Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми шодбошӣ ба ифтихори Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон 22 феврали соли 2024 таъкид намуда буданд, ки “беш аз се даҳсола мешавад, ки хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ якҷо бо ҳайати шахсии дигар сохторҳои низомӣ ва кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ истиқлолу озодии давлати тоҷикон, марзу буми Ватани аҷдодӣ, амнияту суботи мамлакат ва зиндагии осудаву ороми мардуми кишварро ҳамчун сипари боэътимод ҳимоя карда истодаанд. Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон зодаи даврони истиқлол ва яке аз дастовардҳои муҳимтарини он мебошанд. Хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ аз рӯзҳои аввали таъсисёбӣ вазифаҳои муқаддасу пуршараф, вале бисёр сангину пурмасъулияти таърихӣ – барқарорсозии ҳокимияти конститутсионӣ, ҳимояи озодиву соҳибихтиёрии давлат, тамомияти арзии кишвар, таъмин намудани сулҳу субот, ҳифзи амнияту оромии давлат ва ҷомеаро ба дӯш гирифтанд. Дар ин лаҳзаҳои идона бо ифтихору қаноатмандӣ изҳор медорам, ки хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ дар айёми барои халқи Тоҷикистон ва давлати тоҷикон ниҳоят ҳассосу сарнавиштсоз хизмати ҷавонмардонаву таърихӣ карданд” [1].

Дар заминаи суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз намудан зарур аст, ки аввалин санади меъёрии ҳуқуқӣ оид ба Қувваҳои мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 сентябри соли 1991, № 391 "Дар хусуси дохил кардани тағйироту иловаҳо ба Эъломияи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон" мебошад, ки дар асоси он ба Эъломияи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 24 августи соли 1990 моддаи 14(1) дорои мазмуни зайл илова карда шуд: "14(1). Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои ташкили хизмати альтернативӣ дар Қувваҳои Мусаллаҳро ҳал намуда, дар кори ташкили амнияти коллективӣ ва нигаҳдории қушунҳои стратегии Итиҳоди Давлатҳои Мустақил иштирок менамояд".

Баъдан Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 декабри соли 1991 “Дар бораи таъсиси Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 29 январи соли 1992 “Дар бораи таъсиси Кумитаи амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 2 апрели соли 1992, №ФП-65 "Дар бораи аз сафи Қувваҳои Мусаллаҳи қӯшунҳои сарҳадӣ, дохилӣ, ҳарбии бинокорӣ ва роҳи оҳан ба эҳтиёт рухсат додани хизматчиёни ҳарбие, ки муҳлати муқарраршудаи хизмати ҳарбиро адо намудаанд ва дар бораи даъвати навбатии шаҳрвандон ба хизмати ҳарбӣ дар Қувваҳои Мусаллаҳи Муттаҳидаи ИДМ, қисмҳои ҳарбӣ, кӯшунҳои сарҳадӣ дохилӣ ва Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон"", аз 17 сентябри соли 1992 “Дар бораи таъсиси Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 17 октябри соли 1992 “Дар бораи таъсиси Шӯрои амнияти назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон” қабул карда шуданд.

Новобаста аз санадҳои қабулшуда, мо ҷонибдори андешаи С.Л. Эгамбердиев мебошем: “Ба ҳамагон маълум аст, ки яке аз нишонаҳои давлат доштани ҳудуди муайян ва артиш мебошад. Дар солҳои 1991-1992 кишвари мо иқтидори мудофиавии сарҳадро надошт ва яке аз сабабҳои асосии сар задани ҷанги шаҳрвандӣ, дурудароз давом кардани он ба набудани артиши миллӣ ва неруҳои сарҳадӣ рабт дорад. Мавҷуд набудани чунин сохтор, яъне Қӯшунҳои алоҳидаи сарҳадӣ, дар раванди барқарор кардани сулҳу субот таъсири манфии худро расонид. Сарҳади ба истилоҳ беруна (ҷумҳуриҳои Афғонистон ва Чин), ки аз ҷониби сарҳадбонони собиқИттиҳоди Шӯравӣ ҳимоя мегардид, нақши буферро иҷро мекард, ки он на танҳо сарҳади Тоҷикистон, балки сарҳади ИДМ-ро қисман ҳифз мекард. Бо дарназардошти вазъияти солҳои 1991-1992, таъсиси Қувваҳои мусаллаҳ яке аз масъалаҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии кишвар буд”[2].

Муҳимтарин омиле, ки дар бақову тантанаи истиқлоли кишвар саҳми муносиб доштааст, ин Иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати дувоздаҳум) мебошад, ки дар таърихи 16-уми ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанди бостонӣ оғоз гардид. Метавон бо итминони комил гуфт, ки иҷлосияи мазкур ва асноди ҳуқуқии марбут ба он дар ҳифзи давлатдории миллӣ ва инкишофи ниҳодҳои демократӣ дар Тоҷикистон нақши муайянкунанда бозид. Ин иҷлосияи таърихӣ сабаб гашт, ки дар он шабу рӯз роҳбарияти нави Тоҷикистон, пас аз омӯзиш ва таҳлили ҳамаҷонибаи вазъият, ба мақсади раҳоии кишвар аз буҳрони сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ кори мақсадноку самароварро оғоз кард. Муҳимтарин масъала дар ин давра такмил додани қонунгузории миллӣ ба ҳисоб мерафт. Маҷмӯи асноди меъёриву ҳуқуқӣ, ки дар ин иҷлосияи таърихӣ қабул гардид, гувоҳи минбаъд бо роҳи демократӣ пешрафт намудани кишвар шуд. Табиист, ки таҳкими конститутсионии волоияти қонун, усули таҷзияи ҳокимият, таъмини пурраи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, усули плюрализми идеологӣ ва сиёсӣ ва як қатор муқаррароти дигар ҷустуҷӯ пайдо кардани роҳҳои босамару сифатноки татбиқи ҳаётии онҳо ва таҳлили амиқу ҳамаҷонибаи таҷрибаи ҳуқуқиву давлатдориро тақозо дошт[3].

Дар ҷараёни иҷлосия як қатор санадҳои муҳим баҳри пешрафт ва сулҳу суботи ҷомеа ба имзо расиданд, ки аз фаъолияти самарабахш дарак медоданд. Ин ҳама пас аз интихоби Эмомалӣ Раҳмон ба сифати раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон шуруъ гардид. Дар суханронии аввалини худ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин гуфтанд: «Ман тарафдори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд мебошам». Бо дар назардошти вазъи сиёсӣ ва бо мақсади таъмини суботи сиёсӣ, Иҷлосия қарори дахлдор қабул намуда, аз шакли идораи президентӣ даст кашид. Ҳамзамон бо ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сохти парламентиро дар ҷумҳурӣ муқаррар намуд. Тибқи он, ваколатҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бар дӯши Раиси Шурои Олӣ вогузор карда шуда, ӯ Сарвари давлат гардид. Тибқи моддаи 109-и Конститутсия, Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Раиси Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Сарфармондеҳи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Дар маҷмӯъ, Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ74 қонун, қарор ва фармонро ба тасвиб расонид, ки ба таҳкими пояҳои давлатдорӣ, инкишофи сохторҳои демократӣ, таҳкими ризояти ҷомеа ва ваҳдати миллӣ замина гузошт. Аз ҳамон давра эътимоду боварии мардуми Тоҷикистон ва ҷомеаи ҷаҳонӣ вобаста ба эътидол пайдо кардани вазъи сиёсиву иҷтимоии кишвар афзунтар гашт. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба фаъолияти қонунгузории давраи нави Тоҷикистони соҳибистиқлол ибтидо гузоштаанд, зеро таҳти раёсаташон ба ҳайси Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳанӯз дар Иҷлосияи XVI 74 санади ҳуқуқӣ қабул гардида буд, ки ин ба фаъол ва таҳким намудани сохтори ҳокимияти давлатӣ асос гузоштааст[4].

Дар ихтиёри Сардори давлат, Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қарор гирифтани идораи мутамарказ ва роҳбарии фаврӣ аз болои тамоми қувваҳои ҳарбию низомии мамлакат далели хиради сиёсии роҳбарияти ҷумҳурӣва ҳамчунин зарурати муттаҳид намудани тамоми қувваю воситаҳо ва сафарбар кардани онҳо ба минтақа ва мавзеъҳои осебпазари муқовиматҳои мусалаҳона дар давраи мураккаби барқарорсозии сохти конститутсионӣ ва мубориза кардан бо неруҳои зиддидавлатӣ ва бартараф сохтани гурӯҳҳои ғайриқонунӣмусаллаҳшуда мебошад. Ва чуноне, ки раванди минбаъдаи ҳодисаҳо нишон доданд, ЭмомалӣРаҳмон дар идораи мутамаркази неруҳои ҳарбию низомӣ ва истифодаи тактикӣ ва стратегии воҳидҳо ва сохторҳо аз маҳорати баланди ҳарбӣ ва интихоб намудани роҳи ҳалли муваффақиятноки он бархурдор аст[5].

