Дар фарҳанг ва расму оинҳои ҳар як миллат рӯзҳое вуҷуд доранд, ки заминаи таърихию фарҳангӣдошта, зуҳуроти рамзии эътиқод ва ҳувияти фарҳангиву таърихии миллатро нишон медиҳанд.
Таҷлил ва суннатҳои марбут ба Соли нав аз маъмултарин ойинҳоест, ки ҳамасола бо оғози баҳор ва оғози соли нав дар кишвари мо ва бархе кишварҳои дигари ҳамзабону ҳамфарҳанг ва ҳамсоякишварҳои Тоҷикистон баргузор мешавад. Наврӯз, таҷлили соли нави ориёӣ, дорои вижагиҳое аст, ки бо ҷанбаҳои фарҳангӣ, таърихӣва ахлоқӣва ҳамзамон бо эҳёи табиат ва дубора шукуфтани гулҳо аз ҷашнҳои солинавии дигар миллатҳо ва қавмҳо фарқмекунад.
Бо вуҷуди гузашти солҳои тӯлонӣва пастиву баландиҳои таърих нақши гуворо дар пояи устувору мустаҳаками фарҳанги ориёӣпобарҷо боқӣмондааст ва ба ҷуз аз Тоҷикистон, дар дигар манотиқи дунё, аз Истамбул то Осиёи Марказӣ ва аз нимҷазира то Чин, дар ҳар ҷое, ки осори фарҳангу тамаддуни бостонии ориёӣвуҷуд дорад ва дар ҳар ҷо, ки ин лаҳзаҳои фарҳангии бостонӣвуҷуд дорад ҷашн гирифта шуд.
Инчунин ин ҷашни аҷдодии моро дар баъзе ҷумҳуриҳои минтақаи Қафқоз ҷашн мегиранд.
Наврӯз дар ҷумҳуриҳои минтақаи Қафқози Русия таҷлил мешавад. Мардуми ин ҷумҳурии соҳили шимолии баҳри Хазар аз кайҳо боз ин ҷашни бостониро таҷлил мекунанд ва мардуми он сарзамин Наврӯзро "Ёрони савор" меноманд, ки ба маънои ҷашни офтоб аст. Дигар миллатҳои муқими Доғистон, аз қабили "аварҳо" онро ҷашни кишоварзӣва оғози кишту кори баҳорӣмедонанд. Ба муносибати Наврӯз дар Махачқалъаи маркази Доғистон ва дар дигар шаҳрҳои ин ҷумҳурӣбо намоиши расму ойинҳои марбут ба кишварҳои Шарқва Доғистон як ҷашнвораи театру мусиқӣ баргузор мешавад. Тибқи анъана рӯзҳои 21-ум ва 22-юми март дар толори театри драмавӣбо ҳузури мардуми зиёд маросими истиқболи соли нав баргузор мешавад. Мардум пас аз тамошои маросими миллӣнону ширинӣ ва меваҷот мехӯранд. Дар ин барнома озмуну тафреҳҳо, нақлҳои шӯхӣ, иҷрои рақсҳои миллӣва сурудани сурудҳо дар назар аст. Рӯзи 23 март дар шаҳри бандарии Каспий барномаи Наврӯз амалӣмешавад. Наврӯзро дар Тотористон ва Бошқирдистон, ҷумҳуриҳои мусалмонии Россия низ таҷлил мекунанд. Мусулмонони Қрим низ Наврӯзро ҷашн мегиранд. Ин нимҷазира дар соҳили Баҳри Сиёҳягона ҷумҳурии мухтори Украина аст, ки аксари сокинонашро русҳо ташкил медиҳанд. Онҳо ҷашни Наврӯзро, ки аз ҷашнҳои ҳамашумул ва миллии худ медонанд, дубора эҳё кардаанд. Маросими Наврӯз дар Ялта, Симферопол маркази Қрим ва дигар шаҳрҳо баргузор мешавад. Дар факултаи забоншиносии шарқи Донишгоҳи «Таврия»-и ин шаҳр ба муносибати Наврӯз консерт ва конфронсҳо баргузор мешавад. Бояд гуфт, ки дар шаҳри Маскав, пойтахти Русия, тоҷикон, озарбойҷонҳо ва мардуми ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ ва Қафқоз Наврӯзро таҷлил мекунанд.
Ҷашни Наврӯз дар Ҷумҳурии Озарбойҷон низ таҷлил карда мешавад.
Дар Озарбойҷон чанд анъанаи таҷлили Наврӯз вуҷуд дорад, ки мо дар зер шарҳ медиҳем.
Ривояте ҳаст, ки Озариён Наврӯзро санаи гардиши замин дар атрофи офтоб, иваз шудани фасл ва оғози мавсими нави кору талош дар саҳро медонанд, ба гуфтаи мардуми Озарбойҷон, бо фаро расидани Наврӯз ҳокимон аз ҷанг даст мекашиданд, созишномаҳои сулҳба имзо мерасанд ва маҳбусон озод мешаванд.
