Паёми шодбошии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати фарорасии моҳи шарифи Рамазон
Феврал 28, 2025
Ҳамватанони гиромӣ!
Фардо моҳи мубораки Рамазон, ки ҳар рӯзи он барои мардуми мусулмон мактаби парҳезгорӣ, худшиносиву инсондӯстӣ ва ҳимматбаландиву хайру сахо мебошад, фаро мерасад.
Ба ин муносибат ҳамаи шуморо самимона табрик гуфта, ба хонадонатон саломатӣ, файзу баракат ва ризқу рӯзии фаровон мехоҳам.
Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо ҳоло дар марҳалаи ташаккул ва такомули давлати миллӣ, яъне дар раванди давлатсозӣ ва давлатдории навини худ қарор дорад.
Мусаллам аст, ки дар раванди давлатсозиву давлатдорӣ арзишҳои ахлоқӣ ва эътиқодӣ нақши муҳим мебозанд.
Ба ибораи дигар, қонунияти бунёди давлати миллии муосир тақозо мекунад, ки ҳам расму ойинҳои аҷдодиву суннату анъанаҳои миллӣ ва ҳам арзишҳои эътиқодӣ дар хизмати осоишу оромӣ ва саодати мардуми Тоҷикистон қарор дода шаванд.
Зеро онҳо ҷузъи таркибӣ ва ҷудоинопазири фарҳанги миллии моро ташкил медиҳанд.
Мо бояд ҳамеша шукрона кунем, ки моҳи мубораки Рамазонро дар шароити амну осоиш истиқбол мегирем ва дар фазои озоди эътиқодӣ зиндагӣ мекунем.
Чунин шароити мусоид ва фазои созгор ҳар фарди соҳиби ақли солим ва соҳиби имонро водор месозад, ки ба қадри истиқлолу озодии Ватан ва сулҳу суботи комил расад ва шукронаи ин неъматҳоро ба ҷо оварад.
Ҳамдиёрони арҷманд!
Дар ҳадисҳои Пайғамбари ислом – Ҳазрати Муҳаммад моҳи Рамазон ҳамчун айёми хайру саховат, раҳмату мағфират, омурзиши гуноҳҳо ва иҷобати дуоҳо таъкид шудааст.
Гиромӣ донистани ин моҳи шариф барои мусулмонони ҷаҳон аз он сарчашма мегирад, ки китоби муқаддаси Қуръон дар он нозил шудааст.
Ин моҳ арзишу ҳикматҳои зиёди сабақомӯз дорад.
Яке аз онҳо парҳезгориву покӣ, ғалаба бар нафс ва худдорӣ кардан аз бадиву зишткорӣ мебошад.
Парҳезгорӣ дар асл моҳияти олии инсондӯстӣ дорад.
Зеро зиндагӣ кардан бо ризқи покиза, мурувват ва аз рӯйи тавону имкон кумак кардан ба ниёзмандон, анҷом додани дигар амалҳои хайру савоб ва даҳҳо арзиши неки ахлоқӣ дар ин моҳи шариф барои рӯзадорон ҳатмӣ шуморида мешавад.
Боз намудани дари саховату ҳиммат на ба хотири дарёфти мартабаву шуҳрат миёни аҳли ҷомеа, балки ба хотири ризои Худованд аз хислатҳои дигари ин моҳи муборак мебошад.
Шахсе, ки дар ин моҳ як амали нек ё як кори хайру савобро анҷом медиҳад, монанди касест, ки ҳафтод амали фарзиро дар ғайри ин моҳ анҷом додааст.
Садақа ба ятимону маъюбон, оилаҳои бесаробону камбизоат ва дигар ниёзмандон яке аз амалҳои хайре мебошад, ки савоби бештари анҷом додани он маҳз дар моҳи шарифи Рамазон таъкид шудааст.
Дар ин бобат Паёмбари ислом фармудаанд: «Беҳтарин ва боарзиштарин садақа он аст, ки дар моҳи Рамазон анҷом гирад»
Ҳикмати садақа аз назари иҷтимоӣ – ҳамрозу ҳамнавои ҷомеа дар ғаму саодати он будан аст.
Аз ин рӯ, дар ин моҳи муборак ба ятимону маъюбон, муҳтоҷону дармондагон, оилаҳои камбизоат ва шахсони басаробон дасти ёрӣ дароз кардан, дар ободии кишвар ва ҳалли мушкилоти иҷтимоии мардум саҳм гузоштан бисёр муҳим мебошад.
