(бахшида ба 34 - солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон)

Истиқлолият дар таърихи давлатдорӣ ва сарнавишти миллати тоҷик гардиши куллӣ ва оғози марҳалаи сифатан нави рушд гардида, дар назди мо иҷрои вазифаи бисёр пурмасъулияти таърихӣ, яъне бунёди давлати мутамаддини ҷавобгӯ ба манфиатҳои халқу кишвар ва эҷоди аркони давлатдории муосирро пеш гузошт.

Эмомалӣ Раҳмон

Мусаллам аст, ки истиқлолият то имрӯз барои шумораи зиёде аз миллатҳои дунё ҳамчун ормон то ҳанӯз боқист. Истиқлолият барои пойбарҷоии як давлат ва як миллат василаи муҳимтарин аст. Ин раванд барои миллати тоҷик зиёда аз ҳазор сол ҳамчун ормон боқӣ монда буд.

Хушбахтона, дар даҳаи охирини асри ХХ ин ормони миллӣ барои миллати мо ба воқеият табдил ёфт. 9-уми сентябри соли 1991 бо эълони Эъломияи истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати тозабунёди тоҷик аз истиқлолияти худ ба оламиён дарак дод. Дар илми сиёсӣ, Эъломияи истиқлолият барои эътирофи давлат дар арсаи байналмилалӣ меъёри ҳуқуқии ҳатмӣ ба шумор меравад. Чунки истиқлолиятро эълом медоранду дар асоси он давлат эътироф мегардад. Ин истиқлолият ба шарофати фарзанди фарзонаи миллат Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва бо талошҳои ҳамешагии миллати мо ба даст омад. Ҳанӯз ҳангоми интихоб ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар нутқи нахустини худ 18.11.1992 аз минбари Иҷлосияи Шӯрои Олӣ аз ҷумла чунин гуфта буд: “Ман ба Шумо сулҳ меорам”. Тазаккур бояд дод, ки ба даст овардани истиқлолият ҳанӯз ибтидои кор аст. Ин истиқлолиятро таҳким додан, аз таҳдиду хатарҳо муҳофизат намудан кори осон нест. Мавриди зикри хос аст, ки бо заковати тавоно ва гирои худ Президенти муҳтарами мамлакат эҳсос намуданд, ки асосҳои сиёсати пешгирифта бояд тақкурсии ҳуқуқӣ дошта бошад. Баъди қабули Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол ба ташаккули низоми ҳуқуқии кишвар оғоз бахшида шуд. Мувофиқи моддаи 11-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 Тоҷикистон сиёсати сулҳҷуёнаро амалӣ менамояд. Дар ҳамин модда ҷойи дигар омадааст, ки “ташвиқи ҷанг манъ аст”.

Дар воқеъ истиқлолият муҳимтарин рӯйдоди таърихӣ дар сарнавишти давлатдории миллати тоҷик ба шумор рафта, волотарин, арзишмандтарин, муқаддастарин рӯйдоди таърихӣ маҳсуб меёбад.

9 сентябри соли 1991 дар харитаи сиёсии дунё давлати мустақилу соҳибихтиёри Тоҷикистон арзӣ ҳастӣ кард ва аз оғози марҳилаи наву тозае дар ҳаёти халқи мо башорат дод.

Санаи 9 сентябри соли 1991 барои мо натанҳо ҳамчун рӯзи истиқлолияти Тоҷикистон, балки ҳамчун санаи барқарории адолати таърихӣ азизу арҷманд аст.

Ин аст, ки ба хотири дарки арзиши таърихии истиқлолият ва дарёфти роҳҳои таҳкими он мо паҳлуҳои гуногуни ин неъмати азизи худододро гаштаву баргашта мавриди арзёбӣ қарор медиҳем. Зеро Истиқлолияти Тоҷикистон на фақат дар асри охир, балки дар садсолаҳои дарози сарнавишти куҳан ва тақдири иҷтимоии халқамон пирӯзии бузург маҳсуб меёбад.

Дар воқеъ Истиқлолияти миллӣ нодиртарин туҳфаи тақдир аст. Маҳз ба шарофати соҳибистиқлолӣ мардуми сарбаланду тамаддунпарвари тоҷику тоҷикистониён тақдири Ватану давлати аљдодии худро ба даст гирифта, бо симои хос ва азму иродаи созандагӣ сӯйи ояндаи обод ва ҷомеаи мутамаддини шаҳрвандӣ равона аст. Боиси сарфарозист, ки маҳз Истиқлолият имкон дод, то худшиносии миллиро ғоя ва сармашқи кору афкори хеш қарор дода, ба нафъи давлату миллат ва бақои он хизмати содиқона намоем. Мавриди ёдоварист, ки ташаккул ва инкишофи худшиносии миллї дар шароити истиќлолият халќи тољикро ба тадбиќи барномањои гуногуни миллї оварда расонд.

Бояд тазаккур дод, ки бузургии халқи мо дар он аст, ки дар ҳеҷ вақту замон ба муқобили халқу миллати дигар сухане нагуфтааст, бо онҳо тифоҳу бародарона кору зиндагӣ кардааст, ҳеҷ қавмро таҳқир накардааст. Пӯшида нест, ки ин хусусият хоси миллати сарбаланди тоҷик аст. Миллати тамаддунпарвари мо аз ин хати миллӣ ҳеҷ гоҳ берун намеравад. Мо миллати худро дӯст медорем, вале эҳтироми миллати дигарро нигоҳ медорем. Ҳамзамон, мусаллам аст, ки мо ба касе, ба қавме таҳқири худро раво намебинем.

Таърих гувоҳ аст, ки солҳои аввали истиқлолият барои мардуми бо нангу ори тоҷику тоҷикистониён давраи озмоиши сахту сангини таърих буд, ки ҳеҷ гоҳ аз лавҳи хотирҳо зудуда нахоҳад гашт. Бинобар ин барои он, ки истиқлолияти Тоҷикистон пойдору устувор гардад ва давлати мо дар ҷомеаи ҷаҳонӣ мавқеи хоси худро ёфта, дар сафи кишварҳои тараққӣ карда ҷой гирад, бояд мо гузаштаи худро хуб дарк карда, бо неруи тоза ва азму иродаи қавӣ ба ҳалли мушкилоти имрӯзу оянда рӯ оварем. Дар ниҳоди миллати мо омилҳои бунёдии эҳёи тадриҷии истиқлолият ҳамеша вуҷуд доштанд: асолат ва ҳувияти устувор ва амалан шикастнопазирии таърихӣ, суннатҳои беш аз сеҳазорсолаи давлатдорӣ, арзишҳои бузург ва созандаи иҷтимоӣ, фарҳанг ва маънавиёти дурахшон, ки ҳамаи онҳо дар асл шаҳсутунҳои ҳаёти фаъол ва таърихии миллати мо буданд.

Инак, Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон 34 сола шуд. Дар таърихи 34-соли соҳибистиқлолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муваффақиятҳое ноил гашт, ки давлатҳои абарқудрати ҷаҳонӣ дар зарфи 34 - соли давлатдориашон ноил нагашта буданд. Дар натиҷаи сиёсати дуруст ва илман асосноки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самтҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ, сиёсӣ, ҳуқуқ, фарҳанг, илм, маориф ва ғ. ватани азизи мо пешрафти ҷиддӣ намуд. Имрӯз дар арсаи байналмилалӣ Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибистилол зиёда аз 192 давлати дунё эътироф намудаанд. Яъне кишвари мо ба субъекти ҳуқуқи байналмилалӣ табдил ёфтааст. Акнун Тоҷикистон ба маркази чорабиниҳои минтақавию байналмилалӣ дар самти мубориза бо терроризм ва ифротгароӣ, қочоқи ғайриқонунии маводи мухаддир табдил ёфтааст. Имрӯз дар дунёи мутамаддин “Раванди оби Душанбе” ва “Раванди Душанбе дар мубориза ба муқобили терроризм ва ифротгароӣ” дар тамоми сиёсатгузориҳо бо ҳамин ном ёд мешаванд. Бо ин восита Тоҷикистон дар сиёсати байналмилалӣ нақши самараноки давлатдории худро мегузарад. Лозим ба ёдоварист, ки Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ба сифати давлати ташаббускори соҳаи обу иқлим ва экология эътибор дорад. Дар СММ дар асоси ташаббусҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон зиёда аз 15 қатъномаҳо қабул карда шудаанд. Шаҳрвандони Тоҷикистон имрӯз тафаккури давлатмеҳвар ва миллатмеҳвар доранд ва барои онҳо волотарин арзиш Истиқлолияти давлатӣ ба шумор меравад. Бинобар ин мо шаҳрвандони ин ватани соҳибистиқлол бояд ҳамеша ба ҳифзи давлат ва истиқлоли он аз таҳдиду хатарҳои гуногуни замони муосир омода бошем.

ДАВЛИЁРОВА Сафаргул, номзади илмҳои фалсафа, ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва

Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Прошло более трёх десятилетий с момента, как Таджикистан, будучи частью Советского Союза, обрёл независимость. 9 сентября 1991 года стало исторической вехой в жизни народа, положив начало новой эре — эпохе суверенного развития, построения собственного государства и переосмысления национальной идентичности. Независимость открыла перед страной как огромные возможности, так и серьёзные вызовы. Однако именно этот сложный и противоречивый путь позволил республике выйти из состояния зависимости и начать формировать свой собственный курс — политический, экономический, культурный и цивилизационный.

Первые годы независимости стали для Таджикистана периодом тяжелейших испытаний. Буквально в течение года после выхода из состава СССР в стране вспыхнула гражданская война, которая длилась с 1992 по 1997 год и унесла, по разным оценкам, от 50 до 100 тысяч жизней. Война была обусловлена не только политическим вакуумом, но и глубинными социальными, региональными и идеологическими противоречиями. Страна оказалась на грани распада. Однако именно в этих условиях проявилось одно из важнейших качеств, обусловленных независимостью — возможность самим определять свою судьбу, вести переговоры, искать компромиссы, воссоздавать государственность.

Историческим шагом на пути к национальному примирению стало подписание в 1997 году Общего соглашения об установлении мире и национальном согласия в Таджикистане, которое стало не просто формальной точкой в конфликте, а основой для консолидации нации. В этом процессе ключевую роль сыграл Лидер нации, Президент Республики Таджикистан, уважаемый Эмомали Рахмон, избранный главой государства в 1994 году, на фоне продолжающегося конфликта. Его политическое лидерство и настойчивость в достижении мира позволили не только завершить войну, но и создать предпосылки для дальнейшего восстановления постконфликтного Таджикистана.

Стабильность, которую удалось установить в послевоенный период, стала первым крупным достижением независимого Таджикистана. Именно стабильность позволила государству восстановить разрушенную инфраструктуру, начать возвращение беженцев, восстановить жизненно важные системы образования и здравоохранения, а также заново выстроить государственные институты. Создание новой Конституции, укрепление вертикали власти, обеспечение территориальной целостности — все эти шаги стали фундаментом для будущего развития страны.

С обретением независимости Таджикистан получил уникальную возможность проводить самостоятельную внутреннюю и внешнюю политику, формировать свои приоритеты и реализовывать национальные интересы. На международной арене республика выстраивала отношения с десятками стран, стала членом ООН, ШОС, СНГ, ОДКБ и других авторитетных международных организаций. Особое внимание в международной политике стало уделяться обеспечению региональной безопасности, особенно в контексте нестабильности в соседнем Афганистане. Стратегическое положение Таджикистана — в самом сердце Центральной Азии — делает его ключевым участником региональных и трансрегиональных проектов.

С экономической точки зрения путь к стабильности оказался непростым. После распада СССР республика утратила привычные экономические связи, производство практически остановилось, уровень бедности резко вырос. Однако с начала 2000-х годов начался постепенный рост, чему способствовали реформы, развитие частного сектора и привлечение инвестиций. Правительство страны под чутким руководством уважаемого Эмомали Рахмона взяла курс на проведения политики по снижению зависимости от внешних факторов, развивая внутренний потенциал, прежде всего в таких особо важных отраслях, как гидроэнергетика, сельское хозяйство и инфраструктура.

Особое место в стратегии развития страны заняло строительство Рогунской гидроэлектростанции — одного из крупнейших гидроэнергетических объектов не только в регионе, но и в мире. Этот проект, реализуемый под личным контролем Президента Эмомали Рахмона, является символом независимости, энергетической самостоятельности и инженерного прогресса Таджикистана. Его реализация позволит в будущем удовлетворить не только внутренние потребности, но и экспортировать электроэнергию в соседние государства, что превратит республику в важного игрока на региональном энергетическом рынке.

Наряду с экономикой важные изменения произошли и в социальной сфере. Независимость позволила реформировать системы образования и здравоохранения, создать новые учреждения, внедрить современные подходы. Были открыты новые университеты, развиваются научные центры, продвигаются национальные ценности. Особое внимание уделяется воспитанию подрастающего поколения в духе патриотизма, любви к Родине, знания языка, истории и культуры таджикского народа. Это стало возможным благодаря свободе в гуманитарной и культурной политике, чего было сложно достичь в условиях централизованной советской идеологии.

Роль Лидера нации, Президента Таджикистана, уважаемого Эмомали Рахмона в этих преобразованиях трудно переоценить. Его мудрая политика является не только результатом устойчивости власти, но и свидетельством доверия значительной части населения, которое связывает с его именем обретённую стабильность, восстановление мира и сохранение целостности страны. Наш уважаемый Президент последовательно продвигает идеи национального единства, модернизации, обеспечения безопасности и устойчивого развития. Его многочисленные инициативы в области сельского хозяйства, культуры, науки, молодежной политики и водных ресурсов отражают стремление к построению независимого и самодостаточного государства.

За 34 года независимости Таджикистан прошёл путь от разрушенного войной государства к стране, способной самостоятельно решать внутренние и внешние задачи, активно участвовать в международных делах, развивать ключевые сектора экономики и формировать национальную повестку дня. Суверенитет позволил республике выработать собственную идентичность, опирающуюся на богатую историю, культурные традиции и внутренние ресурсы.

Путь, пройденный Таджикистаном за 34 года независимости, представляет собой сложный, но уникальный процесс формирования государственности, национальной идентичности и политического суверенитета в постсоветской Центральной Азии. Начав с разрушительного конфликта, наша страна смогла не только восстановиться, но и заложить прочные основы устойчивого развития, активно формируя собственный внутренний и внешний курс.

Ключевыми факторами стабильности стали политическая воля, институциональное строительство, приоритет на национальное единство и стратегическое лидерство уважаемого Эмомали Рахмона, чья роль в процессах мирного урегулирования, государственного восстановления и модернизации страны невозможно переоценить. За эти годы Таджикистан укрепил свои позиции на международной арене, стал участником региональных инициатив и начал реализацию масштабных инфраструктурных и энергетических проектов.

Вместе с тем, Правительству Таджикистана при поддержке таджикского народа предстоит проделать большую работу, направленную на устранение таких масштабных вызовов, как снижения уровня бедности, модернизация промышленности, развитие цифровой экономики, борьба с изменением климата и обеспечение устойчивого роста. Однако опыт преодоления прошлого, политическая стабильность, стратегическое планирование и твёрдое руководство внушают оптимизм в отношении будущего. Независимость стала не только политическим статусом, но и ценностью, укрепившей веру нашего народа в собственные силы, открывшей путь к самореализации и национальному прогрессу.

Шозедох Х. Н., научный сотрудник отдела политических проблем международных отношений

Института философии, политологии и права НАНТ

Истиқлолият барои ҳар як миллат ва давлат бузургтарин неъмат ва ормони таърихӣ маҳсуб меёбад. Ҷумҳурии Тоҷикистон 9-уми сентябри соли 1991 истиқлолияти давлатии худро ба даст овард ва ин сана дар сарнавишти халқи тоҷик ҳамчун оғози давраи нави давлатдории миллӣ — давлати соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ нақши таърихӣ бозид.

Дар таърихи навини миллати тоҷик ин рӯз бо ҳарфҳои заррин сабт гардидааст, зеро истиқлолият на танҳо рамзи озодӣ ва соҳибихтиёрист, балки оғози роҳи худшиносӣ, давлатсозӣ ва рушди устувори миллӣ мебошад.

Миллати тоҷик дар тӯли ҳазорсолаҳо барои озодӣ ва соҳибдавлатӣ мубориза бурдааст. Дар охири солҳои 80-ум ва аввали солҳои 90-уми асри ХХ, таҳаввулоти сиёсиву иқтисодие, ки дар Иттиҳоди Шӯравӣ ба вуқуъ пайвастанд, имконияти таърихиро барои кишварҳои тобеъ фароҳам оварданд.

Натиҷаи ин равандҳо он буд, ки рӯзи 9-уми сентябри соли 1991 Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қарори «Дар бораи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро қабул намуд. Ин сана ба унвони Рӯзи Истиқлолияти давлатӣ расман эълон гардид.

Бо вуҷуди шодиву ифтихори миллӣ аз бадастоварии истиқлолият, солҳои аввали соҳибистиқлолии кишвар душвориҳои сангин дошт. Ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992–1997 яке аз фоҷиабортарин давраҳои таърихи муосири тоҷикон ба шумор меравад, ки талафоти ҷонӣ, муҳоҷирати миллионҳо нафар ва хароб шудани зербиноҳои иқтисодиву иҷтимоиро ба бор овард.

Бо талошҳои пайгиронаи роҳбарияти сиёсии кишвар ба хусус бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, сулҳу субот барқарор гардид. Имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав, заминаи мустаҳками рушди минбаъдаи давлатро фароҳам овард.

Тоҷикистон дар давоми зиёда аз се даҳсола пас аз истиқлолият ба комёбиҳои назаррас ноил гардид. Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 заминаи ҳуқуқии таҳкими давлатдорӣ ва низоми демократиро фароҳам сохт.

Бо вуҷуди мушкилоти ҷаҳонӣ, иқтисодиёти кишвар пайваста рушд мекунад. Бунёди нерӯгоҳҳои барқии обӣ, аз ҷумла НБО «Роғун», роҳҳо, нақбҳо, корхонаҳои саноатӣ ва дигар инфрасохторҳо нишонаи рушди иқтисодӣ мебошанд. НБО «Роғун» ҳамчун яке аз бузургтарин лоиҳаҳои миллӣ, барои таъмини истиқлолияти энергетикӣ аҳамияти калидӣ дорад.

Дар баробари ин, соҳаҳои маориф ва илм низ рушди назаррас пайдо кардаанд. Ҳазорон муассисаҳои таълимӣ, донишгоҳҳо ва марказҳои илмӣ таъсис ёфта, забони тоҷикӣ ҳамчун забони давлатӣ мақоми худро мустаҳкам намуд ва ба худшиносии миллӣ такони ҷиддӣ бахшид.

