Мутобиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи рӯзҳои ид" аз 22 майи соли 1998 ва мутобиқи моддаи 83 қонунгузории Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин мутобиқи фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Рӯзи оштии миллӣ 27 июн расман рӯзи ид, ғайрикорӣ эълон карда шуд. Тибқи анъана, ба ифтихори ҷашн дар тамоми Ҷумҳурӣ чорабиниҳои тантанавӣ ва фароғатӣ, консертҳо ва сайру гаштҳои оммавӣ баргузор мешаванд, ки идеяи асосии онҳо таҳкими сулҳ дар кишвар мебошад. Ҳар сол дар он сафирони давлатҳои хориҷӣ ва роҳбарони созмонҳои байналмилалии дар кишвар аккредитатсияшуда, даҳҳо ҳазор мардуми Тоҷикистон иштирок мекунанд.

Ваҳдат —неъмати бебаҳо, ҳаёти инсон, орзуву ормон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумӯи даврон, ҳастии инсон дар ҳар замину замон аст. Моро ҳушёрӣ мебояд, ки ҳам аз ҷиҳати илмӣ ва ҳам амалӣ ин санади тақдирсозро ҳифз намуда, ба қадри он расем. Эҳёи Ваҳдати миллӣ ва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоиятии ҷомеа иборат аз он буда, пеш аз ҳама миллати тоҷикро аз парокандагӣ ва Тоҷикистони азизу муқаддасро аз пора- пора гардидан ва ба нестӣ расидан раҳоӣ бахшид.

Қаҳрамонии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт гардида, наслҳои ҳозира ва ояндаи тамаддунофари мо ин дастовардҳоро донанд ва аз он сабақ гиранд. Халқи тоҷик ҳамеша бо қалби пок, ҳисси миллӣ, ифтихори ватандорӣ, меҳрубонию самимият умр ба сар бурда, минбаъд баҳри шукуфоии мулки аҷдодӣ сидқан ҷаҳду талош варзанд.

Бо шарофати Ваҳдати миллӣ давлати соҳибистиқлоли мо ба дастовардҳо ноил гардида, ҳамасола барои расидан ба ҳадафҳои стратегии давлат, истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ ёфтан аз бумбасти коммуникатсионӣ ва таъмини истиқлолияти озуқаворӣ, саноаткунонии давлат даҳҳо барномаҳо, стратегияҳо амалӣ мешаванд.

Бо кӯшишҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дастгирии мардуми меҳнатдӯсти кишварамон тамоми мушкилоти иқтисодию иҷтимой бартараф шуда, зиндагии босаодати халқи азизамон таъмин мегардад, ки ин падида дар таърихи миллати тоҷик комёбии бузургтарин ва сарнавиштсоз аст ва бе он истиқлолияти давлатии имрӯзаи мо шояд имконнопазир буд.

Дарахте, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шинонидаанд, имрӯзҳо меваҳои ширину лазизи он самар оварда истодааст, ки бо он мо – тоҷикон ифтихор месозем.

Муносибати нави давлатӣ, сиёсати соҳибистиқлол гардидани Тоҷикистон, сохтмони роҳҳои нави дохилию берунӣ ва ба хориҷи кишвар баромадани тоҷиконро ба вуҷуд овард.

Роҳи Автомобилгарди Қалаи Хумб то дарвозаи Рушон, сохтмони кӯпруки мошингузар аз болои дарёи Ғунд дар шаҳри Хоруғ, сохтмони дигар иншоотҳои бузург масофаро то ба мамлакатҳои Осиё, ба суйи уқёнуси ҷаҳон, роҳҳои калонтарини хушкигард наздик намуд. Ин дастовард боиси эҳёи арзишҳои миллии “Роҳи бузурги абрешим” гардид, ки Бохтару Суғду Бадахшонро бо калонтарин давлатҳои ҷаҳон мепайвандад.

Чунин Ватани зебо насибамон шудаву дар фазои сулҳу дӯстӣ ва ризоияту Ваҳдати миллӣ умр ба сар бурдан, шаҳрвандони ин диёри биҳиштиро аз он ифтихор мебояд кард.

Аз мо, фарзандони ин миллат ва шаҳрвандони ин давлат чизе талаб намегардад, ба ҷуз ин ки ба қадри ҷоннисориҳои бузургону аҷдодони миллати хеш расем. Даст ба дасти ҳам гирифта, мушти пурзӯре шавем, пароканда набошем ва ин миллату ин Ватанро, ки тоҷику Тоҷикистон ном доранд, ҳимоя карда, содиқона ба он хизмат кунем, баҳри пойдории он пайваста дар талош бошем.

Бахдавлатов А.Д. Мудири МОТМБЭ, д.и.т. Сафаров А.Ғ. Мудири лабораторияи спектроскопия молекулавӣ, н.и.т.

Воқеан ваҳдати миллӣ неъмати бузург ва муқаддасе мебошад, ки тамоми пешрафту комёбиҳои давлатамон ва саодати рӯзгори мардумамон аз он ибтидо мегирад. Агар ба саҳифаҳои таърих назар афканем, воқеаҳои солҳои 90-уми асри гузашта диққати моро ба худ ҷалб месозанд. Гарчанде бо пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ, дар бархе аз ин ҷумҳуриҳои иттиҳод истиқлолияти давлатӣ бе ҳеҷ гуна хунрезӣ ба даст омад, аммо дар Тоҷикистони мо масъала ранги дигар гирифт. Баъзе неруҳои беруна ва дохилӣ вазъи номусоиди иқтисодиву сиёсии кишвари моро баҳона карда, гурӯҳҳои мухолифинро ба шур оварданд. Қувваҳои иртиҷоии дохилӣ фароҳам овардани тартиботи демократиро шиори худ қарор дода, маҳалгароиро пеш гирифтанд. Дар натиҷа зумраҳое падид омаданд, ки аҳолии мамлакатро аз руи мансубияти миллӣ ва маҳаллӣ бар зидди ҳамдигар хезониданд. Ба даст овардани ҳокимияти сиёсӣ бо истифода аз фурсати мусоид дар он айёми ҳассос ҳадафи асосии зумраи ихтилофангез буд ва онҳо дар ин ҷода аз ҳеҷ чиз, ягон роҳу восита ру наметофтанд. Дар Тоҷикистон ҷанги хонумонсӯзи бародаркуш, ки мислашро таърих дар хотир надошт, ба вуқӯъ пайваст. Вазъи сиёсӣ ва иқтисодии Тоҷикистон хеле вазнин гардида, ҷумҳурӣ дар буҳрони амиқи душворҳал ғyттавар шуда буд. Дар марказ ва ҷануби кишвар ба маънои ҳақиқиаш ҷанги байни тоҷикон оғоз ёфта, парокандагии миллат ба вуҷуд омад, ки он барои ҷумҳурӣ ва ояндаи миллати мо хатари калон дошт. Ҳазорон нафар сокинони муқими мамлакат, ки ба зери даргирҳо монда қурбон шуданашон аз имкон дур набуд, ба хориҷи кишвар кӯч бастанд. Таҳдиди дастаҳои яроқнок ба пойтахти мамлакат - шаҳри Душанбе равона гардид. Вакилони мардумии Шурои Олии Тоҷикистон хатари неруҳои ихтилофбаранггезу яроқнокро эҳсос намуда, дигар кори худро давом дода наметавонистанд. Ҳукумат тамоман фалаҷ гардида буд, на аз уҳдаи роҳбарӣ ба кишвар, на аз уҳдаи ҳимояи худ мебаромад. Таърих гувоҳ аст, ки вазъияти ҳамон солҳо баамаломада натиҷаи таъсири омил ва нерӯҳои бегонаест, ки бо истифода аз вазъияти номусоиди сиёсиву иқтисодӣ ба амнияти давлати навакак ба истиқлолият соҳибшудаи тоҷикон халали ҷиддӣ ворид намуданд. Дар натиҷа дар фазои орому осудаи кишвар фазои сунъии вазъияти буҳронӣ ба вуҷуд оварда шуд.

Тоҷикистони соҳибистиқлол зери парчами ваҳдату ҳамбастагӣ, бунёдкорию созандагии пурсамар ва дар партави сиёсати хирадмандонаю фарҳангпарваронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва ташаббусҳои ҷаҳонии ин шахсияти таърихӣ тавонист ҷойгоҳи шоистае дар арсаи минтақавию байналмилалӣ аз нигоҳи фарҳангию иттилоотӣ низ барои худ касб намояд, чунонки акнун ҳеҷ гуна тасмимгирии дастаҷамъиро дар минтақа дар ин самтҳо бе ҳузури фаъоли Тоҷикистон наметавон тасаввур кард.

Пешвои миллат, фарҳангро ҳастии миллат ва асоси мавҷудияти ҳар як миллат арзёбӣ намудаанд. Фарҳанг маҳсули фаъолияти дуру дарози таърихии инсон мебошад. Тамоми неруи сиришти фарҳанг дар сурату симоҳои гуногуни халқу миллатҳо, забонҳо, таълимоти динӣ, илму ҳунар ба таври хоса зоҳир гардида, на фақат технология ва тарзу усули зиндагӣ ва тамоми фаъолияти эҷодкоронаи одамонро фаро мегирад, балки он ба арзишҳои муҳимми ҳаётӣ табдил гардида, ба зиндагонӣ ва ҳастии инсон маънӣ мебахшад. Фарҳанг бо мақсадгузориҳои муайяни инсонӣ ва дар ҳаёт амалӣ гардидани ин мақсадҳо зич алоқаманд мебошад. Он дар асоси ҷаҳонбинӣ ва меъёрҳои гуногуни маънавию ахлоқӣ муносибат доштан ба ҳамин навъи ҷомеаро ташкил медиҳад.

Фарҳанг ин нишонаи миллат, таърихи миллат ва пояи ҳастии миллат маҳсуб меёбад. Дар замони истиқлоли давлатӣ зери роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон фарҳанги мардуми тоҷик ба пуррагӣ эҳё ва рушд ёфт. Пешвои миллат ба соҳаи фарҳанг эътибори хоса зоҳир менамояд. Ҳамин аст, ки имрӯз фазои фарҳанги миллӣ ҳифз гардида, маданияти шаҳрвандон рӯз аз рӯз баланд гашта истодааст.

Муносибати муътадил ва ҳасана дар хамаи давру замонҳо бар асари таҳақуқ пайдо кардани фарҳанг дар умури иҷтимоӣ имконпазир буда, маҳз фароҳам овардани имконоти фарҳангӣ боиси ҳаллу фасли мушкилоту дарҳамбарҳамиҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ, ахлоқӣ ва равонӣ гардидааст. Оромиш ва суботи ҷомеа, қабл аз ҳама, ба равиши зиндагии фарҳангӣ ва фаъол будани ҷомеаи маданӣ, ки мунтаҳо, ба ваҳдат сабаб мегардад, марбут аст. Дар навбати худ, ваҳдат риштаест, ки миёни фард ва ҷомеа вуҷуд дошта, онҳоро ба ҳам мепайвандад. Аз ин ҷост, ки ҳар як ҷомеа, табиатан, ниёз ба ягон шакли ҳамбастагӣ ва ваҳдатро дорад [3, с.22-23]. Ваҳдату ҳамбастагӣ ва раванди ташаккулу инкишофи он ба фазо ва муҳити фарҳангӣ бевосита алоқаманд аст ва дар паҳнои муносибатҳои фарҳангӣ ва маданӣ устувор мешавад.

Маълум аст, ки ваҳдати миллӣ маҳсули марҳилаи навини инкишофи ҷавомеи миллӣ мебошад. Дар ин гуна ҷомеаҳо ваҳдати миллӣ хусусияти рамзӣ-символикӣ пайдо мекунад ва элитаи сиёсӣ аз он барои таъмини устувори низоми иҷтимоию сиёсӣ ҳадафмандона истифода мебарад. Масъалаи ваҳдат ва раванди амалишавии он ба масъалаи созиши миллӣ бастагӣ дорад. Созиши миллӣ ҷараёни иҷтимоӣ-сиёсӣ буда, ҳадафи бартараф намудани низоъҳои дохилимиллӣ, дохилидавлатӣ ва минтақавиро дар ин ё он мамлакат дар назар дорад. Бо таваҷҷуҳ ба ин, ваҳдати миллӣ ба унвони механизми асосии созиши миллӣ дар нимаи дуюми солҳои навадуми садаи бист, аниқтараш, 27-уми июни соли 1997 ҷанги дохилиро, ки боиси хисороти зиёди ҷонӣ, молӣ, иқтисодию иҷтимоӣ ва фикрию фарҳангӣ гардида буд, барҳам зад. Дар марҳилаи ҳассоси ҷанги шаҳрвандӣ ва даргириҳои бемаънии мусаллаҳонаи ибтидои солҳои навадуми асри бист неруи тозаи миллӣ дар симои раиси Шӯрои Олии вақт Эмомалӣ Раҳмон тавлид ёфт, ки ҳадафи ягона - мунҳал кардани ҷангу даргириҳои дохилӣ, ба вуҷуд овардани фазои ваҳдати миллӣ ва ба оромишу субот расонидани ҷомеаи тоҷикро дунбол карда, ба натиҷаи дилхоҳ ноил гардид. Ба таъкиди донишманд ва муаррихи тоҷик Иброҳим Усмон: «Бузургтарин хизмати таърихии Эмомалӣ Раҳмон ба ҳайси роҳбари давлати Тоҷикистон муайян ва амалӣ кардани роҳи сулҳу халқи тоҷик, наҷоти миллат аз гирдоби фоҷеабори ҷанг, ба ҳам овардани онҳое, ки аз ҳам дур мешуданд, нигоҳ доштани киштии шикастаи ҳукумат аз ѓарқу нобудшавӣ аст»[4, с. 4].