Рӯзи 18 декабри соли 1992 бо имзои мӯҳтарам ЭмомалӣРаҳмон Қарори Раёсати Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон” қабул гардид, ки заминаи ҳуқуқии ташкили артиши миллиро фароҳам овард. Вале заминаи амалии он бо таъсиси Бригадаи таъйиноти махсуси Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вуҷуд оварда шуд. Бригадаи таъйиноти махсуси Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 5 декабри соли 1992 таъсис дода шуд, бо маҷмӯи вазифаҳои бар зиммааш гузошташуда, нахустсохтори артиши миллӣ, пешоҳанги мубориза бо ҷувваҳои зиддидавлатӣва гурӯҳҳои ғайриқонунӣ мусалаҳшуда ҳисоб мешавад.

23 феврали соли 1993 аз ҷумлаи ихтиёриёни «Фронти халқии Тоҷикистон», ки ҳамчун ҳимоятгарони низомии Хукумати конститутсионии Тоҷикистон ташкил ёфта буданд, дар майдони марказии пойтахт – шаҳри Душанбе - паради низомӣ баргузор гардид. Дар он намоиш аз «Фронти халқии Тоҷикистон» унвонии кумондони «Фронти халқии Тоҷикистон» дархост карда шуд, ки 23 феврал ҳамчун иди Артиши миллӣ эътироф шавад.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи қӯшунҳои дохилии Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон" 28 декабри соли 1993, № 916 қабул гардид ва дар асоси он қӯшунҳои дохилӣ ба системаи Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил шуда, ташкилоти ҳарбии он гашта барои иҷрои вазифаи хизматӣ-муҳорибавие, ки ин Қонун пешбинӣ намуд, рисолат пайдо карданд Қӯшунҳои дохилӣ ҷиҳати таъмини амният ва манфиатҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон захираи Қувваҳои Мусаллаҳро ташкил медиҳанд ва дар замони ҷанг ба ҳайати онон дохил мегарданд.

6 ноябри соли 1994 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул шуд ва дар моддаҳои 55 ва 69 он оид ба Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон меъёрҳои дахлдор дарҷгардиданд. Аз ҷумла дар моддаи 55 додани ризоият ба истифодаи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон берун аз ҳудуди он барои иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон ҳамчун салоҳияти Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон ҳангоми гузаронидани ҷаласаҳои якҷоя ва дар моддаи 69 ҳамчун салоҳияти Президент - Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон муқаррар гардида, ваколатҳо оид ба фармондеҳони қӯшунҳои Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистонро таъин ва озод намудан, барои иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро берун аз ҳудуди он бо ризоияти Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон истифода намудан дарҷ гардид.

Аввалин маротиба дар сатҳи Қонун Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон - 23 феврал - дар қисми 4, моддаи 1 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 ноябри соли 1995, № 98 "Дар бораи рӯзҳои ид" ҳамчун рӯзи идонаи корӣмуқаррар гардидааст.

Санади мукаммали ҳуқуқӣ оид ба Қувваҳои мусаллаҳ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон" аз 14 декабри соли 1996, №316 мебошад, ки асосҳои ҳуқуқӣ, таъинот, вазифаҳо, ҳайат, принсипҳои ташкил ва фаъолияти Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро танзим менамояд. Мутобиқи Қонун вазифаҳои Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз инҳо иборатанд: зада гардонидани таҷовузи душман ва шикаст додани таҷовузкор; ҳифзи фазои ҳавоии давлат; муҳофизати мусаллаҳонаи сарҳади давлатӣ; ташкил ва пешбурди мудофиаи ҳудудӣ; иштирок дар зада гардонидани таҷовузи мусаллаҳона ба давлати дигар ё иҷро намудани вазифаҳои сулҳоварона, ки аз уҳдадориҳои байналмилалӣ бармеоянд.

Ҳайати Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро инҳо ташкил медиҳанд: қӯшунҳои хушкигард; қувваҳои ҳарбии ҳавоӣ ва мудофиаи зиддиҳавоӣ; қӯшунҳои зудамал. Дар давраи ҷанг ба ҳайати Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, қӯшунҳои дохилии Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон, қӯшунҳои мудофиаи граждании Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда ва мудофиаи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Бригадаи посбоникунандаи Сарраёсати иҷрои ҷазои ҷиноятии Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Агентии таъминоти амволи махсуси назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дохил мешаванд

Роҳбарии умумии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон - СарфармондеҳиОлии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат мегирад. Роҳбарии бевоситаро ба Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон Вазири мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон амали намуда, ба иҷрои вазифаҳое, ки тавассути қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба уҳдаи Қувваҳои Мусаллаҳ Ҷумҳурии Тоҷикистон гузошта шудаанд, масъул мебошад.

Дар баробари санадҳои меъёрии ҳуқуқии зикршуда айни ҳол чунин санадҳо фаъолияти Қувваҳои Мусаллаҳро ба танзим медароранд: Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 феврали соли 2004, № 6 "Дар бораи мудофиаи гражданӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 июли соли 2004, № 50 "Дар бораи Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 июли соли 2004, № 51 "Дар бораи системаи иҷрои ҷазои ҷиноятӣ", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 марти соли 2005, № 82 "Дар бораи Қӯшунҳои сарҳадии Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон", Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20 марти соли 2008, №8 362 "Дар бораи мақомоти амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон".

Ҳамасола дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 августи соли 2011, № 753 "Дар бораи рӯзҳои ид" 23 феврал чун Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ифтихору сарфарозӣ таҷлил карда мешавад ва дар ин рӯз Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон афрохта мешавад, бо ташаббуси мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва коллективҳои меҳнатӣ чорабиниҳои ҷамъиятию сиёсӣ ташкил ва гузаронида мешаванд. Парадҳои ҳарбӣ, салютҳои артиллерӣ ва мушакпарронӣ бо тартиби муқарраргардида гузаронида мешаванд.

Пас, таҳлили санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо далел баён менамоем, ки халқи тоҷик тӯли таҳаввулоти таърихии худ, баъди ҳазор сол, соҳиби Қувваҳои Мусаллаҳ гардид, ки асосгузори он Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Ва баҳри сулҳу суботи кишвар Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон вазифаҳои бо қонунгузорӣ ба зиммаашон вогузоршударо пурра ва ҳаматарафа иҷро менамоянд.

Сангинзода Дониёр Шомаҳмад -муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Адабиёт:

1. Паёми шодбошии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба ифтихори Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 23 феврали соли 2024// https://khovar.tj/2024/02/payomi-shodboshii-prezidenti-um-urii-to-ikiston-emomal-ra-mon-ba-iftihori-r-zi-uvva-oi-musalla-i-um-urii-to-ikiston/

2. Эгамбердиев С.Л. Нақши Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон, генерали артиш, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таъсиси Қӯшунҳои сарҳадӣ// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. 2020. № 8. - С. 107-112.

3. Самиев Х. Иҷлосия – сароғози таърихи навини тоҷикон //Ба қуллаҳои дониш. 30.10.2012. №12 (1323).- С.7.

4. Сангинзод Д.Ш., Сангинов К.Ш. Пешвои миллат ва соли маърифати ҳуқуқӣ (Монография). – Душанбе: Балоғат, 2024. – С.65-66.

5. ҒаффорӣВ., Сайидзода З.Ш. Эмомалӣ Раҳмон дар оинаи замон. –Душанбе: “Контраст”, 2015. - С.188-189.

Интихобот ҳамчун маъракаи муҳими сиёсӣаз ҳаряк шаҳрванди кишвар ба хотири рушду ободии фардои мамлакат ва осоиши наслҳои оянда фарҳанги баланди сиёсӣ, ҳисси ватандӯстӣва масъулиятшиносиро тақозо мекунад.

Эмомалӣ Раҳмон

Кишварҳо бо доштани афкору андешҳои гуногун ва шароити иҷтимоию сиёсии хос, интихоботҳоро чун воситаи асосӣ дар раванди демократиикунонии ҷомеа, ислоҳоти иҷтимоӣ ва кушодани роҳҳои муносибу мусбат муҳим мешуморанд. Зеро маҳз тавассути интихобот иродаи дастаҷамъии мардум ифода меёбад ва ҳамин ифода барои ҳамбастагӣ, иттиҳод ва ислоҳоти шароити иҷтимоию иқтисодии ҷомеа, ҳамчун манбаибунёдӣ нақш мебозанд.

Интихоботи вакилони мақомоти олӣ, яъне намояндагии халқ маъракаи муҳими сиёсӣ буда, тавассути он фаъолнокии субъектҳои муносибатҳои ҷамъиятӣ бештар мушоҳида мешавад. Ҳар як маъракаи даврони интихобот санҷиши фаъолияти сиёсии шаҳрвандон, иродаву боварии онҳо ба вакилони интихобкардаи худ, ифодагарии ҳокимиятдориихалқ мебошад. Зеро тавассути раъйпурсӣ ҳокимиятидавлатӣ аз ҷониби интихоботкунанда озодона изҳор мегардад. Чунин раванду равиш ба сохти идораи давлатӣ хело муҳиму хос буда, моҳияти низоми демократии давлат низ рӯи ҳамин поя қарор мегирад. Интихоботи ошкорову озодонае, ки шаффоф ва дар чаҳорчӯби муайянкардаи қонун барпо мегардад, воситаи асосии амалӣ гардонданисоҳибихтиёрии ҳар халқу миллат мебошад.

