9 сентябри соли 1991, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон расман истиқлолияти давлатии худро эълон кард, ба як лаҳзаи муҳим дар таърихи кишвар табдил ёфт. Ин рӯйдоди таърихӣ оғози марҳилаи нави рушди кишварро нишон дод, ки ба он имконият фароҳам овард, ки тақдири худро мустақилона муайян кунад ва ба шукуфоии миллӣ талош кунад. Аммо роҳ ба истиқлолият ва устуворӣ осон набуд, балки талошҳо ва қурбониҳои зиёдеро талаб кард.

Истиқлолият, ба маънои аслӣ, на танҳо истиқлолияти сиёсӣ ва иқтисодӣ аст, балки ҳамчунин истиқлолияти маънавӣ ва илмӣ мебошад. Таърихи Тоҷикистон, ки аз ҳазорон сол пеш оғоз ёфтааст, бо худ орзуи озодӣ, рушди илм ва фарҳангро ҳамроҳ доштааст. Ин орзуҳо бо дастгирии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки аз рӯзҳои аввали истиқлолият нақши калидӣ дар ташаккули ҳокимияти навини Тоҷикистон доштанд, амалӣ шуданд.

Талошҳои Асосгузор сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар қатъи ҷанги шаҳрвандӣ, барқарор намудани сулҳ ва субот, инчунин қатъият ва хирадмандии ӯ ба кишвар имкон доданд, ки аз бисёр душвориҳо гузарад. Ин ҷараён на танҳо натиҷаи меҳнати пурмашаққати ӯ, балки далели хирад ва устувории миллат аст, ки барои рушди ҳамаҷониба талош мекунад.

Асосгузор сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша аҳаммияти илмро барои рушди кишвар таъкид мекарданд. Дар мулоқотҳояшон бо олимон ва шахсони маъруфи илм масъалаҳои баланд бардоштани сатҳи омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ, ташаккули тафаккури техникӣ, дастгирии ташаббусҳои ихтироъкорӣ ва беҳтар намудани сифати тайёр кардани кадрҳои илмӣ баррасӣ мешуданд. Бо ин роҳ, онҳо ба рушди илм ва технология роҳ кушоданд ва ба навовариҳо ва пешрафти техникӣ шароит фароҳам оварданд.

Дар тӯли солҳои Истиқлолияти давлатӣ илм дар Тоҷикистон қадамҳои бузурге ба пеш гузошт. Ҳукумати кишвар барои рушди ҳамаҷонибаи илм ва беҳбуди шароити иҷтимоӣ барои кормандони соҳаи илм тамоми шароитро фароҳам овард. Бисёр пажӯҳишгоҳҳо ва марказҳои илмӣ- таҳқиқотӣ сохта ба истифода дода шуд. Ислоҳоти муҳим ба сохтори Академияи илмҳо расиданд, ки соли 2020 ба Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон табдил дода шуд.

Аз ҷумлаи дастовардҳо дар соҳаи илм метавон ба таъсиси муассисаҳои нав оид ба масъалаҳои об, гидроэнергетика, экология, фалсафа ва ҳуқуқ, инчунин Маркази илмии Хатлон ва Маркази омӯзиши пиряхҳои Тоҷикистон ишора кард. Ин муассисаҳо нақши муҳимро дар ҳалли масъалаҳои илмӣ ва амалӣ, ки пеши рӯи кишвар қарор доранд, мебозанд. Бо вуҷуди ин, муҳим аст, ки дар хотир дошта бошем, ки илми воқеӣ ҳамеша бо масъалаҳои рӯзмарра сарукор дорад, аммо инчунин роҳҳои навро барои фаҳмиши ҷаҳон мекушояд.

Илм ва маориф дар сиёсати Ҳукумати Тоҷикистон мавқеи марказӣ доранд. Дар тӯли зиёда аз 30 соли Истиқлолияти давлатӣ беш аз 3900 муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, аз ҷумла гимназияҳо, литсейҳо ва коллеҷҳо, инчунин донишгоҳҳо ва институтҳо сохта шудаанд. Шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ аз 13 то 47 зиёд шудааст ва шумораи донишҷӯён аз 65 ҳазор то зиёда аз 220 ҳазор нафар расидааст. Ин рушд нишон медиҳад, ки миллат ба илм ва маориф аҳамияти махсус медиҳад ва инро ҳамчун роҳи асосии пешрафти иҷтимоӣ ва иқтисодӣ медонад.

