Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рўзи таҷлили сиюмин солгарди Конститутсияи Тоҷикистон бори дигар собит месозад, ки роҳи пешгирифтаи кишвар, ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеъаи ҷаҳонӣ, ҷиҳати бунёди давлти демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ ба марому ормонҳои миллати тоҷик ҷавобгӯ мебошанд ва дар ин хусус Пешвои муаззам қайд намуданд, ки Конститутсияи Тоҷикистони соҳибихтиёр ҳамчун санади ифодагари истиқлолу озодии халқи мо дар таъсиси давлатдории навини тоҷикон ва пойдориву бардавомии он нақши ҳалкунанда дорад.
Президенти муҳтарам, бисёр бамаврид таъкид карданд, ки ин санади таърихӣ ва сарнавиштсоз барои гузоштани асосҳои аркони давлатдории навини тоҷикон, ноил гардидан ба сулҳу субот, ваҳдати миллӣ, дастовардҳои бузурги сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангӣ, рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ташаккули озодонаи шахс заминаи мустаҳкам ва боэътимоди ҳуқуқӣ фароҳам овард. Конститутсия сарчашмаи ташаккули низоми қонунгузории давлати муосири мо гардид ва иштироки озодонаву васеи шаҳрвандонро дар ҳаёти сиёсиву иҷтимоии кишвар ва идораи давлат таъмин намуд.
Пешвои муаззам, қайд намуданд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади бунёдии ҳуқуқӣ ва таърихии мамлакат, нақши муҳим дар таъмини истиқлол ва озодии халқи тоҷик, таъсиси давлатдории навин ва пойдории он дошт. Бо тасвиби Конститутсия, асосҳои давлатдории тоҷикон гузошта шуд, ки он барои ба даст овардани сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва рушди соҳаҳои мухталифи сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ заминаи мусоиди ҳуқуқии боэътимод фароҳам овард. Бо гузашти сӣ сол аз рӯзи амали он, Конститутсия собит намудааст, ки қонуни асосии мамлакат дар баробари мушкилот ва озмоишҳои таърихӣ қодир аст, ки давлати Тоҷикистонро дар раванди таҳкими давлатдорӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ ва ҳуқуқи шаҳрвандон ҳидоят кунад. Конститутсия самараи ҷиддӣ бахшида, сатҳи рушд ва устувории ҷомеа, низоми ҳуқуқӣ ва сиёсии кишварро таъмин кардааст.
Ҳамчунин, Конститутсия заминаи ҳуқуқии истиқлолият ва ба вуҷуд овардани давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоии Тоҷикистонро эҷод кард, ки дар он шаҳрвандон ҳақи фаъолона ширкат дар зиндагии сиёсӣ ва иҷтимоиро доранд. Бо қабул ва амалишавии он, Тоҷикистон қадам ба сӯи ташаккул ва рушди давлатдории муосир гузошт.
Соҳибихтиёр шудани Тоҷикистон ба зарурати тасдиқи давлатдории миллӣ дар сатҳи Конститутсия ва таҳия кардани принсипҳои асосии он, ки шароит ва арзишҳои ҷомеаро дарбар мегиранд, Президенти мамлакат баён доштанд, ки яке аз муҳимтарин самтҳои ин амал маҳз муайян намудани шакли давлатдорӣ, мақоми шахс, ҳуқуқу озодиҳои ӯ ва асосҳои сиёсати хориҷии кишвар буд, ки дар Конститутсия ба таври амиқ ва муассир баён гардидааст. Инчунин, принсипҳои ҷомеаи демократӣ ва арзишҳои он дар таҳияи санад ба таври возеҳ муаррифӣ шуданд. Дар масъалаи муайян кардани сохти давлатдории Тоҷикистон, ман мақсади таъсис додани давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро дар иҷлосияи таърихӣ бо қатъият баён кардам. Инро мардуми Тоҷикистон мехост ва вақт нишон дод, ки роҳи интихобкарда дуруст ва мувофиқ ба манфиатҳои умумии халқ мебошад. Ҳатто дар шароити вазнини сиёсӣ ва фишорҳои гурӯҳҳои қудратталаб, аъзои комиссияи конститутсионӣ ва тамоми мардуми кишвар дар таҳияи Конститутсия иродаи мустаҳкам нишон дода, дар ин санад мақсаду ормонҳои худро ҷойгир намуданд.
