-34w3hd.png)
-a8tpps.jpg)
Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда»,...Муфассал
Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо. Солҳои 1944-1946 котиби дуюм, с.1946-1956 котиби якуми КМ Ҳизби комунистии Тоҷикистон, 1956 – 1977 сарвари...Муфассал
Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»(1948), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё»,(1960) «Ҷони ширин»...Муфассал
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. 19 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, 6 ноябри соли 1994 бори аввал, солҳои 1999, 2006 ва 2013 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидаст...Муфассал
Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924-1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, солҳои 1926-1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006....Муфассал
Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929-1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, солҳои 1933-1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Бо фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 27 июни соли 2006 ба фарзанди барӯманди халқи тоҷик....Муфассал
ШОҲАСАРИ «ТОҶИКОН»-И БОБОҶОН ҒАФУРОВ ВА ШУҲРАТИ ОН
“Тоҷикон” асарест, ки таърихи миллати тоҷикро аз замонҳои қадимтарин то ибтидои асри XX-ум дар бар мегирад ва дар заминаи маводи зиёди бостоншиносӣ, осори фаровони хаттии таърихиву адабӣ ва таҳқиқоти олимони маъруфи Шарқу Ғарб ба таври хеле муфассал таълиф шудааст. Дар ин асари безавол ҷараёни ташаккулёбии миллати тоҷик, рушди фарҳанги миллӣ ва ҳамзамон бо ин, лаҳзаҳои фоҷиабори ҳаёти мардуми мо ва қаҳрамониҳои таърихии фарзандони ҷоннисори он возеҳу равшан ва бо истифода аз сарчашмаҳои муътамади таърихӣ баён гардидаанд.
Эмомалӣ Раҳмон.
Ба муносибати 1045 – солагии олими бузурги тоҷик Абӯали ибни Сино.
Аз қаъри гили сияҳ то авҷи Зуҳал,
Кардам ҳама мушкилоти гетиро ҳал.
Берун ҷастам зи қайди ҳар макру ҳиял,
Ҳар банд кушода шуд, магар банди аҷал.
(Ибн Сино)
(Дар партави суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илму маорифи кишвар)
Бидуни шак, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шахсияти таърихи ҳазор соли охири миллати тоҷик мебошад, ки чароғи маърифати қавмро равшан кардаанд. Паёми аслии суханронӣ ва мулоқоти Ҷаноби Олӣ бо аҳли зиё ин буд, ки роҳу равиши фурӯзон нигоҳ доштани ҳамин шуълаи маърифат пайдо бошад, ҳадаф ва вазифаҳо дуруст мушаххас ва муайян шаванд. Маҳз ба ҳамин манзур, Сарвари давлат хулоса намуданд, ки мо тоҷикон 6000 ҳазор сол таърих дорем, тамаддун офаридем, будем ва хоҳем буд, истиқлоли худро ба ҳеҷ чизе ва таҳти ҳеҷ шароите иваз намекунем. Ин суханон танҳо барои касоне, ки аз таърих огоҳанд ва барои ояндаи миллат қалбашон метапад, қобили дарк аст. Зимни шунидани ин суханон беихтиёр ба ёди як воқеа дар шаҳри Теҳрон афтодам. Барои ширкат дар конфронси “Осебшиносии муқовимати зидди терроризм” рафта будем, гузарамон ба шимоли Теҳрон афтод, аз мақари иқомати мо меҳмонхонаи “Лола” 42 км фосила дошт. Роҳи бозгаштро намедонистем, борон меборид, таксиҳо ҳам барои расондани мо розӣ набуданд. Иттифоқан, таксие манъ кард ва чун ронандааш фаҳмид, ки тоҷикем, хурсанд шуда, барои нишастан даъват намуд. Ӯ дар роҳ гуфт, ки моро танҳо ба хотири эҳтироми доштааш нисбат ба Сарвари давлати Тоҷикистон ба ҷои зарурӣ мебарад. Зеро Раиси Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҷаноби оқои Эмомалӣ Раҳмон ҷавонмард аст, парчами 2500-солаи Эрони бузургро боло кардааст. Ин парчам дар дасти ӯст.
Яъне, ин баёнгари он аст, ки на танҳо мо, балки ҳамтаборонамон ҳам шинохти амиқе аз Пешвои миллат доранд ва ба ҳамин дарк расидаанд, ки ҳадафу орзуи ӯ боз гардондани шукӯҳ ва иззат ба миллати тамаддунофар аст. Чанд сол пештар Муҳаммади Ҳотамӣ, Раисҷумҳури вақти Эрон дар мулоқот бо аҳли илму фарҳанги Тоҷикистон дар Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ гуфта буд, ки шумори миллатҳое, ки дар таърихи башар тамаддун офариданд, аз шумораи ангуштони дастҳо бештар нест. Шумо ду бор дар таърих тамаддун офаридед.
Албатта, суханронии Пешвои миллат мисли ҳамеша фарогири нуктаҳои муҳим роҷеъ ба илму маорифи кишвар ва дастуру супоришҳои он қобили баҳс набуда, балки танҳо бояд иҷро шаванд. Баҳси Пешвои миллат агарчи роҷеъ ба вазъи имрӯзи илм ва маориф буд, аммо дар ин суҳбат як дарди амиқ ба сароҳат қобили эҳсос буд, ки он масъалаи сарнавишти қавм, яъне миллат аст (бояд гуфт, ки миллат як мафҳуми сиёсӣ дар адабиёти муосир аст, илм бошад қавм, яъне “этнос”-ро ҳамчун миллат мешиносад. Дар илми муосири ҷаҳонӣ мафҳум ва таърифи ягона ва пазируфташудаи миллат вуҷуд надорад). Роҷеъ ба ин масъала дар моварои сухан хоҳем пардохт. Албатта, роҷеъ ба суханони Роҳбари давлат ва дастуру супоришҳояшон нақшаю барномаҳои хос рӯйи даст гирифта хоҳад шуд ва умедворем, ки масъулон дар иҷрои он аз дониш кор хоҳанд гирифт, то бахши илм ва маориф аз буҳроне, ки мавҷуд аст, раҳоӣ пайдо кунад. Воқеан, вазъияти мавҷудаи илм ва маориф Ҷаноби Олиро нигарон кардааст, зеро сарнавишти миллат ба ояндаи илму маориф бастагӣ дорад. Бояд гуфт, ки мушкилоти мавҷуда дар соҳаи илму маориф, аслан, буҳрони маорифу илм нест. Зеро мактабҳо мавҷуданд, ҳар сол даҳҳо ва садҳо мактаби нав сохта ё бозсозӣ мешавад, шумораи мактабҳои олӣ аз 13 то ҳудуди 50 адад расидааст, китобҳои дарсӣ нашр мешаванд, маблағгузории маориф ва илм афзоиш меёбад, шумораи хонандагон рӯзафзун аст.
Бояд гуфт, ки ҳанӯз 20 марти соли 2001 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо таваҷҷуҳ ва ғамхории хосе, ки нисбат ба мероси ниёгон доранд, дар суханронии худ зимни мулоқот бо зиёиёни кишвар таъкид намуда буданд, ки “Институти шарқшиносӣ ва мероси хаттӣ, ки ба нашри Феҳристи нусхаҳои хаттӣ машғул аст, бояд номгӯй ва миқдори нусхаҳои хаттиеро, ки дар дигар китобхонаву муассисаҳо мавҷуданд, зери назорат бигирад”.
Қобили зикр аст, ки Маркази мероси хаттии АМИТ дар ҳафт соли охир 4 ҷилд “Феҳристи дастнависҳои шарқӣ”-ро таҳия ва нашр намуд, ки дар тамоми давраи мавҷудияти Академияи илмҳо 6 ҷилд нашр шуда буд. Дар ҳамаи давраи мавҷудияти муассисаҳои марбута ба ҷамъоварии мероси хаттӣ, аз соли 1930 ҳудуди 6150 нусхаи хаттӣ вориди ганҷинаи дастнависҳои шарқӣ шудааст. Аммо танҳо аз соли 2019 ба ин тараф бештар аз 1500 нусхаи хаттӣ, санаду васиқаву ҳуҷҷати таърихӣ вориди ганҷина шудааст. Аз ҷумла, дар тамоми муддат, дар ганҷина 47 нусхаи мунҳасир ба фард ё ягона мавҷуд буд ва дар се соли охир се нусхаи дигари мунҳасир ба фард ё ягона, аз ҷумла нусхаи дастнависи Туғрали Аҳрорӣ бори аввал пайдо ва вориди ганҷина шуданд.
Ин ҳама баёнгари таваҷҷуҳи давлат, дастгирӣ ва фароҳам овардани шароиту имконият барои кор ва ҷамъовариву нигаҳдории мероси ҳуҷҷатӣ мебошад. Пас, вазъи мавҷударо метавон, аслан, буҳрони бекифояти [incompetency crisis ё кризис некомпетентности]-и роҳбарии илму маориф унвон намуд. Яъне, ин масъалаи лаёқат ва шоистагии масъулони бахши илм ва хусусан маорифи кишвар аст. Шояд сазовори муҳаббат ва ғамхорӣ ва посухгӯ ба талаботи Сарвари давлат кор карда натавонистем. Агар мо эътиқод ба он дошта бошем, ки суханони Президенти мамлакат дуруст ва воқеияти имрӯзӣ ҳастанд, пас бояд, пеш аз ҳама, эътироф кунем, ки мо иштибоҳ кардаем. То ин иштибоҳи худро эътироф накунем, онро наметавонем ислоҳ намоем.
ТОҶИКИСТОН НАБОШАД, ТАНИ МАН МАБОД
Тамоми ин ҳама ҷаҳду талош, ислоҳи маориф ва илм, ёфтани пул ва сохтани роҳу мошину хона танҳо ба хотири як ҳадаф аст: таъмини бақои миллати тоҷик ва тадовуми давлати Тоҷикистон. Дар меҳвари суҳбатҳои Роҳбари давлат баҳси таърихи гузашта ва ояндаи миллат матраҳ буд. Зиндагии Сарвари давлат дигар ба худаш тааллуқ надорад, сарнавишти ӯ ба сарнавишти миллат рақам хӯрдааст. Бинобар ин, ғайри ихтиёр, бисёр бо назокат ва фаросати олӣ баҳси илмии назарияи қавмзоиро матраҳ намуданд, ки, албатта, на ҳама ба он пай бурд. Вале бояд гуфт, барои касоне, ки аз асли қазия огоҳанд, ин бахши суҳбатҳои Президенти кишвар такондиҳанда буд. Таърихшиносону донишмандони нисбатан огоҳи мо ҳамеша аз назарияи иштиёқ ё пассионари Лев Гумилёв шикоят ва эътироз доранд. Аммо ҳеҷ касе натавонистааст, ба ӯ посухи сазовор диҳад ва онро рад кунад ва ё ҳарфе роҷеъ ба он гуфта бошад. Сарвари давлат бо таҷрибае, ки аз таърих ва зиндагӣ андӯхтаанд, хулоса ва бардошти худро аз ин назария баён намуданд. Бо хитоб ба олимони тоҷик бо як ҷумлаи маънидори илмии таърихӣ баён доштанд: “Завқи зиндагӣ дошта бошед”. Дар пушти ибораи “завқи зиндагӣ”, “шӯри зиндагӣ” ё “иштиёқи зиндагӣ” (пассионар, pasionaria) сарнавишти ҳамаи миллатҳои ҷаҳон, аз таваллуд то фано, нуҳуфта аст.
Мазҳ ҳамин таъкиди нозуки Ҷаноби Олӣ барои баёни ин андешаҳо моро такон дод. Ин гуна таъкид баёнгари вусъату умқи андеша ва огоҳии Роҳбари давлат аз таърих ва назарияҳои таърихии қавмзоӣ (этногенез) ва нигаронии онҳо аз сарнавишти ояндаи миллат аст. Зеро иштиёқ ё завқи миллат барои зиндагӣ зербинои тамоми аъмоле мебошад, ки як қавм, як миллат осоре дар таърих ба ҷо мегузорад. Завқи зиндагӣ ҳамчун муҳаррики асосии қавмзоӣ ва рушди миллӣ дар тамоми марҳалаҳои рушди як миллат, аз зуҳур то фано амал мекунад.
