Китоби "Мактаби сиёсию давлатдории Пешвои миллат – чароғи роҳи рушду тараққиёт" аз муаллифон Зафар Сайидзода ва Акрам Воҳидов, ки соли 2025 дар чопхонаи нашриёти "Контраст"-и ш.Душанбе чоп шудааст, аз асарҳои муҳим, жарфбинона ва илҳомбахш дар бораи ҳаёт, фаъолият ва мероси сиёсии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ин китоб ба 35-солагии Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон бахшида шуда, на танҳо як шарҳу таҳлили таърихӣ, балки як роҳнамои амалӣ барои ҳар шаҳрванд, бахусус ҷавонон аст.

Бо ҳаҷми 76 саҳифа, ки аз матнҳои таҳлилӣ ва аксҳои таърихӣ иборат аст, китоб шахсияти Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун намунаи ибрат барои роҳбарони сиёсӣ, барои расидан ба камоли инсонӣ ва раиятпарварӣ ба тасвир мекашад.

Муаллифон, бо истифода аз мисолҳои воқеӣ аз давраи ҷанги шаҳрвандӣ ва эҳёи Тоҷикистон, нишон медиҳанд, ки чӣ гуна як роҳбари давлати ҷавон тавонист дар солҳои 1990-ум кишварро аз вартаи нобудӣ наҷот диҳад. Масалан, дар саҳифаҳои аввал муаллифон бо иқтибос аз навиштаҳои Маҳатма Гандӣ марҳалаҳои мубориза ва пирӯзии Эмомалӣ Раҳмонро тавсиф мекунанд, ки ин қисматҳо хонандаро ба андеша дар бораи қудрати иродаи инсонию сиёсӣ водор месозанд.

Китоб аз дидгоҳи илмӣ-омӯзишӣ навишта шуда, ба масъалаҳои ахлоқӣ, маънавӣ ва сиёсӣ таъкид мекунад. Он ҳамчун як ҳуҷҷати таърихӣ, ки барояш аз бойгонии Хадамоти матбуотии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аксҳо гирифта шудаанд, арзиши баланд дорад. Аксҳо аз саҳифаи 52 то 75, ки ҳаёти муoҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро аз солҳои аввали роҳбарии давлатӣ то имрӯз нишон медиҳанд, ба матн ҳаҷм ва воқеият мебахшанд. Ин китоб таҳлили амиқи роҳи рушди миллат таҳти сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад ва барои омӯзиши таърихи муосири Тоҷикистон ҳатмӣ аст. Дар солҳои 1990-ум, вақте ки садҳо ҳазор нафар кушта ва гуреза шуданд, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз тариқи музокирот, аз ҷумла дар ҷойҳои хатарнок сулҳро барқарор кард. Ин дастовардҳо, ба гуфтаи муаллифон, муъҷиза буданд ва ба қудрати иродаи сиёсии ӯ вобастаанд.

Яке аз нуқтаҳои марказии китоб тасвири шахсияти Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун фарди дорои вижагиҳои истисноӣ аст. Муаллифон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ҳамчун ватанпарасти матин, фидокор ва шуҷоъ тавсиф мекунанд, ки дар шароити буҳрони амиқи сиёсӣ ва иқтисодӣ зимоми давлатро ба даст гирифт. Ӯ он вақт на таҷрибаи кофии сиёсӣ дошт ва на ба ҳизби сиёсии қудратманд такя мекард, аммо, бо такя ба мардум ва тавоноиҳои шахсии худ дар ҳамдастӣ ба ҷониби мухолиф ва кишварҳои кафил сулҳро барқарор кард. Муаллифон иброз менамоянд, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар соли 1992, вақте ки кишвар артиш ва сохторҳои низомию қудратӣ надошт, савганди фарзандӣ хӯрд ва ваъда дод, ки сулҳро барқарор мекунад. Ин иқдомҳо, ба гуфтаи муаллифон, муъҷиза буданд, зеро бисёриҳо ба имкони наҷоти кишвар бовар надоштанд.

Дар қисматҳои баъдӣ муаллифони китоб ба вижагиҳои пешвоӣ таъкид мекунанд: шуҷоат, ростӣ, фидокорӣ ва қобилияти ҳидоят кардани ҷомеа. Муаллифон пешворо на унвон, балки рисолат медонанд, ки танҳо афроди дорои камоли ахлоқӣ ва маънавӣ метавонанд онро бар уҳда гиранд. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун пешвое тасвир шудааст, ки на танҳо идора мекунад, балки мардумро ба ваҳдат ва созандагӣ, маънавиёти солими баланд ҳидоят менамояд. Ин таҳлилҳо бо мисолҳои таърихӣ, аз ҷумла мубориза бо мухолифон ва бунёди артиши миллӣ, ҳамроҳанд, ки хонандаро ба қадри фидокориҳои Пешвои миллат мерасонанд.

Қисмати муҳими китоб шарҳи "мактаби сиёсии" муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст, ки муаллифон онро ҳамчун маҷмуаи раҳнамоиҳо ҷиҳати ҳалли масъалаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ тавсиф мекунанд. Ин мактаб на фақат таълимоти муназзами назариявӣ, балки силсилаи омӯзаҳои амалӣ аз паёмҳо, суханрониҳо ва китобҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Муаллифон таъкид мекунанд, ки ин мактаб барои тарбияи маънавӣ ва ахлоқии мардум, бахусус ҷавонон, нақши бузург дорад. Он арзишҳои миллиро густариш медиҳад, бо таассуб мубориза мебарад ва фазои ваҳдатро ба вуҷуд меоварад.

Китоб нишон медиҳад, ки мактаби давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пешрафти Тоҷикистон умда аст: аз эҳёи иқтисод то бунёди неругоҳҳо ва роҳҳо. Муаллифон натиҷагирӣ мекунанд, ки ба шарофати ин мактаб ва шахсияти муҳатрам Эмомалӣ Раҳмон, Тоҷикистон аз кишвари ҷангзада ба мамлакати босубот табдил ёфт. Аксҳо дар саҳифаҳои 52-76 ин дастовардҳоро тасвир мекунанд, аз ҷумла мулоқотҳо бо мардум ва бунёди иншоотҳоро, ки ҳамчун шаҳодати амалии ин мактаби сиёсӣ хидмат мекунанд.

Дар қисматҳои охирини китоб муаллифон пешрафтҳои имрӯзаро номбар мекунад: сохтмони роҳҳо, неругоҳҳо, ислоҳоти кишоварзӣ ва рушди таҳсилот. Ин дастовардҳо натиҷаи мактаби сиёсии Пешвои миллат ҳастанд, ки мардумро ба ҳамбастагӣ даъват мекунад.

Китоб барои тарбияи ҷавонон арзиши баланд дорад. Муаллифон таъкид мекунанд, ки муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон намунаи ахлоқи нек, дилсӯзӣ, меҳрубонӣ ва устуворӣ аст. Ӯ ҷомеаро аз захмҳои ҷанг шифо бахшид ва умед ба ояндаро эҳё кард. Аксҳо дар саҳифаҳои 58-76 мулоқотҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо кӯдакон ва ҷавонон нишон медиҳанд, ки ин шаҳодати меҳри падаронаи ӯст.

Ин мактаби сиёсию давлатдорӣ барои ояндаи Тоҷикистони ормонӣ – кишваре бо зиндагии беҳтару осуда ва адолати иҷтимоӣ – роҳкушо аст. Муаллифон мардумро ба пайравӣ аз ин омӯзаҳои созандагию саодат даъват мекунанд.

Дар маҷмуъ, ин китоб як ганҷинаи ҳикмат аст, ки таърихи навтарини Тоҷикистонро шарҳ медиҳад ва роҳи ояндаро равшан месозад. Муаллифон тавонистаанд бо забони сода ва айни замон илмӣ асари мукаммалро иншо кунанд. Ман мутулиаи ин китобро барои ҳама тавсия медиҳам, зеро он илҳом мебахшад ва ба дурнамои саодати миллат имон мебахшад. Бешубҳа, мактаби сиёсию давлатдории Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чароғи роҳи рушду тараққиёт аст!

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор, муҳаррири масъули китоб

Матни электронии китобро метавонед аз инҷо дастрас намоед:

https://www.facebook.com/share/p/16hF2hN5i4/?mibextid=wwXIfr

Дар шароити муосири ҷаҳонӣ, ки бо таҳдидҳои гуногуни амниятӣ, аз ҷумла терроризм, ҷиноятҳои муташаккил ва ноустувориҳои минтақавӣ ҳамроҳ аст, рушди инфрасохтори мақомоти ҳифзи ҳуқуқ аҳамияти хоса пайдо мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамчун кишвари дар ҳоли рушд ва ҷойгир дар маркази Осиёи Марказӣ, дар солҳои охир ба бунёди иншоотҳои нав барои мақомоти корҳои дохилӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир намудааст. Ин иқдомҳо дар доираи сиёсати давлатӣ ба истиқболи ҷашнҳои миллӣ, аз ҷумла 35-солагии Истиқлолияти давлатӣ, амалӣ мегарданд ва ҳадафҳои онҳо на танҳо беҳтар кардани шароити корӣ барои кормандони милитсия, балки таҳкими волоияти қонун, мубориза бо ҷинояткорӣ ва таъмини суботи ҷамъиятӣ мебошанд.

19 августи соли 2025 дар шаҳри Душанбе ду рӯйдоди муҳим рух дод:

1. Ифтитоҳи бинои нави Раёсати Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

2. Ифтитоҳи бинои Дастаи алоҳидаи таъиноти махсуси милитсия "Шоҳин".

Ин рӯйдодҳо бо иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ сурат гирифтанд.

Ҳамчунин, дар ин рӯз ҷаласаи ҷамъбастӣ бо кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бо иштироки Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ баргузор шуд, ки дар он масъалаҳои рақамикунонӣ ва паст кардани сатҳи ҷинояткорӣ баррасӣ гардиданд. Дар кори ҷаласа муовини якум, муовинон, роҳбари дастгоҳи Раиси шаҳр, сардорони воҳидҳои сохтории дастгоҳ, раисони ноҳияҳои шаҳр, сардорон ва кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи шаҳри Душанбе ва намояндагони воситаҳои ахбори омма иштирок намуданд.

Дар оғоз Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ масъалаҳои рӯзномаи ҷаласа ва тартиби кори онро ба ҳозирин шинос намуд. Ҳамзамон, муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба роҳбарияти КВД “Шаҳри ҳушманд (Smart City)”–и Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Душанбе дастуру супоришҳо додаанд ҷиҳати тақвияти ҳамкорӣ бо мақомотҳои дахлдор дар самти рақамикунонии хизматрасониҳои давлатӣ, истифода аз низомҳои рақамӣ бо мақсади баланд бардоштани самаранокии идоракунӣ ва беҳтар намудани сатҳи хизматрасонӣ ба аҳолӣ.

Дар охир Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ аз ҳозирин даъват ба амал овард, ки барои паст кардани сатҳи ҷинояткорӣ ва таъмини амнияту тартиботи ҷамъиятӣ барои фароҳам овардани фазои орому осоишта тамоми имконияти мавҷударо сафарбар намоянд. Инчунин, барои дар сатҳи баланд гузаронидани чорабиниҳои муҳими давлатӣ ва байналмилалии дарпешистода тамоми имконоти мавҷударо истифода намоянд. Ин даъватҳо нишон медиҳанд, ки роҳбарият ба ҳамоҳангии байни мақомотҳо ва ҷамъият таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунад ва ин ба рушди устувори шаҳр мусоидат менамояд.

Дар шароити муосир, ки насли ҷавон ҳамчун қувваи ҳаракатдиҳандаи рушд шинохта мешавад, роҳбарони ҷавон мисли муҳтарам Рустами Эмомалӣ нақши калидӣ дар амалӣ гардидани сиёсати давлатӣ бозӣ мекунанд. Ӯ бо донишҳои муосир, равишҳои навоварона ва таҷрибаи байналмилалӣ ба рушди кишвар саҳм мегузорад. Дар сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷалби ҷавонон ба мансабҳои роҳбарӣ ҳамчун стратегияи муҳим барои таъмини идомаи рушд ва навоварӣ шинохта мешавад. Яке аз намунаҳои барҷастаи чунин роҳбарон муҳтарам Рустами Эмомалӣ мебошад, ки ҳамчун роҳбари ҷавону пешрафта дар таърихи сиёсии кишвар ҷойгоҳи хоса дорад. Мансаби сиёсии муҳтарам Рустами Эмомалӣ аз солҳои аввали фаъолият бо муваффақиятҳои назаррас ҳамроҳ аст. Аз соли 2017 ӯ ҳамчун Раиси шаҳри Душанбе интихоб шуд, ки ин барои ӯ ҳамчун ҷавони 30-сола як масъулияти бузург буд. Дар ин мансаб, ӯ иқдомҳои зиёде барои рушди шаҳри Душанбе амалӣ гардонд, аз ҷумла бунёди инфрасохтори муосир, беҳтар кардани ҳолати муҳити зист ва таҳкими амнияти ҷамъиятӣ. Масалан, таҳти роҳбарии ӯ, барномаҳои ободонӣ ба истиқболи ҷашнҳои миллӣ, чун 35-солагии Истиқлолият, тезонида шуданд, ки натиҷаи онҳо бунёди биноҳои нав, аз ҷумла иншоотҳои мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мебошад.

Ҳамчун роҳбари пешрафта, муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба ҳамгироии технологияҳои муосир дар идоракунии шаҳрӣ таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунад. Ӯ иқдомҳои рақамикунониро пеш мебарад, ки ин ба беҳтар шудани хизматрасониҳои давлатӣ ва паст кардани сатҳи ҷинояткорӣ мусоидат мекунад. Аз соли 2020, ӯ ҳамчунин Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аст, ки ин ӯро ба яке аз шахсиятҳои калидии сиёсии кишвар табдил медиҳад. Саҳми ӯ дар ҳифзи амният ва суботи минтақаӣ, аз ҷумла тавассути ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Ҳамкории Шанхай ва Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, назаррас аст.