Тибқи қоида ва одоти маъмулии сиёсӣ, сулҳу оштӣ танҳо дар натиҷаи гуфтушуниди тарафҳои даргир сурат мегирад ва бо қарордоди тарафайн ба анҷом мерасад. Охируламр, бо саъю талошҳои фаровони Сарвари давлат сулҳу оштӣ фароҳам омад ва ваҳдати миллӣ дар ҷомеа тадриҷан устувор гардид. Ҳамин тариқ, сулҳу салоҳи мардуми мо тозатарин ва мушаххастарин роҳи ба ҳам расидани тарафҳои даргирро кашф намуд.

Баъди ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ва фурӯ нишондани оташи ҷанги дохилӣ давлат ва Ҳукумати ҷумҳурӣ дар пайи амалӣ намудани барномаҳои фарҳангӣ иқдомоти зарурӣ анҷом дода, тадриҷанд ба фазосозии миллӣ дар умури маданӣ даст ёфт. Шароити бози ваҳдати миллӣ ва тафоҳуми мардумӣ боиси он гардид, ки ҷомеа ба сӯйи шинохти арзишҳои миллӣ, тарѓиби мероси гаронмояи фарҳангӣ ва муаррифии осори гузашта дар сатҳи ҷаҳонӣ қадамҳои устувор бардорад.

Аз нимаи дуюми солҳои навадуми асри гузашта тасмимоти давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон бештар сари фарҳангикунонии ҷомеа аз тариқи таҷлили солрӯзи бузургтарин чеҳраҳои илмӣ, адабӣ, фарҳангӣ, сиёсӣ қарор гирифта, дар заминаи омӯзиш ва таҳқиқи осори гузашта солгардҳои шоирону мутафаккирони бузурги миллӣ Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, Ҳаким Умари Хайём, Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ, Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ, Камоли Хуҷандӣ, Мавлоно Абдураҳмони Ҷомӣ, Муҳаммад Закариёи Розӣ ва дигарон дар сатҳи баланди сиёсӣ ва фарҳангӣ доир шуд. Соли тамаддуни ориёӣ ба унвони тадбири сиёсӣ ва фарҳангӣ, ки таҷлили саросарии он ба соли 2006 иттифоқ афтода буд, гардиши куллиеро дар самти шинохт ва муаррифии мероси арзишманди тамаддуни ориёӣ дар марҳилаи ваҳдатсозии миллӣ ба вуҷуд овард. Илова бар ин, дар замони таҳкими ваҳдати миллӣ ва пойдории суботу амнияти иҷтимоӣ таҷлили вусъатноки ҷашну маросимҳои бостонии миллӣ, назири Наврӯз, Меҳргон ва Сада аз авлавиятҳои давлатӣ шинохта шуд. Бавижа, таҷлили ҷашни бостонии Наврӯз дар саросари кишвар ва ба ҷашни байналмилалӣ бадал шудани он ҳодисаи нави таърихӣ дар масири фарҳанггустарӣ ва давлатдории миллӣ маҳсуб меёбад.

Бо ба вуҷуд омадани шароити хуби омӯзишӣ ва таҳқиқӣ масъалаи муаррифӣ ва тарѓиби ѓояҳо, арзишҳо ва маросимоти милллию мардумӣ дар сатҳи ба талаботи замон ҷавобгӯ ба миён омада, дар ин замина, тадбирҳои судманд андешида шуда истодаанд. Таҷлили ҷашнҳои бостонии Наврӯз Сада, Меҳргон, Тиргон, Ялдо ва амсоли инҳо, ки дар хотираи таърихии миллати мо ҳифз шуда, ба умри миллат ва мардум баробаранд, тақозои замон мебошад ва дар раванди ҷаҳонишавӣ бозсозӣ ва ба сатҳи миллӣ ва фаромиллӣ расонидани иду маросимоти мардумӣ аз авлавиятҳои сиёсати давлатӣ ба шумор меояд. Дар баробари таҷлили саросарии ҷашну маросимоти миллӣ, масъалаи ҳифзи мерос ва арзишҳои фарҳангӣ ба масъалаи умдаи сиёсати давлатӣ табдил ёфта, дар марҳилаи ваҳдатсозӣ ба ин самти муҳим аҳамияти зарурӣ дода шудааст. Ҳанӯз баъд аз он ки соли 2003 Конвенсия (Муоҳада)-и ЮНЕСКО «Дар бораи ҳифзи мероси фарҳангии ѓайримоддӣ(маънавӣ)» қабул гардид, Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2010 ба узвияти ин Муоҳада пазируфта шуд. Бо таваҷҷуҳ ба муҳиммияти масъала, Ҳукумати Тоҷикистон 31 майи соли 2012, таҳти №263 «Барномаи ҳифзи мероси фарҳангии ѓайримоддии халқи тоҷик барои солҳои 2013-2020»-ро ба тасвиб расонд, ки дар он мушаххасоти таълиму тадвин, тарѓибу ташвиқ, таҳияву интишор ва билохира ҳифзи мероси фарҳангии миллӣ матраҳ гардидааст[2, с. 6]. Бар мабнои он, таваҷҷуҳ ба мероси гузаштаи фарҳангӣ ва ҷиддитар аз ин, ҳифзу нигаҳдошти он аз газанди рӯзгор рисолати фарҳангиёну зиёиёни кишвар мебошад.

Бар пояи фарҳанги ватандорӣ, ки намунаи олии маданияти тоҷикӣ аст, бунёд ёфтани ваҳдати миллӣ маънои ба илму дониш ҳамоҳанг будани зиндагии ҷомеаро далолат мекунад. Ҷомеаи маданӣ, қабл аз ҳама, бо дониш ва фарҳанг сари кор дорад ва ба василаи такмилу тавсеаи илму дониш, ки аз тариқи китобу мутолеа ба даст меояд, ба густариши фарҳанг машѓул мешавад. Ин аст, ки ҷалби насли ҷавон ба китобу китобхонӣ аз масоили ҷиддиест, ки пешорӯйи мақомоти марбута ва дастандаркорони соҳа қарор дорад. Китобхонӣ ва китобдӯстӣ аз муқтазиёти муҳимми замонӣ маҳсуб меёбад, зеро ки сатҳи баланди огоҳӣ, шинохт ва арзишгузорӣ, пеш аз ҳама, ба бинишмандии ҷомеа вобастагӣ дорад. Ташаккул ва таҳаввули биниш ва диди хонанда, омӯзанда ва умуман, шаҳрванде, ки дар фазои амну суботи қаламрави Тоҷикистони соҳибистиқлол ба сар мебарад, умри ваҳдату ҳамбастагии мардумро дароз менамояд ва ҳусни тафоҳумро дар ҳама сатҳҳои иҷтимоӣ таҳақуқ мебахшад.

Раванди ҷаҳонишавӣ дар баробари бароварда сохтани ниёзҳои иттилоотӣ, фаннӣ (техникӣ), маърифатӣ, эстетикӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ, ҳамчунин ба маѓшуш сохтани зеҳниёти иҷтимоъ тавассути таблиѓоти афкору мафкураи ѓаразнок, ѓайриахлоқӣ ва ѓайриинсонӣ ва дар ин замина, таѓйир додани тафаккури ҷомеаҳои пасошӯравӣ сари кор мегирад. Сели иттилооти гуногунмазмун, ки даҳсолаи ахир рӯйи сафаҳоти нашрияҳои мустақил ва шабакаҳои иҷтимоӣ мерезад, як навъ таҳлили фаннӣ ва бархӯрди мантиқии фикриро талаб менамояд. Феълан то андозае қисмате аз фарҳангиёни ҷомеа дар ин самт ба буҳрон мувоҷеҳанд. Дар чунин вазъият, ки онро муҳақиқон ва коршиносон, одатан ҳолати буҳронӣ талақӣ мекунанд, омодагии фикрӣ ва мафкуравӣ-идеологии табақоти иҷтимоӣ, махсусан ниҳодҳои сиёсӣ, фарҳангӣ ва маърифатӣ сахт зарур аст. Самти ҳаракати ниҳодҳои маърифатӣ ва фарҳангӣ дар марзи таҳаввулот ва бедории фикрии ҷомеа маҳдуд мешавад. Муҳим он аст, ки намояндагони илму фарҳанг ва фалсафаи давлатҳои миллии фазои пасошӯравӣ дарк кардаанд, ки зарурати муттаҳид шудани мардумони минтақа ва ҷаҳон ба миён омадааст[1, с. 9]. Бар мабнои ин, ҷуѓрофиёи ваҳдати миллӣ тавсеа ва масири нуфузи он дар паҳнои фарҳанги башарӣ густариш меёбад. Барои он ки ҷилави бархӯрдҳои номутавозини сиёсӣ ва тамаддунӣ гирифта шавад, мебояд садои наслҳои огоҳи миллатро ба сози муколимоти беѓаразонаю самимонаи байни тамаддунҳо ҷур кард. Бинобар ин, нахуст зарурати муаддабона ва муттафиқона ислоҳ намудани камбуду нуқсоноте, ки то ин замон дар ҷараёни кори фарҳангии ватанӣ эҳсос шудааст, пеш меояд. Вобаста ба ин, баланд бардоштани сатҳи огоҳӣ ва биниши илмии насли ҷавон, миёнсол ва солманди ҷомеаи тоҷикӣ, ки дар зарфи 10-15 соли охир ба хурофоту таассуби динӣ-мазҳабӣ махлут шудааст, яке аз омилҳои асосии ҳифзи ваҳдати миллӣ дар марзу буми аҷдодӣ мебошад.

Муҳаққиқон кайфият ва чигунагии сарнавишти миллиро дар фазо ва макони мушаххас ба ҷадалу пайкори худи миллат мансуб медонанд ва аз ин ҷо метавон хулоса бардошт, ки меҳру самимият, ақлу фаросат, наҷобату шарофат ва бинишу маҳорати наслҳои миллат(махсусан, фарҳангиён), ки ҳамагӣ дар мафҳуми «одоби миллӣ» ҷамъбаст мегарданд, дар таҳким ва устувории ваҳдати миллӣ ва дар маҷмӯъ, ваҳдати иҷтимоӣ нақши калидӣ доранд. Оянда ва дурнамои оптимистонаи ваҳдати миллӣ, пеш аз ҳама, ба дониш ва биниши илмӣ, ахлоқу мафкураи устувори миллӣ ва фарҳанггустарии табақоти сиёсӣ, фарҳангӣ, маърифатӣ ва умуман, фаъолони иҷтимоӣ иртибот дорад.

Ба василаи рӯйи кор овардани офаридаҳои фарҳангӣ ва ҳунарӣ ҷомеа худ аз худ таѓйир меёбад ва зиндагисозӣ ба унвони маҳорати фарҳангию ҳунарӣ маҳбубият пайдо менамояд. Пеши роҳи ҷангу даргириро, ки аз ҷаҳолату таассуби ҷомеа сарчашма гирифта, мусибатҳоро дар пай дорад, бо фарҳангу ҳунаре, ки бар мабнои созандӣ ва офаринандагӣ устувор аст, метавон сулҳу амниятро дар ҷомеа ҳифз намуд. Воқеият ин аст, ки имконоти фарҳангии густурда барои таҳкиму тақвияти ҳамаҷонибаи ваҳдати миллӣ мусоидат мекунад ва чун сипар дар баробари хавфу хатарҳои минтақавӣ ва глобалӣ хидмат менамояд.

Дар воқеъ, Ваҳдати миллӣ дар пешравию ободии мамлакат нерӯю суръати баланд мебахшад ва ҳар як фарди соҳибхирад аз доштани ин неъмати бебаҳо ифтихор мекунад, зеро медонад, ки то вақте дар Ватани азизамон Сулҳу ваҳдат ҳукмфармо аст, ҳеҷ кас наметавонд ҳуқуқ ва озодии миллати тоҷикро халалдор созад.

Зиёева З. И. Ходими калони илмии Шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Ҷангибекова С.,унвонҷӯи Шуъбаи фалсафаи фарҳанги ИФСҲ ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ

Адабиёт:

1. Бобоёров Ҳафиз. Методологияи бехатарии вуҷудӣ: мавзӯи нестӣ дар фалсафаи Ғарб. -Душанбе: Дониш, 2015. -С.9).

2. Донишномаи фарҳанги мардуми тоҷик.-Ҷилди 1.–Душанбе: Муассисаи давлатии Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2015. -С.6).

3. Идиев Х. Ваҳдат ва омилҳои иҷтимоии таҳкими он. /Назария ва методологияи ваҳдати миллӣ. -Душанбе: Дониш, 2007. -С.22-23).

4. Усмон Иброҳим. Савганди сулҳофаринӣ (ба муносибати 20-солагии Сулҳ ва Ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон). –Душанбе: «Бебок», 2017. -С.

Ҳар гоҳе, ки авроқи таърихро варақ мезанем, сарнавишти миллати кӯҳанбунёдамон пеши назар меояд. Дар ҳар давру замон, дар ҳар ҳаводиси азим бо вуҷуде, ки илму фарҳангу тамаддунаш ӯро ҳифз кардааст, як қисмати сарзаминҳои ободи онрӯзаро аз даст дода, вале аз оянда ноумед нагашта, дар ҳар нуқоте, ки боқӣ монд, ҳуввияти миллиро мисли гавҳараки чашм нигоҳ дошту ҳифз кард. Ваҳдат ва соҳибистиқлолӣ барои миллати мо арзиши баланди тақдирсоз дошта, ҳифзи онҳо роҳи ояндаи миллату давлати моро муайян менамояд ва сипари боэътимоду бехатари кишварамон ба ҳисоб меравад.

Ваҳдат зуҳуроти муҳимест, ки дар таҳкими ормонҳо ва пешрафтҳо нақши бузург дорад. Дар баҳрабардорӣ аз нерӯҳои нофеъ ин ганҷи шойгон хеле мусоид аст. Маҳз тавассути Ваҳдат ҳамбастагӣ густариш меёбад. Имтиёзи бузурги ваҳдату истиқлол ин аст, ки миллатро соҳибихтиёр месозад, онро ба рангу нажоди худ ва ба сурату забони худ шинос менамояд ва ин ду унсури муҳим фақат дар шакли ҷаззоб дар рӯи суннатҳои азими миллат ҳамоҳангӣ пайдо мекунад. Имрӯз, ваҳдату ҳамбастагии миллати мо амали бузурги пешрафт, бо таври қотеъ яке аз омили пешрафти миллат дар масири таърихи навинамон муттаҳид кардани ҳамаи нерӯҳо дар роҳи ормони истиқлол аст.

