Ҳунарманди асил муҳтоҷи касе намешавад. Ҳунар як коргоҳи бузургест, ки доимо ҳамсафари касони боистеъдод мебошад. Ҳар он шахсе, ки худ ҳунарманд аст, бо ҳунари волояш миёни аҳли башар машҳур мешаваду қудрату манзалати зиёд пайдо мекунад.

Ёсуман Шокирова низ аз зумраи он ҳунармандонест, ки аз хурдӣ меҳри ҳунару санъат дар дили кӯчакаш ҷӯш мезад. Соли 2012 ба Донишгоҳи байналмилалии сайёҳӣ ва соҳибкории Тоҷикистон дохил шуда, сазовори номи донишҷӯ гардид ва онро бо ихтисоси иқтисодиёти ҷаҳон хатм кард. Ҳамчунин, баъди хатми ин даргоҳ, ӯ аз худ қонеъ нашуда, худи ҳамон сол ҳуҷҷатҳояшро ба Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода супорид. Дар дили Ёсуман меҳри созҳои мусиқии рӯбоби қашқарӣ ва шоҳрӯд (қонун) ҷӯш мезад ва ӯ ин ҳунарро хуб аз худ кард.

Дар ин муддат бо иштироки фаъолона дар маҳфилҳои донишҷӯён ва чорабиниҳои фарҳангӣ маҳорати ҳунарии худро пайваста сайқал медод. Ӯ ҳамчун як ҷавони ҳунарманд дар чорабиниҳои сатҳи донишгоҳӣ ва шаҳрӣ ширкат варзида, бо иҷрои асарҳои миллӣ ва мардумӣ диққати тамошобинонро ба худ ҷалб мекард. Ин шиносоӣ бо саҳна аз ӯ як ҳунарманди озода ва дорои маҳорати баланди саҳнавӣ тарбия намуд.

Ёсуман мегӯяд, ки дар ин ҷода аввалин устодаш модару бародараш буданд, ки ӯро дар вақтҳои холӣ ба мактаби мусиқии шаҳри Истаравшан мебурданд, то нозукиҳои шоҳрӯдро барояш омӯзонанд. “Дар Донишкадаи давлатии фарҳанг ва санъати Тоҷикистон ба номи Мирзо Турсунзода аз устодони санъату ҳунар, аз ҷумла Улмасов Хушвахт навохтани сози рӯбоби қашқариро хубтару беҳтар аз худ намудам. Ҳанӯз ҳазору чорсад сол пештар хунёгари машриқзамин Борбади Марвазӣ бо навозишҳои фавқулодаи худ мардуми оламро ба ҳайрат оварда буд. Ҳамин буд, ки ман низ аз шунидани торҳои рӯбоби қашқарӣ ва сози шоҳрӯд ба ваҷҳ омада, ҳар субҳ дар саҳни ҳавлӣ менавохтам ва рӯҳияи худро бо садои ин созҳо болида мегардонидам».

Ёсуман таъкид мекунад, ки барои як ҳунарманд танҳо доштани истеъдод кифоя нест. Маҳорати доимӣ, омӯзиши пайваста, сабру таҳаммул ва фаҳмиши амиқи асарҳо омили муҳим дар рушду такомули касбӣ мебошад. Ӯ ҳамин масъулиятро ҳис карда, ҳамеша кӯшиш менамояд, ки на танҳо маҳорати техникӣ, ҳамчунин рӯҳия ва мазмуни асарҳоро ба шунаванда расонад. Ба андешаи ӯ, навозиш бояд аз қалб сарчашма гирад ва шунавандаро ба дунёи ҳунар ворид созад.

«Баъди хатми ин даргоҳи илму ҳунар, ман фаъолияти кории худро дар ҷодаи санъат оғоз намудам ва соли 2017 ба ансамбли “Дарё”-и Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳайси мутриби дараҷаи 1 даъват шудам. Солҳои 2016-2017 мудири шуъбаи таҷрибаомӯзии Коллеҷи санъат ба номи Содирхон Ҳофизи шаҳри Хуҷанд, соли 2024 корманди шуъбаи фарҳанги Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи С. Айнӣ, инчунин мутриби ансамбли “Чаман”-и Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи Акашариф Ҷураев ва аз соли 2025 ходими хурди илмии шуъбаи санъатшиносии Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон кору фаъолият дорам. Айни замон унвонҷӯи Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳастам ва дар оянда нақша дорам, ки ба корҳои илмиву таҳқиқотӣ машғул шуда, номзадии худро низ ҳимоя намоям. Дар инҷо бо устодон тамрини суруду навозишҳои асарҳои бастакоронро намуда, дар консертҳои сатҳи шаҳрӣ ва ҷумҳуриявӣ фаъолона иштирок менамоям” - иброз медорад Ёсуман.

Ёсуман дар корҳои ҷамъиятӣ низ бетараф нест. Ӯ дар миёни ҷавонон ҳамчун шахси фаъол шинохта шудааст ва кӯшиш мекунад, ки ҳунару дониши худро ба насли наврас омӯзонад. Бо баргузор намудани мастер-классҳо, тренингҳо ва суҳбатҳои ҳунарӣ кӯшиш мекунад, ки муҳаббат ба санъати миллӣ ва арҷгузорӣ ба арзишҳои фарҳангиро миёни ҷавонон тарғиб намояд.

Ҳангоми суҳбат Ёсуман гуфт, ки аз ҳама лаҳзаҳои фаромӯшнашаванда ҳамон лаҳзаҳое аст, ки дар ҳалқаи волидайн пайваста аз пайи омӯзиши ҳар як асар мебошад, ки ҳангоми навозиши созҳои мусиқӣ рӯҳияи ӯ дар ин ҷода дучанд зиёдтар мешавад.

Маҳз ҳамин муҳити пурмуҳаббат ва дастгириҳои пайвастаи оила, омӯзгорон ва муҳитҳои илмӣ буданд, ки аз Ёсуман як шахсияти муваффақ ва пурғайрат сохтанд. Ӯ имрӯз бо ифтихор мегӯяд, ки ҳеҷ гоҳ аз роҳи интихобкардааш пушаймон нест ва ҳар лаҳза кӯшиш мекунад, ки ифтихори ватану миллати худ бошад.

Имрӯз аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои чунин шахсони боистеъдод шароити хуби таҳсил ва кор фароҳам оварда шудааст, ки ҳар лаҳзаи онро бояд самаранок истифода намуда, фарҳанги оламшумули худро ба ҷаҳониён боз ҳам беҳтару хубтар муаррифӣ намоянд.

Фароғати ДИЛОВАРШО,

“Паёми Душанбе”

Созмони ҳамкории иқтисодӣ (СҲИ) ё (Economic Cooperation Organization) яке аз созмонҳои муҳими минтақавии байнидавлатист, ки бо ҳадафи тақвияти ҳамкорӣ миёни кишварҳои аъзо дар бахшҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ, техникӣ ва фарҳангӣ таъсис ёфтааст. Ин ниҳоди байниҳукуматӣ кишварҳои Аврупо, Қафқоз, Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва Осиёи Ҷанубиро фаро мегирад. Ин созмон беш аз 460 миллион аҳолӣ ва зиёда аз 8 миллион километри мураббаъ қаламравро дарбар мегирад ва Русияро бо Халиҷи Форс ва Чин ба ҳам мепайвандад. Ҳадаф ва мақсади асосии СҲИ таъмини рушди устувори иқтисодӣ дар миёни кишварҳои аъзо ва тақвияти ҳамгироии минтақавӣ дар бахшҳои гуногун, аз ҷумла тиҷорат, сармоягузорӣ, нақлиёт, энергетика, кишоварзӣ ва алоқа мебошад.

Имрӯз, 4-уми июли соли 2025, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо сафари корӣ вориди шаҳри Физулии Ҷумҳурии Озарбойҷон гардиданд, то дар ҷаласаи сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ (ЭКО) ширкат намоянд.

Мавриди тазаккур аст, ки Ҷумҳурии Озарбойҷон мизбони Саммити 17-уми СҲИ мебошад. Дар Саммити навбатӣ роҳбарони кишварҳои минтақа ва дигар аъзои СҲИ ширкат мекунанд. Ҳадафи асосии нишаст мусоидат ба ҳамгироии тиҷорат, нақлиёт ва сайёҳӣ дар сарорари минтақаи кишварҳои аъзои СҲИ мебошад.

Бояд зикр кард, ки ҳаҷми муомилоти солонаи байни кишварҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ ба 1,8 миллиард доллари ШМА мерасад. Бо дарназардошти иқтидори бузурги иқтисодии минтақа, ин нишондиҳанда ниёзи ҷиддиро ба талошҳои иловагӣ ҷиҳати таҳкими ҳамкорӣ ва ҳавасмандгардонии тиҷорати дохилминтақавӣ ба миён меорад.

