The proclamation of state independence of the Republic of Tajikistan on September 9, 1991, opened a new page in the history of the nation. Alongside political sovereignty and economic reforms, Tajikistan gained the opportunity to develop its own cultural and educational policies. One of the most significant priorities has been the teaching and learning of foreign languages, particularly Russian and English, which became indispensable for building international relations, scientific development, and economic growth.
The Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, President of the Republic of Tajikistan, Honorable Emomali Rahmon, has emphasized in his speeches that foreign language learning is not a luxury but a necessity in the age of globalization. His initiatives and ideas are reflected in the State Programme for the Development and Teaching of Russian and English Languages, which provides a roadmap for modernizing curricula, improving teacher training, and preparing a multilingual generation.
During the Soviet period, Russian dominated as the main foreign language taught in Tajikistan. With independence, the situation changed drastically: strengthening the Tajik language as the state language became a top priority, while at the same time, Russian and English gained renewed significance. Russian remains the language of interethnic communication and cooperation within the CIS, while English emerged as the global language of science, technology, and diplomacy.
In this context, independence enabled Tajikistan to design a balanced multilingual policy that strengthens national identity while equipping citizens with the tools for international communication.
The President of Tajikistan has often underlined the importance of preserving Russian language proficiency. He noted that Russian is a “bridge for dialogue with our strategic partners” and is crucial for maintaining cultural, scientific, and economic cooperation with the CIS states [Emomali Rahmon, Speech at the International Conference on Languages, 2014].
Within the framework of the State Programme, the following measures were introduced:
-Development of new textbooks and digital resources;
-Training of teachers of Russian language at universities and pedagogical institutes;
-Establishment of Russian cultural and language centers in Dushanbe and other regions;
-Introduction of online language courses for rural schools.
This reflects the President’s pragmatic approach: Russian remains a vital tool for Tajikistan’s regional integration.
English has been described by Honorable Emomali Rahmon as “the language of science and progress” [Emomali Rahmon, Address to the Parliament, 2018]. He stressed that young citizens of Tajikistan cannot compete in the global economy without mastering English.
The State Programme for the Development of English Language Education provided:
-Introduction of English from the first grades of school education;
-Cooperation with the British Council and international organizations for teacher training;
-Equipping schools and universities with language laboratories;
-Encouragement for students to use English in scientific research and publications.
In this way, the President’s vision links English proficiency directly to innovation, competitiveness, and global integration.
New Ideas of the Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, President of the Republic of Tajikistan, Honorable Emomali Rahmon.
In recent years, the Honorable President has proposed several innovative directions for the effective implementation of the State Program me:
Digitalization of Language Learning – nationwide online platforms for Russian and English lessons, accessible in remote mountain areas [Government of RT, 2021].
Regional and University-based Language Centers – hubs in Dushanbe, Khujand, Bokhtar, and Kulob offering intensive courses and certification.
Teacher Exchange Programmes – internships for Tajik teachers abroad and attracting foreign experts to Tajikistan.
Integration of Languages with Science and Innovation – making Russian and English a requirement for participation in innovation projects and scientific conferences.
Competitions and Scholarships – contests such as “Polyglot of the Year” and presidential scholarships for outstanding language learners.
Employment-Oriented Language Policy – connecting language proficiency with career opportunities in diplomacy, IT, tourism, and international trade.
These initiatives highlight the President’s forward-looking idea: foreign language learning must be linked to science, innovation, and national development, not limited to classroom memorization.
Challenges and Reforms
Despite notable progress, challenges remain:
-Shortage of qualified teachers, especially in rural schools;
-Limited access to digital learning tools;
-Weak connection between language proficiency and the labor market.
The President of the Republic of Tajikistan Honorable Emomali Rahmon has called for comprehensive reforms in the National Academy of Education and higher education institutions to address these challenges, stressing that education should meet “modern international standards” [Emomali Rahmon, Speech at the National Development Forum, 2022].
Conclusion
Independence of Tajikistan created the foundation for a new, balanced language policy. While strengthening the role of the Tajik language as a state symbol, the Government—guided by the ideas of the Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, Honorable Emomali Rahmon—has promoted Russian as a language of regional cooperation and English as a global language of science and progress.
Through the State Programme and the President’s innovative ideas, Tajikistan is preparing a generation of multilingual citizens capable of contributing to national development and participating in international cooperation. This approach shows that language policy is not only about communication but also about building the intellectual and economic future of independent Tajikistan.
References :
Rahmon, E. (2014). Speech at the International Conference on Languages. Dushanbe.
Rahmon, E. (2018). Address to the Parliament of the Republic of Tajikistan. Official Website of the President of RT.
Rahmon, E. (2022). Speech at the National Development Forum. Dushanbe.
Government of the Republic of Tajikistan. (2021). State Programme for the Development and Teaching of Russian and English Languages in the Republic of Tajikistan.
National Academy of Sciences of Tajikistan. (2020). Reports on Education and Science Development.
