, бо шарофати фаъолияти хирадмандона, сиёсати хориҷӣ ва муносибатҳои байналмилалӣ таҳти роҳбарии Сарвари давлат мавқеи устуворро ишғол намуда, робитаҳои шарикӣ бо давлатҳои гуногун ва созмонҳои байналмилалӣ барқарор гардиданд. Сиёсати иқтисодии пешгирифтаи Сарвари давлат ба ҷалби сармоягузорӣ ва рушди инфрасохтор нигаронида шуда, ба таҳкими пояи иқтисодии давлати соҳибистиқлол мусоидат намуд. Ҳамин тариқ, фаъолияти Президент заминаи рушди устувори минбаъда ва ҳамгироии Тоҷикистон бо ҷомеаи ҷаҳонӣ гардид.

Дар кишвар таҳти сарварии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо сулҳу ваҳдат барқарор гардид, балки барои рушди устувор, навсозии иқтисод, суботи сиёсӣ ва таҳкими ҳувияти миллӣ замина гузошта шуд. Точикистони имрӯза давлатест, ки ба оянда дилпурона назар мекунад. Ин кишварест, ки решаҳои таърихии худро эҳтиром мекунад ва ҳамзамон саъй мекунад, ки иштирокчии фаъоли дипломатияи байналмилалӣ бошад, сулҳу ҳамкориро ҷонибдорӣ намуда, принсипҳои баробарӣ, адолат ва рушди устуворро тарғиб менамояд.

Имрӯз мо ба гузашта бо сипосгузорӣ, ба имрӯз бо ифтихор ва ба фардо дилпурона менигарем. Эъломияи соҳибихтиёрӣ ба кишвар имкон дод, ки раванди ислоҳоти институтсионалӣ, ки ба бунёди давлати ҳуқуқбунёд ва иқтисоди бозоргонӣ асос ёфтааст, оғоз шавад. Боиси хушҳолист, ки дар солҳои соҳибистиқлолӣ симои давлати тоҷикон - Тоҷикистони азиз, ба куллӣ дигаргун шуда, дар натиҷаи заҳмати аҳлонаву ватандӯстонаи сокинони бонангу номуси он дар тамоми шаҳру ноҳияҳои мамлакат бо пуштибонӣ аз сиёсати бунёдкоронаи Пешвои миллат амалҳои ободониву созандагӣ вусъати тоза касб намудаанд. Боиси ифтихору сарфарозист, ки таҳти роҳбариву роҳнамоии Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташаббусу роҳандозии иқдомҳои наҷибу олӣ, барномаҳои ҳадафмандона ҷиҳати таҳкими ваҳдати миллӣ, ҳифз ва таблиғи дастовардҳои Истиқлолияти давлатӣ манфиатҳои тамоми қишрҳои ҷомеа, таҳкими амнияту оромии кишвар ва саломатию некуаҳволии аҳолӣ эътироф гардидааст. Боиси хурсандист, ки дар ин даврон таваҷҷуҳи Роҳбари давлат ба қишри ҷавони кишвар ҷойгоҳи махсус ишғол намудааст.
Мо-ҷавонон, аз ғамхориву роҳнамоии бемисоли Президенти кишвар пайваста бархурдорем.

Маҳз дар даврони соҳибистиқлолӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон стратегияи дастгирии давлатии ҷавононро амалӣ намуда, онро муҳимтарин омили рушди устувори кишвар донистаанд. Саҳми арзанда дар рушди сармояи инсонӣ ҷорӣ намудани квота барои таҳсили ҷавонони ноҳияҳои дурдаст дар донишгоҳҳои пешрафтаи кишвар буд, ки дастрасии баробар ба таҳсилоти босифатро таъмин намуд. Илова бар ин, ба шарофати барномаҳои стипендияи давлатӣ ва ташаббусҳои Президент ба беш аз 40 ҳазор донишҷӯи тоҷик имкони таҳсил дар хориҷи кишвар - Русия, Чин, Аврупо ва дигар кишварҳо, фароҳам оварда шуданд. Ин тадбирҳо на танҳо сатҳи маърифатнокиро баланд бардоштанд, балки ба ташаккули насли нави мутахассисон, ки ба тараккиёти соҳаҳои асосии хоҷагии халқ, илм ва идоракунӣ ҳиссаи худро гузошта метавонанд, мусоидат намуданд. Чунин сиёсат як ҷузъи муҳими стратегияи давлатии таҳкими истиқлолият тавассути рушди нерӯи зеҳнӣ ва касбии ҷавонон гардид. Дар ин росто, Барномаи давлатии дастгирии ҷавонон таҳия ва амалӣ карда шуд, ки ба фароҳам овардани шароит барои таҳсил, такмили ихтисос ва иштироки фаъолонаи шаҳрвандони ҷавон дар ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ нигаронида шудааст. Таъсиси Кумитаи ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ, инчунин баргузории мунтазами анҷуманҳо ва барномаҳои стипендиявии ҷавонон як ҷузъи сиёсати ҳамаҷониба гардид, ки ба тарбияи ватандӯстӣ, масъулияти шаҳрвандӣ ва нерӯи зеҳнии насли наврас нигаронида шудааст.

Ин тадбирҳо ба ташаккули табақаи нави кадрҳои соҳибихтисос, ки метавонанд дар рушди устувор ва навсозии кишвар саҳм гузоранд, мусоидат намуданд. Лозим ба ёдоварист, ки дар ин раванд тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон рукни муҳими сиёсати давлатӣ шинохта шуд ва барои тақвияти он тадбирҳои самарабахш амалӣ гардиданд. Ҳамин тариқ, дар баробари ин ҳама ғамхориҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мо - ҷавонон вазифадорем, ки донишу малакаи худро пайваста ба роҳи илмомӯзӣ ва истифодаи самараноки технологияи муосир такмил диҳем, забонҳои хориҷиро хуб омӯзем ва ба халқу давлати худ содиқона хизмат намуда, саҳми худро дар ободу зебо ва боз ҳам дилоро гаштани ватани азизамон Тоҷикистони биҳиштосо гузорем.

НАЗРИШОЕВА ТАҲМИНА- Магистранти Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Истиқлолияти давлатӣ барои ҳар миллат бузургтарин дастоварди таърихист, ки заминаи ташаккули ҷомеаи пешрафта ва давлатдории муосирро фароҳам месозад. Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз ба даст овардани истиқлол дар соли 1991 ба марҳилаи навини рушди иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодӣ ворид гардид, ки он ба таври мусбат ба таҳкими пояҳои илм ва техника низ таъсири амиқ гузошт.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша таъкид менамоянд, ки «Истиқлолияти давлатӣ барои мардуми мо бузургтарин дастоварди таърихӣ буда, маҳз он имконият дод, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол роҳи рушди озод, пешрафти иқтисодӣ ва таҳкими пояҳои давлатдории миллиро интихоб намояд».

Дар робита ба илм ва техника бошад, Пешвои миллат пайваста ишора мекунанд, ки бидуни рушди илму дониш ва навовариҳои техникӣ пешрафти давлат ғайриимкон аст.

Бо талошҳои пайгиронаи давлат ва Ҳукумати мамлакат дар замони истиқлолият садҳо муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ, донишгоҳу донишкадаҳо ва марказҳои тадқиқотӣ таъсис ёфта, самтҳои муҳимми илм, аз ҷумла физика, химия, технологияҳои иттилоотӣ, энергетика ва фанновариҳои муосир рушд ёфтанд. Ин иқдомҳо на танҳо рушди кадрҳои баландихтисосро таъмин намуданд, балки заминаи татбиқи стратегияҳои миллӣ дар соҳаи инноватсия ва амнияти илмӣ-техникиро гузоштанд.

Яке аз самтҳои муҳим ва калидӣ дар давраи истиқлолият таъсиси Агентии амнияти ядроӣ ва радиатсионӣ (ҳоло Агентии амнияти химиявӣ, биологӣ, радиатсионӣ ва ядроии АМИТ) дар назди АМИТ мебошад. Ин ниҳод, ки бо дастури Президенти мамлакат таъсис ёфтааст, нақши бузурге дар ҳифзи амнияти миллӣ, пешгирии хатарҳои вобаста ба истифодаи манбаъҳои радиоактивӣ ва таъмини назорати давлатӣ дар соҳаи амнияти ҳастаӣ ва радиатсионӣ мебозад. Бо фаъолият ва назорати доимии он, Тоҷикистон дар қатори давлатҳои амн аз ҷиҳати истифодаи фанновариҳои ҳастаӣ қарор гирифта, ҳамзамон ба талаботи байналмилалӣ дар ин соҳа ҷавобгӯ мебошад.

Бояд зикр кард, ки истиқлолият имконият фароҳам овард, то кишвар сиёсати миллии худро дар соҳаи илму техника ва фанноварӣ амалӣ намояд. Истиқлол, чунон ки Пешвои миллат таъкид мекунанд, на танҳо рамзи озодӣ, балки омили рушди созанда ва худшиносии миллӣ буда, заминаи устувори пешрафти илм, навоварӣ ва технологияҳои муосирро таъмин намуд.

Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар рушди илму техника нақши сарнавиштсоз дошта, шароити мусоидро барои ташаккули заминаҳои илмӣ, рушди кадрҳои соҳибихтисос ва амнияти миллӣ фароҳам овард. Бо дастгирии роҳбарияти давлат, бахусус бо сиёсати дурбинонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, имрӯз илму техника дар кишвар ба як омили асосии рушди устувор ва ҳифзи манфиатҳои миллӣ табдил ёфтааст.

Қурбонов А.С.-Директори филиали АХБРЯ дар вилояти Хатлон

Истиқлолият имконият фароҳам овард, ки мардуми Тоҷикистон тақдири худро ба даст гирифта, роҳи пешрафти минбаъда ва сарнавишти ояндаи сарзамини аҷдодии хешро мустақилона интихоб намоянд. Ба ин маънӣ, истиқлолият неъмати бебаҳо, мояи ифтихор, манбаи худшиносӣ, сарчашмаи нерубахш ва омили бунёдии таҳкиму тақвияти пояҳои давлатдории миллии мо мебошад.
 

Эмомали Раҳмон.