Албатта, дар чаҳорчӯби баҳси мазкур маҷоли пардохтан ба масъалаи қавмзоӣ вуҷуд надорад, вале масъалаи эҳёи миллиро, ки ҳадафи аслии Сарвари давлат аст, ҷудо аз назария ва масъалаи қавмзоӣ наметавон баррасӣ кард. Зеро эҳё масъалаи қавмҳои бо собиқаи таърихӣ ва мутамаддин аст. Ва мо тоҷикон яке аз он қавмҳои мутамаддин ё тамаддунофар ҳастем.
Гап сари ин аст, ки бо таваҷҷуҳ ба он чи қавмшиносон ва назарияҳои қавмзоӣ этногенез талқин мекунанд, кас метавонад аз ояндаи эҳёи миллатҳои бостонӣ ва мутамаддин, ки дар дарозои таърих дучори шикасту рехт шудаанд, ноумед шавад. Зеро бар асоси ин назарияҳо, умри қавмҳо, яъне миллат, дар баҳс ва таърифи имрӯзии мо, мисли як организми пӯё ва зинда аст, марҳалаҳои зуҳур, ташаккул, авҷи қудрат, пойдорӣ ва таназзулу фаноро дар бар мегирад. Л. Гумилёв дар асари маҳшури худ “Иштиёқ ва зисткураи Замин” умри қавмро то 1500 сол медонад ва мегӯяд: “Шумо қавмҳои ҳоким ва соҳиби тамаддуни хосро дар ҷаҳони 2000 соли пеш ба хотир биоред ва бигӯед, ки кадоме аз онҳо боқӣ мондааст?”. Л. Гумилёв марҳалаҳои умри қавмро, ки ба он тули 1200 то 1500 солро медиҳад, ба сурати зайл муайян кардааст: “0 сол (оғози ҳисоб); давраи нутфагузории қавм; зуҳур ва афзоиши иштиёқ; болоравии босуръати иштиёқ барои зиндагӣ; марҳалаи тағйирёбии иштиёқ то ҳадди аксар. Афзоиши босуръати қудрати қавмӣ; шикаст ва пастшавии шадиди иштиёқ; ҷангҳои шаҳрвандӣ, тақсимшавии як воҳиди этникӣ ба чанд воҳиди этникӣ; таназзули иштиёқ ба поинтар, сатҳи муқаррарӣ ва ниҳоят дар миёни 1150-1500-солагӣ марҳалаи ёдбуд ва аз даст додани тамаддун. Азоби виҷдон – фаромӯшии комили қавм дар таърих. Марги қавм”.
Акнун, мо бояд дар ин нақша ё формула наҳаросида марҳалаи умри қавми худро пайдо кунем ва амалан ин назарияро бо талоши худ инкор намоем. Эҳё ба миллатҳое дахл дорад ва зарур аст, ки аксари ин марҳалаҳоро пушти сар гузоштаанд. Дақиқан, агар миллат дар марҳалаи авҷи иштиёқ барои зиндагӣ ва ҷаҳонкушоӣ қарор дошта бошад, ниёзе ба эҳё надорад. Дар назарияи Л. Гумилёв иштиёқ муҳаррики аслии зиндагии қавмӣ маҳсуб мешавад. Ӯ баҳси иштиёқ ва муштоқ (пассионар ва пассионарность)-ро дар меҳвари назарияи миллатсозӣ матраҳ мекунад ва умри қавмро ба дараҷаи давомнокии иштиёқ дар вуҷуди қавм (хонда шавад миллат) ва аъзои он марбут медонад. Дар даврони авҷи қудрати қавм масъалаи алтруизм, яъне омода будани ҳар фарди ҷомеа барои худқурбонӣ ба хотири қавм ва ҳамқавми худ, бисёр муҳим дониста мешавад (худкушии афроди бархе ҷомеаҳо барои ақида, ки шоҳид мешавем, дар ростои ҳамин назария ё қонунмандӣ қобили арзёбӣ аст). Аз ҳамин ҷиҳат аст, ки Л. Гумилёв қавмиятро дар назарияи пуршӯри қавмзоӣ як падидаи биосферӣ ва ғайрииҷтимоӣ медонад. Зикри ин баҳси илмӣ ба манзури шинохтани марҳалаи умри таърихии миллат ва зарурати эҳёи миллӣ муҳим аст.
Ҳоло баҳс сари ин аст, ки акнун бо таваҷҷуҳ ба он чи гуфта шуд, оё дар ҳақиқат эҳёи дубораи миллатҳои тамаддунофар имкон дорад? Албатта, назарияи Л. Гумилёв на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар бисёре аз маҳфилҳои илмӣ мавриди баҳс ва эътироз аст. Аммо дар ҳақиқат касе ҳам онро сазовор инкор накардааст.
Албатта, даврони эҳёи Аврупо ҳамчун як намунаи боризи эҳё дар таърихи башарият бо ҳамаи абъодаш ба нишон омадааст. Дар Аврупо чӣ эҳё шуд? Ба як ибора эҳёи Аврупо раҳоӣ аз чангол ва истибдоди дин ва руҷуъ ба таърих ва тамаддуни Юнону Рум буд. Маҳз руҷуъ ба таърих дар меҳвари андешаи эҳёи Аврупо қарор дошт ва дар тамаддуни қадим дар тимсоли Аврупои нав, балки даҳҳо миллат дар хокистари Юнони қадим қад барафрохт. Ин қонунмандии раванди қавмзоӣ аст. Аммо руҷуъ ба таърих ба хотири чист? Маҳз ба хотири зинда кардани “завқи зиндагӣ” дар вуҷуди қавм!
Ҳамагӣ 70 сол пеш Чин дар вартаи парокандагӣ ва нобудӣ қарор дошт. Чиниҳо яке аз ҳамон панҷ миллати офарандаи тамаддуни башарӣ аст, ки тавре зикр шуд, агар ба назарияи Л. Гумилёв бовар кунем, дар охирин марҳалаи умри қавмии миёна қарор дошт. Вале имрӯз иқтисоди дувуми ҷаҳон аст. Бояд гуфт, ки ҳаракати коммунистӣ на танҳо Чинро эҳё кард, балки минтақа ва ҷаҳонро аз шарр ва пайомади фасод ва парокандаву бесарнавишт шудани миллати бо қариби 1,5 миллиард ҷамъият наҷот дод. Мао Зедун, зимни аввалин муроҷиати худ ба миллаташ ба ҳайси роҳбари Ҷумҳурии халқии Чин, гуфт, ки Чин акнун ҷумҳурӣ аст, император надорад, балки ҳар чинӣ як император аст. Ӯ бо ин кор ба ҳар як фарди ҷомеа эътимод ба нафс дод ва дар айни ҳол хост ба решаҳои таърихии миллати худ руҷуъ кунад. Чин ҳоло дар ҳоли эҳё қарор дорад, он чӣ мебинем, ҳанӯз марҳалаи рушд ва “авҷи иштиёқи” қавми эҳёшудаи Чин барои зиндагӣ нест, бо эҳтимоли зиёд асри оянда асри “авҷи иштиёқи баланди” Чин хоҳад буд.
Ангезаи аслии эҳёи Аврупо ва Чинро руҷуъ ба таърих ва фарҳанг ташкил медод. Эҳёи Аврупо бо бастани дари калисо, ҷудо кардани дин аз давлат ва умуман, коҳиши нақши дин дар зиндагии ҷомеа ва фард анҷом шуд. Ҳоло дин камтарин нақшро дар зиндагии ҷомеаҳои аврупоӣ дорад.
Масъалаи мо фарқ мекунад. Умед ва имконоти мо барои эҳё бештар вуҷуд дорад, балки он шуруъ шудааст. Мо имкони бештар барои эҳё дорем, зеро мо танҳо миллати классикии ҷаҳон боқӣ мондаем, тавассути забон ва осори оламшумуле, ки дар ин забон мавҷуд аст. Мо танҳо миллате дар дунё ҳастем, ки забони 1200-1400 сол пеши худро бе тарҷумон мефаҳмем, балки бо ҳамон забон гуфтугӯ мекунем. Мутмаинан, агар имрӯз ба решаҳои худ руҷуъ накунем, дар пайи эҳёи миллӣ ба маънои аслии калима набошем, бо вуҷуди ҳамаи талошҳои Сарвари давлат боз ба 1400 соли пеш бар хоҳем гашт. Роҳи наҷот ва роҳи эҳё касби истиқлоли фикрӣ аз тасаллути фикрии 1400- солаи пеш аст.
Мутобиқи назарияи маърифатшиносии Л. Гумилёв миллатҳо дар марҳалаҳои ҳассоси ташаккули худ ба “таконбахши иштиёқ” (пассионнарный толчок) барои худогоҳии қавмӣ ва бақои умр ниёз доранд, то худро таҷдид ва бозсозӣ ва эҳё кунанд. Ин гуна таконбахш дар сарнавишти қавму миллатҳо метавонад таҳаввулоти азими иҷтимоӣ, зуҳури динҳо ва пайғамбарон, ҳаводис ва фоҷиаҳои мудҳиши табиӣ, тағйири куллии иқлими минтақа ё зуҳури шахсиятҳои фавқулодаву мунҳасир ба фард дар сарнавишти миллатҳо маҳсуб шаванд.
Ин ҷо, бидуни шак, бо таваҷҷуҳ ба корнамоиву зиндагии Президенти мамлакат, дар равшании назарияи матраҳнамудаи Л. Гумилёв метавон қотеона хулоса намуд, ки дар нақши “таконбахши иштиёқ” ё тавре худашон баён намуданд эҳёгари “завқи зиндагӣ”-и миллати тоҷик дар таърихи ҳазорсолаи охир Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зуҳур кардаанд. Бинобар ин, бар асоси ин назарияи илмӣ Пешвои миллат хитоб намудан ва шумурданашон як амр ва қонунмандии табиӣ аст. Зеро бо қомати устувор, бо барафрӯхтани шуълаи маърифати миллат, то кунун собит намуданд, ки миллати тоҷик бо ҳамаи солхӯрдагӣ ҳамоно ҷавон ва неруманд аст.
Раҳматкарими ДАВЛАТ,
директори Маркази мероси хаттии АМИТ
Санаи нашр: 14.06.2024 №: 113
https://jumhuriyat.tj/bahsho/3568-takonbahshi-ishtie-va-zavi-millat-baro...
https://merosikhatti.tj/tj/dobavit-statya/takonbahshi-ishtiyok-va-zavki-millat-baroi-zindagi
“Ин санаи воқеан таърихӣ барои халқи азизи мо бисёр муҳим мебошад, зеро он давлати ҷавону соҳибистиқлоли тоҷиконро аз хатари нобудӣ ва миллатро аз парокандагӣ раҳо намуд ва ибтидои раванди барқарорсозии харобиҳои ҷанги таҳмилӣ ва инчунин созандагии Ватани маҳбубамон гардид”.
Эмомалӣ РАҲМОН
Мусаллам аст, ки дар таърихи 27 - уми июни соли 1997 ба тасвиб расидани Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ аз ҷониби Президенти муҳтарам, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон ва инчунин роҳбари Иттиҳоди мухолифини тоҷик Сайид Абдуллоҳи Нурӣ як қадами воқеӣ ва иқдоми наҷиби сатҳи байналмилалӣ ва омили муттаҳидсозандаи миллат дар роҳи дастёбӣ ҷиҳати ҳифз, таҳкими арзишҳои суннатӣ, таърихӣ, динӣ, илмиву фарҳангӣ ва иштироки ҳама баҳри дастёбӣ ба рушди ҷомеаи орому осоишта ва ваҳдатбунёду сулҳхоҳ маҳсуб меёфт.