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст ва бо беш аз 180 кишвари ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барқарор намудааст. Иқдомҳо ва пешниҳоди Тоҷикистон дар масоили муҳим, ба мисли обу иқлим, дар сатҳи байналмилалӣ дастгирӣ ва қадршиносӣ шудаанд.

Истиқлолият барои насли ҷавон мактаби худшиносӣ, ватандӯстӣ ва масъулияти шаҳрвандист. Ҷавонон бояд дарк намоянд, ки озодӣ ва истиқлол неъмати осонбадастомада нест, балки натиҷаи талошу ҷоннисориҳои фарзандони сарсупурдаи миллат мебошад.

Аз ин рӯ, ҳифзи арзишҳои миллӣ, гиромидошти забон, фарҳанг ва таърихи миллӣ вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди бедордил мебошад.

Хулоса Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои халқи тоҷик имконияти таърихие фароҳам овард, ки худро ҳамчун як миллати соҳибтамаддун ва соҳибдавлат дар ҷаҳон муаррифӣ намояд. Гарчанде дар тӯли зиёда аз се даҳсола кишвар ба дастовардҳои арзанда ноил гардидааст, вале вазифаҳои муҳим дар пешанд.

Ҳар як шаҳрванди кишвар бояд дарк намояд, ки пойдории истиқлолият, сулҳи ҷомеа ва рушди иқтисодӣ танҳо бо заҳмати дастаҷамъонаи халқ таъмин мегардад. Танҳо дар асоси ваҳдат, дӯстӣ ва заҳмати созанда метавон Тоҷикистони озоду обод ва пешрафтаро ба наслҳои оянда ба мерос гузошт.

Муаллиф: ходимони илмии Институти астрофизикаи АМИТ
Аюбов Д.Қ., Сафаров А.Ғ.

“Истиқлолият нишонаи ҳувият ва озодӣ, ифтихор ва номус, рамзи саодат ва шарти бақои миллати соҳибихтиёру соҳибдавлати тоҷик мебошад” –

Эмомалӣ Раҳмон.

Дар саҳифаҳои дурахшони таърихи кишвар санаҳои тақдирсоз ва муҳиме ҳастанд, ки мояи ифтихору сарфарозиянд. Аз ҷумлаи чунин санаҳои барҷаста соли 1991 ба вуқуъ пайваст ва 9 сентябр расман Рӯзи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Аз ҳамон вақт то имрӯз ин санаи муборак барои миллати тоҷик иди муқаддас маҳсуб мешавад.

Даврони Истиқлолият барои мо имкони воқеӣ фароҳам овард, ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият барои мо рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омўзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд.

Истиқлолият барои мо нишони барҷастаи пойдории давлат, бақои симои миллат, рамзи асолату ҳувият, мазҳари идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин пайвастани кишвари соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад.

Тамоми сокинони кишвари озоду ободи мо имрӯз ифтихор доранд, ки 34 сол қабл аз ин нахустин хиштҳои пойдевори истиқлолияти воқеӣ ва давлатдории миллии худро ниҳода, аз шарофати мустақилият соҳиби рамзҳои давлатӣ – Парчам, Нишон ва Суруди нави миллӣ гардидем.

Ҳодисаву воқеаҳои пурошўби ибтидои солҳои навадуми асри гузашта водор намуд, ки оид ба масъалаи таъмини амнияти милливу давлатӣ, нигоҳ доштани оромии авзои ҷомеа, пойдории сулҳу субот ва таҳкими истиқлолияту ҳифзи дастовардҳои он андеша кунем, ки ин ҳама як қисми таркибии сиёсати давлатии мо маҳсуб мешуд.

Пас аз як соли эълони Истиқлолият, аниқтараш моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби ноҳияи Б.Fафуров Иҷлосияи ХVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсиятеро баровард, ки дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ иртиботи ҳамаҷониба доранд. Аз рӯзи сарвари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тољикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми фишангҳои ҳокимият асосҳои сохтори конститутсионӣ, рукнҳои тозаи идоракунии давлат, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар роиҷ гардида, пули миллӣ ба муомилот баромад ва шиносномаи миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардид.

Мо яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерўҳои сарҳадиро таъсис дода, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлати худро таҳти назорати доимӣ гирифтем. Чунонки Президенти мамлакат, Пешвои миллат – Ҷаноби Олӣ мўҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: «Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони истиқлолият давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад».

Халқи азиятдидаи тоҷик барои таҳкими Истиқлолият, нигаҳдошти якпорчагии марзу бум, расидан ба сулҳу ваҳдат ва ягонагӣ, интихоби роҳи рости рушду тараққиёт Конститутсия (Сарқонун)-и мамлакати орзую ормонашро қабул кард. Агар гўем, ки аз ҳамон соли қабули Конститутсия, яъне соли 1994 барои Ҷумҳурии Тоҷикистон марҳилаи нави инкишоф фаро расид, хато нахоҳад шуд.

Зеро барои расидан ба сулҳи кул ва Ваҳдати миллӣ пеш аз ҳама пояи қонунии фаъолияти Ҳокимият зарур буд ва инро метавонист танҳо Конститутсияи ҳаматарафа такмилёфта ва мутобиқ ба талаби замон таъмин намояд.

Баробари ин якдилона пазируфтани Конститутсия аз ҷониби тамоми халқ нишони эътирофи Ҳукумати қонуниро дошт, ки акнун ду сол мешуд, бо сарварии фарзанди вафодори миллат Эмомалӣ Раҳмон барои аз варта берун овардани мамлакати дар ҷанги шаҳрвандӣ харобгардида фаъолияти шабонарўзӣ мебурд.

Кафолати зиндагии осуда ва хурраму озодро барои халқ ин ҳуҷҷати муҳим таъмин менамояд. Асоси чунин зиндагӣ бошад, меҳнати сидқидилонаю бунёдкорона аст. Пас кафолати меҳнати озодона, донишу ҳунаромӯзӣ, истироҳат ва табобат, саҳм гирифтан дар пешрафти мамлакат барои ҳар шаҳрванд низ аз ҷониби давлат тавассути Конститутсия муайян гардидааст, ки кафили он бошад, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Акнун – пас аз гузаштани солҳо ва ба даст овардани баъзе комёбиҳои муҳим метавонем чунин хулоса кунем: «Давраи навини давлатсозию давлатдории мустақилона моро водор сохт, роҳи ислоҳоти иқтисодӣ, дигаргун сохтани шакли моликият, ташаккули иқтисодиёти миллӣ ва сохторҳои нави идоракунии онро пеш гирифта, ба густариши муносибатҳои бозоргонӣ ва пайвастани низоми иқтисоди Тоҷикистон ба набзи иқтисоди ҷаҳонӣ роҳ кушоем».

Душвортарин муаммои мо ин масъалаи истиқлолияти энергетикӣ буд, ки баъди ба низом даровардани сохторҳои ҳокимият роҳбари давлат ҳамарӯза бо он машғул мешуд. Албатта раванди бонизоми пешрафти иқтисодиёт ва инкишофи ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ дар шароити имрӯза асосан аз истиқлолияти энергетикиву коммуникатсионӣ ва вусъат пайдо кардани роҳсозӣ вобастагии амиқ дорад. Бинобар ин нахустин иқдомҳои Ҳукумати Ҷумҳурӣ оғоз бахшидан ба сохтмони туннели Анзоб буд.

Сарвари давлат дар ин кор ибтидои ҳама бунёдкориҳои роҳсозию коммуникатсияро дида, даричаи наҷотро низ дар он дарёфта буданд. Дар роҳи таъмини истиқлолияти энергетикӣ, раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ, амнияти озуқаворӣ, ки ҳадафҳои стратегии Ҳукумати мамлакат мебошанд, бо сохтмони нерўгоҳҳои хурду калони барқи обӣ, хатҳои интиқоли қувваи барқ, туннелҳо, шоҳроҳҳову пулҳои байналмилалии мошингард ва даҳҳо иншооти азими инфраструктураи иҷтимоӣ натиҷаҳои нек ба даст оварда шуданд.

Бунёдкориву созандагӣ дар ин самтҳо вусъати тоза пайдо карданд. Аз ҷумла, сохтмони нерӯгоҳҳои барқи обии «Сангтӯда-1» ба охир расонда шуд ва он алҳол ба манфиати халқ хизмат мекунад. НОБ-и «Сангтӯда-2», як қатор нерӯгоҳҳои хурд ба кор даромаданд. Хатҳои баландшиддати интиқоли нерўи барқи Ҷануб- Шимол, Лолазор -Хатлон, Лолазор – Сангтӯда-1 ба истифода дода шуданд. Дигар аз чунин объекти стратегӣ НОБ–и Роғун ба ҳисоб меравад, ки аввалин чархаи он 16 ноябри соли 2018 ба истифода дода шуд.

Дар маҷмӯъ он аз шаш чарха иборат буда, қудрати ҳар кадоми онҳо 600 мегаваттро ташкил медиҳанд. Сохтмони НОБ-и Роғун аз соли 2008 дубора оғоз гардидааст. Ҳамон сол дар НОБ –и Роғун 635 нафар коргар ва 46 адад техника ва механизм ба кор шуруъ кард. Ҳоло бошад дар он ҷо беш аз 21 ҳазор нафар мутахассисон ва коргарон, ки аксариятро ҷавонон ташкил медиҳанд, кор мекунанд.

Доир ба раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ як силсила тадбирҳои мушаххас амалӣ шуда, сохтмонҳои қитъаҳои алоҳидаи роҳҳои мошингарди Душанбе – Хоруғ – Мурғоб, Душанбе – Рашт – Саритош, нақбҳои автомобилгарди Истиқлол, Шаҳристон, Душанбе – Хуҷанд – Чанак ва нақби Шаршар ба истифода дода шуданд. Холо таъмири роњи мошингарди Душанбе – Бадахшон – Чин идома дорад. Баъди истифодаи роҳҳои бузурги байниминтақавӣ имкон фароҳам омад, ки ҳаракати нақлиёт дар дохили мамлакат ва берун аз он тамоми фаслҳои сол имконпазир бошад ва дар ин замина вазъи равуо ва боркашонӣ ба манотиқи гуногуни кишвар сад дар сад беҳтар гардад.

Ба шарофати истиқлолият ба дастовардҳои назарраси сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ ноил шуда бошем ҳам, дар марҳилаи мураккабу ҳассоси ҷаҳони имрўза ба иттиҳоду ҳамраъйӣ, ваҳдати миллӣ, маърифату зиракии сиёсӣ, худошиносиву худогоҳӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстиву ватандорӣ бештар ниёз дорем. Ин нуқтаро сарвари давлат Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пай бурда, борҳо таъкид кардаанд, ки ҳушёрии сиёсиро аз даст надиҳем. Президент аз ҷумла мегӯянд: «Солҳои охир дар ҷаҳон як силсила тамоюлоти хатарнок, аз қабили таҳдиди терроризми байналмилалӣ, экстремизм, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир, қочоқи силоҳ ва фаъолияти гурўҳҳои ҷинояткори трансмиллӣ қувват мегиранд, ки инҳо метавонанд ба оромиву суботи минтақа ва амнияти давлатии кишварҳои алоҳида таъсири ногувор расонанд.

Аз ин рӯ, мову шумо бояд якҷоя хатари вусъатёбии ин амалҳои номатлубро пешгирӣ намоем, барои бақои тақдири миллат, таъмини ваҳдати миллӣ ва амнияти давлат, пойдории сулҳу субот ва оромии ҷомеа тадбирҳои мушаххас андешем. Мо сиёсати пойдории сулҳу субот, ризоияти ҷомеа ва ваҳдати миллиро, ки давлати тоҷикро аз нобудшавию миллатро аз парокандагӣ наҷот бахшид, яке аз дастовардҳои бузурги даврони истиқлолият мешуморем».

Дар шароити кунунӣ, ки ҷаҳони муосир дорад, таҳкими Истиқлолият, устувор гардонидани пояҳои давлат ва баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагии инсон барои на танҳо мардуми мо, балки тамоми инсоният мазмуни ҳаётан муҳим пайдо мекунад. Зеро даҳсолаҳои охир пешрафти босуръати илму техника ва раванди қувват гирифтаистодаи ҷаҳонишавӣ инсониятро ба муҳити комилан нав ворид намуда, боиси ташаккул ёфтани низоми фарогири равобити сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ ва иттилоотиву маънавӣ гардидааст.

Зикр бояд кард, ки дар даврони Истиқлолият давлати ҷавони тоҷикон дар байни мамолики аҳолияш мусалмон ва умуман ҷомеаи ҷаҳони муосир мавқеъ ва манзалати хос пайдо намуд. Суханрониҳои Президенти мамлакат Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаҳои бузурги байналхалқии давлатҳои аъзои Конфронси исломӣ, ҷонибдории шахсии сарвари давлати мо аз покизагии дини мубини ислом ва зарбаи сахт задани ў ба даъвогарони ҳамбастагии дини ислом бо терроризму экстремизми байналмилалӣ, ҳамкориҳои мутақобилан судманд бо мамолики гуногуни олами ислом аз он шаҳодат медиҳанд, ки имрўз Тоҷикистони соҳибистиқлол аз зумраи давлатҳои озоду ободест, ки дар он баробари расму оини миллию мардумӣ анъанаҳо ва маросимҳои динӣ риоя мегарданд. Озодии виҷдонро Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон кафолат медиҳад.

Бо вуҷуди ҳамаи дастовардҳои бесобиқаву беназири худ инсон ҳанўз ба ормону орзуҳои деринааш, яъне эҷоди як зиндагии поку пурсаодат, орому осуда ва озод аз хушунату ихтилофҳо дастёб нашудааст. Баръакс, имрўз инсоният бо хатарҳои нав ва мушкилоти экологию сангинтар рў ба рў гашта, гирифтори ихтилофҳои мафкуравию мазҳабӣ ва бархўрди манфиатҳои сиёсиву иқтисодии ҷаҳонӣ мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон чун узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ табиист, ки аз равандҳои ҷаҳонишавӣ берун буда наметавонад. Муносибатҳои мо ба кишварҳо ва минтақаҳои гуногуни олам торафт вусъат ёфта, мо ҳарчи бештар вориди муносибатҳои сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву гуманитарии байналмилалӣ мегардем. Дар чунин шароит амиқ дарк кардани мақсад ва ҳадафҳои худ, таҳкими дастовардҳои таърихӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллии Ватани азизамон дар арсаи байналмилалӣ амри зарурист. Барои амалӣ гардидани ин ҳадафҳо муносибатҳои баробарҳуқуқ ва ҳамкориҳои мутақобилан судманд бо кишварҳои минтақа ва мамолики пешрафтаи олам аҳамияти махсус доранд.

Дар робита ба ин бояд гуфт, ки дар натиҷаи пешбурди сиёсати «дарҳои кушода» чунин муносиботу ҳамкориҳо рўз аз рўз таҳкиму густариш меёбанд.

Имрӯз Тоҷикистон сохибихтиёр аст. Самараи неки истиқлол аст, ки Тоҷикистон дар дунё чун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар шинохта шудааст. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон - манбаи омузиши сулҳхоҳони ҷаҳон гашт, ки боиси ифтихори ҳар як фарди тоҷик аст. Бигузор иди муқаддаси Истиқлолият барои ҳар фарди соҳибдилу озодаи кишвар саломатӣ, бахту саодат, зиндагии осуда ва комёбию кушоишҳо оварад! Поянда бод ваҳдати миллӣ ва давлати соҳибистиқлоли тоҷикон!

Каримзода А.И., Мирзоев Н.М.- ходимони илмии Институти зоология ва

паразитологияи ба номи Е.Н.Павловскийи АМИТ

Истиқлолияти давлатӣ барои миллати тоҷик на танҳо рамзи соҳибистиқлолӣ ва озодӣ, балки пояи устувори давлатдорӣ ва заминаи рушди ҳамаҷонибаи ҷомеа мебошад. Ин дастоварди таърихӣ ҳамчун манбаи ифтихору сарбаландӣ, ҳисси нангу номус ва худшиносии миллӣ хизмат мекунад. Истиқлолият ҳамчун ҳифзи сулҳу субот, осоиш ва амнияти шаҳрвандон нақши калидӣ дорад ва ба рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар замина мегузорад.

Таърих гувоҳ аст, ки рӯзи 9 сентябри соли 1991 бо талошҳои пайвастаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз садсолаҳо орзуи дерини мардуми тоҷик амалӣ гардида, Тоҷикистон соҳиби Истиқлолияти давлатӣ гардид. Ин рӯйдод на танҳо рамзи соҳибистиқлолии кишвар, балки оғози марҳалаи нави давлатдорӣ ва рушди ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа буд.

Пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ, Тоҷикистон бо мушкилоти сангини сиёсӣ ва иҷтимоӣ рӯ ба рӯ гардид. Ҷанги шаҳрвандӣ, бархурдҳои сиёсӣ ва нооромии иҷтимоӣ кишварро ба ҳолати ниҳоят мушкил расонд. Аммо бо қаҳрамонии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сиёсати сулҳпарваронаи ӯ, ҷомеа муттаҳид гардид ва суботи сиёсӣ барқарор шуд. Суботи миллӣ ҳамчун пояи асосӣ барои рушди илму маориф, иқтисод ва фарҳанг хизмат мекунад.

Сулҳ на танҳо ҳолати сиёсӣ, балки муҳаррики ҳаёти осоишта барои ҳар як фарди ҷомеа мебошад. Он имконият медиҳад, ки кӯдакон дар хоби осоишта биханданд, модарон бе ҳарос зиндагӣ кунанд ва ҷавонон бо озодӣ ва амнияти комил ояндаи худро созанд. Дар шароити сулҳу ваҳдат рушди соҳаҳои илм ва бахусус илми тиб метавонад ба таври муассир ба зиндагии мардум таъсир расонад.

Дар даврони истиқлолият, таҳкими заминаи илмӣ ва рушди илми тиб яке аз самтҳои муҳими сиёсати давлатӣ гардид. Пешвои миллат таъкид менамоянд, ки ҷомеаи солим бе илм ва тибби пешрафта имконнопазир аст. Бо таваҷҷуҳи хос ва дастгирии ҳукумат, муассисаҳои илмӣ ва тиббӣ дар тамоми қаламрави кишвар фаъол гардиданд, имкониятҳои омӯзиш ва тадқиқот дар сатҳи байналмилалӣ фароҳам омаданд.

Дар ин замина, Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва муассисаҳои таҳқиқотӣ нақши муассир доранд. Аз ҷумла:

Маркази миллии иммунология, ки барои таҳқиқ ва рушди роҳҳои нави иммунологияи клиникӣ хизмат мекунад;

Маркази миллии пайвандсозии узвҳо ва бофтаҳои инсон, ки дар ҷорӣ намудани технологияҳои муосир ва муолиҷаи беморони вазнин нақши муҳим дорад;

Институтҳои химия ва биология, ки дар таҳияи доруҳои табиӣ ва таҷрибаҳои муосир фаъолият менамоянд;

Институтҳои зоология ва паразитология, ки таҳқиқи бемориҳои сироятӣ ва паразитӣ ва пешгирии онҳо дар ҷомеа доранд.