Дар гузашта Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Саммитҳои пешинаи сарони давлатҳои аъзои Созмони ҳамкории иқтисодӣ ва ҳамоишҳои ин ниҳоди бонуфуз фаъолона ширкат карда, нақши Тоҷикистонро дар ҳалли масоили мубрами минтақа ва ҷаҳон муаррифӣ кардааст. Аз ҷумла Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Нишасти 15-уми сарони кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ таъкид карда буд, ки “Тоҷикистон ба ҳамкориҳо дар доираи Созмон аҳамияти хос зоҳир менамояд. Кишварҳои аъзои Созмон аз захираҳои зиёди меҳнатӣ ва табиӣ, инчунин имконоти бузурги энергетикӣ ва нақлиётиву коммуникатсионӣ бархурдоранд. Истифодаи муштарак ва самараноки ин иқтидорҳо метавонад ба нафъи афзоиши беҳбудӣ ва шукуфоӣ, ҳамчунин таҳкими сулҳу субот ва амният дар минтақаи мо хидмат намояд”.

Инчунин дар тӯли солҳои кории созмони СҲИ ташаббусҳои бузургро дар соҳаҳои гуногун аз ҷумла алоқа, тиҷорат, энергетика, сайёҳӣ ва рушди фарҳангӣ, иҷтимоӣ ва илмӣ ба даст оварда ва дар ин зимн муассисаҳои минтақавӣ ва махсуси худро низ таъсис додааст. Чи тавре ки зикр шуд мақсаду ҳадаф ва ташаббусҳои асосии созмони мазкур иборатанд аз:

(i) сохтани долонҳои тиҷоратӣ барои рафъи маҳдудиятҳо ва монеаҳо дар роҳи пешбурди тиҷорати дохилиминтақавӣ;

(ii) таъсиси низоми раводиди СҲИ барои пешбурди сайёҳӣ ва робитаҳои байни одамон;

(iii) мусоидат ба ҳамкориҳои илмӣ, фарҳангӣ ва таълимӣ;

(iv) таъсиси муассисаҳои молиявии минтақавӣ, ба мисли Бонки Тиҷоратии СҲИ ва Иттиҳоди клирингии СҲИ барои маблағгузории лоиҳаҳои минтақавӣ мебошанд, ки дар таҳкими ҳамгироӣ ва рушди иқтисодии кишварҳо кӯмак мекунад.

Кишварҳои аъзои СҲИ имкониятҳои васеи рушди муносибатҳои тиҷоративу иқтисодиро доранд. Инчунин кишварҳои аъзои СҲИ баҳри таъмини рушди босуботи муносибатҳои минтақавӣ фаъолона ҳамкорӣ мекунанд ва лоиҳаҳои гуногунро дар соҳаҳои афзалиятнок татбиқ менамоянд.

Ҳамин тавр, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун кишвари фаъоли минтақавӣ дар баробари дигар кишварҳои узв пайваста талош меварзад, ки ҳамгироии минтақавиро ҷиҳати рушди минтақа ва татбиқи барномаҳову лоиҳаҳои созмон тақвият бахшад. Дар умум таҳкими ҳамгироии кишварҳои узви СҲИ, рушди устувори минтақавӣ, нишон додани имкониятҳои нави иқтисодӣ дар геоиқтисодиёти Осиёи Марказӣ ва Ғарбӣ мебошад.

Одинаев Абдуҳалим, ходими пешбари илмии Шуъбаи Шарқи Миёна ва Наздики Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ

Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ, ки соли 1985 дар Теҳрон аз ҷониби Эрон, Покистон ва Туркия таъсис ёфтааст, як созмони байнидавлатии сиёсӣ ва иқтисодӣ мебошад, ки ба рушди тиҷорат, сармоягузорӣ ва ҳамкориҳои минтақавӣ нигаронида шудааст. Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ мувофиқи Оинномаи Созмони Милали Муттаҳид созмони махсус эътироф шуда, ҳадафи таъсиси бозори ягонаи молу хидматҳо дорад. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ дар соли 1992 Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ бо ҳамроҳ шудани Афғонистон, Озарбойҷон, Қазоқистон, Қирғизистон, Тоҷикистон, Туркманистон ва Узбекистон васеъ гардид. Созмон тавассути созишномаҳои дуҷониба ва механизмҳои ҳакамӣ фаъолият мекунад, ки заминаи ҳуқуқии онро санадҳои асосӣ, ба монанди Созишномаи Измир ва Созишномаи тиҷоратии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (ECOTA – Economic Cooperation Organization Trade Agreement) таъмин мекунанд.

Тоҷикистон аз соли 1992 узви Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ буда, дар доираи созмон барои татбиқи санадҳои ҳуқуқӣ, пешбурди манфиатҳои миллӣ ва рушди иқтисод фаъолият мекунад. Сафари кории Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон (4 июли 2025) барои иштирок дар ҷаласаи 17-уми сарони давлатҳои СҲИ нишонаи аҳамияти ҷанбаҳои ҳуқуқӣ дар дипломатияи Тоҷикистон аст.

Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ меросбари Созмони Рушди Минтақавӣ (1964–1979) буда, соли 1985 аз ҷониби Эрон, Покистон ва Туркия таъсис ёфтааст. Васеъшавии соли 1992 бо ҳамроҳ шудани ҳафт кишвари нав, аз ҷумла Тоҷикистон, созмонро ба платформаи муҳими минтақавӣ табдил дод. 28 ноябр ҳамчун “Рӯзи Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ” ҷашн гирифта мешавад. Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ тавассути созишномаҳои дуҷониба ва бисёрҷониба фаъолият мекунад, ки аз ҷониби сохторҳои доимӣ, ба монанди Дабири Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (Эрон), Бонки тиҷорат ва рушд (Туркия) ва Фонди илмӣ (Покистон) дастгирӣ мешаванд.

Аз нигоҳи ҳуқуқӣ Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ ба принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, аз ҷумла эҳтиром ба истиқлолияти кишварҳои узв ва баробарии ҳуқуқҳо, такя мекунад. Созмон минтақаи кишоварзии водии Фарғонаро дар бар мегирад, ки тиҷорат ва истеҳсоли муштараки кишоварзиро миёни Тоҷикистон, Қирғизистон ва Узбекистон осон мекунад. Покистон бо Афғонистон ва Эрон созишномаҳои тиҷорати озод дорад, ки дар асоси санадҳои ҳуқуқии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ татбиқ мешаванд.

Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ як қатор санадҳои ҳуқуқиро қабул кардааст, ки асоси ҳамкориҳои минтақавиро ташкил медиҳанд:

- Созишномаи Измир (1977, такмилёфта дар 1996). Ин санад заминаи ҳуқуқии фаъолияти Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ буда, принсипҳои ҳамкориҳои иқтисодӣ, тиҷоратӣ ва фарҳангиро муайян мекунад. Тоҷикистон ин созишномаро пас аз узвият тасдиқ карда, уҳдадориҳои худро барои риояи он эълон намуд.

- ECO Vision 2025. Соли 2017 қабул шуда, ин санад нақшаи стратегии рушди Созмони Ҳамкории Иқтисодиро дар самтҳои тиҷорат, нақлиёт, энергетика, сайёҳӣ, иқтисод ва муҳити зист муайян мекунад. Аз нигоҳи ҳуқуқӣ, он ӯҳдадориҳои кишварҳои узвро барои татбиқи лоиҳаҳои муштарак, ба монанди CASA-1000, таъкид мекунад.

- Созишномаи тиҷоратии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ (ECOTA). Соли 2003 дар Исломобод имзо шуда, ин созишнома монеаҳои тарифӣ ва ғайритарифиро коҳиш дода, тиҷорати озодро пеш мебарад. Тоҷикистон ECOTA-ро тасдиқ карда, онро барои афзоиши содироти маҳсулоти кишоварзӣ ва маъданҳо истифода мебарад.

- Созишномаи Ашхабод. Ин созишномаи нақлиёти бисёрҷониба миёни кишварҳои Осиёи Марказӣ ба пешбурди тиҷорати транзитӣ мусоидат мекунад. Тоҷикистон дар татбиқи он барои рушди роҳи оҳани Тоҷикистон-Афғонистон-Туркманистон фаъол аст.

- Декларатсияҳои саммитҳо. Декларатсияи Истанбул (2010) ба таҳкими амнияти минтақавӣ ва инфрасохтор диққат дода, заминаи ҳуқуқӣ барои лоиҳаҳои муштаракро мустаҳкам кард.

Тоҷикистон санадҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодиро ба қонунгузории миллӣ мутобиқ карда, онҳоро дар сиёсати иқтисодии худ татбиқ мекунад. Масалан:

- ECOTA. Тоҷикистон монеаҳои тарифӣ барои содироти маҳсулоти кишоварзӣ ба Покистон ва Афғонистонро коҳиш дод, ки ба афзоиши гардиши савдо аз 500 миллион доллари ИМА (2015) то 750 миллион доллари ИМА (2023) оварда расонд.