Бале мо насли истиқлол бояд ҳамеша дар ёд дошта бошем, ки Истиқлоли давлатӣ муқаддастарин ва бузургтарин дастоварди халқи Тоҷикистон, бебаҳотарин неъмати зиндагии мо, мояи ифтихору сарбаландӣ ва нангу номуси хурду бузурги мамлакат ва сарчашмаи тамоми пешрафту комёбиҳои мардуми шарифи ҷумҳурӣ мебошад. Истиқлолият ин нишони барҷастагӣ пойдории давлат, симои миллат, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани мамлакати соҳибистиқлоли тоҷикон аст.

Барои мардуми тоҷик, ки таърихи чандҳазорсола дорад, 9 сентябри соли 1991 ба як рӯйдоди тақдирсоз табдил ёфт. Дар ҳамин рӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон истиқлолияти давлатии худро эълон кард ва ба қатори давлатҳои мустақили ҷаҳон шомил гардид. Истиқлол барои мо азизтарин неъмат ва бузургтарин дастоварде мебошад, ки тоҷикон баъди ҳазор соли бедавлатӣ ба он муяссар гардиданд.

Мазмун ва аҳамияти истиқлолия Истиқлолият барои тоҷикон танҳо як рӯйдоди сиёсӣ нест, балки оғози марҳалаи нави давлатдорӣ ва ҷомеасозӣ мебошад. Бо шарофати истиқлолият мо рукнҳои асосии давлатдори:

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Рамзҳои миллӣ — Парчам, Нишон ва Суруди миллӣ; Забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ мавқеи асосӣ гирифт;

Тоҷикистон ҳамчун узви комилҳуқуқи Созмони Милали Муттаҳид ва дигар созмонҳои байналмилалӣ пазируфта шуд.

Истиқлолият пояи давлатдорӣ, худшиносӣ ва ваҳдати миллии тоҷикон аст. Ин санна танҳо як санаи ҷашнӣ нест, балки рамзи ифтихор ва сарнавишти навини миллати пуртамадуни точикон мебошад.

Истиқлолияти давлатӣ барои миллати тоҷик на танҳо бозёфти сиёсӣ, балки заминаи рушду нумӯи тамоми соҳаҳои зиндагӣ гардид. Дар ин замина, ҷавонон ҳамчун нерӯи асосии ҷомеа мавқеи хос пайдо карда, ба як қувваи пешбарандаи давлат табдил ёфтанд.

Истиқлолият ин масъулияти баланди ҳар як шаҳрванд мебошад. Ҳар як тоҷик бояд дарк кунад, ки ҳифзу таҳкими истиқлолият бо меҳнати содиқона, бо ваҳдат ва эҳтиром ба қонун вазифаи ҷонии ҳар шаҳрванд аст. Танҳо дар ин сурат мо метавонем ояндаи дурахшонро барои наслҳои оянда таъмин кунем. Дар солҳои истиқлоли давлатӣ рушди соҳаҳои иҷтимоӣ аз ҷумлаи самтҳои афзалиятнок эълон гардида, барои боз ҳам баланд бардоштани сатҳи дониш ва маърифатнокиву саводнокии мардум, ҳифзи саломатии аҳолӣ ва зина ба зина беҳтар гардонидани сатҳу сифати зиндагии сокинони мамлакат ҳамаи захираву имконият равон карда шуданд.

Мо бояд ҳамеша дар ёд дошта бошем, ки истиқлоли давлатӣ муқаддастарин ва бузургтарин дастоварди халқи Тоҷикистон, бебаҳотарин неъмати зиндагии мо ҷавонони даврони истиқлол, мояи ифтихору сарбаландӣ ва нангу номуси хурду бузурги миллати тоҷик ва сарчашмаи тамоми пешрафту комёбиҳои мардуми шарифи ҷумҳурӣ мебошад.

Истиқлол ва соҳибихтиёрӣ дар назди мо шаҳрвандони Тоҷикистон вазифаи басе пурифтихори таърихӣ, яъне бунёди давлати мутамаддини ва ҷавобгӯ ба орзуву ормони гузаштагонамон ва манфиатҳои мардуми тоҷик ва аҷоди давлатдории тоҷиконро гузошт.

Бигзор Истиқлолияти тоҷикон ҷовидон бошад ва парчами давлатамон ҳамеша дар фазои озодии Ватан парафшон гардад!
Ҷашни озодӣ, ҳамдили мӯборак ҳамватанони азиз!

Ибронзода Асила - Лабаранти калони шӯъбаи амнияти биологӣ

Имрӯз муҳимтарин рисолат барои тоҷикон ва ақаллиятҳои миллие, ки Ҷумҳурии Тоҷикистонро ватани худ меҳисобанд, таҳкими Истиқлоли давлатӣ ва Ваҳдати миллӣ мебошад.

Ба даст овардани Истиқлолият, истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ раванди ниҳоят мураккаб буд. Нақши Иҷлосияи тақдирсози XVI – уми Шӯрои Олӣ ва Раиси навинтихобшудаи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таъмини сулҳи тоҷикон ҳалкунанда буд. Иқдоми Раиси Шӯрои Олӣ он вақт тасмимгирии саҳлу сода набуд, ҷуръату мардонагии бузургеро талаб менамуд. Сарвари ҷавони давлат дар роҳи барқарор сохтани сулҳ ва эҷоди фазои Ваҳдати миллӣ ҷон ба каф гирифта, барои таъмини ваҳдат ва барқарории сулҳи тоҷикон сафарҳои пурхатар анҷом дода, бо такя ба мардуми хирадманди Тоҷикистон сулҳу ваҳдатро дар мамлакат барқарор намуданд. Барои фарогир шудани истиқлоли давлатӣ он бояд дар шаклу сатҳи як тафаккур ва фарҳанг асоси ҳувияти наслҳоро ташкил диҳад.

Вақте давлатҳо ба истиқлол мерасанд, ин ҳанӯз ибтидои роҳи давлатсозию миллатсозист. Табиист, ки дар давраи нави таърихӣ арзишҳои нав ба вуҷуд меоянд. Аммо арзишҳои давлатсозу миллатсоз, яъне арзишҳои аслӣ ба мисли таҳкими Истиқлолу Ваҳдати миллӣ, ташаккули ҳувияти миллӣ, хештаншиносӣ, ватандӯстӣ, эҳтироми низоми қонунии давлат ва ҷомеаи шаҳрвандӣ, ифтихор аз шаҳрвандӣ, садоқату самимият ба давлату миллат ба худ мазмунҳои нав касб намуда, мутобиқ ба мазмуни даврони соҳибистиқлолӣ такмил меёбанд. Яъне арзишҳои аслӣ аз байн намераванд, балки такмили шаклу мазмун менамоянд. Муҳим он аст, ки ин арзишҳо муайянкунандаи симою тафакури миллӣ бошанд. Ба фарҳанги фардҳо, наслҳо ва халқҳо табдил ёбад. Фарҳанги миллии мо забони умумибашарӣ дорад. Пайкари миллат аз гили ҳамин арзишҳо ва дигар арзишҳои умумибишарӣ сохта шавад, фатҳи ҳама гуна ҳадафҳои иқтисодӣ, сиёсӣ ва иҷтимоӣ имконпазир мегардад. Ҳар насле, ки пой бар остонаи мактаб мениҳад, бояд доранда ва барандаи арзишҳои миллию давлатӣ бошад. Дар ин ҷода нақшу заҳмати падару модарон, омӯзгорону устодон, ниҳодҳои дахлдори давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ муайянкунанда ва ҳалкунанда мебошад, зеро барои фарогир шудани Ваҳдати миллӣ он бояд дар шаклу сатҳи як тафаккур ва фарҳанг асоси ҳувияти наслҳоро ташкил диҳад.

Беҳтарин хусусияти фарҳанги миллӣ асл ва меъёри он хидмат ба Ватан ва хидмат ба Инсон аст. Мо Ватани худро интихоб карда наметавонем, зеро Ватан сарзамини тақдиршуда буда бо омилҳои дигари зиндагӣ печидагӣ дорад.

Аз санаи ба даст овардани Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон 34 сол пур мешавад. Бояд шаҳрвандони мамлакат бидонанд, ки дар побарҷойии сулҳу амният ва суботи ҷомеа мувофиқат ва мувозинати мавқеъҳо, гузаштҳо, муросо, таҳаммулпазирӣ, мавқеи фаъоли шаҳрвандӣ, ватандӯстӣ, ҳувияти миллӣ, хештаншиносӣ абзорҳое мебошанд, ки ба амалишавии воқеии ин арзишҳо мусоидат менамоянд.

Бо гузашти вақт сол то сол мо, шаҳрвандони Тоҷикистон, ба хотири шукуфоии ватани азизамон дигар ихтилоф наҷӯем, балки умумиятҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва иҷтимоиеро, ки моро бо ҳам мепайванданд, дарёфт намуда, бо такя ба онҳо ваҳдату сулҳу амниятро таҳким бахшем. Ин омилҳо роҳро ба сӯйи сулҳу ваҳдат ва амният равшану ҳамвор мегардонанд.

Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон барои ҳар як ватандӯсту ватанпараст барои наслҳо, оилаҳо ва ҳар як шаҳрванд сабақҳои бисёр муҳим дорад. Ин омӯзгор, ки номаш таърих аст, ҳушдор медиҳад, ки бояд ҳама манфиатҳои дигар, аз қабили манфиатҳои гурӯҳӣ, ҳизбӣ, маҳаллӣ ба ҳеҷ ваҷҳ аз манфиатҳои миллию давлатӣ боло гузошта нашаванд. Танҳо дар сурати чун дастоварди Истиқлоли давлатӣ пазируфтани суботу амният, ваҳдату сулҳи пойдор ва чун арзишҳои миллию давлатӣ талқин намудани онҳо давлатро пойдору миллатро устувор нигаҳ дошта метавонад.

Соҳибназари испанӣ Ҷорҷ Сантана дар бораи сабақҳои таърих андешаронӣ намуда, барҳақ фармудааст: «Онҳое, ки аз таърих сабақ намегиранд, маҳкум ба такрораш мебошанд».