Дар ин зимн, мутобиқи моддаи 69 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, моддаи 27 Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи интихоботи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва моддаи 23 Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи интихоботи вакилон ба Маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ» фармони Президенти Тоҷикистон оиди гузаронидани Интихоботи даъвати нави вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Маҷлисҳои вакилони халқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳо, шаҳри Душанбе, шаҳру ноҳияҳо барои соли 2025 содир гардид. Барои инъикоси ҳамаҷонибаи интихобот, дастрас намудани маълумоти саривақтӣ, саҳеҳ ва ошкоро ба интихобкунандагони Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори дахлдори Комиссияи марказӣ оид ба бақайдгирии намояндагони воситаҳои ахбори оммаи ҷумҳуриявӣ дар интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шуд. Президенти кишвар пайваста ба масъалаҳои фаъол гардонидани кори Парлумон ва хусусан, дар самти такмили таҷрибаи қонунгузорӣ эътибордода, дар Паёмҳои худ махсус таъкид мекунад, ки ҳар шахси интихобшударо лозим меояд то ба пешрафти ҷомеа муносибатҳои ҷамъиятӣ пайваста саҳм гузошта, ба муносибатҳои нав мутобиқ гардонидани қонунҳо шарти асосии таъмин намудани рушди устувори сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии кишвар кӯмакрасон бошанд. Зеро бо таъкидҳои роҳбари кишвар баланд бардоштани сатҳу сифати қонунҳо, такмили механизми иҷрои онҳо, ба талаботи ҷомеа ва шаҳрвандон ҷавобгӯ будани меъёрҳои қонунҳои амалкунанда, дар навбати худ ҳамкории доимӣ ва ҳамаҷонибаи шохаҳои ҳокимияти давлатиро тақозо мекунад.

Тиқбичунин талаботу қонунгузориҳо Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ ва дигар мақомоти зарур меояд, то таҳлили мунтазами қонунгузории мамлакатро хубтар муайян карда, оид ба такмилу баланд бардоштани самаранокии раванди татбиқи онҳо чораҳои судманд андешида шавад.

Ҳамин тариқ, Тоҷикистон дар арафаи интихоботи даъвати нави вакилон ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олӣ ва маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ қарордошта, равишу раванд ва масъалаҳои марбутаро дурусту дақиқ ва бо тамоми масъулият ба роҳ мондааст. Омодагиҳо дар сатҳи баланд ба роҳ монда шуда, ҳизбҳои сиёсӣ машғули таблиғи барномаҳои пешазинтихоботӣ ва намояндагони худ ҳастанд. Таҷрибаҳои гузашта нишон медиҳад, ки ҳар фард ба боварии халқ сазовор гардида, новобаста ба намояндаи кадом ҳизби сиёсӣ буданаш ҳамчун вакили худро интихоб хоҳад кард. Дар баргузории ин маъракаи муҳими сиёсӣ ҳар як фарди хештаншинос метавонад мувофиқ ба майлу иродаи хеш бадилхоҳ номзад овоз дода, ҷонибдории худро муайян хоҳад намуд.

Ба андешаи профессор Имомов Ашӯрбой маъракаи интихоботи навбатии мақомоти намояндагии ҳокимияти давлатӣ даъвати ҳафтум, ки ба рӯзи дуюми моҳи марти соли 2025 тайин шудааст, саҳифаи нави рушди ҳокимиятдории халқ буда, заминаи дастовардҳои фаъолияти мақомоти намояндагии даъватҳои пешина, ҳайати нави вакилони халқ бояд фаъолияти намояндагӣ, қонунгузорӣ, иҷроия ва назоратии худро дар панҷ соли дар пешистода боз ҳаммукаммал ва самаранок хоҳад бахшид.

Яке аз воситаҳои ба таври демократӣ гузарондани интихобот ба тарзи бисёрҳизбӣ ташкил кардан ва анҷом додани он маҳсуб ёфта, ба ҳар ҳизби сиёсӣ имконияти баробар дода шудааст, то дар ҳамаи давраҳои маъракаи интихобот намояндагони онҳо фаъолона иштирок карда тавонанд. Интихоботи бисёрҳизбӣ бояд дар шароити ҳақиқии муборизаи солимонаи байни номзадҳо сурат гирифта, шаҳрвандон имконияти воқеии шинос шудан ба барномаи номзадҳоро дошта бошанд. Васоити ахбори омма ҳам ба ҳамаи номзадҳо ва аҳзоби сиёсии расман сабтиномшуда имкон додааст, то барномаҳои пешазинтихоботии худро дар шароити баробарӣ ташвиқу тарғиб намоянд.

Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қонунҳои соҳавӣ вобаста ба интихобот ҳуқуқи баробари интихоб кардан ва интихоб шудан кафолат медиҳад. Дар ин маърака чун интихоботҳои баргузоршуда, илова аз мардҳо теъдоди зиёди занону донишманди соҳавӣ номзад ба вакилӣ пешниҳод гардида, заминаи хуб дар тавсеаи ҷомеаисозандаву созгору сулҳпарвари кишвар хоҳад буд.

Ҳамин тариқ, ҳар як шаҳрванд бо масъулияти баланд дарк менамояд, ки иштирокаш дар маъракаи интихоботӣ нақши муҳим бозида, тақдириояндаи миллат тавассути он мавриди баррасӣ қарор мегирад. Тибқи қонунгузориҳои Тоҷикистон ҳар фарде, ки ҳуқуқи иштирок дар овоздиҳиро дорад, бояд барои интихоби номзадҳои шоиста овоз дода, ба ин васила дар таҳияи заминаи рушду шукуфои минбаъдаи кишвар саҳми арзандаи хоҳад гузошт.

Ҳаминтавр, ҳамаи сокинони сулҳпарвари кишвар ба хусус донишмандони илму фарҳангу адабро зарур аст, ки дар роҳнамову таълими насли наврас, ки нерӯи асосии пешбарандаи ҷомеава ҳимоягару муҳофизи Истиқлолияту Ваҳдат ва Сулҳу созандагии халқу миллат мебошанд, софдилонаву содиқона бештар саҳмгузор бошанд. Мояи ифтихору шараф аст, ки дар сохтору мудирияти вазифаҳои гуногуни кишвар ин неруи созанда нақш мебозанд. Хулоса, ба назари нависандаи сатрҳо масоилу мубраму ҳаводисва раванду низоми онҳо мавриди омӯзиш қарор гирифта, рушди иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ, хусусан сулҳу суботу созандагӣ бо истифода аз зиракиву ҳушёрӣ аз ҷонибисокинону бо нангу ори кишвар пайваста ҳифзу ҳимоя мегардад.

Мирсаид РАҲМОНОВ, - ходими калони илмии Шуъбаи Осиёи Ҷанубу Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Дар Тоҷикистони муосир сиёсати созанда ва ояндадоре, ки аз ҷониби сарвари давлат – Асосгузори сулҳ ва ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гузаронида мешавад, аз бисёр ҷиҳат тамоми соҳаҳои тараққиёт ва нашъунамои давлатро муайян мекунанд. Чунин хусусияти хоси сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ бо моҳияти конститутсионии давлати тоҷикон, ки ҷумҳурии демократӣ бо шакли президентии ҳукмронӣ мебошад, алоқаманд аст.

Дар ноил шудан ба ҳадафҳои олии ба таври конститутсионӣ муқарраргардидаи ташкили давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ дар қатори дигар омилҳо паёмҳои Президенти ҷумҳурии Тоҷикистон ба Парлумони мамлакат – Маҷлиси Олӣ аз аҳамияти калон бархӯрдор мебошанд.

Паёмҳои Президенти ҷумҳурӣ бо ҳамаи самтҳои дигари фаъолияти функсионалии ӯ дар давоми таърихи зиёда аз сиюсесолаи давлатдории мустақили тоҷикон дар таъмини тараққиёти пешравандаи мамлакат дар самти таҳкими муносибатҳои дӯстона ва созандаи хориҷии он нақши муҳим ва пешрафтаро бозидаанд.

28 декабри соли 2024 дар ҷаласаи муштараки Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Паёми солонаро оид ба «Самтҳои асосии сиёсати хориҷӣ ва дохилии ҷумҳурӣ» ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ироа намуданд. Дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ, ки бори аввал дар бинои наву боҳашамати Парлумони мамлакат пешниҳод гардид, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таклифҳоро оид ба пешбурди сиёсати нисбатан самараноки дохилӣ ва хориҷӣ, таъмини пешрафту тараққиёт дар соҳаҳои гуногуни ҳаёт, аз ҷумла саноат, кишоварзӣ, энергетика, роҳҳо ва нақлиёт, ҳифзи иҷтимоӣ ва тандурустӣ, меҳнат ва шуғли аҳолии мамлакат, сиёсати ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ, гумрук ва андоз, амнияти мамлакат ва мудофиаи он, ҳифзи тартиботи ҷамъиятӣ, рушди муносибатҳои дӯстӣ ва ҳамкорӣ бо мамлакатҳои хориҷӣ, созмону ташкилотҳои байналмилалӣ ва минтақавиро пешниҳод карда, вазифаҳои мушаххасро барои соҳаҳо муайян карданд.

Дар рафти таҳлилу баррасии сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки мамлакати мо дар асосии сиёсати хориҷии «дарҳои кушода» ва таҷрибаи зиёда аз се даҳсола бо кишварҳои ҷаҳон омодагии худро барои идома додани таҳкими муносибатҳои ҳамаҷониба ҳам дар сатҳи дуҷониба, ҳам дар сатҳи бисёрҷониба баён мекунад.