- Созишномаи Ашхабод. Тоҷикистон қонунгузории нақлиётиро барои дастгирии лоиҳаҳои транзитӣ, ба монанди шоҳроҳи Душанбе-Хоруғ-Кулма такмил дод.

- ECO Vision 2025. Тоҷикистон лоиҳаи НБО-и Роғунро ҳамчун қисми ӯҳдадориҳои худ барои таъмини амнияти энергетикӣ пешниҳод кард.

Тоҷикистон дар татбиқи санадҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ нақши фаъол дорад:

- Энергетика. Лоиҳаи CASA-1000, ки дар асоси созишномаҳои ҳуқуқии СҲИ татбиқ мешавад, Тоҷикистонро ба манбаи асосии содироти барқ табдил медиҳад. Ин лоиҳа бо қонунгузории байналмилалии энергетика мутобиқ аст.

- Нақлиёт. Тоҷикистон дар татбиқи Созишномаи Ашхабод барои рушди роҳи оҳани Тоҷикистон-Афғонистон-Туркманистон саҳм мегузорад, ки бо стандартҳои ҳуқуқи байналмилалии нақлиёт мувофиқ аст.

- Тиҷорат. Татбиқи ECOTA ба Тоҷикистон имкон дод, ки содироти маҳсулоти кишоварзӣ ва маъданҳоро афзоиш диҳад, ки бо қонунгузории Созмони Умумиҷаҳонии Савдо (СУС) мувофиқ аст.

Сафари кории Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Озарбойҷон (4 июли 2025) барои иштирок дар ҷаласаи 17-уми сарони давлатҳои СҲИ як рӯйдоди муҳим дар таҳкими заминаи ҳуқуқии ҳамкориҳо мебошад.

Тоҷикистон метавонад дар самтҳои зерин заминаи ҳуқуқии Созмони Ҳамкории Иқтисодиро тақвият бахшад:

- Энергетика. Таҳияи созишномаҳои ҳуқуқӣ барои содироти барқ тавассути CASA-1000 ва НБО-и Роғун.

- Нақлиёт. Такмили заминаи ҳуқуқӣ барои лоиҳаҳои нақлиётӣ, ба монанди роҳи оҳани Тоҷикистон-Афғонистон-Туркманистон.

- Тиҷорат. Тавсеаи созишномаҳои дуҷонибаи тиҷоратӣ бо кишварҳои узв дар асоси ECOTA.

- Сайёҳӣ. Таҳияи созишномаҳои ҳуқуқӣ барои хатсайрҳои муштараки сайёҳӣ.

- Муҳити зист. Имзои созишномаҳои байналмилалӣ барои ҳифзи захираҳои обии Тоҷикистон.

Ҷаласаи 17-ум барои Тоҷикистон имконият фароҳам овард, ки дар таҳкими заминаи ҳуқуқии Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ саҳм гузорад. Иштироки Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар муҳокимаҳои ҳуқуқӣ ва пешниҳоди лоиҳаҳои миллӣ, ба монанди CASA-1000 аҳамияти дипломатияи ҳуқуқиро таъкид менамояд.

Ҷанбаҳои ҳуқуқии ҳамкории Тоҷикистон бо Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ барои рушди иқтисодӣ ва минтақавӣ муҳиманд. Санадҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ, ба монанди Созишномаи Измир, ECO Vision 2025, ECOTA ва Созишномаи Ашхабод заминаи ҳуқуқӣ барои татбиқи лоиҳаҳои муштаракро таъмин мекунанд. Ҷаласаи 17-уми сарони давлатҳои Созмони Ҳамкории Иқтисодӣ ва сафари Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишонаи фаъолияти кишвар дар такмили ин замина аст.

САНГИНЗОДА Дониёр Шомаҳмад, муовин оид ба илм ва таълими директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

(дар ҳошияи расидан ба ҳадафҳои “Солҳои 2025-2030 - Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия”)

Дар давраи ҷаҳонишавии рақамӣ, Соҳибихтиёрии рақамӣ ба унсури муҳими сиёсати давлатӣ табдил ёфтааст, ки истиқлолиятро дар идоракунии маълумот, технологияҳо ва инфрасохтори иттилоотӣ таъмин мекунад. Рақамисозӣ равандҳои иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва сиёсиро дар саросари ҷаҳон дигаргун месозад, имкониятҳои нав барои рушд фароҳам меорад, аммо дар баробари ин хатарҳои ҷиддиро ба амнияти миллӣ эҷод мекунад. Соҳибихтиёрии рақамӣ, ки ҳамчун қобилияти давлат барои идоракунии мустақилонаи захираҳои рақамӣ, маълумот ва инфрасохтори иттилоотӣ муайян мешавад, ба яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати давлатӣ табдил ёфтааст. Дар шароити вобастагии афзояндаи ҷаҳонӣ аз платформаҳои рақамии трансмиллӣ, ба монанди Google, Meta ва Amazon ва дигарон давлатҳо кӯшиш мекунанд, ки манфиатҳои миллии худро тавассути механизмҳои ҳуқуқӣ ҳифз намуда, соҳибихтиёрии рақамиро таъмин созанд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақил ба равандҳои рақамии ҷаҳонӣ фаъолона ҳамроҳ шуда, дар айни замон инфрасохтори рақамии миллиро таҳким медиҳад. Эълони солҳои 2025–2030 ҳамчун «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аҳамияти стратегии рақамисозиро барои рушди устувор таъкид мекунад. Бо вуҷуди ин таҳдидҳои кибернетикӣ, аз қабили паҳншавии маълумоти бардурӯғ ва ҳамлаҳои кибернетикӣ, зарурати таҳкими танзими ҳуқуқиро ба миён меорад.

Соҳибихтиёрии рақамӣ ҳамчун татбиқи суннатии соҳибихтиёрии давлатӣ дар муҳити рақамӣ баррасӣ мешавад, ки назорат бар ҷараёнҳои иттилоотӣ, ҳифзи маълумот ва истиқлолияти инфрасохтори технологӣро дар бар мегирад. Унсурҳои асосии он иборатанд аз:

- Назорат бар маълумот. Таъмини амнияти маълумоти шахсӣ ва давлатӣ аз дастрасии ғайриқонунӣ, ки барои ҳифзи махфияти шаҳрвандон ва манфиатҳои давлатӣ муҳим аст.

- Истиқлолияти технологӣ. Рушди ҳалли миллии технологияҳои иттилоотӣ (IT) барои кам кардани вобастагии аз технологияҳои хориҷӣ, ки хатари осебпазирии геополитикиро коҳиш медиҳад.

- Мустақилияти меъёрӣ. Эҷоди заминаи ҳуқуқие, ки ба манфиатҳои миллӣ ва стандартҳои байналмилалӣ мувофиқ бошад, то тавозуни байни озодии иттилоот ва амниятро таъмин созад.

Олимони байналмилалӣ ба ин масъала аз нуқтаи назари гуногун муносибат мекунанд. Коршиносони амрикоӣ таъкид мекунанд, ки соҳибихтиёрии рақамӣ аксар вақт бо хусусияти ҷаҳонии интернет дар ихтилоф қарор мегирад. Онҳо пешниҳод мекунанд, ки барои танзими маълумоти трансмиллӣ созишномаҳои нави байналмилалӣ заруранд, зеро интернет сарҳадҳои ҷуғрофиро эътироф намекунад. Коршиносони чин бошанд «киберсуверенитет»-ро ҳамчун воситаи ҳифзи манфиатҳои миллӣ дар шароити рақобати геополитикӣ баррасӣ намуда, нақши давлатро дар назорати интернет муҳим мешуморанд. Ин равиш дар Чин тавассути сензураи қатъии интернет ва рушди платформаҳои миллӣ ба монанди WeChat, амалӣ мешавад.

Дар Аврупо, ба вижа дар Олмон, диққат ба ҳифзи ҳуқуқи шаҳрвандон тавассути танзими қатъӣ, ба монанди Регламенти умумии ҳифзи маълумот (GDPR) равона шудааст. GDPR на танҳо маълумоти шахсиро ҳифз мекунад, балки ба ширкатҳои аврупоӣ бартариҳои рақобатпазир дар бозори ҷаҳонӣ медиҳад. Ин равиш метавонад барои кишварҳои рушдёбанда, аз ҷумла Тоҷикистон намунаи ибрат бошад. Олимони тоҷик рақамисозиро ҳамчун раванди дарозмуддати иҷтимоӣ мебинанд, ки тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятиро дигаргун месозад, аммо дар баробари ин хатарҳои нав, аз қабили ҷинояткории кибернетикӣ ва зӯроварии онлайнро ба вуҷуд меорад. Ин хатарҳо танзими ҳуқуқиро талаб мекунанд, ки байни кушодагии интернет ва амнияти миллӣ тавозунро нигоҳ дорад.

