Дар шароити имрӯза масъалаҳои обу иқлим дар сархати хабарҳои расонаҳои маъруфи дохилу хориҷ қарор доранд. Равандҳои ҷаҳонишавӣ як қатор мушкилоти глобалӣ, аз ҷумла нарасидани оби тозаи ошомиданӣ ва обшавии пиряхҳоро, ба бор овардаанд. Ин мушкилот ҷомеаи ҷаҳониро водор месозанд, ки дар якҷоягӣ садди роҳи инҳоро бигиранд. Агар ин раванд чунин идома ёбад, пас аз чанд даҳсола сокинони сайёра аз истифодаи оби тозаи ошомиданӣ маҳрум мегарданд. Тағйирёбии иқлим боиси босуръат об шудани пиряхҳо мешавад, ки дар навбати аввал, ҷараёни дарёҳоро тағйир дода, сипас боиси камобӣ мегардад. Ҷумҳурии Тоҷикистон низ аз ин мушкилот истисно нест ва мебояд бо тадбирандешиҳои дуруст аз ин ҳодисаҳои ногувор пешгирӣ кард.

Хушбахтона, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доимо ояндаи миллат ва инсониятро фикр карда, масъалаҳои зиёдеро ба миён гузошта, барои ҳалли онҳо чораҳои зарурӣ меандешанд.

Қайд карданд ба маврид аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон то соли 2021 оиди ин масъала 5 ташаббусҳои ҷаҳониро пешбарӣ намуданд: “Соли байналмиллалии оби тоза 2003”, “Соли байналмиллалии ҳамкорӣ дар соҳаи об 2013”, “Даҳсолаи байналмиллалии амалиёти об барои ҳаёт 2005-2015”, “Даҳсолаи байналмиллалии амал “Об барои рушди устувор 2018 - 2028” ва хушбахтона дар соли 2025 ташаббускори раванди азими байналмилалӣ “Соли 2025 - соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ” ва 21 март ҳамчун Рўзи умумиҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо мебошанд. Ҳар яке аз ин ташаббусҳо барои саломатии инсон аҳамияти ҳаётан муҳим доранд.

Об манбаи ҳаёт ва нерӯдиҳандаи инсон ба шумор рафта, 80 % бадани инсонро ташкил медиҳад. Дар солҳои охир бо афзоиши нуфузи аҳолӣ дар ҷаҳон ва тағйирёбии иқлим норасогии оби ошомиданӣ бошиддат афзуда, талаботи аҳолӣ ба он зиёд мегардад.

Мувофиқи маълумотҳои оморӣ бо сабаби сифати пасти об ва норасогии оби сифатнок 4,5 миллион одамон ҳалок гашта, тақрибан як миллиарду 200 миллион аҳолӣ ба бемориҳои мухталиф гирифтор шудаанд. Об аз як намуди захираи оддию дастраси табиӣ ба захираи ҳаётан муҳимми иқтисодӣ мубаддал шудааст. Аллакай маълум аст, ки об ҷузъи сиёсати ҷаҳонӣ ва минтақавӣ маҳсуб шудааст.

Дар атрофи ин масъала, Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронии худ, ҳанӯз дар таърихи 30 сентябри соли 2003, Иҷлосияи 58-уми Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид чунин ибрози андеша намуданд: [1]

“Нарасидани оби тоза яке аз проблемаҳои ҳазорсолаи нав мебошад, ки ҷомеаи ҷаҳонро ба ташвиш овардааст. Дар саросари олам ҳар сол барои истеҳсоли миқдори зарурии озуқа, торафт бештар об лозим мешавад. Барои исботи ин далел чунин рақамҳоро мисол меорам, дар миқёси ҷаҳон тақрибан як миллиарду 200 ҳазор нафар аз истифодаи оби тоза маҳрум мебошад, ҳар сол зиёда аз панҷ миллион нафар аз бемориҳое вафот мекунанд, ки ба истифодаи оби ифлос вобастаанд. Аз рӯйи ҳисоби муассисаҳои озуқа ва кишоварзии СММ баъди 30 сол барои бо озуқа таъмин намудани аҳолӣ нисбат ба давраи ҳозира зарурати 60 фоиз бештари об ба миён хоҳад омад. Пешгӯйӣ карда мешавад, ки то соли 2030 ҳар панҷумин мамлакати рӯ ба рушд аз нарасидани об ба душвориҳои калон рӯ ба рӯ хоҳанд гашт”.

Тавре, ки маълум аст, яке аз масъалаҳои муҳиме, ки ҷомеаи ҷаҳониро ба ташвиш овардааст, ин бо суръат об шудани пиряхҳо мебошад ва Тоҷикистон низ дар ҳалли ин мушкилот худро бетараф гузошта наметавонад.