Яке аз ҷанбаҳои муҳими сиёсати давлатӣ ҷалби ҷавонон ба илм ва ихтироъкорӣ мебошад. Асосгузор сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мактаббачагон ва донишҷӯён мукофотҳо ва стипендияҳои зиёдеро таъсис додааст, ки ҷавононро ба таҳсил ва таҳқиқоти илмӣ ҳавасманд мекунанд. Соли 2022 Қонуни "Дар бораи тиҷоратикунонии натиҷаҳои фаъолияти илмӣ ва илмию техникӣ" қабул шуд, ки ба татбиқи дастовардҳои илмӣ дар истеҳсолот мусоидат мекунад. Бо ин роҳ, ҷавонон метавонанд дарки амиқи илм ва техника дошта бошанд ва дар рушди иқтисоди миллӣ саҳм гузоранд.

Яке аз иқдомҳои муҳимми дигар ин таъсиси Озмуни ҷумҳуриявии "Илм - фурӯғи маърифат" мебошад, ки дар Тоҷикистон бо мақсади ҷалби бештари наврасон ва ҷавонон ба омӯзиши илмҳои дақиқ ва табиӣ ташкил карда мешавад. Ин озмун, ки таҳти сарпарастии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баргузор мешавад, ба рушди тафаккури илмӣ, тавсеаи ҷаҳонбинии техникӣ ва ташаккули маҳоратҳои навоварӣ ва ихтироъкорӣ мусоидат мекунад. Иштирокчиён дар доираи ин озмун метавонанд дониш ва маҳоратҳои худро дар соҳаҳои гуногуни илмӣ намоиш диҳанд ва аз дастовардҳои худ баҳравар шаванд. Озмун инчунин ба густариши тафаккури илмӣ ва технология дар ҷомеа мусоидат намуда, шароити муносиб барои рушди насли ҷавони олимонро фароҳам меорад.

Бо вуҷуди муваффақиятҳои назаррас, илм дар Тоҷикистон бо як қатор мушкилот рӯбарӯ аст. Яке аз вазифаҳои асосӣ ҷалби олимони ҷавон ба фаъолияти тадқиқотӣ мебошад. Норасоии мутахассисон дар чунин соҳаҳо, ба монанди зилзилашиносӣ, энергетика, биологияи молекулавӣ, генетика ва биотехнология, чораҳои фавриро барои тайёр кардани онҳо ва ҷалби онҳо талаб мекунад. Дар ин раванд, таҷдиди назар ва рушди барномаҳои таълимӣ ва тадқиқотӣ бояд як афзалияти миллӣ бошад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчунин зарурати ислоҳоти ҷиддӣ дар Академияи миллии илмҳо ва пажӯҳишгоҳҳои илмии онро таъкид карданд. Вай аҳамияти баланд бардоштани самаранокии таҳқиқоти илмӣ ва мутобиқати онҳо ба талаботи муосирро таъкид намуд. Барои ин Ҳукумат ният дорад комиссияи салоҳиятнокро барои таҳлили ҳамаҷонибаи фаъолияти муассисаҳои илмӣ таъсис диҳад ва пешниҳодҳои мушаххасро барои беҳтар намудани онҳо пешниҳод кунад. Ин тадбирҳо нишон медиҳанд, ки рушди илм ва технология дар сиёсати давлат афзалияти олист.

Ҳукумати Тоҷикистон аҳаммияти бузурги таҷҳизоти муосир ва лабораторияҳои илмӣ-амалиро эътироф мекунад. Дар солҳои охир сармоягузорӣ ба хариди таҷҳизоти нав ва таъсиси лабораторияҳои нав зиёд шудааст. Ин таҷҳизоти муосир ва шароити беҳтари тадқиқотӣ ба олимон ва муҳаққиқон имконият медиҳанд, ки дар сатҳи баланд таҳқиқот гузаронанд ва ба натиҷаҳои назаррас ноил шаванд. Ин сармоягузориҳо нишон медиҳанд, ки Тоҷикистон дар роҳи рушди илм ва технология пеш меравад ва ба ояндаи равшан умед мебандад.

Истиқлолияти Тоҷикистон асоси рушди илм ва маорифро фароҳам овард, ки дар навбати худ ба пешрафти иҷтимоӣ ва иқтисодии кишвар мусоидат мекунад. Ташаббусҳои Президенти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Ҳукумати кишвар ба Тоҷикистон имкон доданд, ки бо эътимод пеш равад, ҳадафҳои стратегиро амалӣ кунад ва мушкилоти замони муосирро ҳал намояд. Илм дар ин раванд нақши калидӣ мебозад ва рушди он яке аз афзалиятҳои сиёсати давлатӣ боқӣ мемонад.

Саидзода Ҳалим Азиз – Мудири Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Имом Мираҳмади Шарофиддин-Сармутахассиси Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти АМИТ

Саидов Давлатёр Маҳмадсалимович – Мутахассиси пешбари Шуъбаи татбиқи илм дар истеҳсолоти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон