Сулҳ ҳамчун арзиши умумибашарӣ яке аз унсурҳои муҳимтарини рушди устувори ҷомеа ва давлат мебошад. Бе таъмини сулҳ ва амният наметавон аз рушди иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ сухан гуфт. Дар ҷомеаи муосир сулҳи байналмилалӣ ҳам ҳамчун меъёри ҳуқуқи байналмилалӣ ва ҳам ҳамчун таҷассуми арзишҳои башардӯстӣ мавқеи хоса дорад. Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ ба мушкили ҷанги шаҳрвандӣ рӯ ба рӯ шуд, ки хатари нобуд шудани давлати ҷавонро ба миён оварда буд. Дар чунин шароит нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои барқарории сулҳ ва ваҳдати миллӣ таърихӣ арзёбӣ мегардад.
Сулҳи байналмилалӣ асосан дар ҳуҷҷатҳои муҳими байналмилалӣ, аз ҷумла Оинномаи СММ, Аҳдномаи Ҳелсинки ва дигар санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ таъкид шудааст. Сулҳи байналмилалӣ ҳамчун арзиши асосӣ ва меъёри ҳуқуқӣ ҳам дар Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид (1945) ва ҳам дар Аҳдномаи Ҳелсинки (1975) эътироф шудааст. Тибқи Моддаи 1-и Оинномаи СММ, мақсадҳои Созмони Милали Муттаҳид иборат аз ҳифзи сулҳ ва амнияти байналмилалӣ, пешгирии низоъҳо ва ташвиқи муносибатҳои дӯстона байни давлатҳо бо асоси эҳтироми истиқлолият ва ҳудуди онҳо. Оиннома таъкид мекунад, ки низоъҳо бояд тавассути роҳҳои осоишта, аз қабили гуфтушунид, миёнаравӣ ва дипломатия ҳал шаванд, на бо истифодаи қувва, ба истиснои ҳолатҳои мудофиаи худ ва ё бо иҷозати Шӯрои Амнияти СММ.
Ҳамчунин, Аҳдномаи Ҳелсинки таъкид мекунад, ки сулҳи пойдор дар Аврупо ва берун аз он аз эҳтироми мутақобила ба истиқлолият, нақзи марзҳо ва соҳибихтиёрии давлатҳо вобаста аст. Он таъкид мекунад, ки низоъҳо бояд бо роҳи осоишта ҳал шаванд ва ҳифзи ҳуқуқи инсон ва озодиҳои асосӣ ҷузъи муҳимми сулҳи устувор мебошанд. Аҳднома инчунин аҳаммияти эътимод ва ҳамкориро тавассути гуфтугӯи сиёсӣ, ҳамкории иқтисодӣ ва табодули фарҳангӣ таъкид мекунад, ки ин метавонад танишҳоро пешгирӣ ва устувории ҷомеаро дар арсаи байналмилалӣ таъмин намояд.
Ҳарду санад нишон медиҳанд, ки сулҳи байналмилалӣ на танҳо набудани ҷанг аст, балки чаҳорчӯбаи мукаммали ҳуқуқ, гуфтугӯ, эҳтироми истиқлолият ва ҳифзи ҳуқуқи инсон мебошад, ки пояи устуворӣ ва ҳамкории ҷаҳонӣ ва рушди муттаҳидро ташкил медиҳад.
Тибқи ин санадҳо, ҳар як давлат вазифадор аст, ки ба амнияти байналмилалӣ, эҳтироми истиқлолияти кишварҳо ва ҳамзистии осоишта саҳм гузорад. Дар асри XXI таҳдидҳои нав, аз қабили терроризм, экстремизм, ифротгароӣ, гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир ва муноқишаҳои минтақавӣ сулҳи байналмилалиро зери хатар қарор медиҳанд. Аз ин рӯ, сиёсати сулҳдӯстонаи давлатҳо аҳаммияти калидӣ дорад.
Тоҷикистон яке аз намунаҳои нодири таъмини сулҳ дар охири асри XX ба шумор меравад. Ҷанги шаҳрвандӣ (1992-1997) на танҳо кишварро ба бӯҳрони сиёсӣ ва иҷтимоӣ бурд, балки барои тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ таҳдид эҷод кард. Дар чунин вазъ, талошҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти оғози музокироти байни тоҷикон ва ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ (27 июни соли 1997, шаҳри Маскав) аҳаммияти таърихӣ доранд.
Соҳибназарон таҷрибаи сулҳи Тоҷикистонро “мактаби дипломатияи сулҳ” ном мебаранд, зеро он бар асоси гуфтушунид, муколамаи созанда ва гузаштҳои тарафҳо амалӣ гардид. Ин таҷриба имрӯз ҳамчун намунаи нодир аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид ва дигар созмонҳои байналмилалӣ арзёбӣ мешавад.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон на танҳо дар дохили кишвар сулҳу ваҳдатро таъмин намуданд, балки дар арсаи байналмилалӣ низ ҳамчун ташаббускори сулҳ ва ҳамкории минтақавӣ шинохта шудаанд. Аз ҷумла:
-Пешниҳод дар бораи таъсиси Бунёди байналмилалии “Оби тоза” ва эълони солҳои байналмилалии оби тоза (2003, 2010, 2013, 2018) аз ҷониби СММ.
-Ташаббусҳо оид ба мубориза бо таҳдидҳои ҷаҳонӣ, аз ҷумла терроризм, экстремизм ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир.
-Нақш дар рушди дипломатияи минтақаӣ ва таҳкими ҳамкорӣ бо кишварҳои Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва ҷаҳон.
-Муҳимтарин саҳм - пешниҳоди таҷрибаи Тоҷикистон ҳамчун намунаи сулҳи бардавом барои кишварҳои гирифтори низоъ.
Арзёбии илмӣ ва сиёсӣ
Муҳаққиқон таъкид мекунанд, ки таҷрибаи сулҳи тоҷикон дорои чанд ҷанба аст:
Ҷанбаҳои ҳуқуқӣ - созишномаҳо бо риояи меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ имзо шуданд.
Ҷанбаҳои сиёсӣ -сулҳ дар Тоҷикистон тавассути гуфтушунид ва муколамаи миллӣ таъмин гардид.
Ҷанбаҳои иҷтимоӣ - сулҳ ба барқарорсозии иқтисодиёт ва ҳамзистии осоишта мусоидат намуд.
Ҷанбаҳои байналмилалӣ - Тоҷикистон бо пешниҳоди ташаббусҳои глобалӣ мавқеи худро ҳамчун кишвари сулҳпарвар мустаҳкам сохт.
Сулҳи байналмилалӣ арзиши олӣ ва заруратест, ки тамоми башарият онро бояд ҳифз намояд. Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ -Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд аз як ҷанги шаҳрвандӣ ба давлати сулҳпарвар ва ташаббускори ҷаҳонӣ табдил ёбад. Ин таҷриба на танҳо барои таърихи сиёсии Тоҷикистон, балки барои илм ва амалияи дипломатияи ҷаҳонӣ аҳаммияти назаррас дорад.
Саидзода Ҳалим - ходими калони илмии шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои
давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои филолгия
Адабиёт
Созмони Милали Муттаҳид. Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид, 1945.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, 1997.
Раҳмонов Эмомалӣ. Сулҳ ва ваҳдати миллӣ. Душанбе, 2010.
Сафаров А. Муколама ва музокироти сиёсӣ дар Тоҷикистон. Душанбе, 2015.
United Nations. International Peace and Security Reports, 2000–2020.