Коршиносони ҳиндӣ таъкид мекунанд, ки соҳибихтиёрии рақамӣ дар Осиё аксар вақт бо рушди платформаҳои миллӣ, ба монанди Интерфейси ягонаи пардохтҳо (UPI) алоқаманд аст. UPI ба Ҳиндустон имкон дод, ки таъсири низомҳои молиявии ғарбиро коҳиш диҳад ва иқтисоди рақамии худро таҳким бахшад. Дар Бритониё низ GDPR на танҳо маълумотро ҳифз мекунад, балки барои ширкатҳои аврупоӣ бартариҳои рақобатпазир фароҳам меорад, ки барои кишварҳое, ки ба соҳибихтиёрии рақамӣ мекӯшанд, муҳим аст.

Кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ), аз қабили Русия ва Қазоқистон стратегияҳои соҳибихтиёрии рақамиро фаъолона рушд медиҳанд. Дар Русия қонун «Дар бораи интернети соҳибихтиёр» (2019) операторҳои алоқаро вазифадор мекунад, ки мустақилияти сегменти миллии интернетро таъмин созанд. Ин қонун имкон медиҳад, ки дар сурати таҳдидҳои беруна дастрасӣ ба интернет дар дохили кишвар нигоҳ дошта шавад. Қазоқистон дар доираи барномаи «Қазоқистони рақамӣ» ба платформаҳои виртуалии миллӣ ва марказҳои коркарди маълумот сармоягузорӣ мекунад, то вобастагиро аз провайдерҳои ғарбӣ кам кунад. Ин ташаббусҳо ба рушди инфрасохтори рақамӣ ва ҳифзи маълумоти миллӣ мусоидат мекунанд.

Иттиҳоди Аврупо тавассути GDPR (2018) стандартҳои қатъии ҳифзи маълумоти шахсиро ҷорӣ кардааст, ки барои бисёр кишварҳо намунаи ибрат шудааст. GDPR ба шаҳрвандони Иттиҳоди Аврупо имкон медиҳад, ки назорати бештар бар маълумоти шахсии худ дошта бошанд ва ширкатҳоро барои риоя накардани қоидаҳо ҷаримаҳои ҷиддӣ интизор аст. Чин модели назорати қатъии интернетро нишон медиҳад, ки киберсуверенитетро бо рушди технологияҳои миллӣ, ба монанди WeChat ва Baidu муттаҳид мекунад. Ин равиш ба Чин имкон додааст, ки аз вобастагии технологии ғарбӣ коҳиш диҳад, аммо бо интиқоди маҳдуд кардани озодии иттилоот рӯбарӯ шудааст.

Ҳиндустон соҳибихтиёрии рақамиро тавассути платформаҳои миллӣ, ба мисли UPI пеш мебарад, ки таъсири низомҳои молиявии ғарбиро коҳиш медиҳад. UPI ба миллионҳо шаҳрвандони Ҳиндустон имкон дод, ки пардохтҳои рақамиро осон ва боэътимод анҷом диҳанд, ки ба рушди иқтисоди рақамӣ мусоидат кард. Ин таҷрибаҳо барои Тоҷикистон дар ташаккули стратегияи худ муҳиманд, зеро онҳо роҳҳои гуногуни мувозинат байни амният, инноватсия ва ҳамкории байналмилалиро нишон медиҳанд.

Дар Тоҷикистон соҳибихтиёрии рақамӣ тавассути заминаи меъёрии рушдёбанда таъмин карда мешавад, ки ба ҳифзи маълумот, рушди технологияҳо ва ҳамгироии ҷаҳонӣ нигаронида шудааст. Ба санадҳои муҳими қонунгузорӣ дохил мешаванд:

- Қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 августи соли 2001, № 40 «Дар бораи иттилоотонӣ», аз 10 майи соли 2002, № 55 «Дар бораи иттилоот», аз 2 декабри соли 2002, № 71 «Дар бораи ҳифзи иттилоот», аз 18 июни соли 2008, № 411 «Дар бораи ҳуқуқ ба дастрасӣ ба иттилоот», аз 25 марти соли 2011, № 705 «Дар бораи иттилооти экологӣ» ва аз 25 июни соли 2021, № 1783 «Дар бораи дастрасӣ ба иттилоот дар бораи фаъолияти судҳо», ки дастрасӣ, нигоҳдорӣ ва ҳифзи маълумотро танзим мекунанд.

- Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли 2030, ки рақамисозии иқтисод, ҷорӣ намудани ҳукумати электронӣ ва платформаҳои рақамии миллиро пешбинӣ мекунад.

- Стратегияи рушди зеҳни сунъӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 аз 30 сентябри соли 2022, №483.

- Консепсияи иқтисоди рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 30 декабри соли 2019, № 642, ки ҳадафҳои асосии рақамисозиро муайян мекунад.

- Барномаи миёнамӯҳлати рушди иқтисоди рақамӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021–2025 аз 26 октябри соли 2021, № 460, ки чораҳои мушаххаси амалиро барои рақамисозӣ пешниҳод мекунад.

- Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 январи соли 2025, № 911 «Дар бораи эълон намудани солҳои 2025–2030 «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия»», ки аҳамияти рақамисозиро дар сатҳи давлатӣ таъкид мекунад.

Ин санадҳо заминаи ҳуқуқиро барои рушди соҳибихтиёрии рақамӣ дар Тоҷикистон фароҳам меоранд. Масалан, Қонуни «Дар бораи иттилоотонӣ» асосҳои техникии рақамисозиро муайян мекунад, дар ҳоле ки Қонуни «Дар бораи ҳифзи иттилоот» ба амнияти маълумот диққат медиҳад. Стратегияи миллии рушд то соли 2030 рақамисозиро ҳамчун омили асосии рушди устувор эътироф мекунад, ки ба беҳтар кардани хизматрасониҳои давлатӣ ва баланд бардоштани рақобатпазирии иқтисод нигаронида шудааст.

Соли 2024, ки ҳамчун «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон шуда буд, Тоҷикистон ба саводнокии рақамӣ ва огоҳии ҳуқуқии шаҳрвандон диққати бештар дода, ба таҳкими соҳибихтиёрии рақамӣ мусоидат намуд.

Таъсиси Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамӣ дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон (бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 апрели соли 2021, № 147) қадами муҳим дар таҳкими институтсионалии иқтисоди рақамӣ мебошад. Ин Агентии масъулияти ҳамоҳангсозии таҳияи ҳалли миллии IT ва стандартҳои амнияти кибернетикиро ба уҳда дорад. Агентӣ бо вазоратҳо ва идораҳои давлатӣ ҳамкорӣ карда, лоиҳаҳои рақамисозиро, аз қабили платформаҳои ҳукумати электронӣ ва хизматрасониҳои рақамии давлатиро пеш мебарад.

Тоҷикистон инфрасохтори рақамиро фаъолона рушд медиҳад, аз ҷумла платформаҳои ҳукумати электронӣ, низоми таълими фосилавӣ ва хизматрасониҳои электронии давлатӣ. Ин ташаббусҳо ба шаҳрвандон имкон медиҳанд, ки хизматрасониҳои давлатиро бо осонӣ дастрас кунанд ва шаффофияти идоракунии давлатиро афзоиш диҳанд. Рақамисозӣ ба рушди устувор мусоидат мекунад ва фаъолияти иқтисодро дар шароити бӯҳронҳои ҷаҳонӣ, ба монанди пандемияи COVID-19 таъмин менамояд.

Сарфи назар аз пешрафтҳо, амалисозии соҳибихтиёрии рақамӣ бо мушкилоти зерин рӯбарӯ мешавад:

- Вобастагии технологӣ. Норасоии маҳаллисозии инфрасохтори рақамӣ Тоҷикистонро ба технологияҳои хориҷӣ осебпазир мегардонад. Вобастагии аз хидматҳои вертуалии хориҷӣ ва нармафзори ғайримиллӣ хатари дастрасии ғайриқонунии маълумотро афзоиш медиҳад.

- Таҳдидҳои кибернетикӣ. Гурӯҳҳои экстремистӣ фазои виртуалиро барои паҳн кардани таблиғот ва маълумоти бардурӯғ истифода мебаранд, ки ба амнияти миллӣ таҳдид мекунад. Масалан, ташкилотҳои динии экстремистӣ дар шабакаҳои иҷтимоӣ маводи қалбакӣ паҳн мекунанд, ки эътимод ба институтҳои давлатиро коҳиш медиҳад. Илова бар ин, ҳамлаҳои кибернетикӣ ба инфрасохтори давлатӣ, ба монанди системаҳои энергетикӣ ё бонкӣ, метавонанд ба иқтисод зарари ҷиддӣ расонанд.

