Соли 2025 ҳамчун соли муҳим дар таърихи давлатдории навини миллати тоҷик бо чорабинӣ ва рӯйдодҳои муҳимми сиёсиву таърихӣ сабт гардид. Ин чорабинӣ ва рӯйдодҳо, ки дар Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таҳлилу арзёбӣ шуданд, ҳам дастовардҳои сиёсати дохилӣ ва ҳам самараи сиёсати хориҷии мутавозин, дурандешона ва сулҳҷӯёнаи кишварро инъикос менамоянд.

Яке аз чорабинии калидии сиёсӣ ин баргузории интихоботи парлумонӣ ва маҷлисҳои маҳаллӣ дар соли 2025 мебошад. Ин чорабинии муҳимми сиёсӣ дар Паёми Пешвои миллат чунин инъикос ёфт - «Моҳи марти соли 2025 интихоботи вакилони Маҷлиси намояндагон, маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ ва аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, яъне чорабиниҳои муҳимми сиёсӣ дар фазои озод, шаффоф ва дар сатҳи баланд баргузор гардиданд».

Интихобот на танҳо василаи ташаккули ҳокимияти давлатӣ, балки мактаби муҳимми ташаккули шуур ва маданияти сиёсӣ ва кафолати таъмини суботи иҷтимоию сиёсӣ маҳсуб меёбад. Таҷрибаи интихоботи парлумонӣ ва маҷлисҳои маҳаллии соли 2025 дар мамлакат баргузоргардида нишон дод, ки ҷомеаи Тоҷикистон ба марҳалаи нави камолоти сиёсӣ ворид гардидааст.

Ин чорабинии муҳимми сиёсӣ бори дигар пояҳои устувори низоми демократӣ ва ташаккули шуури сиёсӣ ва маданияти сиёсии ҷомеаро собит намуд. Иштироки фаъоли шаҳрвандон дар интихобот нишонаи болоравии ҳисси масъулиятшиносӣ ва эътимоди ҷомеа ба давлат ва ниҳодҳои он мебошад. Дар баробари ин, бояд ба инобат гирифт, ки ҳар як интихобот худ ифодаи оѓози марҳилаи нав дар рушди бемайлони демократия мебошад, ки ба он дар кишвари мо диққати ҷиддӣ дода мешавад.

Рӯйдоди дигари воқеан таърихӣ ва дорои аҳаммияти фаромиллӣ, ки дар Паёми Пешвои миллат инъикос ёфт ин «… ҳалли пурраи масъалаҳои сарҳадии тайи беш аз сад соли охир ҳалношудаи байни ду давлат Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон бо имзои шартнома дар бораи муайян кардани хатти сарҳади давлатӣ мебошад». Ба назари мо ин дастоварди бузург натиҷаи иродаи қавии сиёсӣ, рӯҳияи ҳамдигарфаҳмӣ ва муколамаи созанда миёни роҳбарони ду давлати ҳамсоя мебошад. Майли ҷонибҳо ба ҳалли мусолиҳатомези мушкилиҳои мавҷуда имкон дод, ки масъалаи мазкур бо роҳи музокироту гуфтушунид ва гузашту созиш ҳал карда шавад.

Ҳалли масъалаҳои сарҳадӣ на танҳо омили таҳкими амният ва эътимоди мутақобил аст, балки барои рушди иҷтимоиву иқтисодии минтақаҳои наздисарҳадӣ, беҳтар гардидани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва густариши ҳамкориҳои байнидавлатӣ заминаи мусоид фароҳам меорад. Бе муҳобот ин дастовардро намунаи равшани дипломатияи сулҳҷӯёнаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон метавон арзёбӣ намуд.

Руйдоди сеюми воқеан таърихӣ ва дорои аҳаммияти фаромиллӣ, ки дар Паёми Пешвои миллат чунин инъикос ёфт, ин «шартнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон дар бораи нуқтаи пайвастшавии сарҳади давлатии се кишвар ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ аз ҷониби сарони давлатҳо ба имзо расид, ки барои рушди минтақа ва идомаи ҳамкориҳои судманд заминаи мустаҳками ҳуқуқиро фароҳам месозанд». Ин санадҳо иродаи қавии сарони давлатҳоро ҷиҳати таҳкими дӯстӣ, ҳамсоягии нек ва рушди устувори минтақаи Осиёи Марказӣ таҷассум менамоянд.

Эъломияи Хуҷанд ҳамчун ҳуҷҷати рамзӣ ва ҳамзамон амалӣ саҳифаи нави муносибатҳои минтақавиро боз намуда, барои густариши ҳамкориҳо дар соҳаҳои иқтисод, нақлиёт, энергетика, фарҳанг ва амният заминаи боэътимоди ҳуқуқӣ фароҳам меорад. Ин иқдомҳо мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳамчун ташаббускори сулҳ, субот ва ҳамгироии минтақавӣ боз ҳам таҳким мебахшанд. Дар баробари ин Эъломияи Хуҷанд санади муҳиммест, ки аз диди геосиёсӣ низ аҳаммияти хос дошта, баҳри таҳкими минбаъдаи суботу амният дар Осиёи Марказӣ нақши хос дорад.

Ҳамин тавр, чорабинӣ ва рӯйдодҳои муҳимми сиёсиву таърихии соли 2025, ки дар Паёми соли ҷории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон инъикос ёфтаанд, гувоҳи равшани онанд, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол дар роҳи таҳкими давлатдорӣ, рушди демократия ва таъмини сулҳу суботи минтақавӣ бо қадамҳои устувор пеш меравад. Ин ҳама самараи сиёсати оқилона ва дурбинонаи роҳбарияти давлат ва ҳукумати мамлакат мебошад. Инъикоси масъалаҳои зикргардида дар паём худ нишонаи аҳаммияти муҳимми сиёсию давлатии онҳо мебошад, ки ба рушди муносибатҳо чи дар дохил ва чи бо ҳамсояҳо – кишварҳои дӯсту ҳамҷавор, такони ҷиддӣ ва созанда бахшид.

Муродов С.А. - номзади илмҳои сиёсӣ, мудири шуъбаи сиёсатшиносии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ.

Дирӯз (санаи 16.12.2025) кулли мардум ва миллати сарбаланд ва шарафманди тоҷик шоҳиди ироаи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ” гардиданд. Ба ҳамагон маълум аст, ки шуруъ аз оғози соли 2000-ум ҳамасола Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олӣ (Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон) сурат мегирад, ки дар доираи он самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар маълум мегарданд.

Сароғоз Пешвои миллат соли 2025-ро барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳим боз як соли таърихӣ номиданд. Дар баробари ин, Президенти кишвар вазъи иҷтимоӣ ва иқтисодии кишваррро вобаста аз намудҳои фаъолияти иқтисодӣ мавриди таҳлил, омӯзиш ва таҳқиқ қарор доданд. Аз нуқтаҳои асосии Паём бар меояд, ки рушди бемайлони вазъи иҷтимоиву иқтисодии мамлакат дар соли сипаригардида пурра таъмин гардидааст ва ин баҳри расидан ба ҳадафи ниҳоии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, яъне баланд бардоштани сатҳ ва сифати некуаҳволии аҳолӣ оварда расонид.

Хуб дар хотир дорем, ки дар Паёмҳои қаблӣ Президенти маҳбуби кишварамон таъкид намуда буданд, ки “Дар шароити пешрафти босуръати илму технологияҳои муосир мо бояд тамоми имкониятҳоро барои таълиму тарбияи фарзандон ва фароҳам овардани шароити мусоид ҷиҳати рушди ҳамаҷонибаи онҳо сафарбар созем, онҳоро ба роҳи рост ҳидоят кунем ва ба ҳаёти мустақилона омода намоем, зеро кӯдакон ва наврасону ҷавонони имрӯза ояндаи мо, давомдиҳандагони кори мо ва умеду орзуи мову шумо мебошанд. Агар мо хоҳем, ки дар оянда Ватанамон ободу зебо ва ҳамқадами кишварҳои пешрафта гардад, бояд ҳеҷ гоҳ аз раванди таълиму тарбияи насли наврас дар канор набошем”. “... ба хотири боз ҳам беҳтар ба роҳ мондани омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, инчунин, барои тавсеаи тафаккури техникии насли наврас солҳои 2020-2040 “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” эълон карда шаванд”.

Дар мақола диққати асосӣ ба модели иқтисодии ба донишу навоварӣ асосёфта, ки аз ҷониби Президенти мамлакат пешниҳод гардид, равона карда мешавад. Ба андешаи Президенти мамлакат рӯ овардан ба модели болозикр имкон медиҳад, ки ҳангоми ба инобат гирифтани он Ҳукумати мамлакат самтҳои афзалиятноки рушди технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, саноатикунонии босуръат бо технологияҳои муосир, истифодаи имкониятҳои транзитӣ ва сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти идоракунии давлатӣ, дастгирии соҳибкорӣ ва беҳтар гардонидани фазои сармоягузориро тақвият бахшад. Аз инҷо бар меояд, ки маҳаки асосии рушди иқтисодиёт дар асоси дониш, маърифат, маориф ва дар ниҳоят илм баромад менамояд.

Бояд дар назар дошт, ки бештари давлатҳои тараққикардаи дунё дар низоми иқтисодии худ ба соҳаҳои илм ва маориф афзалият ва авлавият медиҳанд. Дар инҷо нуқтаи муҳим он аст, ки муваффақияти ҳамаи давлатҳои тараққикардаи дунё, аз ҷумла ИМА, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷопон ва дигарон ба бартариятҳо, имтиёзҳо ва афзалиятҳои соҳаҳои болоӣ дар сохтори иқтисоди миллӣ мушоҳида мегардад. Дар ин росто, хурсандиовар он аст, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид мегардад, ки ман аз рӯзҳои аввали фаъолияти худ ба ҳайси Роҳбари давлат то имрӯз дастгирӣ ва рушди илму маорифро самти афзалиятнок эълон карда, дар тӯли беш аз се даҳсола ба ин соҳаҳои ҳаётан муҳим таваҷҷуҳи аввалиндараҷа ва доимӣ зоҳир менамоям. Аз ин гуфтаҳо бар меояд, ки “модели иқтисодии ба донишу навоварӣ асосёфтаи Президенти мамлакат 33 сола дониста мешавад ва паҳлӯҳои бештари он дар амалияи иқтисоди миллии ҷумҳурӣ мавриди истифода ва баҳрабардорӣ қарор гирифта, он бо ҳадафҳои гузошташудаи барномаҳои стартегии мамлакат, пеш аз ҳама, Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 пурра мутобиқат менамоянд. Бо ибораи дигар, дар оянда, давра ба давра ва марҳила ба марҳила мо бояд ҳиссаи соҳаҳои илм ва маорифро дар афзоиши нишондиҳандаҳои макроиқтисодии мамлакат афзоиш диҳем.

Асосҳои назариявии модели иқтисоди дониш, ё бо истилоҳи қабулгардидаи ҷаҳонӣ - (Knowledge-Based Economy, KBE), ки аз ҷониби олими австриягӣ-амрикоӣ Фритс Махлуп дар китоби худ бо номи “истеҳсолот ва тақсимоти дониш дар ИМА” ((The Production and Distribution of Knowledge in the United States) соли 1962 пешниҳод гардида аст, фаъолияти тамоми соҳаҳои иқтисодиётро аз соҳаҳои илмғунҷоишашон баланд вобаста медонист. Ба андешаи мо, мантиқан дуруст аст, ки рушди соҳаи илм, бевосита аз соҳаи маориф вобастагӣ дорад ва дар инҷо занҷираи мантиқии “маориф-илм-истеҳсолот” ба вуҷуд меояд. Таҳқиқи ҷанбаҳои назариявии истифодаи модели иқтисодии дониш маълум менамояд, ки хароҷотҳо ба ин соҳаҳои калидӣ бояд дар сохтори умумии хароҷотҳо сол аз сол бештар карда шаванд. Як нуқтаи муҳим ин аст, ки дар фарқият аз моделҳои ҷойдошта дар модели пешниҳоднамудаи Сарвари давлат калимаи “навоварӣ” мушоҳида мегардад, ки ин ҳам бошад дарбаргирандаи инноватсияҳо ва донишҳои нави илмиро дар назар дорад. Бо ибораи дигар ҳамгироии дониш ва навоварӣ имконияти беҳтар намудани вазъи иқтисодиро танҳо аз ҳисоби коркардҳои нав, донишҳои нав ва ғояҳои илмие, ки бори аввал барои баҳрабардорӣ тавлид карда мешаванд.

Боиси хушнудӣ ва қаноатмандист, ки дар Паёми Президенти мамлакат дастур дода шуд, ки Ҳукумати мамлакат маблағгузории ин соҳаҳои калидиро мунтазам зиёд менамояд ва ҳар сол ҳаҷми умумии он беш аз 21% хароҷоти буҷети давлатиро ташкил медиҳад. Илова бар ин, таъкид гардид, ки барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз ҳисоби буҷети давлатӣ қариб 14 миллиард сомонӣ пешбинӣ гардидааст, ки нисбат ба соли 2025-ум 25,4% ва нисбат ба даҳ соли қабл, яъне соли 2015-ум панҷуним баробар зиёд мебошад.

Аз гуфтаҳои боло бар меояд, ки барои гузариш ба модели иқтисоди дониш, зарур аст, ки мавқеи ниҳодҳои соҳавӣ пурзӯр карда шаванд. Дар ин росто, мавқеи асосӣ ва калидӣ ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) бояд дода шавад. Маълум аст, ки аз ҳисоби ниҳодҳои соҳавӣ мавқеи АМИТ ҳамчун пурзӯртарин ва волотарин ниҳоди соҳавӣ дониста мешавад. АМИТ дар якҷоягӣ бо дигар ниҳодҳои соҳаҳои калидӣ (илм ва маориф) дар амалӣ намудани дастуру супоришҳои Пешвои миллат бояд мавқеи устувор дошта бошад. Устувории мавқеи АМИТ ҳангоми амалӣ намудани натиҷаҳои корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва лоиҳаҳои илмӣ намуддор мешавад.

Тӯли солҳои охир, барои пурзур намудани кор ва фаъолияти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Пешвои миллат мароқи зиёд зоҳир менамоянд. Барои дар оянда боз ҳам беҳтар намудани сифати корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ ва омода намудани мутахассисони моҳир, бомаърифат ва эҷодкор, инчунин такмилдиҳии фаъолияти илмии муассисаҳои илмии зертобеи он тадбирҳои судманд андешида шуда истодаанд. Дар худи Паёми имсола пешниҳоди Пешвои миллат бобати табдили Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» мо кормандони илмҳоро хушнӯд намуда, баҳри иҷрои он тамоми кӯшиши худро харҷ хоҳем намуд.

Мудири шуъбаи кор бо мактаббачагони Раёсати АМИТ, доктори илмҳои иқтисодӣ М.И. Садриддинзода

Таассуроти ман аз Паёми навбатии Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки имрӯз санаи 16 декабри соли ҷорӣ ироа гардид, бисёр амиқ, фарогир ва саршор аз андешаҳои бузурги давлатдорӣ буда, ҳамчун як рӯйдоди муҳимми сиёсиву маънавӣ дар зеҳну шуури ман таъсири ҷиддӣ ва пойдор гузошт, зеро дар он тамоми самтҳои ҳаётан муҳими рушди ҷомеа бо диди стратегӣ, таҳлили илмӣ ва эҳсоси баланди масъулият нисбат ба тақдири имрӯзу фардои давлату миллатамон матраҳ гардиданд.

Ин Паём бори дигар собит намуд, ки сиёсати хирадмандона ва дурандешонаи Пешвои муаззами миллат бар пояи таҷрибаи ғании роҳбарӣ, иродаи қавии сиёсӣ, худогоҳии миллӣ ва ғамхории падарона нисбат ба мардум асос ёфта, ҳадафи асосии он таъмини зиндагии шоиста, суботи пойдор, амнияти устувор ва пешрафти ҳамаҷонибаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити мураккаби ҷаҳони муосир мебошад. Ҳар як нуктаи ироашуда бо мантиқи равшан ва далелҳои муътамад собит месохт, ки роҳбари давлат вазъи кунунии кишвар ва равандҳои минтақавию ҷаҳониро амиқ дарк намуда, барои ҳар мушкил роҳи ҳал ва барои ҳар ҳадаф барномаи мушаххас доранд.

Дар ҷараёни Паём Пешвои муаззами миллат бо таҳлили муфассали дастовардҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии солҳои охир, аз ҷумла рушди соҳаҳои саноат, энергетика, кишоварзӣ, инфрасохтор ва соҳибкорӣ, нишон доданд, ки натиҷаҳои бадастомада маҳсули заҳмати содиқонаи мардум, сиёсати оқилона ва идоракунии самараноки давлатӣ буда, ин дастовардҳо заминаи боэътимод барои расидан ба ҳадафҳои бузурги минбаъда ба ҳисоб мераванд. Ҳамзамон, дар Паём масъалаҳои ҳалталаб низ бо ҷасорат ва воқеъбинӣ баён гардиданд, ки ин худ нишонаи шаффофият ва масъулияти баланди роҳбарияти давлат дар назди ҷомеа мебошад.