Зеро хоҳ – нохоҳ муҳимтарин сарчашмаи пешрафти ҳар як давлати соҳибистиқлол, пеш аз ҳама Ваҳдати миллӣ, ягонагӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, иттиҳод ва ҳамзамон таъмини якпорчагии он мебошад. Ба ифодаи аломаи Машриқзамин, шоири шаҳири покистонӣ Муҳаммад Иқболи Лоҳурӣ:
Баргу сози коинот аз Ваҳдат аст,
Андар ин олам ҳаёт аз Ваҳдат аст.
Имрӯз ҳар яки мо аз хурд то бузург бо бовари комил гуфта метавонем, ки заминаи иттиҳоду итифоқии мардум ва хушбахту саодатёр шудан, ин пеш аз ҳама аз Ваҳдату ягонагӣ сарчашма гирифта, инчунин он пеш аз ҳама боиси боз ҳам пойдору устувор гардидани пояҳои давлату давлатдорӣ ба ҳисоб ме-равад. Аз ин рӯ, Шайх Аттори Нишопурӣ низ дар як ғазалаш чунин фармуда:
Гуфтам, аз халқи ҷаҳон болотарам аз мартабат,
Чун ба ваҳдат омадам, зереву болое намонд.
Хулосаи ниҳоӣ он аст, ки аз муҳтавои ин байт бармеояд, ки дар мароҳили навини таърихи давлату давлатдории халқи соҳибзафар ва соҳибиқболи тоҷик роҳи ҳаллу фасли муноқиша ва инчунин таноқузӣ ба вуқуъ пайваста маҳз бо таваҷҷуҳ бо ҳастии ҳамин таҷоруби таърихӣ ва файзёбӣ аз фарҳангу тамаддуни тафоҳум ва ҳамгироии он аз пойдевори устувори рахнанопазири кохи бегазанди Ваҳдати миллӣ бунлод ёфт.
Ҳамин тариқ, метавон иброз намуд, ки фалсафаи ибратоин ва ҳумоюни ниёгони бузургамон аст, ки мо ба ин гуна рӯзҳои накӯ ва нусратбахш комёб гардидему феълан дар шароити мусоиди тинҷиву осудагӣ ва дар фазои сулҳу Ваҳдати миллӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ қадам ба сӯйи шоҳроҳи устувори созандагиву бунёдкориҳо мегузорем.
Барҳақ имрӯз сулҳу ваҳдати миллии пойдор ба тимсоли як ғояи умумимиллӣ ва ҳамзамон муттаҳидкунандаи ҷомеаи демокративу ҳуқуқбунёд мубаддал шудааст.
Соли ҷорӣ, рӯзи 9 - уми март дар толори Кохи “Ваҳдат”-и пойтахти мамлакат, зимни мулоқот бо фаъолон, намояндагони ҷомеа ва ходимони дини кишвар, ки камина ҳам дар он ҷамъомад ширкат доштам Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла, ба аҳли ҳузори толор чунин зикр карданд: ”Мо сангинтарин мушкилоти солҳои ҷанги шаҳрвандиро якҷоя бартараф сохта, ба ин рӯзҳои нек расидем, дар ҳоле, ки баъзеҳо мегуфтанд, ки мо аз харитаи сиёсии ҷаҳон нест мешавем, аммо нашудем, яъне тирашон хок хӯрд. Баръакси хостаҳо ва нақшаҳои душманони миллат дигарбора эҳё шудем, давлатамонро аз нестшавӣ ва миллатамонро аз хатари пароканда шудан наҷот додем ва соҳибӣ кардем.
Мо бояд иттиҳоду ҳамбастагӣ, сулҳу суботи ҷомеа ва ваҳдати милли-амонро, ки ҷавшани миллии мо дар муқобили хатарҳои замони муосир мебошанд, чун гавҳараки чашм ҳифз кунем, зеро қудрати мо дар иттиҳоду сарҷамъӣ, ватандӯстӣ ва заҳмати содиқонаи мо ба хотири ободии Ватан ва рушди давлатамон аст”.
Ин суханони меъмори сулҳу ваҳдати миллӣ, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Президенти мамлакат кулли аҳли ҷомеа хусусан мо роҳбарони ниҳодҳои илмӣ ва инчунин олимони ҷавони кишварамонро муваззаф менамояд, ки баҳри таҳкими ваҳдату ҳамдигарфаҳмии сартосарӣ ва тарғиби худшиносии миллӣ ба таври мунтазам тадбирҳои мушаххас андешида, бо мақсади ташаккули ғояи Ваҳдати миллӣ тадбирҳои амалиро анҷом диҳем, чунки он мероси пурғановати ниёгони оламшумули мо маҳсуб меёбад. Ба ифодаи Абулмаонӣ Мирзо Абдулқодири Бедил ифода намоем:
Ғарқи ваҳдат бош, агар осуда хоҳӣ зистан,
Моҳиёнро ҳар чӣ бошад ғайри дарё, оташ аст.
РАҲИМЗОДА Алишер Орзу, директори Институти математикаи ба номи А. Ҷӯраеви Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
Истиқлолияти давлатӣ дар таърихи ҳар як давлат саҳифаи тиллоӣ ба ҳисоб меравад. Зеро маҳз тавассути истиқлолият давлат метавонад рушди ояндаи худро бо назардошти таърих, фарҳанг, анъанаву одатҳои миллӣ ва хусусиятҳои хоси ҷуғрофии ҷойгиршавии он амалӣ намуда, дар арсаи байналмилалӣ мавқеу овози худро пайдо кунад. Агар ба муқаррароти Эъломияи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон назар афканем дар он қайд карда мешавад, ки Тоҷикистон эҳёи милливу мадании халқи тоҷик, анъана ва русумоти неки таърихии онро таъмин намуда, инчунин ба ҳамаи миллатҳои сокини ҷумҳурӣ ҳуқуқҳои гражданӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва инкишофи озодонаи милливу маданиро замонат медиҳад. Гарчанде дар он солҳо мо таҷрибаи давлатдориро дар шароити истиқлолият надошта бошем ҳам, муқаррароти дар боло номбаршудаи Эъломияи мазкур аз нигоҳи байналмилалӣ маънои васеъ ва диққатҷалбкунандаро дорад. Яъне давлати ҷавон дар баробари эҳёи расму оини миллии худ, ҳамзамон инкишофи озодонаи расму оини миллатҳои дигари мамлакатро кафолат медиҳад.
Мутаасифона бо эълони истиқлолияти давлатӣ, Тоҷикистон мубталои буҳрони сиёсӣ ва ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ гардид. 16 ноябри соли 1992 дар иҷлосияи 16-уми тақдирсози Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар Кохи Арбоби шаҳри Хуҷанд вакилони мардумӣ дар шароити барои ҷумҳуриамон ниҳоят мураккаб, тақдири минбаъдаи миллатро ба сиёсатмадорӣ ҷавон ва огоҳ аз вазъи ҷамъиятиву сиёсии ҷумҳурӣ Эмомалӣ Раҳмон бовар намуданд. Аввалин қадамҳои Пешвои муаззами миллат, дар он давра ба ҳайси раиси Шӯрои Олӣ ин даъвати вакилони мардумӣ ба муттаҳидӣ, таъмини сулҳу суббот, ҳифзи манфиатҳои миллату давлат ва боло гузоштани ин арзишҳо аз ҳама гуна манфиатҳои гурӯҳиву маҳаллӣ буд. Дар нахустин савганде, ки ба ҳайси роҳбари давлат ёд карда буданд, гуфтанд, ки «... кори худро аз сулҳ сар хоҳам кард. Ман тарафдори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд мебошам. Мо ҳама ёру бардодар бошем, то ки вазъиятро ором намоем...». Бо ҳамин ниятҳои сулҳхоҳона ва инсондӯстона Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба фаъолияти кории худ шуруъ намуд. Маҳз дар ҳамин ҷаласа шакли идораи президентӣ мувақатан боз дошта шуда, аз ҷониби вакилон шакли идораи ҷумҳурии парламентӣ дастгирӣ гардид. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, аз лаҳзаи аввали ба ҳайси Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидан, самти минбаъдаи фаъолияти парлумонро ҳамчун мақомоти созандаву ваҳдатофар ва манбаи қабули қонунҳои дар ҳақиқат ифодакунандаи иродаи халқ мушаххас намуданд. Маҳз дар ҳамин иҷлосия ба шароити истиқлолияти давлатӣ таҳия ва қабул намудани Конститутсияи нави Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалагузорӣ карда шуд.
6 ноябри соли 1994 халқи Тоҷикистон, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба таври райъпурсӣ қабул намуд. Тибқи Конститутсияи нав Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун мақоми олии намояндагӣ ва қонунбарори кишвар пазируфта шуд. Тибқи конститутсия Маҷлиси Олӣ фаъолияти худро ба таври иҷлосиявӣ бароҳ мемонд.
Бояд зикр намуд, ки дар ин марҳила бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонов ва дастгирии сохторҳои байналмилалӣ ба таври мусолиҳатомез ҳал намудани низоъи мусаллаҳонаи дохилӣ пеша гардида, аввалин даври гуфтушнид байни намояндагони Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифин аз 5 то 19 апрели соли 1994 дар шаҳри Маскав баргузор гардид.
Дар натиҷаи вохурие, ки аз 12 то 17 сентябри соли 1994 байни намояндагони Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифин дар шаҳри Теҳрон баргузор гардид Созишнома дар бораи оташбаси муввақатӣ ва қатъи дигар амалиётҳои душманона дар сарҳади Тоҷикистону Афғонистон ва дохили кишвар дар давраи гуфтушунид ба имзо расид. Бо мақсади дар амал татбиқ намудани Созишномаи мазкур Комиссияи муштарак иборат аз намояндагони Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифин таъсис дода шуд.
Зикр кардан бомаврид аст, ки барои дар амал татбиқ гардидани натиҷаҳои гуфтушунид ва Созишномаи ба имзорасида мушкилоти зиёде мавҷуд буд. Ба ҳамаи мушкилот нигоҳ накарда Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 24 майи соли 1995 гуфта буд: «Мо, аз рузҳои нахустини ба сари кор омадан тамоми воситаҳо, тамоми ҷаҳду талошамонро ба он равона кардаем, ки ҳарчи зудтар дар ҷумҳурӣ оштии миллӣ, сулҳу суббот барқарор гардад, онҳое, ки дар даст силоҳ доранд, онро ба замин гузоранд, гурезаҳои иҷборӣ ба манзилҳои доимиашон баргарданд ва мо ҳама якҷо, якдилу яктан ватани воҳиду ягонаамон – Тоҷикистонро обод созем» (Иқтибос аз асари И.Усмонов ва З.Алиев. Роҳи сулҳ.Душанбе.1997.С.58.)
Моҳи августи соли 1995 зимни мулоқоти ғоибонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикуистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари Иттиҳоди мухолифин С.А.Нурӣ тарафҳо аҳд карданд, ки «Аз 18 сентябри соли 1995 сар карда, бо мақсади ҳарчи зудтар ба имзо расонидани Созишномаи умумӣ дар бораи барқарор кардани сулҳ ва оштии миллӣ дар Тоҷикистон давраи бетанафуси музокирот ташкил карда шавад». Маҳз бори нахуст дар Протокол дар бораи принсипҳои асосии барқарор кардани сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон аз 17 августи соли 1995 ибораи «Созишномаи умумӣ дар бораи барқарор кардани сулҳ ва оштии миллӣ дар Тоҷикистон» истифода гардид, ки сохтори таркибии онро масъалаҳои зерин ташкил медод: а) проблемаҳои сиёсӣ; б) проблемаҳои ҳарбӣ; в) масъалаи баргардонидани гурезаҳо, ҳифзи ҳуқуқҳо ва таъминоти иқтисодиву иҷтимоии онҳо; Комисссияи назорати Созишномаи умумӣ аз ҳарду тараф; д) кафолати иҷрои Созишномаи умумӣ (СММ, дигар созмонҳои байналмилалӣ ва давлатҳои кафил); ж) конфронси донорҳо барои маблағгузории барномаҳо барои баргардонидани гурезаҳо, барқарор кардани хоҷагии халқи мамлакат ва ғ.