Натиҷаҳои тадқиқотҳои илмӣ ба беҳтаршавии дастрасӣ ва сифати табобати беморон мусоидат мекунанд. Пешвои миллат борҳо таъкид намудаанд, ки бунёди ҷомеаи солим бе табибони донишманд ва дорои ҳисси баланди ватандорӣ имконнопазир аст.

Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Пешвои миллат як қатор барномаҳои стратегии рушди илму тиб ва тандурустиро амалӣ кардааст:

1. Стратегияи миллии солимии аҳолӣ (2021–2030) – ҳадафи асосӣ беҳтар намудани сифати тандурустӣ ва дастрасии аҳолӣ ба хизматрасониҳои тиббӣ мебошад;

2. Барномаи давлатии рушди илмҳои табиатшиносӣ ва дақиқ – мутобиқгардонии таҳқиқот ба стандартҳои ҷаҳонӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои муосирро дар бар мегирад;

3. Барномаи ислоҳоти соҳаи тандурустӣ – баланд бардоштани сифати таълим ва амалӣ намудани ислоҳот дар муассисаҳои тиббӣ.

Таъсис ва фаъолияти муассисаҳои тадқиқотӣ ва марказҳои илмӣ шаҳодат медиҳад, ки сиёсати илмию тиббии кишвар самтҳои стратегӣ ва дурнамои дарозмуддат дорад. Ин чораҳо имконият медиҳанд, ки Тоҷикистон ба як маркази таҳқиқоти тиббӣ дар минтақа табдил ёбад.

Истиқлолият на танҳо заминаи рушди иқтисод ва илму фарҳанг аст, балки омӯзиши таърихи миллат ва эҳтироми арзишҳои миллӣ барои насли ҷавон низ аҳамияти зиёд дорад. Пешвои миллат таъкид мекунанд:

“Ҷавонони мо ҳар қадар босаводу соҳиби касбу ҳунар бошанд, ояндаи Ватан ҳамон қадар обод ва неруманд хоҳад шуд.”

Муҳаббат ба Ватан, эҳтиром ба таърихи пурифтихори миллат ва сабақҳои ниёгон моро водор мекунад, ки бо дилу нияти нек ба шукуфоии диёр саҳм гузорем. Ҳисси ватандорӣ ва масъулияти шаҳрвандӣ ҳамчун омилҳои муҳими таҳкими истиқлолият ва рушди ҷомеа хизмат мекунанд.

Бо вуҷуди дастовардҳои назаррас, соҳаи тибби Тоҷикистон ҳамчунон бо мушкилот рӯ ба рӯ аст. Аз ҷумла: камбудии таҷҳизоти муосири ташхису табобат; норасоии кадрҳои баландихтисос, махсусан дар минтақаҳои дурдаст; зарурати ҳамгироии тадқиқоти илмӣ бо амалияи тиббӣ бо стандартҳои байналмилалӣ.

Аммо бо идомаи сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат ва саъю кӯшиши олимон ва мутахассисон, ин монеаҳо паси сар карда шуда, Тоҷикистон метавонад ба маркази муҳими таҳқиқоти тиббӣ ва илми муосир дар минтақа табдил ёбад.

Истиқлолият барои миллати тоҷик рамзи соҳибистиқлолӣ, субот ва рушди ҳамаҷонибаи ҷомеа мебошад. Бо сиёсати хирадмандона, дастгирии давлат ва ҳисси баланди масъулияти шаҳрвандӣ, миллати тоҷик тавонист аз буҳронҳо берун ояд ва роҳи рушди устуворро пеш бигирад. Рушди илм ва бахусус илми тиб дар баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ ва таъмини саломатӣ нақши калидӣ дорад.

Мо, махсусан насли ҷавони даврони истиқлолият, вазифадорем, ки бо ҳисси баланди ватандорӣ ва худшиносӣ саҳми босазо дар таҳкими истиқлолият гузорем ва бо шукуфоии Ватан ҳамеша ифтихор намоем. Истиқлоли Тоҷикистон бояд то абад поянда ва ҷовидон боқӣ монад.

Ибодзода С.Т. ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,

раиси шуъбаи илмҳои тиббӣ ва фарматсевтӣ, д.и.т., профессор

Ба ифтихори 34-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон

“Эмомалӣ РАҲМОН яке аз симоҳои барҷаста буда, дар байни сиёсатмадорони ИДМ мавқеи намоёнро ишғол мекунад. Ин беҳуда нест. Тамоми ҷидду ҷаҳди ӯ аз он шаҳодат медиҳад, ки дар Тоҷикистон раванди сулҳ тавре пойдор аст, ки назираш дар ҳеҷ мамлакате, ки чунин вазъияти муташанниҷе дошт, дида намешавад. Ҳар он чи оид ба ин масъала дар Тоҷикистон амалӣ гардидааст, мисоли хубест барои бисёр халқҳову мамолики дигар”.

Владимир ПУТИН

Ба арсаи сиёсат вуруд гардидани Ҷаноби Олӣ, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз аз оғози фаъолияти худ дар таърихи навини халқи тоҷик падидаи нодире буд, гӯйем ҳам ҳеҷ як иштибоҳе нахоҳем кард. Воқеан ҳар гоҳе, ки ба гузаштаи начандон дури таърихи пурғановати халқи худ назар меафканем, пеши чашм симои марди хирадманду сиёсатмадор, Лидери ҳақиқӣ ва шахсияти сабуру нотакрор, абармарди дурандеш ва ғамхору дилсӯзи халқу Ватан, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон падидор мегарданд, ки пайваста бо талошу бедорхобиҳояшон феълан бо ин гуна басо шуҳрати оламгиру дастовардҳою комёбиҳои назаррасу муваффақонаи худ, шуҳраи офоқ гардидаанд, ки ин падида боиси ифтихори мо тоҷикон маҳсуб меёбад.

Аз ҷониби дигар ба пиндори мо ҳамаи ин падидаҳои нодир ва ҳамзамон дастовардҳои назарраси сӣ соли охир маҳз аз баракати сулҳу салоҳ, ҳамдигарфаҳмию муттаҳидӣ ва Ваҳдати миллӣ маншаъ мегиранд. Ба ифодаи шоир:

Арҷмандӣ халқро аз Ваҳдат аст,

Ваҳдати ин хонадон ояд ҳаме.

Бояд қайд кард, ки пас аз ба даст овардани Истиқлоли давлатӣ санаи 9-уми сентябри соли 1991 ва ҳамзамон ба шарофати ба имзо расидани Созишномаи сулҳу ваҳдати миллӣ дар таърихи 27-уми июни соли 1997 ҳамагон ба Сарвари мӯнису ғамхор ва поягузори сулҳу Ваҳдати деринтизору сартосарӣ, Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шукронаву сипосгузорӣ менамоянд, ки мардумро аз рӯзҳои аввали ба сари қудрат омадани худашон мудом ба парастиши сулҳу ваҳдати миллӣ ва муттаҳидию сарҷамъӣ ва дӯстию рафоқат ва инчунин бародархондагию ҳамдигарфаҳмӣ ҳидоят менамояд.

Мусаллам аст, ки дар ҳар давру замон нақши шахсият дар рушди давлатдории миллӣ ва пешрафти сатҳи иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии кишвараш пеш аз ҳама ба фаъолияти назаррас ва инчунин дастоварду муваффақиятҳои ба худ хос ва ҳамзамон талошу тавассути заҳматҳои хастагинопазираш баҳри нафъи мардум маълум мегарданд.

Тоҷикистони соҳибистиқлолу соҳибиқбол ва ободу зебои мо имрӯз Лидери асосӣ, ягона ва инчунин Пешвою раҳнамои якто ва ягонаи худро дорад. Президентеро, ки пайваста ҳадафи асосиаш пайи ободии мулк, бунёдкориву созандагӣ, беҳбудии сатҳи рӯзгори ҳамватанонамон маҳсуб ёфта, ҳамзамон ба ин васила забони модарияшро ба минбарҳои баланди сатҳи ҷаҳонӣ баровард, тоҷику Тоҷикистониёнро ба ҷаҳону љањониён чун миллати тамаддунофару бузургманишу озодазодагон, соҳибдевону соҳибистиқлолу соҳибиқбол дар арсаи олам беканор муаррифӣ кард.

Илова ба ин гуфтаҳо ин марди диловару шуҷоъ ва нотарсу бебок ва ватандӯсти асилу ғамхори халқ бо эъмори роњу шоҳроҳҳо ва нақбу пулҳо, мулкро аз бунбасти мањдудиву сарбастагӣ ба арсаи олам раҳнамун сохт, сохтмонҳои бузурги асрро оғоз бахшид, инчунин симои пойтахти мамлакатамонро ба куллӣ тағйир дод, ки феълан ҳаваси бинанда ва ҳар як сайёҳу меҳмони ба кишвари гул-гул шукуфо ва ободу зеборо меоранд.

Маҳз натоиҷи ҳамин саъю талошҳои ватандӯстонаю пайгиронаи Пешвои муаззами миллатамон Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки зиёда аз як миллион нафар гурезаҳои иҷборӣ ниҳоятан баъди тинҷию амонӣ ва барқарор шудани сулҳу Ваҳдати миллӣ ва Ҳукумати қонунӣ боз ба кулбаи бобоии худу ба Ватани аҷдодиашон баргашта, ниҳоятан пайи обод намудани коху манзилҳояшон шуданд.

Ин гуна иқдоми наҷибу формулаи беназири сулҳовариву сулҳофарии Президенти мамлакат, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон ба таври объективона аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо арзёбӣ гардида, боз як бори дигар тоҷиконро чун миллати тамаддунофар дар ҷаҳон муаррифӣ намуда, мақому манзалати давлати тоҷиконро дар арсаи ҷаҳонӣ боз ҳам болову воло бардошт, ки дар таърихи башар беназир маҳсуб меёбад ва ин падидаи нодир боиси ибрати дигару дигарон низ гардидааст.

Лозим ба тазаккур аст, ки маҳз натиҷаи талошу бедорхобиҳои ин Лидери сиёсӣ ва ҷавонмарди далеру шуҷоъу фидоии миллату Қаҳрамони Тоҷикистон буд, ки ниҳоят санаи 27-уми июни соли 1997 ба имзо расидани Созишномаи сулҳу Ваҳдати миллии сартосарӣ яке аз дастовардҳои нодири даврони Истиқлол ба ҳисоб рафта, феълан дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт гардида аст.

Пурнур шаҳчароғӣ, эй раҳнамои миллат,

Раҳҷӯйӣ бахти халқӣ, эй раҳкушои миллат!

Аз ин рӯ, Шоири халқии Тоҷикистон Рустами Ваҳҳоб низ дар ашъори ватандӯстонаи худ, хидматҳои мондагору бесобиқаи Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро барҳақ чунин қаламдод кардааст:

На сар гуфтам, на по гуфтам, на ҷон гуфтам, на тан гуфтам,

Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам, Ватан гуфтам.

Ҳазорон бор “мо” гуфтам, касе ҳамдил нашуд аммо,

Ҷаҳоне зидди ман шӯрид, агар як бор “ман” гуфтам.

Дӯстони азиз ва хонандагони муҳтарам аз ин рӯ, ҳамаи мову Шумо муваззафем, ки ба қадри заҳмату талошҳои Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон расем ва пайи ободию зебоӣ ва ҳифзи марзу буми аҷдодӣ саъю талош намоем ва ҳамзамон ҳамеша дар атрофи ин абармарди арсаи сиёсат ва Лидери тавонои худ муттаҳид гардида, Ватанамонро дӯст дорему барои боз ҳам ободу зебо гардидани он заррае ҳам бошад саҳми боризамонро дар пешрафту рушди он дареғ надорему ҳамеша дар ҳифзи Ватани азизи худ хидмат ба сомон расонем.

Бояд қайд намоям, ки чанде пеш аз тариқи матбуоти даврӣ, нигоштаи адиб ва аъзои вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, устоди азизу гиромиқадр Саймумин Ятимовро таҳти унвони “Корномаҳои ҷовидонаи Пешвои муаззами миллат (дар асарҳои Саймумин Ятимов) Истиқлоли давлатӣ аз дидгоҳи Пешвои муаззами миллат” мутолиа намудам, ки мавсуф аз ҷумла ва барҳақ чунин нигоштаанд: «Ҳамасрони мо шоҳиданд, ки хештаншиносӣ, худшиносии миллӣ ва дар ҳамин замина сохтани давлати миллӣ, ки ормони ҳазорсолаи мардуми тоҷик буд, аз мақсадҳои меҳварии Роҳбари давлат маҳсуб мегардад. Суханони дар дили ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон сабтшуда ва умедбахши Роҳбари нав интихобгардидаи миллати тоҷик − «Ман ба шумо сулҳ меорам!» азми таърихӣ ва амалҳои ҷонфидоёнаи ӯ, навиди созандагӣ ба ҳар хонадони мамлакати ҷангзадаи дур аз маъмур ва мардуми хастаи ранҷур нур бахшид» (С. Ятимов. Асарҳо. Ҷилди 11. Қисми I. Масъалаҳои забоншиносии миллӣ дар таълимоти Пешвои миллат. – Душанбе: Ганҷ нашриёт, 2019. – С. 27).

«Садоқатмандӣ ва эътиқоди бепоёни ӯ ба халқ, собитқадамӣ дар роҳи иҷрои паймон, истодагарӣ дар масири пешгирифта, таъмини сулҳ, ваҳдат, рушди устувори миллӣ, сарфи назар аз мушкилот, таҳдид ва хатарҳои ҷонӣ, омилҳои аслии хештаншиносӣ ва худшиносии миллии қишрҳои асосии ҷомеа гардид. Ҳаммаром будани иқдомҳои Пешвои миллат бо ормонҳои мардум ба иҷро гаштани нақшаҳои барои мамлакат созгор такони ҷиддӣ бахшиданд» (С. Ятимов. Асарҳо. Ҷилди 11. Қисми II. Паёми Пешвои миллат ва масъалаҳои рушди маърифат. – Душанбе: Нашриёти муосир, 2020. – С. 224).

«Роҳбари давлат ҳанӯз дар рӯзи аввали расидан ба қудрати сиёсӣ, масъалаи эҳёи миллиро эълон ва давоми се даҳсолаи ахир онро аз лиҳози назариявӣ коркард, тасдиқ ва дар таҷрибаи амалӣ ҷонфидоёна роҳандозӣ намуд» (С. Ятимов. Асарҳо. Ҷилди 12. Эҳёи миллат – бақои давлат. – Хуҷанд: Ношир, 2024. – С. 5.

РАҲИМЗОДА Алишер Орзу Каримов Олимчон Худойбердиевич,

Назрубллоев Насрулло Нуруллоевич

Истиқлолият муқаддастарину азизтарин неъмат, рамзи саодатва асолати миллат, шарафу номуси ватандорӣ ва нишонаи пойдориву бақои давлат мебошад.

Эмомалӣ Раҳмон

Дар саҳифаи заррини таърихи ҳар як халқу миллат лаҳзаҳое ҳастанд, ки тақдири ояндаи онро муайян мекунанд. Барои миллати куҳанбунёди тоҷик чунин санаи тақдирсоз 9-уми сентябри соли 1991 мебошад. Ин рӯз бе муболиға на танҳо санаи эълони истиқлоли давлатӣ буд, балки оғози давраи нав дар ҳаёти халқи тоҷик, давраи бунёди давлати воқеан миллӣ ва мустақил ба шумор меравад. Мафҳуми “истиқлол” барои мо танҳо як мафҳуми сиёсӣ нест, балки ҷавҳари ҳастии миллат, рамзи озодӣ, эҳёи фарҳанги бою рангин ва орзуи чандсадсолаи аҷдодони мост.

Раванди ба даст овардани истиқлоли давлатӣ саҳлу осон набуд. Халқи тоҷик дар тӯли таърихи худ барои ҳифзи забон, фарҳанг ва ҳувияти миллии худ муборизаҳои зиёдеро аз сар гузарондааст. Бо пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ барои мо имконияти нодире фароҳам омад, ки ба ин ормон расем. Аммо дар як вақт ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ истиқлоли навбунёди моро зери хатар гузошт. Дар чунин шароити буҳронӣ, танҳо ба шарофати иродаи қавӣ ва хиради роҳбарияти давлат, бахусус нақши бузурги Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, мо тавонистем аз ин вартаи хатарнок берун омада, сулҳу ваҳдатро барқарор созем.

Мо дар ин мақола кӯшиш кардем, ки дастовардҳои муҳимтарини сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварро дар ин давра таҳлил карда, аҳамияти истиқлолро дар таҳкими худшиносии миллӣ ва баланд бардоштани мақоми Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ то ҳадди имкон нишон диҳем. Ин мақола ҳамчун арҷгузорӣ ба ин арзиши муқаддас ва ёдоварии он навишта шудааст, ки истиқлол ҳадяи бебаҳост ва ҳифзи он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон мебошад.

Ба ҳамагон маълум мебошад, ки таърихи халқи тоҷик саросар як достони мубориза барои озодӣ, ҳифзи ҳувият ва давлатдорист. Ин муборизаҳо аз замонҳои қадим, аз давраи пайдоиши давлатҳои аввалини ориёӣ оғоз гардида, то ба имрӯз идома доранд. Давлатдории Кӯшониён, Ҳайтолиён ва дигар халқҳои қадими эронинажод нишонаи он аст, ки ориёиҳо аз қадим ба давлатдорӣ ва бунёдкорӣ моил будаанд. Аммо қуллаи баланди давлатдории тоҷикон, бешубҳа, давраи салтанати Оли Сомон мебошад.

Бунёдгузори давлати Сомониён Амир Исмоили Сомонӣ на танҳо сарзаминҳои парокандаи Мовароуннаҳру Хуросонро муттаҳид кард, балки ба истиқлоли сиёсӣ ва давлатдории тоҷикон асос гузошт. Ин давлат намунаи олии давлатдории миллӣ буд, ки дар он забон ва фарҳанги тоҷикӣ-форсӣ рушд ёфтанд. Маҳз дар ҳамин давра забони дарии тоҷикӣ ба забони илму фарҳанг табдил ёфт ва бузургоне, чун Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Сино ва дигарон, дунёро аз ганҷинаи дониш ва адабиёти худ саршор намуданд.