Масалан, бунёду таъмири муассисаҳои тиббӣ, мактабу кӯдакистонҳо, роҳу пулҳо, об баровардан ба маҳалли зисти ҳамдиёрон ё обод кардани манзили зисти оилаҳои камбизоату муҳтоҷ нисбат ба ҳар амали таассубомез арзиши зиёди маънавию иҷтимоӣ ва манфиату савоби бештар дорад.
Фаромӯш набояд кард, ки моҳи Рамазон моҳи имтиҳони на фақат неруи ҷисмонӣ, сабру тамкин ва парҳез аз ғизо, балки озмоиши руҳу равон ва покизагии нияту амали инсон низ мебошад.
Мо бояд ҳамеша ва хусусан, дар моҳи шарифи Рамазон ба якдигар дасти ёрӣ дароз кунем ва хислатҳои неки инсониро риоя намоем.
Дигар аз фазилатҳои бузурги ин моҳ аз он иборат аст, ки шахси мусулмон бояд аз хароҷоти бемавқеъ ва исрофкорӣ, ки боиси мушкилӣ дар рӯзгори худи ӯ мегардад, худдорӣ намояд.
Зеро доир ба исрофкорӣ дар сураи Аърофи Қуръони маҷид омадааст: «Бихӯреду бинӯшед ва исроф накунед, зеро Худованд исрофкоронро дӯст намедорад».
Ҳамватанони азиз!
Моҳи шарифи Рамазон имсол ба оғози фасли баҳор ва мавсими киштукор рост меояд.
Баҳор фасли зиндашавии табиат ва оғози заҳмати созанда мебошад.
Дини мубини ислом инсонҳоро ҳамеша ба заҳматкашӣ, касбу кор ва саъю талош барои ризқу рӯзӣ даъват мекунад.
Ҳар кас, ки дар рӯзҳои моҳи мубораки Рамазон бо нияти пок заҳмат мекашад ва киштукор мекунад, на танҳо ризқи худ ва аҳли оилаашро таъмин месозад, балки ба ҷомеа низ манфиати зиёд мерасонад.
Ҳамчунин, моро зарур аст, ки забони покиза ва муомилаи нек бо ҳамсояҳо, раҳму шафқат ба дардмандон, ғамхориву меҳрубонӣ ба калонсолон, ҳусни муошират бо аҳли хонадон ва наздикону пайвандон, мурувват бо дӯстону ҳамкорон, ҷавонмардиву олиҳимматӣ ва қадршиносиро рафтору кирдори ҳамарӯзаи зиндагии худ қарор диҳем.
Дар шароити имрӯзаи ҷаҳон, ки ба инсоният буҳронҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиву маърифатӣ таҳдид менамоянд, мо бояд арзишҳои миллӣ, фарҳангӣ ва эътиқодии худро ҳифз намоем.
Мо бояд, пеш аз ҳама, моҳияти аслии фарҳанги исломиро дуруст дарк карда, онро аз ҳама гуна андешаҳои нодурусту хурофотӣ пок нигоҳ дорем ва дар роҳи тарбияи инсони комил истифода барем.
Имрӯз, вақте ки ҷаҳон бо таҳдидҳои гуногуни иттилоотӣ ва мафкуравӣ рӯ ба рӯ гардидааст, мо бояд дар доираи таълимоти воқеии исломӣ ва анъанаҳои неки миллӣ инсондӯстӣ, таҳаммулгароӣ ва ваҳдату ҳамбастагиро тарғиб намуда, ба амалу андешаҳои хурофотӣ ва тафаккури ифротӣ роҳ надиҳем.
Шаҳрвандони кишварро зарур аст, ки дар ин моҳи муборак ба ҳамдигар меҳрубон бошанд, ба эҳтиёҷмандон дасти ёрӣ дароз кунанд, сари ятимонро сила намоянд, бо хешу ақрабо, ҳамсояҳо, ёру дӯстон муносибати хуб дошта бошанд ва аз дилҳои худ кинаву адоватро дур намоянд.
Мусулмони комил бояд ба Ватану миллати худ содиқ, дар ҳифзи марзу буми он омода ва нангу номуси ватандорӣ дошта бошад ва дар ободонии сарзамини аҷдодии хеш саҳмгузор бошад, зеро тибқи фармудаи Пайғамбари ислом «муҳаббат ба Ватан аз ҷумлаи имон аст».