Минбаъд тарафҳо вобаста ба масъалаҳои дар боло номбаргардидаи Созишномаи умумӣ музокиротҳои бетанафусро бароҳ монданд. Пас аз ин гуфтушуниди сатҳи олӣ аз 30 ноябр то 23 декабри соли 1995 дар Ашқобод марҳилаи якуми даври панҷуми гуфтушуниди байни тарафҳо баргузор гардид. Дар ин вохурӣ асосан таъкид бар он гардид, ки Созишномаи Теҳрон оиди оташбас дар баъзе аз ноҳияҳои ҷумҳурӣ вайрон гардида истодааст.Тарафҳо иброз доштанд, ки ин амалро маҳкум намуда, даъват ба амал оварданд, ки минбаъд Созишномаи Теҳрон риоя карда шавад. Зикр кардан бомаврид аст, ки истиллоҳи «Иттиҳоди мухолифини тоҷик» (минбаъд ИМТ) расман бори нахуст дар баёнияи муштараки тарафҳо аз санаи 13 декабри соли 1995 истифода гардидааст.
Марҳилаи дуюми даври панҷуми гуфтушуниди байни тарафҳо аз 26 январ то 19 феврали соли 1996 дар шаҳри Ашқобод баргузор гардид. Дар эъломияи Ашқобод дар бораи ҷамъбасти марҳилаи дуюми гуфтушуниди байни тоҷикон оид ба оштии миллӣ зери сарпарастии СММ қайд карда мешавад, ки «Ҳайати ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ташаббус нишон дод, ки сессияи махсуси Маҷлиси Олӣ (Парламент) даъват шавад, ки дар он роҳбарияти ИМТ, намояндаи махсуси Муншии умумии СММ, намояндагони давлатҳо ва ташкилотҳои байналхалқии нозири гуфтушуниди байни тоҷикон иштирок кунанд. Ҳукумати ҶТ дар назди СММ барои амнияти ҳайати ИМТ кафил шуд, ҳамчунон қавл дод, ки ҳангоми дар Тоҷикистон буданашон барояшон иммунитет ва имтиёзҳои заруриро фароҳам месозад. Сессияи махсус баъди се ҳафтаи анҷоми марҳалаи дуюми гуфтушунид дар Ашқобод даъват карда мешавад ва ҷараёни он дар ҳаҷми пурра дар худи ҳамон руз ба василаи радио ва телевизион пахш ва дар воситаҳои ахбори омма нашр мегардад».
Санаи 11-12 марти соли 1996 иҷлосияи махсуси Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо иштироки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, И.Китанни муовини Муншии умумии СММ, намояндагони ин созмон Р.Пирис-Балон, Д.Шилович, инчунин намояндагони давлатҳои кафил – Россия, Узбекистон,Эрон, Афғонистон баргузор гардида, мутаасифона ба ин ҷаласа намояндагони ИМТ ҳозир нагардиданд. Дар ин ҷаласа ҳисоботи ҳайати ҳукуматӣ дар гуфтушуниди байни тоҷикон шунида шуда, дар хотимаи он Қарори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 11 марти соли 1996 қабул карда шуд. Дар банди 1 қарор қайд гардида буд, ки «Ҳайати ҳукуматӣ то ҳалли пурраи ноил шудан ва мусолиҳаи миллӣ, таъмини сулҳ гуфтушунидҳоро давом диҳад,...». Қобили зикр аст, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва парлумони мамлакат ҳамақида буданд, ки роҳи ягонаи ҳалли мушкилоти сиёсии ватанамон – ин бурдани гуфтушунид ба ҳисоб мерафт. Дар ин асно, ҳақ бар ҷониби вазири корҳои хориҷии собиқ ИҶШС Андрей Андрейевич Громико ҳаст, ки мегуяд «Даҳ сол гуфтушунид беҳ аз як рузи ҷанг аст».
23 декабри соли 1996 дар шаҳри Маскав вохурии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикуистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари ИМТ С.А.Нурӣ бо миёнаравии намояндаи Мунши умумии СММ Г.Меррем баргузор гардида, дар хотимаи он Созишнома ба имзо расонида шуд. Дар Созишномаи мазкур тарафҳо изҳор доштанд, ки « бо дарназардошти онки бо имзои ҳамин Созишнома дар роҳи сулҳ ва ризоияти миллӣ марҳалаи сифатан наве фаро мерасад, қарори сиёсӣ қабул намудаанд, ки бораи ҳамин давраи гузариш Комиссияи оштии миллӣ таъсис намоянд». Дар Протокол дар бораи вазифаҳо ва ваколатҳои асосии Комиссияи оштии миллӣ, ки ҷузъи таркибии Созишномаи Маскав аз 23 декабри соли 1996 ба ҳисоб меравад, вазифа ва ваколатҳои Комиссия номбар шуданд, ки баъдан он бо қабули Низомнома расмӣ карда шуда, дар ин бора дар поён қайд мегардад.
Дар муроҷиатнома пас аз ба имзо расидани Созишнома ва протоколи мазкур Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва музокиракунандагон иброз доштанд, ки «Ватан–Модар якто – Тоҷикистон. Онро наметавон қисмат намуд.Онро бояд дӯст дошт ва обод кард! Аз ин рӯ ҳамаи Шуморо даъват менамоем, ки ба Ватан бозгардед.Мамлакат, манзил, хешу ақрабо ва волидайну фарзанд, ҳамаи аҳли диёр нигарони баргаштани шумо мебошанд.Имрӯз зиндагӣ аз нигоҳи маишӣ ва маданӣ ниҳоят душвор аст.Онро ҳамаи мо метавонем дар якҷоягӣ, бо кумаку дастгирии ҳамдигар беҳбуд бахшем».
Пас аз гуфтушуниди Маскав намояндагони тарафҳо аз 5 то 19 январи соли 1997 дар Теҳрон вохурӣ карда, масъалаи таркиб ва миқдори ҳайати Комиссияи оштии миллиро баррасӣ намуданд. Тарафҳо ба мувофиқа расиданд, ки Комиссия дар ҳайати 27 нафар бояд фаъолият кунад.
Санаи 18-21 феврали соли 1997 вохурии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар шаҳри Машҳади Ҷумҳурии Исломии Эрон бо роҳбари ИМТ С.А.Нурӣ баргузор гардид. То вохурии мазкур, ақидаҳо дар бораи иштироки намояндагони мухолифин дар сохтори ҳукумат гуногун буданд ва бо гузашту таҳаммулпазирии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ин нофаҳмиҳо нуқта гузошта шуд. Дар Протоколи иловагӣ ба Протокол «Дар бораи вазифаҳо ва ваколатҳои асосии Комиссияи оштии миллӣ» аз 21 феврали соли 1997 қайд гардидааст, ки «Ба сабаби он ки дар раванди гуфтушунид душвориҳо пеш омадаанд, бо мақсаде, ки Комиссияи оштии миллӣ ҳарчи зудтар ба кор оғоз намояд, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳбари Иттиҳоди мухолифини тоҷик С.А. Нурӣ дар ш.Машҳади Ҷумҳурии Исломии Эрон 20 – 21 феврали соли 1997 вохӯрда, қарор доданд: .... 2. Ба намояндагони мухолифин (ИМТ) дар сохтори ҳокимияти иҷроия ба шумули вазоратҳо, идораҳо, мақомҳои ҳокимияти маҳаллӣ, мақомҳои суд ва прокуратура бо назардошти усули минтақавӣ си фоизи ҷойҳо ҷудо карда шавад.
Дар вохурии Машҳад Низомномаи Комиссияи оштии миллӣ низ тасдиқ гардид. Дар банди 3 Низомнома қайд карда мешавад, ки «Комиссия мақоми муввақатӣ мебошад, ки дар давраи гузариш ташкил карда мешавад. Вай фаъолияташро баъди ташкили парлумони нав ва мақоми роҳбарикунандаи он қатъ менамояд».
Тибқи банди 7 Низомнома: «Президент ва Комиссияи оштии миллӣ дар давраи гузариш вазифаҳо ва салоҳиятҳои зеринро соҳиб мегарданд:
- Бо райъдиҳии умумихалқӣ пешниҳод намудани тағйироту иловаҳо ба Конститутсияи амалкунанда;
- омода сохтан ва ба тасдиқи парлумон, пешниҳод намудани қонуни нав дар бораи интихоботи парлумон ва мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ. Ин масъала дар мавриди зарурият бар райъдиҳии умумӣ низ пешниҳод карда мешавад;
- дар давраи гузариш ташкил намудани Комиссияи марказии интихобот ва райъдиҳӣ;
- ислоҳоти ҳукумат – ба сохторҳои ҳокимияти иҷроия (аъзои ҳукумат) ворид сохтани намояндагони мухолифин, аз ҷумла вазорату идораҳо, ҳукуматҳои маҳаллӣ, мақомоти суд ва муҳофизи қонун бо назардошти присипи минтақавӣ;
- пешниҳоди таклифҳо ба парлумон дар бораи гузаронидани интихоботи парлумони нави ихтисосӣ таҳти назорати Созмони Миллали муттаҳид, Созмони амнияту ҳамкории аврупо ва бо бо иштироки намояндагони мамлакатҳои нозир дар музокироти тоҷикон».
Яке аз бандҳои муҳимии Низомнома аз он иборат буд, ки аъзои Комиссия барои фаъолият то узви Комиссия интихоб шуданашон, ҳамчунин барои фаъолияташон ҳамчун узви комиссия дастгир кардан, ҳабс намудан ва ба суд додан мумкин нест. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дахлнопазирии биноҳои расмӣ ва истиқоматие, ки дар онҳо аъзои комиссия ва аҳли оилаи онҳо кору зиндагӣ мекунанд, кафолат медиҳад.
Бо мақсади ҳали масъалаҳои сиёсӣ аз 16 то 18 майи соли 1997 дар шаҳри Бишкек бо миёнаравии Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон А.Акаев, вазири корҳои хориҷии ин кишвар Роза Отнубаева ва намояндаи Муншии умумии СММ Г.Меррем вохурии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари ИМТ С.А.Нурӣ баргузор гардида, дар он масъалаҳои сиёсӣ мавриди музокирот қарор дода шуданд. Дар банди 2 Протокол оид ба масъалаҳои сиёсӣ қайд карда мешавад, ки «Комиссияи марказӣ оид ба интихобот ва райъпурсӣ барои давраи гузар бо ҳамроҳ шудани 25 фоиз намояндагони мухолифин ба ҳайати он таъсис меёбад ва то шуруи фаъолияти парлумони касбӣ ва ташаккули комиссияи нави интихоботии Ҷумҳурии Тоҷикистон боқӣ мемонад.»
Даври ниҳоии гуфтушунид аз 24 то 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав баргузор гардид. 27 июн Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва роҳбари ИМТ С.А.Нурӣ дар ҳузури Президенти Федератсияи Россия Б.Н.Елсин, вазири корҳои хориҷии ин кишвар И.М.Примаков вазирони корҳои хориҷии Эрон, Узбакистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон, намояндагони Афғонистон, Покистон, САҲА, СКИ, дар Кохи Георгевскийи Кремл ба Сошиномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон имзо гузоштанд. Дар Созишнома қайд карда мешавад, ки «Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳбари ИМТ мувофиқа ҳосил намуданд,ки бо имзои ҳамин Созишномаи умумӣ марҳалае шуруъ мешавад, ки созишномаҳои ҳосилшуда ба таври умумӣ ва алоқамандӣ бо ҳам иҷро мешаванд, ки ин ба моҷарои бародаркушӣ дар Тоҷикистон ба таври абадӣ хотима мегузорад, ҳамдигарбахшӣ ва авфро таъмин мекунад, гурезаҳоро ба зодгоҳашон бозмегардонад, барои инкишофи демократии ҷомеа, гузаронидани интихоботи озод ва барқарор кардани иқтисоди кишвар, ки аз моҷарои бисёрсола хароб шудааст, шароит фароҳам месозад. Нишонаи олии миллии кишвар сулҳ ва ваҳдати миллии ҳамаи тоҷикистониҳо, сарфи назар аз миллият, диди сиёсӣ эътиқоди диннӣ ва мансубияти маҳаллӣ хохад буд». Дар Созишнома дарҷ гардидааст, ки он тибқи моддаи 102 Оинномаи СММ дар Котиботи СММ бояд ба қайд гирифта шавад.