- Нуқсони ҳуқуқӣ. Набудани қонуни мукаммал дар бораи амнияти кибернетикӣ имкониятҳои мубориза бо ҷинояткории кибернетикиро маҳдуд мекунад. Масалан, набудани меъёрҳои мушаххас барои муайян кардани масъулият барои ҳамлаҳои кибернетикӣ монеа эҷод мекунад.

Ба ғайр аз ин, паҳншавии маълумоти бардурӯғ дар шабакаҳои иҷтимоӣ ба эътимоди ҷамъиятӣ таъсири манфӣ мерасонад. Ин мушкилот зарурати истифодаи равиши комплексӣ, аз ҷумла чораҳои ҳуқуқӣ, технологӣ ва маърифатиро таъкид мекунанд.

Барои бартараф кардани таҳдидҳо ва таҳкими соҳибихтиёрии рақамӣ, Тоҷикистон бояд чораҳои зеринро амалӣ созад:

1. Қабули Қонун «Дар бораи амнияти кибернетикӣ». Тезонидани қабули қонун барои муайян кардани меъёрҳои ҳифзи маълумот, масъулият барои ҷиноятҳои кибернетикӣ ва механизмҳои назорати фазои рақамӣ зарур аст. Ин қонун бояд ба стандартҳои байналмилалӣ, ба монанди GDPR мутобиқ бошад, вале ба хусусиятҳои миллӣ такя кунад. Масалан, қонун метавонад талаботро барои дохилинамоии маълумот дар дохили кишвар муқаррар созад.

2. Кодекси иттилооти Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул карда шавад. Кодекси иттилооти намунавии давлатҳои аъзои ИДМ (2012) мислои воқеи ин таҷрибаи байналмилалӣ аст. Он чаҳорчӯби ҳуқуқиест, ки озодии иттилоот ва рушди инфрасохтори рақамиро танзим мекунад. Барои Тоҷикистон, пешниҳод мешавад, ки қонунҳои самти иттилоот бо қабули кодекс аз эътибор соқит дониста шаванд.

3. Таъсиси платформаҳои рақамии миллӣ. Сармоягузорӣ ба хидматҳои виртуалии маҳаллӣ, марказҳои коркарди маълумот ва мессенҷерҳои миллӣ барои коҳиши вобастагии аз технологияҳои хориҷӣ муҳим аст. Масалан, таҳияи мессенҷери миллӣ, ки амнияти баланди маълумотро таъмин мекунад, метавонад алтернатива ба платформаҳои хориҷӣ, ба монанди WhatsApp гардад. Инчунин, марказҳои коркарди маълумоти маҳаллӣ метавонанд амнияти маълумоти давлатиро таъмин созанд.

4. Таҳкими ҳамкории байналмилалӣ. Тоҷикистон бояд дар ташаббусҳои ИДМ, СААД ва СҲШ фаъолона иштирок кунад, то таҷрибаи пешқадами кибербехатариро мубодила кунад ва стандартҳои ягонаи амниятро мутобиқ созад. Ҳамкорӣ бо Чин метавонад ба ҷорӣ кардани технологияҳои пешрафтаи ҳифзи маълумот мусоидат кунад. Илова бар ин, Тоҷикистон метавонад ба созишномаҳои байналмилалӣ оид ба мубориза бо ҷинояткории кибернетикӣ ҳамроҳ шавад.

5. Рушди барномаҳои таълимӣ. Ворид кардани курсҳои амнияти кибернетикӣ, ҳуқуқи рақамӣ, ҳуқуқи иқтисоди рақамӣ ва саводнокии медиавӣ ба барномаҳои таълимии донишгоҳу донишкадаҳо барои баланд бардоштани огоҳии шаҳрвандон зарур аст. Масалан, таълими шаҳрвандон дар бораи чӣ гуна муайян кардани хабарҳои қалбакӣ метавонад ба коҳиши таъсири иттилооти дурӯғ мусоидат кунад. Таҷрибаи Аврупо нишон медиҳад, ки барномаҳои маърифати медиавӣ метавонанд муқовимати ҷомеаро ба таҳдидҳои рақамӣ афзоиш диҳанд.

6. Танзими ахлоқии зеҳни сунъӣ. Истифодаи зеҳни сунъӣ дар амнияти киберӣ ва идоракунии маълумот хатарҳои марбут ба вайроншавии махфият ва табъизро ба вуҷуд меорад. Ташкили стандартҳои миллӣ барои истифодаи зеҳни сунъӣ, ки ба таҷрибаи Аврупо такя мекунад, метавонад ин хатарҳоро коҳиш диҳад. Масалан, стандартҳо метавонанд талаботро барои шаффофияти алгоритмҳои зеҳни сунъӣ ва ҳифзи маълумоти шахсӣ муқаррар созанд.

Соҳибихтиёрии рақамӣ вазифаи мураккабест, ки ҳамгироии чораҳои ҳуқуқӣ, технологӣ ва байналмилалиро талаб мекунад. Дар Тоҷикистон заминаи меъёрӣ барои таҳкими истиқлолияти рақамӣ ташаккул меёбад, аммо мушкилоти кибертаҳдидҳо, вобастагии технологӣ ва камбудиҳои ҳуқуқӣ талошҳои иловагиро талаб мекунанд. Рақамисозӣ, ҳамчун омили рушди устувор, хатарҳои навро ба вуҷуд меорад, ки тавассути танзими ҳуқуқӣ коҳиш дода мешаванд.

Тоҷикистон бояд ба рушди инфрасохтори рақамии миллӣ, таҳкими заминаи ҳуқуқӣ ва баланд бардоштани саводнокии рақамии шаҳрвандон диққати махсус диҳад. Таҷрибаи байналмилалӣ, аз қабили GDPR-и Аврупо, UPI-и Ҳиндустон ва қонуни интернети соҳибихтиёри Русия роҳҳои мухталифи таъмини соҳибихтиёрии рақамиро нишон медиҳад, ки метавонанд ба шароити Тоҷикистон мутобиқ карда шаванд.

Дар доираи «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ» (2025–2030), Тоҷикистон имкони беназир дорад, ки бо истифода аз захираҳои миллӣ ва таҷрибаи байналмилалӣ ба пешсафи минтақавӣ дар соҳаи соҳибихтиёрии рақамӣ табдил ёбад. Барои ин зарур аст, ки давлат, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва бахши хусусӣ якҷоя фаъолият намуда, фазои рақамии амн ва мустақилро эҷод намоянд.

САНГИНЗОДА ДОНИЁР ШОМАҲМАД - муовин оид ба илм ва таълими директори Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои АМИТ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор

Ваҳдати миллӣ яке аз муҳимтарин арзишҳои ҳар як ҷомеаи мутамаддин ва соҳибистиқлол ба шумор меравад. Барои ҳар миллату давлат, ки роҳи пешрафту тараққиётро пеш мегирад, ваҳдату ҳамдигарфаҳмӣ, якдиливу якпорчагӣ асоси суботу амният ва пояи сулҳи устувор мебошад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, пас аз солҳои мудҳиши ҷанги шаҳрвандӣ (1992–1997), маҳз бо иродаи нек ва заҳматҳои шабонарӯзии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва дастгирии мардуми кишвар, Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Ин рӯйдоди таърихӣ, ки 27 июни соли 1997 ба вуқуъ пайваст, рӯзи ваҳдати миллӣ эълон шуд ва ҳамасола бо шукӯҳу шаҳомат таҷлил мегардад.

Ваҳдат маънои муттаҳид шудани тамоми қишрҳои ҷомеа, новобаста аз ақида, мазҳаб, миллат ё ҷойгоҳи иҷтимоиро дорад. Ваҳдат рамзи ҳамзистӣ, оромӣ, меҳру муҳаббат ва ҳамкорӣ миёни афроди миллат аст. Маҳз дар фазои ваҳдат ва сулҳ метавон рушди соҳаҳои маориф, илм, иқтисод, фарҳанг ва сиёсатро таъмин намуд.

То замоне ки ҷомеа муттаҳид нест, амнияти дохилӣ зери хатар мемонад. Тафриқа, нобаробарӣ, хушунат ва носозгорӣ сабаби ҷудоии дили мардум мегардад ва муҳити сулҳу суботро нобуд мекунад. Вале агар мардум дар фазои якдигарфаҳмӣ ва эҳтироми мутақобил зиндагӣ кунанд, ҳеҷ нерӯи бадхоҳ наметавонад асоси сулҳу оромиро халалдор созад.

Санаи 8 декабри соли 1992 Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пеши роҳи ҷанги бародаркушро гирифтан қадами аввалини худро гузошт, ки ин муроҷиатномаи ӯ ба халқи тоҷик буд. Дар муроҷиатномаи мазкур аз ҷумла омадааст: «Падару модарон, хоҳарону додарон! Халқи мо имрӯз душвортарин ва фоҷианоктарин давраи таърихиро аз сар гузаронда истодааст. Ҳақиқат талх аст, вале мо бояд иқрор шавем, ки қувваҳои муайян сабабгори фоҷиаи миллату давлати мо шуда истодаанд. Мо, ки ворисони Рӯдакию Сино, Сомонӣ, Ҳофизу Хайём, Ҷалолиддини Балхӣ, Садриддин Айнӣ, Бобоҷон Ғафуров ҳастем, бо ақлу заковати хеш бояд бо сабру таҳаммул бошем ва нагузорем, ки фарзанд ё бародари мо даст ба ҷиноят занад».