Мо, шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, бояд нисбати тақдири минбаъдаи давлату миллат эҳсоси масъулият дошта бошем. Ин масъулият ҳам ифтихорист ва ҳам инкори бетарафии ҳар яки мо. Тайи солҳои соҳибистиқлолӣ ба шарофати роҳбарии хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба шарофати меҳнатпарастӣ, матонату диловарӣ ва хирадмандии шаҳрвандон як ҷомеаи умумии шаҳрвандии хубе бунёд ёфтааст, ки дар он миллатҳои гуногун, ақаллиятҳои миллӣ паҳлуи ҳам дӯстона дар фазои сулҳу созиш умр ба сар мебаранд ва дар таҳкими минбаъдаи Истиқлолу Ваҳдат саҳми муҳим мегузоранд.

Ягонагии мардуми мамлакат, ваҳдати ҳамаи қишрҳои ҷомеа, таҳкими иттиҳоди иҷтимоӣ муҳимтарин вазифаи дастгоҳи идораи давлат ба шумор меравад. Дар раванди давлатсозӣ аз хатоҳои гузашта хулосаҳои аниқу дақиқи илмӣ баровардан лозим аст. Фаромӯш набояд кард, ки хатои гузашта сабақи оянда аст.

Бояд дониста бошем, ки татбиқи орзуву ормонҳои миллат ба зиндагии шоиста ба татбиқи воқеии ҳадафҳои давлатӣ вобастагӣ дорад. Амалишавии ин ҳадафҳо мазмуни фаъолияти ниҳодҳои давлатӣ аст. Таъкид ин аст, ки мо шаҳрвандон бо такя ба заҳмати ғайратмандона ба амалӣ гардидани ин ҳадафҳо бояд мусоидат намоем. Ин аст бори масъулияти ватандӯстиро ба зимма доштан!

Дар ин ҷода дӯстию ваҳдати ҳамаи табақаҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ лозим аст. Муттаҳидии мо дар атрофи Пешвои миллат, ҷонибдорӣ аз таъкиду ҳидоятҳои он, якмарому якмақсад будани аҳли ҷомеа, масъулияти шахсии ҳар яки мо нисбати ояндаи сулҳу осоиши ватан аз ҷумлаи омилҳоеанд, ки пешорӯйи он ҳеҷ гуна душвориҳо тобовар нахоҳанд буд.

Хизмати садоқатмандонаю софдилона ба давлату миллат арзиш ва мавқеест, ки онро ба ҳеҷ чизи дигар қиёс кардан номумкин аст. Дар дарозои таърих инсоният шакли ҳамагонии рушд эҷод накардааст, ки барои ҳамаи миллатҳою давлатҳо қобили қабул бошад. Мамлакатҳои гуногун бо роҳҳои хосси худ, вале бо дарназардошти таҷрибаи ҷаҳонӣ рушд менамоянд. Мазмун ва мундариҷаи шароити таърихӣ боиси вижагиҳои роҳи инкишофи давлатҳою миллатҳо гардидааст. Таърих борҳо исбот намудааст, ки дар эъмори давлат ва истиқлоли он такя ба қувваҳои беруна натиҷаи дилхоҳ намедиҳад.

Таърих омӯзгори ҳақгӯю сахтгир аст. Аз сабақҳои таърих мехоҳам чунин ҳақиқатеро хотирнишон кунам, ки ояндаи ҳар одам ва тақдири ӯ ба таври ҷудонопазир ба оянда ва тақдири мамлакат ва тамоми миллат вобастагӣ дорад. Агар ҳоли мамлакат ва миллат беҳ бошад, аҳволи ҳар яке аз шаҳрвандон низ дар алоҳидагӣ хуб хоҳад буд.

Ҳанӯз 30 апрели соли 2004 Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми хеш ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин таъкид намуда буданд: «Аз байни ҳама корҳои анҷомдода ва комёбиҳои бадастовардаамон дар ин давра мехоҳам оромии ҷомеа, сулҳу суботи сиёсӣ ва сарҷамъии мардумамонро махсус таъкид намоям. Сулҳу оромӣ ва суботи сиёсӣ дар ҳақиқат неъмати бузург аст ва ба қадри он расидан барои ҳар як шахси бонангу номус ва худшиносу худогоҳи миллат фарз мебошад. Зеро он мақсадҳои бузурги созандагиро, ки доир ба ободии ояндаи Ватан, таҳкими иқтидори иқтисодии мамлакат ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии халқамон пеш гирифтаем, танҳо дар сурате амалӣ карда метавонем, ки ҳамаи мо, сарфи назар аз мансубияти ҳизбӣ ва мавқеи иҷтимоӣ, сулҳу оромии кишварро чун муқаддасоти миллӣ эҳтиром ва ҳифз намоем».

Имрӯз татбиқи ҳадафҳои стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити ниҳоят ҳассосу мураккаб ва зудтағйирёбандаи ҷаҳон амалӣ шуда истодаанд. Дар ин шароити мушкил барои пешрафти давлат ва ҷомеа шарти асоси сулҳи пойдору ваҳдати миллатҳо ва суботи дохилии мамлакат ба шумор меравад. Таҳкими системаи ҳифзи ҳуқуқ, ниҳодҳои давлатию ҷамъиятӣ низ зарур аст.

Кори таълиму тарбия, таҳкиму такмили ҳамаи ниҳодҳои давлатию ҷамъиятро тавре ба роҳ монем, ки онҳо бар асари ивазшавии роҳбар ё наслҳо боиси комилан дигаршавии аслҳою муқаддасоту арзишҳо нагарданд, балки онҳо таҳкиму такмил ёбанд. Ҷоиз ба таъкид аст, ки маҳз муҳофизат ва таҳкими истиқлол, Ваҳдати миллӣ,дӯстии шаҳрвандони Тоҷикистон, амнияту субот ояндаи неки ҳар як давлат, аз ҷумла Ватани азизи моро таъмин мекунад. Сиёсати ислоҳот ва “дарҳои боз”, ки он зодаи хиради волои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад, кафили он аст, ки роҳи дурусти пешрафту инкишофи мамлакат интихоб шудааст.

Мамлакати соҳибистиқлол, ваҳдатбунёду босубот, мамлакате, ки дар он сулҳу амнияту ба воқеият табдил ёфтаанд, шикастнопазир аст. Таъриху решаи муштарак дар ниҳоди ҳар соҳибватан эҳсоси гарми таваҷҷуҳ ба ҳамдигарро қувват мебахшад, руҳи миллат–руҳи умумӣ боиси ҳамдилӣ мегардад. Ба гуфти Мавлонои бузург «ҳамдилӣ аз ҳамзабонӣ беҳтар аст». Орзуҳои ормонӣ, ҳадафҳои умумӣ, тақдири муштараку Ватани ягона ва ифтихор аз муқаддасоти миллӣ шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба ҳам мепайванданд ва ин пайванд омили муҳимми қавитар гардидани Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон аст.

Дар низоми ҷаҳони имрӯз ваҳдати назар нисбат ба равандҳои зудтағйирёбандаи муосир вуҷуд надорад. Бештар ҷонибдорӣ аз манфиатҳои миллию давлатӣ муаянкунандаи симои сиёсии давлатҳою қудратҳою созмонҳост. Ниҳодҳое, ки ба тафаккуру ҳувияти шахсият таъсиргузор ҳастанд, аз ҷониби абарқудратҳои давр мудирият мешаванд.

Таърихи гузашта, муосир ва таърихи ояндаи миллат пайванди ҳамешагӣ доранд. Миллати тоҷик аз бомдоди таърих сабақҳои талху омӯзанда бардоштааст. Агар дар ҳамаи ниҳодҳо, чи давлатию чи ҷамъиятӣ салоҳият ба масъулият мутобиқ бошад, кор осону самаранок мегардад.

Даҳаи аввали моҳи сентябр се руйдодҳои фараҳбахшро дар бар мегирад – оғози соли хониш, Рӯзи дониш, Дарси Сулҳ ва ҷашни Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон. СММ дар конфронси худ соли 1983 қарор қабул намуд, ки мувофиқи он минбаъд дар тамоми кишварҳои дунё 1 – сентябр ҳамчун Рӯзи Сулҳ ҷашн гирифта шавад.

Расман ҷашн гирифтани Рӯзи Дониш аз ҷониби Шӯрои Олии ИҶШС аз 01.09.1984 ба расмият дароварда шудааст. Ҳоло 01 сентябр ҷашни мактабиён, донишҷуён, муаллимону устодон, падару модарон ва пайвандони онҳост.

Рамзи сулҳ кабутари сафед аст. Аввалин шуда ин аломатро расоми испанӣ Пабло Пикассо тасвир намудааст Кабутари тасвирнамудаи Пикассо дар нулаш шохаи зайтун дорад. Шохаи дарахти зайтун ҳам рамзи сулҳу осоиш мебошад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор санадҳои ҳуқуқӣ – меъёрие ҳастанд, ки барои доими ба роҳ мондани Дарси Сулҳ асос мебошанд. Инҳо пеш аз ҳама Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи муқовимат бо экстремизм”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муқовимат бо терроризм”, Қонуни Ҷумҳурии ТОҷикистон “Дар бораи маориф”, Стратегияи муқовимат бо экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021 – 2025 мебошанд.

Мақсади асосии Дарси Сулҳ дар замири насли ҷавон тарбия намудани сифатҳои ватандӯстӣ ва мавқеи фаъоли шаҳрвандӣ, тавассути хотираи таърихӣ, тарбияи таҳамулпазирӣ мебошад. Ҳангоми гузаронидани Дарси Сулҳ устодон кушиш менамоянд, ки дар шогирдон эҳсоси ҳамрайъӣ, адолатпарастӣ, масъулият, омода будан баҳри хизмат ба миллату давлат, ҳисса гузоштан дар таҳкими истиқлолу ваҳдати онро ба вуҷуд оваранд.

Истиқлоли сиёсӣ ва эътидоли иҷтимоӣ имкон ба вуҷуд оваранд, ки деҳқон кишт кунаду ҳосил бардорад, корхонаҳои саноатӣ кор кунанду маҳсулот офаранд, шаҳрвандон шуғли доимӣ дошта бошанд. Ба таври дигар гӯем, оромишу осоиш ҳукмфармо бошад.