Ҳамин тариқ, шуруъ аз 27 июни соли 1997 ҷараёни дар амал татбиқ намудани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон оғоз гардид.
Бо дастуру роҳнамоии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон 26 сентябри соли 1999 дар мамлакатамон райъпурсии умумихалқӣ баргузор гардида, ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон тағйиру иловаҳо ворид гардид. Тибқи ин тағйиру иловаҳо Маҷлиси Олӣ ҳамчун мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ду маҷлис – Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон пазируфта шуда, барои ба сатҳу сифати баланд ва мутобиқ ба меъёрҳои байналмилалӣ қабул гардидани қонунҳо шароит фароҳам оварда шуд. Маҷлиси Олӣ ба мақомоти доимоамалкунанда табдил ёфта, он ҳамчунин мақомоти олии намояндагӣ ва қонунгузори Ҷумҳурии Тоҷикистон дониста шуда, хислати касбӣ доштани фаъолияти он муайян карда шуд.
27 феврали соли 2000 интихоботи вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардида, дар он бори нахуст дар баробари номзад ба вакилон, ҳизбҳои сиёсӣ низ иштирок намуданд. Дар натиҷа бори нахуст ҳизбҳои сиёсӣ ва вакилон аз ҳавзаҳои интихоботии якмандатӣ ба Маҷлис намояндагон интихоб гардиданд.
Баъдан, аз чор се ҳиссаи аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таври ғайримустақим дар маҷлисҳои якҷояи вакилони халқи ВМКБ ва шаҳру ноҳияҳои он, вилоятҳо ва шаҳру ноҳияҳои он, шаҳри Душанбе ва ноҳияҳои он, шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ(якҷоя) бо овоздиҳии пинҳонӣ интихоб гардида, аз чор як ҳиссаи аъзои онро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон таъин намуд.
27 марти соли 2000 аввалин ҷаласаи Иҷлосияи якуми Маҷлиси намояндагон ва 17 уми апрели ҳамон сол Иҷлосияи якуми Маҷлиси миллӣ баргузор гардида парлумони касбӣ дар мамлакат расман ба фаъолият шурӯъ намуд.
Яке аз хусусиятҳои хоси Маҷлиси миллӣ аз он иборат мебошад, ки аъзоёни он аксаран аз намояндагони воҳидҳои марзиву маъмурӣ иборат мебошанд. Аз ин рӯ, Маҷлиси миллӣ зимни фаъолияти худ манфиати намояндагони воҳидҳои марзиву маъмуриро ба назар гирифта, назару андешаи онҳоро ҳангоми ҷонибдорӣ намудани қонунҳо ба эътибор мегирад.
Имрӯз парлумони касбии мамлакат вакилонро аз тамоми гушаву канори мамлакат, ҳамчунин ҳизбҳои сиёсии гуногунро дар атрофи худ муттаҳид намуда, барои дар сатҳу сифати баланд қабул намудани қонунҳо тамоми кушиши худро ба ҳарҷ дода истодааст. Дар баробари мардон дар парлумони касбии мамлакат занони дорои сифатҳои баланди касбӣ, ташаббускору забондон фаъолият менамоянд. Дар натиҷаи интихоботи Маҷлиси Олии соли 2020 баргузоршуда маълум гардид, ки 25,8% аъзои Маҷлиси миллӣ ва 23,8% вакилони Маҷлиси намояндагонро занон ташкил медиҳанд. Вакилзанони забондон дар баробари таҳияву қабули қонунҳо дастовардҳои замони истиқлолияти давлатиро дар минбарҳои баланди арсаи байналмилалӣ муаррифӣ менамоянд, ки ин аз иҷрои софдилонаи уҳдадориҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷиктсон дар самти баробарии гендерӣ босарбаландона гувоҳӣ медиҳад.
Айни ҳол Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аъзои фаъоли Ассамблеяи Байнипарлумонии ИДМ, ҳамчунин аъзои созмонҳои бонуфузи байналхалқии Ассамблеяи САҲА, Иттиҳоди Байнипарламентии ҷаҳон, Иттиҳоди парламентҳои Осиё барои сулҳ, Иттиҳоди парламентии давлатҳои аъзои Созмони Ҳамкории Исломӣ, Ассамблеяи парламентҳои Осиё ва Парламентҳои Аврупо, Ассамблеяи Парламентии Созмони Ҳамкориҳои Иқтисодӣ гардид.
Ҳамин тариқ, Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон натанҳо боиси қатъи низоъи мусаллаҳонаи дохилӣ, барқарори сулҳ, бозгашти гурезагон ба ватан, таъминоти иҷтимоии онҳо, балки боиси ташкил ва ташаккули парлумони касбӣ дар мамлакат гардида, бо роҳи интихоботи озоду демократӣ беҳтарин намояндагони халқ, ҳамчунин ҳизбҳои сиёсӣ дар асоси принсипи баробарӣ ба он роҳ ёфта дар қабули қонунҳои рузмара нақши асосии худро гузошт.
Идизода Файзали Фузайлшо – Ходимии калони илмии шуъбаи ҳуқуқи байналмилалии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.
Мулоқоти навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо аҳли зиё дар фаъолияти соҳаи маориф ва илми кишвар саҳифаи наверо боз намуд.
Пешвои муаззами миллат дар суханронии худ илмро яке аз омилҳои асосии рушди кишвар ва олимонро захираи бузурги зеҳнии ҷомеа унвон намуда, таъкид доштанд, ки “Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳоро муҳайё намудааст”.
Тоҷикистони соҳибистиқлоли аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолияш то ба ин рӯз бисёр сахтиҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро аз сар гузаронидааст.
Чи хеле, ки Пешвои муаззами миллат дар суханронии худ қайд намуданд “Ҳукумати мамлакат дар шароити бисёр мураккаби иқтисодиву молиявии солҳои 90-ум на фақат ҳамаи муассисаҳои Академияи илмҳо ва академияҳои соҳавиро устувор нигоҳ дошт, балки дар сохтори онҳо даҳҳо пажӯҳишгоҳ ва марказҳои нави илмиву таҳқиқотиро таъсис дод”. Бале, дар ҳақиқат рӯзҳои сахттаринро дар қатори дигар сохтору равандҳои ҷумҳурӣ илми тоҷик низ аз сар гузаронид.
Илми тоҷик дар як муддати кӯтоҳ тавонист бо дастгирии ҳукумати кишвар аз тайёр намудани кадрҳо то баъзе дастовардҳои назаррасро ноил гардад. Вале, мутаассифона он ба талаботу пешрафти илму техникаи ҷаҳони муосир ҷавобгӯ нест.
Норасоии кадрҳои баландихтисос чӣ дар соҳаи илм ва чӣ дар соҳаи маориф яке аз масъалаҳои муҳими рӯз гаштааст. Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба олимони пазируфтаи ватанамон муроҷиат намуда, қайд карданд, ки барои тарбияи кадрҳои илмӣ ва илмӣ тоҷик бештар саҳмгузор бошанд.
Барои бартараф намудани норасоии кадрҳои баландихтисос аз тарафи Пешвои муаззами миллат, як қатор озмунҳо, аз он ҷумла, дар байни илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ, пешниҳод гардидаанд, ки барои дастгирии ҷавонон равона карда шудаанд ва имрӯзҳо бештар гардидани ҷавонони болаёқат дар байни омӯзгорон нишонаи натиҷаи назарраси ин озмунҳо мебошанд.
Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон чун давлати соҳибихтиёр, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ дар марҳилаи нави рушдёбӣ қарор дорад. Он ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷаҳонӣ пазируфта шудааст ва дар баррасии масъалаҳои сатҳи ҷаҳонӣ фаъолона иштирок намуда, дар баъзе самтҳои муҳими ҳаётӣ ташаббусҳои созкору назаррасро пешниҳод намуда истодааст. Ташаббусҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои об, ки аз тарафи ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирӣ ёфтааст, шаҳодати он мебошад.
Вобаста ба ин, қайд кардан зарур аст, ки имрӯзҳо дар пойтахти ватанамон, шаҳри Душанбе Конфронси сеюми байналмилалӣ оид ба Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” баргузор гардида истодааст, ки ин низ яке аз он иқдомҳост. Бевосита ҳамаи ин ташаббусҳои Сарвари давлат барои дар арсаи байналмилалӣ ба ҷаҳониён муаррифӣ намудани табиат, илм ва фарҳанги халқу миллати тоҷик нигаронида шудааст. Дар кори ин Конфрос олимону донишмандони тоҷик низ фаъолона иштирок намуда истодаанд.
Хушбахтона, давлати Тоҷикистонро то имрӯз зиёда аз 193 кишвари ҷаҳон ба расмият шинохтааст ва бо 160 давлати дунё муносибатҳои дипломатиро барқарор намудааст. Тоҷикистон аъзои фаъоли беш аз 57 созмонҳои байналмиллалӣ, минтақавӣ ва ниҳодҳои байналмиллалии молиявӣ мебошад. Имрӯз беҳтар гардидани муносибатҳои дипломатӣ бо дигар давлатҳо ҷавонони моро ба он водор менамояд, ки дар қатори омӯзиши илмҳои муосир ба андухтани забонҳои хориҷӣ бештар мароқ зоҳир намоянд ва дар ин хусус низ Сарвари давлат дар мулоқоти худ бо аҳли илм ёдовар шуданд.
Боиси сарфарозист, ки тайи солҳои охир Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳи рушдро пеша намудааст ва сол то сол ин рушд дар ҳама соҳаҳои ҳаёти имрӯзаи мо назаррас гардида истодааст. Фароҳам сохтани заминаҳои ҳуқуқиву сиёсӣ, арҷгузорӣ ба арзишҳои миллӣ ва рукнҳои асосии давлатдорӣ, пуриқтидор гаштани Артиши миллӣ, таъмини амният, сохтмони иншоотҳои таъиноташон гуногуни ҳозиразамон, бунёди роҳу пулҳо, таъсиси корхонаҳои хурду бузург, рушди иқтисодиёт, иҷтимоиёт, илму маориф, тандурустӣ, фарҳанг, сайёҳӣ, варзиш ва чандин дигар дастовардҳо гувоҳи самараи сулҳу Ваҳдати миллӣ мебошанд.
Албатта рӯз аз рӯз шумораи аҳолии Тоҷикистон афзоиш ёфта истодааст ва барои таъмини талаботи моливу маънавии аҳолӣ имкониятҳои бештарро дарёфт намудан зарур меояд. Олимони тоҷик дар ин самт низ бояд ҳарчӣ бештар саъю кӯшишро ба харҷ диҳанд, то ки солҳои минбаъда масъалаи таъмини аҳолӣ бо озуқаворӣ бартараф карда шавад.
Бо боварии комил метавон гуфт, ки таҳти сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон камбудиҳои ҷойдошта бартараф карда мешаванд.
Мо шаҳрвандон аз чунин Ватани зебову биҳиштосо фахр намуда, шукронаи онро кунем, ки дар фазои сулҳу дӯстӣ ва ризоияти Ваҳдати миллии ин кишвар умр ба сар мебарем Бинобар ин ҳаммаи мо фарзандони ин миллатро мебояд ба қадри ин неъматҳои бузург бирасем ва барои пешрафти Тоҷикистони азизамон якҷоя бо ҳам муттаҳид шуда, саҳмгузор бошем, зеро бақои миллат аз Ваҳдати миллист.
ХХИ Шуъбаи география ва зондкунии фосилавии Раёсати АМИТ Раҳмонова Ф.А.