Пешвои миллат, иброз доштанд, дар ҷараёни таҳияи лоиҳаи Конститутсия, санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ ва меъёрҳои онҳо низ мавриди таҳлил ва омӯзиш қарор гирифтанд, ки натиҷатан дар Қонуни асосии мо инъикос ёфтанд. Ҳамин тавр, принсипҳои демократӣ, аз қабили гуногунандешии сиёсӣ ва мафкуравӣ, бисёрҳизбӣ, баробарҳуқуқӣ ва моликияти хусусӣ дар миқёси иқтисоди бозаргонӣ ва соҳибкорӣ бо вуҷуди душвориҳои ҷомеа ба фаъолият шурӯъ намуданд. Сарвари давлшат изҳори ақида намуданд, ки вобаста ба шароити хоси иҷтимоиву иқтисодӣ ва фарҳангии халқ, ва барои баромадан аз буҳрони шадиди давлатдорӣ, зарурати таъсиси ҳокимияти марказӣ, мустаҳкам ва нерӯманд ба миён омадааст. Аз ин рӯ, дар лоиҳаи Конститутсия шакли ҷумҳурии президентӣ ҳамчун низоми муассир барои идораи давлат пешбинӣ гардид.
Конститутсия на танҳо анъанаҳои давлатдории тоҷиконро инъикос мекунад, балки кӯшиш ва талошҳои фарзандони огоҳи миллатро, ки бо ҷаҳду талоши беназир кӯшиданд ба истиқлол ва озодӣ расанд, амалӣ гардонид. Таҳияи ин санад ҳамчун таҳсиле барои давлатдории миллӣ ва мустаҳкам кардани пояҳои ҳуқуқии Тоҷикистон дар заминаи демократия ва ҳуқуқи инсон тавсиф мешавад.
Президенти кишвар андешаронӣ намуданд, ки Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои хусусиятҳои хосе мебошад, ки барои таҳкими давлатдории муосири кишвар заминаи устувор гузоштаанд. Яке аз муҳимтарин хусусиятҳои он инъикоси ғояҳои башардӯстона аст, ки ба арзишҳои ҷаҳонии ҳуқуқи инсон ва озодиҳо пайваст мешаванд. Дар ин ҷода, Конститутсия ба суннатҳои қадимии халқи тоҷик ва мероси фарҳангии ниёгони ориёии мо такя мекунад, ки дар тӯли таърих як устуворӣ ва хосияти амиқи давлатдорӣ ва инсоншиносиро таъкид кардааст.
Аз ин рӯ, Конститутсияи Тоҷикистон ҳамчун санади ҳуқуқӣ аз анъанаҳои давлатдории халқамон ва фарҳанги миллӣ сарчашма мегирад. Арзишҳои инъикосшуда дар Конститутсия аз таърихи давлатдорӣ, марҳилаҳои гуногуни рушди иҷтимоиву сиёсӣ ва фарҳангии миллат сарчашма гирифта, дар амалияи муосир дар шакли самтҳои демокративу ҳуқуқбунёд, эҳтиром ба ҳуқуқи инсон ва таъмини озодиҳои шахс тафсир ва баён шудаанд. Бо ҳамин, Конститутсия на танҳо ба сифати санад, балки ҳамчун оинаи ҳувияти миллӣ ва таҷассуми ормонҳои таърихии халқ амал мекунад, ки аз гузаштагиҳо сабақи устувории давлатдории миллӣ ва таҳкими демократия ва ҳуқуқи инсонро мегирад.
Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дорои хусусиятҳои муҳими Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистонро асоснок муайян намуданд, ки барои таҳкими давлатдории муосири кишвар ва устувории ҷомеаро таъмин менамояд. Ин хусусиятҳо, ки дараҷаи ҳуқуқӣ ва сиёсиро дар кишвар муқаррар мекунанд, ҳамчун омили асосии рушди давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёд амал мекунанд. Аз ҷумла:
-давлати соҳибихтиёр ва демокративу ҳуқуқбунёд: Конститутсия Тоҷикистонро ҳамчун як давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, иҷтимоӣ ва ягона эълон мекунад. Ин эъломия на танҳо рамзи истиқлолияти кишвар мебошад, балки низоми сиёсии онро муайян менамояд, ки асоси он бар ҳуқуқи инсон, озодиҳои фундаменталӣ ва иштироки амиқи шаҳрвандон дар умури давлатдорӣ аст.
-вазифаҳои муҳими Конститутсия: Конститутсия вазифаҳои муҳими ҷомеаро пешбинӣ мекунад, ки дар он ташкили ҳокимияти давлатии муосир, таъсиси низоми мукаммали ҳуқуқӣ ва идоракунии давлатӣ, таъмини ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум ҷойи махсусро мегирад. Ба ин тартиб, Конститутсия зарурати таъмин кардани рушди доимии ҷомеаро бо истифода аз имкониятҳои ҳуқуқӣ ва сиёсӣ таъкид мекунад.
- тағйирнопазирии шакли идораи ҷумҳурӣ: Барои бори аввал дар сатҳи Конститутсия шакли идораи ҷумҳурӣ ва принсипи демократии давлат, ки ҷомеаҳои ҳуқуқбунёд ва дунявӣ фароҳам меорад, тағйирнопазир муқаррар гардида, ин ба воситаи муҳити амниятӣ ва сиёсии кишвар кӯмак мерасонад. Моҳияти демократӣ ва иҷтимоии давлат ба эътибор гирифта мешавад, ки имконияти ҳимояи сохти давлатдории муосирро таъмин мекунад.
- эътирофи инсон ва ҳуқуқи ӯ ҳамчун арзиши олӣ: Конститутсия инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯро ҳамчун арзиши олӣ эътироф мекунад. Риояи ҳуқуқҳои инсон ва кафолат додани онҳо аз ҷониби давлат кафолат дода шуда, ин ҷомеаро бо меъёрҳои умумибашарии ҳуқуқии мутамаддини муосир пайваст мекунад.
- рушди устувори ҷомеа ва баланд бардоштани сатҳи зиндагӣ:
Конститутсия барои таъмини рушди устувор ва амалӣ кардани ҳуқуқҳои иқтисодӣ, сиёсӣ ва иҷтимоии шаҳрвандон механизми мукаммали ҳуқуқиро пешбинӣ мекунад. Ин боиси баланд шудани сатҳ ва сифати зиндагии мардум, таъмини истиқлолият ва ояндаи иҷтимоии ҷомеа мегардад.
- мустақилияти ҳокимияти судӣ: Дар Конститутсия мустақилияти ҳокимияти судӣ эътироф карда мешавад, ки дар он танҳо суди мустақил ва беғараз метавонад бо роҳи амалӣ кардани адолати судӣ манфиатҳои давлат ва ҷомеа, инчунин ҳуқуқи шахс ва шаҳрвандро таъмини ниҳодҳои муассир ва иҷроии давлатӣ муқаррар кунад.
- волоияти Конститутсия: Нисбат ба ҳамаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ волоияти Конститутсия таъмин мегардад. Ин маънои онро дорад, ки ҳама қонунҳо, қарорҳо ва санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ бояд мувофиқи принсипҳои Конститутсия таҳия ва амал кунанд. Волоияти Конститутсия кафолат медиҳад, ки дар давлат мувозинат ва созгорӣ бо арзишҳои бунёдӣ ва принсипҳои демократӣ ва ҳуқуқи инсон пиёда мешаванд. Бо ҷамъбаст кардани ҳамаи хусусиятҳои ёдшуда, метавон гуфт, ки Конститутсия як асоси бунёдии рушди давлатдории Тоҷикистон буда, онро дар роҳи ташаккул ва мустаҳкам кардани ҷомеаи демокративу ҳуқуқбунёд роҳнамоӣ мекунад.