Бояд ёдовар шавем, ки кишвари мо муддати чанде дар низоми моддиву маънавӣ мушкилот ва дар маърази таҳдиду қаҳр қарор дошт ва бояд дар ин ҳолат ҷомеаи тоҷик даст бо ҳам боз ҳам муттаҳидтар мешуданд, то ки ҳаёту бақои мо ҳаёту бақои дигарон нашавад. Бузургон гуфтаанд: «Амал калиди пирӯзӣ аст, ростӣ нардбони ростгарӣ, тарс аҷалpo наздик мекунад, ноумедӣ ва нотавонӣ аз омили нобудӣ аст». Аз ин хотир, дар табиати истиқлол ҳар кас нерӯманду қавӣ ва мӯҳтарам аст. Тоҷикистон агар хоҳад аз таҳдиди cypxy сиёҳ раҳо ёбад, бояд ба ҳама таҳдид рӯи пои худ бошад, зеро фармудаанд: «Дар баробари душманонатон то он ҷо, ки метавонед нерӯву қудрат фароҳам кунед ва бад-ин васила душманонатонро муттаҳам созед».

Миллати тоҷик то истиқлол мустақилияти нисбӣ дошт, вале имон дошт, илм дошт, фарҳангу тамаддун дошт. Он чи ки миллати моро пирӯз кард, муҳаббат ба ватан буд. Ин муҳаббат, имрӯз чашмҳоро боз кард ва забонҳоро гӯё кард. Истиқлол моро бедор кард, истиқлол дасти душманро кӯтоҳ кард ва Тоҷикистонро дар озодӣ қарор дод ва ин озодиву истиқлол ва ин ваҳдат, ки зуҳури ҷамъ аст, то абад боқӣ хоҳад монд.

Ваҳдату истиқлоли мо, худогоҳии мо марҳилаест, ки рисолати он дар такомулу рушд аст, ки нотавонбинонро ба ҳарос афкандааст, бисёре аз ҷонҳои нолоиқ аз ин намунаи огоҳӣ заъф шудаанд ва ба таъқиби мо даст заданд.

Баъди соҳибистиқлолии Toҷикистон тавсеаҳо аз ҳама сӯ оѓоз шуданд ва тавсеаҳо то андозае буданд, ки дар миёни бархе аз ҳамватанон ошуфтагиҳову тирагиҳоро эҷод намуданд ва ин аст, ки имрӯз аз ҳама ҷиҳат ниёз ба тасвири истиқлол, равшангариву таҷзияи он, таҳлили илмии он эҳсос мешавад. Arap бихоҳем дар як калима нуқтаву авҷи истиқлолро ба мардум, дар сайри сиёсӣ ва такомули фарҳангӣ баён кунем, кофист бигӯем, ки мо ба марҳилаи «истиқлол дар ваҳдат» расидем. Ваҳдат дар чӣ замина? Дар вазъе, ки мо имрӯз дорем дар нисбат ба масъулият, ба таърих, ба дин, ба сарнавишти фардо ва билохира моҳияти хеш дар мояҳои ноҳанҷориҳо, ранҷҳо, ниёзҳо ва ормонҳои мо.

Парокандагии миллӣ, ҷудоӣ ба маҳалу гурӯҳҳо ва паси сангари муқобил пайи қасди ҷони якдигар қарор гирифтани тоҷикон, ки акнун истиқлолият насибашон гашта буд, воқеан даҳшат ва хатари азиме буд. Тақдир ва сарнавишти миллати тоҷик дар он солҳо дар вазъи ҳассосе қарор дошт. Вале миллати тоҷик озодии худро аз имтиҳонҳои гарони зиндагӣ ба ҳиммати ҷони хеш раҳо бахшид. Дар хати хунини ҷанги шаҳрвандӣ бо чакидаҳои хуни худ хешро рангу машъал дод. Душманон натавонистанд ин миллатро ба фано баранд. To замоне, ки тоҷик муттаҳид аст ва дар роҳи пешраф­ти истиқлоли худ талош мекунад, ҳеҷ кишвар қудрати тоҷикро зери назари худ қарор дода наметавонад. Ин гуна миллат ҳеҷ гоҳ, ба ҳеҷ ваҷҳ таҳти ҷойталабии ҳадафи бегона қарор намегирад. Чунин миллат қодир аст, ки пурҷамътарин миллати ҷаҳон бошад, агар дорои ҳадафи муштарак ва ҳамбастагии комил бошад. Бо таври дигар, омили муҳими пирӯзии ҳар миллат он аст, ки ӯ фотеҳ дар таърих аст ва вуҷуди асли худро метаво­над ба башар муаррифӣ намояд. Миллати тоҷик имрӯз тавонист ҳамчун кишвари озод, соҳиби забон ва мазҳаби ягона дар арсаи ҷаҳон шинохта шавад ва он чи ки ин қавмро дар канори ҳам қарор дода, дар ҷаҳон муаррифӣ намудааст, ваҳдати воҳид аст.

Ҳарчанд ки нотавонбинони Toҷикистон ҳанӯз чашмонашон ба дидани нури истиқлолу ваҳдати мо хира аст ва одат накардаанд, чеҳраҳои навро дер мешиносанд ва наметавонанд рисолати истиқлолу ваҳдати моро эътироф кунанд ва тибқи маъмул, ҳар яки онҳо дар acoси сӯҳбатҳову собиқаҳои пешин муносибати худро нисбати мо чун тамиз ва таъинот муқаррар менамоянд. Аммо касоне, ки ҳушёрӣ нисбати онҳо доранд, воқеиятро дар асоси хислатҳои зотӣ ва шеваҳои мантиқии онҳо бетиру шона мешиносанд. Вале онҳо наметавонанд инкор кунанд, ки Тоҷикистон дар ин ҳаракати ҷадид чун давлат пайдо шудааст ва зобитаҳои худро дошта, масъулиятҳои худро ҷилавгирӣ мекунад. Mo акнун донистем, ки ваҳдату истиқлол амиқтарин ва шадидтарин таъсирҳо дорад, ки таѓйироти арзишҳоро тақозо мена­мояд.

Хушбахтона мо имрӯз солгардҳои ин ваҳдатро бо хушнудӣ ҷашн мегирем, фахр мекунем ва меболем, ки муттаҳидию якдилии миллати тоҷик чунин ваҳдадтро ба даст овард. Аммо дар баробарин ин, фарорасии ин солгардҳо моро водор месозад, ки гузаштаи начандон дури сарнавишти миллатамонро фаромӯш насозем, ба асосҳои ҳуқуқии бадастоварии ваҳдати миллӣ ва нақши онҳо дар таъмини ин ваҳдати воҳидро баррасӣ намоем.

Барои ноил шудан ба ваҳдати миллӣ миллати тоҷик роҳи ниҳоят вазнин ва пурпечутоби расидан ба сулҳу суботро паси сар намудааст ва нн роҳ – роҳи музокирот ва барасмиятдароии ҳуқуқии натиҷаи он буд. Барасмиятдарории ҳуқуқии ваҳдати миллӣ ин дар созишномаҳои тарафайн ифода намудани натиҷаи музокирот мебошад. Барои ба расмият даровардани рафти сулҳи тоҷикон дар навбати аввал аз нимаи соли 1993 то моҳи апрели соли 1994 ҷараёни наздиккунонии ақидаҳо ва мавқеъҳо идома ёфта, нахустин давраи гуфтушунид 5-19 апрели соли 1994 баргузор гардид. Дар ин давра бо миёнравии Созмони Милалӣ Мутаҳид ва Федератсияи Рассия, намояндагони Ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифини тоҷик (ИМТ) кӯшиш ба харҷ доданд, ки нуқтаи ҳамраъиро дарёб намоянд.

Ҳамзамон бояд қайд намоем, ки барои минбаъд таъмин намудани Ваҳдати миллӣ дар кишварамон, ин баргузории Иҷлосияи 16-уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон моҳи ноябри соли 1992 дар шаҳри Хуҷанд буд. Дар Иҷлосия санадҳи ҳуқуқии зиёде қабул карда шуд, ки барои ба низом даровардани вазъи сиёсии кишвар ва рушди муносибатҳои ҷамъиятӣ ва танзими ҳуқуқии онҳо мусоидат намуданд. Масалан, ба воситаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи гурезаҳо» асосҳои ҳуқуқии ҳифзи иҷтимоии гурезаҳо муқаррар карда шуда, баргардонидани онҳо ба макони доимии зисташон, инчунин интиқоли ройгони аҳли оила ва молу амволашон кафолат дода шуд. «То охирин гурезаҳои иҷбориро ба ватан барнагардонам, худро орому осуда ҳис карда наметавонам. Тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва дар ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гулгулшукуфии ватани азизамон содиқона меҳнат мекунам» изҳор намуда буданд Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо муроҷиат ба халқи тоҷик. Ҳамчунин санадҳои ҳуқуқии дигари ин иҷлосияи таърихӣ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи аз ҷавобгарии ҷиноӣ, интизомӣ ва маъмурӣ озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 27 март то 25 ноябри соли 1992 дар минтақаҳои мухолифат ҷиноят ва амалҳои ѓайриқонунӣ содир кардаанд» ва қарори Иҷлосия «Дар бораи ҳимояи иҷтимоии шахсоне, ки бар асари муноқишаҳои мусаллаҳонаи минтақаҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ зарар дидаанд» буд, ки мусоидатгар ба вазъи сиёсии кишвар дар он замон буданд.

Гуфтушунид байни тоҷикон дар бораи оштии миллӣ аз 12 то 17 сентябри соли 1994, ки дар шаҳри Теҳрон баргузор шуд, оѓоз гардида, марҳилаҳои дурударози сесоларо пушти сар намуд. Дар музокираҳои марҳилавӣ тарафҳо тавонистанд ба як қарорҳои умумӣ биёянд ва натиҷаи ин музокираҳо бастани Созишнома, баимзорасии Суратҷаласаҳо ва дигар санадҳои ҳуқуқӣ буд. Созишномаи оташбасӣ муваққатӣ ва дигар амалиёти душманона дар сарҳади Тоҷикистону Афѓонистон, ки қадами ҷиддӣ дар роҳи гуфтушуниди байни тоҷикон ба ҳисоб мерафт аз ҷумлаи ин санадҳо мебошад.

Тавре мушоҳидони вақт қайд менамоянд ва албатта ақидаи мо низ ба ин аст, вохӯрии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмон ва Роҳбари Иттиҳоди мухолифини тоҷик С.А. Нурӣ, ки 23 декабри соли 1996 дар шаҳри Маскав амалӣ гардид, барои сулҳи тоҷикон дар рафти музокираҳо аҳмияти махсус дошт, зеро дар он ду ҳуҷҷати ниҳоят муҳим: “Созишномаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва Роҳбари ИМТ С.А. Нурӣ” ва “Протокол дар бораи мақом ва вазифаҳои асосии Комиссияи оштии миллӣ” ба имзо расид, ки заминаҳои ҳуқуқии воқеии дохил шудани тарафҳо ба марҳилаи сулҳро фароҳам оварданд. Моҳияти таърихии ҳуҷҷатҳои зикршуда дар аз он иборат буд, ки онҳо на танҳо вазъи оташбасро дар тамоми муддати гузаронидани музокироти тоҷикон идома доданд, балки бори нахуст муҳлат ва мазмуни давраи гузариш аз ҷанг ба сулҳ ва механизми ба даст овардани мусолиҳаи миллиро дар Тоҷикистон муайян намуданд. Он замон Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин баён карда буданд: “... Имрӯз ҳуҷҷати воқеан таърихӣ ба имзо расид. Ҳуҷҷате, ки онро халқи тоҷик, мардуми Тоҷикистон, дӯстони миллати мо дар тамоми ҷаҳон муддатҳо инҷониб интизор буданд”.

Дарвоқеъ, ҳиммати баланди бахшандагӣ ва заковату дурандешии фозилонаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сарвари собиқ мухолифин Сайид Абдуллоҳи Нурӣ, ки оқибат ба дарки маънии “идомаи ҷанг – идомаи тоҷиккушист ва идомаи тоҷиккушӣ фанои миллат аст”, расида, дасти якдигарро баҳри сулҳ ва ризоияти миллӣ фишурданд ва 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба созишномаи сулҳ имзо гузоштанд, сазовори ситоиш ва накӯиш аст. Ин амали ҷавонмардона ва хирадмандона, ки зиндагии хушу гуворо ва оромию осоиштагии имрӯзаро ба бор овард, дар таърихи халқи тоҷик бо ҳарфҳои заррин сабт гашта, ояндагон онро чун як амали ибратбахш бо ифтихору сарбаландӣ ба худ қабул хоҳанд кард.

Воқеан ҳам Ваҳдат ин беҳтарин неъмат, ҳастии инсон орзуву армон, таҳкими давлат, наҷоти миллат, рушди тоҷикон, нумӯи даврон, дар ҳар макону замон аст. Ваҳдат ва сулҳи умумибашарии Тоҷикистон ҷонибдории мамлакатҳои ҳамзамони берунмарзӣ мавқеву мақоми онро дар миқёси ҷаҳон овозадор намуд. Фаромӯш набояд сохт, ки худшиносӣ ва худогоҳии миллӣ пандест аз гузаштаи дуру пешрафти маънавиёти кишвар. Танҳо бо роҳи ваҳдат, якдигарфаҳмӣ истиқлоли кишварро муҳофизату пойдор ва ягонагии мардумро устувор карда тавонистем. Танҳо дар натиҷаи ваҳдат душвориҳо ва монеаҳо паси cap шуданд, рӯзгори мардум рӯ ба беҳбудӣ овард, кишвари азизамон ба шоҳроҳи пешрафту тараққиёт қадам гузошт. Тавре Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қайд менамоянд: «Ҳар касе, ки ниҳоле сабзонда бошад, медонад, дарахт соле як маротиба ҳосил медиҳад. Аммо ниҳоле низ ҳаст, ки ҳамеша меваи ширин ба бор меорад. Мо меваи ширину сабзонидаамонро чашидем, ҷомеаи мо аз он баҳравар гардид, мо ҳаргиз роҳ намедиҳем, ки дигар теша ба решаи он расад». Он дарахтеро, ки Пешвои миллатамон ба сулҳу ваҳдат ташбеҳ додаанд, имрӯзҳо меваҳои ширини зиёдеро ба самар оварда истодааст, ки бо онҳо мо, тоҷикон фахр менамоем.