Баъди ин давраи тиллоии давлатдорӣ халқи тоҷик муддати тӯлонӣ дар ҳайати давлатҳои мухталиф, аз ҷумла давлатҳои турку муғул ва империяи Русия, зиндагӣ кард. Аз як тараф, тоҷикон истиқлоли сиёсии худро аз даст доданд, аммо, аз тарафи дигар, онҳо тавонистанд, ки забон, фарҳанг ва худшиносии миллии худро нигоҳ доранд. Аз ҷумла дар давраи Иттиҳоди Шӯравӣ, гарчанде Тоҷикистон давлати мустақил набуд, лекин Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон тавонист, ки инфрасохтори иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии худро бунёду инкишоф диҳад. Маҳз дар ҳамин давра пояҳои маориф, илм ва фарҳанг таҳким ёфтанд, ки ин баъдтар ба бунёди давлати воқеан мустақил мусоидат намуд.

Фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ дар охири солҳои 80-ум ва аввали солҳои 90-уми асри гузашта имконияти нодиреро барои ҷумҳуриҳои собиқ, аз ҷумла Тоҷикистон, фароҳам овард. Буҳрони иқтисодӣ, норозигии мардум ва муборизаҳои сиёсӣ дар дохили Иттиҳод боис ба он шуд, ки ин давлати абарқудрат пош хӯрад. Дар шароити нави таърихӣ халқи тоҷик, ки ҳазорсолаҳо орзуи давлатдории мустақилро дошт, ин фурсатро аз даст надод. Эълони Истиқлоли давлатии Тоҷикистон дар таърихи 9-уми сентябри соли 1991, натиҷаи ҳамин муборизаҳои тӯлонӣ ва инъикоси хоҳиши озодии миллат буд.

Эълони истиқлоли давлатии Тоҷикистон дар таърихи 9-уми сентябри соли 1991, ки дар дили ҳар як тоҷик шарораи умед фурӯзон кард, дар як вақт бо мушкилоти сангин ҳамроҳ буд. Пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ тамоми сохторҳои иқтисодӣ ва иҷтимоиро, ки дар тӯли даҳсолаҳо пойдор буданд, барҳам зад ва кишварро дар вазъияти хеле ногувор қарор дод. Заводҳову фабрикаҳо аз кор монданд, робитаҳои иқтисодӣ қатъ гардиданд ва мардум бо мушкилоти ҷиддии рӯзгор рӯ ба рӯ шуд. Аммо ин мушкилоти иқтисодӣ танҳо як ҷанбаи буҳрон буд ва вазъияти сиёсӣ босуръат бадтар мешуд.

Мутаассифона, дар ин шароити ҳассос бозиҳои сиёсии дохилӣ ва берунӣ, ки баъзе доираҳо аз он манфиатҳои худро меҷӯстанд, боиси сар задани ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гардид. Ин фоҷиаи миллӣ, ки солҳои 1992-1997-ро дар бар гирифт, давлати тозабунёди моро зери хатари ҷиддӣ қарор дод. Ҷанг на танҳо сабаби ҳалокати даҳҳо ҳазор нафар ва овора шудани миллионҳо шаҳрванд гардид, балки пояҳои давлатдории миллиро низ ба ларза овард. Худшиносӣ ва ваҳдати миллӣ, ки маҳз дар давраи истиқлол бояд ташаккул меёфтанд, дар ин давра таҳти фишори идеологияҳои бегона қарор гирифтанд. Кишвар дар воқеъ ба минтақаҳои гуногун тақсим шуда буд ва назорати ҳукумати марказӣ заиф гардида буд. Маҳз дар чунин лаҳзаи ҳассоси таърихӣ, ки миллат дар байни ҳаёт ва мамот қарор дошт, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчун наҷотдиҳандаи миллат, ба таври назаррас эҳсос гардид. Баъд аз интихоб шудан ба ҳайси Сарвари давлат дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Хуҷанд Ҷаноби Олӣ аввалин иқдоми худро ба сӯи барқарорсозии сулҳ ва якпорчагии кишвар равона намуд. Сарфи назар аз мушкилоти зиёд ва хатарҳои шахсӣ, ӯ бо иродаи қавӣ ва хиради дурандешона ба музокироти тарафҳои даргир дар хориҷ аз кишвар оғоз кард.

Раванди музокироти сулҳ тӯлониву мушкил ва пур аз монеаҳо буд. Аммо мақсади ягонаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барқарор кардани ваҳдати миллӣ ва баргардонидани оромӣ ба хонадони тоҷикон буд. Ин музокирот бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон дар таърихи 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба анҷом расид. Ин сана на танҳо ба ҷанги шаҳрвандӣ хотима бахшид, балки оғози давраи нави бунёдкорӣ ва созандагӣ дар таърихи Тоҷикистон гардид. Созишнома нишонаи пирӯзии ақлу хирад бар ҷаҳолат ва душманӣ, ғалабаи ваҳдат бар парокандагӣ ва зафари умед бар ноумедӣ буд. Маҳз аз ҳамин лаҳза Тоҷикистон ба сӯи таҳкими истиқлоли худ қадамҳои устувор гузошт.

Созишномаи сулҳ, ки ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима бахшид, барои Тоҷикистон равзанаи наверо ба сӯи фардои дурахшон кушод. Роҳбарияти кишвар, бахусус Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба зудӣ ба барномаи ҳамаҷонибаи бунёдкорӣ шурӯъ кард. Ин давра, ки бо шиори “аз парокандагӣ ба ваҳдат ва аз харобӣ ба ободӣ” тавсиф мешавад, бо дастовардҳои бузург дар ҳамаи соҳаҳо қайд гардид.

Яке аз мушкилоти асосии Тоҷикистон дар солҳои аввали истиқлол ин бунбасти коммуникатсионӣ ва камбуди энергетикӣ буд. Ҳукумати ҷумҳурӣ барои ҳалли ин мушкилот стратегияи дарозмуддат таҳия кард. Бунёди иншооти азими стратегӣ, ба монанди Нерӯгоҳи барқи обии “Роғун”, ки бо иродаи қавии мардум ва роҳбарияти кишвар сохта мешавад, кафили истиқлоли энергетикии кишвар мебошад. Ин нерӯгоҳ дар оянда на танҳо талаботи дохилии Тоҷикистонро ба барқ таъмин мекунад, балки ба дигар кишварҳои минтақа низ барқ содир хоҳад намуд.

Дар соҳаи нақлиёт низ дигаргуниҳои ҷиддӣ ба амал омаданд. Барои баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ, бунёди шоҳроҳҳо ва нақбҳои азим, аз қабили нақбҳои “Истиқлол” (Анзоб), “Хатлон”(Чормағзак), “Озодӣ” (Шар-Шар) ва “Шаҳристон”, ки кишварро аз шимол ба ҷануб ва баръакс, мепайванданд, амалӣ шуд. Ин инфрасохторҳо имкон дод, ки Тоҷикистон ба як кишвари транзитӣ табдил ёбад ва бо кишварҳои ҳамсоя робитаҳои тиҷоратӣ ва иқтисодиро тақвият диҳад. Илова бар ин, рушди босуръати соҳаи саноат ва кишоварзӣ, ташаккули бозори озод ва ҷалби сармояи хориҷӣ ба иқтисоди кишвар нафаси тоза бахшид.

Истиқлол барои эҳёи фарҳанги бостонии халқи тоҷик имконияти нодир фароҳам овард. Бо ташаббуси роҳбарияти кишвар, ҷашнҳои бостонӣ, ба монанди Наврӯз, ки имрӯз дар сатҳи байналмилалӣ ҳамчун мероси фарҳангии ҷаҳонӣ эътироф шудааст, Меҳргон, Сада ва Тиргон дубора эҳё гардиданд. Ин ҷашнҳо на танҳо як чорабинии фарҳангӣ, балки рамзи ваҳдати миллӣ ва пайванди наслҳо бо решаҳои таърихианд.

Таҳкими забони давлатӣ яке аз дастовардҳои муҳими ин давра мебошад. Забони тоҷикӣ, ки асоси ҳувияти миллии мост, мақоми давлатӣ гирифт ва дар тамоми соҳаҳои ҳаёт, аз маориф то идоракунӣ, истифода мешавад. Бунёди осорхонаҳо, китобхонаҳо, аз ҷумла Китобхонаи миллии Тоҷикистон, ва театрҳо, барои рушди илму фарҳанг шароити мусоид фароҳам овард. Дар ин давра шахсиятҳои таърихӣ, ба монанди Исмоили Сомонӣ, ки рамзи давлатдории тоҷикон мебошанд, мақоми сазовор гирифтанд ва муҷассамаҳои онҳо дар кишвар бунёд гардиданд.

Дар даврони истиқлол Ҷумҳурии Тоҷикистон ба узви комилҳуқуқи созмонҳои бонуфузи ҷаҳонӣ, аз қабили Созмони Милали Муттаҳид (СММ), Созмони ҳамкориҳои Шанхай (СҲШ), Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА) ва ғайра, табдил ёфт. Кишвари мо бо пешниҳодҳои худ дар бораи ҳалли мушкилоти оби тоза ва ташаббусҳои глобалӣ мақоми хоссаеро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ касб намуд. Сиёсати “дарҳои боз”, ки Ҳукумати кишвар пеш гирифтааст, имкон дод, ки Тоҷикистон бо давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон робитаҳои дӯстона ва иқтисодӣ барқарор кунад.

Дар мақола мо як роҳи пуршебуфарози таърихиро пайгирӣ намудем: аз муборизаҳои тӯлонии мардуми тоҷик барои давлатдорӣ ва ҳастии миллӣ то ба даст овардани истиқлол ва аз вартаи фоҷеабори ҷанги шаҳрвандӣ то бунёди давлати муосир. Мо мутмаинем, ки истиқлол барои миллати тоҷик танҳо як мафҳуми сиёсӣ набуда, балки ифодаи ҳастии миллӣ, фарҳанги пурғановат ва ояндаи дурахшон аст. Он ба мо имкон дод, ки фарҳанги бостонии худро эҳё намоем, забони аҷдодиамонро мақоми давлатӣ бахшем ва дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун як давлати мустақил шинохта шавем. Дастовардҳои азиме, ки дар давоми ин давра ба даст овардем, аз ҷумла бунёди иншооти азими стратегӣ, рушди устувори иқтисодӣ ва густариши худшиносии миллӣ, натиҷаи заҳмати сарҷамъонаи мардуми Тоҷикистон аст. Маҳз ба шарофати сулҳу ваҳдат, ки таҳти роҳбарии Сарвари давлат, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст омад, мо тавонистем аз харобаҳо баромада, ба бунёдкорӣ шурӯъ кунем.

Имрӯз Тоҷикистон бо қадамҳои устувор ба сӯи ҳадафҳои стратегии худ, аз қабили таъмини амнияти озуқаворӣ, баромадан аз бунбасти коммуникатсионӣ ва расидан ба истиқлоли комили энергетикӣ, пеш меравад. Аммо дар ин ҷода набояд дарсҳои талхи таърихиро фаромӯш кард. Ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ як дарси бузург аст, ки нишон дод, чӣ тавр бегонапарастӣ, нотавонбинӣ ва парокандагӣ метавонад ба фалокати миллӣ оварда расонанд. Дар ҷаҳони имрӯза, ки бо мушкилоти глобалӣ ва таҳдидҳои нав, аз қабили терроризму ифротгароӣ, ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ ва буҳронҳои иқтисодӣ рӯ ба рӯ аст, мо бояд аз ҳарвақта бештар ҳушёр ва муттаҳид бошем.

Дар ниҳоят, бояд гуфт, ки истиқлол ҳадяи бебаҳост, аммо ҳифзи он вазифаи муқаддаси ҳар як фарди бонангу номуси миллат аст. Ҳар як фарди огоҳи тоҷик бояд дарк кунад, ки ояндаи Ватан дар дасти мост ва танҳо бо ваҳдат, заҳмат, садоқат ба Ватан ва худшиносии баланди миллӣ метавон ба қуллаҳои баланд расид. Истиқлолият на танҳо имконияти зиндагии озод, балки масъулияти бузург барои наслҳои оянда аст.

Судуров С.А. ходими калони илмии шӯъбаи ИДМ –

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Санаи 1 сентябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Тянҷин дар ҷаласаи “Созмони ҳамкории Шанхай-плюс” дар мавзуъи “Татбиқи бисёрҷониба, таъмини амнияти минтақавӣ ва мусоидат ба рушди устувор” иштирок ва суханронӣ карда, оид ба нақши Созмони ҳамкории Шанхай дар рушди ҳамкории гуногунҷанба андешаронӣ карда, таваҷҷуҳи роҳбарони кишварҳо ва намояндагони воломақоми созмонҳои иштирокдори ҳамоишро ба масъалаҳои мубрам ва ҳалли мушкилоти глобалӣ ҷалб намуданд.Ташаббусу тадбирҳои Тоҷикистон дар соҳаҳои афзалиятноки нақлиёт, гидроэнергетика, саноат ва дигар самтҳо дар ҳамкорӣ бо СҲШ ироа гардида, аз ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон, аз ҷумла дар самти ҳалли мушкилоти вобаста ба оби ошомиданӣ ва ҳифзи пиряхҳо муҳим арзёбӣ шудаанд.

Ҳамин тариқ, 3 сентябр Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пас аз анҷоми сафари корӣ дар Ҷумҳурии Мардумии Чин, ки аз 31 август то 3 сентябр дар шаҳрҳои Тянҷин ва Пекин ҷараён дошт, ба Ватан баргаштанд. Мавриди зикр аст, ки зимни ин сафар Роҳбари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар нишастҳои сатҳи олии СҲШ ва СҲШ-плюс иштирок ва суханронӣ карда, дар ҳошияи он бо роҳбарони як қатор давлатҳо, аз ҷумла Покистон, Ҳиндустон, Россия, Эрон ва дигар намояндагон мулоқоту суҳбатҳои пурсамар анҷом доданд. Дар доираи сафари кории Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин 8 санади нав доир ба рушди ҳамкорӣ миёни ниҳодҳои гуногуни Тоҷикистону Чин ба имзо расид. Дар ин мақола ба чанде аз руйдодҳои муҳими СҲШ аз диди дипломатӣ такя карда шудааст,ки мақому мароми аслии СҲШ-ро инъикос менамояд.

Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ) аз ҳама фаъолияти «Панҷгонаи Шанхай» дар асоси Созишномаҳо байни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Федератсияи Русия дар бораи таҳкими чораҳои боварӣ дар соҳаи ҳарбӣ соли 1996 ва коҳиши мутақобили қувваҳои мусаллаҳ дар минтақаи сарҳад аз соли 1997 заминагузорӣ шуд. Ҳадафҳои асосии СҲШ ин рушди ҳамкорӣ дар самти таҳкими боварии мутақобилан судманд ва ҳамсоягии неки давлатҳои узв, мусоидат ба ҳамкории самарабахш дар соҳаҳои сиёсӣ, тиҷоратию иқтисодӣ, илмию техникӣ ва фарҳангӣ, инчунин дар соҳаи маориф, энергетика, нақлиёт, сайёҳӣ, ҳифзи муҳити зист, таъмин ва ҳифзи сулҳу субот ва амният дар минтақа маҳсуб меёбанд.

Созмон аз 10 давлати аъзо - Ҷумҳурии Беларус, Ҷумҳурии Ҳиндустон, Ҷумҳурии Исломии Эрон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қирғизистон, Ҷумҳурии Исломии Покистон, Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Ӯзбекистон, 2 давлати нозир - Афғонистон ва Муғулистон ва 14 шарикони муколамаи СҲШ – Ҷумҳурии Озарбойҷон, Ҷумҳурии Арманистон, Шоҳигарии Баҳрайн, Ҷумҳурии Арабии Миср, Шоҳигарии Камбоҷа, Давлати Қатар, Давлати Кувайт, Ҷумҳурии Малдив, Ҷумҳурии Иттиҳоди Мянма, Ҷумҳурии Федеративии Демократии Непал, Амороти Муттаҳидаи Араб, Подшоҳии Арабистони Саудӣ, Ҷумҳурии Туркия, Ҷумҳурии Демократии Сотсиалистии Шри Ланка иборат мебошад. Кишварҳои аъзои СҲШ фазои бузургро фаро гирифта, масоҳати умумии он зиёда аз 65%-и ҳудуди сайёраро ишғол намуда, аҳолиаш зиёда аз 3,5 миллиардро (қариб 50% аҳолии кураи замин) ташкил медиҳад, ки на танҳо бо шакли нави ҳамкориҳо аз нигоҳи сохтори сиёсӣ, иқтидори иқтисодӣ ва гуногунии фарҳангӣ мебошанд.

Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ) созмони байналмилалӣ буда, дар таъсис ёфтани он пеш аз ҳама фаъолияти «Панҷгонаи Шанхай», ки дар асоси Созишномаҳо байни Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷумҳурии Қазоқистон, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қирғизистон ва Федератсияи Русия дар бораи таҳкими чораҳои боварӣ дар соҳаи ҳарбӣ дар минтақаи сарҳад аз соли 1996 ва дар бораи коҳиши мутақобили қувваҳои мусаллаҳ дар минтақаи сарҳад аз соли 1997 ташкил шуда буд, замина гузоштааст.

4 июли соли 2000 дар Душанбе зимни нишасти охирони сарони “Панҷгонаи Шанхай” табдил додани он ба як сохтори минтақавии ҳамкории бисёрҷониба дар бахшҳои гуногун пешниҳод гардида, Эъломияи Душанбе қабул шуд.

15 июни соли 2001 дар нишасти навбатӣ дар шаҳри Шанхай Изҳороти муштарак дар бораи қабули Ҷумҳурии Ӯзбекистон ба “Панҷгонаи Шанхай” ва Эъломия дар бораи таъсиси Созмони ҳамкории Шанхай ба имзо расида, СҲШ ба яке аз сохторҳои бонуфузи байналмилалӣ ва модели нави ҳамкории самарабахши минтақавӣ табдил ёфт.

Сентябри соли 2014 дар шаҳри Душанбе сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай тартиб додани мақоми давлати аъзои СҲШ ба тасвиб расид.

Дар ин замина, сарони давлатҳои аъзои СҲШ июни соли 2017 Ҷумҳурии Ҳиндустон ва Ҷумҳурии Исломии Покистон ба Созмон ба сифати давлатҳои узви комилҳуқуқ пайвастанд.

17-19 апрели соли 2009 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон машқҳои “Норак - зиддитеррор” доир гардид.

Дар доираи ҳамкориҳои ҳарбӣ машқҳои муштараки ҳарбӣ таҳти унвони «Мирная миссия - 2012» баргузор шуд. 8 - 14 июни соли 2012 дар машқгоҳи «Чорух-Дайрон»-и вилояти Суғд бо иштироки қисмҳои низомии давлатҳои узви СҲШ машқҳои муштараки ҳарбӣ таҳти унвони «Мирная миссия - 2012» баргузор гардид.

Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки яке аз давлатҳои таъсисдиҳанда солҳои 2008, 2014 ва 2021 дар Шурои сарони давлатҳои узви СҲШ ва солҳои 2006, 2010 ва 2018 дар Шурои сарони ҳукуматҳои давлатҳои узви СҲШ раёсатро ба ӯҳда дошт.

Котиботи СҲШ ва Кумитаи иҷроияи Сохтори минтақавии зиддитеррористии СҲШ (СМЗТ) мақомоти доимамалкунандаи СҲШ мебошанд, ки моҳи январи соли 2004 ба фаъолият шурӯъ кардаанд. Котиботи СҲШ дар ш.Пекин ва Кумитаи Иҷроияи СМЗТ СҲШ дар ш.Тошканд ҷойгир мебошанд.

Бахшида ба 20-умин солгарди таъсиси Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Маркази дӯстӣ ва ҳамкории Созмони ҳамкории Шанхай дар Тоҷикистон ифтитоҳ ёфт.

Ҳамчунин, дар давраи раёсати Тоҷикистон дар СҲШ (солҳои 2020-2021) бо ташаббуси кишварамон Суруди СҲШ таҳия гардид, ки бори нахуст дар саммити ҷашнӣ садо дод.

Ҳамин тавр, дар саммити соли 2023 Ҷумҳурии Исломии Эрон ва саммити соли 2024 Ҷумҳурии Беларус аъзои комилҳуқуқи СҲШ шуданд.

Бо мақсади тақвият додани имкониятҳои рушди ҳамаҷонибаи ҳамкориҳои иқтисодии минтақавӣ бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи СҲШ механизми нави ҳамкорӣ дар соҳаи танзими зиддиинҳисорӣ ва мубориза бо рақобати беинсофона таъсис гардид, ки ҷиҳати ноил шудан ба ҳадафи умумӣ, яъне баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардуми минтақаи СҲШ, инчунин мусоидат ба таъмини суботи молиявӣ, беҳтар намудани фазои сармоягузорӣ ва дастгирии соҳибкорӣ дар кишварҳои узви СҲШ мусоидат хоҳад кард. Нахустин ҷаласаи роҳбарони ниҳодҳои зиддиинҳисорӣ моҳи майи соли 2024 дар Душанбе баргузор шуд.

4 июли соли 2024 дар саммити навбатӣ дар Остона Қарори Шурои сарони давлатҳо ҷиҳати таъсиси Маркази зиддимухаддиротии СҲШ дар Душанбе қабул шуд. Ҳадаф аз таъсиси Марказ ин тақвият додани ҳамкориҳои мақомоти салоҳиятдори давлатҳои узви СҲШ, ба вежа баланд бардоштани самаранокии амалиёти муштараки онҳо дар мубориза бар зидди гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир мебошад.

Тоҷикистон ба хайси яке аз давлатҳои муассис ва иштирокдори фаъоли СҲШ ҷиҳати таҳкими ҳамкориҳои гуногунҷанба ва баланд бардоштани имиҷи ин Созмон саҳми созанда мегузорад. Аз ҷумла, талошҳои кишвар ба таҳкими минбаъдаи муколамаи сиёсӣ дар рӯҳияи эҳтироми мутақобила, баробарҳуқуқӣ ва ҳамкории мутақобилан судманд, аз ҷумла бо давлатҳои шарики муколама равона шудааст.

Покистон моҳи июни соли 2017 узви СҲШ буда, аз соли 2005 то 2017 аз мақоми нозири СҲШ бархурдор буда, бо кишварҳои узви СҲШ робитаҳои таърихӣ, фарҳангӣ, тамаддунӣ ва ҷуғрофӣ дорад.

Дар ҷаласаи Шӯрои сарони давлатҳо дар Бишкек дар соли 2019 нахуствазири вақти Покистон пешниҳод кард, ки Гурӯҳи вижаи корӣ оид ба рафъи камбизоатӣ ва Маркази аълои СҲШ оид ба коҳиши фақр дар Исломобод таъсис дода шавад. Пешниҳоди СҲШ оид ба паст кардани сатҳи камбизоатӣ аз ҷониби СҲШ-CHS 16 сентябри соли 2022 ба тасвиб расид.

Моҳи декабри соли 2022 дар Покистон ҷаласаи вазирони адлияи кишварҳои узви СҲШ баргузор шуд.

Ҳиндустон бо кишварҳои Созмони Ҳамкориҳои Шанхай (СҲШ) робитаи наздик дошта, ба боварии мутақобила ва иродаи нек, рукнҳои асосии сиёсати хориҷии бисёрҷонибаи Ҳиндустон асос ёфтааст. Ҳиндустон дар соли 2005 мақоми нозир дар СҲШ дода шуд, ки баъдан дар соли 2017 ба узвияти комил пазируфта шуд. Муоширати беш аз даҳсола бо СҲШ омодагии Ҳиндустонро барои иҷрои нақши фаъол дар ин созмон таъкид мекунад.

Сарвазир Нарендра Моди дар нишастҳои СҲШ дар соли 2018 (Чин), 2019 (Бишкек), 2020 (Маскав, формати виртуалӣ), 2021 (Душанбе, формати виртуалӣ) ва 2022 (Тошканд) ширкат кард.

Дар нишасти сарони СҲШ дар соли 2022, ки дар Самарқанд (Ӯзбекистон) Ҳинд раёсати даврии СҲШ-ро бар дӯш гирифта, дар соли 2023 мизбони нишасти навбатии Шӯрои сарони давлатҳро шуда, Варанасӣ ба унвони нахустин пойтахти гардишгарӣ ва фарҳангии СҲШ барои солҳои 2022-23 пешбарӣ шуд.

19 октябри соли 2022 Мероси ҷаҳонии ЮНЕСКО дар оилаи СҲШ баргузор шуд.

26 октябр соли 2023 Ҷаласаи 22-юми Шӯрои сарони ҳукуматҳои (Сарвазирони) Созмони ҳамкории Шанхай дар шаҳри Бишкек доир гардид.

4 июли соли 2023 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷаласаи навбатии Шӯрои сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории Шанхай, ки таҳти раёсати Ҷумҳурии Ҳиндустон дар шакли видеоконфронс баргузор шуд, иштирок намуданд.

4 июли соли 2023 дар саммити навбатии СҲШ бо ташаббуси Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Стратегияи рушди иқтисодии Созмон то соли 2030 ва як сол пас дар саммити Остона Нақшаи чорабиниҳо ҷиҳати татбиқи он қабул шуд, ки ҳуҷҷати мазкур фарогири тамоми соҳаҳои иқтисодӣ бо тамаркуз ба «рушди сабз» мебошад.

Ҳамчун Раиси Шӯрои Сарони Ҳукуматҳои СҲШ (CHG) аз 26 октябри соли 2023, Покистон 22 ноябри соли 2023 "Конфронс оид ба алоқаи нақлиётӣ барои шукуфоии минтақа" ва ҷаласаи сатҳи коршиносони Гурӯҳи кории вижаи мубориза бо камбизоатӣ таҳти унвони“Истифодаи технологияҳои рақамӣ барои баланд бардоштани сатҳи амнияти иҷтимоӣ дар кишварҳои узви SCO026” баргузор гардид.

Дар соли 2024 дар Покистон ҷаласаи Шӯрои сарони ҳукуматҳои (сарвазирони) давлатҳои аъзои СҲШ ва инчунин ҷаласаи вазирони кишварҳо баргузор шуд.

4 июли соли 2024 зери роҳбарии Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Қосим-Ҷомарт Тоқаев дар шаҳри Остона ҷаласаи 24-уми Шӯрои сарони давлатҳои СҲШ (ШҲШ) баргузор гардид.

4 июли соли 2024 дар саммити навбатӣ дар Остона Қарори Шурои сарони давлатҳо ҷиҳати таъсиси Маркази зиддимухаддиротии СҲШ дар Душанбе қабул шуд.

10 декабри соли 2024 дар шаҳри Пекин маросими тантанавии тақдими партитураи Суруди Созмони ҳамкории Шанхай, зери муаллифи ҳунарпешаи мардумии Ҷумҳурии Тоҷикистон, раиси Иттифоқи композиторони Тоҷикистон А.Мусозода ба Котиботи СҲШ баргузор шуд. Пешниҳод оид ба қабули Суруди СҲШ аз ҷониби Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 17 сентябри соли 2021 дар рафти Саммити ҷашнии 20-солагии СҲШ дар Душанбе садо дод.

3 майи соли 2025 дар шаҳри Чолпон-Атаи Қирғизистон, дар соҳили кӯли Иссиқкӯли Созмони ҳамкориҳои Шанхай марафони байналмилалии Иссиқкӯл – «Давиш бо роҳи абрешим – 2025» баргузор гардид.

Роҳбарияти созмонро дар соли 2025 Ҷумҳурии Мардумии Чин бар уҳда дошт, ки “Соли рушди Созмони Ҳамкории Шанхай” эълон гардид.

Дар солҳои 2025-26 Покистон раёсати Шӯрои сохтори минтақавии зиддитеррористии СҲШ ба душ дорад.

Нишасти ояндаи Созмони Ҳамкории Шанхай — таҳти шиори “25 сол СҲШ: якҷоя ба сӯи сулҳи устувор, рушд ва шукуфоӣ” дар Ҷумҳурии Қирғизистон баргузор мегардад.

Хулосаи калом, СҲШ аз ҷониби сарони кишварҳои Чин, Россия, Қазоқистон, Тоҷикистон ва Қирғизистон “Панҷгонаи Шанхай” ба ҳайси муассисони асосии он ба вуҷуд омад, ки ба таъсиси Созмони Ҳамкории Шанхай асос гузошта шуд. Бояд қайд кард, ки Тоҷикистон бо эҷоди мактаби сулҳу созандагии худ пайваста ҷонибдори таҳкими ҳамкориҳо бо давлатҳои нозири СҲШ буда, афзоиш ёфтани теъдоди шарикони мусоҳибавии СҲШ-ро дар мубориза бо терроризм, сепаратизм ва экстремизм, муомилоти ғайриқонунии маводи нашъадор, инчунин дар рушди минтақа, аз ҷумла дар қатори давлатҳои аъзои СҲШ, давлатҳои нозири СҲШ ва шарикони мусоҳибавии СҲШ ҷонибдорӣ намуда, бо ташаббусу тадбирҳои муҳим фаъолона иштирок менамояд.

РАҲМОНОВ Мирсаид ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии

Институти омузиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

ДУШАНБЕ, 04.09.2025 /АМИТ «Ховар»/. Истиқлол озодии мутлақи сиёсӣ дар ҳифзи фарҳанг, забон, таърих, арзишҳои миллӣ ва масири ояндаи дурахшони давлату миллати тоҷик ва имконияти рушди ҳамаҷонибаи соҳаҳои гуногуни ҷомеа мебошад. Маҳз бо истиқлол метавон дар самтҳои иқтисод, маориф, тандурустӣ ва дигар бахшҳо пешрафт кард. Истиқлолро бояд бо масъулият ва ҳисси баланди миллӣ ҳифз кард. Тавре таърих нишон медиҳад, танҳо бо садоқат ба Ватан метавон истиқлолро нигоҳ дошт ва онро ба наслҳои оянда интиқол дод.

Истиқлоли Тоҷикистон дастоварди бузург ва муқаддасест, ки миллати тоҷик дар роҳи мубориза барои озодӣ ва соҳибихтиёрӣ ба он соҳиб гардидааст. Барои ба даст овардани истиқлол як зумра фарзонафарзандони миллат, аз ҷумла Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон саҳми босазо гузоштаанд.

Тавре Пешвои миллат иброз доштаанд, «истиқлолият муқаддастарину азизтарин неъмат, рамзи саодат ва асолати миллат, шарафу номуси ватандӯстӣ ва нишонаи пойдориву бақои давлат мебошад».

Истиқлоли Тоҷикистон маънои соҳибихтиёрии сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро дорад. Ин дастоварди таърихӣ имконият дод, ки миллат забон, фарҳанг, таърих ва арзишҳои миллиро рушд диҳад. Ҳамзамон истиқлол шароит фароҳам овард, ки мамлакат дар арсаи байналмилалӣ мавқеи худро устувор созад ва сиёсати хориҷии мустақилона дошта бошад.

Дар даврони истиқлол Тоҷикистон бо талошҳои пайваста барои рушди иқтисодиву иҷтимоӣ, беҳбуди сатҳи зиндагӣ ва таҳкими субот кӯшиш мекунад.

Истиқлоли Тоҷикистон рамзи озодӣ ва худшиносии миллат аст. Маҳз тавассути эҳтиром ва ҳифзи забон, фарҳанг, анъана ва таърихи миллӣ метавон истиқлолро устувор нигоҳ дошт. Ваҳдати миллӣ ва худшиносӣ яке аз заминаҳои истиқлол мебошад. Ҳамкории халқ, эҳтиром ба арзишҳои миллӣ ва ташаккули ҳисси худшиносӣ барои муҳофизати истиқлол муҳим арзёбӣ мегардад.

Ободонӣ ва рушди иқтисодӣ яке аз дигар роҳҳое мебошад, ки метавонанд истиқлолро мустаҳкам намоянд. Тавассути рушди соҳаҳои иқтисодии мамлакат ва беҳтар кардани сатҳи зиндагӣ метавон устувории давлатро таъмин кард.

Маърифату таҳсил яке аз роҳҳои дигаре аст, ки дар ҳолати маърифатнокии миллат ва таҳсилоти хубу созгор метавон ҷомеаро мустаҳкам намуд. Он ба тарғиби арзишҳои миллӣ дар ҷомеа кумак мекунад, то ки наслҳо бо ҳисси масъулиятшиносӣ ба Ватан хизмат кунанд. Масъулияти баланди ҳар шаҳрванд аст, ки тамоми арзишҳои миллӣ ҳифз карда шаванд. Барои нигоҳ доштани истиқлол чораҳои зеринро амалӣ намудан аз аҳамият холӣ нест:

— ҳифзи арзишҳои миллӣ: маҳз тавассути эҳтиром ва ҳифзи забон, фарҳанг, анъанаҳо ва таърихи миллӣ метавон истиқлолро устувор нигоҳ дошт;

— таҳкими субот ва амният: беҳбуди вазъи амниятӣ, мубориза бо терроризм, экстремизм ва ҷинояткорӣ барои нигоҳ доштани сулҳ ва оромии мамлакат;

— рушди иқтисоди мустақил: истифодаи самараноки захираҳо, пешгирии фасод ва ташаккули иқтисодиёт барои устувории давлат;

— маориф ва фарҳанг: таҳсилоти босифат, тарбияи ҷавонон дар руҳияи ватандӯстӣ ва ҳифзи арзишҳои миллӣ;

— мубориза бо ҳар гуна таҳдидҳо: ҳамеша бояд омода буд ва дар муқобили таҳдидҳои хориҷӣ ё дохилӣ аз манфиатҳои миллӣ ва истиқлол ҳимоят кард;

— ҷонибдорӣ аз сиёсати давлат: ҳамкории фаъол бо ҳукумат, иштирок дар интихобот ва қабули қарорҳо барои рушди мамлакат;

— муносибати дӯстона бо кишварҳои дуру наздик: ташаккули муносибатҳои дипломатӣ ва ҳамкории байналмилалӣ барои мустаҳкам кардани мақоми Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ.

Ҳифзи истиқлол кори дастҷамъона аст, ки танҳо тавассути меҳнат, садоқат ба Ватан ва эҳтиром ба арзишҳои миллӣ имконпазир гардидааст. Дар ин давра ба арзишҳои миллӣ эҳтиром гузошта шуда, забон, фарҳанг, таърих ва анъанаи гузаштагон ҳифз гардид. Маърифату таҳсил баланд бардошта шуда, ҷавонон барои ҳифзи арзишҳои миллӣ, ҳуқуқу уҳдадориҳо масъулиятшинос шуданд. Ҳамкории созанда ва сулҳомез тарғиб карда шуда, дар ҷомеа оромиву суботи пойдор ба вуҷуд омад. Ҷавонон бо назардошти ҳимояи арзишҳои миллӣ ва истиқлол дар ҳар кору амали худ аз манфиатҳои давлату миллат ҳимоят намуданд.

Истифодаи нерую имконияти умумӣ, густариши ҳамкории иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангӣ байни давлатҳо ва тақвияти муносибатҳои минтақавӣ дар заминаи Истиқлоли комил ба вуҷуд меояд. Барои амалисозии он, қабл аз ҳама, Ваҳдати миллӣ шарт ва зарур аст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин маврид чунин таъкид намудаанд: «Ваҳдати миллӣ барои кулли мардуми Тоҷикистон арзиши муқаддасу азиз ба ҳисоб рафта, асоси хушбахтӣ ва саодати бедории миллат мебошад. Озодӣ, истиқлолият, сулҳу субот, ормиву осоиштагӣ ва созандагию бунёдкорӣ маҳз аз шарофати ваҳдати миллӣ насиби мо гардидааст. Бинобар ин, вазифаи ҷонии ҳар шахси соҳибмаърифат аз он иборат мебошад, ки чун гавҳараки чашм Ватанамон — Тоҷикистонро ҳифзу ҳимоят намояд ва онро азизу муқаддас дорад».

Ҷумҳурии Тоҷикистон аз нахустин рӯзҳои истиқлол кӯшиш намудааст, то дар раванди барқарорсозӣ ва ташаккули пояҳои давлату давлатдории навин барои таъмини амнияту оромии ҷомеа, суботи сиёсиву иҷтимоии мамлакат шароити хуб муҳайё созад. Муҳимтарин дастовардҳое, ки дар даврони Истиқлоли давлатӣ ба даст омадаанд,: давлатдории миллӣ, Ваҳдати миллӣ ва сулҳу субот дар ҷомеа, Истиқлоли давлатӣ ва арҷгузорӣ ба забон, таърих ва фарҳанги миллӣ, заминаи воқеии рушди иқтисодӣ ва иҷтимоии мамлакат, сиёсати хориҷии кишвар, рушди маориф ва ғайра мебошанд.

Дар шароити истиқлол давлати тоҷикон бо кишварҳо ва созмонҳо ба таври мустақилона ҳамкорӣ ва дар арсаи байналмилалӣ манфиатҳои миллиро ҳимоя намуда, аз таҳдидҳо муҳофизат карда, мавқеи худро устувор нигоҳ доштааст. Истиқлол ба давлат имконият дод, ки сиёсати хориҷиро мустақилона муайян намояд. Дар навбати худ, сиёсати хориҷӣ воситаи асосии нигоҳ доштани истиқлол гардид. Ҳамкории мутақобили судманд бо дигар давлатҳо ва ташкилот ба рушди устувор ва ҳифзи арзишҳои миллӣ мусоидат намуд.