Муҳтарам Рустами Эмомалӣ санаи 19 августи соли 2025 дар баробари иштирок дар ифтитоҳи биноҳои нав, инчунин дар ҷаласаи ҷамъбастӣ бо кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи шаҳри Душанбе дастуру супоришҳо дод, ки ба таҳкими ҳамкорӣ байни мақомотҳо нигаронида шуда буданд. Ин иқдомҳо нишон медиҳанд, ки роҳбарони ҷавон мисли ӯ қодиранд, ки бо равишҳои навоварона ва ҳушёрона ба мушкилоти муосир ҳалли мувофиқ пайдо кунанд. Таърихи роҳбарии ӯ ҳамчун мисоли муваффақияти насли ҷавон дар сиёсат метавонад барои омӯзиши минбаъда дар илми сиёсӣ ва идоракунии давлатӣ хидмат кунад.

Ин рӯйдодҳо нишон медиҳанд, ки сиёсати давлатии Тоҷикистон ба рушди инфрасохторӣ ҳамчун омили калидии амнияти миллӣ такя мекунад. Бунёди биноҳои нав на танҳо шароити кориро беҳтар мегардонад, балки ба тарбияи кадрҳо (масалан, литсейи "Дурахшандагон") ва ободонии шаҳр (зебоӣ ва дарахтшинонӣ) мусоидат менамояд. Аз нуқтаи назари сиёсӣ, иштироки роҳбарони олии кишвар, аз ҷумла муҳтарам Рустами Эмомалӣ, таъкид бар аҳамияти ин лоиҳаҳо дар ҳифзи суботи минтақаӣ мекунад, хусусан дар шароити мураккаби ҷаҳонӣ.

Таъкидҳои Президенти кишвар ба ҳушёрӣ ва омодагӣ ба ҳолатҳои ғайричашмдошт ҳамоҳанг бо назарияҳои муосири идоракунии хавфҳо дар илми сиёсӣ аст. Ҳамчунин, ҳамгироии рақамикунонӣ (Smart City) нишон медиҳад, ки Тоҷикистон ба самти шаҳрҳои ҳушманд ҳаракат мекунад, ки ин ба беҳтар шудани хизматрасониҳо оварда мерасонад. Дар ин замина, нақши муҳтарам Рустами Эмомалӣ ҳамчун роҳбари ҷавон хеле муҳим аст, зеро ӯ бо таҷрибаи муосир ва равишҳои навоварона ба ин равандҳо ҳаракат медиҳад.

Рушди инфрасохтори мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар Душанбе дар соли 2025 намунаи муваффақияти сиёсати давлатӣ дар самти таҳкими амният ва ободонӣ аст. Ин лоиҳаҳо нақши муҳим дар паст кардани ҷинояткорӣ ва омодагӣ ба таҳдидҳо доранд. Хусусан, нақши муҳтарам Рустами Эмомалӣ ҳамчун роҳбари ҷавону пешрафта дар ин равандҳо барҷаста аст ва метавонад барои наслҳои оянда намуна шавад.

ҲАЙДАРЗОДА Рустам Ҷӯра - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои фалсафа, профессор.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Истиқлолият бузургтарин неъмат барои ҳар як миллат ва давлат мебошад. Он рамзи озодӣ, соҳибихтиёрӣ ва худшиносии миллӣ аст. Барои мардуми Тоҷикистон низ Истиқлолият ба ҳайси рукни асосии давлатдории миллӣ ва заминаи рушди ҳамаҷонибаи кишвар ба ҳисоб меравад. Тоҷикистон рӯзи 9-уми сентябри соли 1991 истиқлолияти давлатии худро эълон намуд. Ин сана барои миллати тоҷик оғози як давраи нави таърихӣ гардид – давраи давлатсозии мустақил, эҳёи арзишҳои миллӣ ва таъмини суботи сиёсиву иқтисодӣ.

Масири душвори истиқлолият. Солҳои аввали истиқлолият барои Тоҷикистон хеле мушкил буданд. Ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997) кишварро ба бӯҳрони шадиди сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодӣ рӯ ба рӯ кард. Бо талошҳои пайвастаи Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ва сокинони кишвар , сулҳу субот барқарор ва ваҳдати миллӣ таъмин гардид.

Дастовардҳои замони истиқлол. Дар даврони истиқлол Тоҷикистон ба дастовардҳои назаррас ноил гардид:

• Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (соли 1994);

• Барқарорсозии сулҳ ва ваҳдати миллӣ (соли 1997);

• Сохтмони инфрасохтори замонавӣ – роҳҳо, нерӯгоҳҳо, мактабҳо ва беморхонаҳо;

• Истифодаи захираҳои обӣ ва энергетикӣ, аз ҷумла сохтмони НБО Роғун;

• Тақвияти сиёсати хориҷии мутавозин ва муносибатҳои дипломатӣ бо беш аз 180 кишвари ҷаҳон;

• Паҳн гардидани эҳсоси худшиносии миллӣ, фарҳангпарварӣ ва забондӯстӣ.

Аҳамияти Истиқлолият. Истиқлолият барои ҳар як шаҳрванди кишвар масъулият аст – масъулияти муҳофизати дастовардҳо, ҳифзи сулҳ, ва саҳмгузорӣ дар пешрафти давлат. Он имконият медиҳад, ки миллати тоҷик тақдири хешро худаш муайян намояд ва роҳи рушду тараққиёти худро интихоб кунад. Истиқлолият рамзи сарбаландии миллӣ, ваҳдат ва пешрафти Тоҷикистон аст. Мо, ҳамчун шаҳрвандони ин сарзамин, бояд ҳамеша посдори истиқлолият бошем ва барои таҳкими он талош намоем.

1. Пешрафти илм дар даврони истиқлол

Баъди ба даст овардани истиқлолият, яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ – таҳкими илм ва рушди нерӯи зеҳнӣ мебошад. Дар ин самт иқдомҳои зерин татбиқ шудаанд:

а) Барқарор ва рушди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ)

АМИТ, ки маркази асосии илмии кишвар мебошад, пас аз истиқлол имкони рушди мустақилро пайдо кард. Аз ҷумла:

• Шумораи пажӯҳишгоҳҳои илмӣ афзудааст (масалан, Пажӯҳишгоҳи физика ва техника, Пажӯҳишгоҳи обуҳавошиносӣ, Пажӯҳишгоҳи илмҳои иқтисодӣ ва ғайра);

• Ба омӯзиши масоили миллӣ, захираҳои табиӣ, забону фарҳанг, энергетика, экология ва дигар масъалаҳои муҳим таваҷҷуҳи бештар зоҳир мешавад;

• Илм дар Тоҷикистон ба тадриҷ ба фазои илмии ҷаҳонӣ пайваст мешавад – тавассути ҳамкориҳои байналмилалӣ, конференсияҳо ва табодули олимон.

б) Рушди илм дар донишгоҳҳо

• Дар баробари АМИТ, донишгоҳҳо низ ба марказҳои тадқиқотӣ табдил ёфтанд;

• Барномаҳои таҳсилоти магистратура ва докторантура (PhD) ҷорӣ гардиданд;

• Ҳукумати кишвар барои ҷавонони боистеъдод барномаҳои стипендиявӣ, аз ҷумла таҳсил дар хориҷро ташкил кард

в) Дастгирии давлатӣ

• Соли 2020 ва баъдан, “Стратегияи рушди илм барои солҳои 2021–2040” қабул гардид;

• Фонди давлатии дастгирии илм таъсис ёфт;

• Барои рушди инноватсия ва технологияҳои нав лоиҳаҳои вижа роҳандозӣ шудаанд.

2. Пешрафти истеҳсолот дар замони истиқлол

Солҳои аввали истиқлол барои бахши саноат ва истеҳсолот хеле душвор буданд, вале тадриҷан вазъ беҳтар шуд ва имрӯза Тоҷикистон ба марҳалаи нави саноатишавии босуръат ворид шудааст.

а) Саноати энергетикӣ

• Сохтмони Неругоҳи барқи обии “Роғун”, ки яке аз бузургтарин лоиҳаҳои стратегии кишвар аст;

• Бунёди НБО-ҳои дигар дар дарёҳои Вахш, Зарафшон ва Панҷ;

• Барқарорсозии шабакаҳои барқ ва интиқоли нерӯ ба кишварҳои ҳамсоя.

б) Саноати сабук ва саноати истеҳсолӣ (вазнин)

• Сохтмони корхонаҳои нави коркарди пахта, алюминий, маъданҳои кӯҳӣ;

• Ифтитоҳи корхонаҳои нассоҷӣ (бофандагӣ), пойафзолдӯзӣ ва дӯзандагӣ, ки асосан бо таҷҳизоти муосир муҷаҳҳазанд;

• Пешрафт дар истеҳсоли семент, оҳан, шиша ва дигар масолеҳи сохтмонӣ.

в) Кишоварзӣ ва агросаноат

• Гузариш ба шаклҳои нави хоҷагидорӣ (деҳқонӣ ва кооперативҳо);

• Бунёди корхонаҳои коркарди меваю сабзавот ва маҳсулоти кишоварзӣ;

• Содироти маҳсулоти кишоварзии Тоҷикистон ба кишварҳои хориҷӣ (Русия, Қазоқистон, Чин, Покистон ва ғайра).

г) Минтақаҳои озоди иқтисодӣ (МОИ)

Барои ҷалби сармоягузории хориҷӣ ва рушди истеҳсолот:

• МОИ “Данғара”, “Панҷ”, “Суғд”, “Ишкошим” ва “Кӯлоб” таъсис ёфтанд;

• Ин минтақаҳо имтиёзҳои андозӣ ва гумрукӣ доранд;

• Дар иншооти МОИ ширкатҳои ватаниву хориҷӣ фаъолият доранд

Истиқлолият барои рушди илм ва истеҳсолот дар Тоҷикистон шароити мусоид фароҳам овард. Дар ин муддат кишвар тавонист:

• Бунёди соҳаҳои нав;

• Саҳмгузорӣ дар иқтисоди миллӣ тавассути истеҳсолоти дохилӣ;

• Таҳкими нерӯи илмӣ ва рушди нерӯи инсонӣ;

• Ҷалби сармоя ва ҳамкории байналмилалиро таъмин намояд.

Ин ҳама дастовардҳо далолат бар он доранд, ки Тоҷикистон дар роҳи таҳкими истиқлолияти иқтисодӣ ва зеҳнӣ бо устуворӣ пеш меравад.

Пешрафти соҳаи маориф дар замони Истиқлолияти Тоҷикистон

Маориф – пояи рушди миллат ва асоси устувори давлатдории муосир ба ҳисоб меравад. Пас аз ба даст овардани истиқлолият, Тоҷикистон бо вуҷуди мушкилиҳои ҷанг ва бӯҳрони иқтисодӣ тавонист ба рушди соҳаи маориф аҳамияти махсус диҳад. Имрӯз маориф яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ ба ҳисоб меравад.

1.Сохтори низоми маориф

Низоми маорифи Тоҷикистон имрӯз аз зинаҳои зерин иборат аст:

• Таҳсилоти томактабӣ (кӯдакистонҳо);

• Таҳсилоти миёнаи умумӣ (синфҳои 1–11);

• Таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ (коллеҷҳо, литсейҳо);

• Таҳсилоти олӣ ва баъдидипломӣ (донишгоҳҳо, магистратура, докторантура).

2. Ислоҳот ва пешрафтҳо дар соҳаи маориф

а) Барқарорсозӣ ва бунёди муассисаҳои нав

• Соли 1991 то 2024 дар Тоҷикистон беш аз 3000 муассисаи нави таълимӣ сохта шуд;

• Бисёр мактабҳо ва муассисаҳои куҳна таъмиру навсозӣ гардиданд;

• Маблағгузорӣ ба соҳаи маориф ҳамасола афзоиш меёбад (дар соли 2023 — зиёда аз 6,5 миллиард сомонӣ).

б) Тағйири низоми таълим

• Низоми 12-сола ба омӯзиш ҷорӣ шуд (1 соли томактабӣ + 11 синфи мактаб);

• Мувофиқсозии барномаҳо бо стандартҳои байналмилалӣ;

• Ҷорӣ шудани барномаи таълимоти инклюзивӣ барои кӯдакони имконияташон маҳдуд.

в) Дастгирии омӯзгорон

• Афзоиши музди меҳнати омӯзгорон;

• Барномаҳои бозомӯзӣ ва курсҳои такмили ихтисос;

• Ҷорӣ намудани стипендия ва ҷоизаҳо барои омӯзгорони беҳтарин;

• Барномаи “Омӯзгори соли Тоҷикистон”.

г) Таҳсилоти олӣ ва байналмилалӣ

• Имрӯз дар кишвар беш аз 40 муассисаи таҳсилоти олӣ фаъолият дорад;

• Фаъолияти муассисаҳои хориҷӣ, мисли Донишгоҳи славянии Русия-Тоҷикистон, Донишгоҳи Осиёи Марказӣ ва ғайра;

• Ҷорӣ шудани низоми кредитии таҳсил ва барномаҳои магистратура/докторантура;

• Табодули донишҷӯён ва омӯзгорон бо кишварҳои хориҷӣ;

• Барномаи "5000 мутахассис барои Тоҷикистон" барои таҳсил дар хориҷ.

д) Рақамикунонии маориф

• Ҷорӣ шудани технологияҳои иттилоотӣ ва рақамӣ дар таълим;

• Фаъолияти портали “Маориф.tj”, шабакаҳои омӯзиши фосилавӣ, китобҳои электронӣ ва синфҳои виртуалӣ;

• Омӯзиши компютер ва фанҳои техникии нав дар мактабҳо.