Пешвои муаззами давлат таъкид намуданд, ки Тоҷикистон ҳамкории ояндадор ва созандаро дар доираи созмону ташкилотҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, ташкилотҳо ва шарикони байналмилалии молиявӣ оид ба рушд тавсеа медиҳад.

Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд намуданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон минбаъд низ тадбирҳои заруриро барои ноил шудан ба мақсадҳои гузошташуда ва тавсеа ва таҳкими ҳамкории дарозмуҳлат ва созанда бо ҳамаи мамлакатҳои ҷаҳон ва шарикони байналмилалии Тоҷикистон меандешад.

Дар самти мазкур мамлакати мо робитаҳои худро бо Созмони ҳамкории Шанхай, Иттиҳоди Давлатҳои мустақил, Созмони Аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ, Созмони ҳамкории исломӣ, Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва сохторҳои дигари бисёрҷонибае, ки ба иштироки минбаъдаи фаъол дар равандҳои ҷаҳонӣ ва сохторҳои байналилалӣ кӯшиш мекунанд, тавсеа мебахшад.

Пешвои миллат инчунин саъю талошҳои Тоҷикистонро ба рушди сиёсати бисёрсамтаи иқтисодии хориҷӣ, аз ҷумла ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалии молиявӣ, ба монанди Бонки умумиҷаҳонӣ ва Бонки Осиёгии рушд таъкид намуда, қайд карданд ки ин шарикиҳо ба ҷалби сармоягузориҳо ва рушди инфрасохтор нигаронида шудаанд.

Аҳамияти иштироки фаъоли ҷумҳурии Тоҷикистонро дар равандҳои байналмилалӣ ва таҳкими робитаҳои ҳамаҷониба бо мамлакатҳои ҳамсоя таъкид намуда, Президенти мамлакат қайд намуданд, ки ҳамкорӣ дар соҳаи амният, аз ҷмула терроризм ва ифротгароӣ, барои Тоҷикистон ҳамчун самти афзалиятнок боқӣ монда, зарурати саъю кӯшишҳои муштаракро барои таъмини амният дар минтақа таъкид намуданд. Зикр гардид, ки Тоҷикистон иштироки фаъолонаи худро дар конференсияҳо ва иқдомоти байналмилаллии марбут ба захираҳои обӣ ва тағйирёбии иқлим идома дода, дар соли 2025 ба нақша гирифтааст дар ҷумҳурӣ конференсияи якуми байналмилалиро доир ба ҳифзи пиряхҳо баргузор намояд.

Дар хотимаи Паёми худ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон изҳор доштанд, ки шаҳрвандони мамлакат бояд ҳар рӯз ва ҳамеша барои рушди давлати мустақили мо, ободонӣ ва гулшукуфоии Ватани ниёгонамон ва пайваста беҳтар намудани сатҳ ва сифати зиндагии ҳар як оилаи халқи шарафманди Тоҷикистон саъю талош намоянд.

Иброҳимов Исроил Нуралиевич, - докторанти PhD курси 2 Институти омӯзиши масъалаҳот давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Февраль 18, 2025 14:05

ДУШАНБЕ, 18.02.2025 /АМИТ «Ховар»/. 23 феврали соли равон ба таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки яке аз рукнҳои асосии давлатдорӣ ба ҳисоб меравад, 32 сол пур мешавад. Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон зодаи даврони Истиқлолияти давлатӣ ва яке аз дастовардҳои муҳими он ба ҳисоб рафта, аз рӯзҳои аввали таъсис дар назди он вазифаҳои муқаддасу пуршараф -ҳимояи соҳибихтиёрӣ, таъмини сулҳу субот, ҳифзи амнияти давлат ва ҷомеа гузошта шуданд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми шодбошӣ ба ифтихори Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон 22 феврали соли 2024 таъкид намуда буданд, ки “беш аз се даҳсола мешавад, ки хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ якҷо бо ҳайати шахсии дигар сохторҳои низомӣ ва кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ истиқлолу озодии давлати тоҷикон, марзу буми Ватани аҷдодӣ, амнияту суботи мамлакат ва зиндагии осудаву ороми мардуми мамлакатро ҳамчун сипари боэътимод ҳимоя менамоянд.

Хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ аз рӯзҳои аввали таъсис вазифаҳои муқаддасу пуршараф, вале бисёр сангину пурмасъулияти таърихӣ – барқарорсозии ҳокимияти конститутсионӣ, ҳимояи озодию соҳибихтиёрии давлат, тамомияти арзии мамлакат, таъмин намудани сулҳу субот, ҳифзи амнияту оромии давлат ва ҷомеаро ба дӯш гирифтанд. Дар ин лаҳзаҳои идона бо ифтихору қаноатмандӣ изҳор медорам, ки хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ дар айёми барои халқи Тоҷикистон ва давлати тоҷикон ниҳоят ҳассосу сарнавиштсоз хизмати ҷавонмардонаю таърихӣ намуданд”.

Дар заминаи суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бояд иброз намуд, ки аввалин санади меъёрии ҳуқуқӣ оид ба Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 сентябри соли 1991 “Дар хусуси дохил кардани тағйироту иловаҳо ба Эъломияи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон” мебошад, ки дар асоси он ба Эъломияи Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 24 августи соли 1990 моддаи 14 дорои мазмуни зайл илова карда шуд: «Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаҳои ташкили хизмати алтернативӣ дар Қувваҳои Мусаллаҳро ҳал намуда, дар кори ташкили амнияти коллективӣ ва нигаҳдории қӯшунҳои стратегии Итиҳоди Давлатҳои Мустақил иштирок менамояд».

Баъдан фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 декабри соли 1991 “Дар бораи таъсиси Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 29 январи соли 1992 “Дар бораи таъсиси Кумитаи амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 2 апрели соли 1992 “Дар бораи аз сафи Қувваҳои Мусаллаҳи қӯшунҳои сарҳадӣ, дохилӣ, ҳарбии бинокорӣ ва роҳи оҳан ба эҳтиёт рухсат додани хизматчиёни ҳарбие, ки муҳлати муқарраршудаи хизмати ҳарбиро адо намудаанд ва дар бораи даъвати навбатии шаҳрвандон ба хизмати ҳарбӣ дар Қувваҳои Мусаллаҳи Муттаҳидаи ИДМ, қисмҳои ҳарбӣ, қӯшунҳои сарҳади дохилӣ ва Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 17 сентябри соли 1992 “Дар бораи таъсиси Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон”, аз 17 октябри соли 1992 “Дар бораи таъсиси Шурои амнияти назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон” қабул карда шуданд.

Муҳимтарин омиле, ки дар бақою тантанаи истиқлоли ҷумҳурӣ саҳми муносиб доштааст, ин Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати дувоздаҳум) мебошад, ки 16 ноябри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанди бостонӣ оғоз гардид. Метавон бо итминони комил гуфт, ки ин иҷлосия ва асноди ҳуқуқии марбут ба он дар ҳифзи давлатдории миллӣ ва инкишофи ниҳодҳои демократӣ дар Тоҷикистон нақши муайянкунанда бозид. Ин иҷлосияи таърихӣ сабаб гардид, ки дар он шабу рӯз роҳбарияти нави Тоҷикистон пас аз омӯзиш ва таҳлили ҳамаҷонибаи вазъият бо мақсади раҳоии мамлакат аз буҳрони сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ кори мақсадноку самароварро оғоз намуд. Муҳимтарин масъала дар ин давра такмил додани қонунгузории миллӣ ба ҳисоб мерафт. Маҷмуи асноди меъёрию ҳуқуқӣ, ки дар ин иҷлосияи таърихӣ қабул гардид, далели минбаъд бо роҳи демократӣ пешрафт намудани мамлакат шуд. Табиист, ки таҳкими конститутсионии волоияти қонун, усули таҷзияи ҳокимият, таъмини пурраи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, усули плюрализми идеологӣ ва сиёсӣ ва якчанд муқаррароти дигар ҷустуҷӯ ва пайдо кардани роҳҳои босамару сифатноки татбиқи ҳаётии онҳо ва таҳлили амиқу ҳамаҷонибаи таҷрибаи ҳуқуқию давлатдориро тақозо дошт.

Дар ҷараёни иҷлосия якчанд санадҳои муҳим барои пешрафт ва сулҳу суботи ҷомеа ба имзо расиданд, ки аз фаъолияти самарабахш дарак медоданд. Ин ҳама пас аз интихоби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба сифати раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон шуруъ гардид. Дар суханронии аввалин муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин гуфтанд: «Ман тарафдори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд мебошам».

Бо назардошти вазъи сиёсӣ ва бо мақсади таъмини суботи сиёсӣ иҷлосия қарори дахлдор қабул намуда, аз шакли идораи президентӣ даст кашид. Ҳамзамон бо ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сохти парламентиро дар ҷумҳурӣ муқаррар намуд. Тибқи он, ваколатҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бар дӯши Раиси Шурои Олӣ вогузор карда шуда, ӯ Сарвари давлат гардид. Тибқи моддаи 109-и Конститутсия, Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Раиси Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Сарфармондеҳи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Дар маҷмуъ, Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ 74 қонун, қарор ва фармонро ба тасвиб расонид, ки ба таҳкими пояҳои давлатдорӣ, инкишофи сохторҳои демократӣ, таҳкими ризояти ҷомеа ва ваҳдати миллӣ замина гузошт. Аз ҳамон давра эътимоду боварии мардуми Тоҷикистон ва ҷомеаи ҷаҳонӣ вобаста ба эътидол пайдо кардани вазъи сиёсию иҷтимоии мамлакат афзунтар гашт. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба фаъолияти қонунгузории давраи нави Тоҷикистони соҳибистиқлол ибтидо гузоштаанд, зеро таҳти раёсаташон ба ҳайси Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳанӯз дар Иҷлосияи XVI 74 санади ҳуқуқӣ қабул гардид, ки ин ба фаъол ва таҳким намудани сохтори ҳокимияти давлатӣ асос гузошт.