Расул МАҶИДЗОДА, АМИТ «Ховар»

Субҳиддин ЗИЁЕВ, ходими пешбари илмии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Тоҷикистон дар тӯли солҳои соҳибистиқлолӣ на танҳо ҳамчун давлати соҳибихтиёр, балки ҳамчун иштирокчии фаъоли равандҳои ҷаҳонии гузариш ба рушди устувор низ шинохта шудааст. Кишвари мо, ки дорои иқтидори бузурги манбаҳои барқароршавандаи энергия мебошад, таҳти роҳбарии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати рушди иқтисодиёти сабз роҳи воқеъбинонаро пеш гирифтааст. Ин интихоби стратегиро на танҳо тамоюлҳои муосир, балки ғамхории дурандешонаи Сарвари кишвар дар бораи амнияти энергетикӣ, беҳбудии экологӣ ва шукуфоии наслҳои оянда муайян мекунад.

Тоҷикистон ҳамчун сарзамини дарёҳои беназир ва кӯҳҳои азим бо боигарии асосии худ — захираҳои гидроэнергетикӣ, аз дигар кишварҳо фарқ мекунад. Ҳамзамон, хушбахтона ҳукумати кишвар иқдомҳои фаротар аз доираи нерӯи обии анъанавиро амалӣ намуда, вобаста ба истифодаи то ҳадди имкон бештари манбаҳои таҷдидшавандаи энергияро амалӣ намуда истодааст. Ин қадамҳои стратегӣ дар як қатор санадҳои муҳим, аз қабили «Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030» ифода ёфтааст. Барномаи мазкур, ки дар сатҳи олӣ ташаббус ва дастгирӣ ёфт, ҳамчун ҳуҷҷати меъёрӣ барои рушди ҳамаҷонибаи соҳа мубрамияти баланд дорад. Он ба ҷалби сармоя, ҷорӣ намудани технологияи муосир ва фароҳам овардани заминаи зарурии қонунгузорӣ нигаронида шудааст.

Коршиносони соҳа хуб медонанд, ки кишвари мо дар минтақа дорои потенсиали баландтарини энергияи офтобиро дорад. Бо дастгириҳои ҳукумати кишвар лоиҳаҳои таҷрибавӣ оид ба насби истгоҳҳои фотоэлектрикии офтобӣ дар минтақаҳои гуногуни ҷумҳурӣ мунтазам ва доимӣ ба роҳ монда шудаанд. Бунёди нерӯгоҳҳои электрикии офтобӣ дар минтақаҳои дурдаст, барои ҳалли масъалаи бо энергия таъмин намудани аҳолии маҳаллӣ, такони ҷиддӣ медиҳад.

Рушди соҳаи манбаҳои барқароршавандаи энергия дар кишвар на танҳо ҳамқадами тамоюли ҷаҳонӣ, балки сиёсати дурандешона ва созанади Сарвари кишвар мебошад, ки собитқадамона амалӣ карда мешавад. Иқдоми мазкур бевосита барои ноил шудан ба ҳадафҳои рушди устувор, амнияти энергетикии кишвар ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии ҳар яке аз шаҳрвандони кишвари азизамон мусоидат мекунад.

Ҳукумати кишвар таҳти роҳбарии бунёдкоронаи Сарвари кишвар яке аз ташаббускорони фаъоли энергияи сабз, ҳамчун таъминкунандаи ояндаи экологии сайёра, дар мубориза бо тағйирёбии иқлим шинохта шудааст. Кишвари мо бо бунёди нерӯгоҳҳои гидроэнергетикӣ ва офтобӣ ба сӯи таҳкими соҳибихтиёрии иқтисодӣ дилпурона пеш меравад. Ин дастовардҳо осори истиқлолияти кишвар буда, барои ободии фардо асос мешаванд.

34-умин солгарди Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон муборак – ҳамватанони азиз!

А.Ғ. Сафаров – мудири Маркази омӯзиш ва татбиқи манбаҳои барқароршавандаи энергия

Ф. Шокир, Қ.Ботуров – ходимони пешбари илмии МОТМБЭ

9 сентябри соли 1991 Тоҷикистон дар асоси Изҳороти истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз тарафи Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид, истиқлолияти давлатии худро эълон кард. Дар ин рӯз давраи нави таърихӣ оғоз ёфт. Акнун кишварамон аз таъсири сиёсати беруна озод шуда, роҳ ба сӯи худмуайянкунии миллӣ, пешрафти иҷтимоӣ ва эҳёи маданӣ боз гардид.

Мафҳуми истиқлолияти давлатӣ аз Эъломияи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 24 августи соли 1990 бармеояд, ки мувофиқи он истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ягонагӣ ва ҳукмравоии ҳокимияти давлатӣ дар тамоми ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ва соҳибихтиёрии он дар муносибатҳои хориҷӣ ифода меёбад.

Аз замони бадастории истиқлолияти давлатӣ 34 сол гузашт ва дар Тоҷикистон насли томе ба воя расидааст, ки дар даврони истиќлолият таваллуд шудаанд. Саволи мантиқӣ ба миён меояд: имрӯз ҷавонони кишвар истиқлолиятро чӣ гуна дарк мекунанд?

Истиқлолият барои кишварамон ба осонӣ ба даст наомадааст. Солҳои аввали соҳибихтиёрӣ бо ноустувории сиёсӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ (солҳои 1992-1997) ҳамроҳ буд, ки кишвар солҳои зиёд оқибатҳои онро паси сар кард. Бо шарофати заҳмату талошҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва халқи меҳнатпарасти тоҷик дар Тоҷикистон сулҳ барқарор гардида, ниҳодҳои ҳокимияти давлатӣ мустаҳкам гардиданд ва раванди рушди устувор бошиддат ҷараён гирифт. Ин дониш заминаи ташаккули шуури ватандӯстӣ дар ҷавонон мебошад.

Насли ҷавони муосири Тоҷикистон хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва махсус, донишҷӯён, мутахассисони ҷавон, соҳибкорони ҷавон, олимони ҷавон ва варзишгарон мебошанд. Онҳо дар ҳаёти ҷамъият фаъолона иштирок карда, мамлакатро дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ мекунанд ва дар пешрафти соҳаҳои гуногун ҳисса мегузоранд.

Аксари ҷавонон истиқлолиятро бо мафҳумҳои зерин алоқаманд мекунанд: сулҳу субот; озодии интихоб ва имкониятҳои худшиносӣ; рушди фарҳанг ва забони модарӣ; масъулияти ояндаи мамлакат ва ғайра.

Барои ҷавонон истиқлолият на танҳо як воқеияти таърихӣ, балки воқеияти рӯзмарраест, ки онҳо дар он зиндагӣ мекунанд, таҳсил мекунанд, касбу кор меомӯзанд ва оила бунёд мекунанд.

Барномаҳои давлатӣ барои дастгирии ҷавонон дар тарбияи ватандӯстӣ нақши муҳим доранд.

Намунаҳои чунин ташаббусҳо инҳоянд:

• Форумҳо ва конфронсҳои миллии ҷавонон;

• Бурсияҳо ва барномаҳои давлатӣ барои таҳсил дар хориҷа;

• Чорабиниҳои фарҳангию маърифатӣ бахшида ба Рӯзи Истиқлолият;

• Ҷалби ҷавонон ба лоиҳаҳои волонтёрӣ, экологӣ ва иҷтимоӣ.

Бо шарофати ин иқдомот дар ҷавонон мавқеъи фаъоли шаҳрвандӣ, майли ба кишвари худ муфид будан ва дарки аҳамияти истиқлолият ҳамчун арзиши олии миллӣ ташаккул меёбанд.

Насли ҷавон ба оянда некбинона менигарад. Ҷавонони Тоҷикистон сарфи назар аз чолишҳои ҷаҳони муосир – аз ҷаҳонишавӣ то таҳдидҳои экологӣ талош доранд, дастовардҳои кишвари худро ҳифз ва афзун намуда истодаанд. Барои онҳо истиқлолият арзиши бузургест, ки оянда дар асоси он бунёд мешавад Истиқлолият на танҳо иди давлатӣ, балки заҳмату талошҳои ҳаррӯза, саҳмгузорӣ дар рушди ҷомеа, илму фарҳанг, экология ва инноватсия аст. Истиқлолияти Тоҷикистон ҷузъи ҷудонашавандаи ҳувияти миллӣ мебошад. Барои насли ҷавон ин на танҳо озодӣ, балки масъулият низ мебошад. Ҳамин тариқ, ҷавонони Тоҷикистон истиклолияти давлатии Тоҷикистонро чунин бояд дарк намоянд: “Эҳтиром ба гузаштагон, фаъолияти самаранок дар имрӯз ва майлу хоҳиши ояндаи нек”.

34-умин солгарди Истиқлолияти давлатии Тоҷикистонро ба тамоми ҳамдиёронам муборакбод мегӯям.

Абдураҳмонзода Бобоҷон – сардори шуъбаи кадрҳои Институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

«Имрӯз терроризм ва экстремизм ҳамчун вабои аср ба амнияти ҷаҳон ва ҳар як сокини сайёра таҳдид карда, барои башарият хатари на камтар аз силоҳи ядроиро ба миён овардааст».

Эмомалӣ Раҳмон

Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025 мақсад, вазифаҳо ва самтҳои асосии сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар соҳаи муқовимат ба экстремизм ва терроризм муайян намуда, ба муттаҳид намудани тадбирҳои мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ва созмонҳои байналмилалӣ дар ин самт равона шудааст[1].

Ҷумҳурии Тоҷикистон эъмори давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягонаро пеша гирифта, дар сатҳи Конститутсия инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯро арзиши олӣ эътироф намуда, дар як вақт ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро ба воситаи Конститутсия, қонунҳои ҷумҳурӣ ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалие, ки аз тарафи Тоҷикистон эътироф шудаанд, таъмин менамояд. Ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд бевосита амалӣ мешаванд. Онҳо мақсад, мазмун ва татбиқи қонунҳо, фаъолияти ҳокимияти қонунгузор, иҷроия, мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва худидоракуниро муайян мекунанд ва ба воситаи ҳокимияти судӣ таъмин мегарданд (м.1,5,14 Конститутсия).

Давлат зиёда аз 35 моддаи Конститутсияро ба ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд бахшида, танҳо дар 4 ҳолат уҳдадориҳоро (дар Тоҷикистон ҳар шахс вазифадор аст, ки Конститутсия ва қонунҳоро риоя кунад, ҳуқуқ, озодӣ, шаъну шарафи дигаронро эҳтиром намояд, м.42; ҳифзи Ватан, ҳимояи манфиати давлат, таҳкими истиқлолият, амният ва иқтидори мудофиавии он вазифаи муқаддаси шаҳрванд аст, м.43; ҳифзи табиат, ёдгориҳои таърихиву фарҳангӣ вазифаи ҳар як шахс аст, м.44; супоридани андоз ва пардохтҳо, ки қонун муайян кардааст, ҳатмист, м.45) пешбинӣ намудааст, ки яке аз онҳо риоя Конститутсия ва қонунҳо, эҳтироми ҳуқуқ, озодӣ, шаъну шарафи дигарон мебошад. Ба ҳамаи ин нигоҳ накарда, дар баъзе аз ҳолатҳо бошад шаҳрвандон даст ба ҷиноят ва хусусан, ҷиноятҳои хусусияти экстремистӣ ва террористӣ дошта мезананд.

Чи тавре, ки ба ҳамагон маълум аст, солҳои охир экстремизм ва терроризм ба хатари глобалӣ табдил ёфта, ҷаҳони муосирро ба ташвиш овардааст. Афзоиши ҷиноятҳои хусусияти экстремистӣ ва террористӣ дошта ба вусъат ёфтани терроризми байналмилалӣ, фаъолшавии унсурҳои тундраву ифротгаро, ҷалби ҷавонон ба сафи созмонҳои экстремистиву террористӣ ва иштироки онҳо дар низоъҳои мусаллаҳонаи давлатҳои хориҷӣ мусоидат менамояд[2].

Экстремизм – (аз калимаи франсузии «ехtrеmismе» ва лотинии «eхtrеmus») гирифта шуда, маънои аслиаш ифротгароӣ, тундравӣ, фикру андешаҳо ва амалҳои тундравона, аз ҳад гузаштан, аз андоза гузаштан аст.

Дар замони мо шахсони алоҳида, ҳизбу ҳаракатҳо ва созмонҳое ҳастанд, ки кӯшиш менамоянд, мақсаду маром, ғояву андеша, афкор ва нақшаҳои худро бо ҳар роҳу васила ва ҳатто, бо амалҳои тундравона амалӣ созанд. Ба ақидаи аксари муҳаққиқон, сиёсатшиносон, рӯзноманигорон экстремизм бештар аз ҳама дар соҳаи дин дучор меояд ва ин падида дар тамоми гушаву канори сайёраи мо ба амал меояд.

Экстремизм ва терроризм аз мафҳумҳоест, ки дар дунёи имрӯза вирди забони ҳама шудааст ва ин ду мафҳум ба ҳам пайваст мебошанд. Экстремизм (тундравӣ, аз андоза гузаштан) ба терроризм меорад. Истилоҳи «терроризм» (аз калимаи лотинии «tеrrоr») маншаъ гирифта, маъноаш «тарс ва ваҳм» аст. Террористон мехоҳанд, мақсаду мароми худро бо роҳи зӯроварӣ, куштор, тарсу ваҳм амалӣ созанд. Террор кардан, ҷомеаро ба ҳолати тарсу ваҳшат ва ноумедӣ афкандан аст.

Шаклҳои зиёди экстремизм ба монанди: сиёсӣ, миллатгароӣ, динӣ, наврасон ва ҷавонон, экологӣ, зиддиҷаҳонишавӣ, маънавӣ ва ғайра муайян карда шудаанд.

Экстремизм бо дарназардошти хусусияти глобалиаш ба Ҷумҳурии Тоҷикистон низ бетаъсир намондааст. Афзоиши ҳаводиси ифротгароӣ боиси он шуд, ки Қонуни ҶТ аз 8-уми декабри соли 2003[3] «Дар бораи мубориза бар зидди экстремизм (ифротгароӣ)» қабул гардида буд, ки баъдан Қонуни ҶТ аз 2-уми январи соли 2020 таҳти №1655 «Дар бораи муқовимат ба экстремизм» дар таҳрири нав ва Қонуни ҶТ аз 23-уми декабри соли 2021 таҳти №1808 «Дар бораи муқовимат ба терроризм» қабул карда шуданд. Дар асоси Фармони Президенти ҶТ аз 12-уми ноябри соли 2016 Стратегияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба муқовимат ба экстремизм ва терроризм барои солҳои 2016-2020[4] ва баъдан бо Фармони Президенти ҶТ аз 1-уми июни соли 2021 таҳти №187 Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025 ва Нақшаи амал оид ба амалисозии Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025[5] тасдиқ гардидааст, ки дар онҳо роҳҳои афзалиятноки мубориза ба муқобили ин хатари манфии иҷтимоӣ мушаххас карда шуданд[6].

Аз ҷумла дар Стратегияи зикргардида омадааст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қатори кишварҳои дигари минтақа таҳдидҳои афзояндаи экстремизм ва терроризмро ба амнияти миллӣ ва рушди босуботи худ эҳсос менамояд. Таҳдидҳои террористӣ шаклу усулҳои тозаро касб карда, ҷуғрофиё ва доманаи онҳо васеъ гардида, тарзҳои содир намудани ҳамлаҳои террористӣ ва ҳадафҳои онҳо тағйирёбандаанд. Интиқоли ҷангиён-террористон аз минтақаи Ироқу Сурия ба минтақаҳои дигар ва дар ин замина тақвият ёфтани мавқеи ташкилоти террористии «Давлати исломӣ» дар Ҷумҳурии Исломии Афғонистон барои кишварҳои Осиёи Марказӣ хавфи зиёдро ба миён овардааст. Ташкилотҳои экстремистию террористии фаъолияташон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон манъшуда бо ин сохторҳо робитаҳои устувор дошта, дорои сарчашмаҳои маблағгузорӣ ва таҷрибаи пешбурди фаъолияти тахрибкорию террористӣ мебошанд. Созмонҳои экстремистию террористӣ ҷиҳати ба сафҳои худ ҷалб намудани ҷавонон, аз ҷумла тавассути ҷустуҷӯи аъзои нав бо истифода аз шабакаҳои иҷтимоӣ фаъолияти густурдаи ташвиқотию тарғиботӣ мебаранд. Дар робита ба ин Ҷумҳурии Тоҷикистон чораҳои ниҳодӣ, фарогир ва маҷмӯии пешгирӣ, ошкор, рафъ ва қатъ намудани зуҳуроти экстремизм ва терроризмро қабул ва амалӣ менамояд.

Дар Кодекси ҷиноятии ҶТ як қатор моддаҳое мав­ҷуданд, ки онҳоро ҷиноятҳои хусусияти террористӣ ва тамоюли ифротгароӣ дошта меноманд.

Аслан пайдоиши чунин гурӯҳбандӣ аз Қонуни ҶТ “Дар бораи мубориза бар зидди экстремизм (ифротгароӣ)” аз 8 декабри соли 2003 №69[7] ва Қонуни ҶТ “Дар бораи мубориза бар зидди терроризм” аз 16 ноябри соли 1999 таҳти №846 ба миён омадааст, ин қонунҳо баъдан дар таҳрири нав қабул гардидаанд ва дар ин бора поёнтар муфассалтар истода мегузарем.

Ҳамон вақт, моддаи 3 Қонуни ҶТ “Дар бораи мубориза бар зидди экстремизм (ифротгароӣ)” мафҳуми расмии экстримизм ва амалҳое, ки ҳамчун экстримистӣ эътироф мешаванд, пешбинӣ намуда буд, ки тибқи талаботи он экстремизм – ин изҳори фаъолияти ифротии шахсони ҳуқуқӣ ва воқеӣ ба даъвати нооромӣ, дигаркунии сохти конститутсионӣ дар давлат, ғасби ҳокимият ва тасарруфи салоҳияти он, ангезонидани нажодпарастӣ, миллатгароӣ, бадбинии иҷтимоӣ, мазҳабӣ. Ҳоло бошад, тибқи муқарраоти моддаи 1 Қонуни ҶТ “Дар бораи муқовимат ба экстремизм” аз 2 январи соли 2020 №1655[8] мафҳуми экстремизмро, ҳамчун ифодаи мафкура ва фаъолияти экстремистие, ки барои бо роҳи зӯроварӣ ва амалҳои дигари зиддиқонунӣ ҳал намудани масъалаҳои сиёсӣ, ҷамъиятӣ, иҷтимоӣ, миллӣ, нажодӣ, маҳалгароӣ ва динӣ (мазҳабӣ) равона карда шудааст, фаҳмида мешавад.