Чуноне пешвои миллат зимни суханронии худ дар ифтитоҳи Конференсияи сеюми байналмилалӣ оид ба Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” қайд намуданд: «Мо набояд фаромӯш кунем, ки об сарчашмаи ҳаёт аст ва бе он зиндагӣ вуҷуд надорад”. Ҳамзамон, таъкид сохтанд, ки “Об на танҳо захира барои нӯшидан аст, он барои тавлиди нерӯи барқ, истеҳсоли ғизо, рушди саноат, устувории муҳити зист ва дигар ҷанбаҳои ҳаёт нақши калидӣ дорад”.
Имрӯз, бахусус масъалаи норасоии оби тозаи ошомиданӣ яке аз мушкилоти муҳимми тамоми аҳолии сайёра ба ҳисоб меравад. Тибқи маълумоти Созмони Милали Муттаҳид тақрибан нисфи зиёди аҳолии сайёра аз норасоии об азият мекашанд. Мувофиқи мониторинги Барномаи якҷояи Созмони байналмилалии тандурустӣ ва Хазинаи байналмилалии ҳифзи кӯдакони Созмони Милали Муттаҳид (ЮНИСЕФ), танҳо 2,2 миллиард аҳолии олам бемамониат ба оби тозаи ошомиданӣ дастрасӣ дошта, 4,2 миллиард нафар дастрасии комил ва амн ба оби тозаи истеъмолиро надорад, ки бештари онҳо дар деҳот ва кишварҳои тараққинокарда зиндагӣ менамоянд. Ҳамасола дар ҷаҳон ҳазорон нафар аз сабаби нарасидани оби ошомиданӣ ва шароити пасти санитарӣ мефавтанд, ки аксарияти онҳоро кӯдакон ташкил медиҳанд.
Сабабҳои норасоии оби тоза бо як қатор омилҳо вобаста буда, пеш аз ҳама, бо раванди шаҳришавӣ ва саноатикунонӣ алоқаманд аст. Дар ин раванд ҳамасола партовҳои саноатӣ ва обҳои корез ба обанборҳои кушод ба миқдори зиёд ворид шуда, онҳоро ифлос менамояд, ки нӯшидани он ғайриимкон мегардад. Илова бар ин, шумораи аҳолии шаҳрҳо мунтазам афзоиш меёбад, ки онҳоро бо оби тозаи ошомидани таъмин намудан хароҷоти зиёдро талаб менамояд.
Раванди дигар афзоиши табиии аҳолӣ буда, тибқи маълумоти коршиносон дар давоми нимаи дуюми асри XX шумораи аҳолии сайёра беш аз ду маротиба афзудааст. Албатта, дар натиҷаи зиёд гардидани аҳолӣ талабот ба ҳама чиз зиёд мегардад, ки оби ошомиданӣ дар ин радиф масъалаи мубрам ба ҳисоб меравад. Агар имрӯз бисёре аз кишварҳои ҷаҳон бо мушкилии норасоӣ аз оби ошомиданӣ азият кашанд, тибқи пешгӯиҳо вақте ки аҳолии ҷаҳон боз ҳам зиёд мегардад, норасоии оби тоза боз ҳам мушкил мегардад.
Тибқи баҳодиҳии коршиносон имрӯз 70 дарсади оби тозаи ошомидани дар хоҷагии қишлоқ истифода бурда мешавад, ки 60 дарсади он аз сабаби нодуруст истифода бурдани системаҳои объёрӣ беҳуда сарф мешаванд.
Вобаста ба ин, қайд кардан лозим аст, ки ҷиҳати бартараф намудани норасоии захираҳои оби ошомиданӣ аз ҳисоби афзоиши аҳолӣ, рушди иқтисодӣ, тағйирёбии тарзи зиндагӣ, истеҳсол ва истеъмоли ноустуворро танҳо тавассути тадбирҳои якҷояи мақсаднок ва ҳамаҷонибаи кишварҳои олам бартараф намудан мумкин аст.
Ин аст, ки моҳи декабри соли 2016 қатъномаи Асамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид бо эълони Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” қабул гардид. Ин ташаббус бори нахуст аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи Форуми 7-уми ҷаҳонии об дар шаҳри Дегуи Кореяи Ҷанубӣ пешниҳод шуда буд. Ин ташаббуси чоруми сатҳи ҷаҳонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирии ҳамаҷониба ёфт ва бори дигар исбот намуд, ки Сарвари кишвари Тоҷикистон ҳамчун пешвои ҷаҳонӣ дар пешбурди масъалаҳои об низ дар сатҳи байналмилалӣ мақоми хоса доранд.
Ҳадаф аз эълон гардидани Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” – ин дастгирии рушди устувор ва идоракунии ҳамгирошудаи захираҳои об мусоидат ба ҳамкорӣ ва шарикӣ ҷиҳати дастгирии кишварҳои манфиатдор, ноил шудан ба мақсад ва вазифаҳои дар сатҳи байналмилалӣ мувофиқашуда вобаста ба масъалаҳои об, аз ҷумла, ҳадафҳо ва вазифаҳои Рӯзномаи рушди устувор дар давраи то соли 2030 мебошад.
Бо талошу кӯшишҳои ҳукумати кишвар, бевосита Сарвари давлати тоҷикон давоми ду даҳсолаи охир Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи марбут ба обро дар арсаи байналмилалӣ ва сатҳи ҷаҳонӣ фаъолона пеш мебарад. Ин аст, ки дар ин муддат аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид 9 қатъномаи марбут ба об ва иқлимро бо ташаббуси Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул намуд ва тибқи Қатъномаи охирин, соли 2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон гардид.
Қайд кардан бамаврид аст, ки Конференсияи оби Созмони Милали Муттаҳид, ки аз 22 то 24 марти соли 2023 дар шаҳри Ню-Йорк, дар қароргоҳи Созмони Милали Муттаҳид баргузор гардида буд, конференсияи таърихӣ ба ҳисоб меравад. Зеро он дувумин конференсияи сатҳи ҷаҳонии СММ мебошад, ки дар 50 соли охир ба масъалаҳои об бахшида шудааст ва аввалин конференсия соли 1977 дар Аргентина дар шаҳри Мар-дел-Плата баргузор гардида буд.
Дар робита ба ин, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, боз ҳам кушишу талошҳо менамояд, ки барои идомаи ин ташаббусҳо ҷиҳати фароҳам овардани як форуми муколама оид ба сиёсат, шарикӣ ва амал дар соҳаи захираҳои об дар сатҳи ҷаҳонӣ, минтақавӣ ва миллӣ омода аст, бо дастгирии Созмони Милали Муттаҳид ва дигар шарикони рушд дар доираи татбиқи Даҳсола, конференсияҳои сатҳи баландро доир намояд.
Ҳамин тавр, тибқи нақшаҳои пешбинишуда аз 11 июни соли равон дар пойтахти кишвари азизамон – шаҳри Душанбе Конференсияи сеюми байналмилалии сатҳи ҷаҳонӣ доир ба Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” оғоз гардид, ки дар он аз 75 кишвар, аз 100 ташкилотҳои байналмиллию минтақавӣ бо иштироки беш аз 2 ҳазор намояндаи расмии худ иштирок намуданд. Ҳамзамон, шумораи зиёди коршиносони масъалаҳои марбут ба обу иқлим аз ҷониби созмону ташкилотҳои гуногун, институтҳои молиявӣ, доираҳои тиҷоратӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои идоракунии об ва дигар ҷонибҳои манфиатдор, ки аз бахшҳои гуногун иборатанд, аз ҷумла об, энергетика, тандурустӣ, озуқаворӣ, молия, иқлим, муҳити зист, саноат, илм, маориф ва дигар сохторҳо ҷалб гардидаанд.
Ҳадафи асосии ташкил намудани Конференсияи сатҳи ҷаҳонӣ ташвиқи ҷомеаи ҷаҳонӣ барои фаҳмидани арзиши об, идоракунӣ ва истифодаи оқилонаи он ва гирифтани ӯҳдадориҳо дар самти пешгирӣ ва рафъи мушкилот дар бахши обу иқлим мебошад.
Пеш аз оғози конференсия, дар самтҳои гуногун, аз ҷумла, масъалаҳои марбут ба занон, ҷавонон, мардуми таҳҷоӣ, гуруҳҳои касбӣ, олимон, бахши хусусӣ ва ғайраҳоро дар татбиқи рӯзномаи об бо таваҷҷӯҳ ба тақвияти фаъолият ва шарикӣ дар соҳаи об, сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва ҷаҳонӣ дар бар мегирад, баргузор гардид. Ҳадаф аз баргузории ин форумҳо, фароҳам овардани платформаи иловагӣ барои муҳокимаи васеътари масъалаҳои марбут ба об дар байни қишрҳои муайяни ҷонибҳои манфиатдор ё минтақаҳои алоҳида мебошад.
Ҳамин тавр, баъди анҷоми Конференсияи сеюми байналмилалӣ оид ба Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, 2018-2028» аз ҷониби Кумитаи миллии тадорукот, барои иштирокчиёни Конференсияи мазкур, барои боз ҳам дар сатҳи байналмилалӣ муаррифӣ намудани фарҳангу меҳмондорӣ ва ҷалби онҳо ба кишвари биҳиштосои Тоҷикистон дар маконҳои фарҳангию табиати зебои кишварамон сафару саёҳат баргузор намуданд.
И.в. мудири Шуъбаи география ва зондкунонии фосилавии Раёсати АМИТ Маҷидов О.Ш. Барномасози Шуъбаи география ва зондкунонии фосилавии Раёсати АМИТ Назирова М.
Ваҳдат чӣ қадар вожаи бузург ва муқаддас аст. Маҳз барои халқи тоҷик ин калима чандин маротиба аз арзиши воқеии худ арзишмандтар буда, рӯёи ҳазорон ҳазор шаҳидони роҳи сулҳу суботу оромии кишвар ба шумор мерафт. Таҳти маънии воқеии вожаи ваҳдат якдилӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, ягонагӣ ва иттиҳод падид меоянд. Мутаассифона ин иттиҳоду ҳамдилӣ ва якдигарфаҳмии том ба осонӣ насиби миллати тоҷбарсари тоҷик нагардидааст.
Аввали солҳои 90-уми асри гузашта кишварҳое, ки давоми зиёда аз 70 сол дар тобеияти давлати абарқудрату қавии Иттиҳоди Шӯравӣ ҳузур доштанд, яке паси дигар аз истиқлолияту мустақилии сиёсии худ эълон доштанд. Тоҷикистон низ аз ин миён дур намонда, бори аввал моҳи августи соли 1990 Эъломияи “Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон”-ро қабул кард. Соле пас Шӯрои Олии кишвар 9-уми сентябрро Рӯзи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон эълон намуда, мустақилии комили худро аз ИҶШС қарор доданд.
Аммо миллати тоҷик аз неъмати истиқлол, ки давоми зиёда аз 1000 сол орзуву ормон ва хоҳиши ягонаи тамоми қишрҳои аҳолии кишвар ба шумор мерафт, пурра баҳравар нагардида, бар асари тафриқаандозӣ, маҳалгароӣ ва майдоншиниҳои қишри манфиатхоҳ ва нохудогоҳи аҳолии кишвар ба вартаи ҷанги дохилӣ кашида шуд. Дар мамлакат парокандагӣ ба вуҷуд омад. Мардуми минтақаҳои алоҳида аз миёни худ барояшон лидер ва ё пешво интихоб намуда, аз паси онҳо саф мекашиданд ва барои ба даст овардани қудрати сиёсӣ дар маркази ҷумҳурӣ талош менамуданд. Дар ҳар гӯшаву канори кишвар дастаҳои силоҳбадаст амал карда, зиёиён ва сиёсатмадорону инсонҳои маъруф бесабабу бе пурсиш ба қатл мерасониданд.