Дар ихтиёри Сарвари давлат, Раиси Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қарор гирифтани идораи мутамарказ ва роҳбарии фаврӣ аз болои тамоми қувваҳои ҳарбию низомии мамлакат далели хиради сиёсии роҳбарияти ҷумҳурӣ ва ҳамчунин зарурати муттаҳид намудани тамоми қувваю воситаҳо ва ҷалби онҳо ба минтақа ва мавзеъҳои осебпазари муқовиматҳои мусаллаҳона дар давраи мураккаби барқарорсозии сохти конститутсионӣ ва мубориза бо неруҳои зиддидавлатӣ ва бартараф сохтани гурӯҳҳои ғайриқонунӣ мусаллаҳшуда мебошад. Ва чуноне, ки раванди минбаъдаи ҳодисаҳо нишон дод, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар идораи мутамаркази неруҳои ҳарбию низомӣ ва истифодаи тактикӣ ва стратегии воҳидҳо ва сохторҳо аз маҳорати баланди ҳарбӣ ва интихоб намудани роҳи ҳалли муваффақиятноки он бархурдор аст.

18 декабри соли 1992 бо имзои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Қарори Раёсати Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи таъсиси Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон” қабул гардид, ки заминаи ҳуқуқии ташкили артиши миллиро фароҳам овард. Вале заминаи амалии он бо таъсиси Бригадаи таъйиноти махсуси Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба вуҷуд оварда шуд. Бригадаи таъйиноти махсуси Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 5 декабри соли 1992 таъсис дода шуд, бо маҷмуи вазифаҳои бар зиммааш гузошташуда нахустсохтори артиши миллӣ, пешоҳанги мубориза бо қувваҳои зиддидавлатӣ ва гурӯҳҳои ғайриқонунӣ мусаллаҳшуда ҳисоб мешавад.

23 феврали соли 1993 аз ҷумлаи ихтиёриёни «Фронти халқии Тоҷикистон», ки ҳамчун ҳимоятгарони низомии Ҳукумати конститутсионии Тоҷикистон ташкил ёфта буданд, дар майдони марказии пойтахт – шаҳри Душанбе паради низомӣ баргузор гардид.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи қӯшунҳои дохилии Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон” 28 декабри соли 1993 қабул гардид ва дар асоси он қӯшунҳои дохилӣ ба системаи Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон дохил шуда, ташкилоти ҳарбии он гашта, барои иҷрои вазифаи хизматӣ-муҳорибавие, ки ин қонун пешбинӣ намуд, рисолат пайдо карданд Қӯшунҳои дохилӣ барои таъмини амният ва манфиатҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон захираи Қувваҳои Мусаллаҳро ташкил медиҳанд ва дар замони ҷанг ба ҳайати он дохил мегарданд.

6 ноябри соли 1994 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул шуд ва дар моддаҳои 55 ва 69-и он оид ба Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон меъёрҳои дахлдор дарҷ гардиданд. Аз ҷумла, дар моддаи 55 додани ризоият ба истифодаи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон берун аз ҳудуди он барои иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон ҳамчун салоҳияти Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон ҳангоми гузаронидани ҷаласаҳои якҷоя ва дар моддаи 69 ҳамчун салоҳияти Президент — Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон муқаррар гардида, ваколатҳо оид ба фармондеҳони қӯшунҳои Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистонро таъйин ва озод намудан, барои иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро берун аз ҳудуди он бо ризоияти Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон истифода намудан дарҷ гардид.

Аввалин маротиба дар сатҳи қонун Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон — 23 феврал дар қисми 4, моддаи 1 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 ноябри соли 1995 “Дар бораи рӯзҳои ид” ҳамчун рӯзи идонаи корӣ муқаррар гардид.

Санади мукаммали ҳуқуқӣ оид ба Қувваҳои Мусаллаҳ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон” аз 14 декабри соли 1996 мебошад, ки асосҳои ҳуқуқӣ, таъйинот, вазифаҳо, ҳайат, принсипҳои ташкил ва фаъолияти Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро танзим менамояд. Мутобиқи қонун вазифаҳои Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз инҳо иборатанд: зада гардонидани таҷовузи душман ва шикаст додани таҷовузкор; ҳифзи фазои ҳавоии давлат; муҳофизати мусаллаҳонаи сарҳади давлатӣ; ташкил ва пешбурди мудофиаи ҳудудӣ; иштирок дар зада гардонидани таҷовузи мусаллаҳона ба давлати дигар ё иҷро намудани вазифаҳои сулҳоварона, ки аз уҳдадориҳои байналмилалӣ бармеоянд.

Ҳайати Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро инҳо ташкил медиҳанд: қӯшунҳои хушкигард; қувваҳои ҳарбии ҳавоӣ ва мудофиаи зиддиҳавоӣ; қӯшунҳои зудамал. Дар ҳолатҳои зарурӣ ба ҳайати Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон, қӯшунҳои дохилии Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон, қӯшунҳои мудофиаи граждании Кумитаи ҳолатҳои фавқулода ва мудофиаи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Бригадаи посбоникунандаи Сарраёсати иҷрои ҷазои ҷиноятии Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, Агентии таъминоти амволи махсуси назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон низ дохил мешаванд.

Роҳбарии умумии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз тарафи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон — Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ мегардад. Қуввваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистонро Вазири мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳбарӣ менамояд ва ба иҷрои вазифаҳое, ки тавассути қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба уҳдаи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон гузошта шудаанд, масъул мебошад.

Дар баробари санадҳои меъёрии ҳуқуқии гуфташуда ҳоло чунин санадҳо фаъолияти Қувваҳои Мусаллаҳро ба танзим медароранд: Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 феврали соли 2004 “Дар бораи мудофиаи гражданӣ”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 июли соли 2004 “Дар бораи Гвардияи миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 июли соли 2004 “Дар бораи системаи иҷрои ҷазои ҷиноятӣ”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 марти соли 2005 “Дар бораи Қӯшунҳои сарҳадии Кумитаи давлатии амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 20 марти соли 2008 “Дар бораи мақомоти амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон”.

Ҳамасола дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 августи соли 2011 “Дар бораи рӯзҳои ид” 23 феврал чун Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо ифтихору сарфарозӣ таҷлил карда мешавад. Дар ин рӯз Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон афрохта мешавад, бо ташаббуси мақомоти давлатӣ, ташкилот ва ҳайатҳои меҳнатӣ чорабиниҳои ҷамъиятию сиёсӣ ташкил ва гузаронида мешаванд. Парадҳои ҳарбӣ, салютҳои артиллерӣ ва мушакпарронӣ бо тартиби муқарраргардида гузаронида мешаванд.

Пас аз таҳлили санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ оид ба Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо далел баён менамоем, ки халқи тоҷик давоми таҳаввулоти таърихии худ, баъди ҳазор сол соҳиби Қувваҳои Мусаллаҳ гардид, ки асосгузори он Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Ба хотири сулҳу суботи мамлакат Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон вазифаҳои бо қонунгузорӣ ба зиммаашон вогузоршударо пурра ва ҳаматарафа иҷро менамоянд.

Дониёр САНГИНЗОДА, - муовини директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои
Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон оид ба илм ва таълим, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Чаро санаи 23-юми феврал ва ҷашни муҳофизони Ватан барои мо муҳим арзёбӣ мешавад? Барои посухи муносиб додан ба суоли матраҳ омилҳои пайдоиш ва густариши онро бояд ҷустуҷӯ кард, чунки санаҳои фаромӯшнашаванда мисли Рӯзи Артиши миллӣ аз пеши худ ба вуҷуд наомадаанд ва ниҳодҳои мутазаккир аз хотири дифоъ ва ҳифзи якпорчагии давлат пайдо шудаанд, аммо новобаста аз он ки баъзе давлатҳои ҷаҳон сохтори мазкурро барои дар итоати хеш ворид намудани кишварҳои бегона истифода мекунанд, мо ниҳодҳои зикргардидаро ҷиҳати ҳифзи манофеи миллӣ истифода хоҳем кард.

Рӯзи таъсисёбии Қувваҳои Мусаллаҳ таърихи мушаххаси бунёдиро соҳиб мебошад ва дар даврони Шуравӣ низ таваҷҷуҳ ба Артиши миллӣ дар заминаи падидаи таърихӣ ҷиҳати масъул донистани хеш дар ҳифзи якпорчагии Ватан пайдо мешавад. Айни замон бо дарназардошти авзоъ ва аҳволи кишварҳо ва чигунагии соҳаи мудофиа дар ҷаҳони муосир моро водор мекунад, ки вижагиҳои соҳаи ҳарбиро дар минтақа ва ҷаҳон баррасӣ кунем. Лозим ба ёдоварист, ки бинобар ба арсаи ҳастӣ омадани низоми нави сиёсӣ дар дилхоҳ давлат ба фаъолияти Қувваҳои Мусаллаҳ ниёз пайдо гардида, ҷиҳати тақвият ёфтани масъалаҳои марбут ба ҳимояи ормонҳои миллӣ такмил додани сохтори ҳарбии кишвар ба миён меояд.