Дар оғози ин моҳи муборак ба мардуми шарифи Тоҷикистон, пеш аз ҳама, саломатӣ, сулҳу оромӣ, имони комил, хушбахтиву некрӯзӣ ва дар кору зиндагии ҳар фарди ҷомеа барору комёбиҳо орзу менамоям.
Моҳи шарифи Рамазон муборак бошад, ҳамватанони азиз!

ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Categories
Наворҳои видеоӣ
Барасии ду масъала дар ҷаласаи Кумитаи Маҷлиси миллӣ оид ба ҳамоҳангсозии фаъолияти Маҷлиси миллӣ бо Маҷлиси намояндагон, ҳокимияти иҷроия, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, воситаҳои ахбори омма ва робитаҳои байнипарламентӣ
5 декабр ҷаласаи Кумитаи Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба ҳамоҳангсозии фаъолияти Маҷлиси миллӣ бо Маҷлиси намояндагон, ҳокимияти иҷроия, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, воситаҳои ахбори омма ва робитаҳои байнипарламентӣ баргузор шуд.
Дар ҷаласа ду масъала: Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Оид ба ворид намудани иловаҳо ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи хизмати дипломатӣ» ва пешниҳоди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ба категорияи шаҳрак мансуб донистани деҳаи Тавилдараи ноҳияи Сангвор ва номгузорӣ намудани он мавриди баррасии аъзои кумита қарор гирифта, аз натиҷаи он ба Шӯрои Маҷлиси миллӣ хулосаҳои дахлдор пешниҳод гардид.
БОЗДИДИ РАИСИ МАҶЛИСИ БУЗУРГИ МИЛЛИИ ТУРКИЯ АЗ МАМНУЪГОҲИ ТАЪРИХИЮ ФАРҲАНГИИ ҲИСОР
Раиси Маҷлиси Бузурги Миллии Туркия, профессор, доктор Нуман Куртулмуш, ки бо даъвати Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ дар Тоҷикистон қарор дорад, шоми 1 декабри соли равон ба шаҳри Ҳисор ташриф овард.
Меҳмононро дар Регистони Қалъаи Ҳисор раиси шаҳри Ҳисор, узви Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Носирзода Ҷаббор ва Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт пазироӣ карда, ба шаҳри Ҳисор хайрамақдам гуфтанд.
Ҳамчунин, дар остонаи даромадгоҳи қалъа сокинони шаҳр меҳмонони олиқадрро тибқи таомули аҷдодӣ бо нону намак ва таҳти садои сурнаю карнай, хуш истиқбол гирифта, масъулони Мамнуъгоҳи таърихию фарҳангии Ҳисор онҳоро бо Арк, Қасри Ҳоким, Аскархона, растаи дӯконҳои ҳунарҳои мардумӣ, Осорхонаи таърихии Мамнуъгоҳ ва таърихи гузаштаву имрӯзаи Ҳисори бостон шинос намуданд.
Имрӯз, 1 декабр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо роҳбари Барномаи минтақавӣ оид ба Осиёи Марказӣ Андре Алгермиссен ва бо ҳамоҳангсози лоиҳаҳо оид ба Осиёи Марказӣ Ашраф Алиқулов мулоқот намуданд.
Зимни мулоқот ҷонибҳо атрофи раванди таҳкими ҳамкориҳои илмӣ дар доираи Барномаи минтақавӣ оид ба Осиёи Марказӣ мубодилаи афкор намуда, зарурати таҳияи механизмҳои муассири ҳамоҳангсозӣ миёни муассисаҳои илмии кишварҳои минтақа ва созмонҳои байналмилалиро таъкид намуданд. Зикр гардид, ки ҳамкориҳои илмӣ ва истифодаи қобилият ва донишҳои зеҳнии кишварҳои Осиёи Марказӣ яке аз омилҳои муҳими таъмини рушди устувори минтақавӣ мебошад.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт таъкид намуд, ки Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон омода аст дар самтҳои афзалиятноки илмӣ — аз ҷумла илмҳои табиӣ, энергетика, экология, технологияҳои иттилоотӣ ва омӯзиши тағйирёбии иқлим — ҳамкориҳои худро тақвият бахшад. Қайд гардид, ки татбиқи лоиҳаҳои муштарак ба баланд бардоштани иқтидори илмӣ, ҷалби мутахассисони соҳибтаҷриба ва рушди инфрасохтори илмии кишвар мусоидат хоҳад кард.