Зубайдулло Давлатов, ходими калони илмии шуъбаи ИДМ –и

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Баъд аз ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ дар соли 1991, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар раванди ташаккули давлатдории миллӣ ба эҳёи ҳувияти миллӣ ва арзишҳои илмӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуд. Сиёсати давлат дар ин марҳила ба таври возеъ бар пояи арҷгузорӣ ба мероси таърихӣ ва илмии халқ таҳия ва татбиқ гардид. Таҳти роҳбарии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, кишвар дар самтҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва илмӣ ба дастовардҳои муҳим ноил гашт.

Дар ин замина, мероси таърихӣ ҳамчун пояи асосии худшиносии миллӣ ва яке аз сарчашмаҳои таҳкими ваҳдати ҷомеа мавқеи марказиро ишғол намуд. Аз оғози истиқлол, бо вуҷуди мушкилоти ҷанги шаҳрвандӣ, эҳёи рамзҳои давлатӣ, бозгардонии шахсиятҳои барҷастаи таърихӣ, эҳёи ҷашнҳои миллӣ ва рушди сиёсати илмӣ аз ҷумлаи иқдомҳои муҳим ба шумор меравад. Ин иқдомҳо дар асоси таҳқиқоти илмӣ ва сиёсати ҳадафманд ба роҳ монда шуда, на танҳо барои таҳкими ҳувияти миллӣ, балки барои барқарорсозии сулҳу субот ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ нақши муассир бозиданд.

То соли 2025, ки ба таҷлили 34-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва 74-солагии таъсисёбии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш рост меояд, саҳми ниҳодҳои илмӣ дар самти таҳқиқ ва таблиғи мероси таърихию миллии тоҷикон ба таври назаррас густариш ёфта, ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва таҳкими худшиносии ҷомеа мусоидат намудааст.

Дар даҳсолаи аввали истиқлол, новобаста аз мушкилоти шадиди сиёсиву иқтисодӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ, олимону муҳаққиқони Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши Академияи Миллии Илмҳои Тоҷикистон фаъолияти илмии худро қатъ накарданд. Дар солҳои 1991-1998 муҳаққиқон М. Н. Наимов, З. З. Богуманова, академик А. Мухторов, Ҳ. Пирумшоев, С. Бобомуллоев, Н. Б. Ҳотамов ва Р. М. Масов таҳқиқоти муҳимро ба нашр расониданд, ки дар бознигарии таърихи сиёсиву иҷтимоии тоҷикон нақши муҳими худро гузоштанд ва ба таҳкими ҳувияти миллӣ мусоидат карданд.

Нашри шашҷилдаи «Таърихи халқи тоҷик» (1998-2013) яке аз дастовардҳои муҳими илми таърихнигории миллӣ буда, дар таҳкими худшиносии миллӣ ва пайванди наслҳо нақши муҳим доштааст.Ҳамин гуна тадбирҳо ба ифшои амиқтари асли фарҳанги миллӣ ва эҳсоси ҳувияти миллӣ мусоидат карданд.

Дар заминаи таҳкими ҳувияти миллӣ ва арҷгузорӣ ба мероси таърихӣ, соли 1996 дар назди институт Осорхонаи миллии бостонии Тоҷикистон таъсис ёфт. Он ба яке аз намунаҳои муассири сиёсати фарҳангии кишвар табдил ёфта, дар тарғиб ва таблиғи дастовардҳои бостоншиносии тоҷик нақши муҳим мебозад. Дар осорхона бозёфтҳои беназир аз ёдгориҳои Саразм, Тахти Сангин, Аҷинатеппа, Панҷакенти Қадим, Шаҳристон ва Кофирқалъа ба намоиш гузошта шудаанд, ки ҳар кадоме аз онҳо муаррифгари гузаштагони фарҳангӣ ва таърихии миллати тоҷиканд.

Дар ин марҳилаи ниҳои (солҳои 2000-2010) таҳкими ваҳдати миллӣ ва сохтмони давлатдории миллӣ ба маркази таваҷҷуҳ қарор гирифт. Қабули Барномаи давлатии рушди фарҳанг, сохтмони Осорхонаи миллӣ, Кохи Наврӯз, ва дигар муассиcаҳои фарҳангӣ нишонаи сиёсати фарҳангии давлатӣ буданд.

Дар ин давра бештар таваҷҷуҳ ба таҳқиқи таърихи дохилӣ, эҳёи ёдгориҳои меъморӣ, эҳёи суннатҳои миллӣ ва рушди забони давлатӣ равона шуд. Асарҳои муҳими илмиву таърихӣ, ки саҳми бузурге дар омӯзиши таърихи тоҷикон гузоштанд, аз ҷумла корҳои Ҳ. Пирумшоев, Н. Ҳотамов, Р. Абулҳаев, Л. Додхудоева, А. Саидов, Ҳамза Камол, С. Бобомуллоев, Н. Хоҷаева, Ф. Абдурашитов, А. Ғафуров, В. В. Дубовитский, Ф. Кароматов, Н. Нурҷонов, Б. Қобилова, Р. Мукимов, Г. М. Майтдинова ва дигарон мебошанд. Ин тадқиқотҳо масъалаҳои гуногуни таърихи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии Тоҷикистонро фаро мегиранд ва ба таҳкими худшиносии миллӣ мусоидат карданд.

Ҳамзамон, ҳамкории бостоншиносони тоҷик бо муассисаҳои бонуфузи байналмилалӣ ва муҳаққиқони кишварҳои пешрафта, мисли Россия, Олмон, Фаронса, Италия, Ҷопон ва Чин, густариш ёфта, ин раванд ба таҳкими пайвастаи заминаи илмии соҳаи таърих ва фарҳанг дар Тоҷикистон таъсири мусбат расонд.

Солҳои 2010-2025, дар шароити таҳдидҳои фарҳангии ҷаҳонишавӣ, сиёсати фарҳангии Тоҷикистон хусусияти муҳофизакорона касб намуд. Дар ин давра таваҷҷуҳи олимон ба таҳқиқи этногенез, ташаккули ойину суннатҳои давлатдории тоҷикон, тамаддуни ориёӣ-тоҷикӣ ва нақши фарҳанги миллӣ дар тамаддуни минтақа бештар гардид. Ин раванд барои ҳифзи ҳувияти миллӣ ва тақвияти ҷойгоҳи тоҷикон ҳамчун мардуми бумии Осиёи Марказӣ аҳамияти калидӣ дошт. Дар ин замина, чорабиниҳои муҳим мисли таҷлили 5500-солагии Саразм бо ҳидояти Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон баргузор шуда, дар таҳқиқотҳои илмӣ ва маъракаҳои фарҳангӣ нақши муассисаҳои илмӣ, аз ҷумла Институт хеле назаррас гардиданд.

Дар ин марҳилаи муҳими таърихӣ, олимону муҳаққиқон бо асарҳои беназири худ нақши муҳим дар таҳқиқ ва таҳлили таърихи тоҷикон ба таъб расониданд: Ҳ. Пирумшоев, Н. Ҳотамов, Р. Абулҳаев, Б. Қобилова, Р. Мукимов, Л. Додхудоева, А. Саидов, Ҳамза Камол, С. Бобомуллоев, Н. Хоҷаева, Ф. Абдурашитов, А. Ғафуров, Шарифзода А., Бобоев Х., Абдурашитов Ф., Бобомуллоев С., Мирзоев Ҷ., Хуҷагелдиев Т., Раҷабов А., ва дигарон, ки ки бо таҳқиқоти амиқ ва асарҳои илмии худ ба омӯзиши ҷанбаҳои гуногуни таърих, фарҳанг, бостоншиносӣ ва мардумшиносии тоҷикон саҳми арзанда гузоштанд. Осори онҳо ҳамчун манбаи боэътимод барои таҳкими ҳувияти миллӣ ва рушди илми таърихшиносӣ дар Тоҷикистон хизмат карданд ва илҳоми нав барои пажӯҳишҳои минбаъда гардиданд. Инчунин, ҳамкориҳои илмӣ бо муассисаҳои байналмилалӣ ва нашри тадқиқотҳои муштарак саҳми Тоҷикистонро дар арсаи илмии ҷаҳонӣ баланд бардоштанд.

Дар солҳои охир, бахусус соли 2019, дар Тоҷикистон 22 экспедитсияи бостоншиносӣ баргузор гардид. Дар солҳои 2021-2025 тадқиқотҳо дар Лағмон, Хоҷа Машҳад, Карон, Балҷувон ва Кангуртут (бостоншиносӣ), Саразм ва Панҷакент (антропология), инчунин Ваҳдат, Нуробод ва дараи Ромит (мардумшиносӣ) сурат гирифтанд. Олимон ёдгориҳои қадимиро дар Саразм, Карон, Золи Зар, Тахти Сангин, Фархор ва дигар мавзеъҳо омӯхтанд. Кашфиётҳои асосӣ дар солҳои 2021-2025 иборатанд аз: ёфтани намуди нави фарҳанги палеолити миёна (бифасҳо) дар Ғофилободи ноҳияи Мӯъминобод; нишонаҳои зиндагии одамон чандин ҳазор сол пеш дар Лоҳутӣ IV ва Хонақоҳи III; бозёфтҳои муҳими давраи асри биринҷ ва замонҳои қадим дар Кӯлоб, Саразм, Карон ва Санҷаршоҳ. Ин тадқиқотҳо собит карданд, ки инсон дар ҳудуди Тоҷикистон ҳазорҳо сол пеш зиндагӣ карда, фарҳанги ғанӣ ва таърихи куҳан дорад. Ин омӯзишҳо барои ҳифзи мероси таърихӣ ва тақвияти ҳувияти миллӣ аҳамияти муҳим доранд.