Таърихи миллати тоҷик рӯхдодҳои гуногуни таърихиро медонад, ки афсарон ҷиҳати ҳифзи Меҳан қаҳрамонӣ кардаанд ва алайҳи ғосибон аксуламал нишон додаанд. Тибқи манбаъҳои таърихӣ, ҳимоя аз хонавода, аз кишвар ва аз молу мулки хеш муқаддастарин иқдоми башарӣ маҳсуб мешавад ва то он айёме, ки миллат ҷиҳати идомаи ҳастии худ алайҳи ғосибони хориҷӣ муқовимат мекунад, қаҳрамон дар таърих аст. Бинобар ин, Артиши миллии Тоҷикистон дар заминаи маҳрум аз таърих ба вуҷуд наомадааст ва метавон гуфт, ки ниёгони мо дар гузашта маҳорати ба худ хоси ҷангиданро бароямон ба мерос гузоштаанд. Аммо санъати ҳарби муосир бо мо вижагиҳоеро дорост, ки хоси имрӯз буда, ба гузашта ҳатто иртиботе надорад, чунки агар артиши муосир аввал бо силоҳу туфангҳои модерн баррасӣ шавад, сонӣ ҳилаву зирракии ҳарбиёна пояи асосии артиширо дар бар мегирад.

Моҷароҳои марзӣ ва бархурди манфиатҳои геополитикии қудратҳои ҷаҳонӣ моро бохабар менамоянд, ки муқовимат фақат дар як сурат натиҷа хоҳад дод: вақте ки ашхоси қобили ҳарб дар дохили кишвар ҳимояи манфиатҳои миллиро вазифаи ҷонии худ медонанд. Дар ин маврид, дар Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии кишвар аз таърихи 28-уми декабри соли 2023 омадааст: “Вазъи сиёсии тағйирёбандаи сайёра ва минтақа омодабошии ҳарбӣ ва тайёрии доимии ҷангии Қувваҳои Мусаллаҳро тақозо менамояд. Хизматчиёни ҳарбиро зарур аст, ки ҳушёриву зиракии сиёсиро ҳаргиз аз даст надиҳанд ва донишу малакаи касбии худро пайваста баланд бардошта, барои рафъи ҳолатҳои фавқулодаву ғайричашмдошт ҳамеша омода бошанд”.

Мусаллам аст, ки мавқеи ҷуғрофии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар иҳотаи давлатҳои гуногун қарор доштани он, ки ҳар яке дар даврони соҳибистиқлолӣ сиёсати муайяни фарҳанграбоиро роҳандозӣ мекунанд, басе мушкилиҳоро дар ҷодаи ҳамоҳангӣ ва муқовимат ба бор хоҳанд овард, ки намунаи онро моҷарои марзӣ бо Ҷумҳурии Қирғизистон исбот мекунад. Аз ин хотир, хизматчиёни ҳарбии кишвари мо ҷиҳати дарк ва омодагии тахассусӣбобати пешомадҳои марзиву минтақавӣмусаллаҳ шуда, бо таърих ва чигунагии фарҳангии сарзамини хеш ошно бошанд. Гузашта аз ин, вазъи нобаҳангоми давлати Афғонистон моро водор менамояд, ки бобати ҳифзи марзи хеш аз гурӯҳҳои террористӣ омода бошем. Ин ҳамсоякишвар солҳост, ки аз рушду тараққӣ бозмонда, бинобар тарвиҷ ёфтани тахрибкорӣ ва зиёд гардидани сафи террористони байналмилалӣ дар низоми харобкоре қарор дорад ва ҳар лаҳза имкон дорад аз дохили он хатарҳое ба кишварҳои Осиёи Марказӣ интиқол гарданд. Ҷиҳати ҷилавгирӣ аз интиқоли хатарҳо ва таҳмили тафаккури аҷнабӣ аз ҷониби қудратҳо тавассути ин кишвари ҷангзада дар Паёми навбатии Сарвари давлат ақидаи саҳеҳ матраҳ шудааст: “Мусаллам аст, ки амнияту суботи минтақаи мо, қабл аз ҳама, бо вазъи Афғонистон вобастагӣ дорад ва идомаи минбаъдаи муноқишаву низоъ дар Афғонистон метавонад ҳам барои ин кишвар ва ҳам барои минтақа оқибатҳои манфии дарозмуддатро ба бор орад. Авзои ноороми ин кишвари дӯсту ҳамсоя тайи чил соли охир исбот месозад, ки қазияи Афғонистон роҳи ҳалли низомӣ надорад ва фақат воситаву фишангҳои сиёсиву дипломатӣ, иҷтимоӣ ва иқтисодӣ метавонанд калиди ҳалли масоили печидаи он бошанд”.

Замони муосир даврони интиқол, таҳмил ва таҳияи на фақат андеша, балки моҷароҳо ва ҷанг маҳсуб мешавад. Бинобар ин, дар дилхоҳ минтақа бархурдҳоро ба вуҷуд овардан яке аз вижагиҳои қудратталабии муосир аст, ки бо истифода аз раванди ҷаҳонишавӣ ҳадафҳои геосиёсиро паҳн менамоянд. Бо дарназардошти масоили матраҳёфта, яке аз ҳадафҳои асосии кишвардорӣ бояд тавоно гардониданиАртиши миллӣ бошад. Айни замон, кишварҳои рӯ ба инкишоф ба Қувваҳои Мусаллаҳи соҳибтаҷриба ниёз дошта, кӯшиш мекунанд, ки дорои муосиртарин васоити ҳарбӣ бошанд. Аз моҷароҳои ҳарбии сипаришуда дарк кардем, ки фақат ҳавопаймоҳои бесарнишин чи нақше дар анҷоми бархурд доранд ва метавон гуфт, ки рақиб бо гирифтани силоҳи муосир аз қудратҳои миёнарав имкони бештар ҷиҳати бартарӣ ёфтан дар моҷаро пайдо мекунад. Қудратҳои миёнарав ҳамон кишварҳое мебошанд, ки иртиботи қудратҳои ҷаҳониро бо кишварҳои рӯ ба инкишоф эҷод намуда, якеро побанди дигаре месозанд, чунки созмонҳои ҷаҳонии муосир дар самти ҳалли масоили ҳарбӣ чун “Атлантикаи Шимолӣ” муваззафанд, ки аксар кишварҳоро дар итоати хеш қарор диҳанд. Бинобар ин, дар замони муосир дар минтақае созмон додани муноқиша ва ҷанг барои абарқудратҳо тиҷорати нав буда, барои буҷаи давлатиашон хидмат мекунад. Масалан, муқовимат бо терроризмро сохторҳои ҳарбии ИМА яке аз ҳадафҳои асосии худ муаррифӣ мекунанд, дар ҳоле ки худ ба сифати паҳнкунандаи ин тамоил мебошанд.

Ҳар фарди ҷомеа мехоҳад дар кишвари боамн ва дар шароити осудаҳолӣ зиндагӣ кунад. Чаро? Чунки ашхоси бо мо муосир аз муҳити ҷангзада фирор карда, барои таъмини амнияти хеш ҳатто муҳоҷирати меҳнатиро ихтиёр мекунанд. Аммо фаромӯш набояд кард, ки таъмини амният ва шароити осудаҳолона дар дилхоҳ давлат аз шаҳрвандоне вобаста аст, ки ҷиҳати адои хизмати ҳарбӣ созгор мебошанд. Гузашта аз ин, хизмати ҳарбӣ бар дӯши ҷавонон асту бархе аз онҳо аз адои он сарпечӣ менамоянд. Чунин мушкилҳо вазъи хизмати ҳарбиро хароб гардонида, навоқиси гуногуне барои соҳаи мудофиа ато мефармояд. Дар рӯзи Артиши миллӣ, ки ҷашни тахассусии Қувваҳои Мусаллаҳ маҳсуб мешавад, занону бонувон фақат мардонро табрик гуфта, ба онҳо ҳар гуна туҳфаҳоро тақдим менамоянд. Пас ҷавонписаронро зарур аст, ки бобати адои хизмати ҳарбӣ тафаккур намуда, худро посдору муҳофизи Ватан муаррифӣ кунанд ва нагузоранд, ки душман ҷиҳати ғасби сарзаминашон мутафаккир шавад. Гузашта аз ин, шомилшавии баъзе ҷавонони меҳани мо ба созмонҳои тахрибкор гувоҳӣ медиҳад, ки таҳмили динзадагӣ ва тарзи тафаккури хурофотӣ дар солҳои минбаъда аз солҳои пешин бештар сурат мегирад. Бобати набудани ҳеҷ меъёре дар рафтори ашхоси хурофотӣ ин иқтибосро аз Паёми Пешвои миллат ба Маҷлиси Олӣ меорем: “Инсоният дар симои терроризми байналмилалӣ бо душмани бераҳму шафқат ва маккоре рӯ ба рӯ омадааст, ки тамоми меъёрҳои ахлоқӣ ва арзишҳои умумиинсониро поймол карда, барои расидан ба ҳадафҳои худ аз ягон ваҳшоният рӯй намегардонад. Созмонҳои террористӣ бо истифода аз технологияҳои муосири иттилоотӣ ва бо роҳи тафсири ғаразноки сарчашмаҳои динӣ дар мафкураи ҷавонони камтаҷрибаву ноогоҳ ғояҳои тундгароиро ҷой карда, онҳоро ба қатлу куштор, барҳам задани амният ва суботу оромӣ дар мамлакатҳои гуногун ташвиқ менамоянд”. Пас роҳи наҷот кадом аст? Чӣ бояд кард, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дарназардошти такмил додани Қувваҳои Мусаллаҳ ҳар гуна хатарҳоро, ки ба амну суботи кишвар халал ворид хоҳанд кард, аз байн бибарад. Пешвои муаззами миллат зимни суханронӣ дар назди хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ ва ҳифзи ҳуқуқ 22-юми июли соли 2021 ин ҳарфҳоро бар забон оварда буданд: “Амнияти давлату ҷомеаро таъмин кардан, Модар - Ватанро баробари ҷони худ дӯст доштан, онро далеронаву ҷавонмардона ҳимоя кардан ва содиқ будан ба миллату давлати худ ва муқаддасоти миллӣ вазифаи ҷонӣ ва қарзи фарзандии ҳар як афсару сарбоз, тамоми хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ, ҳамаи кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқи кишвар ва ҳар як фарди бонангу номуси ҷомеа мебошад! Танҳо чунин муносибат, яъне садоқати ҳар яки мо ба Ватан ва халқи Тоҷикистон моро аз ҳама таҳдиду хатарҳои замони муосир эмин нигоҳ медорад”.