Дар идомаи мулоқот Андре Алгермиссен роҳбари барномаи минтақавӣ, аз ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Тоҷикистон изҳори қаноатмандӣ намуда, таъкид кард, ки Барномаи минтақавӣ омода аст дар доираи салоҳиятҳои худ аз ташаббусҳои нави илмӣ-инноватсионӣ, ташкили барномаҳои омӯзишӣ, рушди иқтидори кадрӣ ва вусъати шабакаҳои илмии минтақавӣ дастгирии ҳамаҷониба намояд. Зикр гардид, ки робитаҳои пурсамари илмӣ метавонад ба таҳкими суботу амнияти минтақа ва такмили механизмҳои идоракунии захираҳои табиӣ таъсири мусбат расонад.
Дар анҷоми мулоқот ҷонибҳо аҳамияти рушди дипломатияи илмиро таъкид намуда, омодагии худро барои таҳияи нақшаҳои мушаххаси ҳамкорӣ, баргузории конфронсҳо ва семинарҳои муштарак, ва густариши робитаҳо бо созмонҳои байналмилалӣ изҳор карданд.
Санаи 28 ноябри соли равон дар толори Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо дастгирии ташкилоти ҷамъиятии “Иттиҳоди Ҳифзи табиат ва гуногунии биологии Тоҷикистон” ва ташкилоти байналмилаии НАБУ-и Олмон озмуни “Парандаи сол - 2026” баргузор гардид, ки дар он олимон ва коршиносон аз муассисаҳои илмии АМИТ ва дигар муассисаҳои марбутаи кишвар, аз ҷумла Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, муассисаҳои таҳсилоти олии ҷумҳурӣ, ташкилоҳои ҷамъиятӣ ва дӯстдорони табиат ширкат варзиданд.
Кори озмунро бо сухани ифтитоҳӣ ноиби президенти АМИТ, доктори илмҳои биологӣ Мирзораҳимзода А.К. оғоз бахшида, иброз намуд, ки озмуни «Парандаи сол» танҳо интихоби рамзи навбатӣ нест. Ин барномаи муҳими маърифатӣ ва ҳифзи табиат мебошад, ки олимон, хонандагон ва ҳамаи нафарони табиатдӯстро дар атрофи ғояи ҳифзи муҳити зист муттаҳид месозад. Ба шарофати ин озмун бисёриҳо дар бораи парандаҳо бештар медонанд ва ба табиат бо таваҷҷуҳи зиёд муносибат мекунанд.
Рӯнамои намудҳои парандагоне, ки барои интихоби - «Парандаи сол - 2026» пешниҳод карда шуданд, аз ҷониби ходими калони илмии Институти зоология ва паразитологияи ба номи Е.Н. Павловскийи АМИТ - Талбонов Х.М. манзур карда шуд.
Узви вобастаи АМИТ, доктори илмҳои биологӣ Саидов А.С. оид ба баргузории озмун дар солҳои қаблӣ ва парандагони интихобшуда ибрози андеша намуда, қайд намуд, ки интихоби парандаи сол, одатан, тасодуфӣ нест: паррандаи сол метавонад ё намуди нодиру ниёзманд ба ҳифз бошад, ё баръакс - намуди маъмулӣ, вале барои табиат муҳим ва ба ҳама шинос. Дар Тоҷикистон дар тӯли солҳо парандагони гуногун, аз қабили мурғи ҳумо, ғози кӯҳӣ, кабки дарӣ, бум, зоғчаи кабуд, тазарв, лаклаки сафед, товусаки биҳиштӣ, мурғи ҳилолӣ тибетӣ, ҳудҳуд, шоҳин, фароштуруки деҳотӣ, шоҳуқоб, заргулдор, саъба, фохтак ва дуғдоғи зебо «парандаи сол» интихоб шудаанд.
Гузаронидани озмун ба мардум кӯмак мекунад, ки муносибати эҳтиромонаро нисбат ба табиат пайдо кунанд, зебоӣ ва арзиши ҳатто намудҳои маъмултарини парандаҳоро эҳсос намоянд ва нақши онҳоро дар экосистема дарк кунанд.