Низоъҳои мусаллаҳона зиндагии осоиштаи мардумро халалдор намуд. Равиши ягонаи дар мамлакат мавҷуда аз ҷодаи худ берун шуд ва мардум дигар на ба Ҳукумат эътимод доштанду на ба мухолифин. Дар муддати начандон тӯлонӣ ҳазорон нафар кушта шуданду, ҳазорони дигар бе хонаву дар ва сарпаноҳ монданд. Аҳолии минтақаҳои марказӣ ва ҷанубии кишвар аз набудани ҳуқуқу озодӣ ва тарси ҷону зиндагӣ хонаҳои худро тарк намуданду гурӯҳ-гурӯҳ ба кишварҳои ҳамсоя гуреза гаштанд.
Боиси хушбахтист, ки дар чунин вазъияти ноустувор як гурӯҳ зиёиёни мамлакат кӯшиш намуданд, ки ҷиҳати пешгирии ҳамаи ин ноамниҳо ҷаласаи навбатии Шӯрои Олии кишварро баргузор намоянд. Аз сабаби дар вазъияти хуб қарор надоштани фазои амниятии пойтахт ва нисбатан амнтар будани маркази шимолии кишвар, ҷаласаи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба шаҳри Хуҷанди вилояти Суғд даъват карда шуд. Маҳз дар ҳамин ҷаласаи таърихӣ вакилони Шӯрои Олӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро, ки дар ин асно ҷавони чилсола буданд, ба вазифаи Раиси Шӯрои Олӣ интихоб намуданд. Эмомалӣ Раҳмони ҷавон ба фарқ аз ҳамтоёни таҷрибаноки худ аз ин вазифаи пурмасъул наҳаросид ва тақдири имрӯзу ояндаи мамлакатро ба дӯши худ гирифт.
Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун роҳбари давлат ба аҳолии мамлакат муроҷиат намуда, бо бовариву қатъият изҳор намуд: «То даме ки силоҳро нагузорему сулҳу оромиро дар сарзамини худ барқарор насозем ва ба меҳнати созанда шурӯъ накунем, ҳеч гуна кӯмаку мусоидатҳои кишварҳои дигар вазъияти моро беҳтар карда наметавонад. То охирин гурезаҳои иҷбориро ба ватан барнагардонам, худро орому осуда ҳис карда наметавонам. Тамому донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва дар ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гулгулшукуфии ватани азизамон содиқона меҳнат мекунам».
Аллакай маҳз дар давоми ҳамин Иҷлосияи таърихӣ қадамҳои аввалин барои расидан ба сулҳу салоҳ ва оштии миллӣ гузошта шуд. Бо ташаббуси Эмомалӣ Раҳмон ба кори ҷаласа қумондонҳои саҳроии дастаҳои мухолифин даъват карда шуда, дар ҳузури онҳо Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб карда шуд. Дар ҳамин рӯз аввалин маротиба дастаҳои мухолифини иштирокчии Иҷлосия барои сулҳу салоҳ ва таъмини амният дар кишвар ба мувофиқа расиданд ва дар саҳни қасри Арбоби шаҳри Хуҷанд маросими рамзии “Оши оштӣ” ташкил карда шуд.
Эмомалӣ Раҳмон дар рӯзҳои истироҳатии кории Иҷлосия ба минтақаҳои ҷангзада ташриф оварда аз ҳолу аҳвол ва шароити зиндагии аҳолии ин минтақаҳо шинос гардид ва ба онҳо ваъда дод, ки ба мамлакат сулҳ меорад. Аллакай санаи 8 декабри соли 1992 аз ҷониби Раиси Шӯрои Олии кишвар ба халқи тоҷик муроҷиатнома ироа карда шуд, ки дар он омадааст: «Падару модарон, хоҳарону додарон! Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин давраи таърихиро аз сар гузаронда истодааст. Ҳақиқат талх аст, вале мо бояд иқрор шавем, ки қувваҳои муайян сабабгори фоҷиаи миллату давлати мо шуда истодаанд. Мо, ки ворисони Рӯдакию Сино, Сомонӣ, Ҳофизу Хайём, Ҷалолиддини Балхӣ, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров ҳастем, бо ақлу заковати хеш бояд бо сабру таҳаммул бошем ва нагузорем, ки фарзанд ё бародари мо даст ба ҷиноят занад».
Эмомалӣ Раҳмон нигоҳ накарда ба хавфу хатар ва таҳдидҳои рӯирост ба ҷонаш ба хотири таъмини сулҳу салоҳ ва амният дар кишвар талош намуд. Соли 1993 ба минтақаҳои ноороми Ҷумҳурии Исломии Афғонистон ташриф оварда, бо дастгирии Президенти вақти Афғонистон Бурҳониддин Раббонӣ ва қаҳрамони миллии Афғонистон Аҳмадшоҳи Масъуд бо роҳбари Иттиҳоди муттаҳидаи мухолифини тоҷик Саид Абдуллоҳи Нурӣ мулоқот намуд ва аввалин қадамҳоро дар роҳу музокироти давомдори сулҳи тоҷикон гузошт.
Маҳз бо талошу заҳмат ва қуввату матонати Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон музокироти сулҳи тоҷикон ибтидо гирифт. Эмомалӣ Раҳмон зимни вохӯриҳояш бо мухолифон таъкид менамуд, ки агар мо ба сари мақсад наоем, миллату давлат нест мешавад, Тоҷикистон ба порчаҳо тақсим мешавад ва наслҳои оянда мову шуморо намебахшанд.
Хушбахтона ақли солим ғалаба намуд ва дар ниҳояти кор гуфтушунидҳои тӯлонии комиссияи ҳукуматӣ бо намояндагони мухолифин дар Афғонистон, Эрон, Русия, Покистон ва Қирғизистону Қазоқистон натиҷаи дилхоҳ ба бор оварданд ва санаи 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсияи Россия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ миёни Ҳукумати расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Иттиҳоди муттаҳидаи мухолифини тоҷик бо миёнаравии намояндаи расмии СММ ба имзо расонида шуд. Зиракиву кордонӣ, матонату садоқат ва муҳаббату самимияти беандозаи роҳбари давлат нисбати давлату миллат ва аҳолии он боис ба он гардид, ҳама гуна монеаҳои дар роҳи расидан ба сулҳу ваҳдат мавҷуда нобуд гаштаву тоҷикон ба сулҳи деринтизори худ расиданд. Аллакай дар зуди ҳамон солҳои таҷрибаи муваффақонаи сулҳи тоҷикон аз ҷониби намояндагиҳои СММ мавриди омӯзиш қарор дода шуд ва айни ҳол дар муассисҳои олии кишварҳои хориҷӣ ва бахусус дар Донишгоҳи сулҳи СММ таҷрибаи сулҳи тоҷикон ҳамчун фанни алоҳидаи таълимӣ омӯзонида мешавад.
Ваҳдати миллӣ заминаи шукуфоиву ободкорӣ, сулҳу амонӣ, дӯстиву якдигарфаҳмӣ ва ояндаи дурахшони Ватан аст, ва ҳифзи арзишҳо ва дастовардҳои ин неъмати бебаҳои имрӯз вазифаи ҳар як ҷавони худогоҳу худшинос аст. Пас якояки мо ҷавонони ин Ватани ободу шукуфонро зарур аст, ки дар атрофи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳам оем ва дар пешбурди сиёсати оқилонаву хирадмандонаи ин абармарди сиёсат ҳиссагузор гардида, вазифа ва қарзи ҷонии худро дар назди наслҳои гузашта ва ояндаи ин мамлакат сарбаландона адо намоем.
Зарипов Ватаншоҳ Сайдалиевич – докторанти соли аввали Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи Баҳоваддинов
Имрӯзҳо аз замони қабули созишномаи Ваҳдати миллӣ 26 сол сипарӣ мешавад. Дар ин муддати Тоҷикистони азиз ба дастовардҳои зиёди иҷтимоию иқтисодӣ ноил гашт ва дар сатҳи байналмилалӣ дар тамоми соҳаҳо дорои мақому мартабаи баланд аст. Сулҳу суботи кишвар, ки маҳз бо талошҳои Асосгузорӣ сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барқарор гашт, омили дигари касби ин дастовардҳо мебошад. Ин марди хирад, билҳақ, барои пешравии Тоҷикистони азиз ва тоҷикон бо роҳандозӣ намудани сиёсати Ваҳдати миллӣ хидматҳои зиёд кардаанд, ки дар таърих ҳамто надорад. Маҳз Ваҳдати миллӣ боис гашт, ки оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хомӯш шуда, муассисаҳои илмию таълимӣ фаъолияти пурсамар дошта бошанд. Илова бар ин чандин муассиссаҳои илмию таълимӣ бевосита тавассути амру фармонҳои Пешвои миллат таъсис ёфта, дар татбиқи илм дар истеҳсолот саҳми худро гузоштаанд.
Ин нукта мусаллам аст, ки ҳар ҷомеа аз афроди алоҳидаи дорои андешаву афкор, ҳадафҳову ормонҳо, неруи зеҳнӣ, хислат, пешаву ҳунар, малакаву маҳорати гуногун таркиб ёфтааст. Азбаски муҳите, ки афроди як ҷомеа дар он ба сар мебаранд, иқлим, шароити зиндагӣ, вазъи иҷтимоӣ ва омилҳои амсоли ин муайян ва маҳдуд аст, пас ногузир ҳадафҳои муштараке ҳам ба миён меоянд, ки ин афродро бо ҳам муттаҳид менамоянд. Яке аз чунин ҳадафҳое, ки боиси бақои зиндагии афрод ва пешрафти ҷомеаи иборат аз ин афрод мегардад, ваҳдати миллӣ мебошад. Маҳз ҳамин ҳадафи куллӣ барои истодагарии ҷомеа дар муқобили ҳар гуна таҳдидҳову хатарҳои глобалии ҷаҳони муосир сипари боэътимод гашта, ба он тавони азим мебахшад. Ба туфайли ваҳдати миллӣ ҳамаи афроди ҷомеа яктану якҷон шуда, ҳар гуна мушкилоти бамиёномадаро рафъ хоҳанд кард ва бо қадамҳои устувор барои расидан ба ҳадафҳои куллии ҷомеа хоҳанд расид.
Пешвои миллат дар мулоқоти навбатиашон роҷеъ ба ҷойгоҳи илм ва иртиботи он бо истеҳсолот қайд намуданд, ки «мо бояд донем, ки тайи солҳои соҳибистиқлолӣ илми ватанӣ дар масири пешрафти давлат ва иқтисодиёту иҷтимоиёти мамлакат чӣ хизмате анҷом дод. Ва мо чӣ тадбирҳое бояд андешем, ки илм дар мамлакати мо ба талаботи замони тараққиёту таҳаввулоти зеҳниву технологӣ ҷавобгӯ бошад, роҳро барои рушду пешравии давлат ва ҷомеа ҳамвор созад, яъне ба давлат ва халқи Тоҷикистон хизмат намояд». Дар ҳақиқат илм яке аз омилҳои асосии рушди мамлакат ва олимон - захираи бузурги зеҳнии ҷомеа буда, ба мақсади пешрафти ҳамаҷонибаи он ва беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи илм ҳамаи имкониятҳо фароҳам оварда шудааст.
Вобаста ба ин, таваҷҷуҳи Ҳукумати мамлакат, махсусан роҳбарияти олии сиёсии мамлакат ба ин раванд нигаронида шудааст, ки рушди иқтисодиёт ва тақвияти тавони рақобатпазирии он бе саҳми сармояи инсонӣ ғайриимкон мебошад. Бо дарназардошти аҳамияти ин масъала, дар мамлакат барои баланд бардоштани мақому манзалати илм, олимону донишмандон, аҳли маориф ва зиёиёни эҷодкор аз нигоҳи иҷтимоӣ, маънавӣ ва молиявӣ давра ба давра тадбирҳои муҳим андешида шуда, дар амалӣ намудани дастовардҳои илмӣ натиҷаҳои мухимму назаррас ба даст оварда шудааст.