Дар ҳақиқат таърих гувоҳ ҳаст, ки Сарвари давлат ҷони худро дар хатар гузошта, барои баргардонидани гурезагони иҷборӣ ба Ҷумҳурии Исломии Афгонистон сафар намуда, ҳамватанонамонро бовар мекунонид, ки ба ватан баргарданд. Дар ҳамон давра касе аз зинда мондан ва ба чунин комёбиҳо расиданро тасавур намекард.

Маҳз бо хоҳиш ва талошҳои пайвастаи Сарвари давлати тоҷикон музокироти сулҳи тоҷикон шурӯъ шуд. Ҷаноби Олӣ зимни вохӯриҳояш бо мухолифон такрор ба такрор мегуфт, ки агар мо ба сари мақсад наоем, миллат нест мешавад, Тоҷикистон ба порчаҳо тақсим мешавад ва наслҳои оянда мову шуморо намебахшанд.

Дар ниҳояти кор гуфтушунидҳо бо мухолифон дар Афғонистон, Эрон, Русия, Покистон натиҷаи дилхоҳ доданд. Дар натиҷаи гуфтушунидҳои тӯлонӣ 27-уми июни соли 1997 дар шаҳри Маскави Федератсияи Русия Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Маҳз сиёсати оқилона, дурнадешӣ, садоқат ва сулҳхоҳии Пешвои миллат боис шуд, ки моҷароҷуӣ ва нофаҳмоиҳо дар кишварамон хомӯш гардида, суботу амният ва сулҳу ҳамдигарфаҳмӣ таъмин шуд. Имрӯзҳо иттифоқ ва ҳамдилии халқи тоҷик мавриди омӯзиши СММ ва бисёр давлатҳои олам гадидааст.

Ваҳдати миллӣ шукуфоии ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармост, ҳуқуқу озодиҳои инсон риоя ва рушди бемайлони он таъмин карда мешавад.

Ваҳдати миллӣ гавҳари пурқиматест, ки бояд онро бо тамоми ҳастӣ ҳифз кард. Ҳар як шаҳрванди кишвар вазифадор аст, ки ба қадри сулҳу оромӣ расад ва барои таҳкими ваҳдат ва рушди ватан саҳм гузорад. Танҳо дар партави ваҳдат аст, ки Тоҷикистони соҳибистиқлол метавонад ба як давлати муваффақ ва пешрафта табдил ёбад.

Раҳматова Лола – докторант (PhD)- и шуъбаи сиёсатшиносии ИФСҲ-и ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ

Ба даст овардани Ваҳдати миллӣ дар таърихи муосири Тоҷикистони соҳибистиқлол дастоварди беназире буд. Рушди ҷомеа ва ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ ва баланд бардоштани сатҳи ҳаёти солим ва некўаҳволӣ аз таҳкими Ваҳдати миллӣ вобастагӣ дорад.

Моҳияти ин мафҳум аз он иборат аст, ки вақте дар бораи Ваҳдати миллӣ дар ҷомеа сухан меронем, ин танҳо ба намояндагони як миллат ё тоҷиконе, ки дар ҳудуди Тоҷикистон зиндагӣ мекунанд тааллуқ надошта, балки Ваҳдат ва ҳамгироии кулли мардуми кишвар дар назар аст, яъне он ба ҳамаи тоҷикистониён тааллуқ дорад. Пас, Ваҳдати миллӣ, ин ваҳдати тамоми шаҳрвандони Тоҷикистон мебошад.

Қайд кардан ба маврид аст, ки Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ 28 сол қабл аз ин ба имзо расид. Ин санади ҳаётан муҳим роҳи душвор ва ноҳамворро дар муносибатҳои қувваҳои бо ҳам мухолифи байни тоҷикон пушти сар кард. Расидан ба Ваҳдати миллӣ фосилаи тӯлонӣ ва пурмашаққат буд. Донишманди тоҷик Иброҳим Усмонов расидан ба ин санаи муқаддасро ба ду марҳила ҷудо мекунад: Марҳилаи якум музокироти сулҳи тоҷикон ном дошта, аз моҳи апрели соли 1994 то 27 июни соли 1997 давом кард ва бо имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ ба анҷом расид. Марҳилаи дуюм таъсиси Комиссияи оштии миллист, ки барои ҷамъбасти натиҷаҳои гуфтушуниди байни тоҷикон ташкил шуд ва аз 4 июли соли 1997 то 31 марти соли 2000 давом кард. Бояд тазаккур дод, ки ин ду марҳила раванди сулҳи тоҷиконро ташкил дод. Расидан ба Ваҳдати миллӣ якҷониба набуд ва ҳар ду ҷониб баҳри манфиати миллату халқи Тоҷикистон, ояндаи фарзандон ва рушду нумӯи кишвар аз ҳама гуна манфиатҳои хусусӣ даст кашида, манфиати миллатро боло гузошта, 27 июни соли 1997 протоколи Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллиро имзо карданд ва он соати 600 субҳи 28.06 соли 1997 тариқи радиои «Садои Хуросон» пахш гардид. Ҳашт даври музокирот ғазабро ба таҳаммул, зӯриро ба иродаи нек табдил дод.

Дарвоқеъ таъмини сулҳ ва суботи кишвар бе саъю кўшиши бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва хиради волои мардуми мо номумкин буд. Маҳз заҳмати бевоситаи Сарвари давлат боис гардид, ки сулҳ барқарор гардад.

Аз ҷониби Пешвои миллат консепсияи Ваҳдати миллӣ пешниҳод шуд, ки барои амалӣ сохтани он роҳбарияти кишвар ба неруи созанда ва тамаддунгарои ҷомеаи тоҷик такя намуд. Пешвои миллат тамоми истеъдоди сиёсии худро баҳри овардани сулҳ ба Ватан равона намуд. Қобили зикр аст, ки маҳз дар давраи гузарондани музокироти байни тоҷикон Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ташаккули фарҳанги ваҳдатгароӣ замина гузошт, ки он имрӯз унсури ҷудонашавандаи тафаккури сиёсии ҷомеаи тоҷик мебошад. Мардуми тоҷик бо роҳбарии оқилонаи Пешвои муаззами худ зиракии сиёсиро аз даст надода, тавонист доман задани бозиҳои геополитикии доираҳои манфиатхоҳи хориҷиро пешгирӣ намуда, ба табдил шудани ҷанги шаҳрвандӣ ба ноамнии минтақавӣ ва ҷаҳонӣ роҳ надиҳад. Сулҳе, ки Пешвои миллат ба ҳамватанони маҳбубаш овард, кафили истиқлолияти сиёсии на танҳо Тоҷикистон, балки тамоми Осиёи Марказӣ гашт.

Бешак, Ваҳдати миллӣ яке аз муҳимтарин дастовардҳои соҳибистиқлолӣ буда, таҷассумгари фарҳанги баланд, хирад ва майли мардуми мо ба сулҳпарварӣ мебошад. Бо гузашти солҳо арзишу аҳамияти ин дастоварди бузург боз ҳам афзунтар мешавад. Ба шарофати ин халқи тоҷик соҳибихтиёрии кишвар, тамомияти арзии онро ҳифз намуда, ба рушди иҷтимоию иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ ноил гардид.

Ваҳдати миллӣ - оғози бо ҳам омаданҳо, даст кашидан аз ҳама гуна худкушӣ ва худкомагиҳо, рӯ овардан ба муттаҳадию ҳамдигарфаҳмӣ дар оғози бунёди давлати навин ва соҳибистиқлол ба шумор меравад. Дар тантанаи бахшида ба чордаҳумин солгарди Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон зимни суханронии хеш, хеле одилона қайд кардаанд, ки «Мо маҳз ба шарофати Ваҳдати миллӣ ва дар ин замина муттаҳид сохтани нерӯҳои сиёсӣ, таъмин кардани ризоияти ҷомеа тавонистем, ки Истиқлолияти давлатӣ ва тамомияти арзии кишварамонро ҳифз кунем ва сарҷамъии мардуми Тоҷикистонро таъмин намоем».

Воқеан имрӯз мо давлати миллӣ дорем ва он бо номи миллатамон ёд мешавад. Шароити таърихӣ имконият фароҳам овард, ки мо андешаи ваҳдати миллиамонро ба вуҷуд орем ва роҳи халқамонро ба сӯи оянда муайян созем, андешаи озод ва ҷовидонаеро ба вуҷуд орем, ки бунёди онро адолат ташкил дода, мардумро якрӯҳу ягона созад, аз арзишҳои асили фарҳангиву маънавии аҷдодиамон сарчашма гирад, гузашта, имрӯз ва фардои давлату миллатро бо ҳам пайванд созад.