Saidzoda Halim Aziz-doctor of philology, professor Head of the Department of foreign languages under the Presidium of the National Academy of sciences of Tajikistan

ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
Categories
Наворҳои видеоӣ
Навид
Имрӯз, 15 октябр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо мақсади ба роҳ мондани ҳамкориҳои илмӣ дар самтҳои зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ бо гурӯҳи шарикони чинӣ мулоқот анҷом доданд.
Дар ҷараёни мулоқот, ҷонибҳо аҳамияти рушди ҳамкориҳоро дар самтҳои зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ таъкид намуда, омодагии худро ҷиҳати таҳкими ин раванд изҳор доштанд. Зикр гардид, ки дар шароити ҷаҳони муосир, зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ ба масъалаҳои калидӣ мубаддал шудаанд, ки дар тамоми соҳаҳо татбиқи васеъ меёбанд.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт изҳор дошт, ки ба ин масъалаи мубрам Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таваҷҷуҳи махсус зоҳир намуда, дар суханронии худ дар Созмони Милали Муттаҳид таъкид намуданд, ки рушди зеҳни сунъӣ бояд таҳти назорати байналмилалӣ қарор гирад ва истифодаи он бояд ба нафъи инсоният ва рушди устувор равона шавад.
Ҳамзамон, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз минбари Созмони Милали Муттаҳид пешниҳод карданд, ки бо мақсади тақвияти ҳамкориҳо дар соҳаи технологияҳои муосир дар шаҳри Душанбе Маркази зеҳни сунъӣ таъсис ёбад.
Бо истифода аз имкониятҳои мавҷуда, мо метавонем ҳамкориҳои дуҷониба ва бисёрҷонибаро дар соҳаҳои зеҳни сунъӣ ва рақамикунонӣ таҳким бахшида, дар оянда ба натиҷаҳои назарраси илмӣ ва амалии муштарак ноил шавем.
Дар ҷараёни мулоқот зикр гардид, ки соҳаи рақамикунонӣ имрӯз дар кишвари Тоҷикистон яке аз самтҳои муҳими рушд буда, барои такмили инфрасохтори рақамӣ ва тавсеаи хизматрасониҳои электронӣ тадбирҳои иловагӣ андешидан зарур аст.
Имрӯз, 14 октябр президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт бо намояндагони Маркази байналмилалии илмию техникӣ Андреа Чианг, Туна Онур ва Ҷош Стачник мулоқот доир намуд.
Мақсад аз мулоқот мустаҳкам намудани ҳамкориҳо дар самти сейсмологӣ мебошад. Дар мулоқоти имрӯза президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт таъкид дошт, ки Академияи милли илмҳои Тоҷикистон бо Маркази байналмилалии илмию техникӣ ҳамкориҳои бисёрҷонибаро дар доираи якчанд лоиҳа ба роҳ мондааст.
Дар мулоқоти зикр гардид, ки Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон тасмим дорад дар заминаи Институти геология, сохтмонӣ ба заминҷунбӣ тобовар ва сейсмологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон маркази омӯзишӣ ва омода намудани кадрҳои баландихтисосро дар самти сейсмологӣ бо дастгири шарикони хориҷӣ роҳандозӣ намояд.
Зимни мулоқот ҷонибҳо барои дар оянда гузаронидани конфронсҳои сатҳи байналмилалӣ, семинарҳои илмӣ, гузаронидани таҳқиқотҳои муштарак дар самти сейсмологӣ бо иштироки олимони муассисаҳои илмӣ ва муассисаҳои таҳсилоти олии касбии дохил ва хориҷи кишвар ба мувофиқа расиданд. Бояд гуфт, ки ҳамкориҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон бо Маркази байналмилалии илмию техникӣ дар доираи лоиҳаҳои SNECCA ва SIMI ба роҳ монда шудаанд.
Ёдовар мешавем, ки дар доираи лоиҳаи SNECCA дар қаламрави Тоҷикистон модернизатсияи 5 истгоҳи рақамии васеи сейсмикӣ анҷом дода шуда, ҳамчунин 3 истгоҳи нави рақамии васеи сейсмикӣ таъсис дода шудааст. Ҳамчунин дар шаҳри Душанбе се истгоҳи сейсмикӣ, ки ба онҳо истгоҳҳои ҳаракатҳои шадиди хок ном дода шудааст, ташкил карда шудаанд.