Илова бар ин, Пешвои муаззам, дигар хусусиятҳои хоси Конститутсияро низ баён намуданд, ки мазмуни зеринро доро мебошанд: - принсипҳо ва меъёрҳои конститутсионӣ, ки озодии иқтисодӣ, соҳибкорӣ, баробарҳуқуқӣ ва ҳифзи ҳамаи шаклҳои моликиятро фароҳам меоранд ва иқтисодиёти Тоҷикистон дар асоси он рушд ва шакл гирифтааст. Ин принсипҳо имконият медиҳанд, ки иқтисод дар як муҳити озод ва рақобатпазир рушд кунад, ки дар он соҳибкорон ва шаҳрвандон метавонанд фаъолияти иқтисодии худро ба таври озод ва самаранок амалӣ кунанд; Конститутсия бо таъмини волоияти қонун, ки дар асоси эътирофи манфиатҳо ва ҳуқуқи шаҳрвандон ташкил шудааст, робитаи давлат ва ҷомеаро устувор мекунад. Волоияти қонун кафолат медиҳад, ки тамоми қарорҳо ва амалҳои давлат дар доираи қонун ва дар манфиати шаҳрвандон сурат мегиранд. Ин принсип ба пойдории адолати иҷтимоӣ ва қонуният мусоидат менамояд; - Конститутсия бори нахуст барои таъмини як низоми самаранок ва мутамаркази ҳокимият дар кишвар дар асоси таҷзияи он ба шохаҳои қонунгузор, иҷроия ва судӣ замина гузошт. Ин таҷзия кӯмак мекунад, ки ҳар як шохаи ҳокимият вазифа ва масъулиятҳои худро ба таври мустақил иҷро кунад, ки ин ба амалишавии демократии воқеӣ ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон мусоидат мекунад; - дар Конститутсия принсипҳои муҳим, ки нишонаи мавҷудияти низоми демократии кишвар мебошанд, ифода ёфтаанд, ки озодии иқтисодӣ, гуногунии сиёсиву мафкуравӣ, бисёрҳизбӣ, озодии эътиқод, сухан, матбуот ва гуногунии моликиятро нишон медиҳад.
Дар хотима Пешвои миллат, изҳори умед карда шуд, ки Конститутсия ҳамчун санади роҳнамову сарнавиштсози таърихӣ барои рушди минбаъдаи Тоҷикистони соҳибистиқлол садсолаҳо хизмат хоҳад кард.
Ҳамин тариқ, бо самимият бояд қайд намуд, ки Суханронии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон санаи 6 ноябри соли 2024 дар рўзи таҷлили сиюмин солгарди Конститутсияи Тоҷикистон, шаҳодати он аст, ки давлати Тоҷикистони соҳибихтиёр бо сарварии Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон босуббот пеш меравад ва Конститутсия заминаи таҳкими ҷомеъаи навини тоҷикон мебошад.
Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн,
мудири шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор. Email: bobojonov_i@mail.ru
Қодирзода Тоҳир Қамар,
ходими пешбарӣ илмии шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, номзади илмҳои ҳуқуқшиносӣ
ОЛИМОНИ АКАДЕМИЯИ ИЛМҲО ВАЗИФАДОРАНД, КИ ДАР ИҶРОИ СЕ ҲАДАФИ СТРАТЕГИИ ДАВЛАТ – ТАЪМИНИ ИСТИҚЛОЛИЯТИ ЭНЕРГЕТИКӢ, РАҲОӢ АЗ БУНБАСТИ КОММУНИКАТСИОНӢ ВА ҲИФЗИ АМНИЯТИ ОЗУҚАВОРИИ МАМЛАКАТ НАҚШИ ФАЪОЛОНА ДОШТА БОШАНД.