Вобаста ба масъалаи мазкур дар таърихи 3 марти соли 2021 бо иштироки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Дабири Созмони байналмилалии обуҳавошиносӣ Петери Таалас, Президенти Маҷористон Янош Адер, Президенти Хазинаи байналмилалии рушди кишоварзӣ (IFAD) Гилберт Ҳунгбо, сарони ҳукуматҳои як қатор кишварҳо, инчунин коршиносони байналмилалӣ нахустин ҷаласаи пешвоёни эътилофи обу иқлим сурат гирифта буд. Дар ҷаласа Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намуданд: [2] ки “дар натиҷаи гармшавии иқлим обшавии пиряхҳо ба назар мерасанд”. Обшавии пиряхҳо ҳатто дар Антарктида, Арктика ва Гренландия низ ба қайд гирифта шудааст. Ҳамчунин баъзе аз пиряхҳое, ки дар хушкӣ ҷойгир шудаанд ба обшавӣ дучор шуда истодаанд. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мисол оид ба пиряхи калонтарин дар Тоҷикистон – Пиярхи Федченко гуфта баромаданд. Пиряхи Федченко яке аз калонтарин пиряхи куҳӣ дар ҷаҳон аст, ки дар шимолу ғарбии Помир ҷойгир аст.

Дарозии он зиёда ба 75 километр бараш 1700 то 3100 м ва ғафсии сатҳи миёнааш ба 100 м мерасад.

Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки дар давоми 70-80 соли охир пиряхи Федченко 1 км пушт рафтааст ва майдони он ба 44 километри мураббаъ кам шудааст.

Сарвари давлат пиряхҳоро захираи асосии оби соф арзёбӣ карда, изҳор доштанд, ки дар баробари зиёдшавии истеъмоли об, ки бо афзоиши аҳолӣ ва рушди иқтисодӣ вобастагӣ дорад, обшавии босуръати онҳо метавонад ба оқибатҳои манфӣ оварда расонад. Дар ин робита Пешвои миллат иброз намуданд, ки дар натиҷаи обшавии пиряхҳои Арктика ва Антарктида баландшавии сатҳи уқёнуси оби ҷаҳонӣ ба назар расида истодааст, ки ин омил метавонад ба ҳаёти садҳо миллион сокинони рӯи замин ва ба минтақаҳои хурди ҷазиранишин хатари ҷиддӣ таҳдид намояд”.

Барои пешгирии ин масъалаи муфид, Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуданд, ки соли 2025, “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” эълон гардида, санаи он маълум карда шавад. Бо ҳамин 14 декабри соли 2022 Маҷмуаи Умумии Созмони Миллали Муттаҳид зимни иҷлосияи 77-уми худ қатъномаи “Соли 2025- Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шуда буд, пешбарӣ кард. [3]

Дар қатънома зикр гардидааст, ки се рӯз пайи ҳам аз санаи 21 то 23 март ҷашнҳои марбут ба об, яъне Рӯзи пиряхҳо, Рӯзи захираҳои об ва Рӯзи обуҳавошиносон таҷлил карда мешавад. Инчунин, дар дар асоси ин қатънома ва пешниҳодҳои ироашудаи Сарвари давлат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар назди бинои СММ Фонди боварии байналмилалӣ барои саҳмгузорӣ ба ҳифзи пиряҳо таъсис дода мешавад. Дар назар аст, ки дар соли ҷорӣ дар шуҳри Душанбе, “Конфронси байналмиллаӣ оид ба ҳифзи пиряҳо” гузаронида мешавад. Ин иқдоми навбатии Пешвои миллат аз тарафи 153 кишвари узви Созмони Миллали Муттаҳид ҷонибдорӣ карда шуд.

Ҳадафи пешниҳод аз “Эълон гардидани соли 2025 - Соли ҳифзи пиряхҳо” ин пеш аз ҳама ҷалби таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба ин масъалаи мубрам ва муттаҳид сохтани талошҳо барои андешидани чораҳои қатъӣ ҷиҳати коҳиши ин раванд, устувор сохтани ҷомеа ва иқтисоди кишварҳо ба таъсири он мебошад. Ин пешниҳоди навбатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон агар аз як тараф ба ташаккул додани сиёсати экологии ҳифзи пиряхҳо дар сатҳи байналмилалӣ равона гардида бошад, аз тарафи дигар ташаккул додани фазои илмӣ баҳри дарки омӯзиши пиряхҳои Тоҷикистон мебошад. Чунки Тоҷикистон кишвари саргаҳи об мебошад ва коршиносони соҳаро зарур меояд, ки дар заминаи ташаббусҳои Сарвари давлат ба омӯзиши ин масъалаи мубрами байналмиллаӣ таваҷҷуҳи хосса зоҳир намоянд.

Достиева Дилафруз, ходими хурди илмии шуъбаи Осиёи Ҷанубӣ ва Шарқии Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Сарчашмаҳо:

1. Эмомалӣ Раҳмон “Суханронӣ дар чорабинии сатҳи баланд зери унвони “Дар роҳи татбиқи Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” https:// pr esident. tj/ event _ by _t heme/ international_structures/un/14900. 19.09.2017 . Иёлоти Муттаҳидаи Амрико.

2. Сомонаи Вазорати корҳои хориҷӣ. https:// mfa.tj/ tg/ 7222/ emomali-rahmon-soli-2025-soli-umumijahonii-hifzi-piryakhho-elon-gardad.

3. Эмомалӣ Раҳмон. Суханронӣ дар Конфронси 27-уми Тарафҳои Конвенсияи Чаҳорчӯбаи СММ оид ба тағйирёбии иқлим (КОП-27) аз 07.11.2022. //http:// president.tj/event/foreign_trips/26985.