Ваҳдати миллӣ шукуфоии Ватан аст, зеро дар давлате, ки сулҳу амонӣ ва дӯстӣ ҳукмфармост, он давлат рӯз то рӯз гул-гул мешукуфад, иқтисодиёташ тадриҷан меафзояд, ҳам аз ҷиҳати сиёсӣ ва ҳам аз ҷиҳати фарҳангӣ пеш меравад. Маҳз бо кӯшишҳои пайгиронаи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон миллати парешони мо сарҷамъ омад, мамлакат обод шуд, пеш рафт, гул-гул шукуфт ва имрӯз дар чеҳраи ҳар фарзанди тоҷик нишоту хурсандист, ваҳдату сулҳ падидор аст. Аз ин рӯ, мил­лати сулҳофарини моро зарур аст, ки дар равшании ин давлатдорӣ ваҳдати хешро мисли гавҳараки чашм ҳифз намояд. Он иқболи баланде, ки миллати мо дар асоси бу боли қаввӣ – ваҳдату истиқлол бо ташаббуси Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мӯҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба даст овард, бояд ҳамеша посдораш бошад.

Ин Ваҳдату истиқлол, ду боли як иқбол,

Иқболи миллат, дар партави ин ду бол.

Бо Ваҳдату якдилӣ, тоҷик ҳаме гардид,

Ҳам соҳиби истиқлол, ҳам соҳиби ин иқбол,

Саидзода М.Ё. – ходими хурди шуъбаи Хуқуқи давлатии ИФСҲ АМИТ

Вазъияти шаҳрвандӣ таъкид бар он дорад, ки новобаста аз масъалаҳо ва пойгоҳҳои қавмиву нажодӣ ва эътиқодӣ кулли мардум аз арзишҳои моддиву маънавии як ҷомеа баробар баҳраманд шаванд ва зиндагии худро дар доираи ҳамоҳангӣ пеш бубаранд. Агар ин вазъият ороста бошад, ваҳдати миллӣ дар дилхоҳ ҷомеа таъмин аст. Яъне гап дар бораи якрангии гурӯҳҳову қавмҳо намеравад, балки таъкиди мо бар ин аст, ки ҳамаи қавмҳои як сарзамин ба гунае мусолиматомез, новобаста аз тафовутҳои қавмиву нажодиву забониву мазҳабии ҳамдигар, дар канори ҳам зиндагӣ намуда, ба тафовутҳои шаҳрвандӣ арҷ мегузоранд.

Пас, муҳимтарин рукн дар таъмини ваҳдати миллӣ маҳз поймол нагаштани ҳаққу ҳуқуқи шаҳрвандӣ ва арҷ гузоштани давлат ба ҳаққу ҳуқуқи ҳар як шаҳрванд будааст. Чун дар давлатҳои мутараққӣ манзалати шаҳрванд ва мақоми шаҳрвандӣ арзишмандтар асту сохти конститутсионии демократӣ пойдортар, тафовутҳои рангиву қавмиву мазҳабиву забонӣ аз мақоми арзиш фуромадаанд ва ваҳдат ба маънои томаш дар он давлатҳо ҳукм меронад. Шояд ба ин хотир бошад, ки дар чунин кишварҳо мафҳуми ваҳдати миллӣ кайҳо аз забонҳову килкҳо фаромӯш шудааст ва ба он андозае, ки дар давлатҳои рӯбатараққӣ аз он ёду бо он фарёд мекашанд, ба он таваҷҷуҳ надоранд ва даргири он ҳам нестанд. Масалан, барои амрикоиҳо сарзамини Америка ҳувияти миллиашонро дар давоми асрҳо ташкил додааст ва дигар ҳисси бартарихоҳиву фузунталабӣ дар миёни шаҳрвандонашон дида намешавад ва дигар ҷаҳонбиниашон бар асоси рангу бӯйи қавмиву таборӣ устувор нест. Нобаробарии адолат, мавҷудияти зердасту забардаст, қавмияти асилу ноасил, мазҳаби ҳаққу ноҳақ, халқияти муқимиву омада ва амсоли ин мавзуъҳо барномаҳои зиёдеро тарҳрезӣ мекунанд ва бо ин роҳҳо дардҳои гурӯҳҳову қавмҳои алоҳида мудово мегардад ва агар дар ҷомеаҳое, ки ин нишонаҳо боқӣ хоҳанд монд, бӯйи ваҳдати миллӣ ба машоми кулли маскунони он ҷомеа даҳсолаҳо мобаъд низ нахоҳад расид.

Шояд Тоҷикистони азиз яке аз маҳдудкишварҳои ҷаҳон бошад, ки аз мафҳуми «ваҳдати миллӣ» барои баҳамориву сарҷамъкунии мардум ва наҷот аз сардаргумӣ бисёр оқилонаву огоҳона истифода намуд ва имрӯз ҳам дарахте, ки ба номи Ваҳдати миллӣ вирди забонҳо аст, решаи он об аз дуои кулли тоҷикистониён мехӯрад. Албатта, ин аз чанд омил вобастагӣ дошт.

Аввалан, интиқоли паёми иттиҳоду ваҳдат аз ҷониби манбаъҳои огоҳӣ, аз ҷумла зиёиён, уламои дин, омӯзгорон, расонаҳо ва роҳбарони ниҳодҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ, бояд ҳамчун як рисолати миллӣ ва масъулияти ахлоқӣ ба ҳисоб равад. Иҷрои содиқона ва боҳушмандонаи ин рисолат на танҳо нишони сарбаландии фикрӣ ва фарҳангии онҳо аст, балки асоси бедории иҷтимоӣ ва ҳамбастагии миллӣ мебошад. Он гоҳ ки овози ваҳдат аз забони афроди боэътимод ва манбаъҳои огоҳ бармеояд, дар ҷомеа таъсири амиқ мегузорад ва метавонад пеши роҳи ихтилоф, шубҳа ва тафриқаро бигирад.

Пешвои миллат баъд аз интихоб шудан ба ҳайси Сарвари давлат бо такя ба зеҳни худододиву андешаи солим, рафтори оқилонаву гуфтори ҳакимона рисолати пешвоӣ ва ҳадафи инсонии худро ба ҳадде иҷро намуд, ки ҷаҳониён ва сарварони давлатҳои абадқудратро шефта гардонда буд. Ва бар касе имрӯз пинҳон намемонад, ки таваллуди ин шахсияти бузурги таърихӣ як амре тасодуфӣ набуда, бар асоси назму ҳадафу ғояе будааст, ки истеъдоди бартариро касб намуда, бо наҷоти як миллат ва сохтани як давлат муҳимтарин минтақаи ноамнро бо файзи амонӣ баҳраманд гардонд. Бо истифода аз лаёқату қобилияту шоистагӣ мардумро бовар кунонид, ки сарвариро ба хотири озодии миллату давлат қабул хоҳад кард ва лаҷоми мустақиливу соҳибихтиёриро ба дасти онҳо хоҳад супурд.

Туро расад ба ҷаҳон сарварӣ ба истеҳқоқ,
Туро расад ба ҷаҳон хоҷагӣ ба истиқлол.

Ин байти шоири маҳбуби миллат Убайди Зоконӣ даъво дорад, ки лаёқат бояд дошт то сарварӣ кард ва истиқлол бояд дошт, то роҳбарӣ кард. Яъне лаёқати Роҳбари давлат сароғози даъват ба истиқлол ва роҳбарии кишвари соҳибистиқлол. Дар ин ҷо агар ҷаҳон ба маънии давлат фаҳмем, лаёқати пешвоӣ лозим аст, то ба давлат расид ва соҳибистиқлолии давлатро ба даст овард, то хоҷагӣ кард. Пас, лаёқату қобилияту шоистагии шахсият чи қадар муҳим будаст дар давлатдорӣ.

Дувум, мардуми таъриху фарҳангдошта, ки биёбоннишинон аз он пора-пора ғундошта, дар ҳошияти замини таърихиву фарҳангии он бегонагон донаи давлатдорӣ кошта, номи сохтаи худро ба осмонҳо бардоштаанд, бо дарёфти фурсати муғтанам ба гирди Роҳбари муҳтарам даст ба дасти ҳам зада, пеши гуноҳи ҳамдигар сар хам оварда, баҳри якдилии мардуму якпорчагии сарзамин аввалин қадамҳо ниҳоданду сарбозиҳо намуданд. Шоистақавлии Роҳбари ҷавон дар он замони пур аз дудилагиву гумон гули муродро ба боғи умеди мардум шукуфонд. Фитнаамалону фитнасанҷон саранҷом ба шикасти худ даст доданд, муллоҳои риёкору донишбезор бо ваъдаҳои сараспакии худ лоилоҷ пеши фармонгузорони худ шитофтанду барои амалисозии нақшаҳои ихтилоливу ихтилофӣ дигар мулкҳоро кофтанд. Нахустин дарси хештаншиносиро мардум аз пиндору гуфтору рафтори Сарвари давлат, ки бо огоҳдиливу ошноӣ бо таъриху фарҳанги аҷдодӣ таҷассумгари тоҷики асилу тоҷикият буду ба қавли Мавлоно «панди феълӣ халқро ҷаззобтар», омӯхтанд. Фарҳахтагию фарҳехтагӣ ва фарҳангии ӯ ниҳоят дӯсту душманро ба худ кашид ва синаи кибру ғуруру қаҳру ғазабро дарид. Ҳатто душманони дохилӣ ҳам пеши ин ҷавонмардӣ сар фуруд оварданду сари ин ҳимматбаландӣ дасти адаб бар сина ниҳоданд.

Севум, тоҷикони таърихан тамаддунофару фарҳанггустар дигар тахрибкорони дохиливу беруниро фурсати амал надоданд. Огоҳдилони раҳнамо мардумро огоҳонидаанд, то омилҳои тафриқаро ҳар чи бояд кам карду мардумро сарҷамъ намуд. Ихтилофҳо, албатта, дар қобилияту назарҳову равишҳо вуҷуд доштанд, аммо ба ҷабҳагирӣ ба муқобили ҳамдигар дигар наанҷомид, баръакс рӯҳияи ҳамдилӣ ва ваҳдати миллиро ба вуҷуд оварданд.

Аз ин ҷиҳат аст, бо таъкид ба забону таъриху фарҳанг ва орзӯю ормонҳои миллӣ метавон заминаи ваҳдати устувори миллиро фароҳам овард. Ҳар вақте ки нерӯҳои бо рукнҳои фавқуззикр фаъолиятбурда манофеи миллатро аз фоидаҳои маҳдуди худ болотар қарор диҳанд, ба таҳкиму тақвияти ваҳдат мусоидат хоҳанд намуд.

Талоши душманон ва ситезакорон барои ноамнсозӣ ва эҷоди бесуботӣ дар кишвар, асосан тавассути барангехтани ихтилоф ва фаъолсозии гусастагиҳои иҷтимоӣ-сиёсӣ сурат мегирад. Онҳо мекӯшанд, ки бо таҳрики эҳсосоти мазҳабӣ, қавмӣ ва маҳаллӣ дар ҷомеа нифоқ эҷод кунанд ва бо ин васила заминаи ноамнӣ ва бесуботиро фароҳам созанд. Ин гуна амалҳо на танҳо ба якпорчагии миллӣ зарба мезананд, балки боиси заъфи суботи сиёсӣ ва иҷтимоӣ мешаванд. Аз ин рӯ, бедории сиёсӣ ва ҳушёрии шаҳрвандон, инчунин нақши муассир ва пешгирикунандаи ниҳодҳои давлатӣ ва шаҳрвандӣ дар ин раванд басо муҳим аст.

Ин роҳ на танҳо пешгирии ҷудоӣ ва низоъро осон мекунад, балки ҷомеаро ба сӯи ҳамфикрӣ, сабру таҳаммул ва ҳамкорӣ мебарад. Дар натиҷа, як ҷомеаи муттаҳид метавонад дар баробари хатарҳои дохилӣ ва хориҷӣ бо қувваттар муқовимат кунад.

Ин маҷмӯи нерӯҳо - аз зиёиён, муҳаққиқон, журналистон ва фаъолони ҷомеаи шаҳрвандӣ то омӯзгорону фарҳангиён, ҳар кадом ба ҳайси элитаи фикрӣ мухотабони хоси худро доранд, ки метавонанд онҳоро нисбат ба аҳаммияти ваҳдати миллӣ, сабаби аслии субот ва рушд ва хатароти эҳтимолии ихтилофу тафриқа огоҳ, ҳушдор ва ё қонеъ намоянд.

Ташкили заминаҳои барномавии муколама, таблиғи таҷрибаҳои муваффақ ва ҳамоҳангии нерӯҳои фикрӣ замоне, ки самти марказии сиёсати ҷамъиятӣ ва фарҳангии кишварро ташкил доданд ва нухбагони фикрӣ тавассути барномаҳои тарбиявӣ, расонаӣ, фарҳангӣ ва маърифати сиёсӣ сатҳи шуур ва ҳушёрии ҷамъиятиро боло бурда, мардум дарк намуд, ки ваҳдати миллӣ танҳо шиор нест, балки шарти зинда мондан ва рушд кардани ҳар миллат аст, пойдории ваҳдат то ба ҳазорсолаҳо ҳифз хоҳад шуд.