Дар доираи лоиҳаи SIMI нигоҳдории истгоҳи сейсмикӣ «Симиганч», ки узви шабакаи ҷаҳонии GNS (шабакаи глобалии сейсмографӣ) мебошад ва бо таҷҳизоти муосири сейсмикӣ дар доираи лоиҳаи МНТС соли 2016 муҷаҳҳаз шудааст, амалӣ мешавад. Ҳамчунин коркарду таҳлили додаҳои ҳаракатҳои шадид, ки ҳам аз ҷониби истгоҳи сейсмикӣ «Симиганч» ва ҳам аз истгоҳҳои ҳаракатҳои шадид сабт мешаванд, иҷро карда мешавад
Ҳар сол дар моҳи сентябр Донишгоҳи Стенфорд, яке аз бонуфузтарин донишгоҳҳои ҷаҳонӣ рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ (World's Top 2% Scientists)-ро тартиб медиҳад. Муаллифи ин рейтинг профессор Ҷон П. А. Иоаннидис шуруъ аз соли 2019 ҳар сол нишондиҳандаҳои илмсанҷии олимонро таҳлил карда, номи олимоне, ки соҳаи худ аз ҳама бештар иқтибос мешаванд муайян мекунад. Ба ин рейтинг бештар аз 100 ҳазор нафар донишманд ворид мешаванд. Дар соли 2025 танҳо ду нафар тоҷикистонӣ тавонистанд, ки ба ин рӯйхат ворид шаванд: профессорон Махсуд Саидаминов ва Фарух Шаропов, ки каме поёнтар дар бораашон маълумот хоҳем дод.
Методологияи таҳияи рейтинг
Рейтинги мазкур дар асоси додаҳои пойгоҳи Scopus (Elsevier) таҳияшуда, аз сафҳаҳои корбарии ҳар як муаллиф барои лаҳзаи то 1 августи соли 2025 маълумоти илмсанҷӣ аз қабили миқдори мақолаҳо, миқдори ҳаммуаллифон, адади иқтибосҳо, солҳои нашр гирифта мешаванд.
Олимон ба 22 соҳаи асосии илм ва 174 зерсоҳаҳои илмӣ мувофиқи таснифоти Science-Metrix ба гурӯҳҳо ҷудо карда шуда, дар асоси ду нишондиҳанда баҳогузорӣ мешаванд: career-long (тамоми солҳои фаъолияти илмӣ) ва single-year (иқтибосҳо дар як соли муайян).
Ҳангоми тартиб додани рейтинг чунин нишондиҳандаҳо ба назар гирифта мешаванд:
-
Nc (non-self citations) – шумораи иқтибосҳо ба мақолаҳои олим, бе ҳисоби худиқтибосоварӣ.
-
h-index, яъне шохиси Ҳирши олим дар асоси маълумоти Scopus.
-
Нишондиҳандаҳои омехта (composite indicators / c-score) – ин нишондиҳандаҳое аст, ки якчанд қисм (мисли иқтибосҳо, нақши муаллифӣ (authorship position), ҳаммуаллифӣ ва дигар омилҳо)-ро муттаҳид мекунад, ки бо мақсади муайян намудани таъсири илмии олим истифода мешавад.
-
Нақши омилҳои ҳаммуаллифӣ (co-authorship adjustment): ба мақолаҳое, ки бо шумораи зиёди ҳаммуаллифон навишта шудаанд, саҳми ҳар як олим бар асоси мақоми ӯ дар рӯйхат (яъне аввалин, охирин ва ғайра) ва шумораи ҳаммуаллифон ба ҳисоб гирифта мешавад.
-
Ҳангоми таҳияи рейтинг, вариантҳои “бо ва бе худиқтибосоварӣ” (with self-citations / excluding self-citations) низ дида мешаванд, то таъсири иқтибосҳои худӣ ё манфии оморӣ кам карда шавад.
Пас аз ҳисоб ва тартиб додан, олимон бо роҳи зерин ба гурӯҳи Top 2 % дохил карда мешаванд:
1. Аввал, олимон бо Composite c-score (бо ва бе иқтибосҳои худ) ба тартиб оварда мешаванд ва 100,000 олим бо баландтарин c-score – бурҷи аввалин – интихоб мешаванд.
2. Дар зерсоҳаҳои хурд, олимоне, ки дар 2 %-и пеш (percentile ≥ 98 %) қарор доранд, «Top 2 %» эътироф мешаванд.
3. Дар натиҷа, рӯйхати 2 дарсади беҳтарин олимон дар ду шакл таҳия карда мешавад: career-long ва single-year.
4. Дар ин рӯйхат махсусан ба он олимоне, ки дар ҳар давраи фаъолияташон нишондиҳандаҳои баланд доранд ва таъсири бештар ба илм расонидаанд бештар аҳамият дода мешавад.
Бартарӣ ва норасоиҳои рейтинг
Ин рейтинг низ ба мисли рейтингҳои дигар ҷанбаъҳои мусбат ва манфии худро дорад. Бартариҳои он дар он аст, ки олимони тамоми соҳаҳои асосӣ ва зерсоҳаҳои илм фаро гирифта шудаанд. Дар ин рейтинг хулосабарорӣ дар асоси нишондиҳандаҳои зиёд таҳия мешавад ва ҳар як олим бо олимони соҳаи худ муқоиса мешавад. Ҳамчунин, методологияи он шаффоф буда, ҳар нафар ба он дастрасӣ дорад ва мустақилона натиҷаҳоро санҷида метавонад.