АДАБИЁТ:

Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ», 28.12.2023

Суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди хизматчиёни ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, 22.07.2021.

Ширин Қурбонова - доктори илмҳои таърих, Муовини раиси КИИ “Хирадмандон”-и ҲХДТ дар АМИТ

Эй Ватан номи ту дунёи ман аст,
Қуллаҳоят сари болои ман аст.
Гар ба ҳифзат надиҳам ҷону тан,
Намакат заҳр шавад дар баданам.

Қувваҳои Мусаллаҳ дар ҳар давру замон барои ҳар як кишвари соҳибистиқлол пояи матин, кафили бехатарӣ ва таъминкунандаи ҳаёти осоиштаи мардум ба ҳисоб меравад. Артиш вазифаи бузурги мудофиавӣ буда, меҳру муҳаббати фарзандро нисбат ба падару модар боз ҳам бештар мекунад, ба онҳо дарси зиндагиву ҷавонмардиро меомӯзад.

Артишро чун мактаби мардонагӣ ва омӯзиши касбу ҳунар тавсиф карда, дар он ҷо сарбозон ҳамарӯза бояд тамрини низомӣ гузаронида ва посбониву ҳушёри ва зиракии марзи кишвари азизамонро ҳифз намоянд. Ҳимояи амну амнияти мардум вазифаи артиши неруманд аст, ки аҳамияти ҳифзи марз ва ҳаёти осоиштаро ҳассостар дарк месозад. Хизмат дар сафи Артиши миллӣ ва ҳифзи марзу буми Ватан вазифаи муқаддаси шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Ҳифзи Ватан уҳдадорӣ ва муқаддаси ҳар як шаҳрванд буданашро Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи олиии ҳуқуқӣ эълон мекунад. Тибқи моддаи 43 – юми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон “Ҳифзи Ватан, ҳимояи манфиати давлат, таҳкими истиқлолият амният ва иқтидори мудофиавии он вазифаи муқаддаси шаҳрванд аст.

Дар даврони соҳибистиқлоли ҷавонон бояд як нуқтаро дарк намоянд, ки хизмат ба Ватан – Модар қарзи фарзандӣ ва имониву виҷдонии ҳар як ҷавонмарди бонангу номус буда, мактаби бузурги тарбия, ҷасорат ва ватандорӣ ба ҳисоб меравад. Аз ҳидоятҳои падаронаи Пешвои миллат бармеояд, ки ифтихори миллӣ, зиракӣ ва ҳушёрии сиёсӣ буда, вазифаи ҷонии ҳар шахси бомаърифат аз он иборат мебошад, ки Ватанамон – Тоҷикистонро чун гавҳараки чашм ҳифзу ҳимоят намоем ва онро азизу муқаддас донем.

Имрӯз бо ифтихор гуфта метавонем, ки Кувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон ҳанӯз дар рӯзҳои авали таъсисёбиааш дар роҳи ҳифзи дастовардҳои истиқлолият барқарор кардани сохти конститутсионӣ, дар мубориза ба муқобили дастаҳои муссалаҳи ҷинояткор, ошӯбҳои хиёнаткорона, кӯшишҳои табаддулоти ҳарбӣ, ва ҳифзи сарҳади давлатӣ хизмати фидокоронаро анҷом дода, имрӯз ба як нерӯи тавонои ҳарбӣ табдил ёфтааст.

Бо шарофати иқдомҳои пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон амалан сурат ва моҳияти ташкилоти ҳарбиро соҳиб гашта имрӯз бо интизоми қавӣ, донишу малакаи комил, дар рӯҳияи баланди ватандӯстӣ садоқат ба касбу савганд вазифаи бошарафи худ ҳимояи ватан ва ҳифзи зиндагии осоиштаю меҳнати созандагии халқи худро анҷом медиҳанд.

Зинда бодо миллати маҳбуби ман

Халқи меҳан дар вуҷудам, ҷони ман

Бо ту ҳастам сарбаланду бе ту ҳеҷ

Дар само бошӣ ҳамеша эй Ватан

Исмоилов Ризо Аҳмадович - ходими калони илмии МД Маркази таҳқиқоти технологияҳои инноватсионии АМИТ

Ба ифтихори 23 феврал- Рӯзи артиши миллии Тоҷикистон

Амнияти миллӣ яке аз муҳимтарин рукнҳои ҳифзи истиқлолият ва суботи ҳар як давлат мебошад. Дар ҷаҳони муосир, бо вуҷуди таҳдидҳои гуногуни сиёсӣ, иқтисодӣ, террористӣ ва иттилоотӣ, нақши қувваҳои мусаллаҳ дар таъмини амнияти миллӣ аҳамияти махсус касб мекунад. Артиши миллӣ на танҳо барои ҳимояи сарҳадҳо, балки барои пешгирии нооромиҳо, ҳифзи арзишҳои давлатӣ ва таъмини суботи дохилӣ низ масъул аст. Дар шароити муосири таҳаввулоти геополитикӣ ва афзоиши хатарҳои амниятӣ, аҳамияти қувваҳои мусаллаҳ дар ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва таъмини оромии кишвар рӯз ба рӯз бештар мегардад.

Қувваҳои мусаллаҳ дар таъмини амнияти миллӣ бо иҷрои вазифаҳои муҳими зерин саҳм мегузоранд:

1. Ҳифзи соҳибихтиёрӣ ва тамомияти арзии давлат

Қувваҳои мусаллаҳ ҳамчун сипари боэътимод, соҳибихтиёрии давлатро ҳимоя намуда, бо истифода аз иқтидори мудофиавӣ, тамомияти арзии кишварро таъмин менамоянд. Дар шароити геополитикии мураккаб, артиши миллӣ бояд ҳамеша дар ҳолати омодагӣ қарор дошта бошад, то тавонад аз ҳудуди давлатӣ дифоъ кунад.

2. Муқовимат ба таҳдидҳои низомӣ ва террористӣ

Имрӯз гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ ба амнияти кишварҳо таҳдидҳои ҷиддӣ эҷод карда истодаанд. Аз ин рӯ, қувваҳои мусаллаҳ бо ҳамоҳангии сохторҳои амниятӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ барои безараргардонии ин хатарҳо ва таъмини амнияти давлатӣ ва шаҳрвандон пайваста тадбирҳои зарурӣ андешида истодааст

.

3.Дастгирии суботи дохилӣ

Дар ҳолатҳои фавқулода, ҳодисаҳои табиӣ ва норозигии иҷтимоӣ, нерӯҳои мусаллаҳ метавонанд ба ҳукумат дар нигоҳ доштани тартиботи ҷамъиятӣ ва расонидани ёрии башардӯстона кӯмак расонанд. Онҳо дар таъмини амният ва пешгирии бесарусомониҳо ҳамеша нақши калидӣ доранд.

4.Мушорикат дар ҳалли низоъҳои байналмилалӣ ва сулҳсозӣ

Қувваҳои мусаллаҳи кишвар инчунин дар амалиётҳои байналмилалии сулҳсозӣ, мубориза бар зидди терроризм ва ҳамкориҳои низомӣ бо созмонҳои байналмилалӣ, ба мисли СММ, СААД ва дигарон иштирок менамоянд. Ин омил метавонад мавқеи давлатро дар арсаи ҷаҳонӣ тақвият бахшад.

5.Рушди технология ва модернизатсияи қувваҳои мусаллаҳ

Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва пешрафти технологияҳои низомӣ, қувваҳои мусаллаҳ бояд ҳамеша навсозӣ ва бо технологияҳои муосир муҷаҳҳаз карда шаванд. Ин раванд на танҳо қудрати мудофиавии кишварро баланд мебардорад, балки ба рушди саноати ҳарбӣ ва иқтисоди миллӣ низ мусоидат мекунад.