Қонуни ҶТ “Дар бораи муқовимат ба экстремизм” мафҳуми фаъолияти экстремистиро - фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ё динӣ, воситаҳои ахбори омма ё ташкилотҳои дигар, аз ҷумла созмонҳои байналмилалӣ ва шахсони воқеӣ оид ба банақшагирӣ, ташкил, тайёр кардан ва иҷрои амалҳое, ки ба содир кардани фаъолияти экстремистӣ, ноустувор сохтани амнияти миллӣ ва қобилияти мудофиавии давлат, инчунин даъвати оммавӣ ҷиҳати бо роҳи зӯроварӣ ғасб намудани ҳокимияти давлатӣ ё бо роҳи зӯроварӣ тағйир додани сохтори конститутсионӣ ва ҳаракатҳое, ки ба барангехтани кинаву адовати миллӣ, нажодӣ, маҳалгароӣ ё динӣ (мазҳабӣ) равона шудаанд ва мафҳуми муқовимат ба экстремизмро бошад – ҳамчун фаъолияти мақомоти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ва шахсони мансабдори онҳо, инчунин шахсони дигари ҳуқуқӣ, ки ба ҳимояи асосҳои сохтори конститутсионӣ, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таъмини соҳибихтиёрӣ, тамомияти арзӣ ва амнияти давлат, ошкор кардани сабабу шароити ба зуҳуроти экстремизм мусоидаткунанда, инчунин барои огоҳонӣ, ошкор, пешгирӣ, рафъ ва қатъ намудани фаъолияти экстремистӣ ва аз байн бурдани оқибатҳои он равона карда шудааст, муайян намудааст.

Дар КҶ ҶТ як қатор таркибҳои ҷиноятие мавҷуданд, ки дар дитспозитсияҳои худ амалҳои хусусияти террористӣ ва экстримистӣ доштаро дарбар мегиранд. Масалан, диспозитсияи моддаҳои зерин номгӯи чунин ҷиноятҳоро муқаррар кардааст:

– моддаи 1791 («Ҷалб кардан барои содир намудани ҷиноят­ҳои хусусияти террористидошта ё мусоидати дигар барои со­дир намудани онҳо») - ҷалб кардани шахсон барои содир на­мудани ҷиноятҳои дар моддаҳои 179, 1792, 1793, 181, 182, 184, 1841, 1842, 1843, 1844, 185, 193, 194, 1941, 1942, 1943, 1944, 1945, 310 ва 402 пешбининамудаи КҶ ё моил намудани шахс барои иштирок дар фаъолияти ташкилоти террористӣ, яроқнок на­мудан ё таълими шахсон бо мақсади содир намудани ҷиноят­ҳои номбаршуда, инчунин мусоидат кардан ба тарзи дигар;

– моддаи 1792 («Маблағгузории ҷиноятҳои хусусияти террористи­дошта») - бевосита ё бавосита пешниҳод намудан ё ҷамъ овардани воситаҳо бо мақсади пурра ё қисман истифодаи онҳо ё бо дарки он ки ин воситаҳо барои содир намудани ҷиноятҳои дар моддаҳои 179, 1791, 1793, 181, 182, 184, 1841, 1842, 1843, 1844, 185, 193, 194, 1941, 1942, 1943, 1944, 1945, 310 ва 402 пешбининамудаи КҶ истифода мегарданд, ҳамчунин агар воситаҳои мазкур воқеан дар ҷиноятҳои зикршуда истифода нагарданд;

– м. 1793 («Даъвати оммавӣ барои содир намудани ҷи­ноятҳои хусусияти террористидошта») - даъвати оммавӣ барои содир намудани ҷиноятҳои дар моддаҳои 179, 1791, 1792, 181, 182, 184, 1841, 1842, 1843, 1844, 185, 193, 194, 1941, 1942, 1943, 1944, 1945, 310 ва 402 пешбининамудаи КҶ.

Қонуни ҶТ “Дар бораи мубориза бар зидди терроризм” аз 16 ноябри соли 1999 таҳти №846 мафҳуми хеле муфассали терроризмро дода буд, ки тибқи он терроризм - яъне зӯроварӣ ё таҳдиди истифодаи он нисбати шахсони воқеӣ, маҷбур кардан ё таҳдиди истифодаи он нисбати шахсони ҳуқуқӣ, ҳамчунин нобудсохтани (зарар расонидан) ё таҳдиди нобуд сохтани (зарар расонидан ба) молу мулк ё дигар объектҳои моддии шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки боиси хавфи ҳалокати одамон, расонидани зарари басо ҷид­дӣ ба молу мулк ё ба миён омадани оқибатҳои барои ҷамъи­ят хавфнок, ки бо мақсади халалдор сохтани амнияти ҷамъи­ятӣ, тарсонидани аҳолӣ ё расонидани таьсир ҷиҳати аз ҷониби мақомоти ҳокимият қабул намудани қарори барои террористон мақбул ё қаноатбахш намудани манфиатҳои ғайриҳуқуқии молумулкӣ ва (ё) дигар манфиати онҳо, инчунин таҷовуз ба ҳаёти арбоби давлатӣ ё ҷамъиятӣ бо мақсади суст кардани сохти конститутсионӣ ё амнияти давлат, ҳамчунин бо мақсади қать гардидани фаолияти давлатӣ ё дигар фаьолияти сиёсӣ ё содир намудани чунин кирдор бинобар интиқом барои чунин фаолият, инчунин сӯиқасд ба ҳаёт, расонидани зарари ҷисмонӣ ба ходими давлатӣ ё ҷамьиятӣ ё намояндаи ҳокимият, вобаста бо фаолияти давлатӣ ё ҷамъиятии онҳо, бо мақсади ноором сохтани вазьият ё расонидани таъсир ҷиҳати қабули қарор аз тарафи ма­қомоти давлатӣ ё монеъ шудан ба фаьолияти сиёси ё ҷамьиятӣ, инчунин ҳамла ба намояндаи давлати хориҷӣ ё кор­манди ташкилоти байналхалқии таҳти ҳимояи байнал­милалӣ қарордошта ё аъзои оилаи бо ӯ истиқоматкунанда, инчунин ба биноҳои хизматӣ ё истиқоматӣ ё воситаи нақ­лиёти шахсоне, ки таҳти ҳимояи байналмилалӣқарор доранд, агар ин ҳаракатҳо бо мақсади барангехтани ҷанг ё мураккаб сохтани муносибатҳои байналхалқӣ содир шуда бошанд, муайян карда буд.

Қонуни ҶТ аз 23 декабри соли 2021 №1808[9] «Дар бораи муқовимат ба терроризм» бошад, мафҳуми терроризм, ки тибқи он терроризм – мафкураи зӯроварӣ ва таъсиррасонӣ ба қабули қарори мақомоти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот ё созмонҳои байналмилалӣ, ки бо тарсонидани аҳолӣ ва ё дигар шаклҳои зӯроварии ғайриқонунӣ алоқаманд мебошад, пешбинӣ менамояд, инчунин мафҳуми амали террористиро низ пешбинӣ намудааст, ки тибқи он амали террористӣ – бевосита содир намудани ҷиноятҳои дорои хусусияти террористӣ дар шакли ба гаравгон гирифтан ва ё боздошт намудани гаравгонҳо, рабудани одамон, суиқасд ба ҳаёти арбоби давлатӣ ва ҷамъиятӣ, намояндагони гурӯҳҳои миллӣ, динӣ, мазҳабӣ, нажодӣ, дигар гурӯҳҳои аҳолӣ, намояндагони давлатҳои хориҷӣ, созмонҳои байналмилалӣ, ғасб намудан, зарар расонидан ва нобуд кардани иншооти давлатӣ ва ё ҷамъиятӣ, амалӣ кардани таркиш, сӯхтор, тирпарронӣ, истифода намудан ва ё таҳдиди истифодаи таҷҳизоти тарканда, моддаҳои радиоактивӣ, биологӣ, тарканда, кимиёвӣ ва дигар маводи заҳролудкунанда, ғасб намудан, ҳай карда бурдани воситаҳои нақлиёти заминӣ, обӣ ва ҳавоӣ, ташкили бетартибӣ ва иғвои он дар ҷойҳои серодам ва ҷамъиятӣ, ҷойҳои маҳрум ва маҳдуд кардан аз озодӣ, ҷойҳои гузаронидани чорабиниҳои оммавӣ, расонидани зарар ба ҳаёт ё саломатии аҳолӣ, молу мулки шахсони воқеӣ ва ё ҳуқуқӣ бо роҳи содир кардани садамаҳо, фоҷиаҳои техногенӣ, паҳн кардани таҳдид бо дилхоҳ восита ва тарзу усулҳо, инчунин, кирдорҳои дигари террористӣ, ки тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ва санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф намудааст, муқаррар шудаанд, муайян намудааст.

Таҳти мафҳуми ташкилоти террористӣ бошад, тибқи Қонуни ҶТ аз 23 декабри соли 2021 №1808 «Дар бораи муқовимат ба терроризм», ташкилоте фаҳмида мешавад, ки бо мақсади амалӣ намудани фаъолияти террористӣ таъсис дода шудааст ё дар фаъолияти худ имконияти истифодаи терроризмро эътироф менамояд. Ташкилот ҳамчунин террористӣ ба ҳисоб меравад, агар яке аз воҳидҳои сохтории он фаъолияти террористиро бо огоҳсозии ақаллан яке аз мақомоти роҳбарикунандаи ин ташкилот анҷом диҳад. Дар сурати аз ҷониби суд террористӣ эътироф карда шудани ташкилот, он бо қарори суд барҳам дода, молу мулкаш мусодира шуда, ба даромади давлат гузаронида мешавад ва фаъолияти террористӣ бошад – фаъолияте фаҳмида мешавад, ки ба содир намудани як ва ё якчанд ҷинояти дорои хусусияти террористӣ равона шудааст ва кирдорҳои ташкил, банақшагирӣ, тайёрӣ ва содир намудани амалҳои террористиро дар бар гирифтааст, моил кардан ба содиркунии амалҳои террористӣ, даъвати зӯроварӣ бо ҳадафҳои террористӣ, ташкили гурӯҳҳои ҳарбикардашудаи ғайриқонунӣ ё ташкилоти ҷиноятӣ бо мақсади содир намудани амалҳои террористӣ, инчунин, иштирок намудан дар онҳо, ҷалб кардан, мусаллаҳ намудан ё истифодаи террористон, инчунин, ба онҳо омӯзонидани малакаи террористӣ, маблағгузории ташкилоти террористӣ ё террористон, дар ҳама шакл кумак расондан ба ташкилотҳое, ки фаъолияти онҳо тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон террористӣ эътироф шудааст, таблиғоти ғояҳои терроризм, паҳн кардани мавод ё иттилооте, ки ба амалигардонии фаъолияти террористӣ даъват менамояд ё зарурати амалигардонии чунин фаъолиятро асоснок ё сафед мекунанд, аз ҷумла бо истифодаи шабакаҳои иттилоотию телекоммуникатсионии истифодаи умум ва Интернет, мусоидат кардан ба тайёр ва содир намудани амалҳои террористиро дар бар гирифтааст.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи ҳалномаҳои Суди Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 октябр, 8 декабри соли 2014 ва 14 апрели соли 2015 фаъолияти чунин созмонҳои экстремистӣ мисли «Ал-Қоида», «Ҳаракати Туркистони шарқӣ», «Ҳизби Исломии Туркистон» (собиқ ҳаракати Исломии Узбекистон), «Ҳаракати Толибон», «Бародарони мусулмон», «Лашкари Тойиба», «Гурӯҳи исломӣ», «Ҷамъияти Исломии Покистон», «Ҷамоати таблиғ», ташкилоти динӣ-миссионерии «Созмони таблиғот» ва «Тоҷикистони озод», «Ҳизб-ут-Таҳрир», «Салафия», «Ҷамоати таблиғ», «Ҷамоати Ансоруллоҳ», «Ҷабҳат Ан–Нусра», «Гурӯҳи-24», Ҳизби назҳати исломи Тоҷикистон ғайриқонунӣ эълон карда шуда, фаъолияти онҳо дар қаламрави кишвар манъ карда шудааст. Инчунин вебсайти интернетии www. irshod.kom, www.irshod.net ва дигар вебсайтҳои Ҷамоати (Ҷамъияти) «Ансоруллоҳ» баста шудааст. Ба ҳудуди Тоҷикистон ворид, паҳн, истеҳсол, чопу нашр намудани адабиёту варақаҳо, аудио ва видеосабтҳои Ҷамоати (Ҷамъияти) «Ансоруллоҳ» манъ карда шудааст. Сомонаҳои интернетии «Гуруҳи 24» баста шуда, ба Тоҷикистон ворид намудан ва дар ҳудуди он паҳн, истеҳсол, чопу нашр намудани адабиёту варақаҳо, аудио ва видеосабтҳои «Гурӯҳи 24» манъ карда шудааст.

Парвандаҳои ҷиноятӣ оид ба ҷиноятҳои хусусияти террористӣ дошта, инчунин парвандаҳои маданӣ дар бораи ҷуброн кардани зарар, мумкин аст бо қарори суд дар маҷ­лисҳои пушидаи судӣ баррасӣ карда шаванд.

Номгӯи ҷиноятҳои хусусияти террористӣ дошта дар Қо­нуни зикргардида ба тарзе муайян шудааст, ки аз мафҳуми муқар­рар­кардаи КҶ ҶТ тафовут дорад. Мувофиқи он ҷиноятҳое, ки дар моддаҳои 179, 1791, 1792, 1793, 181, 182, 184, 1841, 1842, 1843, 1844, 185, 193, 194, 1941, 1942, 1943, 1944, 1945, 310 ва 402 КҶ ҶТ пешбинӣ шудаанд, ҷиноятҳои хусусияти террористӣ дошта, дониста мешаванд. Вале дар баробарои ин тавзеҳоте ҷой дорад, ки ба ҷиноятҳои хусусияти террористӣ дошта мумкин аст, дигар ҷиноятҳое, ки КҶ ҶТ пешбинӣ намудааст, дар ҳолати ба мақсади террористӣ содир намудани онҳо, дохил карда шаванд. Зимнан ҷавобгарӣ барои содир намудани чунин ҷиноятҳо мутобиқи КҶ ҶТ сурат мегирад.

Шахсоне, ки ба фаъолияти террористӣ машғул мешаванд ё бо террористҳо ва ташкилотҳои террористӣ ёрӣ мерасонанд, инчунин фаъолияти онҳоро тарғиб менамоянд, муво­фиқи КҶ ҶТ ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Шахсоне, ки аъзои ташкилоти террористӣ набуда, аммо аз номи онҳо амали террористӣ содир кардаанд ё дар ташкили он, таъмини маблағ, таъмин ва мусаллаҳ гардонидани он иштирок менамояд, баробари аъзоёни ташкилотҳои тер­ро­ристӣ ҷавобгар мебошанд.

Шахсоне, ки дар бораи мавҷудияти ташкилоти терро­ристӣ ё шахсони алоҳидаи ба фаъолияти террористӣ шарикбуда маълумот дошта, аммо дар ин бора ба мақомоти дахлдори давлатӣ хабар надодаанд, тибқи КҶ ҶТ ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

Мувофиқи моддаи 28 Қонуни ҶТ аз 16 ноябри соли 1999 №846 «Дар бораи мубориза бар зидди терроризм», ки «Озодкунӣ аз ҷавобгарӣ» ном дошт ва ин қонун аз эътибор соқит шудааст, муқаррароте ҷой дошт, ки тибқи он шахсоне, ки ба субъектҳои бар зидди терроризм муборизабаранда ёрӣ мерасонанд, барои шуғл варзидан бо фаъолияти террористӣ мутобиқи КҶ ҶТ аз ҷавобгарӣ озод карда мешаванд, агар дар давраи дар ташкилоти террористӣ будани онҳо қасдан ҷиноят содир накарда бошанд. Инчунин, хизматчиёни ҳарбӣ, кормандон ва мутахассисони субъ­ект­ҳои бар зидди терроризм муборизабаранда барои зарари маънавӣ, модӣ ва ҷисмонӣ расонданашон ба террористон бинобар истифодаи қувваи ҷисмонӣ, воситаҳои махсус ва силоҳи оташфишон, ки онҳоро қонун пешбинӣ кардааст, мутобиқи КҶ ҶТ, ҷавобгар нестанд. Дар навбати худ, шахсоне, ки бо хоҳиши намояндагони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ё дигар мақомоти давлатӣ, командирони киштиҳои ҳавоӣ барои қать ё пешгирӣ кардани амали террористӣ ёри расонидан, барои амали ба муқобили террористон истифода бурдаашон мутобиқи КҶ ҶТ, ҷавобгар намебошанд.

Дар Қонуни нав дар бораи муқовимат бо терроризм бошад, бо кадом асосҳо чунин муқаррарот ҷой дода нашудааст, номаълум мебошад, ҳол он ки чунин муқаррарот дар эзоҳҳои моддаҳои мухталифи КҶ ҶТ ҷой дода шудаанд. Аз ҷумла, мутобиқи Эзоҳи моддаи 179 КҶ ҶТ шахсе, ки дар омода сохтани кирдори терористӣ иштирок дорад, агар мақомоти давлатиро сари вақт огоҳ созад ё бо роҳи дигар содир гаштани кирдори терористиро пешгирӣ кунад ва агар дар ҳаракатҳои ин шахс дигар таркиби ҷиноят мавҷуд набошад, аз ҷавобгарии ҷиноятӣ озод карда мешавад. Инчунин, тибқи Эзоҳи моддаи 1791 КҶ ҶТ («Ҷалб кардан барои содир намудани ҷиноятҳои хусусияти террористидошта ё мусоидати дигар барои содир намудани онҳо») низ шахсе, ки ҷинояти дар моддаи мазкур пешбинишударо содир намудааст, аз ҷавобгарии ҷиноятӣ озод карда мешавад, агар ӯ ихтиёран ва саривақт бо роҳи ба мақомоти ҳокимияти давлатӣ хабар додан ё бо дигар тарзҳо барои пешгирии содир шудани ҷиноятҳои хусусияти террористидошта мусоидат намояд, агар дар ҳаракатҳояш таркиби ҷинояти дигар набошад.

Қонуни ҶТ “Дар бораи муқовимат ба экстремизм” ҷиноятҳои хусусияти экстремистидоштаро - кирдори (ҳаракат ё беҳаракатии) содиршудаи гунаҳгоронаи барои ҷамъият хавфноке, ки дар асоси хусуматҳои сиёсӣ, ҷамъиятӣ, иҷтимоӣ, миллӣ, нажодӣ, мафкуравӣ, маҳалгароӣ ва динӣ (мазҳабӣ) бо мақсади маҳдудияти ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, расондани зарар ба амнияти ҷамъиятӣ, асосҳои сохтори конститутсионӣ, инчунин ба сулҳу амнияти байналмилалӣ равона гардида, бо таҳдиди татбиқи ҷазо тибқи Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон манъ карда шудааст, пешбинӣ намудааст.