Дар муҳокимарониҳо академики Академияи илмҳои кишоварзии Тоҷикистон - Комилзода Д., рӯзноманигори варзида - Маҷид Салим, муовини директор оид ба илм ва таълими Институти зоология ва паразитологияи ба номи Е.Н. Павловскийи АМИТ – Саидов К.Х. ва директори ташкилоти ҷамъиятии “Иттиҳоди Ҳифзи табиат ва гуногунии биологии Тоҷикистон” - Раҳимов Н. баромад намуда оид ба намудҳои барои парандаи сол пешниҳодшуда ибрози андеша намуданд
.
Сипас озмуни «Парандаи сол - 2026» тариқи овоздиҳии пинҳонӣ сурат гирифта, натиҷаи озмун аз ҷониби Комиссияи баҳисобгирӣ ироа гардида, дар натиҷа аз 10 номинатсияи парандагони пешниҳодшуда бо овозҳои бештар кабки биёбонӣ (ё чил, кабки зирак) ҳамчун парандаи соли 2026 интихоб гардид.
КОНФЕРЕНСИЯИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ «МАТЕМАТИКА ДАР ҶАҲОНИ МУОСИР» БАХШИДА БА 85-СОЛАГИИ ПРОФЕССОР СОБИРОВ ТЕМУР САФАРОВИЧ
Имрӯз, 28 ноябр дар Институти математикаи ба номи академик А. Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Конференсияи байналмилалии «Математика дар ҷаҳони муосир» бо иштироки зиёда аз 100 олими муҳаққиқ аз Тоҷикистон, Россия, Озарбойҷон, Ӯзбекистон ва Қирғизистон баргузор гардид. Конфронси мазкур ба 85-солагии донишманди барҷаста, доктори илмҳои физикаю математика, профессор Собиров Темур Сафарович бахшида шуд.
Ба кори конфронс ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, Амонзода Илҳом Темур, ҳусни оғоз бахшида, иштирокдорони ҳамоишро аз номи президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, хайрамақдам гуфт. Таъкид гардид, ки баргузор гардидани чунин чорабиниҳои илмӣ қадами муҳим дар тақвияти фазои илмию тадқиқотӣ, тавсеаи ҳамкориҳои байналмилалӣ ва муаррифии дастовардҳои олимони тоҷик дар сатҳи ҷаҳонӣ арзёбӣ намуд.
Дар идома саҳми профессор Темур Собировро дар ташаккули мактаби математикӣ ва рушди илмҳои дақиқ махсус таъкид карданд. Зикр гардид, ки фаъолияти илмӣ, корҳои тадқиқотии арзишманд, дастгирии ҷавонони истеъдодманд ва саҳми ӯ дар муаррифии математикаи тоҷик дар арсаи байналмилалӣ ҷойгоҳи созандаи ин донишманди барҷастаро боз ҳам устувор гардонидааст.
Сипас, директори Институти математика, Рахимзода А. О., дар суханронии худ аҳамияти илмӣ ва байналмилалии ҳамоишро баланд арзёбӣ намуда, зикр кард, ки баргузории чунин конфронсҳо барои густариши робитаҳои илмӣ, табодули таҷрибаи арзанда ва таҳкими ҳамкориҳои мутақобилаи илмии миёни кишварҳои дӯсту ҳамкор аҳамияти хоса доранд. Таъкид гардид, ки конфронс на танҳо минбари муҳими муаррифии дастовардҳои нави илмии олимон мебошад, балки барои шиносоии мутахассисон бо равандҳои муосири рушди математика дар сатҳи ҷаҳонӣ, муҳокимаи масъалаҳои мубрами назариявию амалӣ ва ҷустуҷӯи роҳҳои ҳалли онҳо заминаи арзишманд фароҳам меорад.
Дар қисмати асосии конфронс 11 маърӯзаи илмӣ пешниҳод гардид, ки ҳар яке ба масъалаҳои муҳими назариявӣ ва амалии математика бахшида шуда буд. Маърӯзаҳои пешниҳодшуда самтҳои гуногуни илми муосири математикаро дар бар гирифта, ба ширкаткунандагон имкони ошноӣ бо равандҳои нави рушди илм, натиҷаҳои пажӯҳишҳои охирин ва роҳҳои ҳалли масъалаҳои мураккаби илмиро фароҳам оварданд.