Ҷанбаи манфии рейтинг дар он аст, ки дар он адади иқтибосҳо яке аз нишондиҳандаҳои муҳим аст, вале на ҳамеша иқтибос маънои муҳим будани натиҷаи илмиро дорад. Ҳамчунин, олимоне ҳастанд, ки барои ба даст овардани иқтибоси зиёд ба тақаллуб даст мезананд, ё худиқтибосоварии зиёд доранд, ё аз дӯстону ҳамкорон хоҳиш мекунанд, ки аз кори онҳо иқтибос оранд. Ба ҷуз ин нобаробарии муқоиса байни олимони ҷавону калонсол вуҷуд дорад, зеро иқтибосҳо давоми солҳои зиёд ҷамъ мешаванд ва дар рейтинг бештар олимоне ворид мешаванд, ки солҳои зиёд таҳқиқот анҷом дода, маводди илмӣ нашр кардаанд. Норасоии дигари рейтинг манбаи ягона (Scopus) доштани он аст. Яъне таҳқиқоту пажӯҳише, ки дар маҷаллаҳои ин пойгоҳ нашр нашуда бошанд ба назар гирифта намешаванд.
Мақоми рейтинг дар ҷомеаи илмии ҷаҳонӣ
Рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ (World's Top 2% Scientists) яке аз нишондиҳандаи бонуфуз ва машҳури арзёбии фаъолияти олимон буда, дар кишварҳои ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва илмӣ чун нишони эътибор ва эътироф дар сатҳи ҷаҳонӣ эътироф мешаванд. Хабарҳое, ки байди нашри рейтинг дар сомонаҳои муассисаҳои илмӣ ва донишгоҳҳо нашр мешаванд гувоҳи ин гуфтаҳоянд.
Олимон дар сомонаҳои шахсии худ ва дар маълумотномаҳо натиҷаҳои ин рейтингро меоранд, ки нишонаи муваффақияти онҳо ва саҳмашон дар илм ба ҳисоб меравад. Ҳамчунин, ҳангоми ба кор қабул кардан, додани грант ё ҷоизаҳо ин нишондиҳанда ба назар гирифта мешавад.
Тоҷикон дар рейтинги беҳтарин олимони ҷаҳонӣ
Хушбахтона, дар ин рейтинг ду нафар донишманди тоҷик дар соҳаи химия ворид шудаанд, ки яке аз онҳо Фарух Шаропов корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аст.
Шаропов Фарух Сафолбекович 6 июни соли 1976 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таваллуд шудааст. Ӯ соли 1998 факултети химияи Донишгоҳи давлатии миллии Тоҷикистонро аз руйи ихтисоси кимиёгар-муҳандис бо дипломи аъло хатм намудааст. Солҳои 1999-2002 дар аспирантураи Института химияи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон таҳсил намуда, соли 2002 рисолаи номзадии худро дар мавзуи "Равғани атрии Hyssopus seravshanicus ва ҷазби он дар гилхокҳои бентонитии Тоҷикистон" аз рӯйи ихтисоси 02.00.04 - Химияи физикӣ таҳти роҳбарии д.и.х., профессор Куканиев М.А. ва д.и. фарм., профессор Халифаев Д.Р. ҳимоя намудааст. Солҳои 2003-2005 дар вазифаи ходими калони илмй ва солҳои 2005-2012 ҳамчун ходими пешбари илмии Института химияи ба номи В.И. Никитини Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон фаъолият намудааст. Солҳои 2016-2018 дар кафедраи техналогияи дорусозии Донишгоҳи давлатии тиббии Тоҷикистон ба номи Абӯалӣ ибни Сино фаъолият намудааст. Аз соли 2019 то ҳол дар вазифаи ходими калони илмии Муассисаи илмию тадқиқотии"Маркази инноватсионии Хитою Тоҷикистон оид ба маҳсулотҳои табий"-и Академияи миллим илмҳои Тоҷикистон фаъолият менамояд. 2 октябри соли 2025 дар мавзуи «Омӯзиши химиявии метаболитҳои дуюмаи растаниҳои равғаниатридор тавассути усули хроматографияи газӣ - масс спектрометрӣ» аз рӯйи ихтисоси 02.00.03 — Химияи органикӣ рисоли доктори ҳимоя кардааст.
Мувофиқи маълумоти пойгоҳи Scopus ба ҳолати 14.10.2025 Шаропов Фарух муаллифи 105 мақолаи илмӣ буда, мақолаҳояш 6881 маротиба иқтибос шудаанду шохиси Ҳиршаш ба 40 баробар аст.
Ӯ дар рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ аз соли 2021 ворид шуда, дар ин муддат мавқеаш аз 338 657 то ба 169 165 дар соҳаи химия боло рафтааст.