Дар давраи 1991-2025 сиёсати фарҳангии Тоҷикистон ба ҳифзи мероси таърихӣ ва тақвияти ҳувияти миллӣ тамаркуз дошт. Тадқиқотҳои бостоншиносӣ ва антропологӣ дар ёдгориҳои қадимӣ, ки дар саросари кишвар гузаронида шуданд, асоси амиқи таърихии тамаддуни тоҷиконро нишон доданд. Ин равандҳо ба мустаҳкам кардани ифтихори миллӣ, эҳёи суннату фарҳанги миллӣ ва ҷалби ҷомеа ба омӯхтани таърихи хеш мусоидат карданд. Аз ин рӯ, мероси таърихӣ ва ҳувияти миллӣ дар сиёсати фарҳангии Тоҷикистон ҳамчун рукни муҳими давлатсозӣ ва рушд ҳамеша дар мадди назар қарор дорад.

Дар мақола қисмате аз корҳои илмию таҳқиқотии Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносӣ дар даврони истиқлолият рӯи чоп оварда шудааст.

Азизуллозода Майсара Нурулло Ходими илмии Шуъбаи таърихи илм ва техникаи ИТБМ ба номи А. Дониш

Ҳар миллате, ки худро мешиносад, таърихи худро пос медорад ва озодона зиндагӣ мекунад, сазовори ифтихор аст. Барои миллати тоҷик, 9-уми сентябр танҳо як санаи тақвимӣ нест. Ин рӯз рамзи эҳёи давлатдорӣ, рамзи ягонагии миллӣ ва нишонаи бебаҳои истиқлолияти давлатӣ аст.

Дар ин рӯз 9-уми сентябри соли 1991 — Тоҷикистон ба ҷаҳониён эълон кард, ки дигар зери ҳеч зулме нахоҳад монд. Мо озодем! Мо соҳибдавлатем! Мо миллате ҳастем бо забон, фарҳанг, арзишҳо ва сарнавишти худ!

Истиқлол — оғози роҳе буд, ки ҳар қадамаш пур аз талош, гиря ва шодист

Соли 1991 Тоҷикистон ба Истиқлолияти давлатӣ ноил гардид, аммо ин озодӣ ба осонӣ ба даст наомадааст. Солиҳои аввали истиқлол, Тоҷикистони азиз ба гирдоби ҷанги шаҳрвандӣ кашида шуд. Хуни бародар рехт, садҳо ҳазор одамон бе хонаву дар шуданд, ҷомеа парешон гашт.

Аммо дар ҳамин давраи бисёр душвор, иродаи қавии мардум ва сиёсати хирадмандонаву меҳандустонаи Асосгузори сулҳу Ваҳдатӣ миллӣ, Пешвои миллат , Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кишварро ба сӯи сулҳу субот раҳнамун сохт. Мо ҳамчун миллат аз миёни оташу дуд бархостем. Мо сулҳро худамон сохтем. Мо Ватанро дубора бунёд кардем.

ИСТИҚЛОЛИЯТ — МАКТАБИ ХУДШИНОСӢ ВА ХУДСОЗИҲОСТ

Бо шарофати истиқлолият, имрӯз Тоҷикистон тавонистааст дар харитаи ҷаҳон мавқеи устувор касб намояд. Хушбахтона Ҷумҳурии мо имрӯз дорои парчам, нишон ва суруди миллӣ аст. Забони тоҷикӣ — ҳамчун забони давлатӣ дар саросари кишвар мавқеи шоистаро ишғол мекунад. Мактабу донишгоҳҳо, роҳу пулҳо, нерӯгоҳу шифохонаҳо, марказҳои фарҳангиву варзишӣ сохта шуданд. Ба он кишваре, ки як замон барқ надошт, имрӯз НБО "Роғун" нуру қувват мебахшад.

Ҷавонони мо имрӯз дар донишгоҳҳои беҳтарини ҷаҳон таҳсил мекунанд. Дар майдонҳои байналмилалӣ Тоҷикистонро муаррифӣ мекунанд. Ҳунармандону варзишгарони мо парчами давлатро дар саҳнаҳои ҷаҳонӣ боло мебардоранд. Ин ҳама нишонаҳои онанд, ки истиқлолият ба мо на танҳо озодӣ, балки имконият дод.

ВАҲДАТ — МЕВАИ ШИРИНУ САМАРАИ ИСТИҚЛОЛИЯТ

Бидуни сулҳ истиқлолият маънӣ надорад. Хушбахтона, мо тоҷикон имрӯз дар фазои сулҳу субот умр ба сар мебарему хушҳолу хушбахтем. Дар саросари кишвар фазои ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ ҳукмфармост. Мо ҳоло аз ҳарвақта бештар якҷоем, якзабонем ва якмиллатем.

ИСТИҚЛОЛИЯТ ФАҚАТ ЯК ҶАШН НЕСТ — Ӯ МАСЪУЛИЯТ АСТ

Мо бояд ҳар рӯз қадри истиқлолро донем, нафаре, ки ба забони модарӣ сухан мегӯяд, истиқлолро ҳифз мекунад, нафаре, ки Ватанро дӯст медорад, онро обод мекунад, ба қадри сулҳу осоиштагии комил мерасад соҳиби ҳақиқии Ваиану истиқлол аст.

Ҳар як ҷавони тоҷик бояд дарк кунад, ки ояндаи истиқлол дар дасти ӯст. Мо на танҳо бояд аз гузашта ифтихор кунем, балки имрӯзро созем ва фардоро бунёд намоем.

Бо ифтихор мегӯем:
- Мо миллати сулҳпарварем!

- Мо ворисони тамаддуни қадимаи ориёием!

- Мо соҳибистиқлолем!

- Мо тоҷикем!

- Зинда бод Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон!

- Зинда бод Тоҷикистони озоду обод!

- Зинда бод миллати сарбаланди тоҷик!

Султонов Ҷасурбек Давлатбоевич - магистранти курси 1 -уми ихтисоси идоракунии давлатии

Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Истиқлолияти давлатӣ барои ҳар як миллат ва давлат арзиши олӣ ва неъмати бебаҳо мебошад. Ин неъмат на танҳо озодӣ, балки имкони худидоракунӣ, ҳифзи фарҳанг, забон ва анъанаҳои миллӣ аст. Истиқлолият рамзи ифтихор, ваҳдат ва пешрафти ҳар як ҷомеа буда, заминаи асосии рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсӣ мебошад.

Истиқлолияти давлатӣ ба маънои соҳибихтиёрӣ ва озодии комил дар қабули қарорҳои муҳим барои давлат ва миллат муҳим аст. Истиқлолият на танҳо дар сатҳи сиёсӣ, балки дар соҳаҳои гуногуни иқтисод, фарҳанг ва маънавиёт низ аҳамияти бузург дорад. Он ба миллат имкон медиҳад, ки бо такя ба захираҳо ва арзишҳои худ роҳи рушди босуботро пеш гирад.

Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон истиқлолият, ки 9 сентябри соли 1991 ба даст омадааст, марҳилаи нави таърихро боз кард. Ин рӯз на танҳо рамзи озодӣ, балки оғози мубориза бар сулҳ ва пешрафт гардид. Имрӯз Тоҷикистони соҳибистиқлол дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати сулҳпарвар ва пешрафта шинохта шудааст.

Ҷавонон қувваи асосии пешбарандаи истиқлолият мебошанд. Онҳо бо дониш, навоварӣ ва эҷодкории худ метавонанд Тоҷикистонро рушд дода ва онро ба сатҳи байналмилалӣ расонанд. Имрӯз давлат ба таълиму тарбияи ҷавонон диққати махсус зоҳир менамояд, зеро онҳо ояндаи миллатанд. Иштирок дар корҳои ҷамъиятӣ, омӯзишӣ зеҳни сунъӣ, технологияҳои муосир ва ҳифзи арзишҳои миллӣ аз вазифаҳои асосии ҷавонон дар даврони истиқлолият мебошад.

Истиқлолияти давлатӣ неъмати бебаҳо ва муқаддасест, ки бояд онро чун гавҳараки чашм ҳифз кард ва ҳар як шаҳрванд бояд масъулияти ҳифзи истиқлолият ва дар рушди давлат саҳмгузор бошад. Биёед, даст ба даст якҷоя барои Тоҷикистони азизамон кор кунем, то ин неъмати бебаҳо абадан пойдор бошад!

Олимҷон Азизов - н.и.т., мудири шуъбаи менеҷмент, муносибатҳои байналмилалӣ ва робита бо ҷомеаи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

Манучеҳр Шокиров – мудири шуъбаи амнияти киберӣ, кафолатҳо, омодагӣ ва вокуниш ба садамаҳои ХБРЯ-и Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ

«Истиқлолият нишонаи ҳувият ва озодӣ, ифтихор ва номус, рамзи саҳодат ва шарти бақои миллати соҳибихтиёру соҳибдавлати тоҷик мебошад»

Эмомалӣ Раҳмон

Рӯзи истиқлолияти Тоҷикистон- як ҷашни муҳими миллӣ мебошад, ки ҳар сол 9 сентябр таҷлил мегардад. Ин рӯз рамзи озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва ифтихори милии халқи тоҷик аст. Он на танҳо як санаи таърихӣ, балки ифодагари орзуи деринаи миллат барои доштани давлати мустақил ва соҳибихтиёр аст.

Санаи 9 сентябри соли 1991, дар иҷлосияи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, эъломияи истиқлолият қабул гардид. Ин қадами бузург баъд аз садҳо сол ҳукмронии империяҳои гуногун ва ҳукумати Шӯравӣ, Тоҷикистонро ба як давлати мустақил табдил дод. Аммо, ин роҳ осон набуд. Кишвар дар оғози истиқлолият бо мушкилоти зиёд рӯ ба рӯ шуд.

Истиқлолияти барои ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аҳамияти хоса дорад. Ин ҷашн имконият медиҳад, ки мо ба гузаштаи пуршарафи худ назар андозем, ба арзишҳои миллӣ ва фарҳанги бою ғании худ эҳтиром гузорем. Дар ин рӯз, дар саросари кишвар чорабиниҳои гуногуни фарҳангӣ ва консертҳо баргузор мегарданд. Ин рӯз на танҳо як ҷашни расмӣ, балки рӯзи ифтихор аз забон, фарҳанг ва таърихи миллати тоҷик аст.