Ба андешаи ман, яке аз ҷанбаҳои бисёр муҳим ва таъсиргузори Паём дар он зоҳир гардид, ки Пешвои миллат ба рушди сармояи инсонӣ, яъне илму маориф, тандурустӣ, фарҳанг ва махсусан тарбияи ҷавонон ҳамчун неруи асосии созанда ва омили калидии пешрафти устувори давлат диққати аввалиндараҷа зоҳир намуданд. Таъкид гардид, ки бе ҷавонони донишманд, худшинос, ватандӯст ва дорои ҷаҳонбинии муосир наметавон ба рушди воқеӣ ва рақобатпазирии кишвар дар арсаи байналмилалӣ ноил шуд, аз ин рӯ сармоягузорӣ ба дониш ва маърифат бояд вазифаи муқаддаси ҳар як фарди ҷомеа бошад.

Ҳамчунин, дар Паём масъалаи таҳкими истиқлолияти давлатӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ, тақвияти ваҳдати миллӣ ва эҳтиром ба таъриху фарҳанги ниёгон ҳамчун пояи асосии давлатдории тоҷикон мавқеи хоса касб намуд, зеро маҳз ваҳдат, ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳсоси масъулияти шаҳрвандӣ метавонанд ҷомеаро аз ҳар гуна хатару таҳдидҳо эмин нигоҳ дошта, роҳи пешрафти устуворро таъмин созанд. Ин нуктаҳо дар қалби ман эҳсоси ифтихор аз таърихи пурғановат ва фарҳанги волои миллати тоҷикро боз ҳам қавитар гардонданд.

Барои ман, ҳамчун як ҷавони хушбахту хушиқболи ин Ватани биҳишосо, ин Паём на танҳо як санади расмии сиёсӣ, балки як мактаби бузурги ватандӯстӣ, худогоҳӣ ва масъулиятшиносӣ мебошад, ки инсонро ба андеша водор месозад, то дар баробари ҳуқуқҳои худ вазифа ва рисолати шаҳрвандии худро низ амиқ дарк намуда, бо меҳнати софдилона ва саҳми созандаи хеш дар рушди Ватан иштирок намояд. Ҳар як сухани Пешвои муаззами миллат аз боварӣ ба неруи мардум, эътимод ба ояндаи кишвар ва орзуи дидани Тоҷикистони ободу пешрафта маншаъ мегирифт.

Дар маҷмӯъ, Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллатро метавон ҳамчун ҳуҷҷати сарнавиштсоз, роҳнамои стратегии рушди кишвар ва такягоҳи устувори маънавию сиёсӣ арзёбӣ намуд, ки он ҷомеаи моро ба ҳамбастагӣ, заҳмати созанда, худшиносии миллӣ ва боварӣ ба фардои дурахшон ҳидоят намуда, барои расидан ба ҳадафҳои олии давлатдорӣ ва зиндагии шоистаи мардум заминаи боэътимод фароҳам меорад.

Султонов Ҷасурбек Давлатбоевич- магистранти курси 2 -юми ихтисоси идоракунии давлатии Институти иқтисодиёт ва демографияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Паёми Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамасола бозгӯи натиҷаҳо ва муваффақиятҳои беназири Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва барномаи дурахшони ояндаи мамлакат аст. Имсол низ ин Паёми пурмӯҳтаво ба мардуми Тоҷикистон ироа гардид ва дарки он масъулияти ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон аст. Чуноне дар Паём ироа гардид: "Соли 2025 барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳим боз як соли таърихӣ гардид".
Воқеан соли 2025 Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас ноил гардид, ки он аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ низ нек пазируфта шуд.

Инҷо таваҷҷӯҳи хонандаи азизро ба яке аз рӯйдодҳои тақдирсози соли 2025, ки Пешвои муаззами миллат ироа намуданд ҷалб менамоем. Дар ин масалаи бисёр ҳаётан муҳим барои ҳар як мамлакат ҷиҳати оммафаҳм гардидани матлаб бе ҷумлабандиҳои мураккаб месазад ибрози андеша намуд. Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём қайд намуданд, ки: "Дигар рӯйдоди таърихӣ – ҳалли пурраи масъалаҳои сарҳадии тайи беш аз сад соли охир ҳалношудаи байни ду давлат – Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон бо имзои шартнома дар бораи муайян кардани хатти сарҳади давлатӣ мебошад.

Ҳамчунин, шартнома миёни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон дар бораи нуқтаи пайвастшавии сарҳади давлатии се кишвар ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ аз ҷониби сарони давлатҳо ба имзо расид, ки барои рушди минтақа ва идомаи ҳамкориҳои судманд заминаи мустаҳками ҳуқуқиро фароҳам месозанд".
Воқеан, дар соли 2025 ин руйдоде буд, ки орзуву ормони ду давлат Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қирғизистон амалӣ гардид. Солҳои тӯлонӣ ин масъалае буд, ки ҳалли он барои ҳарду мамлакат муҳим ба ҳисоб мерафт. Пеш аз ҳама таҷрибаи сулҳофарии Пешвои муаззами миллат, эҳтироми ҳамсоядории ду кишвари соҳибтамаддун боис гардид ин руйдоди таърихӣ ба амал ояд. Сулҳу дӯстӣ, ба роҳ мондани муносибати сулҳпарварона боиси пешрафти ҳар мамлакат аст. Чуноне, ки аз иттилои расонаҳо ба мо маълум аст нофаҳмиҳои муваққатие, ки дар сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон ба амал омаданд метавонистанд оқибатҳои нохуш дошта бошанд. Вақте оромӣ ва осоиш набошад сухан аз пешрафтҳои минбаъда гуфтан ғайриимкон мегардад. Чуноне шоир мефармояд:
Одамон аз дӯстӣ ёбанд бахт,

Душмани орад ба мардум рӯзи сахт.
Оиди нофаҳмиҳое ки дар сарҳад ба амал омаданд истода намегузарем, танҳо мехоҳем ба он таваҷҷӯҳ намоем, ки сулҳу Ваҳдат ва дӯстиву ягонагӣ чиқадар гавҳари ноёб барои рушду пешрафт ва осоиши мардум аст. Зеро агар Ваҳдат, сулҳ ва осоиш набошад амалинамоии ҳадафҳои стратегии мамлакат ғайриимкон мегардад. Хушбахтона хиради азалӣ, таҷрибаи ду кишвари ба ҳам дӯст боис гардид, ки масъалаи сарҳад ҳаллу фасл гардида муносибатҳои тиҷоратӣ, фарҳангӣ ва дигар робитаҳо бозам густариш ёбанд.

Ёдоварӣ аз ин дастоварди таърихӣ ба он роҳнамоӣ менамояд, ки пеш аз ҳама сокинони мамлакат ба қадри тинҷиву оромии мамлакат бирасанд ва Ваҳдату истиқлоли давлатиро мисли гавҳараки чашм ҳифз намоянд. Барои онки наслҳои мо худогоҳу ватандӯст бошанд Пешвои муаззами миллат дар Паёми навбати як қатор таъкидҳо намуданд.

Пешвои муаззами миллат мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд ки: "Бо истифода аз фурсат, мехоҳам ба падару модарон, омӯзгорон ва аҳли ҷомеа муроҷиат карда, бори дигар таъкид намоям, ки ба масъалаи нигоҳубин ва таълиму тарбияи дурусти фарзандон бо камоли масъулият муносибат намоянд".
Мо бояд дар хотир дошта бошем, ки ояндаи давлату миллат аз насли босаводу донишманд, соҳибкасбу соҳибҳунар, соҳибмаърифату соҳибфарҳанг, дур аз таассубу хурофот, ватандӯсту ватанпараст ва дорои ҳисси баланди худшиносии миллӣ вобастагии амиқ дорад".

Месазад, ки ин таъкидҳоро дарк намуда баҳри дар амал татбиқ намудани онҳо пайваста талош намеом. Зеро дур аз таасубу хурофот будан кафолати ояндаи дурахшон аст.

Бояд таъкид намуд, ки ҷиҳати рушди худшиносии мардуми тоҷик Пешвои муаззами миллат як қатор иқдомҳоро ба монанди тақдими китоби "Шоҳнома" - и Абулқосими Фирдавсӣ ва "Тоҷикон" - и Бобоҷон Ғафуров ва садҳо иқдомҳои ояндасозро амалӣ намуданд. Танҳо аз мо шаҳрвандон масъулияти баланди ҷонибдорӣ, дарки ин иқдомҳо ва амали намудани онҳо тақозо мегардад, ки қарзи шаҳрвандии ҳар яки мост. Чуноне, ки дар рафти ироаи Паём Пешвои муаззами миллат иброз намуданд ин иқдомҳоро на танҳо бо кафкӯбӣ истиқбол кунем балки барои иҷроиши онҳо содиқона меҳнат намоем. Таъкиди Пешвои муаззами миллат, ки "Бедор намудани хотираи таърихӣ дар таҳкими ҳисси миллии шаҳрвандон, махсусан, ҷавонон, ки ояндаи миллат ва давлат мебошанд, нақши бисёр муҳим дорад" масъулияти пеш аз ҳама Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, волидайн ва дигар ниҳодҳои марбута мебошад.

Паёми Пешвои муаззами миллат пеш аз ҳама роҳнамоест, ки масъулият, азму ирода, садоқат ба Ватан, худшиносӣ, ободкорию созандагӣ ва пешрафтро тақозо менамояд.

АБДУМУМИНЗОДА Ситора, Номзади илмҳои педагогӣ, Мудири шӯъбаи магистратура, докторантура аз рӯи ихтисос PhD ва унвонҷӯёни ИФСҲ АМИТ.

“Ман аз рӯзҳои аввали фаъолиятам ба соҳаи маориф таваҷҷуҳи аваалиндараҷа зоҳир мекунам. Зеро медонам , ки пешрафти ҳамаи соҳаҳои иқтисодию иҷтимоӣ аз рушди илму маориф вобаста мебошад. Ғамхорӣ ба ин соҳаро сармоягузорӣ ба ояндаи дурахшони кишвар ва бақои давлат мешуморам”. Эмомалӣ Раҳмон

Паёми Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҳуҷҷати муҳимми сиёсӣ ва сарнавиштсози мамлакат ба ҳисоб рафта, барои фароҳам овардани рушди устувор дар соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии Ҳукумати кишвар нақши калидӣ хоҳад гузошт. Паёми имсолаи Пешвои муаззами миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нисбат ба солҳои гузашта вижагиҳои хосро дар бар мегирифт. Ҳамасола дар кишвар ин ҳуҷҷати муҳим ба таври мушаххас аз ҷониби Пешвои муаззами миллат ироа мегардад, ки як соли рушди босуботи соҳаҳои муҳимми хоҷагии халқи мамлакат дар он мавриди баррасӣ қарор мегирад. Дар Паёми имсола дар бораи самтҳои афзалиятноки соҳаҳои кишвар, рушди бомайлони онҳо ибрози андеша карда шуд.

Яке аз иқдомҳои хоса, ки зимни ироаи Паёми Пешвои миллат садо дод ин беҳтар намудани сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ ба ҳисоб меравад. Бо ин мақсад аз ҷониби роҳбари давлат зикр гардид, ки “аз 1-уми сентябри соли 2025 маоши вазифавии кормандони соҳаи маориф, хусусан муассисаҳои то мактабӣ ва муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ 25%, дигар муассисаҳои соҳаҳои буҷетӣ, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, инчунин стипендияҳо 20% зиёд карда шавад. Нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо дар ҳаҷми 15% фоиз аз андозаи муқарраршудаашон индексатсия, яъне зиёд карда шаванд. Ҳадди ақали музди меҳнати моҳона соли оянда дар Тоҷикистон ба андозаи 1300 сомонӣ муқаррар шавад.

Пешвои миллат дар Паёми навбати иброз намуданд , ки “Барои соҳаи маориф дар соли 2026 аз буҷет 14 миллиард сомонӣ ҷудо карда шавад. Ин нишондиҳанда нисбат ба даҳ соли пеш 5,5 баробар зиёд мебошад”.

Дар Паёми имсола тамоми дастоварду пешрафти ҳаёти иҷтимоию иқтисодии мамлакат мавриди баррасӣ қарор гирифт. Яке аз ҳадафҳои нахустини кишвар ин ба даст овардани истиқлолияти энергитикӣ аст, ки дар ин самт корҳои арзишманд аз ҷониби Ҳукумати кишвар ба роҳ монда шудаанд. Дар кишвари соҳибистиқлоли мо барои тавлиди энергияи сабз нерӯгоҳҳои хурду бузург вуҷуд доранд, ки аксарияташон дар замони соҳибистиқлолии кишвар сохта ба истифода дода шудаанд. Яке аз нерӯгоҳҳои бузурги тавлидкунандаи энергияи сабз ин НБО-Роғун мебошад, ки сохтмони он ҳоло бомаром идома дорад. Дар Паёми худ Пешвои миллат қайд намуданд, ки то соли 2027 агрегати сеюми ин нерӯгоҳи аср ба истифода дода мешавад. Дар НБО-Роғун зиёда 18600 нафар мутахасисони дохиливу хориҷи кор намуда истодаанд. Инчунин иброз намуданд, ки аз соли 2027 мову Шумо куштани барқро дигар фаромӯш мекунем.

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми навбати худ иброз намуданд, ки “Академияи миллии илмҳо, дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва лоиҳакашӣ вазифадор карда мешаванд, ки бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯзро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳсия ва Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд”.

Воқеан Паёми Пешвои миллат нақши муҳимро дар рушди давлатдории миллӣ ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ мебозад. Бо мақсади таъмини рушди бомайлони давлатдории миллӣ ва пойдории сулҳу суботи сиёсӣ Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки “Дар ҳар куҷое, ки бошем, кору фаъолият намоем, нисбат ба ватани худ Тоҷикистони соҳибистиқлол хиёнат накунем. Зеро дар шароити мураккаби авзои сиёсӣ таъмини сулҳу суботи кишвар хосатан барои мо бисёр муҳим арзёбӣ мегардад”.

Бобоев К.О – доктор фалсафа (PhD), Мудири шуъбаи бехатарӣ ва амнияти химиявӣ, Агентии аминияти ХБРЯ-и АМИТ

Ҳамидов Ф - Директори Маркази минтақавии таълимию омӯзишӣ дар соҳаи амнияти ХБРЯ, назорати содирот, ҳифзи сарҳад ва муқовимат ба тероризм бо истифода аз силоҳи қатли ом ва маводҳои ХБРЯ-и АМИТ

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз 16.12.2025)

Дар таърихи муосири Тоҷикистон Паёмҳои солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун ҳуҷҷатҳои калидии сиёсӣ ва иҷтимоӣ мақоми хос доранд. Паёми 16 декабри 2025, ки ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ бахшида шудааст, на танҳо дастовардҳои солҳои охирро ҷамъбаст мекунад, балки ҳадафҳои ояндаро низ муайян менамояд. Аз дидгоҳи илми таърих ин паёмро метавон ҳамчун манбаи аввалия барои омӯзиши равандҳои иҷтимоӣ-фарҳангӣ дар даврони истиқлол арзёбӣ кард.

Таърих нишон медиҳад, ки дар ҷомеа занон ҳамеша нақши калидӣ доштаанд – аз даврони бостонӣ (масалан, дар фарҳанги ориёӣ) то даврони муосир. Дар даврони истиқлол сиёсати давлатӣ ба баланд бардоштани мақоми занон нигаронида шудааст, ки ин дар паёмҳои пешини президенти низ мушоҳида мешавад. Паёми навбати ин равандро идома медиҳад ва занонро ҳамчун қувваи пешбарандаи тарбияи миллӣ муаррифӣ мекунад.

Дар паёми худ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қисмати марбут ба занон дар фасли иҷтимоӣ ироа гардид. Аз ҷумла Пешвои миллат такид намуданд, ки: "Ҳукумати мамлакат дар сиёсати иҷтимоии худ масъалаҳои марбут ба занонро дар меҳвари фаъолияти рӯзмарра қарор дода, барои рушди ин самти муҳим мунтазам тадбирҳои судманд меандешад. Мо нақши бонувону занон ва духтарони бонангу номуси Ватанро дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеа ҳамеша қадрдонӣ мекунем ва аз саъю талоши онҳо ба хотири бунёди ояндаи ободу осудаи кишварамон ифтихор дорем. Масъалаи баланд бардоштани мақоми занону бонувон ва тарбия кардану ба вазифаҳои роҳбарикунанда таъин намудани бонувону духтарони лаёқатманд дар маркази диққати Ҳукумати мамлакат қарор дорад ва мо ин сиёсатро дар оянда низ идома медиҳем".

Аз дидгоҳи таърихӣ ин суханон робитаи мустақим бо равандҳои пас аз соҳибистиқлолӣ доранд. Дар солҳои 1990-ум ҳангоми ҷанги шаҳрвандӣ занон нақши калидӣ дар ҳифзи оила ва ҷомеа бозиданд. Баъд аз ба даст омадани сулҳ сиёсати давлатӣ ба баланд бардоштани мақоми занон нигаронида шуд, ки ин дар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ қабулшуда инъикос ёфтааст. Паёми соли 2025 ин сиёсатро ҳамчун "меҳвари фаъолияти рӯзмарра" муайян мекунад, ки нишондиҳандаи идомаи равандҳои таърихӣ аст.