Дар зерсоҳаи химияи доруворӣ ва биомолекулавӣ бе назардошти худиқтибософарӣ дар мақоми 692 қарор дорад. Маълумоти бештар доир ба нишондиҳандаҳои дигар дар ин пайванд вуҷуд доранд: https://topresearcherslist.com/Home/Profile/1098119
Саидаминов Махсуд Исматбоевич соли 1988 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар оилаи профессор Исматбой Саидаминов ба дунё омада, дастпарвари Литсейи №1-и шаҳри Исфара мебошад, ки бо номи Абдулҳафиз Азизов машҳур аст. Ӯ роҳбари илмии Canada Research Chair Tier II дар самти маводи функсионалии пешрафта ва устоди кафедраи кимиёи Донишгоҳи Викторияи Канада буда, хатмкардаи Донишгоҳи ба номи Ломоносови шаҳри Маскав (ҳам маълумоти олӣ дар солҳои 2005-2010 ва ҳам аспирантура, 2010-2013), солҳои гуногун постдоктор дар KAUST ва олими даъватӣ дар Massachusetts Institute of Technology ва устоди Донишгоҳи Торонто буд. Махсуд Саидаминов чандин бор аз тарафи Clarivate Analytics ҳамчун олими сериқтибостарин ва аз тарафи Research.com ситораи тулӯъкунандаи илм эътироф гаштааст.
Мувофиқи маълумоти пойгоҳи Scopus ба ҳолати 14.10.2025 Махсуд Саидаминов муаллифи 170 мақолаи илмӣ буда, мақолаҳояш 24 886 маротиба иқтибос шудаанду шохиси Ҳиршаш ба 69 баробар аст.
Ӯ дар рейтинги 2 дарсади беҳтарин олимони ҷаҳонӣ аз соли 2020 ворид шуда, дар ин муддат мавқеаш аз 38 158 то ба 18 750 дар соҳаи технологияҳои стратегӣ боло рафтааст.
Дар зерсоҳаи илми нано ва нанотехнология бе назардошти худиқтибософарӣ дар мақоми 630 қарор дорад. Маълумоти бештар доир ба нишондиҳандаҳои дигар дар ин пайванд вуҷуд доранд: https://topresearcherslist.com/Home/Profile/993802
Хулоса
Илм хусусияти ҷаҳонӣ дорад ва бо як ё ду кишвару муассиса маҳдуд намешавад. Бинобар ин олимони моро зарур аст, ки таҳқиқоти худро дар маҷаллаҳои бонуфуз ва эътирофшуда нашр кунанд, то дигарон аз онҳо бохабар шаванд, истифода кунанд ва иқтибос орнад. Ин кор мавқеи кишвари моро дар арсаи ҷаҳонӣ боло бурда, имкон медиҳад, ки сафи олимони мо дар рейтингҳои гуногуни ҷаҳонӣ афзоиш ёбад.
Ризои Баҳромзод, корманди Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
МАРОСИМИ РАСМИИ СУПОРИДАНИ НАМУНАИ ЯХ АЗ ҶОНИБИ ТОҶИКИСТОН БА ҶОМЕАИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ИЛМӢ
Имрӯз, 13 октябр дар идомаи Конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ таҳти унвони “Криосфера, иқлим ва захираҳои обӣ: мушкилоти муосир ва ҳамкории байналмилалӣ” маросими расмии супоридани намунаи ях аз ҷониби Тоҷикистон ба ҷомеаи байналмилалии илмӣ, ки барои таҳлил ва ҳифзи дарозмуддат дар Анктартида таъин шудааст баргузор гардид.
Дар ин маросим президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ду намунаи яхро, ки дар натиҷаи экспедитсияи олимону муҳаққиқони дохиливу хориҷӣ аз Пиряхи рақами 3- и ҳавзаи Ховаркӯл гирифта шудаанд, ба ҷомеаи байналимилалии илмӣ супориданд.
Дар маросим зикр гардид, ки тадқиқоти мағзаи (керн) ях соҳаи мураккаб ва бисёрҷабҳа буда, таҷрибаву малакаи зиёдро талаб мекунад, бинобар ин дар ҳоли ҳозир амалӣ гардонидани он дар Ҷумҳурии Тоҷикистон имконнопазир аст, зеро сармояи бузург, озмоишгоҳи муҷаҳҳазонидаи махсус ва мутахассисони варзидаро талаб мекунад.
Аввалин намунаи (керн) яхе, ки дар Тоҷикистон ба даст оварда шуд, имкон медиҳад, ки олимони тоҷик дар таҳлили он дар солҳои наздик ширкат варзанд. Ҳадафи асосии мо аз он иборат аст, ки олимони тоҷик дар давоми 10 соли оянда таҷриба ва малакаҳои заруриро барои гузаронидани тадқиқоти илмии намунаи ях дар сатҳи байналмилалӣ сайқал диҳанд.