Дар анҷоми рӯзи аввал меҳмонон ва намояндагони муассисаҳои илмии хориҷӣ аз сатҳи баланди ташкили ҳамоиш изҳори қаноатмандӣ намуда, саҳми назарраси Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар рушди илмҳои дақиқ баланд арзёбӣ карданд. Онҳо таъкид намуданд, ки баргузории чунин конфронсҳои байналмилалӣ барои муаррифии дастовардҳои илмии муҳаққиқони тоҷик, тавсеаи ҳамкориҳои муштараки илмӣ ва таҳкими робитаҳои судманд миёни олимони кишварҳои гуногун аҳамияти хоса дорад.
Бояд гуфт, ки конфронси мазкур дар доираи «Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф», ки аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мақсади таҳкими пояҳои илмӣ-технологӣ, густариши тадқиқоти муосир, такмили сифати таълим ва боло бурдани сатҳи омодагии кадрҳои илмӣ-педагогӣ роҳандозӣ шудааст, баргузор гардид.
Ин иқдоми муҳим имконият фароҳам меорад, то олимон, омӯзгорон, муҳаққиқон ва мутахассисони соҳа дастовардҳои илмӣ, таҷрибаҳои таълимӣ, равишҳои инноватсионӣ ва мушкилоти мавҷударо баррасӣ намуда, роҳҳои нави рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзиро дар муҳити илму маорифи кишвар муайян созанд.
ҲАМОИШИ ИЛМИЮ НАЗАРИЯВИИ “ТАЪРИХИ ХАЛҚИ ТОҶИК ДАР ҚАРИНАИ ТАЪРИХНИГОРИИ МУОСИР: ДАВРАИ ҚАДИМ, АСРҲОИ МИЁНА ВА НАВ”
28 ноябри соли 2025 дар толори Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маҳфили илмӣ-адабии “Хирад”- и Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон баргузор гардид. Маҳфили навбатӣ ба 55- умин солгарди фаъолияти илмию пажуҳишии сарходими илмии шуъбаи таърихи қадим, асрҳои миёна ва нави Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А.Дониш доктори илмҳои таърих, профессор Абдуқаҳҳор Саидов таҳти унвони “Таърихи халқи тоҷик дар қаринаи таърихнигории муосир: давраи қадим, асрҳои миёна ва нав” бахшида шуд.
Ноиби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон д.и.ф., профессор Муҳаммаддовуд Саломиён дар сухани ифтитоҳии хеш қайд намуд, ки фаъолияти илмии доктори илмҳои таърих, профессор Абдуқаҳҳор Саидов яке аз саҳифаҳои равшан ва пурбори таърихнигории тоҷик мебошад. Саҳми устод дар омӯзиш ва таҳқиқи таърихнигории таърихи халқи тоҷик ва пешрафти илми таърихнигории миллӣ хеле назаррас буда, китобу мақолаҳои илмиашон дар дохил ва берун аз кишвар мавриди эътирофи мутахассисон ва дӯстдорони таърих гардидаанд.
Қайд намудан ба маврид аст, ки устод Саидов Абдуқаҳҳор муаллиф ва ҳаммуаллифи 26 рисолаи илмӣ, китоби дарсӣ, дастурҳо ва барномаҳои таълимӣ буда, зиёда аз 150 мақолаи илмии ӯ дар дохил ва хориҷи кишвар дар маҷмуаву маҷаллаҳои илмӣ чоп шудаанд. Аз ҷумла, яке аз мақолаҳои калони илмии ӯ доир ба таърихи Фарѓона соли 2011 дар Иёлоти Муттаҳидаи Амрико бо забони англисӣ нашр гардидааст. Дар бисёр симпозиуму конфронсҳои байналмилалӣ, ки дар Узбекистон, Туркманистон, Эрон, Хитой, Ҳиндустон, Кореяи Ҷанубӣ ва мамолики дигар баргузор гардидаанд, ширкат варзида, суханронӣ намудаааст. Бобҳои чаҳорум ва панҷуми ҷилди сеюми «Таърихи халқи тоҷик» (Душанбе, 2013) ва боби дуюми ҷилди чоруми «Таърихи халқи тоҷик» (Душанбе, 2010) ба қалами ӯ тааллуқ доранд.
Дар кори ин ҳамоиши илмию назариявӣ донишмандони собиқадор ва пажуҳишгарони ҷавон дар мавзуҳои гуногун суханронӣ намуданд.