Дар олами муосир, гарчанде ки аксари давлатҳо соҳибистиқлоланд, фишорҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ аз ҷониби давлатҳои бузург ва созмонҳои байналмилалӣ метавонанд истиқлолияти онҳоро зери хатар гузоранд. Аз ин рӯ муҳим аст, ки ҳар як давлат барои ҳифз ва таҳкими истиқлолияти худ мубориза барад.

Дар даврони истиқлолият Тоҷикистон ба дастовардҳои зиёде ноил гардид. Инҳо баъзе аз муҳимтарин дастовардҳо мебошанд:

Таъмини сулҳ ва якпорчагии миллӣ
Яке аз муҳимтарин дастовардҳо ин барқарор кардани сулҳ ва оштӣ буд. Соли 1997 дар Москва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ имзо шуд, ки ба ҷанги шаҳрвандӣ хотима бахшид ва барои рушди минбаъдаи кишвар замима гузошт.

Рушди иқтисодӣ

Иқтисодиёти Тоҷикистон аз солҳои 1990 то ҳол рушд карда истодааст. Баландшавии маҳсулоти дохилӣ, афзоиши сармоягузорӣ ва беҳтар шудани инфрасохтор, бахусус дар бахшҳои энергетика ва нақлиёт мушоҳида мешавад.
Сохтумони оншооти бузург

Дар даврони истиқлолият, як қатор иншооти муҳими стратегӣ ба монанди нерӯгоҳи барқи обии (НБО) Роғун, нерӯгоҳи барқи обии (НБО) Сангтӯда- 1 ва Сангтӯда- 2, нерӯгоҳи барқи обии (НБО) Себзор, нақбҳои «Истиқлол» ва «Шаҳристон» ва яке аз мушкилтарин қитъаҳои шоҳроҳи «Душанбе-Қулма» - қитъаи роҳи «Қалъаи Хумб-Ванҷ-Рӯшон» сохта шуданд.

Мустаҳкам кардани робитаҳои хориҷӣ

Тоҷикистон узви ташкилотҳои байналмилиалӣ, аз ҷумла Созмони Милиали Муттаҳид, Созмони ҳамкории Шанхай ва дигар созмонҳои бонуфуз гардида, робитаҳои дипломатиро бо кишварҳои мухталиф густариш дод.

Истиқлолияти давлатӣ танҳо як ҳодисаи таърихӣ нест, балки раванди доимӣ мебошад, ки масъулият ва саъю кӯшиши доимии ҳар як фарди ҷомеаро талаб мекунад. Он аз ваҳдати миллӣ, эҳтироми мутақобила ва кори фидокоронаи тамоми мардум вобаста аст. Ин аст, ки мо набояд аз ёд барорем, ки озодӣ ва истиқлолияти кишвар кори дастаҷамонаи наслҳост, ки онро барои ояндаи неки Ватан саҳм мегузоранд. Танҳо ҳамин тавр метавон итминон дод, ки истиқлолият на танҳо пойбарҷо хоҳад монд балки боз ҳам мустаҳкамтар мегардад.

Илолов Хурсанд-директори Филиали Агентии амнияти ХБРЯ АМИТ дар ВМКБ

«Истиқлол барои мардуми шарафманди тоҷик имконият фароҳам овард, ки ихтиёри давлатдориро ба дасти худ гирифта, ба сӯйи зиндагии осуда, эъмори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёду дунявӣ роҳи васеъ кушоянд».

Эмомалӣ Раҳмон

Истиқлоли давлатӣ дар таърихи давлатдорӣ ва сарнавишти миллати тоҷик гардиши куллӣ ва оғози марҳилаи сифатан нави рушд гардида, дар назди мо иҷрои вазифаи бисёр пурмасъулияти таърихӣ, яъне бунёди давлати мутамаддин ҷавобгў ба манфиатҳои халқу кишвар ва эҷоди аркони давлатдории муосирро пеш гузошт. Истиқлоли давлатӣ барои мардуми куҳанбунёди тоҷик арзиши муқаддасу сарнавиштсоз буда, таҳти парчами он хурду бузурги кишвар барои тақвияти пояҳои давлатдории навини худ бо азму талоши ватандӯстона заҳмат мекашанд. Бо зуҳури Истиқлол чун неъмати бебаҳо ва гаронмоя миллати азиятдидаву ранҷкашидаи тоҷик соҳибистиқлол гардид.

Истиқлол волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷдори тоҷик аст, ки дар авохири асри 20-ум ба даст омада. Ин неъмати бузург баробари ба даст овардан, нуру зиё, меҳру вафо, ободию озодӣ, ҳамфикрию ҳамзистӣ ва осоиштагиву абадиятро ба мардуми бузурги тоҷик ва Тоҷикистони азиз оварда. Истиқлол рамзи сохибдавлатӣ ва ватандории миллати сарбаланду мутамаддини тоҷик аст, ки номаи такдирашро бо дасти хеш навишта, роҳу равиши хосса ва мақому мавқеи муносибро дар ҷомеаи ҷахонӣ пайдо кард ва набзи давлату миллати моро ба набзи сайёра ҳамсадо месозад. Миллати тоҷик ба шарофати соҳибистиқлолӣ дар саҳнаи ҷаҳонӣ ба сифати иштирокчии комилҳуқуқ фаъолият намуда, орзуву ормони ҳазорсолаи халқашро амалӣ менамояд.

Аз замони дар харитаи сиёсии ҷаҳон пайдо шудани Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол ва узвият ба Созмони Милали Муттаҳид, ҳоло Ҷумҳурии Тоҷикистонро 192 давлати дунё чун кишвари соҳибистиқлол расман эътироф кардааст. Ворид шудан ба саҳнаи ҷаҳонӣ аз Муроҷиатномаи аввалини Сарвари давлат ба мардуми шарифи Тоҷикистон маншаъ гирифта, ҳадафҳои дар он муайяншуда пайгирона ва тадриҷан амалӣ мегарданд. Зиёда аз он Сарвари давлати Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон 29 сентябри соли 1993 зимни баромади нахустин аз минбари Созмони Милали Муттаҳид, ҷомеаи ҷаҳониро бо ҳадафи сиёсии сулҳҷӯёна ва таҳкиму тақвияти ҳамкорӣ бо кишварҳои дӯсту сулҳпарвари ҷаҳон ошно намуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо эътироф кардани асноди робитаҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, Санади хотимавии Ҳелсинки, Баёнияи Париж ва дигар санадҳо зербинои сиёсати дохилӣ ва хориҷии худро бунёд намуда, эълон кард, ки инсон ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои онро, сарфи назар аз мансубияти миллӣ, мазҳабӣ, нажодӣ ва ҷинсӣ арзиши олӣ мешуморад. Маҳз ин арзишҳо заминаи рушди сиёсати хориҷии кишвар ва эътирофи он аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад.

Худо он миллатеро сарварӣ дод,

Ки тақдираш ба дасти хеш бинвишт. Ба он миллат сару коре надорад,

Ки деҳқонаш барои дигарон кишт.

Кишвари азизи мо Тоҷикистон макони бузургони хирад, оқилону фарзонагон ва шуҳратмандони шуҳратёру қаҳрамонон аз қабили Турсунзодаву Айнӣ, Рудакиву Сино, Сомониву Темурмалик, Бобоҷон Ғафурову Эмомалӣ Раҳмон ва амсоли ин садҳо нафар бузургон, ки оламиён васфашон мекунанд, мебошад.

Тоҷикистон макони бузургону сарзамини фарҳангдӯстон аст. Он сарзаминест, ки бо ҳамаи бузургиҳояш мардуми Суғду Хатлону Бадахшон, Панҷакенту Кӯлоб, Ҳисору Вахшу Варзоб барин мавзеъҳои нодирро гирди худ ҷамъ намудааст.

Боиси таъкиду зикр аст, қаҳрамон ва шахсияти барҷастаи тоҷик Темурмалик, ки ба муқобили муғулҳо мубориза мебурд ва ин як порча замини тоҷиконро ҳифз мекард, баъди маргаш аз ҷуздони ӯ хате бо як каф хок ёфтанд, ки дар он навишта шуда буд: “Он касе, ки ин хатро мехонад, агар шахси мусалмон ва Ватандӯст боши маро бо ҳамин як каф хоки Ватанам ба хок супор”.

Садриддини Айнӣ, Шириншоҳ Шоҳтемур, Бобоҷон Ғафуров, Нусратулло Мақсум, Мирзо Турсунзода ва дигар шахсиятҳое буданд, ки хизматҳои арзанда карданд барои шуҳратёру шуҳратманд шудани Тоҷикистони азизамон ҳатто ҷони пурарзиши худро дареғ надоштанд.

Мардуми азизи мо имрӯз бояд донанд, ин Сулҳу Ваҳдате, ки болои сари мо парафшон аст бо заҳмату талошҳои хело зиёд ба даст омадааст. Солҳои ҷанги шаҳрвандиро ба хотир оред, солҳои 1992 мардуми тоҷик рузҳои даҳшатборро аз сар мегузаронид, душманони халқ Тоҷикистонро ба ду қисм ҷудо карда буданд. Бародар бар сари бародар теғ мекашад! Падар сўи писар оташ мекушод! Мардумро ба маҳалу минтақаҳо ҷудо намуданд. Бале! Ин даҳшат ҳеҷ гоҳ аз хотири мардум фаромуш нахоҳад шуд.

Тоҷикистони азизи мо 9 сентябри соли 1991 Истиқлолияти давлатиро соҳиб гашт ва аз он лаҳза то ин дам мардуми шарифи он бо ҳисси баланди ватандӯстиву ватанпарастӣ, хештаншиносиву ифтихори миллӣ, созандагиву ободкорӣ баҳри гулгулшуфоии ин сарзамин камари ҳиммат баста истодаанд.