3. Барномаҳои миллӣ ва стратегӣ

Ҳукумати кишвар чандин барномаи муҳими давлатӣ барои рушди маориф қабул кардааст, аз ҷумла:

• “Барномаи давлатии рушди маориф дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021–2030”;

• “Стратегияи миллии рушди маориф”;

• Барномаи рушди муассисаҳои таҳсилоти ибтидоӣ, миёна ва олӣ;

• Барномаҳои махсус барои фарогирии духтарон ба таҳсил дар деҳот ва ноҳияҳои дурдаст.

4. Дастовардҳои назаррас

• Бештар аз 99% кӯдакони синни мактабӣ ба таҳсил фаро гирифта шудаанд;

• Сатҳи саводнокии аҳолӣ зиёда аз 99% мебошад;

• Тоҷикистон дар чандин лоиҳаҳои байналмилалии маориф иштирок мекунад (UNESCO, UNICEF, World Bank, Erasmus+);

• Талошҳои зиёд дар самти забони давлатӣ, фарҳанги миллӣ ва худшиносии таърихӣ тавассути маориф густариш ёфтаанд.

Дар давраи истиқлол, соҳаи маорифи Тоҷикистон бо вуҷуди мушкилоти мавҷуда ба дастовардҳои назаррас ноил гардид. Ҳукумати кишвар маорифро ҳамчун пояи асосии рушди ҷомеа ва таҳкими давлатдорӣ эътироф намуда, пайваста ба он таваҷҷуҳи хос зоҳир менамояд. Пешрафти соҳаи маориф яке аз омилҳои калидии рушди кадрҳои миллӣ, таҳкими худшиносии шаҳрвандӣ ва тараққиёти иҷтимоиву иқтисодӣ ба ҳисоб меравад. Ногуфта намонад, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз соли 1992 то имрӯз, ҳамчун яке аз шахсиятҳои бузурги таърихи навини кишвар, нақши сарнавиштсозро дар таҳкими Истиқлолияти давлатӣ ва рушди соҳаҳои ҳаётии мамлакат иҷро намудаанд. Пешвои миллат бо хирад, иродаи матин ва ташаббусҳои созандаи худ барои бунёди як ҷомеаи пешрафтаю мутамаддин, эҳёи фарҳанги миллӣ ва ҳифзи арзишҳои давлатдорӣ заминаҳои устувор гузоштанд. Мақсад ва талошҳои пайвастаи Президенти кишвар дар роҳи таъмини зиндагии шоистаи мардум, таъмини рушди устувор ва таҳкими пояҳои давлатдорӣ шоёни таҳсину қадрдонӣ мебошад. Саҳми бузурги Ҷаноби Олӣ дар таъмини суботи сиёсӣ, рушди маориф ва дигар соҳаҳои муҳими ҷомеа, дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт хоҳад шуд ва ҳамчун намунаи барҷастаи раҳбарии хирадмандона барои наслҳои имрӯзу фардо хизмат хоҳад кард.

Субҳонов Д.Қ. ходими илмии шуъбаи “Энергетикаи гидрогенӣ”-и

Институти кимиёи ба номи В.И.Никитини АМИТ

ДУШАНБЕ, 27.08.2025 /АМИТ «Ховар»/. Имконияти мустақилона татбиқ намудани сиёсати хориҷӣ яке аз унсурҳои муҳими давлатдории миллӣ маҳсуб мешавад. Ба назари мо, сиёсати хориҷӣ аз маҷмуи ақидаҳо оид ба мавқеи давлат дар низоми муносибатҳои байналмилалӣ, яъне аз стратегия ва принсипҳои асосие, ки мавқеи ҷумҳуриро дар муҳити хориҷӣ тавсиф мекунанд, иборат аст. Сипас, он дар ҳуҷҷатҳои барномавии омодакардаи ҳокимияти иҷроия, масалан Консепсияи сиёсати хориҷӣ барои дурнамо инъикоси худро пайдо мекунад.

Таҷрибаи давлатдорӣ дар давлатҳои гуногуни дунё собит сохтааст, ки сиёсати хориҷӣ дар умум аз фаъолияти давлат ва дигар ниҳодҳои сиёсӣ барои амалӣ намудани манфиатҳо, ҳадафҳо ва ниёзҳои худ дар арсаи байналмилалӣ ташаккул меёбад. Албатта, сиёсати хориҷии ҳар давлати мутамаддин, пеш аз ҳама, бар пояи манфиатҳои миллӣ амалӣ мешавад. Манфиатҳои асосии миллии дилхоҳ давлат инҳоянд: маҳфуз доштани амният, ҳифзи дахлнопазирии сарҳадҳо ва томияти ҳудудии давлат, тиҷорати манфиатовари хориҷӣ, иштироки фаъолона дар корҳои байналмилалӣ, мавҷудияти обрӯ ва нуфуз дар ҷомеаи ҷаҳонӣ.

Ба таври умум эътироф шудааст, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон асосгузори дипломатия ва сиёсати хориҷии Тоҷикистони соҳибистиқлол мебошанд. Пешвои миллат дар даврони Истиқлоли давлатӣ равобити афзалиятнокро бо тамоми давлатҳои ҷаҳон барқарор намуда, барои тавсеаи равобити мутақобили судманд бо онҳо таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир менамоянд.

28 декабри соли 1993 дар Иҷлосияи 18-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муқаррароти консептуалии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистонро баён намуда буданд. Дар ин қарина сиёсати муосири хориҷии давлат бо муайян кардани вазифаҳои асосӣ ва таҳияи механизмҳои ноил шудан ба ҳадафҳои гузошташуда тавсиф карда мешавад. Нуктаҳои асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ҷузъи таркибии сиёсати умумии давлат мебошанд, дар Конститутсияи ҷумҳурӣ ифода ёфтаанд. Дар навбати худ, ҷоиз ба таъкид аст, ки Конститутсияи ҷумҳурӣ бо ташаббуси Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавассути раъйпурсии умумихалқӣ 6 ноябри соли 1994 қабул гардид.

Агар ба таърихи пешбурди сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар даҳсолаҳои пешин назар афканем, бо итминони комил таъкид кардан мумкин аст, ки давлати мо таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сиёсати муваффақи хориҷиро амалӣ менамояд ва манфиатҳои миллии тоҷиконро дар арсаи ҷаҳон маҳфуз медорад.

Яке аз омилҳои муҳими сиёсати муваффақи хориҷии давлати мо, пеш аз ҳама, принсипи «дарҳои боз» мебошад. Роҳбари олии мамлакати мо дар давраи эъмори давлати миллӣ ба кулли ҷомеаи ҷаҳонӣ эълон намуданд, ки мо ҷонибдори сиёсати бисёрсамта ва сулҳпарваронаи хориҷӣ мебошем ва бо ҳама давлатҳои дунё барои ҳамкорӣ омода ҳастем. Коршиносони маъруф эътироф мекунанд, ки «бо таъмини сулҳу оромӣ дар Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хотири рушду тавсеа бахшидан ба робитаҳои берунӣ сиёсати бисёрсамтаро, ки онро сиёсати «дарҳои боз» низ мегӯянд, пеш гирифта, ҷуғрофия ва самтҳои ҳамкориро хеле вусъат доданд. Ба шарофати чунин сиёсати санҷидашуда ва мутавозин Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари дӯстону ҳамёрони анъанавии худ теъдоди зиёди мамлакатҳо ва созмонҳои байналмилалию минтақавиро ба доираи ҳамкории худ ворид намуд, ки барои мустаҳкам намудани мавқеи ҷумҳурӣ дар сиёсати ҷаҳонӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллии он хизмати бузурге ба ҷо меорад».

Мо мутмаин мебошем, ки афкори фалсафӣ-сиёсии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон меҳвари мафкуравии сиёсати хориҷии Тоҷикистонро ташкил медиҳад ва принсипҳои давлатдории миллии Сарвари тоҷикон то имрӯз ҳамчун механизми универсалӣ амал намуда, Тоҷикистонро устувору ҷомеаи тоҷикро дар субот маҳфуз медоранд. Чунин шакл гирифтани сиёсати давлати мустақили Тоҷикон ба мамлакати мо имкон дод, ки давоми 34 соли сипаригаштаи даврони Истиқлол бо 186 давлати ҷомеаи ҷаҳонӣ робитаҳои дипломатӣ ва бо 57 ташкилоти байналмилалӣ равобити судманд ба роҳ монда шавад.

Имрӯз Тоҷикистон ба субъекти соҳибихтиёри муносибатҳои байналмилалӣ табдил ёфта, давлати моро тамоми аъзои Созмони Милали Муттаҳид ва созмонҳои бонуфузи байналмилалию минтақавӣ эътироф намуданд, ки ин нишондиҳандаи ҳамгироии ҷумҳурӣ ба низоми муносибатҳои байналмилалии ҷаҳон мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи Истиқлоли давлатӣ сиёсати хориҷии ошкоро, мутақобили судманд ва созандаеро пеш мебарад, ки бар манфиатҳои миллии ҷумҳурӣ асос ёфтааст. Сиёсати хориҷии муосири ҷумҳурӣ бо назардошти вазъи ба таври динамикӣ тағйирёбанда дар ҷаҳон ва минтақа, инчунин ислоҳоти густурдаи дохилии мамлакат ташаккул ёфтааст.

Мақсади асосии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳкими истиқлол ва соҳибихтиёрии давлат, таҳкими мавқеъ ва нақши ҷумҳурӣ дар арсаи байналмилалӣ ба вуҷуд овардани камарбанди амнияту субот дар саросари мамлакат ва пешбурди фаъолонаи манфиатҳои хориҷии иқтисодии ҷумҳурӣ мебошад. Тоҷикистон таҳти сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тарафдори ҳалли ҳама ихтилофот ва низоъҳо дар ҷаҳон танҳо бо роҳи осоиштаи сиёсӣ мебошад.

Пешвои миллат пайваста таъкид менамоянд, ки Тоҷикистон барои муколама кушода мебошад ва дар ин қарина манфиатдор аст ҳамкориро бо ҳама шарикон барои сулҳ, пешрафт ва шукуфоӣ вусъат диҳад. Ин иқдоми некбинонаи Тоҷикистон бо назардошти принсипҳои зерин: дахолат накардан ба корҳои дохилии дигар давлатҳо, иҷрои софдилонаи уҳдадориҳои байналмилалӣ, эҳтиром ва ҳифзи ҳуқуқи инсон ва дигар принсипҳо ва меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, инкишоф додани муносибатҳои неки ҳамсоягӣ бо мамлакатҳои ҳамсарҳад, мустаҳкам намудани ҳамкории минтақавӣ ва байналхалқӣ асос ёфтааст.

Ҳоло афзалияти асосии сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба минтақаи Осиёи Марказӣ равона аст. Сиёсати ҷумҳурии мо дар Осиёи Марказӣ ба таъмини сулҳу субот дар минтақа ва маҳфуз доштани амнияти минтақавӣ нигаронида шудааст. Ҷониби Тоҷикистон тамоми талошҳоро барои таҳкими ҳамкории иқтисодии минтақавӣ, рушди инфрасохтори нақлиётию транзити минтақавӣ, таъмини истифодаи оқилона ва ҳамаҷонибаи захираҳои обу энергетикии дарёҳои фаромарзӣ ва устувории экологии минтақа, анҷом додани равандҳои делимитатсия ва демаркатсияи сарҳадҳо ба харҷ медиҳад. Далели ин сиёсати сулҳпарваронаи хориҷии Тоҷикистон дар масири Осиёи Марказӣ имзои Шартнома байни Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон доир ба нуқтаи пайвастшавии сарҳадҳои давлатии се мамлакат ва Эъломияи Хуҷанд доир ба дӯстии абадӣ аз 31 марти 2025 мебошад. Ин рӯйдоди таърихӣ дар натиҷаи талошҳои тамаддунофаронаи Президенти ҷумҳурӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои таҳкими сулҳ дар водии Фарғона ва фазои геополитикии Осиёи Марказӣ ба даст омад. Маҳз бо талоши Пешвои миллат баҳсҳои тӯлонии сарҳадӣ дар водии Фарғона, ки нуқтаи калидии Осиёи Марказиро ташкил медиҳад, ба итмом расиданд ва саҳифаи нав дар рушди ин минтақаи муҳими Авруосиё кушода шуд. Дар натиҷа бо иқдоми сулҳпарваронаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон минтақаи Осиёи Марказӣ аз ҷиҳати геополитикӣ ва геостратегӣ ҳоло ба фазои муштараки эътимод, амният ва рушди устувор табдил меёбад.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон ба таҳкими равобити дӯстона ва неки ҳамсоягӣ бо мамлакатҳои минтақа, густариши ҳамкории илмию техникӣ ва фарҳангию гуманитарӣ бо онҳо, таҳкими робитаи парлумонҳо, минтақаҳои наздисарҳадӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва шаҳрвандони одӣ манфиатдор аст.

Ҳамчунин ҷойи таъкид аст, ки мамлакатҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, ки ҷумҳурии мо бо онҳо робитаҳои таърихии сиёсию иктисодӣ, нақлиётию коммуникатсионӣ барқарор намудааст, низ самти афзалиятноки сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба шумор меравад. Давлати соҳибистиқлоли мо минбаъд низ равобити дуҷонибаи ҳамкориро бо давлатҳои муштаракулманофеъ дар асоси баробарӣ, нафъи мутақобил, эҳтиром ва дар назар гирифтани манфиатҳои ҳамдигар идома хоҳад дод.

Дар даврони Истиқлоли давлатӣ Тоҷикистон ҳамчунин бо давлатҳои пешқадами дунё, ба мисли Ҷумҳурии Мардумии Чин, Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва Иттиҳоди Аврупо равобити хуби дӯстона ва мутақобили судманд ба роҳ мондааст.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таҳкими минбаъдаи шарикии стратегии худ бо Ҷумҳурии Мардумии Чин ҳамчун ҳамсояи наздики минтақавӣ ва давлате, ки дар пешбурди сиёсати глобалӣ яке аз нақшҳои калидӣ мебозад, манфиатдор аст. Тоҷикистон ҳамчунин давлати масъулиятшинос дар татбиқи лоиҳаи чинии «Як камарбанд — як роҳ» нақши калидӣ мебозад ва дар амалӣ сохтани иқдоми сулҳдӯстонаи шарикони чинӣ дар ҷаҳон ҳамсафи фаъол мебошад.

Рушди ҳамкории ҳамаҷонибаи мутақобили судманд ва созандаи Тоҷикистон бо Амрико ба дастгирии равандҳои навсозӣ ва ислоҳоти дар ҷумҳурӣ ҷараёндошта, ки ба таҳкими пояҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ ва баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ нигаронида шудаанд, мусоидат менамояд. Тоҷикистон дар самти муқовимат ба хатарҳо ва таҳдидҳои глобалӣ, ҳалли масоили доғи ҷаҳонӣ бо Амрико ҳампаймон аст ва ин давлатро дӯст ва шарики боэътимоди худ меҳисобад.

Самтҳои асосии ҳамкории Тоҷикистон бо кишварҳои Иттиҳоди Аврупо дар даврони истиқлол аз ҳамкории тиҷоратӣ, сармоягузорӣ ва молиявӣ, интиқоли технологияҳои олӣ, ҳамкорӣ дар соҳаҳои илм, маориф, экология, тандурустӣ ва фарҳанг, инчунин таҳкими амнияти минтақавӣ иборат мебошанд. Ҳамзамон ба боло бурдани муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистон бо давлатҳои пешрафтаи Аврупо, аз ҷумла Олмон, Фаронса, Британияи Кабир, Белгия, Италия, Испания, Латвия ва дигар давлатҳо таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда мешавад.

Самти афзалиятноки сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар даврони Истиқлоли миллӣ ҳамкорӣ бо мамлакатҳои пешрафтаи минтақаи Осиё ва уқёнуси Ором, аз ҷумла бо Корея ва Ҷопон мебошад. Тоҷикистон ҳамкориро бо мамлакатҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ — Малайзия, Индонезия, Сингапур ва Ветнам фаъолона афзоиш медиҳад. Ҳамчунин Тоҷикистон ҷонибдори рушди муносибатҳои ҳамаҷониба ва мутақобили судманд бо давлатҳои Осиёи Ҷанубӣ, аз ҷумла бо Ҳиндустон ва Покистон дар соҳаҳои тиҷорату иқтисод, нақлиёту коммуникатсия, сайёҳӣ ва дигар соҳаҳо мебошад.

Ҷойи таъкид аст, ки Тоҷикистон дар даврони Истиқлол равобити мутақобили судмандро бо давлатҳои ҷаҳони ислом дар бахшҳои иқтисод, иртибототи нақлиётӣ, молия, сармоягузорӣ ва сайёҳӣ, аз ҷумла дар чаҳорчӯби Созмони ҳамкории исломӣ ва Бонки исломии рушд ба роҳ монда, ба густариш ва таҳкими он манфиатдор аст.

Дар даврони Истиқлоли давлатӣ Тоҷикистон иштироки фаъолонаи худро дар кори Созмони Милали Муттаҳид идома дода, онро ягона созмони универсалӣ эътироф менамояд, ки барои ҳифзи сулҳу амнияти байналмилалӣ, инчунин мусоидат ба рушди устувори давлатҳо дар шароити равандҳои босуръати ҷаҳонишавӣ масъул аст. Ёдовар мешавем, ки маҳз ба тариқи Қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид чунин ташаббусҳои глобалии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мақбули ҷомеаи ҷаҳонӣ гаштааст:

-соли 2003- «Соли байналмилалии оби тоза».

-соли 2013 «Соли ҳамкорӣ дар соҳаи об».

-солҳои 2005-2015 Даҳсолаи байналмилалии амалиёт «Об барои ҳаёт».

-солҳои 2018-2028 Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор».

-соли 2025 – «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо».

Ба ғайр аз ин, Тоҷикистон аз минбари Созмони Милали Муттаҳид як қатор ташаббусҳои дигари байналмилалӣ ба миён гузоштааст, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирӣ ёфт. Ин рӯйдодҳо як ҷузъи муҳими сиёсати муваффақи хориҷӣ ва дипломатияи тоҷик мебошад.

Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти сарварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз ҷонибдори рушди минбаъдаи шарикӣ бо Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо ва Созмони ҳамкории Шанхай бо мақсади истифодаи самараноки механизмҳои ин сохторҳо барои рушди ҳамкории бисёрҷониба, муқовимат ба чолишҳо ва таҳдидҳои муосир мебошад. Тоҷикистон тамоми кӯшишҳоро ба харҷ медиҳад, ки ҳамкориро бо ниҳодҳои байналмилалии молиявӣ, аз қабили Бонки осиёии рушд, Бонки ҷаҳонӣ, Сандуқи байналмилалии асъор, Бонки аврупоии таҷдид ва рушд, Бонки сармоягузории инфрасохтории Осиё ва Бонки сармоягузории Аврупо фаъол созад ва дар ҷумҳурӣ лоиҳаҳои навро дар соҳаҳои энергетика, нақлиёт, кишоварзӣ, сохтмони манзил, рушди соҳибкории хурд ва соҳибкории хусусӣ амалӣ намояд.

Яке аз вазифаҳои асосӣ ва афзалиятноки фаъолияти сиёсати хориҷии Тоҷикистон мусоидат намудан ба татбиқи босамари Ҳадафҳои миллии стратегии ҷумҳурӣ маҳсуб мешавад. Аз ин рӯ Ҳукумат ва сохторҳои дахлдори мамлакат барои ноил шудан ба ин ҳадаф дар самтҳои зерин фаъолияти пурсамар доранд:

— ҳифз ва таҳкими сулҳу субот дар Осиёи Марказӣ, табдил додани минтақа ба минтақаи амният ва рушди устувор;

— ташаккули низоми мутавозуни бисёрҷабҳаи шарикии стратегӣ бо давлатҳои пешрафтаи ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ;

— пешбурди ташаббусҳои байналмилалии Тоҷикистон дар самтҳои муҳимтарини сиёсати минтақавӣ ва байналмилалӣ;

— мусоидат ба афзоиши ҳаҷми содироти маҳсулоти ватанӣ ва васеъ намудани ҷуғрофиёи он;

— мусоидати фаъолона дар ҷалби сармояи мустақими хориҷӣ ва технологияҳои пешрафта ба бахшҳои афзалиятноки иқтисоди миллӣ;

— мусоидат ба ҷалби сайёҳони хориҷӣ ва рушди инфрасохтори сайёҳии ҷумҳурӣ;

— мусоидат ба тавсеа ва амиқсозии ҳамкорӣ дар соҳаи нақлиёт ва транзит, рушди коммуникатсияҳои байналмилалии нақлиётӣ ва инфрасохтори логистикӣ;

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паём ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ» аз 28 декабри 2024 барҳақ таъкид намуданд, ки «вазъи ноором ва равандҳои пуртазоду мураккаб дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон, ки пайомадҳои буҳронии сиёсиву иқтисодӣ доранд, ҳамоно боиси нигаронӣ мебошанд. Гузашта аз ин, ҷомеаи байналмилалӣ ҳанӯз дар масири дарёфти роҳҳои муносиби ҳалли хавфу таҳдидҳои глобалии марбут ба тағйири иқлим қарор дорад.

Бо назардошти ин омилҳо, моро зарур аст, ки зимни пешбурди сиёсати хориҷӣ саъю талошамонро дар ҳамбастагӣ бо ҷомеаи ҷаҳонӣ барои расидан ба ҳадафҳои созанда барои пойдории сулҳу субот ва тавсеаи ҳамкории гуногунҷанба тақвият диҳем. Иштироки фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ бо мақсади ҳалли масъалаҳои умдаи аҳли башар аз авлавиятест, ки дар сиёсати хориҷии Тоҷикистон ба роҳ монда мешавад».

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон дар 34 соли сипаригаштаи даврони Истиқлоли давлатӣ таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба кулли ҷомеаи ҷаҳонӣ собит сохт, ки ҷумҳурии мо ҳамчун субъекти комилҳуқуқи муносибатҳои байналмилалӣ аз уҳдаи ҳалли масоили глобалӣ, пешбурди сиёсати мустақили хориҷӣ ва ҳифзи манфиатҳои миллӣ мебарояд. Тоҷикистон дар ҳамбастагӣ бо кулли давлатҳои ҷаҳон кӯшиш ба харҷ медиҳад, то инсоният ба ҳадафҳои рушди устувор бирасад ва дар ҷаҳон сулҳу субот пойдор бошад.

Имрӯз аҳолии мамлакат дар атрофи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳид аст ва бо такя ба чунин арзишҳо, ба мисли Ваҳдати миллӣ ва Истиқлоли давлатӣ минбаъд ҳам дар арсаи ҷаҳонӣ фаъолияти фарҳангпарварона ва тамаддунгароро пеш хоҳад бурд. Фарзандони босадоқат ва шуҷои Ватан минбаъд ҳам Парчами давлатиро дар ҳамоишҳои байналмилалии сиёсӣ, илмӣ, фарҳангӣ ва варзишӣ барафрохта, ҷаҳониёнро бо Тоҷикистони мо шинос мекунанд ва худро боифтихор «Ман – тоҷикам» муаррифӣ хоҳанд намуд.

Рустам ҲАЙДАРЗОДА, - директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои

Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои фалсафа

Истиқлоли давлатии тоҷикон натиҷаи истиқлоли фикрии ниёгони гузашта, идомаи мантиқии занҷираи давлатдорӣ, таҷлил ва инъикоси ормонҳои ҳазорсолаи таърихии миллати тоҷик мебошад. Истиқлоли давлатӣ ҳамчун афзалияти умумимиллӣ вазъи ҳимояшавандагии манфиатҳои муҳими мамлакатро дар назар дорад.

Дар шароити ҳозира манфиатҳои муҳими Ҷумҳурии Тоҷикистонро бақодории мамлакат, аз ҷумла ҳимояи истиқлоли давлатӣ, тамомияти арзии давлат, якпорчагию ваҳдати миллӣ, ташаккули ҳисси ватанхоҳиву ватандӯстӣ, рушди устувор ва ҳимояи мамлакат аз таҳдиду хатарҳои ҳарбӣ ва моҷароҳои сиёсӣ ташкил медиҳанд. Дар шароити кунунии ҷаҳонӣ, таҳкими Истиқлолият, устувор гардонидани пояҳои давлатдорӣ, баланд бардоштани сатҳ ва сифати зиндагии инсон, на танҳо барои мардуми мо, балки барои тамоми инсоният мазмуни ҳаётан муҳим пайдо мекунад. Инро пешрафти босуръати илму техника ва раванди қувват гирифтаистодаи ҷаҳонишавӣ исбот намуда, боиси ташаккул ёфтани низоми фарогири равобити сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангӣ ва иттилоотиву маънавӣ гардидааст.

Татбиқи манфиатҳои ҳаётан муҳими Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳифзи пиряхҳо мебошад, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, 3 марти соли 2021, дар мулоқоти якуми Панели сатҳи баланд оид ба масъалаҳои обу иқлим, иштирок ва суханронӣ намуданд. Президенти мамлакат сабаби асосии тағйирёбии иқлимро бар асари гармшавии глобалӣ обшавии босуръати пиряхҳо, маънидод карданд.

Зимни нахустин ҷаласаи пешвоёни эътилофи обу иқлим Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз дошта буданд, ки дар баробари зиёдшавии истеъмоли об, ки аз афзоиши аҳолӣ ва рушди иқтисодӣ вобастагӣ дорад, обшавии босуръати пиряхҳо метавонад ба оқибатҳои манфӣ оварда расонад. Ҳамаи инро ба эътибор гирифта, бо пешниҳоди Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид, 14 декабри соли 2022, зимни иҷлосияи 77-уми худ Қатъномаи «Соли 2025 — Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо»-ро, бо иттифоқи оро қабул намуд. Ҳамаи ин дастовардҳо дар соҳаи обу иқлим, танҳо ба шарафи Истиқлолияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон муаяссар шуданд

Дар ҷараёни татбиқи қарордодҳои қатъномаҳо ва созишномаҳои байналмилалӣ эътилофнамуда дар Тоҷикистони соҳибистиқлол, дар фосилаи на чандон тӯлонӣ арзишҳои демократӣ ҳамчун ҷузъи фарҳанги давлатдории навин пазируфта шуда, ба таҳкими дастовардҳои истиқлолият, ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ ва институтҳои он, инчунин ба таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон мусоидати фаъол намуданд.

Даврони Истиқлолият имкони воқеӣ фароҳам овард, то ин ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намоем. Истиқлолият рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонда, меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшид ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намуд.

Моҳи ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби ноҳияи Б.Fафуров Иҷлосияи таърихии ХVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба арсаи сиёсат шахсиятеро ба миён овард, ки тамоми дастовардҳои минбаъдаи кишвар ба номи ӯ иртиботи ҳамаҷониба доранд. Аз рӯзи Сарвари давлат интихоб гардидани фарзанди барӯманди халқ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми фишангҳои ҳокимият асосҳои сохтори конститутсионӣ, меъёрҳои танзимкунандаи ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар роиҷ гардида, пули миллӣ ба муомилот баромад ва шиносномаи миллӣ дар арсаи ҷаҳонӣ эътироф гардид.