БОЗДИДИ ПРЕЗИДЕНТИ АМИТ АЗ ГАРМХОНАИ ПАРВАРИШИ ЛИМОН ВА ДИГАР МЕВАҲОИ СУБТРОПИКӢ ДАР ЗАМИНҲОИ ТАҶРИБАВИИ ИНСТИТУТИ БОТАНИКАИ АМИТ
Имрӯз, 25 ноябр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт аз гармхонаи парвариши лимон ва дигар меваҳои субтропикӣ дар заминҳои таҷрибавии Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон боздид намуданд.
Иттилоъ дода шуд, ки дар қитъаи заминҳои таҷрибавии Институти ботаника, физиология ва генетикаи растании Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо дарназардошти бунёди боғи коллексионии растаниҳои субтропикӣ, бунёди боғи модарӣ ва дар оянда зиёд намудани ниҳолҳои навъҳои мандарин, афлесун, ба ниҳолҳои бо тарзи қаламча парваришёфтаи лимӯи Мейер, пандероза, грепфрут, лайм, авакадо, манго, фейхоа, чайота (бодиринги мексикоӣ), маракуя, мамордика, папая (дарахти харбуза) ва зайтун таҷрибаҳои омӯзишӣ гузошта шуданд ва бо мақсади баланд бардоштани маҳсулнокии зироатҳои мазкур ва ба истеҳсолот пешниҳод намудани тавсияҳои асосҳои илмӣ дошта омӯзиши онҳо ба роҳ монда шудааст.
Таъкид гардид, ки дар минтақаи таҷрибавӣ бо мақсади омӯзиши маҳсулнокии дарахтони себи қадкӯтоҳ дар боғҳои интенсивӣ, ниҳолҳои себҳои дар тагпайвандҳои қадкӯтоҳ пайвандшуда, дар китъаи таҷрибавии институт шинонида шуданд ва мушоҳидаҳои фенологӣ ва таҳиқотҳои илмӣ гузаронида шуда истодаанд. Дар қитъаи таҷрибавӣ барои дар оянда ба роҳ мондани парвариши меваи кивӣ дар шароити Тоҷикистон, навъҳои гуногуни растании кивӣ шинонида шуд, ки парвариш ва усулҳои афзоиши он омӯхта шуда истоданд
Зимни боздид гуфта шуд, ки рустаниҳои ситрусӣ гурӯҳи калони дарахтони мевадори ҳамешасабзро ташкил дода, ба ҷинси ситрус (Citrus) мансубанд, ки мутааллиқ ба зероилаи норинҷиҳо (Aurantioideae) ва оилаи судобиҳо (Rutaceae) мебошанд. Дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон рустаниҳои ситрусиро дар хандақҳо ва лимухонаҳо аз солҳои сиюми асри 20 мепарваранд. Барои ин хоса шароити иқлими вилоятҳои Хатлону Суғд, водии Ҳисор, водии Кофарниҳони Поён, водии дарёи Панҷ, водии дарёҳои Сурхоб, Яхсу, водиҳои Данғараю Ёвон ва навоҳии тобеи марказ мувофиқ аст.
Ҳамзамон зикр гардид, ки чайот-бодириги мексикоӣ (Sechium edule L.) растании бисёрсола буда, дорои танаи хазанда мебошад. Меваи чайот аз замонҳои қадим хӯроки ҳиндуёни Амрико мансуб мешуд. Чайотро бори аввал ба Тоҷикистон соли кормандони илмии Институти ботаника, физиология генетикаи растании АМИТ аз кишвари Краснодари Русия оварда, мавриди тадқиқот қарор дода буданд. Ҳамчунин тарзи афзоиши чайот, агротехникаи парвариш ва сифати ҳосили ба аст оварда ҳамаҷониба таҳқиқ карда шудаистодаст. Таркиби меваи чайот аз равған, протеин қанд, оҳар, каротин, моддаҳои минералӣ, калий, магний, оҳан, фосфор, витаминҳо С, В1, В2, РР ва инчунин протеин 19-аминокислотаҳо ки 8-и онҳо ивазнашаванда мавҷуд мебошад.