Вобаста бар ин, дар КҶ ҶТ дар баробари ҷиноятҳои хусусияти террористӣ боз як қатор моддаҳои дигаре ҷой доранд, ки онҳоро «ҷиноятҳои дорои тамоюли экстремистӣ» меноманд. Ин, пеш аз ҳама, м.3071 («Даъвати оммавӣ дар ба амал баровардани фаъолияти экстремистӣ (ифротгароӣ)») мебошад. Барои даъвати оммавӣ дар ба амал баровардани фаъолияти экстремистӣ тибқи ин модда ҷавобгарии ҷиноятӣ пешбинӣ шудааст.

Дар диспозитсияи моддаи 3072 КҶ ҶТ ба даҳ таркиби ҷинояте ишора шудааст, ки онҳоро расман ҷиноятҳои хусусияти экстремистӣ (ифротгароӣ) дошта меноманд:

«Ташкили иттиҳоди экстремистӣ, яъне гурӯҳи муташаккили шахсон барои тайёр ё содир намудани ҷиноятҳои дар моддаҳои 157, 158, 160, 185, 188, 189, 237, 2371, 242, 243 (ҷиноятҳои хусусияти экстремистидошта) пешбинамудаи ҳамин Кодекс аз нигоҳи бадбинӣ ё кинаю адовати идеологӣ, сиёсӣ, нажодӣ, миллӣ, маҳалгароӣ, ё динӣ, ҳамчунин аз нигоҳи бадбинӣ ё кинаю адоват нисбати кадом як гурӯятҳи иҷтимоӣ, инчунин роҳбарӣ ба чунин иттиҳоди экстремистӣ, ба ҷузъ ё томҳои ба чунин иттиҳод дохилшаванда, ҳамчунин ташкили иттиҳоди ташкилкунандагон, роҳбарон ё дигар намояндагони ҷузъ ё томҳои чунин иттиҳод бо мақсади таҳияи нақшаҳо ва (ё) шароит барои содир намудани ҷиноятҳои хусусияти экстремистидошта».

Аз рӯйи мазмуни моддаи 3072 КҶ ҶТ ба ҷумлаи ҷиноятҳои хусусияти экстримистидошта инҳо дохил мешаванд: м.157 («Мо­неъ шудан ба фаъолияти ташкилоти динӣ»); м.158 («Мо­неъ шудан ба фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ ва иттиҳодия­ҳои ҷамъиятӣ»); м.160 («Вайрон кардани тартиби ташкил ва гузаронидани маҷлисҳо, гирдиҳамоиҳо, намоишҳо, пикетгу­зориҳо ва роҳпаймоиҳо»); м.185 («Ташкили воҳидҳои мусал­лаҳи ғайриқонунӣ»); м.188 («Бандитизм»); м.189 («Барангехтани кинаю адовати миллӣ, нажодӣ, маҳалгароӣ ва ёдинӣ»); м.237 («Авбошӣ»); м.2371 («Вандализм»); м. 242 («Несту нобуд ё вайрон кардани ёдгориҳои таърих ва фарҳанг»); м.243 («Таҳқири ҷасади фавтидагон ва гӯри онҳо»).

Чуноне аз мазмун ва моҳияти таркибҳои мазкур бармеояд, онҳо ягон хел «хусусияти» («тамоюли») барои бандубаст аҳаммиятнок надоранд. Мувофиқи м.3073 КҶ ҶТ барои ташкили фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ё динӣ ё дигар ташкилоте, ки нисбати он аз ҷониби суд қарори эътибори қонунӣ пайдо карда дар бораи барҳам додан ё манъи фаъолияташ бо сабаби ба амал баровардани фаъолияти экстре­мистӣ қабул шудааст, ҷавобгарии ҷиноятӣ пешбинӣ шудааст.

Иловаи муҳим ба КҶ ҶТ ин ворид намудани м.3074 («Ташкили таълим ё гурӯҳи таълимии хусусияти динии экстремистидошта») мебошад. Дар он барои ташкили таълим ё гу­рӯҳи таълимии хусусияти динии экстремистидошта, инчунин роҳбарӣ ё иштирок дар чунин таълим новобаста аз ҷойи таълим ҷавобгарии ҷиноятӣ пешбинӣ шудааст.

Мувофиқи эзоҳи м. 3072 КҶ ҶТ шахсе, ки ихтиёран аз иштирок дар иттиҳоди экстремистӣ даст мекашад, аз ҷавобгарии ҷиноятӣ озод карда мешавад, агар дар кирдори ӯ таркиби ҷинояти дигар мавҷуд набошад.

Эзоҳи м. 3073 КҶ ҶТ низ озод карданро бо чунин тартиб пешбинӣ кардааст: шахсе, ки ихтиёран аз иштирок дар фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ё динӣ ва ё дигар ташкилоте, ки нисбати он аз ҷониби суд қарори эътибори қонунӣ пайдо карда дар бораи барҳам додан ё манъи фаъолияташ бинобар сабаби ба амал баровардани фаъолияти экстремистӣ қабул шудааст, даст мекашад, аз ҷавобгарии ҷиноятӣ озод карда мешавад, агар дар кирдори ӯ таркиби ҷинояти дигар мавҷуд набошад.

Қонуни ҶТ “Дар бораи муқовимат ба экстремизм” таҳти мафҳуми экстремизм изҳори фаъолияти ифротии шахсони ҳуқуқӣ ва воқеӣ ба даъвати нооромӣ, дигаркунии сохти конститутсионӣ дар давлат, ғасби ҳокимият ва аз худ кардани салоҳияти он, ангезонидани нажодпарастӣ, миллатгароӣ, бадбинии иҷтимоӣ ва мазҳабиро мефаҳмад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти экстремистӣ манъ мебошад. Моҳияти аслии фаҳмиши экстримистиро дар қонунгу­зории миллӣ тавассути амали экстремистӣ ва мақсадҳои он хеле муфассал дарк намудан мумкин аст. Фаъолияти шахсони ҳуқуқӣ ва ё воқеӣ вобаста ба банақшагирӣ, ташкилкунӣ, тайёр кардан ва иҷрои амалҳои (кирдорҳои) эстремистӣ мебошанд, ки барои иҷрои мақсадҳои зерин равона карда шудаанд:

Фаъолияте, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон экстремистӣ ҳисобида мешаванд инҳоянд:

- бо зӯрӣ сарнагун кардан ва ё тағйир додани сохтори конститутсионӣ, вайрон ва халалдор кардани соҳибихтиёрӣ, истиқлолият ва тамомияти арзии Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин мусоидат кардан ба чунин кирдорҳо;

- барангехтани кинаю адовати нажодӣ, миллӣ, маҳалгароӣ, динӣ (мазҳабӣ) ва муноқишаҳои иҷтимоӣ, инчунин тарғиби махсусият ва бартарии шаҳрвандон аз нигоҳи муносибати онҳо ба дин (мазҳаб), забон, мансубияти онҳо ба миллат, нажод ё маҳал ба таври оммавӣ ё бо истифодаи воситаҳои ахбори омма ё содир кардани ин ҳаракатҳо бо роҳи зӯроварӣ ё таҳдиди истифодаи он;

- амалҳое, ки ба ноустувор сохтани амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон равона шудаанд;

- амалҳое, ки ба ғасб ё аз худ кардани ваколатҳои ҳокимият равона шудаанд;

- ташкил кардани гурӯҳҳои мусаллаҳи ғайриқонунӣ ё иштирок дар онҳо;

- паст задани шаъну эътибори миллӣ;

- вайрон кардани ҳуқуқ, озодӣ, манфиатҳои қонунии инсон ва шаҳрванд вобаста ба мансубияташ ба гурӯҳи иҷтимоӣ, нажод, миллат, қавм, маҳал, дин (мазҳаб) ва забон ё муносибати ӯ ба дин;

- ҷалб намудан барои иштирок дар амалҳои экстремистӣ, инчунин омӯзондани мафкураи экстремистӣ;

- монеъ шудан ё маҷбур кардан ба тағйир додани хусусияти фаъолияти қонунии мақомоти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунӣ, комиссияҳои интихоботӣ, ташкилот, иттиҳодияҳои дигар ва шахсони мансабдори онҳо;

- истифодаи зӯроварӣ ё таҳдиди истифодаи он нисбат ба кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ё ташкилоти дигари давлатӣ ва наздикони онҳо бо мақсади қасос гирифтан барои он амалҳое, ки бо иҷрои фаъолияти хизматӣ вобаста бошад ё ин ки хатари истифодаи зӯроварӣ вобаста ба ин асосҳо;

- ташвиқот ва ба намоиши оммавӣ гузоштани нишон, парчам ё рамзи дигари ташкилотҳои аз ҷониби суд экстремистӣ эътирофшуда;

- даъвати оммавӣ барои иҷро намудани амалҳои экстремистӣ ё интишори маводи экстремистӣ, инчунин тайёр кардан ва нигоҳ доштани онҳо бо мақсади паҳн намудан;

- нашр ва (ё) паҳн кардани маводи чопӣ, аудиоӣ, видеоӣ ва маводи дигари дорои хусусияти экстремистӣ дар воситаи ахбори омма, шабакаи интернет, воситаи алоқаи барқӣ.

Барои амалигардонии фаъолияти экстремистӣ шаҳрван­дони Ҷумҳурии Тоҷикистон, шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд мувофиқи тартиби муқарраршудаи қонун­гузориии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарии ҷиноятӣ, маъ­мурӣ ва ҳуқуқӣ-гражданӣ кашида мешаванд.

Бо мақсади таъмини бехатарии давлативу ҷамъиятӣ бо тартибу асосҳои пешбининамудаи қонун бо қарори суд кор­кунӣ ва фаъолият ба шахси дар фаъолияти экстремистӣ иштироккарда дар хизмати давлатӣ, хизмати ҳарбӣ, мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва ҳамчунин дар муассисаҳои таълимӣ ва машғул шудан ба фаъолияти хусусии ҳуқуқӣ маҳдуд карда мешавад.

Дар ҳолате, ки агар роҳбар ё корманди мақомоти роҳба­ри­кунандаи иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, динӣ ва ё ташкилоти ғайритиҷоратӣ ва дигар воҳидҳои таркибии онҳо рӯирост барои амалигардонии фаъолияти экстремистӣ даъват мекунад, аз ҷумла дар ҳолатҳое, ки қарори суд нисбати ин шахс барои ҷинояти равиши экстремистидошта ба ҳукми қонун даромадааст, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, ташкилотҳои динӣ ва ё дигар ташкилотҳои ғайритиҷоратӣ ва дигар воҳидҳои таркибии онҳо ӯҳдадоранд, ки дар муддати панҷ рӯз аз рӯзе, ки ариза дода шудааст, рӯирост дар бораи розӣ набуданашон ба гуфтаҳо ё кирдорҳои чунин шахсон хабар диҳанд.

Ҳангоми гузаронидани маҷлисҳо, намоишҳо, гирдиҳа­моӣ, роҳпаймоӣ ва дигар намоишҳои оммавӣ ба фаъолияти экстремистӣ роҳ дода намешавад. Ташкилкунандагони на­моиш­ҳои оммавӣ барои риоя накардани талаботҳои муқар­раргардидаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ба тартиби гузаронидани намоишҳои оммавӣ дахл доранд, ба роҳ надодан ба фаъолияти экстремистӣ, ҳамчунин ба пешгирии саривақтии он ҷавобгаранд.

Ба иштирокчиёни намоишҳои оммавӣ бо худ гирифтани яроқ ва дигар чизҳое, ки махсус тайёр карда шудаанд ва барои расонидани зиён ба саломатии шаҳрвандон ё зарар ба шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ истифода шуданаш мумкин аст, манъ аст. Ҳамин тавр, агар меъёрҳои Қонуни ҶТ «Дар бораи муқовимат ба экстремизм», КҶ ҶТ ва Конвенсияи Шанхай дар бораи мубориза бо терроризм, ҷудоихоҳӣ ва ифротгароӣ (аз 15 июни соли 2001) бо ҳам муқоиса намоем, номуво­фиқатӣ байни онҳо ошкор мешавад. Мафҳуми экстремизм хеле васеъ дар қонунгузории миллӣ муқаррар шуда, аз ало­матҳои аслии он, ки бо зӯроварӣ алоқаманд аст, берун баромадааст. Дар натиҷа меъёрҳои коллизионии зиёд ба вуҷуд меояд.

Дар иртибот бо ин гуфтаҳо, мо чунин мешуморем, ки мутобиқат байни фаҳмиши экстримизм бояд ҷой дошта бошад. Ҷиноятҳои ба истилоҳ тамоюли (хусусияти) экстримистидошта ҷиноятҳои мураккаб набуда, чунин «хусусият» ба қоидаи бандубасти ҷиноятҳо таъсир намерасонад. Ин ҷи­ноят­ҳо бо меъёрҳои худиашон бандубаст гардида, маҷмӯи ҷиноятҳоро ба вуҷуд намеоранд.

Бо мақсади мубориза бар зидди ҷиноятҳои хусусияти террористӣ ва экстримистидошта ва пурзӯр намудани ҷавобгарии ҷиноятӣ барои содир кардани чунин кирдорҳо соли 2018 ба моддаи 57 КҶ ҶТ тағйирот ворид карда шуд[10], ки тибқи он "ё барои маблағгузории сафари шахсони воқеӣ ба давлате, ки дар он ҷо истиқомат намекунанд ва ё шаҳрванди он нестанд, бо мақсади содир кардан, банақшагирӣ, тайёр кардан ё иштирок дар содир намудани акти (актҳои) террористӣ ва ё барои тайёр намудани террористон ё гузаштан аз чунин тайёрӣ» илова карда шуд, ки минбаъд судҳо ҳангоми таъини ҷазои асосӣ нисбати шахсоне, ки чунин ҷиноятҳоро содир менамоянд, инчунин ҷазои иловагиро дар намуди мусодираи молу мулк таъин менамоянд.

Дар қонунгузори Ҷумҳурии Тоҷикистон кайҳост, ки мафҳуми ташкилоти ҷиноятӣ ҷой дорад, аз ҷумла, “ташкилоти террористӣ”. Дар Қонуни ҶТ «Дар бораи муқовимат ба экстремизм» “Ҷавобгарии ташкилотҳо барои фаъолияти террористӣ”, “Ҷавобгарӣ барои маблағгузории фаъолияти террористӣ” ҷой дода шудаанд. Масалан, «Моддаи 38. Ҷавобгарии ташкилотҳо барои фаъолияти террористӣ.

1. Таъсисдиҳӣ ва амалисозии фаъолияти ташкилоте, ки мақсад ё амалҳояш ба тарғиб, сафедкунӣ ва дастгирии терроризм ё содиркунии ҷинояти дорои хусусияти террористӣ равона шудааст, манъ аст.

2. Ташкилот бо қарори суд дар асоси аризаи Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар он сурат террористӣ ҳисобида, фаъолияташ манъ карда мешавад, агар ташкил, тайёр ва содиркунии ҷинояти дорои хусусияти террористӣ аз ном ва ба манфиати ташкилот анҷом дода шавад, инчунин, агар амали мазкурро шахси воқеие содир намояд, ки ташкилот таҳти назорати ӯ бошад. Қарори дахлдори суд дар бораи манъи фаъолияти ташкилот ба сохторҳои маҳаллӣ ва сохторҳои дигари он низ паҳн мешавад.

3. Барои аз ҷониби суд террористӣ эътироф гардидани ташкилоти хориҷӣ ё байналмилалӣ (шуъба, филиал, намояндагии он) маводи мавҷудбуда ва ё тибқи шартномаи байналмилалӣ ё дар асоси мутақобила маводи пешниҳодкардаи давлати дахлдор, ки алоқамандии ташкилотро ба фаъолияти террористӣ тасдиқ менамоянд, асос шуда метавонанд.

4. Дар сурати террористӣ эътироф шудани ташкилоти хориҷӣ ё байналмилалӣ (шуъба, филиал, намояндагии он), фаъолияти ташкилоти мазкур дар ҳудуди кишвар манъ мегардад ва он барҳам дода мешавад, молу мулки ба ин ташкилот тааллуқдошта ва ё бевосита ё бавосита дар ихтиёри он қарордошта мусодира карда мешавад. Ҳамчунин, молу мулке, ки барои кумак расондан ба ташкилоти хориҷӣ ё байналмилалии мазкур дар фаъолияти террористӣ истифода шудааст, тибқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мусодира мегарданд ё Моддаи 39. Ҷавобгарӣ барои маблағгузории фаъолияти террористӣ

1. Шахсони воқеӣ, ки дар маблағгузории фаъолияти террористӣ гунаҳгоранд, тибқи қонунгузории ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

2. Фаъолияти ташкилотҳое, ки фаъолияти террористиро маблағгузорӣ мекунанд, бо қарори суд манъ шуда, молу мулки онҳо ба фоидаи давлат мусодира карда мешаванд. Роҳбарон ва кормандони шахсони ҳуқуқии фаъолиятшон манъшуда, ки дар маблағгузории фаъолияти террористӣ бевосита иштирок намудаанд, мувофиқи қисми 1 ҳамин модда ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.

3. Тартиби танзими муносибатҳои шаҳрвандони, шаҳрвандони хориҷӣ, шахсони бешаҳрванд ва ташкилотҳо оид ба гузаронидани амалиётҳо бо маблағҳои пулӣ, коғазҳои қиматнок ва молу мулки дигар, инчунин, мақомоти давлатӣ, ки дар ҳудуди гузаронидани амалиёт бо маблағҳои пулӣ, коғазҳои қиматнок ё молу мулки дигарро бо мақсади муқовимат ба маблағгузории фаъолияти террористӣ назорат мекунанд, бо қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад.».

Чунин муқарраротро дар муқаррароти моддаи 57 КҶ ҶТ низ вохурдан мумкин аст, аммо дар КҶ ҶТ бошад, ҷавобгарӣ барои шахсони ҳуқуқӣ пешбинӣ карда нашудааст, яъне то имрӯз ташкилотҳо ҳамчун субъекти ҷиноят эътироф нашудаанд, ки ба андешаи мо ин нигарон аст. Чунин таҷриба дар давлатҳои гуногуни ҷаҳон ҷой дошта, он барои муқовимат бо экстремизм ва терроризм мусоидат менамояд. Ба андешаи мо вақте расидааст, ки мо низ ба ин масъала рӯ оварда, таркибҳои ҷиноят барои содир кардани ҷиноят аз ҷониби ташкилотҳоро дар КҶ ҶТ пешбинӣ намоем.

Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн - мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири институти фалсафа,

сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи а.баҳоваддинови академияи миллии илмҳои тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.