Яке аз рукнҳои асосии давлатдории мустақил – Артиши миллӣ ва нерӯҳои сарҳадӣ таъсис дода шуда, ҳифзи марзу буми Ватан ва сарҳади давлатӣ таҳти назорати доимӣ гирифта шуд. Чунонки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: “Яке аз муҳимтарин дастовардҳои мо дар даврони Истиқлолият, давлатсозӣ ва давлатдории муосири миллӣ мебошад, ки моҳиятан шакли хуқуқбунёд, иҷтимоӣ ва дунявиро дорад.”

Даврони Истиқлолият имкони воқеӣ фароҳам овард, то ин ки роҳи имрӯзу ояндаи миллат ва пешрафти минбаъдаи кишвари азизамонро ба сӯи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намуда, рамзи олии Ватану ватандорӣ, бузургтарин неъмати давлатсозию давлатдории мустақил, кору пайкорҳои пайгиронаи созандагӣ, азму талошҳои фидокоронаи расидан ба истиқлолияти сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангиро омӯзонем ва меъёрҳои ҷомеаи шаҳрвандиро таҳким бахшида, дар як вақт ҳаёти озодонаи ҳар фард ва олитарин дараҷаи бахту саодати воқеии миллатро таъмин намоем.

Камолова Д.Ҳ., ходими илмии МДИ Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ

Истиқлолияти давлатӣ барои ҳар миллат на танҳо рамзи соҳибихтиёрӣ ва соҳибдавлатӣ мебошад, балки асоси рушд ва бақои давлат ва фарҳанги миллӣ аст. Миллати тоҷик, ки дар тӯли садсолаҳо борҳо мустақилиятро аз даст додааст, имрӯз бо соҳибистиқлолӣ имконият пайдо кардааст, ки на танҳо ҳувияти миллӣ ва давлатдории худро барқарор намояд, балки дар ҳама самтҳои ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла илму маориф, фарҳанг, иқтисод ва иҷтимоиёт рушд кунад.

Дар шароити ҷаҳони муосир, ки таҳдидҳои гуногун ва рақобатҳои геополитикӣ ҷой доранд, пойи устувори истиқлолият ва соҳибдавлатӣ барои миллати тоҷик муҳимтарин арзиш мебошад. Истиқлолият маънои онро дорад, ки шаҳрвандон метавонанд дар ҳифзи давлат ва Ватани худ саҳм гузоранд, насли наврас дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия шавад ва рушди иқтисод, илм ва фарҳанг ба роҳ монда шавад.

Ҳамчун як неъмати бебаҳо, соҳиби Ватан ва давлат будан яке аз бузургтарин саодатҳои инсон аст. Агар шахс сарвати дунё дошта бошад, вале макони ором ва Ватани худ надошта бошад, ӯ ҳамеша овора ва нороҳат хоҳад буд. Аз ин рӯ, соҳибдавлатӣ аз доштани Ватан-Модар маншаъ мегирад ва миллати тоҷик баъди садсолаҳои бедавлатӣ ба ин неъмат ноил гардид.

Истиқлол муқаддастарин ва азизтарин неъмати таърихиест, ки ба миллати тоҷик имкон дод, то бо сари баланд ва бо овози мустақил ба саҳнаи таъриху тамаддуни ҷаҳонӣ ворид гардад. Ин рӯйдоди сарнавиштсоз 9-уми сентябри соли 1991 аввалин бор ҳамчун Рӯзи Истиқлоли давлатӣ таҷлил шуд ва аз ҳамон лаҳза дари фардои нав ба рӯйи миллати куҳанбунёди тоҷик боз гардид. Ин иқдом имконият фароҳам овард, ки миллат ҳувияти миллии худро эҳё намояд, фарҳанг ва забонро нигоҳ дорад ва дар саҳнаи байналмилалӣ мавқеи соҳибихтиёр дошта бошад. Имрӯз миллати тоҷик дар остонаи ҷашни 34-солагии Истиқлоли давлатӣ бо руҳи созандагӣ ва иттиҳоду ҳамбастагӣ, барои рушди устувори кишвар кӯшиш меварзад.

Мафҳуми истиқлолият танҳо сиёсӣ нест, балки ҳамзамон иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иқтисодӣ мебошад. Миллати соҳибдавлат метавонад арзишҳои миллиро ҳифз ва тарғиб намояд, ҷавононро дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия кунад ва ҳамзамон бо дигар миллатҳои дунё ҳамкорӣ ва табодули фарҳангӣ дошта бошад.

Истиқлолият ба рушди илм низ заминаи устувор гузошт. Масалан, дар соҳаи астрофизика ва мушоҳидаи метеорҳо, Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2024 бори аввал дар шабакаи байналмилалии GMN (Global Meteor Network) ворид шуд. Дар солҳои охир дар расадхонаи астрономии байналмилалии Санглох ва дар Институти астрофизикаи АМИТ, шаҳри Душанбе, таҷҳизоти муосири нав насб гардид, ки имкон медиҳад метеорҳо ва болидҳо бо дақиқии баланд сабт ва таҳлил шаванд.

Танҳо дар давоми мушоҳидаҳои солҳои 2024-2025 зиёда аз 15 ҳазор метеор сабт шуд, ки 411 метеори базисӣ, аз ду нуқта мушоҳидашуда, муайян гардиданд. Ин дастовардҳо на танҳо обрӯи илмии Тоҷикистонро боло мебарад, балки далели амалии истиқлолият барои рушди соҳаҳои муҳими илм ва техника мебошад.

Илова бар ин, Тоҷикистон дар самти омӯзиши астроиқлим низ қадами муҳим гузоштааст. Таҷҳизоти махсуси нав, ки соли 2024 дар расадхонаи Санглохи Институти астрофизикаи АМИТ васл гардид, имкон медиҳад шароити атмосфера барои мушоҳидаҳои астрономиро дақиқ омӯзиш диҳем ва сифати таҳқиқотро боло барем. Натиҷаи мониторинг ва таҳлил аллакай шароити хуби астроиқлими ду расадхонаи Институти астрофизикаи АМИТ - Санглох (ноҳияи Данғараи вилояти Хатлони ҶТ) ва Шорбулоқ (ноҳияи Мурғоби ВМКБ ҶТ) тасдиқ намуданд. Ин иқдом нишон медиҳад, ки истиқлолият ба кишвар имконият медиҳад, ки дар таҳқиқоти ҷаҳонӣ саҳм гузорад ва бо олимони дигар давлатҳо ҳамкорӣ намояд.

Истиқлолияти давлатӣ на танҳо барои рушди илму техника, балки барои таъмини ваҳдат ва ҳамгироии ҷомеа муҳим аст. Дар Тоҷикистон, ки давлат аз миллатҳои мухталиф таркиб ёфтааст, сиёсати давлатӣ ба он равона шудааст, ки ҳамаи халқияту миллатҳои дохили давлат худро соҳибӣ ва эҳтироми ҳуқуқҳои баробар ҳис кунанд. Миллати меҳварӣ – тоҷикон – ҳамоҳанг бо дигар миллатҳо метавонанд ҳамзистӣ ва ҳамкории иҷтимоӣ дошта бошанд ва барои ҳифзи давлат саҳмгузорӣ намоянд.

Таърихи навини истиқлолият нишон дод, ки бе муттаҳидӣ ва ҳамкорӣ давлат дучори мушкилоти шадид мегардад. Ҷанги шаҳрвандӣ дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ нишон дод, ки нобоварӣ ва тафовутҳои дохилӣ метавонад давлатро ба марҳалаи харобӣ расонад. Омодагӣ ва роҳбарии қавӣ дар роҳбарии давлат зарур аст, то истиқлолият ва давлатдории миллиро ҳифз намояд.

Рушди илм ҳамчун омили устувории истиқлолият нақши ҳалкунанда дорад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон борҳо таъкид намудааст, ки ғамхорӣ ба илму маориф, сармоягузорӣ ба неруи инсонӣ ва рушди илм ба ояндаи кишвар таъсири бевосита дорад. Дониш ва саводнокӣ заминаи пешрафти давлат ва ташаккули худшиносии миллӣ мебошанд.

Бо такя ба илму техника ва рушди соҳаҳои маориф, иқтисод ва фарҳанг, Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад истиқлолияти худро мустаҳкам созад, ҷавононро дар рӯҳияи ватандӯстӣ ва инсонгароӣ тарбия намояд ва ҳамзамон обрӯи байналмилалии худро боло бардорад.

Истиқлолияти давлатӣ барои миллати тоҷик на танҳо рамзи соҳибдавлатӣ, балки пояи рушди илму фарҳанг ва устувории иҷтимоӣ мебошад. Миллат бо соҳибистиқлолӣ имконият пайдо кард, ки Ватани худро эҳтиром ва ҳифз кунад, ҷавононро тарбия намояд ва бо дигар давлатҳо ҳамкории созанда дошта бошад.

Дастовардҳои соҳаи астрофизика, ки дар арсаи ҷаҳони эътироф шуданд, намунаи амалӣ ва равшани ин истилоҳотанд. Онҳо нишон медиҳанд, ки истиқлолият ба кишвар имконият медиҳад, ки дар таҳқиқоти ҷаҳонӣ саҳмгузорӣ кунад, обрӯи илми худро боло барад ва барои ояндаи обод ва пешрафти ҷомеа заминаи устувор созад.

Аз ин рӯ, ҳар шаҳрванди Тоҷикистон вазифадор аст, ки арзишҳои истиқлолиятро эҳтиром намояд, барои ҳифзи давлат ва рушду нумуи он саҳмгузорӣ кунад ва худро қисми созандаи миллат ва Ватани худ ҳис намояд.

Қоҳирова Г.И. узви вобастаи АМИТ

Истиқлолият бузургтарин дастоварди ҳар як миллат ва муқаддастарин неъмати давлатдории миллӣ ба ҳисоб меравад. Мардуми Тоҷикистон, ки таърихи чандҳазорсолаи давлатдорӣ, фарҳанги пурғановат ва арзишҳои устувори маънавӣ дорад, бо ба даст овардани истиқлолият имконият пайдо намуд, ки сарнавишти худро мустақилона муайян кунад ва бо ифтихори миллӣ роҳи тараққиётро интихоб намояд. Истиқлолият барои миллати тоҷик на танҳо рамзи озодӣ, балки сарчашмаи ифтихор ва масъулият аст.

Ифтихор аз он аст, ки миллати тоҷик, пас аз садсолаҳо муборизаҳо ва озмоишҳои таърихӣ, тавонист соҳиби давлати мустақил гардад. Имрӯз мо бо сарбаландӣ мегӯем, ки Тоҷикистон кишвари соҳибихтиёр ва узви ҷомеаи байналмилалӣ мебошад. Парчам, Сарқонун ва Суруди миллӣ барои ҳар як шаҳрванд рамзи ифтихор гаштааст. Ҳар боре ки парчами Тоҷикистони соҳибистиқлол дар майдонҳои байналмилалӣ барафрошта мешавад, эҳсоси ифтихор ва ғурури миллӣ дар дилҳои мардум бештар мегардад.

Аммо истиқлолият танҳо рамзи ифтихор нест, балки масъулият ҳам мебошад. Масъулияти ҳар як шаҳрванд дар он аст, ки барои ҳифз ва таҳкими истиқлолият саҳмгузор бошад. Ҳар шаҳрванди кишвар бояд дарк намояд, ки истиқлолият як неъмати осмонӣ ё худ ба таври осон ба даст наомадааст. Барои истиқлолият наслҳои гузашта мубориза кардаанд, қурбонӣ додаанд ва роҳи душвори таърихиро паси сар намудаанд. Аз ин рӯ, имрӯз мо бояд бо масъулият онро ҳифз намоем ва барои таҳкими он кӯшиш ба харҷ диҳем.

Истиқлолият ба миллати тоҷик имконият дод, ки забон, фарҳанг ва арзишҳои миллии худро эҳё ва таҳким бахшад. Забони тоҷикӣ ҳамчун рамзи ҳувияти миллӣ мавқеи шоистаро соҳиб гардид. Эҳёи суннатҳо, ҷашнҳои миллӣ, рушди фарҳанг ва адабиёт ҳама дар фазои истиқлолият амалӣ шуданд. Ин ҳама сарчашмаи ифтихори миллӣ мебошанд, ки моро водор месозанд барои оянда масъулиятро эҳсос кунем.

Дар баробари ифтихор, истиқлолият масъулияти бузургеро низ ба дӯши мо гузоштааст. Ин масъулият аз ҳар як шаҳрванд тақозо менамояд, ки дар рушду пешрафти кишвар саҳмгузор бошад. Масъулиятшиносӣ маънои онро дорад, ки ҳар як шахс бояд дар соҳаи худ – хоҳ маориф, тандурустӣ, саноат, кишоварзӣ ё илм – бо ҳисси ватандӯстӣ ва садоқат фаъолият намояд. Танҳо бо ҳамин роҳ истиқлолият пойдор мемонад ва рушди ҷомеа таъмин мегардад.

Дар солҳои аввали истиқлолият мардуми тоҷик ба озмоишҳои сангин дучор гардид: ҷанги дохилӣ, буҳрони иқтисодӣ ва парокандагии ҷомеа. Аммо бо иродаи қавӣ ва ҳикмати миллӣ, мардум тавонистанд аз ин вартаи хатар наҷот ёбанд ва роҳи сулҳу ваҳдатро интихоб намоянд. Ин таҷриба собит намуд, ки истиқлолият танҳо дар сурати ваҳдату якпорчагии ҷомеа пойдор мемонад. Аз ин рӯ, ваҳдати миллӣ низ қисми ҷудонопазири ифтихор ва масъулияти мо мебошад.