Маҳз Ваҳдати миллӣ роҳи расидан ба ҳамбастагии миллӣ, оромиву осудагии халқ, кафолати инкишофи давлат ва муҳимтарин омили калидии рушди ҷомеаи муосири мо мебошад. Аммо имрӯз ҳифз, таъмин ва такмили Ваҳдати миллӣ бояд ба яке аз вазифаҳои умдаи табақаҳои гуногуни ҷомеа табдил ёбад. Зеро мафкураи ваҳдати миллӣ ба мафкураи ягонагии миллӣ ва рушди миллӣ дар оянда мусоидат намояд. Ҳифзу таъмин ва такмили Ваҳдати миллӣ фаъолият ва ҷонбозиҳои ҳамешагиро талаб мекунад. Таъмину такмили Ваҳдати миллӣ дар шакли як шиори таблиғотию ташвиқотӣ ва ташкилӣ аз имкон берун аст. Он диққату ғамхорӣ, такмилу тақвияти ҳамешагиро тақозо мекунад. Лозим ба тазаккур аст, ки таҳкими Ваҳдати миллӣ бояд аз ҳар гуна зарбаҳо ва олоишу ҳуҷумҳои муғризонаи бадхоҳонаш ҳифзу ҳимоя гардад.

Дар даврони соҳибистиқлолӣ барои тақвияти Ваҳдати миллӣ корҳои зиёде ба анҷом расонида шудаанд, аз он ҷумла: эҳёи хотираи таърихии миллат, баланд бардоштани ҳисси худшиносии миллӣ, таваҷҷуҳи хосса намудан ба таърих ва фарҳанги миллӣ, гиромидошти шахсиятҳои илмиву адабӣ, нашр ва ҳадя намудани китоби «Тоҷикон»-и аллома Бобоҷон Ғафуров, эҳтиром ва бузургдошти забони модарӣ, ташкил намудани озмунҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ - «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», «Илм фурӯғи маърифат», «Тоҷикистон - ватани азизи ман» ва «Тоҷикон» - оинаи таърихи миллат», бунёди роҳҳо ва нақбҳо, таъсиси мактабҳо ва муассисаҳои таълимӣ, сохтмон ва ба истифода додани майдончаҳои Парчам ва Нишони давлати қариб дар ҳамаи шаҳру ноҳияҳо, бунёди НБО Роғун, табдил додани шаҳри Душанбе - пойтахти кишвар ба шаҳри сулҳ ва маркази ҳамгироии тамоми минтақаҳои Тоҷикистон ва ғ. Ҳамаи ин омилҳои калидие ҳастанд, ки барои якпорчагии як халқ ва Ваҳдати миллӣ мусоидат менамоянд.

Воқеан мардуми Тоҷикистон равшан дарк намуданд, ки танҳо дар фазои сулҳу ваҳдати миллӣ ва тавассути заҳмати ватандӯстона метавон давлати тозаистиқлоли хешро ба мамлакати ободу пешрафта мубаддал гардонид ва барои наслҳои оянда як кишвари воқеан мутараққӣ ва мутамаддинро ба мерос гузошт.

Қодирова З. Ходими илмии Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ

Фалсафаи ваҳдати миллӣ бар ғояҳои ҳувияти миллӣ ва ҳадафи ягонаи миллӣ асос ёфта, барои таъмини ҳамбастагӣ ва ягонагии байни гурӯҳҳои мухталифи дохили миллат мусоидат мекунад. Он аксар вақт ҷидду ҷаҳди бошууронаро барои бартараф намудани тафовутҳои таърихӣ, мустаҳкам намудани ҳисси мансубияти миллӣ ва ба манфиати миллат муқаррар намудани максадҳои умумиро дарбар мегирад. Ваҳдати миллӣ ба раванди истиқрори ҳувият ва ҳамбастагии умумӣ дар байни мардум дар дохили як миллат, аксар вақт тавассути истифодаи муштараки забони миллӣ ва сохторҳои фарҳангӣ ишора мекунад. Ин фалсафа нахустасоси сулҳу субот ва пешрафти ҳамаи давлатҳо ва ҷомеаҳои муосири миллӣ мебошад, ба ҳар кадоми онҳо имкон медиҳад, ки душвориҳоро муваффақона бартараф намуда, ҷиҳати таъмини ҳаёти хушу хуррам ва саодати умумимиллӣ ҷаҳду талош кунад.

Ваҳдати миллӣ барои мардуми шарифу бахтёри Тоҷикистон дастоварди бениҳоят арзишманд, шарти асосии некуаҳволии моддӣ, заминаи боэътимоди рушду пешрафти ҷамъиятию иқтисодии давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон мебошад. Аз ин лиҳоз, вазифаи ҳар як фарди бошуур ва ватандӯст аз он иборат аст, ки ваҳдати миллиро дар баробари дигар муқаддасоти миллӣ ҳамчун ганҷи бебаҳо, дастоварди ниҳоят муҳим эҳтиром ва ҳифз намояд.

Имрӯз, пеш аз ҳама, бояд дар сатҳи давлатӣ моҳият ва мӯҳтавои ваҳдати миллӣ ҳамчун ифодаи ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамзистии ҳамаи шаҳрвандон, наслҳо ва ақидаҳо муаррифӣ карда шавад. Чунин таѓйири мафҳум ба ваҳдати миллӣ тақвият бахшида, имкон медиҳад, ки он ҳамчун муҳимтарин унсури худшиносии миллӣ дар ҷомеа боз ҳам густариш ёбад. Ғояи сулҳу ваҳдатро тарзе ба наслҳои ҷавон тавре таълим додан зарур аст, ки онҳо тавонанд онро ҳамчун муҳимтарин ҷузъи фарҳанг ва тафаккури миллӣ дарк ва қабул намуда, барои таҳкими он саъю кӯшиш намоянд.

Дар тӯли чанд соли охир мо шоҳиди вокеаҳое фалокатборе ҳастем, ки дар Сурия, Ироқ, Либия, Яман, Миср, Афғонистон ва баъзе дигар мамлакатҳо руй дода истодаанд. Дар натиҷаи ин воқеаҳои мудҳиш ҳазорон нафар сокинони ин кишварҳо ҳалок шуда, садҳо ҳазор нафар тарки ватан карда, ба кишварҳои дигар ҳиҷрат карданд. Вазъи гурезаҳое, ки барои наҷоти ҷони худ аз ин кишварҳо фирор мекунанд, ҳар як фарди солимфикр ва бовиҷдонро ба риққат меорад. Таъсири заҳрогину ҳалокатбори чунин воқеаҳои мудҳиш, ки дар гузаштаи на чандон дур, дар солҳои аввали соҳибистиқлолии Тоҷикистон дар кишвари азизи мо низ рух дода буд, фаромӯшнопазир аст ва ҳар яки моро водор мекунад, ки Ваҳдати миллиро ҳамчун гавҳараки чашм ҳифз намуда, барои таҳкими сулҳу субот, ягонагии миллӣ ва рушду ободии Ватани маҳбуби худ зери роҳбарии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мухтарам Эмомалӣ Раҳмон муттаҳидона ва якдилона мубориза барем. Ҷавонони кишвар бояд ҳамеша он фоҷиаи миллӣ, он рӯзҳои мудҳиш ва фоҷиабори ҷанги таҳмилиро, ки боиси марги даҳҳо ҳазор шаҳрвандони осоишта гардиданд, дар ёд дошта бошанд ва ба қадри сулҳу ваҳдати миллӣ расанд.

Барои боз ҳам таҳким бахшидан ба ваҳдати миллӣ, пешрафту шукуфоии Ватани маҳбубамон дуруст дарк намудани мафҳуми «шаъну шарафи шаҳрвандӣ, ифтихори ватандӯстӣ» хеле муҳим аст. Шаҳрванди Тоҷикистон будан бояд ҳамчун муҳимтарин омили муттаҳидкунандаи аъзои ҷомеа дар ташаккули ҷаҳонбинии ҳар як шахс нақши муассир дошта бошад.

Дар баробари ин, бояд дар хотир дошт, ки барои амният ва ваҳдати миллии Тоҷикистон равандҳо ва рӯйдодҳои хатарноки ҷаҳони имрӯза, аз ҷумла таҳдидҳои наву рӯзафзун, аз қабили таассуб ва ифротгароии динӣ, терроризм ва дигар ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ хеле хатарнок мебошанд. Ин падидаҳои хатарнок дар манотиқ ва кишварҳои мухталифи ҷаҳон густариш ёфта, мисли вабои аср ба амнияти минтақа, давлатҳои алоҳида ва дар маҷмӯъ ҷомеаи ҷаҳонӣ хатари воқеӣ эҷод мекунанд. Афзоиши нуфузи созмони террористии бо номи "Давлати исломӣ" дар Сурияву Ироқ, майли ҷангиёни он барои тасарруфи манотиқи нави ин кишварҳо, куштори бераҳмонаи ҳазорон мусалмон ва тахриби мероси фарҳангӣ, ҳамчунин тақвияти ақидаҳои радикалӣ дар бархе аз кишварҳои ҳамсоя, аз ҷумла Афғонистон аз омилҳои аслии нигаронӣ дар вазъияти кунунӣ ба шумор меравад.