Қаландариён Ҳоким Сафар - директори Институти илмҳои гуманитарии ба номи академик Б.Искандарови АМИТ, доктори илмҳои филологӣ

Ваҳдату ҳамбастагии миллӣ барои ҳар як миллат ҳамон ҷойгоҳеро дорад, ки реша барои дарахт дорад. Бе он наметавон ба устуворӣ, рушд ва шукуфоӣ умед баст. Тоҷикистон, ки таърихи пуршебу фарози давлатдорӣ ва мубориза барои бақоро паси сар намудааст, беҳтар аз ҳар кишвари дигар дарк мекунад, ки ваҳдат чӣ арзиши бузургеро дорост.

Баъд аз ҷанги шаҳрвандии солҳои 90-уми асри XX, ки хатари нобудии давлати тоҷикон ва парокандагии миллатро ба вуҷуд оварда буд, Ваҳдати миллӣ ҳамчун меъёри ягонаи бақо, субот ва пешрафт пазируфта шуд. Дар он замон, Тоҷикистон дар канори фоҷиа қарор дошт ва миллате, ки ҳазорсолаҳо бо фарҳанги пурғановат ва тамаддуни куҳан машҳур буд, метавонист дар вартаи торикӣ ғӯтавар гардад. Дар чунин шароит, танҳо тавассути муколама, гузаштҳои бузург ва ҳикмати сиёсии амиқ, роҳбарият ва мардуми кишвар тавонистанд ин таҳдиди бузургро рафъ созанд.

Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ нақши ҳалкунанда доранд. Бо ташаббус ва матонати худ, он кас тавонистанд ба ҷанги хунин хотима бахшида, мардумро дар атрофи як ҳадафи умумӣ муттаҳид созанд. Ин иқдомашон на танҳо боиси қатъи низоъ гардид, балки заминаи мустаҳкам барои рушди ояндаи кишварро фароҳам овард. Имрӯз ҳам, пас аз даҳсолаҳо, нақши пешвои миллат ҳамчун кафили устувории сиёсӣ ва сулҳу ваҳдат ба таври возеҳ эҳсос мешавад.

Аз нигоҳи андешаи сиёсӣ, ваҳдат падидаи аз сарнавишти инсонҳо ва ҷомеаҳо ҷудонашаванда аст. Ваҳдат ба маънии ҳамбастагӣ, ҳамдилӣ ва ҳамфикрӣ, дар зери як парчам, бо ҳадафҳои умумӣ ва ормонҳои воло мебошад. Ин ормон дар фарҳанги тоҷикон решаҳои амиқ дорад. Ба қавли бузургони ин сарзамин: «Қувват дар иттиҳод аст». Ин ҳикматро таърих борҳо собит намудааст ва таҷрибаи Тоҷикистон низ намунаи барҷастаи он мебошад.

Ваҳдати миллӣ дар Тоҷикистон танҳо як иқдоми сиёсӣ набуд, балки эҳёи фарҳанг, арзишҳо ва ормонҳои таърихии миллат буд. Он тавонист рӯҳияи ҳамдигарфаҳмӣ ва эҳтиромро дар ҷомеа барқарор созад ва миллатро аз нав ба давлати устувор ва суботи комил роҳнамоӣ кунад. Ин ваҳдат тавонист дар дили мардум эътимод ба фардо, умед ба рушд ва боварӣ ба нерӯҳои созандаи ҷомеаро дубора зинда кунад.

Бо барқарории ваҳдат ва субот, роҳ барои рушди иқтисодӣ ва иҷтимоӣ боз гардид. Тоҷикистон имконият пайдо намуд, ки ба барномаҳои бузург ва стратегӣ, аз ҷумла сохтмони неругоҳҳо, роҳҳо ва инфрасохтори муҳими иҷтимоӣ даст занад. Нерӯгоҳи Роғун, ки имрӯз ҳамчун рамзи ифтихори миллӣ ва рушди устувори иқтисодӣ шинохта мешавад, маҳз бо шарофати сулҳ ва субот ба даст омадааст. Ваҳдат имкон дод, ки сармоягузории дохиливу хориҷӣ афзоиш ёфта, зиндагии мардум беҳбуд ёбад ва мақоми байналмилалии Тоҷикистон баланд гардад.

Дар фазои субот ва амнияти сиёсӣ, Тоҷикистон тавонист ҳамкории худро бо созмонҳои байналмилалӣ, аз ҷумла Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Ҳамкории Шанхай ва дигар созмонҳои минтақавию ҷаҳонӣ тақвият бахшад. Имрӯз кишвар ба унвони намунаи барҷастаи таъмини сулҳу субот ва ваҳдати миллӣ дар минтақа ва ҷаҳон пазируфта шудааст.

Бо вуҷуди ин, ваҳдати миллӣ танҳо як лаҳза ё ҳолат нест, балки раванди пайваста ва доимист, ки бояд ҳамеша таҳким ёбад. Ваҳдат мисли гуле аст, ки доиман нигоҳубин ва парвариш мехоҳад. Мушкилоте мисли коррупсия, хатари терроризм ва ифротгароӣ низ метавонанд ба ваҳдат ва суботи ҷомеа таҳдид кунанд. Бинобар ин, нигоҳ доштани ваҳдати миллӣ масъулияти ҳар шаҳрванди Тоҷикистон мебошад.

Ваҳдати миллӣ барои миллати тоҷик арзиши муқаддас дорад. Он рамзи ҳувият, шараф ва шарафи миллист. Барои он ки наслҳои оянда низ аз ин неъмати бебаҳо баҳравар гарданд, зарур аст, ки фарҳанги сулҳпарварӣ, таҳаммулпазирӣ ва эҳтиром ба ақидаву андешаҳои ҳамдигар ба фарзандон интиқол дода шавад.

Тоҷикистон имрӯз дар натиҷаи ваҳдати миллӣ кишвари босубот ва рушдёбанда мебошад. Роҳи тайкардаи кишвар шаҳодат медиҳад, ки ҳар миллате, ки дар роҳи ваҳдат ва ҳамдигарфаҳмӣ қадам мезанад, ҳатман ба муваффақият мерасад ва метавонад ормонҳои миллии худро амалӣ созад. Маҳз ҳамин ваҳдат аст, ки ҳамчун шоҳсутуни устувори давлати Тоҷикистон ва омили асосии пешрафту шукуфоии он боқӣ мемонад.

Имом Мираҳмади Шарофиддин - номзади илмҳои физикаю математика, мудири Маркази байналмиллалии таҳқиқоти ҳастаии Институти физикаю техникаи ба номи С. Умарови АМИТ

Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон зимни мулоқоту баромадҳои пайвастаашон бо аҳли ҷомеа, ҷавонон ва мардум борҳо таъкид кардаанд: ”... дар ҷаҳони ноорому пурҳаводиси муосир ваҳдати миллӣ ва суботу оромӣ барои мардуми мо омили бунёдии дастовардҳои навин, татбиқи нақшаҳои стратегӣ, кафили боэътимоди амнияти давлат ва ҷомеа, зербинои иқтисодиёту иҷтимоиёт ва шарти асосии пешрафти кишвари азизамон мебошад”.

Лозим ба тазаккур аст, ки дар он даврони қисматсӯз на танҳо Ҷумҳурии Тоҷикистон ба қисматҳо ҷудо шуда буд, балки шаҳри Душанбе ҳам ба минтақаҳои мухталиф ва инчунин гурӯҳҳои мухолифи опозитсиявӣ ҷудо шуда буд, ки ҳама дар азоби нотифоқӣ ва ба якдигар, бадбинию хусумат қарор доштаанд.

Барои он, ки Ваҳдати деринтизор пурра ба Тоҷикистон омада ҳукмрон гардад, Роҳбари давлат ду маротиба дар кишварҳои Афғонистон, Эрон, Туркманистон, Қазоқистон, Россия, Ғарм ва Хуҷанд бо мухолифин гуфтушунид карда, давра ба давра ба якдигарфаҳмии умумиимиллӣ омада расиданд.

Баъди ба имзо расидани протоколи Созишномаи сулҳу ваҳдати миллӣ ва таъсиси Ҳукумати муросои миллӣ, ки аз тарафи мухолифин таъсис ёфта буд, ҳар ду тараф нисбати баровардани мамлакат аз бунбасти коммуникатсионию ба Ватан баргардондани гурезагон тадбирҳои судманд андешиданд.

Ҳамзамон дар ин радиф бо мақсади аз камбизоатӣ раҳоӣ бахшидани аҳолӣ бо таълиму тандурустӣ фаро гирифтани аҳолӣ, таҳлили нақшаҳои миллии стратегӣ ва ноҳиявӣ, инчунин бунёди корхонаҳои саноатии аҳаммияти байналхалқӣ дошта, барқарор кардани иқтисодиёти аз фаъолият бозмонда ва ташкили корхонаҳои саноатии шаклҳои гуногуни моликият дошта, қабули ҳуҷҷатҳои ҳуқуқии меъёрии ба талаботи стандарти байналхалқии иқтисодии бозорӣ ҷавобгӯй татбиқи худро ёфт.

Маҳз ҳамин Ваҳдати миллӣ таҳти сарварии дурандешонаю хирадмандонаи Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Ватанро аз ғоратгарию таҷовузкорӣ Ватанро дар амон нигоҳ дошта, асоси бунёди роҳи оҳани Кӯлобу Данғара, Қурғонтеппаю Ёвон гардид.

Бар замми ин неъмати бебаҳо асоси бунёди ноби Роғуну дарғот дар дарёи Вахш ва оғози бунёди дигар неругоҳҳои бузургу хурд ва инчунин такмилу таҷдид гардидани неругоҳҳои амалкунанда ва ташкили самти нави бунёди стансияҳо шудаанд. Маҳз ҳамин Ваҳдати миллӣ имконияти ҷорӣ намудани ҳисоббарориҳои ғайринақдӣ, рушди сайёҳӣ ва мулки амн будани Тоҷикистонро бо меҳнати фарзанди фарзонааш фароҳам овардааст.

Шоири шинохтаи ваҳдатсарову рангинхаёл Ҷумъа Қувват нақшу мақом ва ҷойгоҳи Ваҳдати миллиро аз равзанаи нигоҳи хеш хеле арҷманд ҳисобида, ҷангро маҳкум карда, пешрафти мамоликро аз аз суботу оромии сартосарӣ маънидод намуда, онро дар силсилаашъораш чунин тасвир кардааст:

Пояи мулк аз сипоҳу ҷоҳ не, аз иттиҳод аст,

Хуррамӣ асло силоҳу оҳ не, аз иттиҳод аст.

Мулкро шамшер не, тадбир меорад ба равнақ,

Пойдории Ватан аз хайли ноогоҳ не, аз иттиҳод аст.

Ҷаббор БОЙМУРОДОВ, Маркази таҳқиқотии технологияҳои инноватсионии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

Гулмаҳмад ОЙМАҲМАДОВ, номзади илмҳои иқтисодӣ, устоди Донишгоҳи давлатии молия ва иқтисодии Тоҷикистон.

Имсол аз имзои Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 28 сол сипарӣ мешавад. Бо шарофати ба имзо расидани ин Созишномаи тақдирсоз мо тавонистем ба муноқишаҳои дохилӣ ва муқовимати мусаллаҳона хотима бахшида, ба марҳалаи нави таърихи Тоҷикистон — гузоштани пойдевори сулҳ, таъмини ваҳдати миллӣ ва дар ин асос ба эътидол овардани фаъолияти иқтисодии кишвар ва рушди он оғоз намоем.

Таърих гувоҳ аст, ки вазъияти ҳамон солҳо баамаломада натиҷаи таъсири омил ва неруҳои бегонаест, ки бо истифода аз вазъияти номусоиди сиёсиву иқтисодии давлати навакак ба истиқлолият соҳибшудаи тоҷикон халали ҷиддӣ ворид намуд. Дар натиҷа дар фазои орому осудаи кишвар фазои сунъии вазъияти буҳронӣ ба вуҷуд оварда шуд.

Баъди баргузории 21 музокироту гуфтушуниди расмӣ бо намояндагони мухолифин 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид. Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар 7 музокирот ширкат варзида, дар 15 ҳуҷҷат имзо гузоштанд.

Дар бораи аҳамияти имзои ин санади муҳим Пешвои миллат чунин гуфтаанд: «Маҳз ба шарофати ин рӯйдоди таърихӣ мо тавонистем, ки аркони давлатдорӣ ва шохаҳои фалаҷшудаи ҳокимиятро дар минтақа барқарор гардонида, пояҳои Истиқлолияти давлатии Тоҷикистонро қавӣ намоем. Муҳимтар аз ҳама ин аст, ки дар Ватани азизамон Ваҳдати миллӣ, сулҳи пойдору суботи сиёсиву иҷтимоӣ ва фазои озоди бунёдкориву созандагӣ фароҳам оварда шуд».

Имрӯз Тоҷикистон бо дастовардҳои бузурги худ дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ мешавад. Таҷрибаи сулҳи тоҷикон ба мактаби омӯзиш дар Донишгоҳҳои Созмони Милали Муттаҳид дар Ню-Йорк ва Кения табдил ёфтааст. Бо шарофати Ваҳдати миллӣ, сиёсати сулҳомез ва эҳтироми арзишҳои башарӣ Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба ҳайси узви фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ пазируфтанд.

Тоҷикистон имрӯз бо зиёда бо 183 кишвари ҷаҳон муносибатҳои дипломатӣ барқарор намуда, 192 давлат истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистонро расман эътироф намудааст. Дар заминаи моддаи 11 Конститутсияи мамлакат ба созмонҳои минтақавӣ ва аксар созмонҳои байналмилалӣ аъзо буда, аз арзишҳо ва манфиатҳои миллӣ дифоъ менамояд, дар масоили ҷаҳонӣ назари худро матраҳ месозад ва пешниҳодоти мушаххасро дар бораи ҳалли ин масоил ба миён мегузорад. Дар кишвар стратегияҳои калидии рушди миллӣ — аз ҷумла, истиқлолияти энергетикӣ, амнияти озуқаворӣ, саноатикунонии босуръати мамлакат ва раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — пайгирона амалӣ мешаванд. Ҳамаи ин муваффақиятҳо меваи ширини Ваҳдати миллӣ аст.