Имрӯз Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ чун кишвари сулҳпарвар ва рушдкунанда эътироф шудааст. Дастовардҳои зиёде дар соҳаҳои иқтисод, маориф, фарҳанг ва варзиш ба даст омадаанд. Ҳамаи ин комёбиҳо натиҷаи истиқлолият ва заҳмати содиқонаи мардум мебошанд. Ҳар боре, ки парчами Тоҷикистон бо дастони варзишгарони шуҷоъ дар майдонҳои байналмилалӣ барафрошта мешавад, ҳар гоҳе ки олимону донишмандони мо бо кашфиёт ва дастовардҳои илмӣ садои Ватанро ба ҷаҳониён мерасонанд, ҳар вақте ки кишварамон бо ташаббусҳои созандаи худ дар масъалаҳои умумибашарӣ, аз ҷумла ҳифзи обу муҳити зист, эътироф мегардад – ин ҳама нишонаҳои равшани пешрафтанд, ки ҳисси ифтихори миллӣ ва ғурури ватандориро дар дилҳои мардум боз ҳам пурқувват месозанд.

Аммо дар баробари ифтихор, мо набояд масъулияти худро фаромӯш намоем. Ҳифзи истиқлолият маънои онро дорад, ки мо бояд сулҳу суботро ҳифз кунем, якдигарро эҳтиром намоем, қонунро риоя кунем ва барои пешрафти ҷомеа саъй кунем. Масъулияти ҷавонон махсусан бузург аст, зеро онҳо идомадиҳандагони роҳи истиқлолият мебошанд. Агар ҷавонон бо илму дониш, меҳнатдӯстӣ ва ватандӯстӣ мусаллаҳ бошанд, истиқлолият на танҳо ҳифз, балки таҳким меёбад.

Истиқлолият ҳамеша моро водор месозад, ки дар баробари ифтихори миллӣ, масъулиятшинос бошем. Агар истиқлолиятро танҳо ҳамчун рамзи ифтихор қабул кунем, вале масъулиятро фаромӯш созем, он метавонад осебпазир гардад. Аз ин рӯ, вазифаи ҳар як шахс аст, ки ҳам ифтихор ва ҳам масъулиятро дар якҷо нигоҳ дорад. Танҳо дар ҳамин сурат истиқлолият ҳамчун неъмати муқаддас ва арзиши миллӣ пойдор хоҳад монд.

Хулоса, истиқлолият барои миллати тоҷик сарчашмаи ифтихори бузург ва масъулияти миллӣ мебошад. Ифтихор аз он, ки соҳиби давлати мустақил ҳастем ва масъулият аз он, ки ин дастовардро бояд ҳифз ва таҳким бахшем. Ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон вазифадор аст, ки бо меҳнат, садоқат ва ватандӯстӣ барои пешрафти кишвар саҳм гузорад. Танҳо дар ҳамин сурат мо метавонем наслҳои ояндаро бо як Ватани обод, мустақил ва пурифтихор ба мерос гузорем.

Холов Холмаҳмад Исроилович – н.и.т., ходими пешбари озмоишгоҳи ғанигардонии маъдани Институти химияи ба номи В.И. Никитини АМИТ

Ба истиқболи таҷлили Рӯзи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон-

9 сентябр

Замони Истиқлоли давлатӣ яке аз тобноктарин саҳифаҳои таърихи давлатдории миллии мо маҳсуб меёбад. Зеро Истиқлол ормони ҳазорсолаи тоҷикон дар масири таърих буд. Хушбахтона, бо дастёбӣ ба Истиқлоли давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳи рушдро дар заминаи ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ интихоб намуд, ки ин падида барои рушди усувори кишвар заминаи мусоид фароҳам овард.

Ба ибораи дигар, Истиқлоли давлатӣ бозгӯи барҷастаи пойдории давлат, бақои миллат, нишонаи асолату ҳувият, мазҳари идеалу ормонҳои таърихӣ, шиносномаи байналмилалӣ ва шарафу эътибори ба ҷаҳони мутамаддин ҳамқадам будани Тоҷикистон мебошад. Боиси ифтихору далели хушбахтиву саодатмандии мо тоҷикон аст, ки фазои осудаи Истиқлоли давлатӣ бо шарофату саъй ва эҳтимому ҷаҳди ҳамешагии фарзонафарзанди миллат ва шахсияти бузурги замони мо Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вуҷуд омада, дар ҷараёни рӯзгори мардуми тоҷик кафили устувории давлат ва ҷавҳари саодатовари миллат гардид.

Аз ҷониби дигар, дар ин роҳи пур аз рушду такомул ва густаришу пешрафт кишвари мо ба дастовардҳои назарраси сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ шарафёб гардида, дар марҳилаи мураккабу ҳассоси ҷаҳони муосир ба иттиҳоду ҳамраъйӣ, ваҳдати миллӣ, маърифату зиракии сиёсӣ, худошиносиву худогоҳӣ ва эҳсоси баланди ватандӯстиву ватандорӣ арзи ҳастӣ менамояд.

Боиси тазаккур аст, ки ҷомеи муосир ва рушди босурҷати он тақозо менамояд, ки давлату миллатҳо ҳарчӣ бештар пояҳои давлатдорӣ ва суботу сулҳро бештар устувортар намояд. Зеро омили асосии ҳастӣ ва рушди кишварҳои дунё ба таҳкими сулҳу субот ва ҳифзи Истиқлол вобастагии ногусастанӣ дорад.

Аз ин рӯ, дар раванди ҷаҳонишавӣ, бархӯрди тамаддунҳо ва муборизаи кишварҳои абарқудрат моро зарурат пеш меояд, ки дар мадди аввал пояҳои Истиқлоли миллӣ ва сулҳу ваҳдатро таҳким бахшида, барои ҳифзу нигаҳдошти он омода бошед. Яъне омода бо донишҳои мукаммал, бо илму маърифат, бо зиракиву далерӣ, бо ҷавонмардиву худшиносӣ ва ватандӯстиву ватанхоҳӣ. Зеро шарофати неки истиқлол аст, ки дар айни замон Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати сулҳхоҳу сулҳпарвар ва ташаббускору созанда шинохта шуда, нуфузу шукуҳу мартабаи Тоҷикистон ба таври намоён боло меравад.

Инак, мо дар остонаи 34-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор дорем, ки ин шукуҳу шараф бар он далолат мекунад, ки мо фарзандони диёр номусу ҳувияти миллӣ ва рисолату асолати давлатдориамонро қарзи аввалиндараҷаи худ қарор дода, барои ҳифзи дастовардҳои Истиқлол, пуштибонии амнияти милливу давлатӣ, таҳкими сулҳу ваҳдат ва суботи сиёсӣ, таъмини рушди иқтисодиёт ва пешрафти Ватани азиз бо неруву дониш ва маърифати воло ҷаҳду эҳтимом менамоем.

Ардамеҳр Ашуров - ходими пешбари илмии шуъбаи Осиёи

Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, номзади илмҳои таърих

Дар сиёсати бисёрҷанбаи хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон муносибатҳои сиёсӣ ва дипломатӣ бо Ҷумҳурии Қазоқистон мавқеи махсусро ишғол менамояд. Ҳамзамон Ҷумҳурии Қазоқистон яке аз давлатҳои боэътимод дар сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Муносибатҳои ду кишвар дар зарфи беш аз се даҳсола аз ҳамкории дипломатӣ то ба сатҳи шарикии стратегӣ ва ҳампаймонӣ баромад, ки ин нишонаи олии сиёсати одилонаи сарони кишварҳо мебошад. Кишварҳои моро риштаҳои қавии таърихӣ, дӯстӣ ва бародарӣ ба ҳам мепайвандад, ки заминаи муносибатҳои устуворро ташкил медиҳанд.

Ҳамчунин ҳарду миллат решаҳои муштараки тамаддуни Осиёи Марказиро доранд ва мубодилаи фарҳангиву илмӣ миёни онҳо таърихи чандинсадсола дорад. Аз нигоҳи сиёсӣ, муносибатҳои ду кишвар бар асоси эҳтироми соҳибихтиёрӣ, дахлнопазирӣ, ҳалли масъалаҳо бо роҳи гуфтушунид ва манфиатҳои мутақобилан судманд бунёд ёфтаанд. Аз ин рӯ, ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Қазоқистон ҷавобгӯи манфиатҳои миллии Тоҷикистон маҳсуб ёфта, он аз солҳои аввали истиқлолият дар пояи эътимод бунёд гардидааст. Ҳамчунин сафарҳои расмии Сарони давлатҳо ва дигар вазорату идораҳо боиси рушду густариши муносибатҳои дуҷониба гардида, пайваста уфуқҳои нави ҳамкорӣ ва саҳифаҳои нави таърихиро дар муносибатҳои дуҷониба боз кардааст.

Боиси ифтихор аст, ки 26 –уми августи соли равон Раиси Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо сафари корӣ ба Ҷумҳурии Қазоқистон ташриф оварданд. Дар фурудгоҳи байналмилалии Нурсултон Назарбоев меҳмони фахриро раиси Сенати парламенти Қазоқистон Маулен Ашимбаев ва дигар намояндагони расмӣ истиқбол гирифтанд. Дар ҳошияи сафари расмӣ, муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон Қосим Жомарт – Токаев мулоқоти таърихӣ ва самимӣ анҷом доданд. Дар ҳошияи ин сафари расмӣ, маҷмуи муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистону Қазоқистон баррасӣ гардид, ки ҷонибҳо аз ҳамкории судманд изҳори қаноатмандӣ намуданд. Пас аз анҷоми мулоқот дар қасри Акорда маросими сарфарозгардонии Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ бо мукофоти давлатии Ҷумҳурии Қазоқистон баргузор гардид. Барои саҳми арзанда дар таҳкими муносибатҳои дӯстӣ ва стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қазоқистон аз ҷумла, густариши муносибатҳои байнипарламентӣ Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустам Эмомалӣ бо Ордени Дустӣ дараҷаи II аз ҷониби Қосим Жомарт – Токаев сарфароз гардонида шуданд.

Ҳамчунин дар доираи сафар бо Сенати парламенти Қазоқистон Маулен Ашимбаев мулоқоти самимӣ анҷом доданд. Ба иттилои дафтари матбуоти Рустам Эмомалӣ зимни мулоқоти хосаи роҳбарони палатаҳои болоии парламентҳо ва музокироти васеъ бо иштироки ҳайатҳои парламентии ду кишвар ҳолати кунунӣ ва дурнамои муносибатҳои дуҷониба, робитаҳои байнипарламентӣ, инчунин, масоили мубрами рӯзномаи байналмилалӣ ва минтақавӣ мавриди баррасӣ қарор дода шуданд.

Ҳамзамон дар ин мулоқот корҳои муштарак дар чаҳорчӯби татбиқи “Харитаи роҳ оид ба ҳамкориҳои дуҷониба”, ки дар ҷаласаи Комиссияи доимӣ дар Душанбе ба имзо расида буд, ки доираи васеи масоил, аз ҷумла рушди ҳамкориҳои байниминтақавиро дар бар мегирад, баррасӣ шуданд.

Сафарҳои тарафайн барои вусъати босуръати ҳамкорӣ имкониятҳои муҳим ба вуҷуд меоваранд. Сафари кории Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустам Эмомалӣ ба Қазоқистон низ ба таҳкими ҳамкориҳои дуҷониба, шарикии стратегӣ, ҳампаймонӣ ва манфиатҳои миллию иқтисодии дуҷониба хоҳад буд. Ин сафари таърихии муҳтарам Рустами Эмомалӣ ба Қазоқистон низ – уфуқҳои нави ҳамкории дуҷонибаро шакл дода, дар ин замина пояҳои эътимоди сиёсӣ, шарикии стратегӣ ва ҳампаймониро устувор хоҳад кард.

Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сиёсати “дарҳои боз”, мутавозин ва бисёрсамтӣ, ҷиҳати ҳамкории судманд бо кишварҳои минтақа содиқ буда, дар ин росто, Ҷумҳурии Қазоқистон яке аз шарикони муҳими стратегии он дар Осиёи Марказӣ боқӣ мемонад.

Искандар Шарифов - ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Ба истиқболи 34- умин солгарди Рӯзи Истиқлоли давлатӣ - 9 сентябр

Бар асари фурӯпошии Иттиҳоди Шуравӣ баробарвазнии манфиатҳои геополитикию геостратегии қудратҳои ҷаҳонӣ дигар шуд. Акнун дар таърихи башар як марҳилаи нави сиёсӣ, яъне давраи наве зери нуфузи ҷаҳонқудратҳо ва қудратҳои минтақавӣ қарор гирифтани баъзе аз қисматҳои ҷаҳон, пеш аз ҳама, қаламрави собиқ Иттиҳоди Шуравӣ ва Аврупои Шарқӣ фаро расид.

Дар натиҷаи қатъ гардидани робитаҳои сиёсиву иҷтимоӣ, фарҳангиву иқтисодӣ, нақлиётӣ ва дигар намуди иртибот миёни собиқ ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шуравӣ дар солҳои 90-ум ва ҳамчунин бархӯрди манфиатҳои соҳибқудратҳои ҷаҳониву минтақавӣ Ҷумҳурии тозаистиқлоли Тоҷикистон ба бӯҳрони амиқи сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву иҷтимоӣ гирифтор гардид.

Дар натиҷаи ба истиқлол расидани 15 ҷумҳурии Иттиҳоди Шуравӣ ва сар задани низоъҳо, аз ҷумла, низоъҳои мусаллаҳона дар қисме аз хоки Иттиҳоди Шуравӣ ва даъвати Иҷлосияи ғайринавбатии Шурои Олии Тоҷикистон дар шаҳри Душанбе рӯзи 24.08. 1990 “Эъломияи истиқлолият”-и Ҷумҳурии шуравии сотсиалистии Тоҷикистонро қабул намуд ва аз ҳамин давра сар карда дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон давраи нави таърихӣ ба гардиш даромад.

