Конститутсия, ки метавон онро шиносномаи давлат ва бахтномаи миллат номид, бори нахуст Тоҷикистонро ба ҷаҳониён чун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ муаррифӣ намуд, забони тоҷикиро ҳамчун забони давлатӣ эълон ва рамзҳои давлатии мамлакатро муайян кард, ҳуқуқу озодии инсон ва шаҳрвандро арзиши олӣ ва халқро баёнгари соҳибихтиёрӣ ва сарчашмаи ягонаи ҳокимияти давлатӣ эътироф намуд.
Эмомалӣ Раҳмон
Дар таърихи пуршукӯҳи миллати тоҷик, ки садҳо сол аст бо давлатдории куҳан ва фарҳанги беназир ороиш ёфтааст, санади тақдирсозе вуҷуд дорад, ки на танҳо пойдевори ҳуқуқии давлати муосири мо мебошад, балки рамзи ваҳдати миллӣ ва орзуҳои ҳазорсолаи ниёгон аст. Ин санади муқаддас – Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аст, ки бо ифтихори бузург "бахтномаи миллат" ном гирифтааст.
Он на танҳо қонуни асосии кишвар, балки дастури зиндагии ҳар як шаҳрванд ва нишонаи соҳибихтиёрии тозаэълоншудаи мо мебошад.
Таърихи давлатдории тоҷикон пур аз саҳифаҳои дурахшон аст – аз империяҳои бостонӣ то давраи муосири истиқлол. Пайдоиши Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба марҳилаҳои гуногуни таърихӣ алоқаманд аст. Аз давраи ташкилёбии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон (ҶМШСТ) 27-уми октябри соли 1924 то қабули
Конститутсияи навин чор конститутсия қабул карда шуда буданд:
1) 28-апрели соли 1929 Конститутсияи аввалини ҶМШСТ қабул карда шуд.
2) 16-уми октябри соли 1929 Ҷумҳури Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон (ҶШСТ) ташкил карда шуд.
25-уми феврали соли 1931 конститутсияи аввалини ҶШСТ қабул карда шуд.
3) 1-уми марти соли 1937 конститутсияи дуюми ҶШСТ қабул гардид, ки он моҳиятан ба конститутсияи иттифоқии соли 1936 монанд буд ва дар он давраи нав, давраи ғалабаи пурраи сотсиализм ифода ёфта буд.
4) 14-уми апрели соли 1978 конститутсияи сеюми ҶШСТ қабул гардид.
Қобили қайд аст, ки ҳамаи ин конститутсияҳо аз ҷониби шӯроҳо қабул гардида буданд.
5) Ва ниҳоят, 6-уми ноябри соли 1994 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо райъпурсии умумихалқӣ қабул гардид.
Бо инобати тағйиротҳои дар ҷамъият рухдода се маротиба, яъне 26- уми сентябри соли 1999, 22 – юми июни соли 2003 ва 22 – уми майи соли 2016 ба конститутсия тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ҳамаи тағйироту иловаҳо бо раъйпурсии умумихалқӣ ворид карда шудаанд.
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин санади тақдирсозро ҳамчун "номаи бахту саодат" барои миллат арзёбӣ кардаанд.
Дар Паёми табрикотӣ ба муносибати 30-солагии он таъкид шудааст, ки Конститутсия на танҳо асоси ҳуқуқии давлат, балки таҳкурсии устувор барои ваҳдати миллӣ ва ҳифзи Истиқлолият аст.
Он аз байн бурдани хатарҳои ба истиқлол таҳдидкунанда ва наҷоти давлати тозаистиқлолро таъмин карда, миллати тоҷикро аз парокандагӣ раҳоӣ бахшид.
Конститутсияи мо на танҳо ҳуҷҷати сиёсӣ, балки таҷассумгари арзишҳои олии миллати тоҷик аст. Он давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягонаро муайян мекунад (Моддаи 1).
Забони давлатии тоҷикӣ (Моддаи 2), ки "ҳастии миллат" номида мешавад, ҳамчун пояндаи фарҳанг ва худшиносӣ эътироф гардидааст.
Ин забон, ки бо он устодон Рӯдакию Румӣ, Саъдию Ҳофиз, Синою Берунӣ, Ҷомию Низомӣ, Айнию Турсунзода ва дигар бузургон асарҳои безавол эҷод кардаанд, рамзи ваҳдати тамоми миллату халқиятҳои сокини Тоҷикистон аст.
Дар бораи ҳуқуқу озодиҳои инсон сухан ронда, Конститутсия онҳоро "арзиши олӣ" номида, баробарии ҳамаи шаҳрвандонро новобаста аз миллат, ҷинс, забон ва дин кафолат медиҳад (Боби 2).