ИШТИРОК ДАР ФОРУМИ ДУЮМИ КОРШИНОСИИ «ОСИЁИ МАРКАЗӢ - РУСИЯ: РӮЗНОМАИ РУШДИ МУШТАРАК»
Имрӯз, 11 октябр дар Китобхонаи миллии Тоҷикистон бо ташаббуси Маркази таҳқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Форуми дуюми коршиносии «Осиёи Марказӣ - Русия: рӯзномаи рушди муштарак» бо иштироки роҳбарон ва намояндагони марказҳои таҳлилии кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Русия, коршиносону муҳаққиқон, доираҳои дипломатӣ, намояндагони вазорату идораҳо баргузор гардид.
Дар кори форум директори Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Хайриддин Усмонзода ҳусни оғоз бахшида иброз дошт, ки «имрӯз муносибатҳои Русия бо тамоми кишварҳои минтақаи Осиёи Марказӣ хусусияти шарикии стратегӣ доранд. Сарфи назар аз равандҳои мураккаби солҳои охир, ба ҳеҷ кас муяссар нашуд, ки мамлакатҳои моро парешон кунад. Боварии дуҷонибаи сиёсӣ бар хилофи баъзе интизориҳо, ба рушди босуръати тиҷорат ва густариши муносибатҳои бисёрҷониба мусоидат мекунад».
Гуфта шуд, ки сарфи назар аз тағйирот дар вазъияти минтақавӣ ва байналмилалӣ, Русия ва кишварҳои Осиёи Марказӣ бо такя ба таҷрибаи пурарзиши се даҳсолаи охир эътимоди сиёсии сатҳи баланд, ҳамкории мутақобилан судмандро тавсеа бахшида, дар таъмини суботу амнияти минтақавӣ муштаракан нақши мусбат хоҳанд дошт.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳии хеш таъкид дошт, ки таърихи муносибатҳои Русия бо кишварҳои Осиёи Марказӣ пур аз намунаҳои ҳамкориҳои самаранок дар соҳаҳои илм, маориф ва фарҳанг мебошад. Ин робитаҳо заминаи устуворе шуданд, ки бар пояи он саҳифаи нави рушди муштараки мо ташаккул меёбад. Имрӯз, дар замоне ки башарият бо чолишҳои ҷаҳонӣ рӯ ба рӯ мешавад, илм ва навоварӣ ба забони умумие табдил ёфтаанд, ки роҳро ба сӯи тафоҳуми мутақобила ва ояндаи устувор мекушояд.
Таъкид гардид, ки дар замони муосир дониш, таҳқиқот ва технологияҳо аҳамияти стратегии бештар касб мекунанд. Онҳо марз надоранд ва мардумро бо ҳадафи расидан ба некӯаҳволӣ ва пешрафт муттаҳид месозанд. Ҳамкориҳои илмӣ ба як шакли хосси дипломатия табдил ёфтаанд — дипломатияи эътимод, ҳамдигарфаҳмӣ ва кӯшиши муштарак барои созандагӣ. Ҷойгоҳи махсусро дар кори муштараки мо масоили рушди устувор, ҳифзи муҳити зист, таъмини амнияти энергетикӣ ва озуқа, инчунин омодасозии насли нави муҳаққиқон ишғол мекунанд. Маҳз дар ҳамин соҳаҳо заминаҳои суботи дарозмуддат, сулҳ ва шукуфоии тамоми фазои Евразия гузошта мешаванд.
Зикр гардид, ки форуми «Осиёи Марказӣ – Русия: рӯзномаи рушди муштарак» на танҳо майдон барои мубодилаи афкор аст, балки рамзи талош барои дарёфти ҳалли муштарак низ мебошад. Бигзор ин вохӯрӣ қадами наве гардад дар роҳи таҳкими эътимод, тавсеаи тафоҳуми мутақобила ва амиқтар шудани дӯстӣ байни кишварҳо ва мардумони мо мусоидат намояд.
Ёдовар мешавем, ки форуми мазкур дар доираи сафари давлатии Президенти Федератсияи Русия ба Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамчунин дар ҳошияи Саммити «Осиёи Марказӣ — Русия» ва ҷаласаи Шурои сарони давлатҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, ки 9–10 октябри соли равон дар шаҳри Душанбе доир гардиданд, баргузор шуд.
Имрӯз, 10 октябр дар толори Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Конференсияи илмӣ-амалии байналмилалӣ таҳти унвони “Масъалаҳои мубрами физика ва техника” бо иштироки олимони дохилӣ ва хориҷи кишвар баргузор гардид. Ба кори конфронс директори Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Зарифзода Афзалшоҳ ҳусни оғоз бахшид.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар суханронии муқадимавии хеш иброз дошт, ки баргузории ин форум дар толори Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон рӯйдоди муҳими ҳаёти илмии кишвари мо буда, инъикосгари таваҷҷуҳи амиқе мебошад, ки давлат ва ҷомеа ба рушди таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ дар соҳаҳои физика, техника ва технологияҳои муосир зоҳир менамоянд.