Дар бораи аҳамияти Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин гуфтаанд: «Созишномаи умумӣ аз лиҳози аҳамияти фавқулодаи худ бо Эъломияи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як радиф меистад. Агар Эъломия ба Тоҷикистон ба таври расмӣ истиқлол ва соҳибихтиёрӣ ато карда бошад, пас Созишнома сулҳу суботро дар сарзамини мо таъмин сохт».

Ваҳдат сароғози ҳамаи комёбиҳо, созандагию ободкориҳо, ибтидои суботи сиёсиву иҷтимоӣ ва некӯаҳволии ҷомеаи навин, ҳамчунин, худогоҳию худшиносӣ баҳри миллати соҳибмаърифати мо ба ҳисоб меравад.

Истиқлолият бошад ба мо имконият дод, ки ғояи ваҳдатро парчами миллат кунем ва ба бунёди кохи ваҳдати воқеӣ ва ҷовидонаи миллат шуруъ намоем. Ин чунин маънӣ дорад, ки мо истиқлолият, сулҳ ва ваҳдати миллиро баробар қадр кунем. Онҳоро чун муқаддасоти олӣ ҳифз намоем. Ва ҳеч гоҳ фаромӯш накунем, ки пояи давлати мо мањз бар ҳамин мафҳумҳо асос ёфтаанд.

Дар ин росто зарур мешуморем, ки дар бораи нақши Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон ва ниҳоди сарварӣ дар пойдор намудани ваҳдати миллӣ қайд намоем.

Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон, ки 16 ноябри соли 1992 дар шаҳри бостонии Хуҷанд баргузор гашт, барои ҳамаи тоҷикону тоҷикистониён иҷлосияи таърихӣ ва тақдирсоз буд. Ин иҷлосия ҳамчун ҷаласаи таърихӣ дар хотири на танҳо имрӯзиён, балки дар дилу дидаи наслҳои оянда низ ҷовидона боқӣ хоҳад монд.

Дунё бори дигар баъди ба даст овардани истиқлол, сарзамини тоҷикро бо симо ва номи аслии худаш – Тоҷикистон, њамчун миллати бузурги соҳиби номаи худшиносӣ, Конститутсия, Парчам, Нишон ва Суруди Миллӣ шинохт.

Зикр намудан зарур аст, ки барои таҳкими ваҳдати миллӣ, пеш аз ҳама, таъмини амнияти миллии кишварро мустаҳкам намудан зарур аст.

Ҳоло инсоният бо хатару таҳдидҳои мутлақан нав дучор гардидааст, ки масъалаи ваҳдати миллиро боз муҳимтар ва мубрамтар намудааст.

Аз дидгоҳи он, ки минтақаи Осиёи Марказӣ дар чорроҳаи бозиҳои геополитикӣ ва манифатхоҳии давлатҳои абарқудрат қарор дорад, Тоҷикистон ҳамчун узви ин минтақа аз доираи таъсир берун буда наметавонад. Фазои минтақа тақозо менамояд, ки муҳити идеологиву сиёсии кишвар боз ҳам пурқувват карда шавад.

Дар шароити имрӯза чораҳои ҳифзи ваҳдати миллиро бе мубориза бар зидди гурӯҳҳои ифротгароии динӣ тасаввур намудан ғайриимкон аст, зеро дар баъзе кишварҳо гурӯҳҳои ҷаҳолатпарасту мутаассибе паноњ гирифтанд, ки зери ниқоби ислом метавонанд ҳар лаҳза амният ва суботро барҳам зананд.

Тавре ки профессор Ятимов С.С дар мақолаи таҳлилии худ қайд менамояд, ки ҷаҳолату таассуб 13 давлатдории тоҷиконро барҳам задааст!

"Тоҷикон дар тӯли таърих зиёда аз 13 маротиба (Модҳо, Ҳахоманишиҳо, Портҳо, Кӯшониён, Сосониён, Ҳайтолиён, Тоҳириён, Сафориён, Сомониён, Ғуриён, Куртҳои Ҳирот, Сарбадорҳо, Музаффариён) давлатдорӣ кардаанд. Он дар маҷмуъ, беш аз 2236 солро дар бар мегирад. Шикасти ин салтанатҳои бузургу хурд бо хатои мардум, аъён ва ашрофи худи миллати мо сурат гирифтааст. Иллати аслии суқути онҳоро ҷаҳолат ташкил медод.

Давлатдории охирони мо низ метавонист ба вартаи нестӣ ва ин дафъа ба садсолаҳои номаълум ба фано равад. Миллати тоҷикро бори дигар ба ғуломӣ кашад. Онро ҳам сабаб қатъан ҷаҳолат мебуд.

Аммо бо талошҳои ҷоннисоронаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат ин давлат барқарор ва пойдор шуд. Акнун даҳсолаи чоруми он оғоз шуд.

Ҳамин тариқ, мо имрӯз метавонем бо ифтихор изҳор намоем Ваҳдати миллӣ дастоварди бузургтарин ва воқеан таърихии тоҷикон мебошад, ки маҳз дар натиҷаи ҳамбастагии мардуми кишвар ва азму талоши фарзандони содиқи халқамон муяссар гардид.

Муҳимтар аз ҳама, ба шарофати ҳамин сулҳу субот ва хиради азалии халқамон мо хатари аз байн рафтани давлати тозаистиқлоли тоҷикон ва пароканда гаштани миллати куҳанбунёдамонро бо сарварии Асосгузори ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешгирӣ кардем.

Мо ин ҷашни муқаддаси миллиро бояд чун гавҳараки чашм пос дорем, ифтихор аз Ватану ватандорӣ ва ваҳдату якпорчагии Тоҷикистони азиз кунем. Ваҳдати миллӣ муқаддастарину азизтарин неъмати дунё, рамзи шарафу номуси ватандорӣ, кафолати хонаи ободу неруи таконбахши ҳаёти ҳаррӯзаи мо мебошад.

Неъматов И. Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи А. Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, н.и.т., дотсент

АДАБИЁТ

1. Эмомалӣ Раҳмон. Тоҷикон дар оинаи таърих – Душанбе, соли 2006.

2. Эмомалӣ Раҳмон. Истиқлолияти Тољикистон ва эҳёи миллат, иборат аз 10 ҷилд. – Душанбе (солҳои 2000-2011) .

3. Набиева Р.А., Зикриёв Ф.Б., Зикриёева М.Ф. Таърихи халқи тоҷик дар асри ХХ ва ибтидои асри ХХI - Душанбе. 2009 с.

4. Намоз Ҳотамов, Давлатхоҷа Довудӣ, Сайфулло Муллоҷонов, (Маъруф Исоматов) Таърихи халқи тоҷик «Эр- граф». Душанбе. 2015 с.

5. Луқмонов Т., Қурбонов Б. Таърихи халқи тоҷик. «Матбуот». Душанбе. 2015 с.

6. Яъқубов Ю. Тоҷикон- Душанбе. 1996 с.

7. Ятимов С.С. «Хирадсолорӣ ва оини давлатдорӣ», маҷаллаи "Илм ва ҷомеа" № 2 соли 2019

8. Зафар Сайидзода, Фаридун Саидов. Сиёсати давлатии Президент Эмомалӣ Раҳмон ва рушди устувори Тоҷикистон. – Душанбе – 2002 с.

9. Иброҳим Усмон. Таҳкими сулҳ ва таҳаввулоти Тоҷикистон. Душанбе, 2016 с.

Ваҳдат ба инсоният танҳо ҳамфикрию ягонагӣ, дўстиву бародарӣ ва меҳру шафқат меорад. Пас, ҳамин ваҳдат аст, ки моро барои расидан ба мақсаду орзўҳои дар пеши худ гузоштаамон сабабгор мегардад. Пас ҳамин ваҳдат аст, ки инсониятро бо ҳам мепайвандад, то дар ҳалли мушкилиҳои ҳаёт якҷоя камари ҳиммат бибандем. Вале ба даст овардани ваҳдат кори саҳл нест.

Барои ин ақли солим, донишу истеъдод ва ҷидду ҷаҳди ҷасурона лозим аст, ки дурри мақсуд, яъне дўстиву рафоқат ягонагиву ҳамфикрӣ ба даст ояд.

Аз таърихи башарият аён аст, ки бинобар сабаби каҷравиҳою каҷфаҳмиҳо ва мағрурию худписандиҳо зумраи аз шоҳон чӣ қадар шаҳрҳо валангор, чӣ қадар ободиҳо харобазор ва чӣ қадар ашхоси бегуноҳ қурбон гаштанд. Аз «Шоҳнома»- и безаволи устоди сухан - Фирдавсии Тусӣ чунин мисолҳоро хеле зиёд метавон овард, ки барои наслҳои имрўзу фардо сабақи хуби зиндагӣ шуда метавонад.

Ваҳдат, сулҳ чӣ калимаҳои муқадасанд. Хандаи тифлону шодии модарон, тараққиёту пешравӣ ва ободии кишвар маҳз дар зери ҳамин калимаҳо ниҳонанд.

Агар ба солҳои 90-уми асри гузашта назар андозем мебинем, ки маҳз бо кўшишу талошҳои сарвари кишварамон Ҷаноби олӣ Эмомалии Раҳмон мо ба пояи ваҳдати миллӣ дар кишвар асос гузоштем. Кўшишу ғайрат, ҷидду ҷаҳд, саъю кушишҳои президенти ғамхору дурандеши мо бароямон сулҳу ваҳдату шодию фараҳ овард. Борҳо аз барномаю вохўриҳояшон ин суханро шунидем, ки гуфта буданд: «то нафаси охирин аз Ватан маҷбуран гурехташудагонро ба Ватан бар нагардонам, ман худамро ҳамчун Президент ором ҳис намекунам».1

Инак дар сарзамини мо сулҳу ваҳдати комил ҳукумрон аст. Мо шукри ин неъмати ба даст овардаро карда бояд аз сидқи дил хонем, омўзем ва дар пешрафту тарақии ҷамъияту ободии кишвари азизамон – Тоҷикистон саҳми босазое гузошта тавонем.

Хуррамию хушдили дар ин ҷаҳон аз ваҳдат аст,

Хандаю ободии ҳар хонадон аз ваҳдат аст.

Оғози гуфтушуниди байни тоҷикон ва марҳилаҳои он

Баъди он, ки бо миёнагарии Созмони Милали Муттаҳид, Ҷумҳурии Исломии Эрон ва Федератсияи Русия аввалин бор 5- апрели соли 1994 дар Маскав намояндагони ду тарафи даргир ба хотири ёфтани роҳи ҳалли мушкилоти Тоҷикон дар рў ба рўи ҳам нишастанд, ба умедеки ҷонибҳо ба тавофуқи ниҳои бирасанд. Дар ин муддат ҳайатҳои музокиракунандаи ду ҷониб 9- даври гуфтушунидро паси сар карданд, ки баъзе аз ин давраҳо 2-3 – марҳилаи алоҳидаро дар бар мегирифт. Ҳафт маротиба раҳбарони олимартабаи ҳарду ҷониб дар лаҳзаҳои душвор тариқи раванди сулҳ хориҷ аз кишвар мулоқотҳо оростанд, то фазои сулҳу оромиро дар кишвар ҳарчи тезтар таъмин намоянд. Махсусан мулоқоти моҳи декабри соли 1996 дар деҳаи Хусти Давлати Исломии Афғонистон барпо шуда хеле муҳим буд. Дар он тарафҳо ба қатъи ҷанг мувофиқа карданд.

Дар масъалаи таъсиси Коммисияи Оштии Миллӣ низ созиш ба даст омад. Ғайр аз мулоқотҳо дар сатҳи олӣ чандин вохуриҳову дидорбиниҳои машварати ҳайатҳои музокиракунанда баргузор гардид. Хулас тибқи оморе, ки дар даст дорем аз 1180 рўзе, ки раванди музокирот таҳти миёнаравии Созмони Милали Муттаҳҳид идома доштааст 208 рўзи онро аз субҳ то шом, баъзан шабона ҳайатҳои музокиракунандаи ду ҷониб дар рў ба рўи ҳам баҳсу мунозира гузоштанд

Акнун месазад, ки роҷеъ ба дигар давраҳо ва марҳилаҳои сулҳи байни тоҷикон ҳарф занем.

Мутаасифона дар давраи аввали гуфтушуниди ёд шуда, ки асосан дар он танҳо масъалаи рўзномаи музокироти байни тоҷикон мавриди баррасӣ қарор гирифта буд, проблемаи таъсиси чунин як орган ба рўзномаи музокироти тарафайн ворид карда нашуд. Ин масъала дар даври дуюми музокирот (аз 18 то 26 –уми июни соли 1994 боқи монд) ва мулоқоти машваратии ҳайатҳои музокиракунанда (аз 12 то 17 октябри соли 1994), ки дар Теҳрон барпо гардид мавриди баррасӣ қарор нагирифт.

Дар даври сеюми музокироти байни тоҷикон, ки аз 20 октябр то 1 ноябри соли 1994 дар Исломобод шуда гузашт низ ҷонибҳо ҳалли масъаларо аз мадди назар дур монданд. Зеро баҳси масъалаи таъсиси комиссияи муштарак оид ба тадбиқи созишнома дар бораи оташбаси муваққати ва табодули қувваҳои низомӣ ва маҳбусони сиёсӣ пеш омад ва бадин сурат мубоҳиса дар атрофи масъалаи заруроти таъсиси шўрои оштии милли дар ин даври музокирот баррасӣ нашуд.

Дар ин байн як мулоқоти рў ба рўи муовини аввали (Иттиҳоди нерӯҳои оппозисиюни тоҷик) ИНОТ Ҳоҷи Акбар Тўраҷонзода бо Президенти Узбекистон И. Каримов аввалҳои апрели соли 1995 дар Ташкент барпо гардид. Раиси Ҷумҳурии Узбекистон пешниҳод намуд, ки барои ҳалли қазияи Тоҷикистон ба фикри ў, бояд форуми машваратии халқҳои Тоҷикистон даъват карда шавад. Албатта ин пешниҳоди хубе буд, аз ин рў ин пешниҳод аз тарафи мухолифин қобили қабул дониста шуд ва раҳбари ИНОТ онро дар мулоқоти навбатии худ бо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э.Ш. Раҳмонов, ки 19 июли соли 1995 дар Теҳрон барпо гардид матраҳ кард.