Дар ҳамин замина дар Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон – муассисаи бузурги илмии мамлакат имконот ва захираи калони илмӣ мавҷуд буда, муҳаққиқон, ихтироъкорон, навоварон ва донишмандони соҳаҳои гуногун фаъолияти худро ба он равона месозанд, ки дар пешрафт ва рушди илми мамлакат саҳми арзишманд гузоранд.
Ин матлаб боз аз он ҷиҳат аз ҳар замони дигаре мубрамтар ба назар мерасад, ки имруз дар мусобиқаи чаҳонии фановарии (технологияи) муосир ҳамон кишваре ва ҷомеае баранда мешавад, ки нисбат ба илим ва ҷанбаҳои корбурдии он таваҷчуҳи бештаре мабзул дошта, барои истифода аз дастовардҳои навини илмӣ шароити мусоид фароҳам меорад. Тоҷикистони мо дар ин ҷода бо масири муносибу мувофиқ ва санҷидашуда харакат менамояд ва бо амали намудани дастуру нишондодҳои Пешвои муаззами миллат дар ин раванди муҳимму тақдирсоз муваффақ хохад гашт.
Ин ҳама аз Ваҳдати миллӣ, тинҷию амонӣ ва сулҳу суботи Тоҷикистони азиз вобаста аст, зеро маҳз оромию субот ва амонӣ боис мегардад, ки дар ҷомеа илм бо истеҳсолот пайваст гардида, натоиҷи дилхоҳ ба бор орад.
Маркази синошиносии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ
Бисту ҳафтуми июни соли 1997 баъди музокироти тӯлонӣ ба хотири ҳифзи якпорчагии марзу буми кишвар, таъмини сулҳу субот, сарҷамъии мамлакат Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон ба имзо расид, ки ин санади муҳим дар таърихи навини халқамон аз ҷумлаи асноди сарнавиштсоз ба ҳисоб меравад, зеро маҳз санади таърихӣ ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хотима бахшида, барои оғози рушди давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол ва ҳаёти орому осудаи мардуми он шароити мусоид фароҳам овард.
Аслан вожаи ваҳдат барои ҳар як миллат мафҳуми пурарзиш мебошад. Шояд дар дунё халқе ё миллате набошад, ки ин калимаро гиромӣ надорад. Агар дар ҳар замон ба ҳар гуна забон садо диҳад ҳам, аммо маънии ягонаро баён сохта, барои ҳама азизу муътабар аст. Дар тамоми давраҳои таърих халқи тоҷик маҳз бо ваҳдату фарҳанги воло бақои хешро таъмин кардааст. Вале дар замони соҳибистиқлолии кишвар ин вожа муҳимияти хосаро касб намуд. Ҳамрадиф бо истиқлолияти давлатӣ ҷанги таҳмилӣ шурӯъ гардида, кишвар қариб ба вартаи нобудӣ расида, ҷомеа ба гурӯҳҳо, маҳалҳо, созмонҳо тақсим шуда, сохторҳои давлатӣ фалаҷ гардиданд. Дар натиҷаи низоъҳои дохилӣ даҳҳо шаҳру навоҳӣ, деҳаю шаҳракҳо хароб гардиданд, даҳҳо ҳазор одамон қурбон шуданд. Тоҷикистон сафинаеро мемонд, ки дар миёни чор дарё тахтабанд шуда буд ва роҳи халосӣ меҷуст.
Дар ин давраи фалокатбору хеле ҳассос нимаи дуюми соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ва дар ин иҷлосияи таърихӣ тақдири кишвар ҳал гардид. Хушбахтона ақли солим ғолиб омада, вакилон бо бовариву эътиқоди том ба вазифаи Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро интихоб карданд. Дар ҳамин иҷлосияи тақдирсоз Сарвари тозаинтихобшудаи давлат ба назди Парчами Тоҷикистон омада, онро бӯсид ва сидқан гуфт: «Ман ба хонадони шумо сулҳ меорам ва то охирин фирории иҷборӣ ба Ватан барнагардад, осуда нахоҳам буд!». Ҳамзамон иброз медорад, ки: «Ман барои амну амонии халқу Ватани азизам ҳозирам ҷони худро қурбон кунам!». Мавсуф ин суханонро бо бовариву эътиқод ва самимона баён кард ва ба дили тамоми мардуми ба таҳлукаафтода тухми умед пошид. Дар он рузҳои сахту сангин яқин буд, ки идомаи ҷанги шаҳрвандӣ метавонад боиси пароканда шудани миллати тоҷик ва барҳам хӯрдани давлати ҷавони тоҷикон гардад. Мардуми шарифи Тоҷикистон худ дар ёд доранд, ки он замон меъёрҳои конститутсионӣ ва дигар қонунҳои амалкунанда поймол гардида, ҷинояткориву зӯроварӣ ва қонуншиканӣ ба як рафтори муқараррӣ табдил ёфта буд.
Дар чунин шароит роҳбарияти давлат бо эҳсоси масъулияти баланд барои ояндаи Ватан ва халқи Тоҷикистон дар назди худ вазифа гузошт, ки бо истифода аз тамоми роҳу воситаҳои имконпазир ҳар чӣ зуддтар фазои сулҳу оромӣ ва амнияти миллиро дар саросари мамлакат таъмин созад. Маҳз бо чунин нияти нек ва масъулияти ватандорӣ Роҳбари хирадсолори мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кӯшиш ба харҷ медод, ки ҳар як вохӯрии тарафҳои музокироти байни тоҷиконро ба хотири пойдории сулҳу субот ва фазои эътимоду боварӣ, сабру таҳаммул ва эҳтироми тарафайн сарф созад. Дар ҳамин замина миллати шарафманди тоҷик бори дигар ба ҷаҳониён собит намуд, ки дар ҳақиқат яке аз миллатҳои соҳибмаърифату мутамаддин ва хирадпешаву сулҳдӯст мебошад ва қодир аст, ки дар марҳиллаҳои таърихиву тақдирсоз роҳи ҳалли осоиштаи мушкилоти бамиёномадаро пайдо намояд. Аз баракати сулҳу ваҳдат мо имкон пайдо намудем, ки барои рушди ҳамаҷонибаи ҷомеа, густариши равандҳои демократӣ ва таъсиси институтҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ шароити зарурӣ муҳайё созем. Имрӯз бидуни шакку шубҳа метавон гуфт, ки дар кишварамон барои рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ на танҳо заминаҳои ҳуқуқӣ, балки ҳамаи имкониятҳои сиёсиву иқтисодӣ фароҳам оварда шудаанд. Ҳақ ба ҷониби Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон аст, ки фармудаанд: «Бо дарназардошти он ки Ваҳдати миллӣ барои тамоми мардуми Тоҷикистон арзиши бисёр муқаддасу азиз ба ҳисоб рафта, асоси хушбахтӣ ва саодати халқамон мебошад, вазифаи ҳар шахси бедордилу огоҳ, худшиносу ватандӯст аз он иборат аст, ки Ваҳдати миллиро чун омили муҳимтарини бақои давлату рушди ҷомеаи Тоҷикистон ҳифзу ҳимоят намояд ва онро чун дастоварди бузурги миллӣ пос дорад». Ба бахти халқи тоҷик дар чунин вазъияти душвору ҳолати ногувор Эмомалӣ Раҳмон рӯи кор омад, Ватанро аз парешониву нобудшавӣ раҳо бахшид
Таърих гувоҳ аст, ки марҳиллаи ваҳдатофарӣ барои пешвои он Эмомалӣ Раҳмон марҳилаи осон набуд. Дар ин давраи душвор байни тарафҳои мухолиф зиёда аз бист музокироти расмӣ сурат гирифтааст, ки дар аксари он Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон шахсан иштирок кардааст. Ӯ ҷон ба каф гирифта, бо ҷасорати ба худ хос борҳо ба Ҷумҳурии Исломии Афғонистон рафта, бо роҳбарони мухолифин вохӯрӣ анҷом дод.
Халқи тоҷик табиатан тамаддунофар, ваҳдатпараст, таҳаммулпазир, сулҳпарвар, фарҳангдӯст, озодхоҳ, бунёдкору созанда ва инсондӯст ҳасту боқӣ мемонад. Сулҳу суботи тоҷикон ба ҷаҳониён мактаби сулҳофаринии Сарвари давлати тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро муаррифӣ намуд.
Мусаллам аст, ки кормандони мақомоти судӣ дар фаъолияти худ, пеш аз ҳама, талаботи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, қонунҳои амалкунанда, дастуру супоришҳои Президенти кишвар, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмонро, ки ҳангоми вохӯриҳо бо кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ирода гардидаанд, сармашқи кори худ мекунанд. Имрӯзҳо мо - кормандони макомоти судӣ ҳамрадиф бо дигар кишварҳои ҷомеа вазифадорем, ки ҳадафу мақсад ва ғояҳои созандаву муттаҳидкунандаи Ваҳдати миллиро ба ҳар як шаҳрванд тарғиб кунем. Дар замири одамон арзишҳои волои инсонӣ некию накукорӣ, фарҳангпарвариро ташаккул диҳем, онҳоро ба роҳи рост ҳидоят намоем.
Барои тақвият ва устувории Ваҳдати миллӣ мебояд ҷавононро дар рӯҳияи худогоҳиву ватандӯстӣ, масъулиятшиносӣ, бунёдкориву созандагӣ тарбия кард. Пеши роҳи гаравидани онҳоро ба созмонҳои экстремистӣ ва террористӣ гирем, бегонапарастиву тақлидкориро аз қалби онҳо берун созем. Сарвари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зикр намуданд, ки Ваҳдати миллӣ омили муҳимтарини бақои миллат, ватандорӣ ва давлатдорӣ дар кишвари соҳибистиқлоламон мебошад. Дар раванди ҷаҳонишавӣ бештар аз пештар ба мо Ваҳдат, муттаҳидӣ, якдигарфаҳмӣ зарур аст. Чунончӣ, Саноии бузург мефармояд:
Сад ҳазорон ҳайати яктавро набошад қуввате,
Чун ба ҳам бартофтӣ, Исфандиёраш нагсилад.
Ришта гар яктост, ӯро зӯри золе бигсилад,
Чун дуто шуд, оҷиз ояд аз гусастан Золи Зар.
Мирзошоҳрух Асрорӣ - номзади илмҳои
фалсафа, сарходими илмии шӯъбаи
таърихи фалсафаи Институти фалсафа,
сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ
Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Илми таърих дар фарҳанги ҷаҳонгири тоҷикӣ ҳамеша ҷойгоҳи олӣ ва арҷманд дошт ва мактаби таърихшиносии тоҷик аз ибтидо то ба имрӯз бо усули нигориш... Муфассал
Осорхонаи Милии бостонии Тоҷикистон
Осорхона соли 2001 дар назди Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши Академияи илмҳои Ҷумхурии Тоҷикистон ифтитоҳ... Муфассал
Осорхонаи мардумшиносӣ.
В 1949 году при секторе истории Института истории, языка и литературы Таджикистана был открыт Музей этнографии и археологии... Муфассал
Айнӣ Садриддин Саидмуродович (1878-1954). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон аз 14 апрели соли 1951 то 15 июли соли 1954.
Умаров Султон Умарович (1900-1964). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон аз 11 марти соли 1957 то 6 майи соли 1964.
Осимов Муҳаммад Сайфиддинович (1920-1996). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон аз 23 майи соли 1965 то 6 майи соли 1988.
Неъматуллоев Собит Ҳабибуллоевич (1937). Президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон (Ҷумҳурии Тоҷикистон) аз 6 майи соли 1988 то 16 июни соли 1995.
Мирсаидов Ӯлмас Мирсаидович (1945). Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 16 июни соли 1995 то 3 феврали соли 2005.
Илолов Мамадшо Илолович (1948), Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 феврали соли 2005 то 6-уми декабри соли 2013.
Фарҳод Раҳимӣ (1968) Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6-уми декабри соли 2013 то 16 январи соли 2024.
Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт (1982) Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз 16-уми январи соли 2024 то инҷониб. Муфассал...