Таъкид гардид, ки ташкили ин конференсия ба як марҳалаи муҳими таърихи илми ватанӣ рост меояд — давраи навсозии фаъолонаи самтҳои илмӣ, муосиргардонии зерсохтори таҳқиқотӣ ва таҳкими робитаҳои байналмилалӣ. Имрӯз, илмҳои физика ва техникӣ саҳми ҳалкунанда дар рушди устувори иқтисодиёт, энергетика, коммуникатсия, технологияҳои иттилоотӣ, тиб ва ҳифзи муҳити зист мегузоранд. Маҳз дар ҳамин соҳаҳо чолишҳои калидии асри XXI тамаркуз ёфтаанд, ки барои ҳалли онҳо зарурати муттаҳидсозии кӯшишҳои зеҳнии олимони кишварҳои гуногун пеш меояд.
Гуфта шуд, ки мероси илмии Тоҷикистон дорои анъанаҳои ғанист. Оғози таҳқиқоти физикӣ ва техникӣ дар кишвари мо ба миёнаи асри XX рост меояд, замоне ки бо ибтикори олимони барҷастаи бунёдгузори Академияи илмҳои Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон лабораторияҳо ва шуъбаҳои аввалин дар соҳаҳои физикаи ҷисми сахт, радиофизика, электроника ва геофизика таъсис дода шуданд. Яке аз марказҳое, ки дар ташаккул ва рушди ин самтҳо нақши ҳалкунанда бозидааст, Институти физикаю техника ба номи академик Султон Умарович Умаров мебошад — олими барҷаста ва ташкилотчии илми тоҷик, ки номи ӯ бо ифтихор мавқеи вижа дар таърихи мактаби илмии Тоҷикистонро ишғол мекунад.
Қайд гардид, ки аз замони таъсисёбӣ, Институти физикаю техника ба як мактаби воқеии омодасозии кадрҳо барои муассисаҳои олии таълимӣ ва марказҳои илмии ҷумҳурӣ табдил ёфта, маркази ташаккули самтҳои нави илмӣ ва татбиқи дастовардҳои техникӣ дар хоҷагии халқи кишвар гардид. Дар ин ҷо аз давраҳои аввали фаъолият таҳқиқот дар соҳаҳои физикаи ядроӣ ва радиатсионӣ, физикаи ҷисми сахт, акустика, оптика, масолеҳшиносӣ ва гармидониш (теплофизика) ба роҳ монда шуда, то ба имрӯз идома доранд. Натиҷаҳои ин тадқиқот дар соҳаҳои энергетика, сохтмон, тиб ва мониторинги муҳити зист мавриди истифода қарор гирифтаанд.
Зикр гардид, ки таваҷҷуҳи махсуси Институт ба таҳқиқоти бунёдӣ равона шудааст, зеро бе онҳо пешрафти устувори илмҳои амалӣ имконнопазир аст. Маҳз дар ҳамин ҷо асосҳои офариниши технологияҳои нав, такмили низомҳои энергетикӣ, коркард ва таҳияи масолеҳи нав ва усулҳои ченкунии ҷавобгӯ ба меъёрҳои ҷаҳонӣ гузошта мешаванд.
Дар солҳои охир, бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, соҳаҳои илм ва маориф ҳамчун самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатии кишвар муайян гардидаанд. Президенти мамлакат борҳо таъкид кардаанд, ки: «Ояндаи Тоҷикистон аз сатҳи донишу касбият ва иқтидори илмии шаҳрвандони он вобаста аст». Албатта ин суханон ба як самти стратегии рушди тамоми низоми академикӣ табдил ёфта, моро ба рушди фаъоли зерсохтори инноватсионӣ, муосирсозии марказҳои таҳқиқотӣ ва таҳкими захираҳои инсонӣ раҳнамоӣ мекунанд.
Дар идомаи конфронс олимони дохил ва хориҷи кишвар профессор Холмуродов Холмирзо, директори Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Зарифзода Афзалшоҳ, котиби илмии Институти физикаи ядроии Академияи илмҳои Узбекистон Мухторов Одил, сарходими илмии Институти физикаю техникаи ба номи С.У.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви вобаста Мадвалиев Умархон, сардори шуъбаи Институти марказии аэрогидродинамикии ба номи профессор Н.Е. Жуковского, профессор Таковицкий Сергей Александрович маъруза намуданд.
МУЛОҚОТ БО ГУРӮҲИ КОРИИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ЭКСПЕРТӢ ОИД БА РУШДИ ЗАМИНАИ МИЛЛИИ ДАЛЕЛҲО ДАР СОҲАИ ТАНДУРУСТӢ
9 октябри соли 2025 дар Шуъбаи тиббӣ ва фарматсевтии АМИТ вохўрии ноиби Президенти АМИТ, раиси шуъба, д.и.т., профессор Ибодзода С.Т. ва мудирони шуъба бо Карина Юрьевна Москоленко, намояндаи Гурӯҳи кории байналмиллалии экспертӣ оид ба рушди заминаи миллии далелҳо дар соҳаи тандурустӣ, биоэтика ва бехатарии биологии кишварҳои ИДМ вохурӣ баргузор гардид.