Мутобиқи Эъломияи мазкур Ҷумҳурии Тоҷикистон акнун метавонист дар қаламрави худ тамоми масоили сиёсӣ, иқтисодӣ, байналмилалӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангиро мустақилона ва бо дарназардошти манофеи миллӣ ҳаллу фасл намояд. Тибқи ин Эъломия Чумҳурии Тоҷикистон муваззаф гардида буд, ки ҳуқуқи дахлнопазирии Иттиҳоди Ҷамоҳири Шуравии Сотсиалистӣ ва ҷумҳуриҳои иттифоқиро эҳтиром ва эътироф намояд. Вале чунин истиқлолият ҳануз ифодакунандаи истиқлоли комили давлатӣ набуд, зеро баъзе банду модаҳои ҷудогонаи ин санади муҳими таърихӣ вобаста будан ба ҷумҳуриҳои дигарро ифода менамуданд. Аз ин рӯ, ҳаёт зарурати ворид намудани баъзе тағйироту иловаҳо ба Эъломияи дар сана 24 августи соли 1990 қабулшударо ба миён овард.

Пас аз “табаддулот”-и бебарори Кумитаи давлатии вазъи фавқулодда (ГКЧП), дар Россия, ки коммунистони ғоявӣ ташкил намуданд, муборизаи ҷунбишу созмонҳои миллӣ-демократии Тоҷикистон барои истиқлоли комили Тоҷикистон аз Иттиҳоди Шуравӣ аз нав авҷ гирифт. Бо талаби тазоҳуркунадагони гирдиҳамоиҳо дар Душанбе Иҷлосияи ғайринавбатии даъвати 12-ум, 9 сентябри соли 1991 ҳуҷҷати ”Изҳорот дар бораи Истиқлоли давлатии Тоҷикистон”-ро қабул намуд.

Баъд аз ворид намудани тағйироту иловаҳо ин боб чунин шакл гирифт: “Бо дарназардошти тағйироти инқилобӣ дар Иттиходи ҷумҳуриҳои Шуравии Сотсиалистӣ, Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Истиқлолияти давлати”-и Ҷумҳурии Тоҷикистонро эълом менамояд.

Эълони Истиқлолияти давлатӣ 2 матлаби муҳимро ба вуҷуд овард. Якум, талоши тамоми ҷумҳуриҳои соҳибистиқлол барои аз нав барқарор намудани муносибатҳои байниҳамдигарӣ, дуввум, такмили мафҳуми истиқлол бо илова намудани истилоҳи “ давлатӣ”, ки арзиш ва моҳияти байналмилалӣ дошта, ҳамин мавқеъгирӣ Тоҷикистонро ба сифати субъекти ҳуқуқи байналмилалӣ муаррифӣ намуд.

Соли 1992 дар ҷумҳурии тозаистиқлоли мо гурӯҳҳои тундрав ва ифротгарои динӣ-сиёсӣ ҳамчун неруи қавии қудратталаб шакл гирифта, мавқеи неруҳои демократиро заиф сохта ва бо суйиистифода аз фурсат ва имконоти равандҳои демократӣ ва озодихоҳӣ ба муборизаи ошкоро оғоз намуданд. Ин неруҳои ифротгарои динӣ-сиёсӣ хуб огаҳ буданд, ки неруҳои демократӣ аз надоштани имкониятҳои моливу пулӣ имрӯз ё фардо маҷбур хоҳанд шуд, то ба онҳо бипайваданд. Ҳамин тавр ҳам шуд.

Ҳамин тариқ, Истиқлолияти давлатӣ барои Тоҷикистон муҳимтарин дастоварди таърихӣ ва пояи озодиву ваҳдати миллӣ мебошад. Он заминаи устувори рушду пешрафти кишварро фароҳам оварда, ба миллати тоҷик имконият дод, ки бо такя ба фарҳангу арзишҳои худ, сиёсати мустақил ва манфиатҳои миллӣ давлатдориро мустаҳкам намояд. Дар шароити мураккаби ҷаҳони муосир истиқлолият рамзи пойдорӣ ва ҳувияти миллӣ буда, ҳифзу таҳкими он вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди кишвар аст.

Холназаров Назар - ходими илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики

Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Бо дастуру ҳидоятҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вобаста ба ҳадафи стратегӣ расидан ба истиқлолияти комили энергетикӣ дар кишвар истифодаи оқилонаву сарфакоронаи захираҳои гидроэнергетикӣ, сохтмону таҷдиди нерӯгоҳҳои хурду бузурги барқии обӣ оғоз гардида, хатҳои баландшиддати интиқоли нерӯӣ барқ ва зеристгоҳҳои барқӣ бунёд шудаанд. Роғун,ки худ иншооти аср номида шудааст манбаи адонашавандаи нур аст, ки Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар оғӯши шарқи кӯҳан ба ахтари ҳамеша тобон хоҳад дод.

Асосгузори Сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо дили пок ва бо муттаҳидии мардуми тоҷик аз ҷумла, фаъолон, зиёиён, собиқадорони меҳнат, ҷавонон ҳамчунин намояндагони ташкилоту созмонҳои бонуфузи берун аз кишвар заҳматҳои шабонарузи намуда дар бунёди НБО- Роғун камари ҳиммат бастанд. Ёдовар бояд шуд, ки 26 августи соли ҷорӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сафари корӣ ба НБО- Роғун ташриф оварда аз рафти корҳо дар обқабулкунаки доимии НБО- Роғун шинос шуданд. Ҳамчуни вохурии Пешвои миллат бо як қатор кормандони НБО- Роғун доир гардида аз ҳолу аҳволи кормандон шинос шуда баҳои баланд додан ва ҳамчунин таъкид намуданд, ки заҳматҳои кормандони мазкур бо ҳарфҳои заррин навишта хоҳад шуд.

Дар давоми 34 соли Истиқлолият Ҷумҳурии Тоҷикистон бо сарварии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба корҳои азими бунёдкориву созандагӣ қадамҳои устувор гузошт. Аз бунёди роҳҳои мошингарди Кулоб-Қалъаи Хумб, Шуғнон-Зиғар, Душанбе-Чайнак-Бӯстон, Душанбе-Ваҳдат-Данғара оғоз намуда то роҳи оҳани Кӯлоб-Қурғонтеппа, нақбҳои Истиқлол, Чормағзак, Шар-шар ва ҳамчунин нерӯгоҳҳои барқии Сангтуда-1, Сангтуда-2, ва даҳҳо нерӯгоҳҳои хурду бузург дар ин давра сохта ба истифода дода шуданд.

Ҳамчунин Нерӯгоҳи барқи обии Роғун дар Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор бартариҳои назаррас дорад, ки онро як иншооти муҳими инфрасохтори энергетикии кишвар ва минтақа мегардонад:

Таъмини амнияти энергетикӣ: НБО- Роғун иқтидори тавлиди нерӯи барқи дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба таври қобили мулоҳиза афзоиш дода, вобастагӣ аз воридотро коҳиш медиҳад ва таъмини устувори нерӯи барқро таъмин мекунад.

Рушди иқтисодӣ: Афзоиши истеҳсоли нерӯи барқ ​​ба рушди саноат, кишоварзӣ ва инфрасохтор, таъсиси ҷойҳои нави корӣ ва ҳавасмандгардонии рушди иқтисодӣ мусоидат мекунад.

Содироти нерӯи барқ: Нерӯи барқи зиёдатӣ метавонад ба кишварҳои ҳамсоя, аз қабили Афғонистон, Қирғизистон, Қазоқистон ва ҳатто ба Ховари Миёна содир карда шавад, ки даромад ба даст меорад ва ҳамгироии минтақавиро таҳким мебахшад.

Устувории гидроэнергетика: Истифодаи манбаи барқароршавандаи энергия неруи барқи обӣ - коҳиш додани партовҳои газҳои гулхонаӣ ва таъсири муҳити зист мусоидат мекунад.

Ҳамчунин дар охир баҳри хизматҳои шабонарузи падаронаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо арзу сипос ба иқдомҳои ин марди Худо гуфтаним:

Агар гӯем, шоҳаншоҳи давронӣ, ту меарзӣ,

Барои тоҷикон пайғоми Яздонӣ, ту меарзӣ.

Агар гӯем, хидматҳои ту бемислу монанданд.

Ба миллат ҳастият бахшида инсонӣ, ту меарзӣ.

Ба маъруфии худ маъруф кардӣ халқи тоҷикро,

Чи хуш, дар созмонҳо нутқ меронӣ, ту меарзӣ.

Хати барномаат шуд барқу нақбу роҳу озуқа,

Ба кишвар аз ту шуд ин файзу арзонӣ, ту меарзӣ.

Махмедов Муҳаммадҷон - ходими хурди илмии шуъбаи Аврупои

Институти Оӯзиши Масъалаҳои Давлатҳои Осиё ва Аврупои - АМИТ

Проблемаҳои мавҷудаи баҳамоии мардуми Тоҷикистон, сулҳу ваҳдат ва рушди иҷтимоию иқтисодии кишвар, ки то имрӯз таҳти роҳбарии Cарвари хирадманди кишвар Эмомалӣ Раҳмон ба муваффақиятҳои муайян ноил гаштааст, ҳоло низ ба пуррагӣ аз ҷониби аҳли ҳушманду зиёӣ ва мардуми одии кишвар то ба нуктаи зарурӣ ҳазми пурраи худро наёфтаанд. Зеро сару садоҳои гуногун дар фазои маҷозии интернетӣ, ҳангомаҳои ҷудогонаи иттилооти рақамӣ, рафтору кирдорҳои мухталифи тазодманди иҷтимоӣ, сиёсӣ ва ҳатто урфию одатӣ бо либоси эътиқоди ҳоло низ масъалаҳоеро матраҳ менамоянд, ки истифода ва татбиқи онҳо ногузир моро ба кӯчаҳои сарсонии дигар бурданаш эҳтимоли зиёд дорад.

Ин ҳолат дар фазои мафкураи миллии мо танҳо таҳдиди ҷиддӣ ба рушди дурусти табиати давлати миллӣ ва дунявии мо нест. Вай инчунин, дар шароити ҷаҳонишавии муноқишаи мафкураҳо ва манфиатҳо воситаи муассире дар дасти бадхоҳони миллат шуда, метавонад. Дар чунин сурат ин иллат тавассути дастовардҳои илмию технологӣ ва иттилоотии рақамӣ зарбаи муайян ба рушди мафкураи мардум ва тараққии илму техника хоҳад зад. Ин зарба аслан аз дарвозаи тамоюли тафаккур ба самти хурофот ва таассуб неру хоҳад гирифт.

Бо гузашти вақт ва ташаккули соҳибистиқлолии кишвар эҳсос мешавад, ки рӯйи харитаи сиёсии мафкураи миллат андешаҳои пароканда аз рӯйи мазмуну мундариҷаҳои мухталиф оросташуда бо ҳадафҳои гуногун то рафт мушкилиҳои фазои илмии андешаро пурра менамоянд. Дарк, ҳазм ва рафъи ин мушкилиҳо ақли собиту сайёри ҳар ватандорро то умқи сарчашмаҳои илмии назарӣ, амалӣ ва таърихӣ ҳидоят намуда, бо истифода аз ҳама донишҳои махсусотӣ, маъқулотӣ ва машҳуротӣ ҷиҳати дарёфти роҳи нисбатани озоду ороми рушди маънавӣ ва иҷтимоӣ ба андешаю фикррониҳо ҳидоят мекунад.

Мушоҳида мешавад, ки барои ҳалли ин муаммо ҳар нафаре ба ҳар мадраке ва ҳар далоили мақбуле аз самти омӯхтаю шунидааш такя мекунад. Ин лаҳзаҳо ба мо рӯҳияи илмӣ, тарбияи некӯкирдории ахлоқию эътиқодӣ ва ворастагӣ аз маҳдудиятҳою озодандешии андешаи гузаштагони номдори миллат кӯмак ва илҳом мебахшад, то ки чизе гӯем ва нисбати тақдири ояндаи фарзандонамон бетараф набошем.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки аҷдодони равшанфикри мо дар шароитҳои вазнини иҷтимоию иқтисодӣ ва давраҳои маҳрумӣ аз истиқлоли сиёсӣ, истиқлоли фикрӣ ва маънавӣ дошта, то дараҷае озодфикр будаанд, ки дар кашфи ҳақиқат, адолат ва озодию хушбахтӣ онҳоро ҳеҷ монеае на таассуб, на хурофот ва на ҷаҳолати ҷоҳилон сад шуда наметавонист. Онҳо девори фӯлодини хурофот, ки динро воситаи маҳдуди хирад ва тафаккур медонистанд ва дар даст қудратҳои зиёди маҷбуркунӣ, тимсоли девони мӯҳтасиб, соҳиббарид, қозӣ ва ғайраро доштанд, ба онҳо монеа шуда натавонистанд. Аммо мо дар шароити давлати демократӣ, ки бо саъю кӯшиши Пешвои миллатамон либоси маънавии миллиро ҳадафи худ қарор дода, дар шароити озодиҳои эътиқодӣ эҳтироми ҳама дину адёнро дар доираи талаботи қонуни давлати дунявӣ ба мароми зиндагиамон табдил додаанд, ҳанӯз ба шаклпарастию хурофот бештар майл намуда, ҷойи илму дониш, некию накӯкорӣ ва эҳтирому қадрдонӣ аз ҳамдигар афзалият ба урфу одатҳои холӣ аз маърифату ҳикмати зиндагӣ додаем.

Пиндору гуфтор ва рафтори ҳам бо ном зиёиёну донишмандони соҳибсуханро ва ҳам донандагони улуми диниро, ки рисолати тарғиби ахлоқи ҳамидаи созанда ва ҳам таҳиякунандаи барномаи фаннии мафкураи миллиро бар дӯш доранд дар зиндагию саҳифаҳои иттилоти рақамӣ мебинӣ, ба ҳолате меафтӣ, ки қабл аз мо Умари Хайём афтида буд, вале дар муқоиса бо мо ӯ гуфта тавониста буд:

Ман ғам ба шароби якманӣ хоҳам кард,

Худро ба ду ҷоми май ғанӣ хоҳам кард.