Тоҷикон аз қадимулайём ҳуқуқу озодии инсонро воло мешумориданд. Ҳанӯз Куруши кабир, ки яке аз сиёсатмадорони аввалини ҷаҳон башумор меравад, дар «Эъломияи ҳуқуқи башар», ки зиёда аз дуюним ҳазор сол пеш қабул кардааст, ҳуқуқи инсон ва озодии онро дар мадди аввал гузоштааст, ба шарте, ки ба дигарон зарар нарасонад.
Конститутсия, ҳамчун санади муқаддас таҷзияи ҳокимиятро ба роҳ монда, волоияти қонунро таъмин мекунад, ки ин ҳамчунин инъикоси ғояҳои инсондӯстонаи миллати мо мебошад. Дар 30 соли амалиёт, бо тағйироти солҳои 1999, 2003 ва 2016, он вобаста ба талаботи замон такмил ёфта, роҳи рушди давлатдории миллиро мунаввар гардонидааст.
Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар суханрониҳояшон таъкид мекунанд: "Конститутсия таҷассуми ормонҳои миллӣ ва пояи устувори давлатдории навини тоҷикон аст".
Ин суханҳо ҳамчун шеъри муосири миллат садо медиҳанд, ки миллатро ба сӯи ояндаи дурахшон даъват мекунанд.
Дар адабиёти муосир, мақолаҳо ва иншоҳои бисёр дар бораи "Конститутсия – ҳуҷҷати тақдирсози миллат" чоп шудаанд, ки онро ҳамчун "низомномаи зиндагии мардум" тасвир менамоянд.
Ин санади муқаддас на танҳо қонун, балки паёми рӯҳии бешикасту озодипарастии миллати тоҷик ба ҷаҳон аст.
Дар рӯзҳои ҳозира, ки Тоҷикистон бо пешрафтҳои иқтисодӣ, фарҳангӣ ва байналмилалӣ ороиш меёбад, Конститутсия ҳамчун компаси миллат амал мекунад. Он орзуҳои ниёгонро амалӣ сохта, роҳи наслҳои ояндаро равшан мегардонад. Миллати тоҷик, ки қисми ҷудонашавандаи ҷомеаи ҷаҳон аст, бо масъулият дар назди гузашта ва оянда, ин бахтномаро ҳифз карда, ба сӯи ҷомеаи адолатпарвар пеш меравад.
Бо ифтихор аз ин санади тақдирсоз, мо, тоҷикони шарафманд, ӯҳдадорем, ки пояҳои давлатдории худро таҳким бахшем ва бахтномаи миллатро барои наслҳои оянда мерос гузорем. Рӯзи Конститутсия муборак!
Муаллифон:
Хикматов Муҳаббатшо - ходими илмии Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ
Азизов Олимҷон - н.и.т., мудири шуъбаи менеҷмент ва робита бо ҷомеаи Агентии амнияти ХБРЯ-и АМИТ
Адабиёт
1. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (расмии давлатӣ, 1994, бо тағйироти 2016). Дастрас дар:
https://mfa.tj/tg/main/tajikistan/constitution
2. "Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон – бахтномаи миллати тоҷик". Академияи ВКТ ҶТ. Дастрас дар: https://www.avkd.tj/tg/khabarho/1155-konstitutsiyai-jumhurii-tojikiston-bakhtnomai-millati-tojik.html
3. "Конститутсия бахтномаи миллат". Китобхонаи миллии Тоҷикистон, 2021. Дастрас дар: https://kmt.tj/konstitutsiya-bahtnomai-millat/
4. "Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон. Чаро мо онро ҳуҷҷати тақдирсози миллат меномем?". КҲФ Тоҷикистон. Дастрас дар: https://khf.tj/node/2690
5. "Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мавқеи асосиро ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ташкил медиҳад". АМИТ "Ховар", 2025. Дастрас дар: https://khovar.tj/2025/10/dar-konstitutsiyai-um-urii-to-ikiston-mav-ei-asosiro-u-u-u-ozodi-oi-inson-va-sha-rvand-tashkil-medi-ad/
6. "Конституцияи Ҷумҳурии Тоҷикистон – бахтномаи миллат". Агентии назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия. Дастрас дар: https://anticorruption.tj/index.php/tj/kitobkhona/ma-ola-o/939-konstitutsiyai-um-urii-to-ikiston-bakhtnomai-millat.html
7. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон (бо забони англисӣ). Wikipedia ва манбаъҳои байналмилалӣ. Дастрас дар: https://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Tajikistan
8. «Таърих ва марҳилаҳои ташаккули конститутсия дар Тоҷикистон». Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон. Дастрас дар: http://ddst.tj/ таърих-ва-марҳилаҳои-ташаккули-конст/