Зикр кардан ба маврид аст, ки Озарбойҷон мисли баъзе кишварҳои Осиёи Марказӣ муддати тӯлонӣаз таҷлили Наврӯз маҳрум буд, дар тӯли тамоми солҳое, ки Озарбойҷон дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣбуд, Наврӯз дар ин кишвар ғайрирасмӣва пинҳонӣтаҷлил мешуд. Аммо имрӯз ва пас аз фурӯпошии Иттиҳоди ШӯравӣНаврӯз дар Озарбойҷон як маросими расмӣмаҳсуб мешавад. Тибқи қонуни меҳнат дар Озарбойҷон, ки соли 2006 тасвиб шуд, коргарон 5 рӯз истироҳат мекунанд. Чунин ба назар мерасад, ки пас аз Тоҷикистон ва Эрон дар Озарбойҷон аз ҳама бештар ҷашнҳои Наврӯз бо ҳафт рӯзи истироҳат дорад.
Мардуми Озарбойҷон дар ҷашни Наврӯз чӣгуна расму русум доранд? Ба далели он ки мардуми Озарбойҷон ба Наврӯз қадри зиёд доранд, аз ин рӯ дар остонаи Наврӯз маросимҳои зиёде доранд. Мардуми ин кишвар баҳору Наврӯзро бо шавқу завқи хоса истиқбол мекунанд ва ин иди бузургро бо ороиш додани хонаҳо, харидани либосҳои нав ва кабудизоркунӣ таҷлил мекунанд.
Чоршанбеи охири сол дар Озарбойчон
Мардуми Озарбойҷон ва Боку барои истиқболи Наврӯз дар шаби сешанбеи охири сол, ки онро чоршанбеи "охшомӣ" мегӯянд меноманд ва дар ин рӯз оташ меафрӯзанд. Чоршанбегиҳои Озарбойҷон бар чаҳор унсур асос ёфта, бовар доранд, ки вақте оташ афрӯхтанд, шамол онҳоро ба кӯҳҳо мебарад ва барфи кӯҳҳо дар даштҳо ва чарогоҳҳо об шуда, ҷорӣмешавад ва ба замин ҳаёти нав мебахшад ва сабзиши ҳаёт оғоз меёбад.
Озариҳо чаҳор Наврӯзи чоршанбегӣ доранд:
Чоршанбеи обӣ
Чоршанбеи оташ
Чоршанбеи оташ
Чоршанбеи шамол мебошад.
Якеи дигар аз расму русуми наврӯзии озариҳо ин оташбозӣ мебошад.
Оташбозӣяке аз ойинҳои маъмули мардуми озарӣаст, ки аз гузашта ба он пайравӣ мекунанд. Мардуми Озарбойҷон ба қудрати тозакунандаи оташ бовар дорад. Ба андешаи онҳо, оташ рамзи зиндамонӣ буда, барои мардум гармии зиндагӣ ва ғизо меорад. Аз ин рӯ, оташи Наврӯз бояд ҳамеша аз макони муқаддаси Озарбойҷон оварда шавад. Дар ин рӯзхо бисёр одамон ба Боку сафар мекунанд, то дар ин маросими шавковар ва ҷаззоб иштирок кунанд.
Намоиши гуштингирон. Намоиши варзишгарон ё паҳлавонон як суннати дигари мардуми Озарбойҷон дар ҷашни Наврӯз аст. Вазнабардорӣ ва гуштӣаз варзишҳое ҳастанд, ки озариҳо дар рӯзи Наврӯз машғуланд. Ба қавли муҳаққиқони озарӣ, вақте зимистон фаро мерасад, гӯё баданҳо ях мекунанд, ҳатто вазнҳо вазнинтар ба назар мерасанд ва барои бардоштан заҳмати бештаре лозим аст. Мо зимистонро паси cap карда, онро ба баҳор иваз мекунем, мегӯянд онҳо.
Ҳафт Син дар Озарбойҷон
Ҷадвали Ҳафт Син дар Ҷумҳурии Озарбойҷон аз ҳафт унсур иборат аст, ки номашон бо ҳарфи Син оғоз мешавад. Бо тафовут, ки номҳо бар асоси номашон дар туркии озарбойҷонӣинтихоб мешаванд. Албатта, ин тафовут дар чадвал чандон тағйир намеёбад. Зеро номҳои аксари ин унсурҳо форсист. Илова бар ин, ин ҷадвалро дар минтақаҳои гуногуни Озарбойҷон бо роҳҳои гуногун омода мекунанд.
Суфраи Ҳафт Син дар Ҷумҳурии Озарбойҷон
Сумак, нишонаи офтоб, танга, нишонаи бахт, сумано, ширинӣ, баракат ва ҳосилхезӣ, сабза, покӣ ва хушбахтӣ, Саки кок- зардчуба - ширинии зиндагӣ, суот (шир), саломатӣ ва зебоӣва сув (об), таваллуд ва ҳаёти нав мебошад, ки бисёрии онҳо ба ҳафтсину ҳафтшини мо тоҷикон монанд мебошанд.
Боиси сарфарозист, ки расму русум ва ҷашну оини мо аз ҷумла ҷашни Наврӯз, ки хоси мардуми ориёиҳо, аз ҷумла тоҷикон мебошад, на фақат дар Осиёи Марказӣва Шарқи Миёна таҷлил мешавад, инчунин дар кишварҳои Қафқоз низ таҷлил мешавад, ки ин аз фарҳанги бой ва пурғановати тамаддуни фарҳангсолори тоҷикон шаҳодат медиҳад.
ҚУРБОНЗОДА ФАРИДА, - ходими илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