Ба шуғли занон ишора Пешвои миллат ишора намуда, такид карданд, ки: “Дар ин росто, ба масъалаи бо кор таъмин намудани хатмкунандагони марказҳои таълимӣ, муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи махсус, дар навбати аввал, занон, маъюбон ва дигар гурӯҳҳои аҳолии ба дастгирии иҷтимоӣ эҳтиёҷманд бояд эътибори хосса дода шавад. Бо дарназардошти имкониятҳои имрӯзаи иқтисодӣ ва зарурати боз ҳам беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ супориш медиҳам аз 1-уми сентябри соли 2026: маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз зиёд карда шаванд; музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шавад; ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии кишвар ба андозаи 1300 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад. Дар баробари ин, бо мақсади беҳтар намудани вазъи иҷтимоии табақаҳои осебпазири аҳолӣ аз 1-уми сентябри соли 2026 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ дар сатҳи таварруми соли 2025, вале на кам аз 15 фоиз аз андозаи муқарраршудаашон индексатсия (зиёд) карда шаванд”.

Ин тадбирҳо идомаи сиёсати солҳои охир мебошанд (масалан, афзоиши маошҳо дар 2025), ки ба афзоиши буҷети иҷтимоӣ (зиёда аз 35 фоизи хароҷоти давлатӣ) ва рушди иқтисодӣ (8,4 фоиз дар 2025) такя мекунанд. Ин иқдом на танҳо барои ҳифзи қувваи харидории аҳолӣ аз таваррум муҳиманд, балки барои ҳавасмандгардонии кормандони соҳаҳои калидӣ (маориф ва тандурустӣ) ва кам кардани муҳоҷирати меҳнатӣ кӯмак мерасонанд. Дар шароити афзоиши аҳолӣ (зиёда аз 10 миллион) ва таъсири омилҳои берунӣ (пули муҳоҷирон), чунин иқдомҳо кафолати суботи иҷтимоии аҳолӣ, аз ҷумла занон мебошанд.

Қисмати калидии паёми Пешвои миллат ба тарбияи фарзандон бахшида шудааст. Аз ҷумал такид шуд, ки: “Бовар дорам, ки занону бонувони мамлакат барои тарбияи фарзандон дар руҳияи омӯхтани илму дониш ва касбу ҳунар, риояи қонунҳои миллӣ «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», расму ойинҳо ва суннату анъанаҳои мардуми бостонии тоҷик, аз ҷумла сарфаю сариштакорӣ ва пӯшидани либосҳои миллӣ саъю кӯшиши бештар ба харҷ медиҳанд. Бо эътимоди комил иброз медорам, ки онҳо дар масъалаи муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ дар сафи пеши ҷомеа қарор мегиранд.”

Ин суханони Пешвои миллат аз дидгоҳи таърихӣ бо анъанаҳои миллӣ робита доранд. Чунки занон ҳамеша ҳомии фарҳанг будаанд – аз замони ориёӣ то даврони сомонӣ (асрҳои IX-X), ки дар онҳо занон дар тарбияи миллӣ нақши калон доштанд. Дар замони истиқлол қонунҳои зикршуда («Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд») ҳамчун ҳуҷҷатҳои ҳуқуқӣ барои ҳифзи ҳувияти миллӣ хидмат мекунанд. Паёми соли 2025 занонро ҳамчун "сафи пеш" дар муқовимат ба бегонапарастӣ муайян мекунад, ки ин идомаи сиёсати давлатӣ Пешвои миллат аст. Ин нақш бо фарҳанги миллӣ, ки "пӯшидани либосҳои миллӣ" ва "сарфаю сариштакорӣ"-ро ҳамчун арзишҳои асосӣ медонад, мувофиқ аст.

Муқоиса бо паёмҳои пешин нишон медиҳад, ки дар 10 соли охир, мақоми занон аз "гурӯҳи осебпазир" ба "қувваи пешбаранда" табдил ёфтааст. Ин раванд бо афзоиши ҳиссаи занон дар ҳокимият (аз 19% дар соли 2015 то 25% дар 2025) ҳамоҳанг аст. Аз дидгоҳи глобалӣ, ин сиёсат бо ҳадафҳои Созмони Милали Муттаҳид (Ҳадафҳои рушди устувор, №5 – баробарии гендерӣ) мувофиқ аст ва робитаҳои таърихӣ ба мероси миллиро (масалан, ҷашни Робияи Балхӣ, ки дар паём зикр шуд) инъикос менамояд. Ин нишон медиҳад, ки сиёсати Тоҷикистон ҳам муосир ва ҳам миллӣ мебошад.

Дар паёми худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон занонро ҳамчун ҳомии тарбияи миллӣ ва муқовиматкунанда ба падидаҳои манфӣ муаррифӣ мекунад. Аз дидгоҳи илми таърих паём нишондиҳандаи пешрафти ҷомеаи тоҷикӣ дар даврони истиқлол мебошад. Яъне паёми соли 2025 робитаи мустақими байни гузаштаи бостонӣ ва ояндаи муосирро нишон медиҳад ва далели он аст, ки ҷомеаи тоҷик бо роҳбарии Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва рушди инсонӣ афзалият медиҳад.

ШИРИН ҚУРБОНОВА, сарходими илмии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои таърих

(Бардошт аз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, 16.12.2025)

Имрӯз Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа гардид. Дар ин паём, Сарвари давлат самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ, афзалиятҳо ва нақшаҳои рушди ояндаро муайян намуданд. Паёми Пешвои миллат барои таҳлили вазъи имрӯзаи кишвар, муайян кардани ҳадафҳои стратегӣ ва роҳҳои рушди устувор аҳамияти хоса дорад.

Дар самти сиёсати дохилӣ, Президенти мамлакат ба масъалаҳои рушди иқтисоди миллӣ, беҳтарсозии сатҳи зиндагии мардум, афзоиши шуғли ҷавонон ва дастгирии соҳаҳои истеҳсолӣ таваҷҷуҳ карданд. Зикр гардид, ки ҷорӣ намудани ислоҳоти муосир, истифодаи технологияҳои нави истеҳсолӣ ва ҷалби сармоягузорӣ барои баланд бардоштани самаранокии иқтисоди миллӣ зарур аст. Ҳамзамон, сиёсати иҷтимоӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ҳамчун рукни муҳими рушди кишвар эътироф шуд.

Зимни ироаи Паёми хеш Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо дарназардошти имкониятҳои имрӯзаи иқтисодӣ ва зарурати боз ҳам беҳтар намудани сатҳи зиндагии аҳолӣ супориш доданд, ки аз 1-уми сентябри соли 2026, маоши вазифавии кормандони муассисаҳои маориф, аз ҷумла муассисаҳои томактабӣ ва миёнаи умумӣ 25 фоиз, дигар муассисаҳои соҳаи маориф, соҳаҳои илм, фарҳанг, варзиш, тандурустӣ, муассисаҳои соҳаи ҳифзи иҷтимоӣ, мақомоти ҳокимият ва идоракунии давлатӣ ва дигар муассисаҳои буҷетӣ, инчунин, стипендияҳо 20 фоиз, музди меҳнати амалкунандаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, хизматчиёни ҳарбӣ ва дигар кормандони ин мақомот 20 фоиз зиёд карда шаванд ва ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоии кишвар ба андозаи 1300 сомонӣ дар як моҳ муқаррар карда шавад.

Инчунин зикр гардид, ки бо мақсади беҳтар намудани вазъи иҷтимоии табақаҳои осебпазири аҳолӣ аз 1-уми сентябри соли 2026 нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин, иловапулӣ ба онҳо тибқи муқаррароти моддаи 51 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи нафақаҳои суғуртавӣ ва давлатӣ» ва андозаи нафақаи заминавӣ дар сатҳи таварруми соли 2025, вале на кам аз 15 фоиз аз андозаи муқарраршудаашон индексатсия (зиёд) карда шаванд.

Дар самти амният ва сиёсати хориҷӣ, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид карданд, ки Тоҷикистон пайваста барои таҳкими истиқлолият, субот ва амнияти минтақа саъю талош менамояд. Муҳокимаи вазъи байналмилалӣ ва амниятии минтақа нишон медиҳад, ки ҳамкории кишвар бо ҳамсоягон ва ҷомеаи байналмилалӣ аҳамияти стратегӣ дорад. Ҷумҳурӣ бояд ҳамзамон дар доираи созмонҳои байналмилалӣ фаъолона иштирок кунад ва нақши созанда ва ҳамкориро дар ҳалли мушкилоти минтақавӣ ва глобалӣ тақвият бахшад.

Масъалаҳои иҷтимоӣ низ дар Паём мавриди таваҷҷуҳ қарор гирифтанд. Таъмини тандурустӣ, маориф, фарҳанг ва ҳифзи мероси миллӣ ҳамчун рукнҳои муҳими рушди устувор арзёбӣ шуданд. Ҳамзамон таъкид гардид, ки дастгирии илм, технологияҳои нав ва омӯзиши фанҳои муосир барои таҳкими иқтисоди миллӣ аҳамияти стратегӣ доранд.

Дар самти рушди соҳаҳои энергетика ва инфраструктура, Президенти кишвар афзалиятҳои истифодаи захираҳои дохилӣ, рушди нерӯи барқ, роҳҳо, обтаъминӣ ва коммуникатсияро таъкид карданд. Ин самтҳо на танҳо барои беҳтар кардани сатҳи зиндагии аҳолӣ, балки барои пешрафти иқтисоди миллӣ ва ҷалби сармоягузорӣ муҳим мебошанд.

Сиёсати молиявӣ ва иқтисодӣ низ дар Паём ҷузъи муҳими стратегияи кишвар буд. Идоракунии захираҳои давлатӣ, назорати инфлятсия ва дастгирии соҳаҳои истеҳсолӣ ҳамчун самтҳои афзалиятнок барои баланд бардоштани қудрати харид ва рушди иқтисод арзёбӣ шуданд. Бо ҷорӣ намудани ислоҳоти идоракунии давлатӣ ва такмили низоми андозбандӣ сатҳи самаранокии иқтисодӣ баланд бардошта мешавад.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки ҳукумати мамлакат бояд самтҳои афзалиятноки рушди технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ, саноатикунонии босуръат бо технологияҳои муосир, истифодаи имкониятҳои транзитӣ ва сайёҳӣ, идомаи ислоҳоти идоракунии давлатӣ, дастгирии соҳибкорӣ ва беҳтар гардонидани фазои сармоягузориро тақвият бахшад. Ин тадбирҳо барои таҳкими иқтисоди миллӣ, баланд бардоштани рақобатпазирии кишвар ва беҳтар кардани сатҳи зиндагии мардум аҳамияти муҳим доранд.

Илова бар ин иброз гардид, ки моҳи сентябри соли 2027 агрегати сеюми неругоҳи барқи обии «Роғун» ба кор дароварда мешавад ва истиқлоли энергетикии кишвар таъмин мегардад.

Пешвои миллат таъкид доштанд, ки соли 2025 бо пешниҳоди Тоҷикистон ва бо қатъномаи Созмони Милали Муттаҳид «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ва солҳои 2025 – 2034 «Даҳсолаи илмҳои криосфера» эълон гардиданд. Ин иқдомҳо барои ҳифзи муҳити зист, пешгирии оқибатҳои тағйирёбии иқлим ва рушди илмҳои криосфера аҳамияти стратегӣ доранд.

Дар паём Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки мавзӯи ҳифзи пиряхҳо, омӯзиши илмҳои криосфера ва амалисозии ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар соҳаи обу иқлим аҳаммияти стратегӣ ва ҷаҳонӣ дорад. Дар робита ба ин, пешниҳод мегардад, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Ҳамзамон Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки Академияи миллии илмҳо, дигар муассисаҳои илмиву таҳқиқотӣ ва лоиҳакашӣ вазифадор карда мешаванд, ки бо ҷалби олимону донишмандон консепсияи Маркази тамаддуни ориёӣ ва Маркази байналмилалии Наврӯзро дар асоси анъанаҳои меъморӣ ва шаҳрсозиву шаҳрдории бостонии тоҷикон таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд.

Паёми Пешвои миллат ба масъалаҳои экология ва ҳифзи муҳити зист низ равона карда шуд. Тоҷикистон бояд барои ҳифзи пиряхҳо, захираҳои об ва табиати нотакрор чораҳои муассир андешад. Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ ва истифодаи технологияҳои муосир барои ҳифзи муҳити зист аҳамияти стратегӣ дорад.

Президенти мамлакат таъкид карданд, ки рушди устувор ва таъмини зиндагии шоистаи мардум танҳо бо ҳамкории ҳамаҷониба миёни мақомоти давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва аҳолӣ амалӣ мегардад. Ҳадаф аз сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар ин аст, ки Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибистиқлол, пешрафта ва таъсиргузор дар минтақа ва ҷаҳон таҳким ёбад.

Ҳамин тавр, Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати муайян кардани самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, таҳкими иқтисоди миллӣ, беҳтар намудани сатҳи зиндагии мардум, ҳифзи амният ва дастгирии ҳамкории байналмилалӣ нақши ҳалкунанда дорад. Ин паём ҳамчун роҳнамои стратегии рушди кишвар дар оянда ва таҳкими мавқеи Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ арзёбӣ мешавад.

Дар фарҷом, Паёми имсола на танҳо ҳадафҳои стратегии кишварро муайян мекунад, балки барои ҷомеа, мақомоти давлатӣ ва аҳолӣ ҳамчун дастури амал ва роҳнамои рушди устувор хизмат мекунад. Ин паём ҳамчунин таҳкими ҳамгироӣ, амният ва рушди иқтисоди миллӣ ва иҷтимоиро таъмин намуда, Тоҷикистонро ба сӯи ояндаи равшан ва устувор роҳнамоӣ мекунад.

Директори Институти математикаи ба номи А.Ҷӯраеви АМИТ, н.и.ф.м. Раҳимзода А.О

Паёми навбатии Пешвои миллат тараннуми қудрату дастовардҳои миллат дар давоми даврони истиқлол, ба таври возеҳу равшан ба тамаддуни ҷаҳон намоиш додани он аст, ки чӣ тавр дар шароити озодиву амну осоиштагӣ як миллати куҳанбунёди мутамаддин метавонад ба комёбиҳои ҳамаҷонибаи назаррас ноил гардад.

Тавре Пешвои миллат таъкид намуданд, дастоварҳои мазкур, ки ба он халқу миллати тоҷик таи даҳ соли ахир бо меҳнати шарафмандона, иттиҳоду ваҳдати комил ба пешвози ҷашни ҳуҷастаи 35-мин солгарди Истиқлоли худ расиданд, бешак намоёнгари қудрату неруи халқ, хираду дониши азалии он, вафодорӣ ба арзиши олӣ-сулҳу осудагӣ ва фарҳангсолориву илмдустии он мебошад. Ин комёбиҳо ва ободкориҳои ҳамасамта қудрату тавоноии моро афзун карда ояндаи некро ба фарзандони мо омодаву фароҳам меоранд.

Зимни баршумории дастовардҳои назаррасии халқи шарафманди тоҷик дар арсаи сиёсати дохиливу хориҷӣ, иқтисодиёти хоҷагии халқ, соҳибкориву тиҷорат, ободонии кишвар ва ҳалли мушкилаҳои энергияву коммуникатсия ва баҳодиҳии хуби онҳо, Пешвои миллат нуктаҳои муҳиму стратегии рушди минбаъдаи давлати тоҷиконро муайян ва мушаххас намуданд. Дар ин самт нақши илми тоҷик ва махсусан Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳамчун ягона ниҳоди таҳқиқоти бунёдӣ таъкид ва мушаххас карда шуд. Аслан, хусусияти паёми Пешвои миллат дар соли 2025 дар он аст, ки нақши илму маъориф дар он ба сафи аввал бароварда шуда аст. Дар он таъкид гардид, ки ҳуқумати кишвар ва махсусан Пешвои миллат аз рузҳои аввали расидан ба истиқлол, рузҳои сахту вазнини 90-ми асри ХХ мақоми илму олимро дар рушди минбаъдаи кишвар хеле хуб медонистанд ва аз аввалин иқдомҳои давлати навтаъсиси Тоҷикистони мустақил дастгирии Академияи миллии илмҳо ва нагузоштани пошхурӣ ва аз баён рафтани неруи заҳнии он будааст. Бинобар ин Паёми навбатиро агар равонашуда ба рушди илму маориф, арҷгузорӣ ба мақому мартабаи илму донишу таҳқиқот дар замони муосир номем, хато нахоҳем кард. Боиси таъкид аст, ки Пешвои миллат дар суханронии худ ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон беш аз панҷ маротиба муроҷиат намуда ба аҳли илм супоришҳои мушаххас доданд.

Яке аз вазифаҳои муҳими олимони академиро Пешвои миллат таъмини пешрафти босуръати технологияҳои рақамӣ ва тавсеаи имкониятҳои зеҳни сунъӣ номиданд, ки ҳоло дар ҷаҳони муосир яке аз равандҳои босуръат рушдкунанда мебошад. Ин вазъият тақозо менамояд, ки ин дастовардҳои илмӣ дар ҳама соҳаҳо самаранок истифода гардида, ба манбаи иловагии рушди иқтисодӣ ва содироти хизматрасонӣ табдил дода шаванд. Пешвои миллат зимнан парламенти кишварро вазифадор намуданд ки чораҳои заруриро барои фароҳам овардани заминаи ҳуқуқии гузаштан ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ андешанд.

Ҳамчунин Хадамоти алоқа вазифадор карда шуд, ки ҷиҳати амалисозии иқдомоти созанда дар доираи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия», инчунин, дар асоси ҳадафу вазифаҳои стратегии кишвар лоиҳаи «Стратегияи рушди соҳаи алоқаи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040»-ро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд.

Пешвои миллат аз зарурати бо интернети баландсуръат таъмин намудани аҳолӣ ва рушди инфрасохтори телекоммуникатсионӣ ёдовар шуда ниёзмандии ҷомеаро дар таҷдиди хатҳои нахиву нурии байнишаҳрӣ ва зиёд намудани хатҳои байналмилалӣ таъкид намуданд ва андешидани чораҳои фавриро дар ин соҳа ба Вазорати рушди иқтисод ва савдо ва Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ якҷо бо вазоратҳои маориф ва илм, саноат ва технологияҳои нав ва молия супориш доданд.

Ҳамчунин ба Вазорати рушди иқтисод ва савдо ва Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ вазифадоранд, якҷо бо вазоратҳои маориф ва илм, саноат ва технологияҳои нав ва молия супориш дода шуд, ки талаботи бозори меҳнатро дар самти иқтисоди рақамӣ омӯхта, барои зиёд намудани теъдоди мутахассисони соҳаи мазкур, инчунин, баланд бардоштани сифати омодасозии кадрҳо тадбирҳои зарурӣ андешанд.

Яке аз самтҳои муҳими рушди давлати муосири мо қувват бахшидани гардиши ғайринақдии пул мебошад, ки бевосита ба рушди иқтисодии кишвар таъсири мусбат дорад. Дар самт ба Вазорати молия, Бонки миллӣ, Кумитаи андоз ва дигар вазорату идораҳои дахлдор супориш дода шуд, ки корро ҷиҳати зиёд намудани ҳиссаи пардохтҳои ғайринақдӣ ва истифодаи инфрасохтори пардохт тақвият бахшида Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ барои боз ҳам содда кардани раванди пардохтҳои ғайринақди барои аҳолӣ ҳаракатҳои муассир намояд. Дар ин самт супориш дода шуд, ки ҷиҳати пурра ҷорӣ намудан ва оммавӣ гардонидани сомонаи ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ тадбирҳои таъхирнопазир андешида шаванд.

Тавре возеҳу равшан аст ва аз таъкидҳои зиёди Пешвои миллат бармеояд, ояндаи башар вобаста ба рушди илму техника, технологияҳо ва алалхусус зеҳни сунъӣ мебошад. Давлат ва миллате, ки дар шароити ҷаҳонишавии босуръат ба рушди илму маърифат, донишу пажуҳиш аҳамият намедиҳад, натанҳо аз равандҳои ҷаҳонӣ дур мемонад, балки дар он хавфи аз байн рафтан таҳдид мекунад. Бинобар ин яке аз вазифаҳои муҳимтарини ҷомеаи мо ҳарчӣ зудтар фароҳам овардани шароити воридшавии бемайлон ба равандҳои муосири рушди зеҳни сунъи ва дар ин масир пайдо намудани ҷою мақоми худ мебошад. Бинобар ин яке аз супоришҳои аввалин дар ин соҳа таъсиси Дата сентрҳо гардид, ки маркази ягонаи серверӣ ва нигаҳдории иттилоот мебошад. Пешвои миллат шароити Тоҷикистонро, ки обҳои сард дорад, барои ташкили ин гуна марказҳои технологии муосир мусоид ва даромади аз онҳо ба даст меомадаро хеле самаранок номиданд. Пешвои миллат таъкид намуданд, ки замони муосир ва вазъи муташанниҷи он моро маҷбур менамояд, ки раванди идоракунии давлатиро бо истифода аз технологияҳои рақамӣ ва зеҳни сунъӣ ба роҳ монда, таъсири омили инсониро дар тамоми соҳаҳо ва ҳама гуна муносибатҳои молиявӣ коҳиш диҳем.

Дар баробари баршумории дастоварҳои назарраси кишвар аз ворид намудани техника ва технологияҳои нави рақамӣ дар соҳаи ҳисоб ва сарфаи барқ, соҳаҳои гуногуни иқтисодиёт ва соҳибкориву андоз Пешвои миллат боз ҳам ривоҷу равнақ додани онро аз соҳаҳои марбута талаб намуда бо мисолҳои мушаххас фоидаи ба даст омадаро нишон доданд ва ояндабинии рушди соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқро аз ин ҳисоб пешниҳод карданд.

Дар паём нақши ташаббусҳои Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ таъкид гардида гуфта шуд, ки гузашти айём аҳамиятнокии афзояндаи ташаббусҳои байналмилалиро нисбат ба ҳифзи обу иқлим, пиряхҳо, муҳити зист, сулҳу амнияти сартосарӣ, мубориза бо зуҳуроти манфури экстремизму терроризм ва ҳар гуна ифротгароиро нишон медиҳад. Махсусан зарурати омузиши пиряхҳоро дар ҳифзи обу иқлим таъкид намуда Пешвои миллат супориш доданд, ки Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳо» ба Муассисаи давлатии илмиву таҳқиқотии «Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо» табдил дода шавад.

Аз ҷумлаи ташаббусҳои фарҳангӣ дар арсаи ҷаҳонӣ ба феҳристи ёдгориҳои таърихии ЮНЕСКО ворид гардидани як идда ёдгориҳои таърихии тоҷикон, аз ҷумла Навруз, Саразм, Хулбук, Хутал, ҳунарҳои мардумӣ монанди чакан, сузанӣ, шахсиятҳои таърихӣ монанди Борбади Марвазӣ ва Робиаи Балхӣ ва дигарон сухан ронда ин чорабиниҳоро дар рушди тафаккур ва ҳувияти миллӣ, густариши анъанаҳои мусбати аҷдодӣ, таъмини инкишофи фарҳанги миллии тоҷик калидӣ ва идомаи онро муфид номиданд.

Дар паёми навбатии Пешвои миллат сипосу миннатдории ҳуқумати кишвар аз фаъолнокии соҳибкорону хайрандешон ироа гардида нақши онҳо дар ободонии гушаву канори ватан барҷаставу таърихӣ дониста шуд.

Дар самти иҷтимоӣ низ пешниҳодҳои навбатии Пешвои миллат барои рушду нумуи кушишу ғайрат ва ташаббускориву саҳмгузории ҳар як фарди ҷумҳурӣ равона гардида оид ба зуд кардани музди меҳнати соҳаҳои буджетӣ аз 1 сентябри соли 2026 аз 20 то 25 фоиз зиёд шудан, расонидани ҳадди ақалли музди меҳнат барои тамоми соҳаҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ба 1300 сомонӣ ва ба андозаи на камтар аз 15 фоиз индексатсияи нафақа супориш дода шуд.

Бо муроҷиат ба ҷавонону занон нақши ин қишри аҳолӣ дар рушду нумуи кишвар таъкид карда шуда пешгирӣ аз хавфи гаровидани ҷавонон ба тамоюлҳои номатлуб ва занону бонувон ба расму оин ва анъанҳои фарҳангии бегона таъкид гардид. Ба занон муроҷиат намуда Пешвои миллат зарурати ҳифзи арҳишҳои волои миллӣ, либосу фарҳанги аҷдодии либоспуширо ҳамчун вазифаи ҷонии занону бонувон номбар карда аз онҳо даъват намуданд, ки аз сулҳу амнияти кишвар, озодиву ободии ватани азизи худ шукргузорӣ намоянд ва ба қадри онҳо бирасанд. Бо арзи эътимоди комил Пешвои миллат изҳори боварӣ намуданд, ки онҳо дар масъалаи муқовимат ба бегонапарастиву хурофот ва исрофкориву зиёдаравӣ дар сафи пеши ҷомеа қарор мегиранд.

Пешвои миллат аз вазъи мураккаби ҷаҳон ва манотиқи гуногуни дунё, шиддат гирифтани рақобатҳои геосиёсӣ ва геоиқтисодӣ ёдовар шуда дар ин вазъият барҷаста шудани нақши мақомоти қудратӣ ва амниятиро таъкид намуданд. Гуфта шуд, ки қувваҳои мазкур ба хотири аз нав тақсим кардани ҷаҳон, мавҷи нави «ҷанги сард»ро шуронида, яроқнокшавии бошитоб, заиф гардидани меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ ва дигар равандҳои пуртазод дар арсаи байналмилалиро ба бур овардаанд, ки ҳамоно мояи нигаронӣ боқӣ мемонад. Дар чунин шароит бешак нақши мақомоти амниятӣ бамаротиб афзуда аз кормандони он матонату зиракӣ ва сатҳу сифати олии иҷрои вазифаҳои хизматии худ дар ҳифзи бехатариву амнияти кишварро талаб менамояд. Хеле ҷиддӣ будани вазъияти мазкурро бори дигар таъкид намуда Пешвои миллат афзуданд, ки дар чунин шароит зарурати дар баробари иштироки фаъол дар равандҳои глобалӣ, дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ, тақвият бахшидани саъю талошҳоямон барои расидан ба ҳадафҳои созанда – пойдории сулҳу субот ва таъмини амнияти фарогир аҳамиятнок ва муҳим мегардад.

Пешвои миллат азми Тоҷикистонро дар татбиқи Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон қавӣ номида, идомаи фаъолияти байналмилалии худро ба хотири тавсеаи равобити сиёсӣ ва ҳамкориҳои гуногунҷанба бо кишварҳои мухталифи ҷаҳон бар пояи усулҳои эътимод, эҳтироми манфиатҳои ҳамдигар ва сиёсати «дарҳои кушода» эълом доштанд.

Барои сазовор ва дар сатҳи баланди ифтихори миллӣ пешвоз гирифтани ҷашни 35 солагии Истиқлоли кишвар Пешвои миллат пешниҳод намуданд, ки соли 2026 соли вусъат додани корҳои ободониву созандагӣ ва тақвияту таҳкими худшиносиву худогоҳии миллӣ ба ифтихори ин ҷашни муқаддас ва бузурги миллӣ эълон карда шавад.

Муҳиба Маҳмадҷонова - сарходими илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор.

(Дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Ҳар сол ҳама комёбиҳову пешравиҳо ва муваффақиятҳоро дар бахши сиёсати дохилӣ ва сиёсати хориҷии кишвар ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ироа менамояд, ки имсол дар таърихи 16 декабри соли 2025, ин маъракаи муҳимми сиёсӣ баргузор карда шуд ва самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои минбаъда муайян карда шуд.

Дар Паёми навбатӣ самтҳои муҳимми хоҷагии халқи кишвар мавриди баррасӣ қарор дода шуда, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бештар ба арзишҳои миллӣ ва худшиносиву худогоҳӣ дар роҳи эъмори давлатдорӣ ва ҳифзи ёдгориҳои таърихӣ бештар таваҷҷуҳ намуданд.

Албатта масъалаҳои калидӣ, ки дар меҳвари паёми навбарӣ таваҷҷуҳро зиёдтар ҷалб менамуд, ин пеш аз ҳама ташаббусҳои ҷаҳонии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла эълон гардидани соли 2025 ҳамчун соли ҳифзи пиряхҳо, ҳифзу қироати “Шоҳнома”-и безаволи Абдулқосим Фирдавсӣ, диди тоза ва пажуҳишҳои саривақтӣ дар шинохти “Наврӯз”, зеҳни сунъӣ, аз худ намудани забонҳои хориҷӣ, мубориза бар зидди падидаҳои номатлуб, аз ҷумла одамрабоӣ, терроризм, инчунин ҳифзи ёдгориҳои таърихӣ, эҳтиром ба зан – модар, этикаи касбӣ, маърифати молиявии шаҳрвандон ва варзишу ҷавонон ва дигар масъалаҳои муҳим буданд.

Нуктаи муҳимми дигарро бояд ироа намуд, ки дар паёми навбатӣ аз ҷониби Пешвои миллат таъсиси Институти омӯзиши пиряхҳо ва криосфераи Академияи миллии илмҳо садо дод. Тағйироти обу иқлим ва ҳифзи пиряхҳо яке аз мушкилтарин масъалаҳои рӯз ба ҳисоб рафта, ҳифзи он ба ҳама ҷомеаҳои ҷаҳон ҳатмӣ мебошад ва ин институт метавонад дар минтақа аввалин муассисаи илмие бошад, ки дар он пиряхҳо омӯхта мешавад.

Пешвои миллат зикр намуданд, ки аз ҷониби ЮНЕСКО қабул шудани қатъномаҳо дар мавриди эътирофи шаҳри Панҷакент ҳамчун «Шаҳри ҷаҳонии ҳунарҳои дастӣ барои сӯзанидӯзӣ» ва бузургдошти 1050-солагии Робияи Балхӣ дар солҳои 2026 – 2027 далели ҷойгоҳи хоссаи меросу арзишҳои фарҳангиву маънавии тоҷикон дар тамаддуни умумибашарӣ мебошад.

Ҳамчунин, танзими ҳамоишҳо зери унвони «Устувонаи Куруш: Эъломияи ибтидоии ҳуқуқи гуногунрангии фарҳангӣ» (аввалин эъломияи ҳуқуқи башар дар таърихи инсоният) боиси ифтихору сарбаландии миллати ориёии мо мебошад.

Тоҷикон яке аз миллатҳои фарҳангиву тамаддунсози дунё буда, гузаштагони некноми мо – ориёиҳо ба ҷаҳониён забону фарҳанг, илму ҳунар, ойину суннатҳои бою рангоранги башардӯстона, аз ҷумла Наврӯз, инчунин, анъанаҳои пешрафтаи давлатдорӣ, яъне тамаддуну фарҳанги ҷовидонаро ба мерос гузоштаанд.

Инчунин Пешвои миллат қайд намуданд, ки дар баробари ифтихор кардан аз мероси оламшумули аҷдоди худ онро соҳибӣ кунем, омӯзем, идома диҳем ва барои наслҳои оянда ҳамчун ганҷинаи бебаҳои ҳувиятсоз ба мерос гузорем.

Мо бояд ифтихор дошта бошем, ки аҷдоди хирадманди мо «пиндори нек, гуфтори нек ва кирдори нек»-ро ҳамчун арзиши бузурги инсондӯстона шиори зиндагии худ қарор додаанд.

Инчунин Пешвои миллат ба Ҳукумати мамлакат ва Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастур додаанд, ки ҷиҳати дар пойтахти кишвар – шаҳри Душанбе бунёд намудани Конун, яъне Маркази тамаддуни ориёӣ чораҷӯйӣ намоянд.

Ҳамчунин, бо дарназардошти фалсафаю ҳикмати ҷовидонаи Наврӯз, суннату анъанаҳои башардӯстонаи он ва истифодаи онҳо барои тарбияи наслҳои оянда дар шаҳри Душанбе Маркази байналмилалии Наврӯз бунёд карда шавад, ки ин ҳама ташаббусҳои шоистаи Роҳбари давлат ба хотири ҷовидона ҳифз намудани мероси ниёгонамон мебошад.

Яке аз самтҳои паёми навбатӣ дар соли 2025 ин масъалаи ҷавонон буда, ин қишри фаъоли ҷомеа нерӯи созандаи халқҳову миллатҳо ва давлатҳо будаанд ва аз ҷониби сарварони сиёсии оқилу донишманд ва роҳнамову мушфиқу ғамхор дастгирӣ ёфтаву ба қуллаҳои баланди соҳаҳои хоҷагии халқҳо мерасиданд, ки ин ҳама ғамхориҳову кӯмакҳову имтиёзҳо нисбати ҷавонон ва наврасон дар тӯли 34 соли давлатдории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мушоҳида мешавад.

Чи гунае, ки Сарвари кишвар ҳамеша таъкид медоранд “Ояндаи Тоҷикистон дар дасти ҷавонон аст”, ин шиори доимамалкунанда роҳбарони вазоратҳову идораҳоро пайваста ҳушдор месозад, ки барои омода намудани кадрҳои баландихтисос ва бо ҷойи кор таъмин кардани онҳо омода бошанд.

Дар паёми навбатӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҷеъ ба ин самт иброз намуданд, ки барои ҳалли ин масъала вазоратҳои меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, рушди иқтисод ва савдо, маориф ва илм, Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ, дигар вазорату идораҳои марбута бояд барномаи миёнамуҳлати барои соҳаҳои иқтисодиёти мамлакат тайёр кардани кадрҳои соҳибихтисосро аз ҳисоби ҷавонон таҳия ва амалӣ намоянд. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки кадрҳои баландихтисос ва кордону корсоз дар кадом самте набошад, корро сифатан хубу аъло месозанд ва ҳусни амалро зиёда мегардонанд.

Сарвари давлат бо андешаҳои созанда, маслиҳатҳои омӯзанда ва ҳисси баланди масъулият қалби ҷавононро ҳамчун қувваи асосии пешбарандаи ҷомеа бедор намуда, ҳисси ватандӯстиву ватанпарастӣ, арҷгузорӣ ба забон, таъриху фарҳанг ва тамаддуни миллӣ, баланд бардоштани нақш ва мавқеи онҳо дар ҷомеа аз ҷумлаи вазифаҳои муҳимми давлату Ҳукумат бедор месозанд. Аз нигоҳи некбинонаи Роҳбари кишвар ҷавонон қишри фаъолтарини ҷомеа ва идомадиҳандаи кору пайкори насли калонсол буда, таъкид менамоянд, ки “..маҳз ҷавонон масъулияти фардои кишвари соҳибистиқлоли худро ба дӯш хоҳанд гирифт”.

Президенти кишвар бар замми мушкилоти дигари ҷойдошта дар ҳар паём ба намояндагони халқ ҷойгоҳи ҷавононро бо як ҳисси баланди худшиносӣ ва хештаншиносӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор медиҳанд ва дар баробари ин, ҷаҳони пуртазоду ноороми муосир ҷавонони кишварро водор месозад, ки аз таҳаввулоти босуръати сайёра ҳамеша огоҳ бошанд, худ ва ҳамсолонашонро аз таъсири мафкураи радикаливу ифротӣ ва хурофотпарастӣ эмин нигоҳ доранд, барои ҳифзи истиқлолу озодии сарзамини аҷдодӣ, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ҳамеша омода буда ва зираку ҳушёр бошанд.

Ҷавононро мебояд, ки барои эътимод ва боварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон минбаъд низ бо илму донишҳои замонавӣ, касбу ҳунарҳои муосир ва саъю талоши навҷӯёнаи худ барои рушди илму инноватсия ва боз ҳам таҳким ёфтани нуфузи кишварамон дар арсаи байналмилалӣ саҳми арзишмандаи хешро гузоранд ва барои ҳамешагӣ пайравони асили Пешвои миллат бошанд.

Зиёев Субҳиддин Насриддин номзади илмҳои филология, мудири шуъбаи Шарқи

Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

(дар ҳошияи Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ аз 16.12.2025)

Дар низоми ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон Паёми солонаи Президенти кишвар ба Маҷлиси Олӣ нақши муҳимро ҳамчун ҳуҷҷати стратегӣ ва роҳнамои ислоҳоти ҳуқуқӣ иҷро менамояд. Ислоҳоти ҳуқуқӣ раванди мураккаб ва бонизоми тағйиру иловаҳо дар низоми ҳуқуқӣ, қонунгузорӣ, мақомоти судӣ ва ҳифзи ҳуқуқ мебошад, ки бо мақсади таъмини волоияти қонун, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон, мустақилияти шохаҳои ҳокимияти давлатӣ, соддагардонии тартиботи мурофиавӣ, мутобиқсозии қонунҳои миллӣ ба талаботи стандартҳои байналмилалӣ ба сомон расонида мешавад.

Мувофиқи моддаҳои 55, 58, 64, 69-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти иҷроия (Ҳукумат) буда, самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷиро муайян намуда, дорои ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ мебошад ва дар ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон бо паёми худ дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ баромад мекунад.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ки 16 декабри соли 2025 ироа гардид, ислоҳоти ҳуқуқии соли 2025-и кишварро дар самтҳои афзалиятнок ифода намуд. Аз ҷумла Пешвои миллат такид намуданд, ки: “Соли 2025 барои мардуми шарифи Тоҷикистон ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон бо дастовардҳои назаррас ва рӯйдодҳои муҳим боз як соли таърихӣ гардид”. Воқеан дар соли 2025 дастовардҳои ҳуқуқии кишвар қабули 8 қонуни нав (Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2119 "Дар бораи соҳибкории иҷтимоӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2118 "Дар бораи низоми ягонаи давлатии бақайдгирӣ ва баҳисобгирии ҳуқуқвайронкуниҳо", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2117 "Дар бораи бақайдгирии давлатии асноди ҳолати шаҳрвандӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 11 феврали соли 2025 №2142 "Дар бораи мораторий ба санҷишҳои фаъолияти субъектҳои соҳибкорӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 11 феврали соли 2025 №2141 "Дар бораи истеҳсолоти органикӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2173 «Дар бораи сармоя ва ҳавасмандгардонии фаъолияти сармоягузорӣ», Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2172 "Дар бораи захираи моддии давлатӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025 №2185 "Дар бораи таҳсилоти миёнаи касбӣ") қабул шуда, ба 3 Қонуни конститутсионӣ (Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2167 "Дар бораи ворид намудани илова ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ", Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025, № 2183 «Оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи вазъи ҳуқуқии узви Маҷлиси миллӣ ва вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон», Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025 №2184 "Дар бораи ворид намудани илова ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистон") тағйиру иловаҳо ворид гардида, инчунин ба 80 қонуни амалкунандаи дигар (аз Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2024 № 2116 «Оид ба ворид намудани тағйирот ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи авф бинобар қонунигардонии дороиҳо ва маблағҳои шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон»" то Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистоназ 1 октябри соли 2025, № 2201 «Оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳуҷҷати электронӣ ва имзои электронӣ») тағйиру иловаҳо тағйиру иловаҳо дар шакли қонунҳои алоҳида ворид карда шуданд.

Аз нигоҳи илми ҳуқуқшиносӣ Паёмро метавон ҳамчун шакли ҳуқуқии "ҳуҷҷати стратегӣ" тасниф кард, ки он нақши ҳамоҳангсозӣ байни шохаҳои ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судиро иҷро намуда, кафолати иҷрои сиёсати ягонаи ҳуқуқии давлатро таъмин мекунад. Инчунин Паём ба ҳайси "ҳуҷҷати барномавӣ" амал мекунанд, ки дар он дастурҳои мушаххас барои рушди ҳокимияти давлатӣ ва қабули қонунҳои барои давлату ҷомеа зарур баён мегардад. Масалан, бо қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 январи соли 2025 №2119 "Дар бораи соҳибкории иҷтимоӣ" асосњои њуќуќї, ташкилї ва иќтисодии соњибкории иљтимоиро муайян гардида, ба таъмини кафолати давлатии њифз, дастгирии давлатї ва тавсеаи фаъолияти субъектони соњибкории иљтимої, ки њангоми амалисозии он ба миён меоянд, равона шудааст. Ё инки Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 14 майи соли 2025 №2173 "Дар бораи сармоя ва ҳавасмандгардонии фаъолияти сармоягузорӣ" асосҳои ҳуқуқию иқтисодии муносибатҳоро дар соҳаи сармоя ва фаъолияти сармоягузорӣ, аз ҷумла тавассути амалисозии лоиҳаҳои сармоягузорӣ бо истифода аз низомҳои ҳавасмандгардонӣ ва дастгирии давлатии сармоягузорӣ муқаррар карда, ба таъмини устуворӣ ва беҳтар намудани фазои сармоягузорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон равона гардидааст. Инчунин Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2025, № 2185 «Дар бораи таҳсилоти миёнаи касбӣ» асосҳои ҳуқуқӣ, ташкилӣ, иқтисодӣ ва идоракунии таҳсилоти миёнаи касбӣ, тартиби фаъолияти субъектҳои он ва ҳуқуқи шаҳрвандонро барои гирифтани таҳсилоти миёнаи касбӣ танзим менамояд. Мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 апрели соли 2025, № 2164 «Дар бораи ворид намудани тағйир ба Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон» Моддаи 382 Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳрири зерин ифода карда шуд: “Моддаи 382. Риоя накардани қоидаҳои истифодаи қувваи барқ ва гармӣ”. Дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 апрели соли 2025, № 2163 «Дар бораи ворид намудани иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон моддаи 2531 “Вайрон кардани қоида ва меъёрҳои истифодаи қувваи барқ” илова карда шуд.

Дар ин давра беш аз 100 Амру Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Қарорҳои Ҳуқумати Ҷумҳурии Тоҷикистон кабул шуданд, ки барои таъмини рушди босуръати иқтисодӣ, иҷтимоӣ, волояти қонун ва баланд бардоштани некуаҳволии мардуми Тоҷикистон равона шудаанд.

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ироаи натиҷаҳои соли гузашта, вазифаҳо барои соли ҷорӣ балки барномаи амал барои оянда аст, ки ба рушди қонунгузорӣ дар ҳам соҳаҳои хоҷагии халқ рушд мебахшад. Хусусан, Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 январи соли 2025 №911 “Дар бораи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон намудани солҳои 2025-2030” идомаи мантиқии ислоҳоти ҳуқуқӣ дар соҳаи рақамикунонӣ ба ҳисоб меравад. Ин фармон барои Тоҷикистони соҳибистиқлол ҷанбаҳои зиёди мусбӣ дорад, ки ба рушди устувори иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва технологӣ мусоидат мекунад: он ба гузариш ба иқтисоди рақамӣ мусоидат намуда, шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявиро таъмин мекунад; ҷалби сармояи хориҷӣ, рушди савдои электронӣ ва истеҳсолоти инноватсиониро тезонда, ба афзоиши ММД ва ҷойҳои кории нав мусоидат мекунад; дар шароити ҷаҳонӣ, ки иқтисоди рақамӣ то 15-40% ММД-и кишварҳои пешрафтаро ташкил медиҳад, Тоҷикистон имконият пайдо мекунад, ки аз вобастагии захираҳои табиӣ раҳо шуда, ба иқтисоди донишбунёд гузарад; рақамикунонӣ хизматрасониҳои давлатиро (электронӣ гардонидани ҳуҷҷатҳо, пардохтҳои ғайринақдӣ) содда ва шаффоф мегардонад, ки ба коҳиши коррупсия, суръатбахшии тартиботи маъмурӣ ва баланд бардоштани боварии шаҳрвандон ба ҳокимият мусоидат мекунад; он ба таъсиси паркҳои технологӣ, дастгирии стартапҳо ва ҳамкории байналмилалӣ шароит фароҳам меорад; тайёркунии мутахассисони ҷавон дар соҳаҳои зеҳни сунъӣ, киберамният ва технологияҳои рақамиро тезонда, ба афзоиши рақобатпазирии кишвар дар бозори ҷаҳонӣ кумак мерасонад; рақамикунонӣ дастрасии аҳолиро ба маълумот, таълим ва хизматҳои тиббӣ беҳтар мекунад, хусусан дар минтақаҳои дурдаст; он ба рушди фарҳанги рақамӣ, ҳифзи мероси миллӣ тавассути платформаҳои онлайн ва баланд бардоштани саводи рақамии ҷомеа мусоидат мекунад. Хулоса, ин фармон қадами стратегӣ барои Тоҷикистони муосир аст, ки ба гузариш аз иқтисоди анъанавӣ ба иқтисоди рақамӣ ва инноватсионӣ мусоидат намуда, устувории иқтисодӣ, шаффофият ва некуаҳволии мардумро таъмин мекунад.

Дар асоси Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 феврали соли 2025, № 962 “Дар бораи тадбирҳои тақвият бахшидани сатҳи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, зиёд намудани маоши амалкунандаи вазифавии хизматчиёни давлатӣ, кормандони ташкилотҳои буҷетӣ, андозаи нафақа ва стипендия” аз 1 сентябри соли 2025 ҳадди ақалли музди меҳнат ба андозаи 1000 сомонӣ дар як моҳ, маоши вазифавии кормандони муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумии соҳаи маориф 30 дарсад зиёд, маоши вазифавии кормандони дигар 20 дарсад зиёд, андозаи маоши заминавӣ барои ҳисоб намудани маоши вазифавии кормандони соҳаи тандурустӣ 20 дарсад зиёд (744 сомонӣ) карда шуда, андозаи маоши заминавӣ ҳамчун асоси коэффитсиентҳои тарифӣ барои хизматчиёни давлатии мансабҳои маъмурии категорияҳои олӣ 1345 сомонӣ, якум, дуюм, сеюм, чоруми хизмати давлатии мақомоти идораи давлатӣ, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот 1255 сомонӣ ва барои мансабҳои маъмурии категорияҳои панҷум, шашум, ҳафтуми хизмати давлатии мақомоти зикргардида 1390 сомонӣ муқаррар карда шуда, стипендияҳои амалкунандаи донишҷӯён ва намудҳои дигари стипендия, аз ҷумла стипендияҳои президентӣ (ба ғайр аз курсантҳои муассисаҳои олии ҳарбӣ ва Академияи Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон) ба андозаи 20 дарсад зиёд, маоши вазифавӣ (меъёрҳои тарифӣ)-и хизматчиёни ҳарбӣ, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва кормандони дигари ин мақомот ба андозаи 20 дарсад зиёд, маоши заминавӣ барои ҳисоб намудани коэффитсиентҳо барои рутбаҳои ҳарбии хизматчиёни ҳарбӣ ва махсуси кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ аз рутбаи қаторӣ то лейтенант 1668 сомонӣ ва аз рутбаи лейтенанти калон то генерали артиш 1500 сомонӣ муқаррар карда шуд ва андозаи маоши заминавӣ ҳамчун асоси коэффитсиентҳои тарифӣ барои хизматчиёни давлатии мансабҳои маъмурии категорияҳои олӣ, якум, дуюм, сеюм, чоруми хизмати давлатии мақомоти идораи давлатӣ, ки дар сохторҳои ҳарбӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ фаъолият менамоянд, 1500 сомонӣ ва барои мансабҳои маъмурии категорияҳои панҷум, шашум, ҳафтуми хизмати давлатии мақомоти зикргардида 1668 сомонӣ муқаррар карда шуда, нафақаҳои суғуртавӣ, меҳнатӣ ва иҷтимоӣ, инчунин иловапулӣ ба онҳо ва андозаи нафақаи заминавӣ 10 дарсад зиёд, яъне индексатсия карда шуд.

Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз 6 декабри соли 2025 таҳти №1099 «Дар бораи таҷдиди сохтори Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» қадами муҳимми стратегӣ дар рушди илми ҳуқуқшиносӣ ва давлатшиносӣ дар кишвари мо мебошад. Ин фармон тақсими Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддиновро ба ду муассисаи мустақил — Муассисаи давлатии «Институти фалсафа ва сиёсатшиносӣ ба номи Аҳмадҷон Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» ва Муассисаи давлатии «Институти давлат ва ҳуқуқи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» — пешбинӣ намуда, дар доираи воҳидҳои кории мавҷуда ва маблағҳои пешбинишуда амалӣ мегардад. Ин иқдом зарурати объективӣ ва оқилонаи илмӣ-амали Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон арзёбӣ мегардад, ки ба талаботи давраи муосири рушди давлати ҳуқуқбунёди Тоҷикистон комилан мувофиқ аст. Илми ҳуқуқшиносӣ ва давлатшиносӣ ҳамчун соҳаҳои илмии амалӣ аз фалсафа ва сиёсатшиносӣ бо хусусиятҳои методологӣ ва объектӣ тафовути амиқ доранд. Илми ҳуқуқшиносӣ ва давлатшиносӣ ба омӯзиши мустақилонаи ислоҳоти конститутсионӣ, ташаккули қонунгузории миллӣ, муқоисаи ҳуқуқи байналмилалӣ бо ҳуқуқи миллӣ, таъмини волояти қонун ва таҳкими ҳуқуқии шохаҳои ҳокимияти давлатӣ нигаронида шудааст. Ин фарқиятҳо дар давраи соҳибистиқлолӣ боз ҳам амиқтар гардиданд, зеро Тоҷикистон ба бунёди давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона ва иҷтимоӣ мувофиқи моддаи 1-и Конститутсия заминаи устувор гузошт, ки дар замони муосир талабот ба тадқиқотҳои амиқи ҳуқуқӣ дар бораи ҳуқуқи инсон, мубориза ба омилҳои хатаровар бар зидди сулҳу амнияти давлат, ҳуқуқи киберӣ ва ҳамгироии байналмилалиро афзоиш дод. Таъсиси Институти давлат ва ҳуқуқ имкониятҳои зиёдеро барои баланд бардоштани потенсиали илмии ҳуқуқшиносии кишвар, тавсеаи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва тайёркунии кадрҳои баландихтисос фароҳам оварда, ба тақвияти волояти қонун, мубориза бо таҳдидҳои муосир ва рушди илми миллии ҳуқуқшиносӣ мусоидат мекунад. Дар маҷмӯъ, таъсиси Муассисаи давлатии «Институти давлат ва ҳуқуқи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон» қадами муҳимми стратегӣ дар тақвияти пояҳои ҳуқуқии давлати соҳибистиқлол мебошад. Он ба баланд бардоштани сифати тадқиқотҳои илмӣ, тавсеаи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва тайёркунии кадрҳои баландихтисоси миллӣ мусоидат намуда, ба татбиқи арзишҳои конститутсионӣ ва ҳадафҳои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то давраи соли 2030 кумак мерасонад. Ин фармон идомаи мантиқии ислоҳотҳои илмӣ дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон буда, ба рушди устувори илми ҳуқуқшиносӣ дар кишвари мо заминаи мустаҳкам мегузорад.

Дар давраи соҳибистиқлолии кишвар Паём ба ҳайси муҳаррики ислоҳоти ҳуқуқӣ хидмат намуда, Президенти кишвар, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун муаллифи ин ислоҳот эътироф карда мешаванд. Дар соли 2025 дар заминаи Паёми Пешвои миллат зиёда аз 200 санади меъёрии ҳуқуқӣ қабул карда шуд, ки то охири соли ин раванд идома хоҳад ёфт. Чунки 15 декабри соли 2025 Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Оид ба ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи судҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон», қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани илова ба Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйирот ба Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси фазои ҳавоии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси андози Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи мақоми омӯзгор» ва «Дар бораи муассисаи таҳсилоти олии касбии дорои мақоми байналмилалӣ»-ро ҷонибдорӣ намуда, барои имзо ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ирсол намуд.

Мӯҳтавои Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ бахшида шуда, ислоҳоти ҳуқуқиро дар соҳаҳои муҳим минбаъ низ пешбинӣ мекунад. Аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон такид намуданд, ки: “Парламенти кишварро зарур аст, ки барои таъмин намудани заминаи ҳуқуқии гузаштан ба иқтисоди рақамӣ ва истифодаи зеҳни сунъӣ чораҷӯйӣ намояд. Хадамоти алоқа вазифадор карда мешавад, ки ҷиҳати амалисозии иқдомоти созанда дар доираи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия», инчунин, дар асоси ҳадафу вазифаҳои стратегии кишвар лоиҳаи «Стратегияи рушди соҳаи алоқаи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040»-ро таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд. Ба Ҳукумати мамлакат супориш дода мешавад, ки лоиҳаи қонун дар бораи сиёсати аграриро таҳия ва пешниҳод намояд. Бо вуҷуди он ки ёдгориҳои бостонӣ зиёда аз 70 фоизи ин меросро ташкил медиҳанд, дар кишвар қонуни соҳаи бостоншиносӣ мавҷуд нест. Вобаста ба ин, масъулини соҳаро зарур аст, ки лоиҳаи қонуни мазкурро дар муҳлати кӯтоҳтарин таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намоянд. Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ вазифадор карда мешавад, ки дар ҳамкорӣ бо дигар вазорату идораҳо лоиҳаи Барномаи давлатии рушди саноати дорусозиро барои солҳои 2026 – 2030 таҳия ва ба Ҳукумати мамлакат пешниҳод намояд”.

Маҳз Паёми Президенти кишвар асоси ислоҳоти ҳуқуқии рушди иқтисодро тавассути ҷалби сармояи хориҷӣ ва дохилӣ, диверсификатсияи иқтисодиёт ва моратория ба санҷишҳои соҳибкорӣ, рақамикунонӣ ва инноватсия, эълони солҳои махсус ва таъсиси муассисаҳои нав; инкишофи соҳаҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла афзоиши маош ва стипендия барои кормандони соҳаҳои хоҷагии халқ, таҳияи барномаҳои амнияти озуқаворӣ ва ҳифзи ҳуқуқи кӯдак; рушди энергетика ва ҳифзи муҳити зист, бо супоришҳо барои таҳияи барномаҳои рушди энергетикаи сабз ва ҳифзи пиряхҳоро ва ғайра таъмин менамояд.

Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи соҳибистиқлолӣ ҳамеша ҳамчун механизми ҳамоҳангсозии қонунгузорӣ хидмат кардаанд. Дар соли 2025 ин раванд бо қабули қонунҳои нав, тағийру иловаҳо ба қонунҳои конститутсионӣ ва қонунҳои амалкунанда зоҳир гардид, ки ба тақвияти ҳуқуқии ҳокимияти давлатӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ мусоидат намуданд. Паём ҳамчун ҳуҷҷати стратегӣ на танҳо ифодакунандаи дастурҳо мебошад, балки арзишҳои конститутсиониро, чун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ягона будани Тоҷикистон, арзиши олӣ доштани инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯ, тааллуқ доштани ҳокимияти давлатӣ ба халқ, баробарии шаҳрвандон новобаста аз миллат, нажод, ҷинс, дин, мавқеи иҷтимоӣ, ҳифзи моликияти хусусӣ ва озодии фаъолияти иқтисодиро тақвият мебахшад. Ин раванд идомаи мантиқии ислоҳот ҳуқуқии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар давраи соҳибистиқлолӣ буда, ба таҳкими ҳуқуқии ҳокимияти давлатӣ ва некуаҳволии мардум мусоидат мекунад.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД, муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупо оид ба илм ва таълими АМИТ, доктори илмњои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Аз ҷанбаи этимологӣ мафҳуми ҳувият (идентичность) аз калимаи лотинии identicus гирифта шуда, маънои яксон донистан, шабоҳат ё мувофиқати чизе бо чизи дигареро дорад. Дар соҳаи илмҳои иҷтимоӣ-инсоншиносӣ идроки шахс аз худ тавассути маҷмуи хислатҳои устувор, посух ба суоли "Ман кистам?" мебошад.

Ҳувияти ego - истилоҳест, ки аз ҷониби Э.Эриксон таҳия шудааст, ки ба томияти шахс ишора мекунад; ҳуввият ва идомаи худи мо, сарфи назар аз тағйироте, ки дар раванди афзоиш ва рушд ба мо меоянд (ман ҳамонам). Бӯҳрони ҳувият ин аз даст додани шахсияти эго мебошад. Дар ин ҳолат томияти шахс ва эътиқод ба нақши иҷтимоии худ аз байн меравад ё кам мешавад.

Ҳувияти шахс, ҳувияти иҷтимоӣ, худшиносӣ ва динамизм ҷанбаҳои асосии ҳувиятро ташкил медиҳанд. Ин ҷанбаҳо чӣ мазмунро дар худ таҷассум медоранд. Ҳувияти шахс: сифатҳои беназир, хислатҳои инфиродӣ, эътиқод ва таҷрибаи ҳаётӣ, ки шахсро аз дигар афрод фарқ мекунонад, ифода менамояд. Ҳувияти иҷтимоӣ - ин ҳисси мансубият ба гурӯҳҳо, ба монанди миллат, дин, касб ё фарҳанг мебошад. Худшиносӣ- идроки худ ҳамчун як шахсияти том дар замон ва фазо, эҳсоси идомаи шахсияти худ. Динамизм - шахсият дар зери таъсири вазъиятҳои зиндагӣ ва таҷрибаҳои нав доимо инкишоф ва тағйир меёбад.

Аз ҷанбаи психологӣ ҳувият як ҷанбаи марказии худшиносӣ, асос барои қабули қарор ва худбаҳодиҳӣ мебошад. Дар доираи фаҳмиши ҷомеашиносӣ ҳувият як хислати фард ва гурӯҳест, ки онҳоро аз дигарон фарқ мекунад ва тавассути ҳамкории иҷтимоӣ ташаккул меёбад. Умуман, ҳувият як сохтори бисёрҷанба ва таҳаввулшавандаи худ аст, ки ба шахс барои ҳис кардани худ ва пайдо кардани мавқеи худ дар ҷомеа мусоидат мекунад.

Дар ибтидо мафҳуми ҳувият дар муҳокимаҳои файласуфон дар боби фаҳмидани табиати чизҳо ва моҳияти онҳо истифода бурда мешуд. Аз Замони нав шурӯъ шуда, мафҳуми мазкур барои тавсифи шахсият корбарӣ мегардад. Ҳувият маҷмуи параметрҳои инфиродӣ, иҷтимоӣ-фарҳангӣ, миллӣ ва тамаддунӣ аст, ки имкони ҷавоб додан ба саволҳои “Ман кӣ ҳастам?”, “Мо кӣ ҳастем?” посух медиҳад.

Ҳувияти миллӣ маҷмуи хусусиятҳо, арзишҳо ва анъанаҳоест, ки як миллат ё гурӯҳи этникиро муайян мекунад ва онро аз дигарон фарқ мекунонад. Дар замони ҷаҳонишавӣ ҳувияти миллӣ ҳамчун омили муҳими нигоҳдории фарҳанг ва худшиносии як миллат боқӣ мемонад. Ҳарчанд бо таъсири равандҳои ҷаҳонӣ ба тағйир рӯ ба рӯ мешавад. Ҳамфарҳангӣ аз ҳамнажодӣ ва ваҳдати бештаре миёни афроди инсонҳо эҷод мекунад. Миллият, ки пуштибонии фарҳангӣ дошта бошад, аз “ман”-ҳо як “мо” месозад, аҳёнан барои ин “мо” фидокорӣ мекунад, аз пирӯзии “мо” эҳсоси ғурур ва аз шикасти он эҳсоси сарафкандагӣ мекунад.

Ба маънои дигар, ҳувияти миллӣ ба ҳисси мансубияти шахс ба миллати мушаххас дахл дорад, ки бо таҷрибаи муштарак, фарҳанг, забон, анъанаҳо ва ривоятҳои таърихӣ шакл мегирад. Он робитаи эмотсионалии одамонро бо кишвари худ дар бар мегирад, ки ба арзишҳо, рамзҳо ва таърихи умумии он таъсир мерасонад.

Пас, ба саволи мо кистем: “тоҷик” ё “мусулмон”? – чӣ гуна посух метавон дод, то ҳувияти миллии моро муайян намояд. Посух ин аст, ки тоҷик – халқи ориёиасл, фарҳангофар ва тамаддунсоз мебошад, ки таърихи қадима дошта, барои рушд ва таҳаввули фарҳанги ҷаҳонӣ нақши мондагор бозидааст. Забони тоҷикӣ як шохаи забонҳои эронӣ ба ҳисоб меравад, ки онро дар замони муосир ба номҳои гуногун (форсӣ, дарӣ, тоҷикӣ) мешиносанд. Ин забон дар тӯли таърих ҳамчун забони адабӣ, илмӣ ва давлатдорӣ хидмат кардааст ва имрӯз низ ин рисолатро иҷро менамояд. Бахусус, тӯли мавҷудияти худ ҳамчун воситаи интиқоли арзишҳои фарҳангӣ, анъанаҳо ва таърих дар ҷомеа ҳисси ифтихор ва хосияти миллӣ фароҳам меорад.

Ҳамин тавр, байни мафҳумҳои "тоҷик" ва "мусулмон" фарқиятҳои ҷиддӣ вуҷуд дорад. Чӣ тавре қаблан ишора шуд тоҷик ба миллат ва этноси одамон дар Тоҷикистон ва қисме аз кишварҳои мухталиф, ки онҷо маскуният доранд, анъанаҳо ва арзишҳои фарҳангии худро ҳифз ва таҳаввул медиҳанд, бо забони тоҷики ҳарф мезананд, дахл дорад.

Мафҳуми “мусулмон” бошад, ба одамоне, ки дини онҳо ислом, яке аз динҳои паҳншудаи ҷаҳонист, иртибот дорад. Аз ин рӯ, мусулмонон метавонанд аз миллатҳои гуногун бошанд. Метавонанд тоҷик бошанд, вале на ҳама тоҷикон мусулмон мебошанд, зеро тоҷиконе ҳам ҳастанд, ки ба динҳои дигар аз қадим (аз ҷумла, Будоизм, Зартуштия, Монавӣ, Маздак ва амсоли инҳо) эътиқоду боварӣ доранд. Хулоса, "тоҷик" ба ҳар паҳлуи этникӣ ва фарҳангӣ ишора мекунад, дар ҳоле, ки "мусулмон" ба дини одамон мансуб аст. Муҳаққиқи тоҷик А.Раҳмонзода дар ин маврид низ барҳақ қайд мекунад, ки “миллат аз нигоҳи сиёсӣ дар худ асоси қавмӣ, нажодӣ, забонӣ, таърихӣ ва ҳудудӣ дошта, асоси онро унсурҳое, чун шаҳрвандӣ, хун, қавмият, сарзамин ё ҳудуди муайян ташкил медиҳад. Аммо, миллият аз нигоҳи ислом имон ба Худо, Паёмбар ва «Қуръон»-ро дар назар дошта, ченаки асосии он умумият ва муттаҳидии мардумро дар эътиқод ва амал ба корҳои хайр медонад”. [7]

Бояд қайд кард, ки баҳсҳо атрофи мавзуи “Ман кистам? Тоҷик ва ё мусулмон” дар давраҳои гуногуни таърихӣ хусусияти ба худ хос дошт. Пас аз барҳам хӯрдани давлати Сомониён, ҳувияти миллии тоҷикон рӯ ба завол овард ва аз сабаби қудрасти сиёсӣ надоштан аксарияти донишварони тоҷик ҳувияти худро аз маҳаллу динашон ифода мекарданд ва ҳамин раванди беҳувиятӣ то асри бист идома ёфта, ҳатто вақте намояндаҳои русияи подшоҳӣ ба сарзаминҳои тоҷикнишин меоянд ва бо эшон суҳбат мекунанд, аксарияти тоҷикон ҳувияти худро тариқи “миллати мо мусалмон” ё аз аҳли “Бухорову Фарғона ва Туркистон” ҳастем, зикр мекунанд. Бахусус, дар ибтидои асри XX бештари равшанфикрони тоҷик ба ҷуз устод С.Айнӣ ҳувияти худро туркнажодиву мусалмонӣ муаррифӣ карда, вуҷуди миллати тоҷикро зери суол мебурданд.

Барои тақвияти фикр ин ҷо чанд мисол меорем: масалан, Фитрат, Беҳбудӣ, Мирзо Сироҷ, ки аз равшанфикрони онвақти тоҷик буданд баъд аз он, ки ба пантуркизим гаравиданд, барномаи амали худро тағйир дода, чун ҷадидони Туркия, Озарбойҷон ва Қрим бо мақсади бунёди давлати Туркистони Бузург дар Осиёи Миёна рӯҳияи мардумро ба муқобили барқарор кардани муносибатҳои тарафайн бо Россия парвариш медоданд. Намехостанд, ки Осиёи Миёна ҳамчун як кишвари пурсарват тобеъи русҳо гардад. Баръакс, ҳамчун хиёнат ба миллат, асилзодагии худ барои амалӣ кардани ҳадафи худ ҳатто бо ифтихор мегуфтанд, ки «Мо аз миллати бузурги турк ҳастем». Хусусан, Хоҷӣ Муин, ки яке аз саромадони ҷадидони Самрқанд буд ба халқи худ бо хитоб чунин мегӯяд: «Он рӯзҳои хушбахтонаи ҳаёти ман, он замони таърихӣ, ки мамлакатро фарзандони ҳакиқии ҷасоратноки ман Чингиз ва Темур идора мекарданд, акнун барнамегарданд».[1, с.10]

Ба маълумоти фарзанди ҷонфидои тоҷик А.Мунзим Фитрати хиёнатпеша таҳти таъсир ва фишори пантуркистон баъд аз он ки аз Туркия ба Бухоро меомад такрор ба такрор мегуфт, ки мо бухороиён, аслан туркнажодем ва забони аслии мо туркист. Иллати тоҷикзабон шудани мо, аввалан таъсири идораҳои ҳукумати мо, ҳукуматдорони калон шудани порсимиллатон, дуюм, ғалаба ва таъсири адабиёти порсӣ мебошад. Ба ҳамин ду иллат мо забони туркии худро гум кардем. Аммо лозим аст, ки забони туркии худро зинда ва нажоди аслии худро поянда гардонем... Ҳамин тариқ, аз ҳамин давра сар карда, ман ҳарчанд калимае бо туркӣ надонам, бо туркӣ гап мезанам ва бо ҳар касе вохӯрам бо ӯ бо туркӣ суҳбат мекунам. Ҳарчанд агар онҳо бо ман бо тоҷикӣ ҳарф зананд, ман тарғиб мекунам, ки бо ман бо туркӣ сухан кунанд.

Аз тоҷик будани худ ор кардан, аз фарҳанги миллии худ дастгирӣ накардан, арзишҳои фарҳанги миллии худро моли қабилаҳои саҳроии турк шуморидани маорифпарвар Мирзо Сироҷро дар навиштаи зер, баръало мушоҳида менамоем: «Куҷои эй амир Темури Курагонӣ, ки омада як назар ба олами ҳолияи Деҳлӣ бикунӣ, ки фарзандони ту асири қайди фаранг гашта, мутеъи иҷонат шудаанд. Як салтанати чандин солаи туро аз дасти авлоди ту, ки ба хоби ғафлат фурӯ рафта, машғули айшу нишот буданд дар Ҳиндустон давлати инглис мунхадам кард. Пойтахти чандинсолаи Деҳлӣ, ки мадфани авлоди ту он ҷост дар дасти дигарон афтод, вале онҳо қобил буданд ва фарзандони ту ноқобил волло салтанат аз дасташон намерафт».[2, с.324]

Аммо дар ин миён баръакси туркпарастон бо иродаи қавӣ, ҷассорату ҳувияти тоҷикӣ устод С.Айнӣ бо далелҳои боэътимоди илмиву таърихӣ аз миллату арзишҳои фарҳангии худ ҳимоят карда, исбот карданд, ки миллати тоҷик куҳантарин миллат аст ва дар сарзамини Осиёи Миёна аз мардуми бумӣ ба ҳисоб мервад, ки маҳз ин миллат кучманчиёнро фарҳанги зистану одоби муоширатро омӯзониданд.

Дар робита бо ин, устод С. Айнӣ аз аввалин нобиғаҳои илми тоҷик мебошад, ки аз рӯи мадракҳои таърихӣ вожаи “тоҷик”-ро шарҳу тафсир карданд ва бар замми ин асари бузурги ифтихорзои миллӣ “Намунаи адабиёти тоҷик”-ро навишта, дар баробари инкоркунандагони миллат ва фарҳанги волои тоҷик ҷасурона миллати худрову ҳувияти милли худро ҳимоя карданд. Минбаъд ин рисолати инсонию мондагори устод С.Айниро дар мариди худшиносии миллӣ ва тақвияти ҳувият чеҳраҳои модагори дигар: Ш.Шоҳтемур, А.Лоҳутӣ, С.Улуғзода, Б.Гаффуров, М.Осимӣ, М.Турсунзода ва бахусус дар давраи истиқол Пешвои муҳтарами миллат бо ташаббусу ибтикороти созандаи худ иҷро карданд, ки корнамоию ҷоннисориҳои якоякашон таҳқиқоти мукаммали илмиро тақозо доранд.

Дар таърихи мавҷудияти миллати тоҷик дар давраи давлатдории Ҳукумати Шӯравӣ солҳои 1929-1991 кишвар ба муваффақиятҳо ва дастовардҳои зиёди назаррасе нойил шуд, ки инъикоси воқеии худро дар сарчашмаҳо, мадракҳои таърихӣ ва дигар маводи илмӣ ёфтаанд. Махсусан, шомил шудани Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайати Ҳукумати Шӯравӣ ва татбиқ кардани сиёсати давлатдории он дар низоми идораи давлатии кишвар ба як қатор дастовардҳои назаррас нойил шуд. Аз ҷумла:

- низоми идораи монархии асримиёнагии давлатдориро, ки то давраи ҳукмронии сулолаи манғития идома дошт, бо тамоми тору пудаш аз байн бурд;

- шуури тақлидӣ, тафаккури таассубии то солҳои 20-уми асри XX, ки саросари қаламрави Осиёи Миёна, махсусан Аморати Бухороро фаро гирифта, дар зери таъсири идеологияи динӣ таълими илмҳои дунявӣ иҷозат дода намешуд, тағйир дод;

- дар низоми мактабу маориф, тағйиру такмили барнома ва нақшаҳои таълимӣ, таҳия ва нашри китобҳои дарсӣ, рушди илму фарҳанг, иқтисоду идора, дар маҷмуъ, соҳаи илму маориф ислоҳоти ҷиддиеро ворид намуд;

- дар тарбияи кадрҳои соҳибтахассуси маҳаллӣ вобаста ба равия ва соҳаҳои барои ҷомеа эҳтиёҷдошта тариқи ба таҳсил ҷалб кардан, ташкили курсҳои бозомӯзӣ, такмили ихтисос дар муассисаҳои бонуфузи таҳсилоти олии касбӣ ва илмии ҷумҳуриҳои ҳудуди Иттиҳод нақши муассир гузошт;

- тавассути ташкили рӯзҳои фарҳангии кишвар дар ҷумҳуриҳои собиқ Иттифоқ, намоишномаҳои театрию барномаҳои консертӣ ва ғайра барои муаррифӣ қардани дастовардҳои фарҳанги миллӣ дар байни дигар халқиятҳо фазоро мусоид гардонид ва ғайра.

Дар баробари муваффақ гаштани кишвар ба ин иқдомҳои шоиста аз солҳои аввали таъсисёбии ҶШСТ амалӣ кардани сиёсати яккаҳукмрон - идеологияи коммунистӣ, инчунин ба рушд ва таҳаввул наёфтани арзишҳои гузаштаи фарҳанги миллӣ, ташаккули ғояи миллӣ монеаҳои зиёди сунъиро ба таври иҷборӣ бор кард, ки ҷанбаи манфӣ доштани ин режими идоракунии шӯравиро бозтобӣ медорад.

Фарҳангшиноси тоҷик, доктори илмҳои фалсафа С.Х.Раҳимов зимни пажӯҳиши масоили марбут ба фарҳанги миллӣ бевосита ба ин паҳлуи баҳсталаби мавзуъ таваҷҷуҳи хосса дода, ду камбудии ҷиддии роҳдодаи Ҳукумати Шӯравиро нисбат ба ташаккул ва таҳаввул наёфтани фарҳангҳои миллии ҷумҳуриҳои тобеи он, бавижа Ҷумҳурии Тоҷикистон ошкор менамояд. Ба андешаи фарҳангшинос камбудии аввалин он буд, ки мувофиқ ба сиёсати далватдории Ҳукумати Шӯравӣ иделогияи комммунистӣ “фарҳанги миллатҳоро ба ду бахш ҷудо карда, якеро пролетарӣ ва дигариро ҳамчун фарҳанги синфи истисморкунанда муаррифӣ мекард. Дар натиҷа ягонагии як фарҳанг халалдор мегашт ва дар дохили он зиддиятҳоро ба вуҷуд меовард. Бахусус, чун давлати Шӯравӣ давлати атеистӣ буд, аз мероси динӣ, ки дар зарфияти он арзишҳои волои инсондустӣ низ ҳифзу тараннум мегардид (ба мисли назми беҳамто ва оламгири сӯфиёнаи Аттори Нишопурӣ, Ҷалолиддини Балхӣ ва амсоли онҳо), атеизми давлатӣ аз ин гуна мерос ҳазар мекард, ба таблиғу шинохти он мамоният эҷод мекард”. [6, с.15]

Камбудии дуюм он буд, ки “Ҳукумати Шӯравӣ баъзан барои таҷлил ва баргузории расму анъана, аз ҷумла ҷашнҳои миллии тоисломии халқи тоҷик, ба мисли ҷашни Наврӯз шубҳа мегузошт. Ҷашни солгарди ба истилоҳ «салладорон» (истилоҳи идеологҳои шӯравӣ) ба мисли устод Рӯдакӣ, ибни Сино, Ҳофиз, Ҷомӣ ва дигаронро мебояд зимомдорони Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳбарони ҲМ ҲКИШ (Ҳукумати марказии ҳизби коммунистии Иттиҳоди Шӯравӣ) ё ба истилоҳ бо Москав мувофиқа мекрданд. Истиқлол ҳамин муамморо аз байн бардошт ва моли фарҳанги миллиро дар раванди ягонаи таърихӣ дида, ба арзишҳои он аз дидгоҳи таърих ва меъёру арзишҳои умумибашарии гуманистӣ баҳо дод”.[6, с.15]

Хушбахтона, монеаҳои сунъии эҷодкардаи иделогияи яккатози Шӯравӣ дар тӯли ҳукмронии худ натавонист арзишҳои волои фарҳанги миллиамонро ба пуррагӣ аз бойгонии таърих маҳв созад. Зеро, новобаста аз фишорҳои сахту беадолатонаи сиёсӣ ва идеологӣ, мардуми тоҷик дар фазои маҳал ва хусусан муҳити хонаводагӣ, яъне бештар дар фазои ғайрирасмӣ, суннатҳои арзишноки фарҳанги ниёкони худро ҳифз карда, дар хотираҳо нигоҳ доштанд. Маҳз, ҳамин амали ақлонӣ ва қудрати ҳифзгароии арзишҳою иҷрои расму анъанаҳо аз ҷониби мардуми тоҷик ба он мусоидат кард, ки дар давраи Истиқлоли давлатӣ фарҳанги тоҷик бо тамоми низоммандӣ ва тавъамиаш дубора эҳё гашта, рушд кунад.

Дар қиёс бо низоми давлатдории Ҳукумати Шӯравӣ замони Истиқлол барои миллати тоҷик нигоҳи нав, тафаккури нави созанда ва рисолати ояндабинона доштанро нисбат ба дарки мафҳуми Ватан, марзу бум, обу хок, ташаккули андешаи миллӣ, арҷ гузоштан ба арзишҳои фарҳангӣ, муқаддасоти миллӣ, назму тартиби давлатдорӣ ва ғайра пешорӯ гузошт. Соҳиб гардидан ба истиқлоли давлатӣ ва ба ихтиёри худ гирифтани зимоми давлатдории миллиро арзонӣ дошт. Он ба сифати неъмати бебаҳо, падидаи муттаҳидкунанда ва наҷотбахши миллат, ҳидоятгари эҳёи мероси ниёкон, бахусус, расму анъанаҳои аҷдодӣ, маншаи ташаккулёбии ҳувияти миллӣ ва дастёб шудан ба мустақилияти иҷтимоӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ ва иқтисодии кишвар, нақши бориз бозид.

Ташаккули тафаккур иҷтимоӣ аз рукнҳои асосии падидаи Истиқлол ба ҳисоб меравад ва таҳаввули он ҳамаҷиҳата барои ҳимояи ҳуқуқҳои конститутсионии шаҳрвандон мусоидат намуд. Аз ин рӯ, ҷавҳари асосии Истиқлолро озодии шахс ташкил медиҳад. Чунки танҳо озодӣ метавонад инсонро ба олами эҷодкорӣ, офаридани арзишҳои асили сиёсӣ, фарҳангӣ ва ғайра водор намояд.

Истиқлоли давлатӣ пеш аз ҳама андеша, тафаккури даврони шӯравии аҳли ҷомеаро нисбати анъанаву суннатҳои аҷдодӣ, бавижа тарзи гӯишу савтиёти забонӣ тағйир дод. Мардумро барои ба таври интиқодӣ муносибат кардан ба арзишҳои бадеии фарҳанги гузашта, ки вобаста ба талаботи замон такмилро талаб мекарданд, ҳидоят кард. Хусусан, дар даврони шӯравӣ забони ноби тоҷикӣ ба ҳукми забони хонагӣ, муносибатҳои байнихонаводагӣ даромада, барои бештари шаҳрвандон, аз ҷумла, аҳли зиё, олимону муҳаққиқони соҳаҳои илмҳои табиатшиносиву дақиқ ва тиб ҷиҳати таълиф намудани китобҳои дарсиву асарҳои илмӣ-тадқиқотӣ ва муошират қобили қабул дониста намешуд. Ҳатто дар маҷлису ҷамъомадҳо аз сухан гуфтан ба забони модарӣ худдорӣ мекарданд. Идеологияи шӯравӣ мағзи онҳоро дар ин самт то он ҳад мойили худ карда буд, ки ҳарф задан бо забони тоҷикиро дар маҷлису баҳсҳои илмӣ ё аз тарс бошад, ё аз сабаби аз мақом барканор шудан ё иллатҳои зиёди дигар бар худ ор медонистанд. Танҳо посдорандагон, ҳимоятгарони ин забони ноб дар он арсаи вақт донишмандони риштаи илмҳои ҷомеашиносӣ, филологӣ, омӯзгорони фанни забони модарӣ, мардуми оддии меҳанткаш, ки дар муҳити хонаводагӣ, ҳангоми кор дар саҳро ва маъракаву таҷлили ҷашнҳо бо забони ноби модарӣ ба ҳам суҳбат меоростанд, ба ҳисоб мерафтанд.

Ниҳоят, Истиқлол андешаи миллиро ба сифати рукни асосии давлатдории миллӣ ва забони ноби тоҷикиро ба сифати забони давлатӣ, расмӣ-ҳуҷҷатгузорӣ, забони таълиму тадрис табдил дод, ки ин дастоварди бегазанд дар марҳилаҳои баъдинаи рушди давлатдории миллӣ такмилу таҳаввул ёфта, ҳамчун унсури асосии фарҳанги миллӣ мақоми худро устувор кард.

Ҳамин тавр, аз эълони Эъломияи Истиқлол то имрӯз дар кишвар таҳаввулоти ҷиддӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии ҷомеа рух дода, Тоҷикистонро ҳамчун кишвари рушдкунанда муаррифӣ намуданд. Баргузории ҷашнҳои 1100-солагии давлати Сомониён, 2700-солагии Авесто, 2700-солагии ш.Кӯлоб, 3000-солагии Ҳисори Шодмон, 1000-солагии Носири Хусрав, 680-солагии Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, 800-солагии Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, 1150-солагии Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, 645-солагии Камоли Хуҷандӣ, 960-солагии Умари Хайём, 545 - солагии Беҳзод, 1310-солагии Имом Абуҳанифа, 5500 солагии Саразм, ба рӯйхати мероси фарҳангии ЮНЕСКО ворид кардани ҷашнҳои миллӣ, мавзеъҳои фарҳангӣ ва ғайра намунаи волое дар самти рушди соҳаи фарҳанг дар арсаи худсолорӣ ба ҳисоб мераванд, ки ҳар кадом барои худшиносӣ ва бедории мардум нақши мондагор гузоштанд.

Самиев Бобо Ҷураевич – доктори илмҳои фалсафа, профессор, мудири шуъбаи фалсафаи фарҳанги

Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Адабиёт

1. Журнали «Шӯро», 1913, №1. – С.10.

2. Мирзо Сироҷ бинни Хоҷӣ Мирзо Абдурауф. Туҳафи аҳли Бухоро [Матн] /Ҳаким М.С. – Душанбе: Адиб, 1992. - 272 с.

3. Эмомалӣ Раҳмон. Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён. Иборат аз чаҳор китоб. - Душанбе: «Ирфон», 2009.

4. Эмомалӣ Раҳмон. Уфуқҳои Истиқлол. - Душанбе: "Ганҷ-нашриёт", 2018. - 436 саҳ.

5.Эмомалӣ Раҳмон. Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён (китоби сеюм) – Душанбе, 2006.

6. Раҳимов С.Х. Имрӯзи фарҳанги тоҷик. – Душанбе, 2024. – 341с.

7. Раҳмонзода, А. Мақоми миллати тоҷик: «ман аввал тоҷикам, баъд мусалмон!»/ https://sadoimardum.tj/931-man-avval-toikam-bad-musalmon.html

Куруши Кабир, асосгузори Империяи Ҳахоманишӣ (550 то м. – 530 то м.), бо он маъруф аст, ки салтанати Бобули Навро забт карда, мардуми яҳудиро аз асирии Бобул, ки пас аз суқути Салтанати Яҳудо дар соли 587 то м. оғоз шуда буд, озод намуд. Дар соли аввали ҳукмронии худ, Куруш «Фармони Куруш»-ро – эдикт, указ, дастури шоҳонаеро имзо кард, ки пас аз суқути Бобул яҳудиёни бадарғашударо даъват мекард, ки ба Замини Исроил баргарданд ва Маъбади Ерусалимро барқарор кунанд. Ба ин васила Куруши Кабир ба бозгашти яҳудиён ба Сион асос гузошт. Зиёда аз ин, ӯ зарфҳои муқаддасеро, ки аз Маъбади Сулаймон вақти асирии Ерусалим аз ҷониби Бобул рабуда шуда буданд, инчунин маблағи назаррасро барои харидани масолеҳи сохтмонӣ бо яҳудиён ба он ҷо фиристод. Авҷи саъю кӯшиши Куруши Кабирро сохтмони Маъбади Дуюм дар Яҳуд Мадина ташкил медиҳад, ки оғози Давраи Маъбади Дуюм ва интишори дини яҳудияи Маъбади Дуюм буда, то муҳосираи Ерусалим аз ҷониби Рим дар соли 70 мелодӣ давом кард. Барои ин хизматҳояш Куруши Кабир ҳамчун масеҳ, мессия, расул ягона ғайрияҳудие мебошад, ки дар дини яҳудия эҳтиром ва парастиш карда мешавад.

Хизматҳои Куруши Кабирро дар Библия – Тавроту Инҷил, инчунин дар ду сарчашмаи дигар - «Номаи Куруш ба мардуми яҳудӣ» (аз ҷониби Иосиф Флавий тавсиф шудааст)» ва «Дар бораи он, ки чӣ тавр Куруш, шоҳи Форс, яҳудиёнро аз Бобул озод кард ва ба онҳо иҷозат дод, ки ба кишвари худ баргашта маъбади худро созанд ва барои ин ба онҳо маблағ дод» (аз «Таърихҳои қадимии яҳудӣ»-и Иосиф Флавий, тарҷумаи Вилям Уистон) васф кардаанд.

Тавре маълум аст, соли 2026 бо иқдоми Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузории конференсияи байналмилалӣ оид ба «Устувонаи Куруш» ба нақша гирифта шудааст. Бо мақсади кӯмак ба мутахассисон тарҷумаи тоҷикии се сарчашмаи мазкур дар васфи Куруши Кабир пешниҳод карда мешавад.

1. Васфи Куруш дар Аҳди Қадими Таврот ва Инҷил (Библия)

Вақоеънома 2, боби 36.