Гуфта шуд, ки маракуйя-marakuya меваи тропикӣ буда, ба гурӯҳи растаниҳои хазанда (печанда) масуб аст. Гули рангини зебои диққатҷалбкунанда мебошад. Мевааш дорӯзрӯя буда, то 8-10см андоза дорад. Меваи маракуйя аз шакли берунааш онқадар диққатҷалбкунанда набошад ҳам, дохили мевааш зарди базеб ва хуштаъм аст. Маракуйя бо сабаби таркиби бойи биохимиявӣ доштанаш, аҳамияти ғизоӣ ва шифоии хуб дорад. Меваи маракуйя аз 25-40 фоиз шарбат дорад. Дар таркиби шарбати меваи маракуйя правитамини А, витаминҳои С, В2, В3, В6, В9, микроэлементҳои К, Fe, Mg, P, ва 73% об, 22% ангиштоб, 2% сафеда, 0,7% ҷарбҳо дида мешаванд.
Инчунин, момордика (мomordica)- растании тропикӣ буда, ба гурӯҳи растаниҳои хазанда, яъне печанда сабзанда мансуб аст. Парвариши момордика дар қитъаи таҷрибавии Институти ботаника, физиологи ва гентикаи растании АМИТ омӯзиши нахустин дар шароити Тоҷикистон мебошад. Дар як сол то 2,5-3м қад мекашад ва худи ҳамон сол ҳосил медиҳад. Мевааш то 10-15 см месабзад. Момордика аз сабаби таркиби биохимиявии бой доштанаш, амияти ғизоӣ ва шифоии хуб дорад. Барои табобати бемориҳои гепертонӣ, геморрой, захми меъда, диабет, лейкомия, паст намудани холестерини хун, баланд брдоштани иммунитет, кам кардани ваз ва ғайра истифода мегардад.
ПРЕЗИДЕНТИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН БА ҲАЙСИ НОИБИ ПРЕЗИДЕНТ ВА АКАДЕМИКИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲОИ ОСИЁ ИНТИХОБ ГАРДИД
Дар ҷараёни Анҷумани умумии аввалини Академияи илмҳои Осиё (AASc), ки дар шаҳри Гонконги Ҷумҳурии Мардумии Чин баргузор гардид, президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ба ҳайси ноиби президент ва академики Академияи илмҳои Осиё интихоб гардид.
Маврид ба зикр аст, ки ин интихоби таърихӣ шаҳодати эътирофи ҷаҳонӣ ба саҳми шоиста ва нуфузи олимони тоҷик дар пешрафти илм ва тадқиқотҳои сатҳи байналмилалӣ мебошад. Ҳамчунин, ин иқдом нишон медиҳад, ки Тоҷикистон дар фазои илмии Осиё ва ҷаҳон ҳамчун кишвари дорои дараҷаи баланди илмӣ ва олимони соҳибмаърифат эътироф мешавад.
Интихоби президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар мақоми роҳбарикунанда дар Академияи илмҳои Осиё имконият медиҳад, ки ҳамкориҳои илмӣ байни Тоҷикистон ва кишварҳои Осиё, инчунин барномаҳои муштараки тадқиқотӣ ва таҳқиқотҳои стратегии илмӣ густариш ёбанд.
Ёдовар мешавем, ки Анҷумани умумӣ бо иштироки 121 вакил аз кишварҳои гуногун, аз ҷумла: Чин, Русия (бо намояндагӣ аз Ҷумҳурии Тотористон, Ҷумҳурии Чечен, Ҷумҳурии Доғистон ва Ҷумҳурии Бошқирдистон); Ҳиндустон, Ҷопон, Туркия, Озарбойҷон, Гурҷистон, Қазоқистон, Тоҷикистон, Узбекистон, Қирғизистон, Покистон, инчунин кишварҳои ғайриосиёӣ – Иёлоти Муттаҳидаи Амрико, Фаронса, Юнон, Молдова ва Беларус баргузор гардид. Дар он 97 вакил дар интихобот иштирок карда, ба ҳайси роҳбарони Академия ва аъзои комил ва вобаста интихоб шуданд.
Бояд гуфт, ки ин интихобот барои рушди фазои ягонаи илмӣ ва ҳамгироии донишмандони Осиё аҳамияти беназир дошта, эътирофи саҳми Тоҷикистон ва олимони он дар арсаи минтақавию байналмилалӣ мебошад.
Маврид ба зикр аст, ки Академияи илмҳои Осиё ягона муассисаи илмие мебошад, ки дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ барои ҳамгироии донишмандони Осиё, рушди тадқиқотҳои илмӣ ва густариши ҳамкориҳои стратегӣ байни кишварҳои қитъаи Осиё таъсис ёфта, тамоми муассисаҳои илмии минтақаро ба ҳам овардааст.