Дар рафти мулоқот масъалаҳои таҳкими ҳамкориҳо бо Федератсияи Русия ва ИДМ оид ба тадқиқоти муштарак дар соҳаҳои гуногун, аз ҷумла: эндокринология, онкология, акушерӣ- гинекологӣ андрология, дорусозӣ, гинетика, иммунология-вирусология, тибби профилактикӣ, барқарорсозии асаб, пешгирии диабети қанд баррасӣ гардиданд ва инчунин Маркази миллии тадқиқоти тибби ба номи В. А. Алмазов таваҷҷӯҳ зоҳир карда шуд.
Дар миқёси ИДМ имконияти гузаронидани лоиҳаҳои муштарак оид ба системаи идоракунии соҳаи тандурустӣ ва сифати хизматрасонии (Қазоқистон), арзёбии миллӣ ва мониторинги сифати хизматрасонӣ (ТУТ), офиятбахшии тибби иҷтимоӣ (Қирғизистон, Олмон ва ғайра), биоэтика ва бехатарии биологӣ (Ӯзбекистон), рақамикунонӣ ва ғайра мувофиқи мақсад аст.
Ташкиоти умумиҷаҳонии тандурустӣ нақша дорад, ки дар моҳи июни соли 2025 Конгресси дуюми лоиҳаҳои сармоягузориро дар шаҳри Остонаи Қазоқистон баргузор намояд. Имконияти пешниҳод намудани лоиҳаҳои Шумо ба он мавҷуд аст ва мо метавонем дар ҳама марҳила дар тарҳрезӣ ва татбиқи онҳо кумак расонем.
9 октябр дар Бӯстонсарои шаҳрии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти раёсати Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ҳамоиши Осиёи Марказӣ-Русия баргузор шуд.
Дар макони чорабинӣ - Кохи ҳамоишҳо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сарони давлатҳои иштирокдори ҳамоишро як-як гарму самимӣ истиқбол гирифтанд.
Барои иштирок дар ин ҳамоиш сарони давлатҳои Осиёи Марказӣ ва Русия Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон муҳтарам Қосим-Жомарт Токаев, Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон муҳтарам Садир Жапаров, Президенти Федератсияи Русия муҳтарам Владимир Путин, Президенти Туркманистон муҳтарам Сердар Бердимухамедов ва Президенти Ҷумҳурии Узбекистон муҳтарам Шавкат Мирзиёев ба ҳам омаданд.
Қабл аз оғози ҳамоиш маросими аксбардории хотиравӣ доир шуд.
Сипас, дар толори бошукуҳи Саразм Ҳамоиши дуюми Осиёи Марказӣ - Русия таҳти раёсати Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба кори худ оғоз кард.
Нахуст, Сарвари давлати мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иштирокдорон - меҳмонони воломақомро самимона ба Тоҷикистон хайрамақдам гуфта, изҳори бовар намуданд, ки натиҷаҳои ҳамоиш ба таҳким ва густариши минбаъдаи ҳамкории судманди бисёрҷониба дар қолаби Осиёи Марказӣ - Русия мусоидат менамояд.
Роҳбари давлати мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд, ки рӯзномаи нишаст масоили муҳимми ҳамкории минтақавиро дар бар мегирад.
Густариши робитаҳои тиҷоративу иқтисодӣ, мусоидат ба афзоиши сармоягузорӣ, рушди ҳамкории гуманитарӣ ва таҳкими амнияти минтақавӣ, аз ҷумлаи самтҳои афзалиятнок номида шуд.
Изҳори итминон карда шуд, ки қарорҳои аз рӯйи натиҷаҳои муҳокима қабулшаванда ба таҳкими руҳияи ҳамбастагӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ миёни кишварҳои иштирокдори қолаби Осиёи Марказӣ - Русия замина мегузорад.
Президенти кишвари мо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз доштанд, ки иштироки фаъоли сарони давлатҳо ва ниҳодҳои дахлдори онҳо ҳадафмандии ҷонибҳоро ба рушди муколама ва таҳкими ҳамкории стратегӣ миёни кишварҳои минтақа ва Федератсияи Русия нишон медиҳад.
Дар идома ба масъалаҳои таҳкими робитаҳои тиҷоративу иқтисодӣ, сармоягузорӣ ва гуманитарӣ, инчунин ба саъю кӯшишҳои муштарак баҳри таъмини субот ва амнияти минтақавӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда шуд.
Дар идомаи ҳамоиш сарони ҳамаи давлатҳои иштирокдор сухан ронда, доир ба мавзуъҳои мубрами матраҳ изҳори андеша карданд.
Дар фарҷом кори Ҳамоиши Осиёи Марказӣ - Русияро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷамъбаст карда, ба иштирокдорони он барои кори созандаву судманд изҳори сипос намуданд.
Аз рӯйи натиҷаи кори ҳамоиш Эъломияи ҷамъбастии Ҳамоиши Осиёи Марказӣ – Русия ва Нақшаи амали якҷоя барои солҳои 2025-2027 қабул гардид.