36-22 - Ва дар соли якуми Куруш, подшоҳи Форс, барои он ки сухани Парвардигор аз забони Ирмиё иҷро шавад, Парвардигор руҳи Куруш, подшоҳи Форсро барангехт ва ӯ дар тамоми мамлакати худ овоз андохт ва ба таври хаттӣ низ эълон намуда, гуфт:

36-23 - «Куруш, подшоҳи Форс, чунин мегӯяд: Ҳамаи мамлакатҳои заминро Парвардигор, Худои осмон, ба ман додааст ва Ӯ ба ман фармудааст, ки дар Иеруссалим, ки дар Яҳудо аст, хонае барои Ӯ бино намоям. Кист аз шумо, аз тамоми қавми Ӯ, ки Парвардигор Худояш бо вай бошад, бархоста биравад» (Тарҷумаи матн дар асоси тарҷумаҳои мавҷудаи Тавроту Инҷил ба забони тоҷикӣ дода шудааст).

Эзро 1, боби якум.

1.1 - Дар соли аввали Куруш – шоҳи Форс бо мақсади иҷрои суханони Худованд аз забони Иеремий, Худованд руҳи Куруш – шоҳи Форсро бедор сохт ва ў фармон дод, ки дар тамоми шоҳигарӣ шифоҳӣ ва хаттӣ эълон намоянд:

1.2 - «Чунин мегўяд Куруш – шоҳи Форс: тамоми салтанати заминро ба ман Худованд ато намуд, Худованди осмон ва ў ба ман амр намуд, ки ба Ў дар Иерусалим, ки дар Иудея ҳаст, маъбад бисозам.

1.3 - Ҳар кӣ аз шумо аз ҳама халқи Ўст, бигзор Худованд бо ў бошад ва бигзор, ки ба Иерусалим, ки дар Иудея аст, биравад ва хонаи Худовандро бунёд намояд, Худованди Исроилро, он Худовандро, ки дар Иеруссалим аст.

1.4 - Ва ба ҳамаи дигарон дар тамоми ҷойҳо, дар куҷое, ки зиндагӣ накунанд, бигузор сокинони онҷо бо нуқра ва тилло ва моликияти дигар ва бо чорво, бо атоҳои дигари некў барои хонаи Худованд, ки дар Иеруссалим аст, кумак кунанд».

1.5 - Ва сарварони наслҳои Иудеиён ва Вениаминҳо ва руҳониёну левитҳо, ҳар кӣ дар ў Худованд руҳашро бедор намуд, бархостанд, то хонаи Худовандро, ки дар Иерусалим аст, бунёд созанд.

1.6 - Ва ҳамаи ҳамсоягон онҳоро бо зарфҳои нуқрагӣ, тилло, моликияти дигар ва чорво ва чизҳои қимматбаҳо, болотар аз атоҳои некў барои маъбад кўмак намуданд.

1.7 - Ва шоҳ Куруш зарфҳои хонаи Худовандро, ки Навуходоносор аз Иерусалим гирифта буд ва дар хонаи худ гузошта буд, баровард

1.8 - ва шоҳи Форс Куруш онҳоро бо дасти Мифредати нигоҳбони ганҷинаҳо баровард ва ў онҳоро ба Шешбатсар, амири Иудеиҳо бо ҳисоб супурд.

1.9 - Ва ин аст миқдори онҳо: зарфҳои тиллогӣ - сӣ адад, зарфҳои нуқрагин - ҳазорто, кордҳо - бисту нўҳ адад,

1.10 - ҷоми тиллогӣ – сито, ҷоми нуқрагинидуқабатӣ – чорсаду даҳ адад, зарфҳои дигар ҳазорто,

1.11 - тамоми зарфҳои тиллогӣ ва нуқрагин панҷ ҳазору чорсад адад. Ҳамаи инро Шешбатсар ҳангоми рафтани муҳоҷирон аз Бобул ба Иерусалим бо худ бурд (Тарҷумаи сатрҳои 1.1 то 1.11 дар асоси матни русӣ аз ҷониби таҳиякунанда сурат гирифтааст. Тарҷумаи матнҳои минбаъда дар асоси тарҷумаҳои мавҷудаи Тавроту Инҷил ба забони тоҷикӣ дода шудааст – Х.З.).

Эзро, боби 3.

3-6 - Аз рӯзи якуми моҳи ҳафтум ба баровардани қурбониҳои сӯхтанӣ барои Парвардигор сар карданд, валекин бунёди парастишгоҳи Парвардигор ҳанӯз ниҳода нашуда буд.

3.7 - Ва нуқра ба сангтарошону дуредгарон, ва хӯроку нӯшокиву равған ба сидӯниён ва суриён доданд, то аз Лубнон, мувофиқи иҷозате ки Куруш, подшоҳи Форс, ба онҳо додааст, дарахтони арзро бо роҳи баҳр ба Ёфу биёранд.

Эзро, боби 4.

4-1 - Вa душманони Яҳудо ва Бинёмин шуниданд, ки аз асирӣ гашта омадагон барои Парвардигор Худои Исроил парастишгоҳ бино мекунанд;

4-2 - Ва назди Зарубобил ва сардорони хонаводаҳо омада, ба онҳо гуфтанд: «Мо ҳамроҳи шумо бино хоҳем кард, чунки мо, мисли шумо, аз айёми Эсар-Ҳадун, подшоҳи Ашшур, ки моро ба ин ҷо оварда буд, ба Худои шумо муроҷиат менамоем ва барои Ӯ қурбонӣ меоварем».

4-3 - Вале Зарубобил ва Ешуа ва дигар сардорони хонаводаҳои Исроил ба онҳо гуфтанд: «Шумо бо мо хонаи Худои моро бино нахоҳед кард, балки танҳо мо барои Парвардигор Худои Исроил, чунон ки подшоҳ Куруш, подшоҳи Форс, ба мо фармудааст, бино хоҳем кард».

4-4 - Ва мардуми он кишвар дастҳои қавми Яҳудоро суст мекарданд ва онҳоро аз бино кардан метарсониданд;

4-5 - Ва бар зидди онҳо мушовиронро киро мекарданд, то ки нақшаи онҳоро вайрон кунанд, – ин ҳол дар тамоми айёми Куруш, подшоҳи Форс, то вақти подшоҳии Дорёвеш, подшоҳи Форс, давом ёфт.

Эзро, боби 6.

6-13 - Он гоҳ Татной, волии он сӯи дарё, Шатар-Бузной ва рафиқони онҳо мувофиқи он чи подшоҳ Дорёвеш фиристода буд, фавран амал карданд.

6-14 - Ва пирони яҳудӣ, мувофиқи пайғамбарии Ҳаҷҷайи пайғамбар ва Закариё писари Иддӯ, бино мекарданд ва муваффақият меёфтанд; ва аз рӯи ҳукми Худои Исроил ва аз рӯи фармони Куруш ва Дорёвеш ва Артаҳшасто, подшоҳони Форс, онро бино карданд ва барпо намуданд.

Ишаъё, боби 44.

14-27 - Ӯ ба варта мегӯяд: Хушк шав, ва наҳрҳои туро хушк хоҳам кард!

14-28 - Ӯ дар бораи Куруш мегӯяд: Вай чӯпони Ман аст ва ҳар он чиро хостаам, ба иҷро хоҳад расонид. Ва дар бораи Ерусалим мегӯяд: Бино хоҳад шуд! Ва дар бораи маъбад: Бунёди ту ниҳода хоҳад шуд!

Ишаъё, боби 45.

45-1 - парвардигор ба масеҳи Худ, ба Куруш, чунин мегӯяд: «Ман дасти рости туро гирифтаам, то халқҳоро пеши ту мағлуб намоям ва Ман камарҳои подшоҳонро хоҳам кушод, то ки дарҳо пеши ту кушода шавад, ва дарвозаҳо баста нашавад.

Дониёл, боби 1.

1-19 - Ва подшоҳ бо онҳо гуфтугӯ кард ва аз миёни ҳамаи онҳо касе мисли Дониёл, Ҳананё, Мишоил ва Азарё ёфт нашуд ва онҳо ба ҳузури подшоҳ истоданд.

1-20 - Ва дар ҳар масъалаи ҳикмат ва маърифат, ки подшоҳ аз онҳо пурсон мекард, онҳоро аз ҳамаи ғайбдонон ва афсунгароне ки дар тамоми мамлакати ӯ буданд, даҳчандон болотар ёфт.

1-21 - Ва Дониёл то соли якуми подшоҳ Куруш буд.

Дониёл, боби 10.

10-1 - дар соли сеюми Куруш, подшоҳи Форс, ба Дониёл, ки Балтшасар ном дошт, ваҳй омад, – ваҳйе ки ҳақиқӣ буд ва ҷанги калоне дошт ва ӯ ваҳйро фаҳмид ва ба рӯъё сарфаҳм рафт.

2. Номаи Куруш ба мардуми яҳудӣ

(аз ҷониби Иосиф Флавий тавсиф шудааст)

Ман ба ҳамаи яҳудиёне, ки дар кишвари ман зиндагӣ мекунанд, иҷозат додам, ки ба ватани худ баргарданд, шаҳри худро барқарор кунанд ва Маъбади Худоро дар Ерусалим, дар ҳамон ҷое ки қаблан буд, созанд. Ман инчунин хазинадори худ Митридат ва ҳокими яҳудиён Зурубобилро фиристодам, то онҳо таҳкурсии Маъбадро гузошта, онро бо баландии шаст зироъ ва бараш ҳамин қадар, бо се бино аз сангҳои сайқалёфта ва як бино аз чӯби маҳаллӣ созанд ва ҳамин тартиби сохтмон нисбати қурбонгоҳ, ки дар он мардум ба Худо қурбонӣ мекунанд, риоя карда шавад. Ман ҳамчунин талаб мекунам, ки хароҷоти ин эҳтиёҷот аз даромади ман пӯшонида шавад. Илова бар ин, ман зарфҳоеро, ки подшоҳ Навуходоносор аз Маъбад рабуда буд, фиристодам ва ба Митридат, хазинадор, ва Зурубобил, ҳокими яҳудиён, супурдам, то онҳоро ба Ерусалим бурда, ба Маъбади Худо баргардонанд. Ҳоло шумораи онҳо чунин аст: панҷоҳ табақи тиллоӣ ва панҷсад табақи нуқрагӣ; чиҳил косаи софи тиллоӣ ва панҷсад косаи нуқрагӣ; панҷоҳ ҷом аз тилло ва панҷсад ҷоми нуқрагӣ; сӣ зарф барои моеъ ва сесад зарфи нуқрагӣ; сӣ коса аз тилло ва ду ҳазору чорсад косаи нуқрагӣ; бо ҳазор зарфи дигари калон. Ман ба онҳо иҷозат медиҳам, ки аз ҳамон имтиёзҳое, ки дар замони аҷдодонашон доштанд, истифода баранд, инчунин шароб ва равғанро ба миқдори дусаду панҷ ҳазору панҷсад дирам ва орди гандумро ба миқдори бист ҳазору панҷсад артабе дастрас намоянд ва ман фармон медиҳам, ки ин хароҷот аз ҳисоби хироҷе, ки аз Сомария ситонида мешавад, пӯшонида шавад. Коҳинон низ бояд қурбониҳоро мувофиқи қонунҳои Мусо дар Ерусалим ба ҷо оваранд ва ҳангоме ки онҳо қурбониҳоромеоранд, бояд ба Худо барои ҳифзи подшоҳ ва хонадони ӯ дуо гӯянд, то Салтанати Форс вуҷуди худро идома диҳад. Аммо ман мехоҳам, ки онҳое, ки ба ин фармонҳо итоат намекунанд ва ё онҳоро вайрон мекунанд, ба дор овехта шаванд ва молу мулкашон ба хазинаи шоҳӣ дода шавад.

3. «Дар бораи он, ки чӣ тавр Куруш, шоҳи Форс, яҳудиёнро аз Бобул озод кард ва ба онҳо иҷозат дод, ки ба кишвари худ баргашта маъбади худро созанд ва барои ин ба онҳо маблағ дод» (аз китоби «Таърихҳои қадимии яҳудӣ»-и Иосиф Флавий, тарҷумаи Вилям Уистон)

1. Дар соли аввали ҳукмронии Куруш, ки ҳафтодум сол аз рӯзе буд, ки мардуми мо аз замини худ ба Бобул кӯчонида шуданд, Худо ба асирӣ ва бадбахтии ин одамони бечора ҳамдардӣ кард ва мувофиқи он чизе, ки Ӯ ба онҳо тавассути пайғамбар Иеремия пеш аз харобшавии шаҳр пешгӯӣ карда буд, расонид, ки пас аз он ки онҳо ба Навуходоносор ва насли ӯ ҳафтод сол ғуломӣ кунанд, Ӯ онҳоро дубора ба замини падаронашон бармегардонад ва онҳо маъбади худро месозанд ва аз шукуфоии қадимии худ баҳравар мешаванд. Ва Худо ҳамаи инро ба онҳо дод, зеро Ӯ руҳи Курушро ба ҳаяҷон овард ва ӯро водор сохт, ки барои саросари Осиё чунин нависад: «Куруш, подшоҳ, чунин мегӯяд: Азбаски Худои Тавоно маро подшоҳи замини маскуншуда таъйин кардааст, ман бовар дорам, ки Ӯ ҳамон Худоест, ки мардуми Исроил Ӯро ибодат мекунанд, зеро Ӯ воқеан номи маро тавассути пайғамбарон пешгӯӣ карда буд ва инчунин онро пешгӯӣ карда буд, ки ман барои Ӯ дар Ерусалим, дар замини Яҳудо хонае месозам».

2. Куруш инро аз китоби пешгӯиҳое, ки Ишаъё аз худ боқӣ гузошта буд, фаҳмид. Пайғамбар гуфта буд, ки Худо дар як руъёи махфӣ ба ӯ инҳоро ошкор кардааст: «Ин аст он чизе ки Ман фармон медиҳам: Ту, Куруш, ки Ман туро бар халқҳои зиёд подшоҳ гузоштам, халқи Маро ба замини худаш баргардон ва Маъбади Маро бисоз». Ишаъё инро яксаду чил сол пеш аз харобшавии Маъбад пешгӯӣ карда буд. Бинобар ин, вақте Куруш инро хонд ва аз қудрати илоҳӣ ба ваҷд омад, ӯро хоҳиши самимӣ ва шуҳратпарастӣ барои иҷро кардани он чизе, ки ин тавр навишта шуда буд, фаро гирифт; аз ин рӯ, ӯ барҷастатарин яҳудиёнеро, ки дар Бобул буданд, даъват намуд ва ба онҳо гуфт, ки ӯ ба онҳо иҷозат медиҳад, ки ба кишвари худашон баргарданд ва шаҳри Ерусалим ва Маъбади Худоро аз нав бисозанд, зеро ӯ ёвари онҳо хоҳад буд ва ӯ ба ҳокимон ва волиҳое, ки дар ҳамсоягии кишвари Яҳудои онҳо буданд, менависад, то онҳо барои сохтмони Маъбад ба онҳо тилло ва нуқра хайр кунанд ва ӯ ёвари онҳо хоҳад буд, илова бар ин, барои қурбониҳои онҳо ҳайвонот тақдим мекунад.

3. Вақте ки Куруш инро ба исроилиён гуфт, ҳокимони ду қабила - Яҳудо ва Бинямин, ҳамроҳ бо левиён ва коҳинон шитобон ба Ерусалим рафтанд. Аммо бисёре аз онҳо дар Бобул монданд, зеро намехостанд заминҳои худро тарк кунанд. Вақте онҳо ба ҷои таъиншуда расиданд, ҳамаи дӯстони подшоҳ ба онҳо кӯмак карданд ва барои сохтмони Маъбад миқдоре тилло, миқдоре нуқра, инчунин чорпоёни зиёд ва аспҳо оварданд. Пас, онҳо аҳдҳои худро дар назди Худо иҷро карданд ва қурбониҳо оварданд, чунон ки дар замонҳои қадим расм буд; ман ин ҷо барқарор кардани шаҳри худ ва эҳёи расму оинҳои қадимаи марбут ба ибодати худро дар назар дорам. Куруш инчунин зарфҳои Худоро, ки подшоҳ Навуходоносор аз Маъбад рабуда, ба Бобул кӯчонида буд, ба онҳо баргардонд. Пас, ӯ ба Митридат, хазинадор, супориш дод, ки ин чизҳоро ба Санавасар бифиристад, то даме ки Маъбад сохта нашавад, онҳоро нигоҳ дорад. Ва вақте ки сохтмон ба итмом мерасад, ӯ бояд онҳоро ба коҳинон ва ҳокимони қавм супорад, то онҳо ба Маъбад баргардонида шаванд. Куруш инчунин ба ҳокимони Сурия паёме фиристод, ки мундариҷаи он дар зер оварда шудааст: «Подшоҳ Куруш ба Сисинна ва Сатрабузан салом мефиристад…» [Баъд аз ин матни «Номаи Куруш ба мардуми яҳудӣ», ки аз ҷониби Иосиф Флавий тавсиф шудааст, оварда мешавад]. Чунин буд мазмуни ин нома. Ба ҳамин тариқ, шумораи касоне, ки аз асирӣ ба Ерусалим баргаштанд, чилу ду ҳазору чорсаду шасту ду нафарро ташкил дод.

Таҳияи доктори илмҳои фалсафа, профессор Хуршед Зиёӣ