Аввал се талоқи ақлу дин хоҳам дод,

Пас духтари разро ба зани хоҳам кард.

Ин ҷо роҳи озодфикрӣ дар кашфи ҳақиқат ва шикасти маҳдудаи фикрии тангназарону мутаассибон, аз ҷониби Умари Хайём инъикос ёфтааст. Вай дар шароити афзоиши неруҳои таассубовару хурофотпараст мӯътақид шуд, ки воситаҳои маъмули донишан­дӯзӣ чун хирад ва эътиқод ба ӯ дар ҳолатҳои зарурӣ кӯмак нанамуданд. Аз ин рӯ, ӯ аз лаззати мадҳушкунандаи шароб рамзӣ илҳом гирифта, ба ирода ва боварӣ такя менамояд. Ӯ дар баробари ақл ва эътиқод ирода ва бовариро чун воситаи шикасти хурофот ва дастрасӣ ба ҳақиқат ва фаҳми зиндагӣ собит менамояд[1]. Ӯ ин фикр ва ин маъниро дар шароите матраҳ менамояд, ки мо тоҷикон на танҳо давлати миллии соҳибистиқлол надоштем, инчунин озодиҳо ва ҳимоятҳои қонуни давлати дунявиро соҳиб набудем. Бардошт ин аст, ки зиёии имрӯз дар масъалаҳои муқовимат бо таассубу хурофот заифтар аз ниёгони равшанфикри худ аст.

Ҳолати воқеии сатҳи мафкураи миллӣ ва тарзи ташаккули ноҳамвори онро назар намуда, месазад илова намуд, то он даме, ки меросбарони Хайём ба ислом танҳо ба хотири он рӯ оварда тоат мекунанд, ки ба дӯзах наафтанд, рӯза мегиранд, ки гуноҳони худро шӯянд ва зиндагӣ мекунанд, ки ба биҳишти тайёр ворид шаванд, ба гумон аст, ки маънӣ ва гуфтаи чунин бузургонро амиқ дарк намоянд. Албатта, орзӯ ва умеди биҳишт мақсад ва ҳадафи ҳар мусулмон аст, мо онро эътироф мекунем ва нақши тарбиявии онро қадр месозем. Вале ин мақсад набояд инсони созандаро аз дигар воситаю ангезаҳои бунёдӣ ва ҳуввиятсозе, ки расидан ба ин роҳро сабук ва дастраси доимӣ мегардонад дур намуда, ҳама арзишҳои дигарро аз мадди назар дур монад. Чунки ин рафтор, ҳамон усули маҳкумшудаи илмие аст, ки «ба хотири мақсад воситаҳои бунёдиро қурбон менамояд». Ин ба назари мо, танҳо як тарафи иллатмандии воқеияти мафкуравии замони муосир аст.

Ин ҳолат танҳо чаправии усулӣ ва илмӣ набуда, имкон дорад ба омили зоиши таассубу хурофот ҷиддӣ хизмат намояд. Он тавре, ки дар пешманзари зиёд аз рафторҳои тундравона ва хурофотпарастонаи тарғибгарони динӣ дар сомонаҳои интернетӣ эҳсос мегардад.

Иттиҳоди сиёсӣ ва миллӣ дар сурате метавонад созандаю ободкори зиндагии хеш бошад, ки агар дар кори ташкили зиндагӣ ва боварҳои бунёдиаш аз тақлиди кӯркурона ва тоати хушку холии хориҷ аз маънавиёту ҳикмати зиндагӣ худро дифоъ намояд. Аъзои ҷомеаи рушдкунанда ва холӣ аз хурофот тоату ибодати инсониро василаи ягона ва худ ба худи расидан ба биҳишти ҷовидонӣ, берун аз ҳикматҳои созандагии инсони солеҳ наҳисобида, арзишҳо ва воситаҳои саодатмандии бо ҳам тавъами ҳарду дунёро лағв нанамуда, рӯзаро на аз барои шустани гуноҳ, балки барои худдорӣ аз гуноҳ ва намозро на барои хаму рост шудан, балки бо қалби поку виҷдони тозаю амалҳои шоиста дар мулоқоти Офаридгори бузург қарор доштан, поянда медорад. Ҳамроҳ бо иҷрои аркони диниаш ҳамчун воситаи тарбияи маънавӣ ӯ худ ва ҷомеаашро аз лиҳози маънавӣ тарбия мекунад. Ба қавли Мавлонои Балхӣ:

Эй, ки масҷид меравӣ баҳри суҷуд,

Сар биҷунбад дил наҷунбад ин чи суд!?

Бузургони мо чун Абулҳасани Харақонию Аҳмади Ҷомӣ, Аттори Нишопурию Мавлонои Румӣ, Носири Қубодиёнию Низомии Ганҷавӣ, Аблдураҳмони Ҷомию Мирзо Абдулқодири Бедил ва дигарон бо хирад, бо дониш, бо амалҳои неку созанда, бо эътиқод ва ҳатто иродаю боварӣ мусаллаҳ шуда, дар уқёнуси андеша ба ҷустуҷӯи ҳақиқат баромада, таассубу хурофотро илман шикаста, саодати дорайнро дар сатҳи олами ботинӣ ва хориҷиашон пайдо кардаанд. Роҳи онҳо созан­дагӣ, эҷодкорӣ ва роҳи инқилобҳои илмӣ буд. Пири Ҳирот (Хоҷа Абдуллоҳи Ансорӣ) вақте дар танқиди зоҳидон ибодатро ба хотири биҳишт шартномаи хариду фурӯш хонд, ки вазну эътибори хилофат ҷаҳонгир буд:

Моро ту биҳишт агар ба тоат бахшӣ,

Ин байъ бувад лутфу атои Ту куҷост.

Бузургони мо Худованди муттаолро бо сифатҳои офаринандагию халлоқият, ҳалимию каримӣ, созандагию бунёдкорӣ, раҳмату мағфират, илму қудрат ва адлу меҳрварзӣ шинохта ва тарғиб кардаанд. Худ ва дигаронро ҷиҳати садоқат доштан ба ин хислату сифатҳо тарғиб карда, садди роҳи ҷаҳолат ва таассубро гирифтаанд.

Шукри истиқлол, ки дар кишвари демократию дунявии мо озодиҳои динӣ ҳукмфармост. Боиси хурсандист, ки дар рӯзҳои ҷумъа масҷидҳои ҷомеи кишвари мо пур аз намозгузор аст. Ҳама ба намоз мераванд… савдогар, хизматчии давлатӣ, устоду донишҷӯ, ҳама… Ин, албатта, намои озодиҳои эътиқодии кишвари мост.

Аммо боиси таассуф аст, на ҳам онҳое, ки барои адои намоз ба масҷид мераванд рисолати асли намози дастаҷамъӣ ва ҳикмати рафтан ба масҷидро, ки дар мулоқот бо Офаридгор қарор мегиранд дуруст ҳазму дарк кардаанд. Зеро дар байни онҳое ки такрор ба такрор ба масҷид мераванд кам нестанд онҳое, ки амалҳои ношоистаро пайваста содир мекунанд…

Маъзарат мехоҳем, албатта, рафтанашон ба масҷид боиси таассуф нест, балки пас аз масҷид омадан боз ба ҳамон амал­ҳои зишт даст заданашон боиси афсӯс мегардад. Қисме аз онҳо рӯзе даҳҳо нафар мардуми бечораро фиреб мекунанду, дурӯғ мегӯянду чандин нафарро беинсофона саргардон, иддаашон ҳаққи мардум мехӯранд, бо ҳамсояашон дар кинаю адоват қарор доранд, бо бародару хоҳарашон тайи солҳо қаҳрӣ ҳастанд, ба масҷид мераванд. Баъди намоз боз ҳамон кори хешро идома медиҳанд. Мушкил аст, фаҳм намуд, ки масҷид - макони муқаддас Хонаи Худо барои тарбия, тоат ва ташаккули инсони парҳезгор, итоат ба амр, оромии рӯҳ аст ё макони ибодати мардуми мухалиф ва ё мавзеи бахшиши гуноҳи ҷинояткору ҳаннотон, аниқтараш ретседивистони ахлоқӣ - онҳое, ки гуноҳ мекунанду пас аз муддате боз такрори гуноҳ менамоянд.

Чаро касе, ки масҷид меравад, тарки амали номатлуб намекунад? Чаро аз сухани бад, дурӯғ забонашро боз намедорад? Чаро бонги азон дар гӯшаю канори шаҳр мардумро ба намоз ва масҷид мебараду бонги Худованд онҳоро аз амали зишт, номатлуб, қаллобӣ, дурӯғгӯӣ бознамедоштааст? Магар рисолати масҷид рафтан худнамоӣ, худмуаррифӣ ва ё парастидани он аст, ки иддае мераванду ислоҳ намешаванд. Мавлоно Балхӣ чи хуб гуфта буд, ки мо ҳоло гуфта наметавонем:

Ҷоҳилон таъзими Масҷид мекунанд,

Дар ҷафои аҳли дил ҷид мекунанд.

Он маҷоз аст ин ҳақиқат эй харон,

Нест масҷид, ҷуз даруни сарварон!

Масҷиде, к-он дар даруни авлиёст,

Саҷдагоҳи ҷумла аст, он ҷо Худост.

Каъбаи мардон на з-обу гил аст,

Толиби дил шав, ки Байтуллаҳ дил аст.

Магар оне, ки ба масҷид мераваду боз ба амалҳои нопок даст мезанад, оне ки ҳаҷ мекунаду боз мардумфиребӣ менамояд ва оне ки қурбонӣ мекунаду боз моли мардум мехӯрад, онҳо ҳама дар роҳи дурустанд? Алабатта, набояд, ки чунин бошад. Зеро мақсади ислом ва ҳикмтаи дини мо ин нест. Намозу закоту ҳаҷ худ барои худ ба худ не ва аз барои Худо низ нест, ин ҳама барои тарбияи инсони солеҳ аст.

Аз Абуҳурайра разия-л-Лоҳу анҳу, ривоят аст, ки Пайғамбар, салла-л-Лоҳу алайҳи ва саллам, гуфт: «Ман танҳо (таваҷчуҳ шавад, ба истилоҳи “танҳо”) барои такмил ва ба камол расонидани ахлоқи некӯ фиристода шудам».[2] Бале, барои комил гардониани ахлоқӣ башар, барои ёд додани намозу ҳаҷҷу рӯзаю закот не, чунки онҳо қаблан ҳам дар шаклҳои гуногун буданд ва гузашта аз ин онҳо воситаҳои тарбияи муъмин ва рукнҳои бинои исломӣ буданд. Рисолати паёмбари ислом, тавре ҳадис ишора мекунад, ин комил гардонидани ахлоқи башар, ахлоқе, ки ҳазорсолаҳо иллат дошт, муқаррар шудааст. Ахлоқе, ки онро китобҳои муқаддаси паёмбарони қаблӣ, шоҳасарҳое чун “Ахлоқи” Арасту, ки ба фарзандаш Никомах навишта буд, қонунномаҳое чун Хамураббии бобулию ва Мануи ҳиндӣ, дастурамалҳои “Хвешкори редагон”-у “Шояст нашояст”, ки барои тарбияи фарзандони башар таҳия карда буданд, натавонистанд, ки ба нуктаи баланду зарурӣ ба таври шоиста дар сатҳи тафаккури мардум қолабрезӣ намоянд.

Маҳз ба ҳамин хотир, паёмбари ислом гуфтанд, ки бо рисолати “тамом намудани кори ахлоқи солеҳ, яъне такмили комил додани тарбия ва таълими инсони солеҳ омадаам.” Пас мақсад аз рисолат ин тарбияи инсони солеҳ аст. Намозу рӯзаву ҳаҷу закот мақсад не, балки воситаҳое ҳастанд, ки тавассути онҳо инсони солеҳ тарбият меёбад ва ба мақсади арзандаю шоистаи илоҳӣ мерасад. Ин ҷо мутаасибону хурофтпарастон аз дигар нуктаи чаправии илмӣ “ба хотири усул (восита) шуда, мақсадро инкор менамоянд”. Ин ҳам роҳи хато буда, тарафи дигари воқеияти лағзиши мафкураи миллию динии моро ба сатҳи тассубу хурофот неру мебахшад.

Ҳар ду усул дар кори дарёфти саодати зиндагӣ ҳам “қурбонкунанандагони воситаҳо ба хотири ҳимояи мақсад”ва ҳам “қурбонкунандагони мақсад ба хотири воситаҳо” аз чаправони илмиеанд, дар сатҳи ақида ва шариат ба Осиёби хурофот, тундравӣ, ифрот ва таассуб об мерезанд.

Роҳи асосӣ ин муносибати илмӣ, таҳлилӣ ва тавозундори таносуби мавзуни илмии байни мақсаду воситаҳо мутобиқ ба мақсаду ҳадафҳои давлати миллӣ, арзишу ҳикматҳои бовару эътиқод ва мувофиқ ба талаботи қонунҳои давлати демократӣ ва дунявии Тоҷикистон аст. Чунин усули таҳлил ва шинохти ҳақиқати мафкуравӣ умумияти мақсадҳои неки давлату миллату эътиқоди халқро дар паҳнои саодати миллат равшан ва сазовори ҳимоя аз хурофоту тассуб рӯнамоӣ мекунад. Аз ҳама муҳимаш зиёии ватанро ба хотири ҳимояи арзишҳои бунёдии инсонсозию ватандориаш бо эътиқоди поку тинати неку ниятҳои шоиста илҳом мебахшад.

Холиқзода А.Ғ. – директори Маркази исломшиносӣ дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ходими пешбари илмии шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

Бобоҷонзода И.Ҳ. – мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.