Ҷашни Сада ба монанди ҷашнҳои Наврӯз, Меҳргон ва Тиргон ҷашни миллӣ буда, анъана ва оину суннатҳои ниёгонро дар худ нигоҳ дошта, то ба замони мо мустақилияти худро ҳифз намудааст. Ҷашни Сада яке аз ҷашнҳои қадимӣ ва фарҳангии мардуми тоҷик аст, ки таърихи бисёр дерина дорад.
Таърихшиносон бовар доранд, ки ин ҷашн таърихи зиёда аз 3000-сола дошта, решаҳои он ба давраи Зардуштия мерасад. Ин ҷашн ба фарҳанги ориёии бостон рабт дошта, бо мақсади арҷгузорӣ ба оташ ва нерӯи табиат таҷлил мегардад. Калимаи “Сада” ба маънои рақами сад ишора мекунад ва ин ҷашн 50 шабонарӯз пеш аз Наврӯз, одатан дар рӯзи даҳуми моҳи баҳман (тақвими қадимаи офтобӣ), баргузор мегардад. Ҷашни Сада ҳамчун рамзи пирӯзии равшанӣ бар торикӣ, гармӣ бар сармо ва некӣ бар бадӣ таҷлил мешавад. Дар ин маросим афрӯхтани оташ маънои нерӯи поксозӣ ва нурро дорад, ки тамоми нобасомониҳои сармо ва торикиро дур мекунад.
Дар ҷашни Сада, оташ ҳамчун унсури муқаддас ва рамзи зиндагӣ дар маркази маросимҳо қарор мегирад. Гулхани бузург дар майдони кушод афрӯхта мешавад, то сармоии зимистонро шиканад ва гармии худро ба табиат ва мардум бахшад. Дар ин рӯз мардум гирди он ҷамъ мешаванд ва бо сурудхонӣ, рақсу бозиҳо ва хурсандӣ ба оташ арҷ мегузоранд. Ин анъана рамзи ҳамгироӣ ва иттиҳод миёни мардум мебошад. Ба қавли Абурайҳони Берунӣ аҷдодони барӯманди мо шабу рӯзро алоҳида ҳисоб мекарданд, ки он дар якҷоягӣ то расидани Наврӯз 100 шабу рӯзро ташкил менамуд.
Ҷашни Сада ба Наврӯз наздик аст, зеро ҳарду ҷашн ба табиат ва гардиши сол алоқаманданд. Агар Наврӯз оғози сол ва эҳёи табиатро ҷашн гирад, Сада ҳамчун ҷашни омодагӣ ба он шинохта мешавад. Он нишон меҳад, ки рӯзҳои сармо дар ҳоли гузаштананд ва гармию нур рӯз аз рӯз бештар мешаванд. Ҷашни Сада ҳамчунин ба деҳқонӣ ва кишоварзи вобаста аст.
Дар гузашта, он ҳамчун як маросими омодагӣ ба мавсими киштукор ва ибтидои фаъолияти деҳқонон ҷашн гирифта мешуд. Бо афрӯхтани оташ, мардум мехостанд нерӯ ва гармии онро барои табиат ва ҳосилбахшӣ интиқол диҳанд. Ба ҷашни Сада ривоятҳои зиёде алоқаманданд. Пеш аз ҳама, бояд ёдовар шуд, ки маълумот дар бораи пайдоиши ҷашни Сада дар “Шоҳнома”-и безаволи Абулқосими Фирдавсӣ хеле муфассалтар ва пурмаънотар, аз он маълумотест, ки дар ҳамин китоб дар бораи Наврӯз ва Меҳргон омадааст.
Дар ривоятҳои “Шоҳнома” Ҳушанг, шоҳи пешдодиён, ҳамчун бунёдгузори ин ҷашн дониста мешавад. Ҳангоми шикор, сангеро ба тарафи мор ҳаво медиҳад ва аз бархӯрди сангҳо оташ аланга мегирад. Бо шукргӯзорӣ ба ин кашфиёт, Ҳушанг ба мардум амр медиҳад, ки ҷашни Садаро ҳамчун ҷашни оташ ва нур таҷлил кунанд. Ин ҳодиса мардумро ба кашфи оташ расонд ва ба шарафи он ҷашни Садаро таъсис доданд. Ин ривоят кашфи оташ ва истифодаи оқилонаи он мебошад.
Имрӯзҳо ҷашни Сада дар Тоҷикистон ва кишварҳои ҳамфарҳанг ҳамчун як бахше аз мероси фарҳангӣ ва таърихӣ таҷлил мешавад. Он на танҳо ёдоварӣ аз анъанаҳои бостонӣ, балки василаи муттаҳид кардани наслҳои имрӯза бо гузаштагони худ мебошад. Ҷашни Сада дар худ эҳсоси қадр кардани табиат, ҳамбастагӣ ва ҳифзи фарҳанги миллиро ифода мекунад.
Бӯризода А.М. Директори Институти астрофизикаи АМИТ
Назарова Ш.К. Лаборанти Институти астрофизикаи АМИТ:
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