Дар изҳороте, ки дар хотимаи ин мулоқот аз ҷониби ду раҳбар ба имзо расид, қайд карда шуд, ки дар мавриди даъвати анҷумани машварати халқҳои Тоҷикистон бо иштироки баробари ҳарду ҷониб ҷиҳати пайдо намудани роҳи ҳалли бўҳрони сиёсӣ ва иҷтимоии кишвар тавофуқ ҳосил шавад. Инобатан ҳарду раҳбар бо ҳайати музокиракунандаи худ дастур доданд то дар давраи 5-уми музокироти байни тоҷикон масъалаҳои таъини маҳал ва таърихи баргузории анҷуманро ҳал намоянд.

Дар даври панҷуми музокироти байни тоҷикон ҷониби ИНОТ дар баробари таъсиси форуми машваратии халқҳои Тоҷикистон зарурати Шӯрои Оштии Миллиро бо қатъият ба миён гузоштанд.

Зеро ба қавли ҷониби ИНОТ, агарчи форуми машваратии халқҳои Тоҷикистон доираи васеъи аҳли ҷамоачигиро ба таҳкими раванди сулҳ ҷалб намояд ҳам, вале чи тавре, ки аз лоиҳаҳои пешниҳод кардаи ҳарду ҷониб пайдост, қарорҳои қабул кардани он аз сабаби характери машваратӣ доштаашон наметавонист ҳукми қонуниро бигиранд ва ба ҳаёт бе чуну чаро татбиқ гарданд.

Дере нагузашта 23 декабри соли 1996 дар мулоқоти навбатии худ раҳбарони олимартабаи ду ҷониб созишномаеро ба тавсиб расониданд, ки дар он аз ҷумла чунин омада буд: «бо дар назардошти он, ки бо имзои ҳамин созишнома дар роҳи сулҳ ва ризояти миллӣ марҳилаи сифатан наве фаро мерасад, қарори сиёсӣ қабул карданд, ки барои ҳамин давраи гузариш Комиссияи Оштии Миллӣ таъсис намоянд. Раиси ин комиссия намояндаи иттиҳоди мухолифини тоҷик таъин мешавад». Сипас дар худи ҳамин вохурӣ аз ҷониби ду роҳбар протокол дар бораи вазифаҳо ва ваколатҳои асосии Комисяи Оштии Миллӣ ба имзо расид.

21 феврали соли 1997 дар мулоқоти дар шаҳри Машҳади Ҷумҳурии Исломии Эрон баргузор гардида, раҳбарони олимартабаи ҷонибҳо протоколи иловагӣ ба протоколи «Дар бораи вазифаҳо ва ваколатҳаои асосии Комиссияи Оштии Миллӣ» ва «Низомномаи Комиссияи Оштии Милли» -ро қабул карданд.

Хулоса дар чунин як кишваре, ки авзои дохилию хориҷиаш мураккаб буд, сулҳи дар рўи қоғаз дарҷгардидаро арзи ҳастӣ бахшидан лозим буд. Ҳамин тариқ музокироти сулҳи тоҷикон агар чанде, ки душвориро паси сар карда бошад ҳам, истиқрори он сулҳ мушкилоти бештареро ба худ ҳамроҳ дошт ва ҳалли ин мушкилот асосан ба зиммаи Комиссияи Оштии Миллӣ вогузор карда шуд, ки мухтасран дар зер онро алоҳида зикр хоҳем кард.

Фаъолияти Комиссияи Оштии Миллӣ

Комиссияи Оштии Миллӣ (КОМ) - ин бунёдкунандаи муҳити сулҳу субот, оштиву ваҳдати миллӣ, оромиву осоиштагӣ дар кишвар, механизми дар таърихи башарият нодир, ки дар ҳошияи ҷанги шаҳрвандӣ баҳри татбиқи тавофуқоти ба даст омада, миёни ҷонибҳои сулҳкунанда дар Тоҷикистон бо маслиҳати тарафайн ва миёнаравии созмонҳои байналмилалӣ созмон ёфта буд ва ниҳоятан баъди 999 рўзи фаъолияташ бисёр корҳои самарабахшеро барои ободии Тоҷикистони азиз анҷом дода тавонист.

Солҳо пайи ҳам сипари хоҳад шуд. Дар таърихи кишвар баҳои мунсифонаву арзандаи худро ба кору пайкори ин мақоми муштараки эҷодкори сулҳ хоҳад дод. Вале ҳоло мехоҳем дар фароварди сухани худ аз он хизматҳое, ки ин ниҳод барои миллати тоҷику тамоми Тоҷикистониён кардааст кўтоҳакак ёдовар шавем.

Муҳимтарин корҳое, ки дар аввали фаъоляти КОМ анҷом гирифт ин озод кардани садҳо асирони ҳарбию маҳбусони сиёсӣ буд. Садҳо хонаводаҳои хушбахт шаҳди сулҳу оштиро яке аз аввалинҳо шуда чашиданд. Сухан оҷиз аст, аз тасвири шодиву хурсандиҳои онҳое, ки баъди солҳои дарози фироқу ҷудоӣ азизони худро боз дар оғўши гарми оила пазируфтанд. Айнан ҳамин чизро дар бораи муҳоҷироне, ки баъди беш аз панҷ сол сарсониву саргардонӣ ба итминони комил, ки дигар дар ватан азияте нахоҳанд дид, ба хонаву кошонаи худ баргаштанд.

Теъдоди муҳоҷироне, ки ба ватан дар ин байн баргаштанд даҳҳо ҳазор нафар буд. Аксрияти онҳо ба хонаву кошонаи худ, ки аз ҷониби ашхоси бегона ғасб шуда буданд, бо дахолати КОМ ва мақомоти маҳаллӣ баргардонида гирифтанд.

Мушкилтарин коре, ки дар давраи фаъоляти КОМ анҷом гирифт ин аз Давлати Исломии Афғонистон баргардонидани размандагони ИНОТ ба Тоҷикистон, сабти ном кардани онҳо, ба қайд гирифтани силоҳу муҳимоти ҷангии онҳо, аз муоинаи тиббӣ ва атестатсия гузаронидан ва шомили сохторҳои қудратии ҳукумат кардани нерўҳои мусаллаҳи ИНОТ буд. Дар натиҷа қариб 7000 нафар размандагони ИНОТ бо силоҳу муҳимоташон ё шомили ниҳодҳои қудратии давлатӣ шуданд ё силоҳ ба замин гузоштанду ба кори мулкӣ гузаштанд.

Дар роҳи татбиқи протоколи сиёсӣ низ корҳои муайане анҷом гирифтанд. Тибқи саҳмияи 30% ба намояндагони ИНОТ ба вазифаҳои баланди давлатӣ, аз ҷумла аз муовини аввали сарвазир сар карда то раисони ҳукуматҳои шаҳрӣ ва ноҳиявӣ таъин гардиданд. Дар таҳияи лоиҳаи ҳуҷҷатҳои барои миллат сарнавиштсоз, аз ҷумла таҳия ва қабули санадҳои ҳамдигарбахшӣ ба монанди: - таҳияи лоиҳаи қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи аҳзоби сиёсӣ»; таҳияи лоиҳаи қонун «Дар бораи авфи умумӣ»; таҳияи лоиҳаи «Консепсияи андешаҳо оид ба тағйироту иловаҳо ба Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва ғайра КОМ саҳми беандоза дорад.

Хулоса дар зарфи 2-солу 8моҳу 25 рўзи фаъоляташ КОМ фазои сиёсиву низомӣ ва иҷтимоии кишварро ба таҳавулоти хеле мусбат дучор гардонид.

Дар фаъолияти пурсамари КОМ наметавонем аз онҳое ном барем, ки дар барқарории сулҳу суббот саҳми беандоза гузоштанд. Борҳо гуфтем ва мегўем, ки самимяту устувории раиси Ҷумҳур Эмомалї Раҳмон буд, ки раванди музокироти байни тоҷикон ва ҷараёни барқарории сулҳу суббот дар кишвар бо муваффақият пеш рафт ва анҷом пазируфт. Агар майлу хоҳиш ва саъйу кушиши бузурги Раиси Ҷумҳур намебуд дар гумон буд сулҳу субот ба ин наздикиҳо дар кишвар барқарор гардад. Ин иқдоми таърихӣ буд аз ҷониби Эмомалӣ Раҳмон дар лаҳзаи барои миллату кишварамон сарнавиштсоз.

Дар баробари Раиси Ҷумҳур аз онҳое ном бибарем, ки дар комиссияи оштии миллӣ фаъолият карда, дар татбиқи созишномаи умумӣ ҳиссаи худро гузоштаанд. Қабл аз ҳама ин раҳбари нерўҳои мухолифин ва дар навбати худ раиси КОМ, марҳум С.А.Нурӣ ва муовини ў А.Достиев мебошад.

Инчунин боиси ифтихори мост, ки як зумра зиёиёни диниву дунявии миллати тоҷик дар фаъоляти КОМ саҳми беандозаи худро гузоштанд, ки дар ин ниҳоди сулҳофарини ҳама чун як тану дӯш ба дӯши ҳам гирифта кўшиш намуданд, ки ҳарчи бештар дар кишвари азияткашидаи мо сулҳу суббот барқарор гардида оштиву ваҳдати миллӣ таҳкиму барқарор гардад. Ба ҷуз шахсиятҳои дар боло зикр шуда нафарҳои зиёде ба ҳайси аъзои комиссияи марказии муштараки атестатсионии коршиносони муштараки тиббӣ кор карданд. Фаъолияти самарабахш ва фидокоронаи онҳо буд, ки дар ҷамъбасти кори комиссияи оштии миллӣ Раиси Ҷумҳур Эмомалӣ Раҳмон бо фармони худ аъзоёни КОМ, коршиносону аъзоёни гурўҳҳои кории КОМ ва дигар шахсиятҳоеро, ки дар барқарории сулҳу субот дар Тоҷикистон саҳм гирифтанд, бо ордену медалҳои давлатӣ қадрдонӣ намуд. Аз ҷумла ба 4 нафар ордени «Исмоили Сомонӣ», 11 нафар ордени «Дўстии халқҳо», 11 нафар ордени «Спитамен», ба 14 нафар ордени «Шараф», ба 9 нафар медали «Ҷасорат», ба 8 нафар унвони «Барои хизмати шоиста», ба як нафар унвони фахрии «Ҳуқуқшиноси шоистаи Тоҷикистон», ба 4 нафар «Ифтирхорнома»-и Ҷумҳурии Тоҷикистонро сазовор донистанд. Гузашти айём нишон хоҳад дод, ки афроди дар боло зикр ёфта барои миллату кишвари худ ва ҳатто барои ояндаи минтақа ва ҷаҳон чӣ хизмати беандозае карданд. Бо вуҷуди душвориҳои зиёд КОМ тавонист, ки вазифаи таърихии худро дар назди халқу ватан сарбаландона иҷро намояд.

Хулоса

Муаллифони дигар, ки дар бораи ҷангу сулҳи тоҷикон асар таълиф кардаанд ва ба сабабҳои ин ҷанги бародаркуш ва гунаҳгорони он ибрози ақида намуда, тараферо маҳкум ва ҷониберо ҳимоя мекунанд, мо аз чунин ранг гирифтани тањқиқот даст кашида, ҳар он чизе, ки таърих гувоҳӣ медиҳад муҳақақ баён кардем ва он чунин аст:

Дар ибтидои солҳои 90-уми қарни XX дар натиҷаи барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ дар заминаи собиқ ҷумҳуриҳои он сохтори нави давлатдории соҳибихтиёри демократӣ ва озод арзи вуҷуд карданд. Дар назди ин давлатҳои навину озод ва соҳибихтиёр вазифаҳои тақдирсоз ва дар навбати аввал ниҳоят душвору меҳнатталаб меистоданд, ки иборат аз ҳамаҷониба дилпур ва қавӣ кардани соҳибихтиёрии хеш, дар асоси талаботи ҳозиразамон мамолики муттараққи ва муттамаддин, ташаккул додани асосҳои афзалиятноки сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ буданд. Ба қатори чунин давлатҳои нави соҳибихтиёр Тоҷикистон низ дохил мешавад, ки он дар саргаҳ ва дарвозаи Шарқи Миёна қарор дорад. Ба ҷумҳурии тозабунёди Тоҷикистон муҳим он буд, ки дар асоси махсусиятҳои мавҷудаи худ шакли нави сохтори давлатӣ ва сиёсати дохиливу хориҷии худро дар сатҳи меъёрҳои ҷаҳонӣ муайян созад.

Аммо тавре, ки ҳаёт нишон дод, дар Тоҷикстон, нисбати дигар ҷумҳуриҳои собиқ иттиҳод, раванди ташаккули сохти нави сиёсӣ, бар асари мавҷуд будани якчанд омилҳои объективӣ ва субъективӣ, ки хусусиятҳои дохилӣ ва берунӣ доштанд, бо душворӣ ва бӯҳронҳои сиёсӣ-иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ сурат гирифт. Дере нагузашта, пеши роҳи ба ҳаёт тадбиқ кардани чунин масъалаҳои ниҳоятан заруру тақдирсозро ҷанги шаҳрвандӣ, бародаркуш ва ниҳоятан бемаънӣ, ки соли 1992 оғоз шуд, фаро гирифт. Ин ҷанг, хосса дар ноҳияҳои ҷанубӣ ва марказии кишвар, ки ба майдони задухӯрдҳои хунини тарафҳои ба ҳам даргир табдил ёфта буданд, зарару зиёнҳои ниҳоятан азиму сангини моддӣ ва маънавӣ расонидааст ва ба сари халқи тоҷик оқибатҳои ниҳоят вазнинро овардааст.

Пас омили асосии сар задани ҷанги шаҳрвандӣ дар кишвар ин пеш аз ҳама пош хӯрдани иттиҳод, тайёр набудани ҷомеа ба соҳибистиқлолӣ, бӯҳрони сиёсӣ-иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва кашмакашҳои дохилӣ мебошад, ки ба он дар навбати худ омилҳои хориҷӣ низ таъсири худро расонидаанд.