6.Таъмини амнияти сарҳадҳо

Бо назардошти мавқеи ҷуғрофии Тоҷикистон, ки бо кишвари ноороми Афғонистон ҳамсарҳад аст, масъалаи ҳифзи сарҳад аҳамияти вижа дорад. Қувваҳои марзбонӣ, ки як бахши муҳими қувваҳои мусаллаҳ мебошанд, дар муҳофизати марзҳо ва мубориза бо қочоқи маводи мухаддир ва ҷиноятҳои фаромиллӣ фаъолона иштирок мекунанд.

Қувваҳои мусаллаҳ яке аз рукнҳои асосии таъмини амнияти миллӣ ба ҳисоб мераванд. Онҳо на танҳо ҳимояи низомиро таъмин мекунанд, балки барои рушди иқтисодӣ, суботи иҷтимоӣ ва мавқеи байналмилалии давлат низ таъсири мусбат мерасонанд. Аз ин рӯ, таҳкими артиши миллӣ, баланд бардоштани сатҳи омодагии ҳарбӣ ва рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ барои таъмини амнияти миллӣ аҳамияти аввалиндараҷа доранд. Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун сипари боэътимоди давлат дар ҳифзи субот, истиқлолият, манфиатҳои миллӣ ва таъмини амнияти миллӣ нақши муҳим мебозанд. Барои таъмини амнияти миллӣ, рушду такмили нерӯҳои ҳарбӣ, муҷаҳҳазсозии онҳо бо технологияҳои муосир ва баланд бардоштани сатҳи касбии хизматчиёни ҳарбӣ пайваста дар меҳвари сиёсати Пешвои миллат ва Ҳукумати кишвар қарор дорад. Артиши қавӣ ва омодабош метавонад кафолати сулҳу субот ва пешрафти кишварро таъмин намояд.

Шарифов Искандар Иброҳимович

ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои

Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои

давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Пирях – тӯдаи яхҳои табии рӯи заминӣ, солҳои сол аз бориши барф зам шудаанд, ки ҳамеша дар ҳаракат буда, дар як шабонарӯз якчанд сантиметр то даҳҳо метр ҳаракат мекунад. Пиряхҳо сарвати гаронбаҳои манбаи асосии оби тозаи ошомиданӣ на барои кишварҳои Осиёи Миёна, балки барои аҳолии тамоми сайёра ба ҳисоб меравад. Дар солҳои соҳибистиқлолӣ ба ҳифзи муҳити зист ва муҳофизати пиряхҳо таваҷҷуҳи бештар равона гардид. Ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин самт, ки бо ибтикори Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳандозӣ мегарданд, аз ҷониби созмонҳои байналхалқӣ ҳам бо ҷонибдории зиёде қабул ва мавриди амал қарор дода мешаванд. Пешниҳодҳои Тоҷикистон дар мавриди оби тоза чандин сол боз дар кишварҳои зиёде амалӣ шуда истодаанд, ки дар ҳифзи табиат, тозаву озода нигоҳ доштани муҳити сайёра саҳми беандоза муҳимро доро мебошад.

Ташаббуси кишварамон дар самти муҳофизати пиряхҳо ҳам айни ҳол аҳамияти калонеро молик аст. Зеро Тоҷикистон доро беш аз ёздаҳ ҳазор пирях мебошад ва солҳои охир гармшавии ҳарорати сайёра ба обшавии босуръат ва дар ин замина азбайнравии ин пиряхҳо, ки манбаи асосии на танҳо оби тозаи ошомиданӣ, балки умуман об ҳам барои соҳаи кишоварзӣ ва ҳам саноат, мисли гидроэнергетика мебошанд, оварда мерасонад.

Дар солҳои соҳибистиқлолӣ дар Тоҷикистон бо ташаббуси Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бори нахуст дар ҳудуди ноҳияи Ванҷ Парки миллӣ таъсис дода шуд, ки ҳадаф аз ин иқдом пеш аз ҳама ҳифзи муҳити зебову дилрабои диёри афсонавиамон мебошад. Табиати зебову дилоро, кўҳҳои сарбарфалаккашида ва тамошои манзараҳои нотакрори ноҳияи баландкӯҳ кайҳо боз диққати сайёҳонро ба худ ҷалб намудааст.

Масалан, деҳаи Пойи Мазорро гирем, ин деҳа дар домони кўҳсор, дар назди пиряхи овозадори Федченко ҷойгир аст. Бинобар маълумотҳои охирин, Федченко калонтарин пиряхи водигию кӯҳӣ мебошад, ки ба китоби "Рекордҳои замин" ворид шудааст. Дарозияш 77 км, ғафсияш аз 700 то 1000 метр ва паҳноияш ба ҳисоби миёна 1,8 ҳазор метр арзёбӣ мешавад.

Бори нахуст олимони табиатшиноси сатҳи ҷаҳонӣ ба ин ҷо охирҳои асри 19 омада, дар бораи Ванҷи боло маълумот додаанд. Масалан энтомолог (ҳашаротшинос)-и рус Василий Фёдорович Ошанин соли 1878 дар бораи пиряхи Федченко маълумот додааст. Ӯ ба воситаи забонаи пирях, ки аз он маҷрои калони об ҷорї мешуд, пиряхи Федченкоро кашф намуд ва онро ба номи сайёҳи машҳур Алексей Федченко гузошт. Алексей Федченко бошад ҳамагӣ 5 сол пеш ба ин минтақа омада буд, вале кашфи пирях ба ӯ муяссар нашуд, зеро ӯ баъди кашфи қуллаи Ленин роҳи бозгаштро пеш гирифт. Он вақт ин тарафи маҳалро Селдара ном мебурданд ва зимистон аз хунукиву сербарфӣ ва дар фасли гармо аз серобӣ касе ҷуръати сафар ба ин тарафҳоро намекард. Алексей дар ин сафар то ҳамин ҷо омада буду баргашт ва ин сафари охирини ӯ ба ин минтақа шуд. Федченкои 28-сола, ҳангоме ки барои сайёҳати навбатӣ ба Помир омодагӣ медид, дар кӯҳҳои Алпи Швейсария, дар пиряхи Кол-дю –Жеан дар пайи номусоидии обу ҳаво ҷон бохт. В. Ф. Ошанин аз азми Федченко доир ба сафари навбатӣ ба Помир дарак дошт. Бинобар ин, раво донист пиряхи навкашфкардааш ба номи Федченкои номурод гузошта шавад. Дар бораи саёҳати сайёҳони русу аврупоӣ ба ин тарафҳо Павел Лукнитский дар китобаш –“Сайёҳат дар Помир”, ки нашриёти “Молодая гвардия” (Москва) соли 1955 ба табъ расондааст, ҳикоятҳои ҷолиб овардааст. Худи Павел Лукнитский ба ин тарафҳо соли 1928 омада буд.

Деҳа аз он ҷиҳат ҳам ҷолибу машҳур аст, ки дар ин ҷо пиряхи Хирсон доман густурда аст, ки яке аз пиряхҳои серҳаракаттарин ва хавфноктарин маҳсуб меёбад. Бори аввал мутахассисон ҳаракати пиряхи Хирсонро соли 1962 мушоҳида карданд, ки дар як шабонарӯз 50 метрро ташкил медод. Соли 1963 суръати ҳаракати пирях ба тадриҷ рӯ ба афзоиш ниҳод, ки хатари ҷиддиро ба бор овард. Хушбахтона, дар ниҳоят пиряхи Хирсон ба кӯҳи тарафи муқобил бархӯрд ва аз ин ба мардуми деҳаву ноҳия осебе нарасид. Вале дар натиҷаи бархӯрди пирях ба кӯҳи тарафи муқобил сарбанди мустаҳками яхине эҷод шуд, ки оқибати ваҳмангезе ба бор овард. Тадқиқотчиён муайян намуданд, ки Хирсон солҳои 1914, 1937,1951, 1963, 1973, 1989, 2002 ҳаракат карда, пеши дарёи Ванҷобро бастааст ва ҳар бор ҳисороти зиёде боқӣ гузоштааст.

Пиряхҳои Кашолаях ва Ғармо низ дар ин мавзеъ ҷой доранд. Дар умум ин силсилапиряхҳо захираи калони обиро ташкил медиҳанд. Вале таре мутахассисони соҳа таъкид мекунанд, солҳои охир камшавии масоҳати пиряхҳо, ҳатто аз байн рафтани баъзе аз онҳо ба мушоҳида мерасад, ки ин оқибати ваҳмангез дорад. Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2022 зимни конфронси байналмилалӣ дар Душанбе дар масъалаи об таъкид намуданд, ки тайи якчанд даҳсолаи охир беш аз як ҳазор пиряхи Тоҷикистон аз байн рафтааст. "Пиряхи калонтарини дунё дар хушкӣ – Федченко, ки дар кишвари мо ҷойгир аст таъкид намуданд Президенти мамлакат - аз лиҳози ҳаҷм 16 километри мукааб ва аз лиҳози масоҳат 45 километри мураббаъ кам гардидааст".

Бинобар ин ташаббуси Роҳбарияти олии кишвар ҷиҳати ҳифзи пиряхҳо барои пешгирии оқибатҳои ҳузнангез дар сайёра хеле саривақтӣ мебошад ва барои ҳамин ҳам аз тарафи ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирӣ ёфт.

Хурсанд Илолов - директори филиали Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар ВМКБ

Хусрав Ақдодов - нозири филиали Агентии

амнияти ХБРЯ-и АМИТ дар ВМКБ