Ин сарзамини куҳанбунёдро сиёсатмадори тавоно ва хирадманд Пешвои воқеии миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳбарӣ мекунанд. Маҳз бо заҳматҳо ва талоши ин марди хирад мо соҳибистиқлолии худро ҳифз кардем, миллат ва давлатро аз парокандагӣ наҷот додем ва сулҳи деринтизорро ба даст овардем. Хизматҳои ин фарзанди фарзонаи миллат дар рушди иқтисодиёти мамлакат низ хело калон аст. Пешвои миллат, Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чандин маротиба дар минбарҳои баланди ҷаҳонӣ пешниҳодоти хеле муфидро манзур сохтанд, ба монанди эълон кардани солҳои 2005 – 2015 соли “Об манбаи ҳаёт” ва 2018 - 2028 соли байналмиллалии амал “Об ба хотири рушди устувор”, 14 декабри соли 2022 Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид зимни иҷлосияи 77-уми худ қатъномаи “2025 соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбарӣ шуда буд, бо иттифоқи оро қабул кард.

Иқдоми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо пуштибонии 153 кишвари узви СММ пазируфта шуд, ки ин ҳам ифтихори ҳар як тоҷику тоҷикони ҷаҳон аст. Ҳамчунин санаи 25 июли 2025 Қабули қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид «Нақши зеҳни сунъӣ дар фароҳам овардани имконоти навин барои рушди устувор дар Осиёи Марказӣ» A/79/L.94

Имрӯз ҳар яки мо чун як фарди Тоҷикистони бо ифтихори бузург гуфта метавонам, ки давлати пуриқтидори мо алъон мустақил, демократӣ, дунявӣ, ҳуқуқбунёд ва комилҳуқуқ аст. Ҷумҳурии Тоҷикистон яктост, қисматҳо надорад, якрангу якмаром аст. Мардуми ин сарзамин аз хурд то бузург якдигарро эҳтирому эътироф мекунанд,чунки ҳамдилу ҳамфикр ҳастанд.

Тоҷикистони азизи мо дар айни шукуфтанҳост ва рӯз то рӯз шуҳратманду шуҳратёр гашта истодааст. Бо сухани шоири ширинкаломи мо:

Нурест ба дидагони мо Истиқлол,

Зуре ба тану равони мо Истиқлол.

Як миллати пошхурдаро ҷамъ овард,

Пайвандгарди ҷаҳони мо Истиқлол.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ба яке аз давлатҳои пешқадам ва пешрафта табдил ёфта истодааст. Кишвари мо дорои зарфияти бузурги тавлиди нерӯи барқ, заводҳои муқтадир, иншоотҳои баланд ва зебо, мардумони поку адолатпешаву босиришт, меҳмондӯсту меҳмоннавоз, аз ҷиҳати иқтисоди пешрафта, дорои ғани табиӣ, макон ва тамошоҷойи миллионҳо нафар хориҷиён аз шарқу ғарб ва аз шимолу ҷануби дунё мебошад.

Тоҷикистон дорои фарҳанги бойу ғанӣ мебошад. Таърих гувоҳ аст, ки мардуми тоҷик дар қадимулайём ба кандакорӣ, гаҷкорӣ, оҳангарӣ, рассомӣ, сикказанӣ ва кулолгарӣ машғул буданд. Пешвои миллат Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон солҳои 2019–2021- ро солҳои “Рушди саёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” эълон карданд, ки ин ҳам чун эҳтиром ба фарҳанги мардумӣ ва ҳифзи ҳунарҳои бостонии аҷдодон мебошад.

Тоҷикистони азиз имсол 34 – юмин солгарди худро ҷашн мегирад.

34 - соли муззаффариятҳо, кашфиётҳои қуллаҳои баланд, комёбиҳои дастрас ва имконпазир.

34- соли ободониву кабудизоркунии шаҳру ноҳияҳои кишвар, расидан ба некбахтиву озодиву Сулҳу Ваҳдат.

34- соли хандаҳои кӯдакон, хурсандӣ ва шодиву нишоти пиру барно.

34- соли дастовардҳои назаррас дар соҳаи илму маориф.

34 – соли пурбарор дар самти сиёсати муваффақи дохилӣ.

34 - соли комгор дар таъмир ва аз навсозии роҳҳои кишвар.

34 – соли муваффақиятҳо ва комёбиҳо дар сиёсати хориҷии кишвар.

Боиси зикр аст, ки дар ин даврони истиқлолият зану мард ва пиру барно дар талоши илму адаб, фарҳангу маърифат ва кору фаъолияти хеш камари ҳиммат бастанд. Дастовардҳои бузурги кишвар дар даврони истиқлолият ба мардум қуввату неру, тавонои бахшида, онҳоро ба комёбиҳо ва дастовардҳои бузург ҳидоят месозад. Имрӯз Тоҷикистон гулистони беҳадду канор, маркази нуру маърифат ва чаманистони дунёи орзуст.

Сари таъзим меорем ба ҳар як обу хоки гулу гиёҳу мардуми бузурги ин сарзамин ва бешубҳа, меболем аз он, ки як фарди меҳрпарвари ин сарзамини афсонавием. Тоҷикему чун миллати баруманд ифтихор мекунем. Насли поки оли Сомонаму меҳру муҳаббат покдиливу самимият ва ору номуси бузургро мепарварем.

Самараи неки Истиқлол аст, ки имрӯз Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон — манбаи омузиши сулҳхоҳони ҷаҳон гашт, ки боиси ифтихори ҳар як тоҷик ва тоҷикистонист. Чунончи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат мефармоянд “мо бояд барои рушду такомули ин миллати баруманд аз дилу ҷон талош варзем. Раванду рӯйдодҳои ҷаҳони пуртазоди имрӯза ба ҳар яки мо ҳушдор медиҳанд, ки барои ҳифзи истиқлолу озодӣ – бузургтарин неъмати зиндагиамон ва ҳимояи манфиатҳои давлату миллатамон ҳамеша ҳушёру омода бошем. Такроран таъкид менамоям, ки ҳамаи заҳмату талоши мо бояд ба хотири обод намудани Ватани азизамон ва ба қатори давлатҳои пешрафта расонидани Тоҷикистони маҳбубамон сафарбар карда шавад”.

Ҳабибҷон Мирзоев, ходими калони илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои таърих,

Маҳмадиев Ғолиб, ходими калони илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Вақте, ки ба оинаи таърихи муосири Тоҷикистон назар меандозем, аз дастовардҳои пуразиштарин ин Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Ногуфта намонад, ки 34 сол муқаддам муҳимтарин воқеаи таърихии сарнавишти миллати тоҷик ба вуҷуд омадааст. Ин воқеаи таърихӣ дар моҳи сентябри соли 1991 ба вуқӯъ пайваст ва ҳамасола 9-сентябр расман рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад. Аз ҳамон вақт то имрӯз ин санаи муборак барои миллати тоҷик ҷашни муқаддас ба ҳисоб меравад. Зеро санаи 24 августи соли 1990 Иҷлосияи дуюми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон (даъвати дувоздаҳум) «Эъломияи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Советии Сотсиалистии Тоҷикистон»-ро пазируфт ва дар сарнавишти Тоҷикистон марҳалаи тозаи таърихиро оғоз кард[7].

Истиқлолияти Тоҷикистон ба осони ба даст наомадааст. Ба бахти миллати мо, шахсияти хирадманди меъмори сулҳу субот Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сари қудрат омаданду моро ҳифз карда тавонистанд. Истиқлолият ин волотарин ва пурарзиштарин дастоварди давлату миллати тоҷик аст, ки муҳимтарин воқеаи таърихи сарнавишти миллати тоҷик ба вуҷуд омадааст. Ин ҳодисаи фараҳбахш аввали моҳи сентябри соли 1991 ба вуқӯъ пайваст ва ҳамасола 9-сентябр расман рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад. Аз ҳамон вақт то имрӯз ин санаи муборак барои миллати тоҷик ҷашни муқаддас ба ҳисоб меравад.

Яке аз падидаҳои беназири Истиқлолият ин аст, ки дар таърихи муосири Тоҷикистон яъне ба даст овардани давлатдории миллӣ мебошад. Истиқлолият барои мо рамзи олии ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил мебошад. Мардуми кишвари Тоҷикистон ба шарофати Истиқлолият ба истиқлолияти воқеъӣ ва давлатдории миллии худ соҳиб шуда, соҳиби рамзҳои давлатӣ - Парчам, Нишон ва Суруди миллии худро соҳиб гардид. Маҳз, падидаи истиқлолият буд, ки Тоҷикистон тоҷикони ҷаҳонро ба ҳам овард ва сиёсати “дарҳои кушода”-ро барои дигар миллатҳои бурунмарзӣ боз намуд[4]. Инчунин, Ҷумҳурии Тоҷикистон баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ бо 184 кишвари ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барқарор кард. Ҳамзамон Тоҷикистон ба узвияти созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ пазируфта шуда, бо аксари кишварҳои пешрафтаи дунё робитаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ барқарор намудааст[5]. Дар байни ин кишварҳо, кишварҳои Иттиҳоди Аврупо ва созмонҳои аврупоӣ ҷойи муҳимро ишғол мекунад.

Падидаи дигари Истиқлолияти давлатӣ дар он буд, ки барои мо имкон дод, ки баҳри ҳифзи забон, таърих ва фарҳанги ниёгони худ аҳамияти махсус диҳем. Зеро забони миллӣ ифодакунандаи таърих ва саргузашти миллат буда, баҳри дарки ҳувияти миллӣ мебошад. Инчунин Тоҷикистон баҳри таҳкими давлатдорӣ, рушди иқтисод ва беҳбуди шароити зиндагии мардуми кишвар талошҳои пайваста менамояд.

Падидаи муҳими дигар дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ин барқарор намудани ҳамкориҳо бо кишварҳои ҷаҳон, бахусус кишварҳои Иттиҳоди Аврупо, ба шумор меравад, ки ин раванд бо пешниҳоди ташаббусҳои созанда дар сатҳи байналмилалӣ тавсеа ёфт. Дар ҳамкории Тоҷикистон бо Иттиҳоди Аврупо кӯшиш карда мешавад, ки бо дастгирии тарафайн дар соҳаҳои гуногун ва рушди ҳамкориҳо таваҷҷуҳӣ махсус дода шавад.

Дар умум, ҳамкории Тоҷикистон бо кишварҳои Иттиҳоди Аврупо яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шумор рафта, дар рушду таҳаввули он нақши бевоситаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон назаррас мебошад.