Дар ин раванд яке аз масъалаҳои муҳим ва арзишманд он аст, ки мо бояд ҳамеша ҳушёр бошем, ба фитнаву фиребҳои мухталифи доираҳои манфиатдори бегона дода нашавем, мардумро муттаҳид созем, суботи сиёсиро боз ҳам таҳким бахшем. Зеро Тоҷикистон - Ватани маҳбуби худро аз таъсири манфии рӯйдодҳо ва дигаргуниҳои ахир, ки дар он намояндагони даҳҳо кишвари ҷаҳон ширкат мекунанд, танҳо соҳибону ворисони он - яъне шаҳрвандони Тоҷикистон метавонанд ва бояд муҳофизат кунанд.

Ҷавонони далеру сарбаланди кишвар бо ҳисси амиқи ватандӯстиву масъулиятшиносӣ бояд ба давлату Президенти худ содиқ бошанд, зарари пайравӣ ба ақидаҳои бегона, фитнагариҳои созмонҳои террористиву экстремистиро хуб дарк намуда, ҳушёрии сиёсиро аз даст надиҳанд, дифоъи Ватанро аз чолишҳо ва таҳдиду хатарҳои замона ҳамчун қарзи ҳаётии худ ба ҷо оранд.

Мардуми мусулмони Тоҷикистон, аз ҷумла ҷавонони мо набояд фаромӯш кунанд, ки мазҳаби суннатию аҷдодии тоҷикон ва ҳамаи халқҳои минтақаи Осиёи Марказӣ мазҳаби таҳаммулмеҳвари - Ҳанафия ва асосгузори он Имоми Аъзам аст, ки 1310-солагии ин шахсияти бузург сол пеш дар Точикистон дар сатҳи баланд ҷашн гирифта шуд. Тибқи таълимоти фиқҳию каломии мазҳаби ҳанафӣ, Қуръони карим мӯъминонро ба ҳамбастагӣ, ҳамдигарфаҳмӣ, таҳаммул ва бурдборӣ дар муносибат бо пайравони дину мазҳабҳои гуногун даъват мекунад. Аммо дар шароити имрӯза ҳаракатҳо ва равияҳои ифротгароӣ ва террористӣ мазмуни оятҳои Қуръонро таҳриф ва бардурӯғ маънидод намуда, дар байни пайравони дини ислом оташи низоъ ва хусуматро ангехтанд, ки ин боиси дар баъзе давлатҳои мусалмонӣ сар задани ҷангҳои харобиовар шуд. Тамоми ҷаҳон шоҳиди он аст, ки амалҳои фоҷиабори ҷунбишҳои номбурда, аз ҷумла гурӯҳи террористии ба истилоҳ “Давлати исломӣ” аз ҷониби касе дар ҷаҳони мутамаддин пуштибонӣ намешавад; баръакс, ҳама ваҳшигарии асримиёнагии онҳоро маҳкум мекунанд. Бояд ёдовар шуд, ки “Давлати исломӣ” ба дини мубини ислом рабте надорад, баръакс, пайравони он нақшаҳо ва ниятҳои марказҳои ҷаҳонии қудратро, ки душмани исломанд, амалӣ мекунанд ва рушди давлатҳои мусулмониро намехоҳанд.

Ба ин ҳаракатҳо пайвастани ҷавонон набояд ҳеҷ як фарди ҳассосро бетараф нагузорад, баръакс, ӯро ба мубориза бо ин вабо ва ҳифзи давлату Ватан аз ҳар гуна таҳдидҳои мудҳиш водор созад.

Дар ин самт ба таблиғи моҳияти давлатдории муосири миллӣ, эҳтироми волоияти қонун, ҳифзи манфиатҳои миллию давлатии Тоҷикистон, арзиши ваҳдати миллӣ, сулҳу суботи сиёсӣ, ҳифзи арзишҳо ва дастовардҳои истиқлолияти давлатӣ, инчунин пешгирии шомилшавӣ ба ҳама гуна ҳаракату равияҳои тундгаро бояд аҳамияти аввалиндараҷа дода шавад.

Носипосӣ нисбат ба ватан гуноҳи бузург маҳсуб мешавад, зеро ватандӯстӣ ҷузъи ҷудонашавандаи имон аст. Муҳаббату садоқат ба давлати Тоҷикистон, талоши мунтазам ва пайгирона ҷиҳати ободию пешрафту тараққиёти Тоҷикистон, баланд бардоштани нуфузи он дар арсаи байналмилалӣ қарзи имонию шаҳрвандии ҳар як фарди тоҷик ва тоҷикистонӣ мебошад.

Ба шарофати фидокориҳо ва роҳбарии хирадмандонаи шахсияти таърихӣ, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оташи хонумонсӯзи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ хомӯш карда шуд ва раванди барқарории сулҳу оромӣ дар Тоҷикистон амалӣ гардид. Ба шарофати иродаи устувори Сарвари давлат кишвари мо дилпурона ба роҳи бунёди давлати соҳибистиқлоли демократӣ дохил шуд. Ҷавонон бояд барои ба даст овардани маънавиёту фарҳанги баланд талош кунанд, то ояндаи дурахшони Ватанро таъмин намоянд.

Давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон ин масъулияти бузургро дарк намуда, то имрӯз барои таҳкими пояҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ-фарҳангии Истиқлолияти давлатӣ, инчунин фароҳам овардани шароити мусоид барои рушди бемайлони тамоми соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеаи кишвар пайваста кӯшиш ба харҷ медиҳанд.

Муҳимтарин дастоварди мо дар ин давра таъмини сулҳу субот, наҷоти давлатдории миллии худ аз хатари нобудшавӣ ва мардуми мо аз парокандагӣ мебошад. Зеро бидуни давлати озод ормонҳои таърихии миллат, ҳадафу барномаҳои наслҳои имрӯзу оянда дастнорас ва имконнопазир боқӣ мемонданд.

Дарки ҳисси ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ дорои анъанаи амиқи назариявӣ буда, аз дар қаъри таърих реша доранд. Ҳвнӯз Афлотун чунин фикр мекард, ки Ватан аз падар ва модар азизтар аст. Дар шакли бештар инкишофёфта ишқ ба Ватан ҳамчун арзиши олӣ дар осори мутафаккирони тоҷик аз қабили Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Кайковус, Саъдӣ, Румӣ ва дигарон баррасӣ шудааст. Бисёре аз мутафаккирони замони гузашта нақш ва таъсири бисёрҷонибаи ватандӯстиро дар раванди ташаккули шахсияти инсон ошкор ва қайд кардаанд. Онхо боварӣ доштанд, ки ватандустӣ на танҳо вазифаи муҳими тарбиявӣ, балки воситаи тавонои тарбиявӣ ҳам мебошад.

Дар адабиёти муосири илмӣ назарияи ватандӯстӣ ҳамчун арзиши ҳаётан муҳим, ки на танҳо ҷузъҳои иҷтимоӣ, балки ҷузъҳои маънавӣ, ахлоқӣ, фарҳангӣ, таърихӣ ва ғайраро муттаҳид мекунад, торафт васеъ паҳн шуда истодааст. Тибқи тафсирҳои муосири илмӣ ва фалсафӣ, ватандӯстӣ яке аз муҳимтарин сарватҳои маънавии шахсияти ҳамаҷониба инкишофёфта буда, дар ҳисси баланди масъулиятшиносии шаҳрвандӣ, талошҳои мунтазаму фаъолонаи шахс ба манфиати Ватан зоҳир мегардад.

Ин ҳисси баланди масъулият дар назди дирӯзу имрӯз ва фардои Ватану миллат аз ҳар яки мо кӯшишу ғайрати ҳадди аксарро баҳри ободиву осоиштагии кишвари азизамон, меҳнати дастыамъона ва софдилона, ҳушёрӣ дар ҳифзи манфиатҳои миллию давлатиамонро тақозо менамояд, то қарзи дар назди Ватан ва мардуми Тоҷикистон доштаамонро сазовор ба ҷо оварем.

Шоев Зиёвиддин, номзади илмҳои фалсафа, ходими калони илмии шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Донишманди тоҷик-форс ва ҳомии кеши зардуштӣ, писари бузурги Гуштосп ва бародари Исфандиёр.

https://tg.wikipedia.org/.../%D0%9F%D0%B0%D1%88%D1%83%D1...