Пеш гирифтани роҳи нобудшавии миллати тоҷик ва барҳам задани оташи ҷанги хонумонсӯзи шаҳрвандӣ дар кишвар ба таври ҳаққонӣ ба оғози Иҷлосияи XVI-уми Шӯрои Олии Тоҷикстон, ки дар ш.Хуҷанд баргузор гардид ва ба қарорҳои қабул намудаи он вобаста мебошад.

Иҷлосия сарвари давлат Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, Раёсати Шӯрои Олӣ ва Шӯрои Вазиронро интихоб намуда, самтҳои тараққиёт ва пешрафти ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро муайян намуд. Дар ин Иҷлосия умдатарин масъалаҳо, аз қабили ба эътидол овардани ҳолати нооромии кишвар, раҳонидани ҷомеа аз бӯҳрони иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фaрҳангӣ, ба ҳам овардану ба созиш расонидани тарафҳои муқобил мавриди муҳокима қарор гирифта, оид ба ҳар кадоми онҳо қарорҳои дахлдор қабул гардиданд. Аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи аз ҷавобгарии ҷиноӣ ва маъмурӣ озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 27-уми март то 25-уми ноябри с.1992 дар минтақаҳои мухолифат ҷиноят ва амалҳои ғайриқонунӣ содир кардаанд», Қарори Иҷлосия «Дар бораи ҳимояи иҷтимоии шахсоне, ки бар асари муноқишаҳои мусаллаҳонаи минтақаҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ зарар дидаанд» ба тавсиб расид.

Бинобар он бо назардошти аҳамияти бузурги қарорҳо ва паёмадҳои иҷлосия, онро барҳақ метавон ҳодисаи нодиртарин ва тақдирсози таърихи навтарини давлатдории тоҷикон шуморид.

Аҳамияти минтақавии Иҷлосияи XVI -уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз он иборат аст, ки вай тавассути қарорҳо ва паёмадҳои худ барои истиқрори сулҳу амният дар минтақаи Осиёи Марказӣ замина омода кард. Агар иҷлосия тавссути қарорҳояш оташи ҷанги шаҳрвандиро дар Тоҷикистон хомӯш намекард, пеши роҳи ҳаракатҳои экстремистиро намегирифт, барои эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ иқдомҳои қатъӣ барнамегузошт, барпо кардани ҷомеаи шаҳрвандиро ҳадафи асосии худ қарор намедод ва бо кишварҳои ҳамсоя робитаҳои хешро барқарор намекард, аз эҳтимол дур набуд, ки оташи ҷанг ва ҳаракати экстремистӣ берун аз Тоҷикистон доман паҳн мекард.

Аҳамияти байналмиллалии иҷлосия дар он буд, ки барои ба ифоқа овардани тарафҳои даргир дар нуқоти гуногуни дунё корбаст шуда метавонад. Ин амр аз тарафи бонуфзтарин созмонҳои байналмиллалӣ – Созмони Милали Муттаҳид, Созмони амният ва Ҳамкории Аврупо ва беҳтарин коршиносони байналхалқӣ эътироф гардидааст. Хусусан таҷрибаи ба ҳукумат ворид гардидани намояндагони мухолифин ва пайвасти нерӯҳои мусаллаҳи он ба ҳайати қувваҳои мусаллаҳ ва мақомоти қудратии мамлакат, ки дар рафти сулҳи миллии тоҷикон суръат гирифт, нодиртарин таҷриба буда, дар ҳаёти кишварҳои гуногун метавонад тадбиқ шавад.

Ҳамин тавр аҳамияти иҷлосия аз он иборат аст, ки маҳз ҳамин мақом бо сарварии Эмомалӣ Раҳмон зимоми давлатдориро ба дӯш гирифта, пеши хатари нобудшавии онро гирифт, оташи ҷанги шаҳрвандиро хомӯш намуд, сохтори фалаҷгардидаи ҳокимият, хусусан мақомоти ҳифзи ҳуқуқро барқарор сохт, артиши миллӣ ва нерӯҳои посбони сарҳадро таъсис дод, барои таҳкими ҳокимият ва давлат шароит фароҳам овард, заминаи сулҳи миллиро матраҳ сохт, аксарияти мутлақи гурезаҳо ва муҳоҷирони иҷбориро ба ватан баргардонид, заминаи устувори эъмори ҷомеаи навини Тоҷикистонро гузошт, ислоҳоти конститутсионро дар мамлакат амалӣ гардонида, Сарқонуни нави Тоҷикистонро эҷод кард, барои 27-уми июни с.1997 ба имзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ заминаҳои ҳуқуқиву сиёсиро фароҳам сохт.

Бинобар он метавон гуфт, ки ин иҷлосия оғози ҳама пешрафтҳои ҳозира ва оянда, оғози таърихи навини мост. Аз ин рӯ онро барҳақ метавонем иҷлосияи тақдирсоз номид.

Сулҳи Тоҷикистон ба тамоми маънӣ ба фаъолияти сиёсии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалии Раҳмон зич вобаста аст. Ҳанӯз дар Иҷлосияи 16-уми Шӯрои Олӣ, ки дар Хуҷанд баргузор гардида буд, пас аз интихоб гардидан ба ҳайси Раиси он, ӯ ба қатъият изҳор карда буд, ки: «Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои гул-гулшукуфии Ватани азизам садоқатмандона меҳнат кунам».

Раванди гуфтушуниди байни тоҷикон зиёда аз 4-солро (аз апрели соли 1994 то охири июни соли1997) дар бар гирифт. Ин роҳ хеле печ дар печ ва ниҳоят душвор буд. Гуфтушунидҳо ҳашт давра ва ҳаждаҳ вохӯриро дар бар гирифтанд ва дар зери назорати СММ ва бо иштироки намояндагони мамолики шоҳид мегузашт. Дар гуфтушунид мамлакатҳои Русия, Афғонистон, Эрон, Покистон, Қазоқистон, Қирғизистон, Туркманистон ва Ӯзбекистон нақши мушоҳидонро иҷро менамуданд. Давраи якум ва охирини гуфтушунидҳои байни тоҷикон дар Федератсияи Русия баргузор шуданд. Федератсияи Русия барои таъмини ризоияти сулҳу амният дар Тоҷикистон кӯшишҳои зиёде ба харҷ додааст, зеро ба дастоварди мамлакати мо ҳавасманд буд ва ҳам мебошад. Ниҳоят, 27-уми июни с.1997 дар «Президент Отел»-и ш.Москва бо иштироки намояндагони кишварҳои шоҳид аз ҷониби Президенти кишвар Эмомалии Раҳмон ва роҳбари иттиҳоди мухолифини тоҷик Сайид Абдуллоҳи Нурӣ зери назорати намояндаи махсуси Муншии умумии Созмони Милали Муттаҳид Г.Д. Меррем Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расонида ва баста шуд, ки он ҳар соле чун рӯзи Иди Миллии Ваҳдат ҷашн гирифта мешавад.Пас аз бастани Созишнома ҷонибон изҳорот баён карданд, ки дар он аз ҷумла омадааст: «Пас аз 5 соли муқовимати шаҳрвандон, ки дар таърихи бисёр асраи кишвар яке аз саҳифаҳои фоҷианоктарин мебошад, рӯзи умед, боварӣ ба хақл, ки солҳо интизораш будем, фаро расид. Мо, ба марҳилаи нави масъулиянок – дар ҳаёт тадбиқ кардани ҳадафи созишномаи умумӣ қадам гузошта, боз як бор изҳор менамоем, ки ҳар чӣ зудтар сулҳ ва ризоияти миллиро дар кишвар барқарор кардан мехоҳем».(Роҳи сулҳ. С.108-109.).

Баъд аз баста шудани Созишномаи умумӣ дар хусуси барқарор кардани сулҳ ва ризоияти миллӣ давраи нави таърихӣ – давраи дар шароити оромиву осоишта пеш бурдани ҳаёти ҷамъиятӣ оғоз гардид, ки он бевосита ба кордориву фаъолияти Комиссияи Оштии Миллӣ (КОМ), ки наздаш вазифаҳои муқаддас ва ниҳоят масъулиятноку ҳассос дар ин давраи гузариш меистоданд бо пуррагии воқеъии худ вобаста буд.

КОМ механизми асосии ҷорӣ кардани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ буда, пас аз анҷоми босамари музокироти тоҷикон таҳти сарпарастии СММ дар ш.Москва таъсис гардид. КОМ мақомоти муваққатӣ буда, дар давраи гузариш барои татбиқи ҳаматарафаи Созишномаи умумӣ ташкил гардида буд. КОМ салоҳияти худро баъди даъвати парлумони нав ва ташкили мақомоти роҳбарикунандаи Маҷлиси Олӣ ва гузаронидани интихоботи нави парлумон мебоист қатъ мешуд.

Мувофиқи нишондоди Созишномаи умумӣ вазифаҳои асосии КОМ аз инҳо иборат буданд:

- дар амал ҷорӣ намудани созишномаҳое, ки дар давоми музокироти чандинсолаи тоҷикон ба имзо расида буданд;

- дар байни тарафҳо ба вуҷуд овардани муҳити боварӣ ва ҳамдигар бахшӣ;

- ба мақсади барқарор ва мустаҳкам намудани ризияти миллӣ дар Тоҷикистон ташкил намудани муколамаи васеъ дар миёни қувваҳои гуногуни сиёсии ҷумҳурӣ.

Дар баробари ин вазифаҳои асосии худ, КОМ дар давраи гузариш инчунин вазифаҳоеро ба мисли андешидани чораҳо барои бозгашти бехавфу хатар ва шарафмандонаи муҳоҷирин ба Ватан, иштироки фаъолонаи онҳо дар ҳаёти ҷамъиятиву сиёсӣ ва иқтисодии мамлакат, расонидани кӯмак дар баргардон ва барқарорсозии манзилҳои истиқоматии онҳо, барқарор намудани муассисаҳои саноативу кишоварзии харобгардидаро бар дӯши худ гирифта буд. Ба ғайр аз ин масъалаҳои нозуку ниҳоятан зарурии давраи гузариш КОМ инчунин, роҳбарӣ ва назорат дар ҷараёни халъи силоҳ ва ба Ватан баргардонидани дастаҳои мусаллаҳи ИНОТ ва ғайраро ҳаллу фасл мекард.

Аз оғози фаъолияти худ то ба охир расидани вазифааш КОМ дар мӯътадил гардонидани вазъият, ба Ватан баргардонидани гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ, онҳоро бо хонаву ҷой ва мувофиқи имконият бо ҷои кор таъмин кардан ва дар охир ба даст овардани ризоияти миллӣ саҳми арзандаи худро гузоштааст.

Ҳамин тавр, таҷрибаи таърихии охири асри XX-уми Ҷумҳурии Тоҷикистон аниқу равшан нишон дод, ки бо ёриву мадади қувваҳои сулҳпарвар ва хайрхоҳ, роҳбарии хирадмандонаи дохилӣ, бо роҳи сулҳу ҳамдигарфаҳмӣ аз тамоми вазъияти душвор баромадан мумкин аст.

Муалиф: Муовини директор оид ба илм ва таълими Институти астрофизикаи АМИТ, н.и.ф.м. Ҳамроев У.Х.

Феҳристи адабиёт:

1. Раҳмонов Э.Ш. Тоҷикистон: чаҳор соли истиқлолият ва худшиносӣ. Душанбе, «Ирфон», 1995.

2. Сомонаи www.oktj.ru

3. Раҳмонов Э.Ш. Бунёдкорони ояндаи Тоҷикистони соҳибистиқлол. Душанбе, «Ирфон», 1997.

4. Раҳмонов Э.Ш. Тоҷикон дар оинаи таърих. Душанбе, «Ирфон», 1997.

5. Раҳмонов Э.Ш. Дирӯз ва имрӯзи Тоҷикистон. Душанбе, «Ирфон», 1997.

6. Раҳмонов Э.Ш. Таджикистан на пороге будущего. Москва, 1997.

7. Раҳмонов Э.Ш. Ҷавонон – ояндаи миллат. Душанбе, «Ирфон», 1998.

8.Эмомалӣ Рамон. Тоҷикистон: Даҳ соли истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва бунёдкорӣ. Душанбе, «Ирфон», 2001, Ҷилди 1.

9. Абулҳаев Р. Таърихи муҳоҷират дар Тоҷикистон (1961-2000). Душанбе, 2008. Қисми 3.

10. Белов Е.В. Исторический опыт переговорного процесса по урегулированию межтаджикского конфликта (1993-1997). Душанбе, 1999.

11. Дубовицкий В.В. Око тайфуна. Душанбе, 1990.

12. Комиссияи Оштии Миллӣ – вазифа ва салоҳиятҳои он. Нашри ҳайати нозирони СММ дар Тоҷикистон (НСММТ). Душанбе, 1998.

13. Назария ва методологияи Ваҳдати миллӣ. Душанбе, «Дониш», 2007, Ҷилди 1-3.

14. Роҳи сулҳ (ҳуҷҷатҳои гуфтушуниди байни тоҷикон). Душанбе, 1997.

15. Сайид Абдуллоҳи Нури. Оштинома. Душанбе, «Нодир», 2001.

16. Салим Аюбзод. Сад ранги сол. Прага. 2002.

17.Тағоев X. Давлати тоҷикон. Душанбе, «Ирфон», 2000.

18. Усмонов И. Таърихи сиёсии Тоҷикистони соҳибистиқлол. Хуҷанд, 2003.

19. Хайдаров Г. История таджикского народа ХХ век. Худжанд, 2001.

20. Хоки Ватан. Душанбе, 2002, китоби аввал.

21. «Ҷумҳурият». 30-31 январи 1993.

22. «Ҷумҳурият». 9-10 феврвли 1993

23. «Тоҷикистон». 29 январи 1993.

24. « Садои мардум». 1 декабри 1993.

25. « Садои мардум». 19 декабри 1993.