Маҳз дар даврони Истиқлолият ҳамкориҳои Тоҷикистон бо кишварҳои Аврупо Иттиҳоди Аврупо, бахусус Фаронса, Италия ва Швейсария рушд намуда, чандин созишномаҳо ва ёддошти тафоҳум ба имзо расидааст, ки ба дурнамои ҳамкориҳои стратегӣ ва самтҳои афзалиятноки кишвар заминаи хуб гузоштааст.

Аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 08.06.2025 барои ширкат варзидан дар чорабиниҳои байналмилалӣ ба ҳайси роҳбари давлати ташаббускор ва пешоҳанг дар умури ҷаҳонии обу иқлим аз ҷониби роҳбарияти давлати Фаронса ва созмони ЮНЕСКО даъват шуда буданд. Дар вохӯриҳои Фаронса, “Даҳсолаи байналмилалии амал оид ба илмҳои яхшиносӣ (криосферӣ), солҳои 2025-2034” аз ҷониби СММ бо пешниҳоди якҷояи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Фаронса қабул гардид[6].

Инчунин дар санаи 22.04.2024 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сафари корӣ ба пойтахти Ҷумҳурии Италия шаҳри Рим ташриф оварданд. Дар зимни сафар як қатор созишномаҳо оид ба ҳамкориҳо ба имзо расида буд. Ҳамзамон 30.05.2025 дар шаҳри Остона Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи Ҳамоиши якуми “Осиёи Марказӣ ва Италия” бо Сарвазири Ҷумҳурии Италия Ҷорҷа Мелони мулоқот намуданд, ки дар зимни вохӯрӣ дурнамои муносибатҳои ду кишвар Тоҷикистон-Италия баррасӣ шуд. Бояд тазаккур дод, ки таҳкими ҳамкорӣ дар соҳаҳои тиҷоратию иқтисодӣ, сармоягузорӣ, энергетика, саноат ва кишоварзӣ самтҳои афзалиятноки стратегии ҳамкории ду кишвар ҳисобида шуд[3].

Кишварҳои Иттиҳоди Аврупо пешниҳодҳои Тоҷикистонро, таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва дарки зарурати баробарӣ ва ҳамкории судманд дар сатҳи байналмилалӣ эътироф менамоянд. Яке аз самтҳои муҳими ҳамкории байналмилалӣ, ки кишварҳои аврупоӣ онро пазируфта, дар сатҳи байналмилалӣ мавриди қабули расмӣ қарор доданд,ки ин соҳаи “Об” мебошад. Дар ин замина, аз ҷониби Сарвари давлат як қатор ташаббусҳои ҷаҳонӣ пешниҳод гардиданд, аз ҷумла: Соли байналмилалии “Оби Тоза (2003), Даҳсолаи амалиёти байналмилалӣ «Об барои ҳаёт» (2005–2015), Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи “Об” (2013) ва Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» (2018–2028). Ҳамаи ин ташаббусҳо аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид дастгирӣ ёфта, доир ба онҳо қатъномаҳои дахлдор қабул гардиданд. Бояд таъкид кард, ки Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор» (2018–2028) расман 22 марти соли 2018 оғоз ёфт. Ба ин муносибат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар иҷлосияи 72-юми СММ суханронӣ намуда, зикр карданд, ки масъалаи “Об” ва таъмини он яке аз масъалаҳои муҳими башарият буда, фаъолияти ҳамгироёна ва муносибати ҷиддиро тақозо менамояд[1].

Бинобар ин, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, соли 2025-ро «Соли ҳифзи пиряхҳо» эълон намуданд, зеро масъалаи обшавии пиряхҳо ва паёмадҳои он на танҳо барои Тоҷикистон, балки барои тамоми ҷаҳони мутамаддин, аз ҷумла кишварҳои Аврупо, хатар эҷод мекунад. Ҳамзамон, яке аз мавзӯъҳои асосии рӯзномаи Саммити Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо, масъалаҳои марбут ба Афғонистон ва таъмини амнияту суботи минтақаи Осиёи Марказӣ ба шумор меравад.

Қобили қайд аст, ки масоили мубрами аҳли сайёраро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори дигар мавриди таваҷҷӯҳи хос дода шуд. Тавассути қатъномаи махсуси СММ «Даҳсолаи таҳкими сулҳ ба хотири наслҳои оянда» қабул карда шуд. Ногуфта намонад, ки ташаббуси сулҳофарини Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаҳони мутамаддин муҳим ва саривақтӣ ҳисобида шуда, дипломатияи сулҳи Тоҷикистонро дигар кишварҳои ҷаҳон бахусус аврупоиҳо меомузанд.

Истиқлолияти давлатӣ заминаи устувори ҳамкориҳои Тоҷикистон бо кишварҳои аврупоӣ гардид. Яке аз натиҷаҳои калидии нишасти сарони кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Аврупо, инчунин имзои “Эъломияи Самарқанд” мебошад, ки хоҳиши муштараки ҷонибҳоро барои роҳандозии шарикии стратегӣ инъикос менамояд.

Иттиҳоди Аврупо барои кишварҳои Осиёи Марказӣ дар чорчӯбаи барномаи “Дарвозаи глобалӣ” (Global Gateway) як бастаи сармоягузории 12 млд. евроиро омода кардааст. Ин ҳама натиҷаи саъю талошҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки аз нодиртарин падидаҳои Истиқлолияти Тоҷикистон ҷиҳати рушди ҳамкориҳо бо кишварҳои Иттиҳоди Аврупо бо Осиёи Марказӣ мебошад. Аз 12 млд. еврои ҷудошуда 3 млд. дар соҳаи нақлиёт, 2, 5 млд. дар соҳаи ашёи хом, 5, 4 млд. дар соҳаи энергетика ва 100 млн. евро барои рушди интернети моҳвораӣ дар Осиёи Марказӣ тааллуқ дорад[2].

Баъди ба даст овардани Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон намояндагиҳои Созмонҳо ва ташкилотҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ ба фаъолият шурӯъ намуданд. Ҷумҳурии Тоҷикистон низ, бо дар назардошти манфиатҳои миллӣ, ҳамкориҳои густурда бо созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ, махсусан сохторҳои аврупоиро роҳандозӣ намудааст.

Дар ин замина, намояндагиҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар СММ, Иттиҳоди Аврупо, Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони ҳамкории иқтисодӣ, Созмони ҳамкории Шанхай, Созмони аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ ва дигар созмонҳо фаъолона ширкат варзида, ҳузури кишвари Тоҷикистонро дар ҳалли масъалаҳои глобалӣ вусъат мебахшанд.

Ҳамчунин, Тоҷикистон дар ин давра марҳилаҳои муҳими рушди ҳамкориҳои байналмилалиро паси сар намуда, бо кишварҳои аврупоӣ ба сатҳи сифатан нави ҳамкорӣ расидааст, ки дурнамои мусбати ин равобитро дар оянда таъмин менамояд.

Ҳамин тариқ, Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, ки соли 1991 ба даст омад, ҳамчун бузургтарин дастоварди таърихӣ барои миллат, заминаи муҳими давлатдорӣ ва рушди ҳамкориҳои байналмилалиро фароҳам овард. Ба шарофати сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат, кишвар на танҳо сулҳу суботро барқарор кард, балки бо кишварҳои аврупоӣ ва созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ робитаҳои густурда барпо намуд.

Ҳамкориҳои Тоҷикистон бо Иттиҳоди Аврупо ва дигар сохторҳои минтақавӣ дар заминаи эътимод, баробарӣ ва манфиатҳои муштарак рушд ёфта, ба марҳалаи шарикии стратегӣ ворид гардидаанд. Сатҳи сифатан нави ин равобит як такконе барои рушду нумӯ, шукуфоӣ ва ҳамкориҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дигар кишварҳои мутараққии ҷаҳони мутамаддин буда, хело аҳамияти бузург дорад.

Ҳамин тариқ дар замони Истиқлолияти Тоҷикистон метавонад таҷрибаи кишварҳои мутараққии Аврупоро ҳамчун модел қабул намуда ба ҳадафҳои стратегии кишвар барои технологияи наву навтарин, криосфера, зеҳни сунъӣ, иқтисодиёти рақамӣ, ин ҳамкориҳоро дар самтҳои афзалиятноки худ барои рушди кишвар амалӣ намояд.

Сарчашмаҳо:

• Ахмедова А.Ю. Истиқлолият ва дастовардҳои беназири он. Таърихи бардошт 12.08.2025. Манбаи электронӣ//https://iet.tj/tj/dostovardu-mavffa-iyat-oi-to-ikiston/

2. Иттиҳоди Аврупо ба кишварҳои Осиёи Марказӣ 12 миллиард доллар ҷудо мекунад. Бунёди «Гуфтугӯи тамаддунҳо». 05.04.2025. Таърихи бардошт 13.08.2025. Манбаи электронӣ// https://dialog.tj/tj/new83591/

3. Мулоқот бо Сарвазири Ҷумҳурии Италия Ҷорҷа Мелони. Сафорати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Ҷумҳурии Федеративии Олмон. 02.06.2025. Манбаи электронӣ//https://www.mfa.tj/tg/berlin/view/17130/muloqot-bo-sarvaziri-jumhurii-italiya-jorja-meloni

• Муродзода С.С. Истиқлолият - дастоварди давлату миллати тоҷик. Академияи вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Санаи дархост. 17.07.2025. https://www.avkd.tj/tg/khabarho/1567-istiqloliyat-dastovardi-davlatu-millati-tojik.html

5. Президент. Хадамоти матбуоти Президенти Тоҷикистон. Таърихи бардошт 13.08.2025. Манбаи электронӣ// https://www.president.tj/president/biography

6. Сафари корӣ ба Ҷумҳурии Фаронса. Хадамоти матбуоти Президенти Тоҷикистон. 08.06.2025. Манбаи электронӣ// https://president.tj/event/news/51112

7. Эъломи истиқлолияти давлатӣ. Хадамоти матбуоти Президенти Тоҷикистон. Тарихи бардошт 15.08.2025. Манбаи электронӣ//https://www.president.tj/tajikistan/proclamation_of_state_independence

Санавбарбону Воҳидова - мудири шуъбаи Аврупои ИОМДОА Доктори илмҳои таърих профессор